(2015) Vol. 62, Seniors Folio

sf

heights seniors folio 2015 Copyright 2015 heights is the official literary and artistic publication and organization of the Ateneo de Manila University.

Copyright reverts to the respective ­authors and ­artists whose works appear in this issue. No part of this book may be r­ eprinted or reproduced in any means whatsoever ­w ithout the written permission of the copyright holder.

This publication is not for sale.

Correspondence may be addressed to: heights, Publications Room, mvp 202 Ateneo de Manila University po Box 154, 1099 Manila, Philippines Tel. no. (632) 426-6001 loc. 5448 heights - ateneo.org Layout and cover by Cheska Mallillin Photography by Iya Iriberri Typeset in mvb Verdigris and Brown

Seniors Folio an anthology of seniors’ writing and art 2015

Contents Stefani Tran 2 The Walls Are Thin 6 Penance 7 Luis Wilfrido Atienza 8 For Taym 11 Pat Cendaña 12 Bihag 14 Ben Aguilar 24 Home Remedies 26 In a Library 28 Juno Reyes 30 breakup scene in a restaurant 32 Carissa Pobre 34 from Composition Series 36 After Mahler 45 Jenina Ibañez 48 Ice Water 51

Jam Pascual 52 Gratefulness 56 Why I Have To Go 57 Jose Delos Reyes 60 Tacloban 62 Ika-24 ng Disyembre, 2013 63 Ati-Atihan 64 Matthew Olivares 66 Noli Me Tangere 70 Paglimot 72 Sepultura 73 Virna Guaño 74 Kamera 76 Inspeksiyon 77 Fe Esperanza P. Trampe 78 Bararing 80 Carl Cervantes 94 Huling Hapunan 96

Kimberly Lucerna 104 Mayroon Akong Kuwento 108 Jerome Ignacio 124 Versa 126 Dominique Beatrice T. La Victoria 164 Mana, Mana 166 Adrian Begonia 192 Paglayag 194 Cityscape 195 Andrea G. Beldua 196 Corpus (series) 199 Caroline T. Carmona 202 The History I’m Proud Of 205 Regina Ira Antonette M. Geli 206 Supernova 211 First Light 212 Prayer 213

MV Isip 214 In Defense of the Genre 217 Mark Santiago 218 Deep in the Cell of Her Heart 220 Honey 221 Ali Nadine Timonera 222 Vigilantes 227 Manel Solsoloy 228 News 231

Introduction With a coming end and the succeeding commencement, there is often a desire to capture. More than flitting through photographs, we find ourselves slowing our pace—despite the hurried hurtle to graduation—to look around for the last time. Unabashedly sentimental, we pause at the spaces that resonate with us. This batch, while we have experienced the same changes and significant moments, has seen these moments from our own lenses, in the same way that we each see the same spaces differently. When we gather, we talk about where we were when it happened, what we were doing. We see through each other’s perspectives and inhabit the spaces that our friends had.

In heights, we hope that this Seniors Folio accomplishes this gathering. Each written and art work is both a putting forward of one’s own resonances and a move of relation: of compassion, imagination, speculation, and reckoning into the lives of other people and into the possibilities of perspectives. Each work zooms out to the city skylines and zooms into the microscopic, and always with a careful scrutiny and a knack for finding the details that elicit a response that draws its audiences. The works display the imaginative vastness and clarity of perspectives from the fantastic to the quiet and heartbreaking.

Heightsers are often in awe of the works submitted, as the works capture not just in the sense of nostalgia but they capture in the sense of arresting one’s attention to consider, for a moment, these stories.

Perhaps they allow us to consider where they come from, the specificity of those experiences, and the conditions that create them.

This year’s editorial board has encouraged celebration.

We, as Ateneans, celebrate the passion for literature and the arts and the multiplicity of perspectives that exist within one community. It is apt, then, for this occasion. We gather because we celebrate the last

viii · Introduction

four or five years of our experiences in Ateneo, varied and shared.

As we leave Ateneo, I hope that we can continue this growing interest in and celebration of the arts and that we develop and encourage each other’s imaginative undertakings. Perhaps diffusion can allow us to cover more ground, to take this passion for art and literature and capture more and in farther spaces.

Jenina P. Ibañez associate editor March 2015

heights Seniors Folio 2015 · ix

x · Introduction

Works

Stefani Tran

bfa creative writing, minor in education

“and all that’s best of dark and bright” —Lord Byron Stefani Tran was a fellow for English poetry at the 13th iyas National Writers’ Workshop, and a Temasek Foundation learn Scholar at Nanyang Technological University, Singapore, in 2014. Recently, she was awarded a Loyola Schools Award for the Arts for her poetry. Her work has been published in heights, Transit, Quarterly Literary Review Singapore, cura, and softblow.

Her dream is to live in a wild place that is full of mountains, valleys, and waterfalls, and that also has good Wi-Fi. *** For Ariane, the Laurie to my Fry. We’ve had our share of trials and tribulations, but we’re almost there.

For Fefeh, paranoid wifey whom ilaf.

For Put, typo queen and fellow fangirl, whom I never judge or laugh at. Ever.

For Max the master. U da real mvp.

For Jaclyn, who would be a bird much prettier than a cassowary.

For Marian, killer flower girl and perpetual halaman.

For Maman, Mamakay, Granny Isa, Ninong Pao, Ninang Kat, Fairyninang Deirdre, Papay, Mileskii, and AG, who gave me shelter.

For Tiff, who is sometimes the goat, but has always been the dark horse.

You make me so proud. I love you. Come back na.

For Cute Math Guy. I’m sorry we were always only ships passing in the night, but I wish you fair winds and following seas.

For Dad, my number one cheerleader.

For Mom, who claims she didn’t do anything (but she totally did).

For Kee, my fellow graduate. Jood hob.

For my (little?) lion man. Outwalk the furthest city lights with me?

For all the real cool kids. You know who you are.

For the rodents.

And for Papa Chris, who told me I could be a seagull.

The Walls Are Thin Broom. Dustpan. A lot of ground to uncover. Collared shirts, thick dark socks, books with broken spines.

The bodies of flies. Beer cans, wet rings bleeding into the wood.

A belt, coiled.

Takeout boxes and the plate that, last night, was thrown into the fire.

You must remember this— silence is golden. Take the phone off the hook and drop it, but it does not swing.

It spins quietly, the cord twisting and untwisting.

6 · Stefani Tran

Penance Daddy told me to bring him a drinking glass but I dropped it.

For days underfoot—tiny grains of bright hurt.

heights Seniors Folio 2015 · 7

Luis Wilfrido Atienza

bs biology

Thanks for letting me hang with you guys one last time. I’ve got a little bit to go still, but it means a lot. This one’s for you.

Jam: Thanks for always being there, one way or another.

Carissa: Thank you for everything you’ve taught me.

Jenina: Where would I be if I had never met you?

Reg: Thanks for the company, it really does mean a lot.

Everyone else graduating: Go rock the real world. Tell me how it goes.

Everyone else staying: You guys are as cool as penguins drinking ice water.

10 · Luis Wilfrido Atienza

For Taym

In memory of Taym, the son of Zayd —Inscription on a funerary steele, 500–300 bce

I’m not sure which one of us has it worse. You’ve been dead for the better part of 2500 years, but if I pushed you off your pedestal, guards would come running. I can turn and leave anytime I want. I can trip, or throw my trash on the sidewalk; get on a plane to Riyadh and see how the desert sun feels on my skin.

The only people that have to notice are the officers behind counters at the airport.

Did the heat feel any different when you were alive?

You’ll never be able to give me an answer but I can read all about how they found your tombstone in the sand.

I’ve always wondered what it would feel like to touch the artifacts in a museum, things behind velvet ropes. Would you mind if I chipped a tiny bit off of your corner?

Just enough so that people will see what I’ve done when they look at you.

I still have three floors to go though so I guess I should leave.

Thanks for talking, tell your father I said hi, if it’s not too much trouble.

Let’s wish each other luck for the next hundred years or so.

heights Seniors Folio 2015 · 11

Pat Cendaña

bfa creative writing

“All you have to do is write one true sentence. Write the truest sentence that you know.”

—Ernest Hemingway, A Moveable Feast “Bihag,” has been previously published in the thesis chapbook Stories of the Pintados.

To the Fine Arts Program, particularly to the teachers who have mentored me, thank you for inspiring me and my fellow creative writers and artists.

To heights Bagwisan 2014–2015, specifically Christian, Selina, Matt, Jonnel, and Jeivi, thank you for a fruitful and fun year. You guys made my last year in heights memorable (this is as feels-y as I will get— cherish it).

To DH, for believing in me and always being there.

To Conference: Stef, Max, Marian, Fe, Jaclyn, and Michelle, thank you for the memories and support throughout the madness we call college.

To Equation: Janelle, Donjie, and Gellan, thank you for the milk tea and lovely interludes we have when we all meet.

To Mom, Bea, Ches, and Issa, thank you for reminding that there is life beyond books and papers.

To God, for all the adventures.

Bihag 1565, Bohol “luis.”

The boy looked up from the freshly inked tattoos on his hairy, sun-tanned legs. A couple was behind him, chattering excitedly as they waited their turn to be tattooed. Alindogan was staring at him impatiently, one thin eyebrow arched. She was still holding a needle in her sooty, ink-smudged hand. She looked just a little older than Luis by a few years.

It was the first time she had called him by his name.

That was the second time today. Sumang had called Luis by his real name as well, before he dragged Luis to Alindogan’s cottage. Luis had gaped at the shorter boy in shock. Maybe even a little happiness.

After two years, it was the first time he had heard his real name said by someone else besides Pablo. He and Pablo were always called “bihag” by the other villagers.

Alindogan patted the smooth, unmarked skin of his knee.

“Binogok,” she said slowly, her hands moving above Luis’ legs.

Luis nodded. Then he promptly went back to staring at the bold, dark, zigzagging patterns of lines on his skin. He had heard that word enough times from other warriors to know what it meant. Binogok meant letting the tattoo wounds heal for some time. When Sumang, Luis’ sparring partner, had come from Alindogan’s cottage with fresh ink on his legs a few weeks ago, he wasn’t allowed to train or do anything strenuous for weeks. It was only after his wounds had healed that Alindogan added more intricate details to the tattoos. Even though the other warriors had teased Sumang for the careful way he had walked, Luis could tell they were proud of Sumang. That it was an honor to be inked.

Before he had joined the expedition, he’d never even known it was possible to ink skin. And when he had sailed with the crew, he thought

14 · Pat Cendaña

tattoos were just a type of memento. He remembered that some of the crew had foreign letters or faces of people marked on their arms, chests, even shoulders. From their raids in exotic lands, they said.

Luis had never thought that tattoos could mean so much more.

Someone tapped Luis on the back. Luis looked up. The couple was standing behind him. They looked a little older than Luis’ own fifteen years of age.

The boy, whom Luis had heard being called Adlaw by the other warriors and rest of the villagers, was staring at him with narrowed eyes before going to Alindogan. Luis could see tattoos wrapped around his legs.

The girl was staring at Luis with suspicion as well. But unlike Adlaw’s stare, her suspicious gaze was combined with curiosity and knowledge. If she wasn’t with Adlaw, she was with Bahande, the religious leader of the village.

“Bihag,” she said, pointing outside her door.

Luis followed the direction she was pointing. Pablo was standing outside Alindogan’s door, his expression a combination of jealousy, anger, and fear.

“Luis.” Himaya pointed at Luis. Then she slowly pointed back at Pablo. “Bihag.”

Luis blinked as Himaya turned away to pay attention to Adlaw.

He never thought that they would know his real name, after everything Luis and his crew had done to these villagers.

A bihag, Sumang had explained to Luis with hand gestures and simple words, was an outright captive. A slave who was seen as a commodity.

Sumang had told him the meaning of the word a few months ago, when their friendship had become more solid and stable. When Sumang

heights Seniors Folio 2015 · 15

had told him, he had a cautious and wary look in his eyes, as if he were afraid of what Luis’ reaction might be. But Luis had just nodded when he finally understood.

Luis licked his lips and carefully got up. As instructed earlier by Sumang, Luis gave Alindogan a small bag of gold jewelry as payment for her skilled tattoo-inking.

“What is that?” Pablo whispered, pointing to the dark marks on Luis’ legs.

Luis shifted, trying not to make his skin rub together as much as possible. “Tattoos.”

Pablo scowled. “I know that. But why? And what does it mean?”

Luis could see Pablo’s mud-soaked legs and feet. Ever since they were brought in the village, the older boy had been assigned along with other workers to mine the island caves for gold. Luis had cried when they had been separated just a day after they were brought here. But when Pablo returned that night with little specks of gold in his hand, Luis had stopped crying.

Luis shrugged. He could say that the tattoos were badges of honor for helping the other soldiers in the skirmish they had with another nearby village. He could say that the tattoos were rites of passage for having fought his first battle as one of the village’s foot soldiers. He could say it was an honor, it really was, to have risen up from tilling and laboring on the vegetable crops, to training with Sumang, and finally being a part of a raid.

But he didn’t because he knew Pablo. If it wasn’t vital for their escape, Pablo didn’t want to hear it.

As if reading his mind, Pablo asked, “You left the village with them, yes? Did you learn how they used their boats?”

“Yes.” It was a reluctant offering of an answer.

Luis glanced up at the older boy. Pablo’s cheeks were flushed and fuller than two years ago. His ribs were also less pronounced against his skin. He didn’t look as gaunt and tired back when they were cabin boys. As cabin boys, they had always been the last to eat. Cook had

16 · Pat Cendaña

given them scraps and leftovers but the food wasn’t always enough to fill two teenage boys.

When the provisions had started dwindling, Luis had been afraid that he would die from hunger. As the youngest and smallest member of the crew, Luis did not have the strength or the authority to fight for food against all the other sailors.

But Pablo had saved him. He always gave Luis the bigger portion of whatever food he was able to steal from the galley—like salted biscuits or rough meat.

By the time their ship had landed here, on the beach of the village, they had gone without food for four days.

Looking at Pablo now, Luis could see that there was still desperation in his eyes. He could almost feel how much Pablo wanted to go home. That hadn’t changed.

Whenever Luis tried to say something good about the village or his experiences with the villagers, Pablo would just sneer and turn his back on Luis. He’d ignore Luis until Pablo would finally get tired of being alone and not talking to anyone.

Pablo grabbed Luis’ arm. His dark eyes were shining. “We can escape tonight.”

Luis shrugged off Pablo’s cold hand and glanced around them.

The villagers were retiring into their cottages and chattering with each other. They didn’t take notice of Luis and Pablo—two foreign slaves, no matter Luis’ rise in rank—talking with each other.

Two years ago, they would have separated Luis and Pablo immediately after they had worked in their respective assignments. Luis would sleep on the cool bamboo floor of his master’s cottage while Pablo was sent to his own master’s cottage. Two years ago, when Pablo and Luis’ crew and ship took everything and everyone, the villagers would have looked at them with suspicion and hatred.

Luis shook his head. “It is dangerous if we try to leave when it is dark. We will lose our way. And I cannot travel in this condition.”

He gestured at his newly wounded legs.

heights Seniors Folio 2015 · 17

“Luis, please,” Pablo begged. The fear was back in his eyes.

“If not now, when?”

Never. Luis had to press his lips in a line to keep the word spilling from his mouth. He owed so much to the older boy. Without Pablo, Luis would have lost his mind those first few months living with the villagers.

But he had so much to lose now. He had a home; he had been invited to sleep in a small little chamber in Sumang’s cottage. He was beginning to understand their language. He was more than a cabin boy here. And there were no dead mothers to haunt him or drunken fathers to beat him or tell him what to do.

“Pablo…I want to stay.” Luis’ voice had become small by the last word.

Pablo sucked in a breath and reared back. He didn’t look surprised.

Only greatly disappointed and scared.

“Then help me,” Pablo licked his lips and glanced around. “Just help me escape this place. I want to go home, Luis.”

And that was the difference between them, wasn’t it? Pablo had a home to go back to in Portugal. Pablo’s family was as poor as Luis’. But Pablo’s father worked as a cargo loader on the ports of trading ships.

Pablo’s mother cooked for him and the three little girls who adored their big brother Pablo.

During the nights they were extremely hungry, Pablo would tell Luis stories of his family and home. How he would run and let his sisters catch him when they were playing. How his mother would sing their prayers, so that Pablo and his sisters would learn them more quickly.

How his father would tell them strange tales from the sailors he would meet at the ports while he was working—tales where sailors would land ashore on places where people built their houses with gold; tales where sailors were wary of foggy and cold nights on sea, because they could hear soft voices of women singing in the distance.

Pablo would tell the stories as if he weren’t lying on a thin mat with thirty other foul-smelling men sleeping beside him. It would be like he was there in Portugal and not in the ship with Luis. And the stories did distract Luis from the pain of his growling stomach. But at the same time, it reminded Luis that he didn’t have that.

18 · Pat Cendaña

Luis started walking to the beach, where the karakoa vessels were docked. Luis could feel his hands getting sweaty. His legs ached. Perhaps he would be punished for helping Pablo. Perhaps he would revert back to being a bihag. Would Sumang stop being friends with him?

It was completely dark by now. The village was quiet except for a few still drinking and talking with each other. Luis walked faster, completely confident in the direction he was going even without light.

Pablo stumbled and followed behind him.

When the two of them had tried to follow their crew after looting the village, they had fallen behind—from hunger, exhaustion, andthirst— and had completely lost their way. Luis had fainted with Pablo shouting at him to get up and trying to carry Luis to shore. When Luis had woken up, he was surrounded by angry, devastated, and tattooed faces. When he wouldn’t stop screaming for Pablo, they brought the older boy to him.

Stop crying, Pablo had snapped at him. We will escape this place.

You’ll see.

Luis stopped when he saw the profile of the karakoa vessels standing proudly on the sandy shore. The waves of the sea were loud and crashing. There were only two in the ownership of the village since many of the warriors had died during the raid of the Portuguese crew. And there weren’t that many villagers to begin with. After the first year of living amongst them, Luis knew everyone by face, if not name.

Luis turned to Pablo. The older boy was pale and tense. “Pablo, the karakoa is the best way to travel by sea.” It was a sleek vessel built for capricious waters full of rocks and reefs. “But you cannot steer it by yourself.

You need paddlers, oarsmen.”

Pablo stepped back, his thick brows furrowing. “Why did you bring me here?” Pablo asked in a low voice.

“Luis?”

They both jumped up when they saw Sumang. Adlaw, Himaya, and Bahande were standing behind him. Sumang was holding a spear while Adlaw was holding a sword. Both boys looked incredulous that Pablo and Luis were standing near the karakoa, in what seemed like an attempt to escape.

heights Seniors Folio 2015 · 19

Himaya and Bahande, on the other hand, didn’t look shocked at all. Himaya’s long wavy hair flowed down to her waist while Bahande’s gray hair was tightly coiled into a knot on top of her head. Their expressions conveyed that they’d been expecting their escape all along. Luis could see Himaya holding a spear carelessly in her hand. He narrowed his eyes and looked at the weapon more closely.

Pablo glanced back at Luis with an expression of accusation and pushed Luis on the shoulder. “You tricked me!”

Luis shook his head and raised his hands. “No,” he protested.

“I just wanted to show…It is difficult, it is—navigating the waters of the sea by ourselves alone would just lead to our deaths.”

The four villagers stood by, as if listening in on their conversation.

Sumang was looking at Luis, his spear lowered. But Adlaw had his eyes on Pablo and the young warrior looked as if he wanted to grab Pablo and drag him back to the village.

“Bihag.” Bahande’s tattooed face was calm. Her hair was shining silver in the moonlight. She pointed to the direction of the village, her eyes on Pablo.

When Luis tried holding Pablo’s wrist, Pablo jerked back while shaking his head.

“Pablo…” Luis pleaded. They had been caught. It was time to go back.

“I hate this place, Luis.” Pablo didn’t say it with his usual fervor.

His voice was flat and his hands were still. “I can’t stay here.”

Luis turned to Sumang. The shorter boy was watching the two of them. “Please,” Luis said to Sumang in their language. The vowels and consonants fell awkwardly from his tongue. “He wants to go home.”

Sumang and Adlaw glanced at each other briefly before Luis’ sparring partner shook his head. “Bihag goes home if your raiders come back and offer payment for him,” Sumang answered.

Pablo shifted from where he stood. He seemed to be distancing himself from the five of them without knowing it. “What did he say?”

Before Luis could answer, Himaya walked forward with Adlaw tight on her heels. Adlaw was on the defensive, his eyes and sword trained on Pablo. Pablo just sneered at the warrior.

20 · Pat Cendaña

Himaya smiled slightly at Luis before handing him the spear in her hand. “Luis.” She said his name slowly as if it were important. She took his fingers and wrapped it tightly around the cool, wooden shaft of the spear.

“Luis.” She repeated again. “Not bihag but magahat warrior. Foot soldier rising in rank.” She squeezed his hand before going back beside Bahande and Sumang.

Luis looked at the spear in his hand. It was his spear. The one he used in all his sparring trainings with Sumang and the one he had just used when he had accompanied Sumang and the other warriors in the raid this morning.

It was one of the cheaper kinds of spears, with round copper inlays on the wide blade. The wood was a little heavy and wide but Luis had learned how to adjust his grip over the course of time. He knew it was his spear because Sumang had let him carve his name on the bottom of the wooden shaft.

He was never allowed to keep his weapon, though. He always had to surrender it to Sumang after training. And even after his first raid earlier, he had to give it back. When Sumang had started treating him with respect and friendship, his hatred lessening with each sparring practice, he always smiled in understanding at Luis’ reluctance to give up his weapon.

Luis swallowed and looked up at Himaya. He could see the knowing glint in her eyes again.

“Luis?” Pablo’s voice was a weak whisper. He kept glancing back and forth at Luis and the four villagers. “Please just let me go. I would rather die trying to return to my home, my family, than stay and do nothing at all.”

“I…Pablo,” Luis said. Was this a test? Luis could feel sweat trickling down his temple, even though the air was cool. Was this a way of seeing where his loyalty lay? “I cannot. Even if you could somehow maneuver the karakoa by yourself, the village cannot afford to lose more resources.

They would be more defenseless than ever.”

And that was their fault, their fault for coming here and taking everything and everyone from this village.

heights Seniors Folio 2015 · 21

Luis pointed his spear at Pablo. His hands were trembling but he hoped the darkness hid that.

Pablo clenched his fists. “You would choose them over me?”

He snarled. “After everything we had gone through together?”

“No!” Luis glanced at the two warriors. Adlaw was walking closer behind Pablo’s back. “I want you to stay. I want you to live. Pablo, we can be happy here.”

Pablo shook his head, his light brown curls bouncing over his pale forehead. “I can’t, Luis. I told you. I would rather die trying to go home.”

Pablo laughed bitterly. “I joined the expedition to travel the world. I was not expecting to be stuck on an island with savages for the rest of my life!”

Adlaw snuck up on Pablo and grabbed the taller boy’s wrists in one hand. Pablo tried turning around to escape Adlaw’s hold on him.

In one flick of his wrist, Adlaw pointed the tip of his sword below Pablo’s ribs.

Pablo froze immediately. “Move, bihag,” he ordered, putting pressure on the sword. Luis could see the edges of skin around the blade turning white.

“The village is home, bihag,” Bahande spoke, using the captives’ language to make Pablo understand her. “Stop this and sleep under your master’s roof,” she added, speaking in the village’s language once again.

But Pablo understood enough of that that he started struggling again. “No!” He knocked the back of his head against Adlaw’s face and elbowed the warrior on the stomach.

While Adlaw was dazed, everyone started moving. Pablo grabbed Adlaw’s sword while Sumang moved to attack Pablo and Himaya rushed to Adlaw.

Luis was frozen where he stood. He met Bahande’s calm, watching eyes over the flurry of movement. What do I do?

The corners of Bahande’s eyes crinkled before staring pointedly at the spear Luis was holding. “Use binalo, Luis,” she said before turning away and walking back to the village.

Luis gaped at her retreating back. She would leave Himaya and the rest without helping? Luis glanced back at the three people.

Himaya was holding Adlaw back from attacking since he didn’t have armor to defend himself from Pablo. Sumang was so focused on disarming the sword from Pablo’s swinging hand that they forgot about Luis.

22 · Pat Cendaña

In a series of moves Sumang had taught him, Luis lunged forward and pushed his spear upwards against Pablo’s fighting wrist. Pablo cried out when blood started dripping from his wrist.

Sumang finally looked at him and smiled with pride.

And in the brief second Sumang was distracted, Luis saw Pablo wrenching his arm back to stab Sumang with the sword.

There was no time or space for thought. Luis pushed his spear against Pablo with a cry.

The crashing waves of the sea had become loud again.

Pablo dropped Adlaw’s sword with a choked sob. He coughed out blood. Luis felt it hit his face and roll down his skin like tears.

Pablo wrapped his hands around the spear that had gone through his stomach. His cold fingers touched against Luis’ numb ones.

“Luis.” It was a gasp of shock, a curse, a sigh of relief—Luis didn’t know. Pablo’s lips curled—into a snarl or a smile, Luis didn’t know—before Pablo’s eyes faded and before his hands dropped from the spear. The taller boy slumped forward, his forehead touching Luis’ shoulder.

Dark spots appeared in Luis’ vision. He couldn’t breathe but he could feel his fingers trembling again. He let Sumang pull the spear from Pablo’s dead body. He let the shorter boy push him into the direction of the village.

Sumang and Luis went to the outer edge of the village, where Bahande was kneeling in front of the large wooden carvings situated at the side of riverbanks.

When they stopped behind the old woman, Bahande stood up and brushed the grass off her skirt. “Gone?” she asked softly.

When Luis didn’t answer, Sumang dipped his chin once.

Bahande sighed and nodded. “Himaya and I will guide him to afterlife, land of the dead.” She brushed a soft, wrinkled hand on Luis’ arm. “Bury bihag tomorrow.”

Luis cleared his throat and pressed his bloody hands against his stinging eyes. “His name is Pablo,” Luis said, staring directly at Bahande’s tattooed face.

Bahande raised a thin curving eyebrow before nodding slowly.

Sumang was quiet beside him.

“Yes, Luis. Pablo.” heights Seniors Folio 2015 · 23

Ben Aguilar

bs health sciences

Ben grew up in Quezon City and Cagayan de Oro. He is a BS Health Sciences Major. He likes music, and basketball, and public health.

Someday he wants to be someone who people will call a doctor.

For now, he is trying. *** Thank you Lord my God, mom, dad, lolo, lola, Jilliane; to all my friends, especially the brothers, and the rest of arsa; to my teachers in the art of letters and of everything else in life, you shape my life and my poetry, thank you. *** “In a Library”—After the movie, Gone Girl, directed by David Fincher.

“Home Remedies”—No approved therapeutic claims. Also please do not eat Vicks®.

Home Remedies For a stuffed nose:

Coffee. Sniff for five minutes before downing with a wad of Vicks.

For a lost voice:

Oregano, chopped with twine taken as tea before lunchtime alone.

For back pain:

A short prayer murmured into a white rag soaked in Efficascent Oil, burned under a shot glass and a paper bag.

For migraine:

Sing until slumber, but do not utter the last verses.

For candle burns:

Gelatin mixed with papaya rubbed over affected area.

26 · Ben Aguilar

For wrung eyes:

Dip her last blouse in molave honey, and hang it up to dry.

Do not cry.

For sleeplessness:

Forget sampaguita.Spray your pillow with a scent that used to linger until morning.

For heartache:

A burnt lizard’s tail; sprinkle its ashes on your feet—

Perhaps, sleep with a doll stuffed with dead leaves;

Maybe a bath under a tree—

Climb a mountain if you can.

Find a stream with a stone large enough for you to sit;

feel it and breathe—

heights Seniors Folio 2015 · 27

In a Library Fornication.

I love this word: tongue pushing into hushed teeth urgently between rows and rows of shelves; me between your covers like a secret tucked in soft pages fresh slick with ink, please this silence even the smallest squeal could give us away, then more than just books would be looking and maybe you’d like that.

28 · Ben Aguilar

heights Seniors Folio 2015 · 29

Juno Reyes

ab literature (english)

this one goes out to lang leav. don’t let the haters get to you; there is no denying your relevance. scroo da ~*literati*~ also: to everyone i’ve ever met up to this point who has given me something to be thankful for. it would take far too much space to name each and every one of you, and for this i am grateful.

breakup scene in a restaurant before scattering into the world, we gather in silence with our heads down like a pair of black umbrellas mourning a lost son together for the final time. notepad out, the waiter looks on as we try to figure out if we actually want this marriage to end over dinner or a long walk followed by breakfast, something we haven’t had together for two years now. i do not know if we ever preferred sitting across or next to each other on dates. we convinced ourselves it didn’t matter so long as we could flatten our palms against one another’s in the pretense of prayer, of confession. this is a lie. i always insisted on being able to look at you as we argue, without having to crane my neck to make sure you were still listening. but you position yourself to my right so we can share the menu again for the first time since meeting each other seven years ago in a run-down restaurant bursting with the recently-unemployed trying to negotiate their dreams, you for the third time that year. this time we do this out of our own volition. we agree on bolognese and for a moment we are murmur

32 · Juno Reyes

between gunshots, thankful to have been together at all. but as i motion for pot roast and you insist on chicken, i understand this is something we have to go through precisely because we have chosen to become better persons. because sometimes when the heart declares martial law we must do nothing but concede we are better off as wounded guerillas limping back to our respective homes, tail between our legs, knowing there is also life here in the mountains. maybe this time i will grow a full beard, and perhaps this will actually convince me when i tell myself it was you who didn’t want children.

heights Seniors Folio 2015 · 33

Carissa Pobre

bfa creative writing

Q: At one point, you said, believe that you can do a crescendo on one note. Now I know physically that’s not possible, but it sure sounded like it happened. Can you talk about that aspect of sound, the illusion of sound?

A: You know, when I was very young—I think I must have been fourteen at the time—I was taken to play for none other than Vladimir Horowitz.

I played for him, and at the end of the afternoon, he said something which I have never forgotten: “You know, you must always have will.”

In other words, you must want.

(Daniel Barenboim, a masterclass on the Beethoven piano sonatas)

Carissa Pobre is a recipient of the Loyola Schools Award for the Arts for creative writing in poetry. Her work has also been published in Kritika Kultura, National Book Development Board’s Book Watch, and Transit. She was also a fellow of the 17th Ateneo heights Writers Workshop for poetry.

I owe so much to my professors, especially Martin Villanueva, Vincenz Serrano, and Mark Anthony Cayanan. Thank you to the members of the heights English Staff, past and present—it has been the best part of my college life, growing with this community. Thank you to Elina Mendoza and Nastasja Lopez, who stuck with me.

For my parents, Erwin and Maritie.

from Composition Series Composition 1 (Exercises for Voice)

Upon knowing I was being watched, I traced the little movements of my body and consciousness the minutes I was here. Even sitting down, my mind made things faster than my body. The iterations of profiles. The manner of seeing. Impress a filter upon a colored word. When I looked for my reflection, it was expressionless around me. Dim light edges off like the lure of a promise.

The world made its few marks, they look back.

36 · Carissa Pobre

Their appearance is tangential, as a soft wind carries off smoke before it dissipates. Impressions left over. I understand an utterance as hollow form of participation, a little cry, being pressed on for its lack of thought. Most sounds I have heard want. The rough sketch of language eases into place, weight upon ground, until the light shifts, refraction of subject into shadow.

A leaf falls. The rest is still. I feel my consciousness bloom.

heights Seniors Folio 2015 · 37

Underneath my feet a piece of fruit had been caught in the sifts of black ants. The blacker dirt had dried out from time of day.

Words heave through syntax, so it doesn’t surprise me now I have set your body onto air—elapse the body to nothing-form, collapse all height to the flat of level. My desire was deep but it was opaque across. Trying to speak, we are slightly shifting.

Now water starts to drop on my left shoulder.

38 · Carissa Pobre

Exercise for voice: an utterance rotting at the walls of the throat.

Numbing from decay. Rusting from smoke. Whatever appears too still will be assumed to have died. All desire wants is to do away with itself. But to speak simply makes language impossible.

I don’t imagine every laceration is corruptive. It is deceptive to measure worth. No word more drained of color as the next.

The sound my mind makes is quick and howling.

heights Seniors Folio 2015 · 39

The hollow mouth and hollow time deepen with promise but flatten out—what deceives to open, drawing back the syllable to the root. I don’t resist this behavior. My voice swells in vacant air.

And the prolonged stasis of the metaphor between us won’t have slip the possibility of parting. Even if the body is so blurred those contours at which one gropes have dissipated. The utterance is earnest, dragging self-consciousness in.

40 · Carissa Pobre

The voice resists dissipation trying to prolong worth, around me it becomes a thoughtless listening. In the pursuit of clear reflection, consider tracing presence from impression. I could tell I was being watched from the small glass panel of a door, upon which a shadow kept shifting. I understand conversation as a drowning. There are sounds in me heavy as notes.

The forms collapse and the body takes its leave. I tell myself look onwards and wait.

heights Seniors Folio 2015 · 41

Composition 2 (On Conversation)

No one knows the cause, he says. There are rare phenomena that you have to be so close to the source to witness. Why don’t you look outside the window till you see it. No one owns a polished stone on the street.

Of course broken streets are empty. The crowd can’t be bothered by cold air.

I am always suspected of a sickness, she says. All I want is to trust a man with plain, unshaken faith. I couldn’t speak for days once. My mother came over many times like a beating. But some men form ash-heaps in their mouth with words. I wouldn’t step outside. I’d dry out.

How old-fashioned, he says. I’ve seen other people go through their lives believing a laceration is a system of privacy. Even a brief pause becomes its own self-machination. No such thing as mildness in utterance.

Go and open up our presence, I don’t care about that anymore.

There are many forms of dissonance, she says. I imagine I’d begin every conversation with white noise. Someone who has never stolen will not understand me. Someone who has never stolen and not felt love from being caught will not understand me. I told you then. I wouldn’t change my mind now.

Anything they say now is toneless. So insert the mirror, like cleaving the natural color from a word. Opacity opposes the noise and voids the options.

The project to be prolonged in terms of lack.

42 · Carissa Pobre

Notes to Composition 2

Phonology. A whisper, if tenderness was a sound. But it clamors as if the utterance drowned. A howl. A cry. The body says it.

And when he says he doesn’t care, I try to feel its shape.

Syntax. She must be vanishing if she doesn’t feel. I won’t mind how loud or soft, I’ll consider if it’s far away. Taking place as a form of dirt. The thought won’t last, like an echo or noise.

Semantics. The lightness of it—how it filled the room, from above me.

I was sitting by the window, looking toward a blank, white sky.

Ringing in my ear, faint melody like a lullaby haunting.

heights Seniors Folio 2015 · 43

Composition 5 (On Revision)

To give a transcription of my position in the social and physical order, to escape organic and political passivity, I invent a scenario that I condemned myself to live out, to the letter and in the flesh.

It threatens normal thinking, he says. The calculations involved are ultimately fallacious, made out of desperation, and therefore invalid.

I still require security—what did you expect of me when you held up a knife and you were tired? Was there glass breaking? Did you know what you were talking about, those measures of music repeating?

This is what it means to change the external world: to exit. The scenario has nothing to do with time. Understand that the impenetrable gap is a source of misery, impossible to empty further—you have to fill it. Because we place our trust in fake women, even our thinking is pushed to revision.

So to insist on the flesh—that you’d been pressed against, you’d been gone through—did you even look for the music? Wet shock of hallucination.

There is no hysteria that is not repetition. Like a mouth, it takes the shape of a waiting.

Therefore the project of interiority is all sensationalized. The fallacy is the mind’s imposed duration, say, in watching someone draw from your left arm a syringe of blood.

44 · Carissa Pobre

After Mahler

from Self-machinations

The introductory notes of the trumpet are without pretense: this sound is only an initial victory. “Trauermarsch” is a single word for funeral march. The stage is set. The cymbals clash. The timpani reverberates throughout the room. Most brass instruments compete when they are played one after the other. The horn offers deeper sound. Here then is the sound of a tuba. Then the strings play a steady waltz, rooted in the low sound a double bass makes. Repetition is an impossible thing: what comes before changes it. As if the trombone is one step higher now. In playing the same notes, the trumpet is not itself. The thrum of a bass. That low sound. Attempts towards melody—is a note a word? is a sound a letter? is a phrase a sentence? The sweetness in music is consonance-making. Dissonance-making is a phrase of notes in the second octave from middle C on a violin repeating. Bow quickly downward and upward. With repetition we slowly become used to violence. The cymbals clash upon the snare drum, replication forming on itself. The clarinets, somewhere.The modulations of a woodwind instrument. How fragile the sound of a flute is when it precedes such rhythmless motion—sound happening as opposed to sound made. Some people call this selfish. Then the strings play that waltz again but in a minor key, the same sound prolonged enough to reveal a void. Shorter notes make this a real dance now. Furioso folds into dolce. Was the word “expressivo,” when composers wrote it down and noted it to their music, always enough? The sound of a tuba rubs against that of a flute. The hum of a bass drum, its echoes contained. The violins making their way to becoming soundless. Then the collection of all low sounds, every instrument, becomes the plane from which the trumpet sounds again. The manner of a flute is the same as a trumpet, melancholy and ephemeral.

heights Seniors Folio 2015 · 45

Grasp is deception, too. The minor tone of a trumpet sounds, and the orchestra slips into dissonance.

Cymbals follow the sound of a triangle. The violins almost become a screech. The cellos incite melody—a lone theme playing out as a steady hand. The conductor motions. The brass is silent. The violas can indulge in a minor opportunity for dance. Translation likens “storm” to “turbulence.”

A flute’s short notes amid a heavy plane of strings is a groping repetition.

A percussion sound can ache. How temporary is an act of giving. The chime of the triangle must have lasted no more than a measure, its function transition, but its sound was there. The horns are making their own way.

A paragraph cannot be a movement. Go back to the defeated figure. Take on its fractured form again.

46 · Carissa Pobre

heights Seniors Folio 2015 · 47

Jenina Iba単ez

ab literature (english)

Thanks to my parents, for being the number one fans of my writing, whether or not I actually let them read my work.

50 · Jenina Ibañez

Ice Water Ice Water, Ice Water. If your shoes is dirty, please go home and change it.

The girl watches the other children from the window. Their bodies are ice and water. Melting at a touch.

Puddles bursting at the touch of a wheel or rubber soles.

From inside dark houses, their mothers call their names. The children leave only the marks of their shoes, the ground brown and soft as if pounded by rain.

Behind her, there is silence and light.

Father keeps all the lights on, banishing mother’s voice in the shadows. At night, the girl finds his sleepless figure dropping ice into his glass. This is the brightest house in the neighborhood.

Mother is in the corners, under the chairs, stuck to the soles of his bare feet. Mother touches them but they are cold and stiff. Still as puddles reflecting the sky, tall trees, a child’s grin.

heights Seniors Folio 2015 · 51

Jam Pascual

bfa creative writing

“Slow down, dilettante, so I can walk beside you.”

—St. Vincent, dilettante

*

There’re so many people I wish I could thank for making these four years happy and bearable. I’m afraid I might forget names. So. Here’s a general message from me to you, if you’ll take it.

A summary dedication: This is for my teachers, who guided me by articulating the things I had trouble finding the right words to.

For the friends I made in the guidon, this year and the years before, who trained me and made me feel welcome, always. For my friends in heights, who have been teaching me for the longest time what it means to love one’s work. For everybody in the band, for teaching me how to cut through all the noise. For my closest friends, my acquaintance friends, my internet friends, my almost-friends, the not-so-strangers, the hallways greeters and corridor head-nodders. For the people I loved, for the people I thought I could love, for the ones who made it easy and the ones who made it hard. For the breakdown in the parking lot, the fallout by the bar, that one night in the field in our raincoats.

I wish I could say something grand and all-encompassing about what it might mean to go into the world in this way, unsure if we’re all properly equipped or not, and diving in regardless. But I don’t have that.

All I have are the last four years, and the people who inhabited those years, whether they stayed or left as quickly as they came. I’m sorry

for both the bridges I burned and the bridges I neglected to maintain.

I’m thankful that I’ve met good friends, good people, who somehow found it in themselves to be there for me, constantly and willfully. So here’s to us, here and now, not to conquering but simply finding our place. Cardboard to caviar, let’s show them how good we are.

I form/maintain connections here, if you’ll take it: tinyletter.com/slowdowndilettante

Gratefulness I was kicking and screaming when you brought me into this world, as though the first thing I learned to do was complain. When I keep quiet, I am apologizing for my first mistake.

The Bible says that bad trees, the ones that bear no fruit, must be thrown into the fire. It’s okay. I can still be the candle no one keeps under the bowl.

Bright as hell and just as useful—the world’s word of caution before you can even speak it.

56 · Jam Pascual

Why I Have To Go I was ten years old when you told me “All boys leave home someday.” Always, when I was smaller, I kept saying I would travel the world—not like I knew my way around the region. Whoever settled here first understood, therein the broad strokes of pilgrimage, was iridescence. That’s why our cities are named after colors. Consider the elements: sunbeams swording through shinks of foliage, light refracting from the dew of tall grass, glossy cocoons dangling from the Viridian Forest boughs like gold and emerald chandeliers, tightening like jeweled fists. We’ve seen pictures of Cinnabar: how the old abandoned laboratory stands in the center of the island while the waves climb and slip off the shore, waiting to repossess the land in its indigo deep, and the laboratory stays upright, a monument for the transitory, the denial of its ruin the reason it still stands.

I know you’re scared. It seems everywhere one can look there hides a thief, a wayward challenger looking to prove their mettle, to reaffirm their place in the center of their self-written stories, and that’s okay.

This little town we’ve always called home is named after an instrument meant to hold beauty before it can become whole, so know that someday—if the etymology of the spaces that surround us is any evidence— I’ll get this thirst for wandering down to an art.

heights Seniors Folio 2015 · 57

Mother, if you still can’t understand why I have to leave, believe me when I say there are things you just know. We move away, choose our friends, pick our fights, fall in love, like the grand scheme of the world begins with each of us. We want to be the very best—like no one ever was.

58 · Jam Pascual

heights Seniors Folio 2015 · 59

Jose Delos Reyes

bfa creative writing

Si Jose Delos Reyes—o, Soc sa kaniyang mga kaibigan—ay nasa huling taon (sana) ng pag-aaral ng bfa Creative Writing. Hindi talaga siya makata. Sa totoo lang, ikalawang pagkakataon pa lang ito na malilimbag ang kaniyang mga tula, kaya malaki ang kaniyang pasasalamat at tuwa. Yeheyy. Isa talaga siyang mandudula. Naging kasapi siya sa Virgin Labfest 8 Writing Fellowship Program ng ccp noong 2012.

Naitanghal na rin ang ilan sa kaniyang mga dula, kabilang ang Saan Ang Punta? (Virgin Labfest 8 Writing Fellowship Program Showcase), The Conversationalist (Drafts 2: Works-in-Progress; Shaharazade Theater Company), Dugtungan (Ateneo Fine Arts Festival; Playwriting Thesis), at Barya-baryang Bata (ta Lab: Tanghalang Ateneo). Nais niyang pasalamatan ang Tanghalang Ateneo (miyembro, trainee, alum, pati na rin ang mga naging guest artists), ang Block E 2014, ang Arbiters (mga salbahe kayo), mga kaibigan, ang kaniyang Craft Buddies, at ang kaniyang mga guro, partikular na sina G. Glenn Mas, G. Allan Popa, at Doc Gus Rodriguez.

Tacloban Burado ang mga mukha sa ilalim ng kapwainaamag, luha at ulan.

Kandado ang mga panga sa paghuni ng huling hininga.

Ubos na ang mga lapida’t pati ang lupa’y hirap patahanin ang nagkakapitang mga bangkay.

62 · Jose delos Reyes

Ika-24 ng Disyembre, 2013 Nakaupo ang binata sa mabatong dalampasigan habang pinapanood ang mga pamangking paslit na naglalaro sa dagat.

Dahan-dahan niyang ininom ang alak na inabot ng kaniyang mga tiyuhin.

Pinag-uusapan nila ang pag-anod ng bundok.

Sapat ang mga alaala ng binata sa katahimikang iyon.

“Nakit-an namo ang Tiyo Bendor mo sa dalampasigan, hawid siyang bibliya.

Pinaadto namo siya sa baroto pero ningkatawa lang ba ug gipauna lang niya ​ng uban.

Nakit-an nako siya nga patay sa balay, wala siyang samad ug ‘di maagnas.

Hawid pa rin siyang bibliya nga nagkatawa.”

Mga bata na lang ang kayang makipaglaro sa dagat.

Mga alaala na lang ang alay ng dagat para sa mga nakatatanda.

heights Seniors Folio 2015 · 63

Ati-Atihan Mamamayang lango sa pagdiwang at sayawan ang mga tauhan sa panaginip ng mga dayong katutubo.

Sa loob ng eskinitang pumapagitan sa palengke’t simbtan, ang nagsisilbing duyan nila’y mala-along aspaltong nayayanig sa kumpas ng bayan.

Panalangin sa mga ninuno’y nilamon ng mga abubot ng paglimot.

64 · Jose delos Reyes

heights Seniors Folio 2015 · 65

Matthew Olivares

ab literature (english)

“Yeah. Horses. Yeah.”—Matt, singing in the style of the Mumford & Sons vocalist.

Matt is a victim of facial profiling. People think he is a drug addict/ drug pusher and that he hates the world because he has long hair and wears black all the time. He is sorry that he has better hair than almost everybody and that his fashion sense is still stuck in the nineties grunge era. Third-person aside, kiss my ass.

He believes that the stereotype of the ~Starving Artist~ is fucking stupid and should not exist. Art in whatever form needs funding, and people shouldn’t be starving. He is also a disciple of CM Punk, Seth Rollins, and Dean Ambrose.

O))) These works are dedicated to: My parents for allowing me to take two impractical courses, supporting me in everything that I do, and for allowing me to be a parasite for one more year; my tita Ruth Katalbas for making me fall in love with literature; my tito John Olivares for making me fall in love with art.

Block B, 2015: Juno, Jenina, Sam S., Sam L., Dionne, Noelle, Bobbie, Luis, Virna, Paul, Riese, and Miko. Thank you for being welcoming and thinking of me as one of your own. These past few years with all of you were wonderful. I love all of you and will miss y’all so bad.

Block E, 2014: Aidan, Izo, Chise, Steph, Maria, Niki and everyone else, I miss y’all.

My supersenior friends: Soc Delos Reyes, Reia Dangeros, Vix La Victoria, Micah Perez, Vicky Marquez, Carissa Pobre, Isa Salazar, Bea Mata, Lui Ignacio, Achim Mendoza, and Jess Dizon. Was it fun feeling and being old? Some of you are going to the academe, some will be involved in social causes, and some of you will “sell-out” like me.

Wherever you guys go, hopefully we stay in touch. Here’s to five years.

Stef Tran, who is so supportive and a good listener, especially during my eight months of emotional hell; Ariane Lim, a weirdo; Selina Ablaza, who understands my feelings for Jollibee burger steak and Family Mart katsudon, and for being comforting in our support thread on Facebook during times of stress and sadness; Christian Benitez, who with his various published material inspires me to give time and be better at writing and art; Guelan Luarca, future national artist who mocks literature with me every Third World Literature class; RJ Dimla, partner in soh Sanggunian last year and in selling out; Dustin Fidellaga for always reserving ta tickets for me; Helena Baraquel, another Batang cl besides me studying Creative Writing; Belle Mapa, partner in New Journalism; Cathy Dario, don’t change (or do if you want, I’m not your boss); Randy Cabaltera and Zeitgeist for a great partnership and friendship; Keisha Kibanoff for being one of the coolest, ever; The Arbiters, our code of silence is strong.

Clarice Ilustre, Lara Antonio, Jessie Roasa, and Audrey Ferriol for cheering me up by just talking to me when I felt like a piece of shit. heights Bagwisan 2014–2015: Pat, Mikas, Jeivi, Jonnel, Karla, Roro, Marc, Mark, Marian, Alex, Bernie, Ray, Kim, Joelle, Rox, and Shiph.

To more laughs and literary things. heights: Manuel, Jam, Billy, Regine, Ayana, Reg, Nichele, Lasmyr, Paula, Beta, Jeremy, Max, MM, Drama, Nikki B., Micah, Moli, Lazir, Cheska, Krysten, Celline, Alie, Ali, Kristoff, Robyn, Ishbelle, Richelle, Clarissa, Josh, Bianca, Sig, Aris, Patty, Corn, Mayelle, Nikki V., Kristelle, Erika, Ariana, and Ysa, for reminding me that there’s

a room I can call “home” because I felt deterritorialized after Batch 2014 graduated. WriterSkill: Carlos, Gelo, Angela, Malik, Carl, JoBau, Chai, Koko, Jolo, Kitkat, Chris, Krizelle, Kit, Reina, Angel, Sydney, Vito, Ejay, Joshua Cheng, Iman, Atom, Daryl, Aina, Hamoy, and Tracey.

LitSoc, I hope you don’t die. Vantage Magazine: Santi, Deany, Andre, Andrea, Ashley, Gaby, Paul, Carlos, thanks for making my short stint in The Guidon nice. ahww 18: Those that I have mentioned earlier, Abner, Ace, Nica Beng, Rie. Underclassmen that I’ve befriended over the years, y’all rule: Block E 2015 (Maxine, Arse, and company); Block E 2016 (Emil and company); Block B 2016 (Isa Olivares, Hazel, Cas, and company); Block B 2017 (Iza, Jelly, Manu, and company); Block E 2017 (Justine, Yasmin, and company).

The professors: Devi Paez, Miguel Escaño, Richard de Guzman, Mitch Cerda, Jema Pamintuan, Clarissa Mijares, Eumir Angeles, Neville Manaois, Dave Lozada, Brian Giron, Gino Trinidad, Justin Badion, Fr. Adolfo Dacanay, Bobby Guevara, Gilbert Jimenez, Jope Guevara, Jade Principe, Jacklyn Cleofas, Migoy Lizada, Exie Abola, Mark Cayanan, DM Reyes, Joyce Martin, Oca Campomanes, Fr. Nick Cruz, Andrew Ty, Glenn Mas, Allan Popa, Allan Derain, Egay Samar, Daryll Delgado, Mookie Katigbak-Lacuesta, Mabi David, Laurel Fantauzzo, Benilda Santos, Alona Guevarra, Charlene Diaz, Vince Serrano, Martin Villanueva, Mayel Martin, Cyan Abad-Jugo, and Max Pulan. I’m still learning, and I’ll work to get better.

Noli Me Tangere Balang araw, magkakaroon ako ng lakas ng loob para sabihin sa iyo na titira tayo sa taas ng bundok. Alam kong ayaw mo, pero pipilitin kitang sumama sa akin. Gagawa ako ng isang bahay sa magandang puwesto kung saan makikita natin ang pagtaas-baba ng araw at buwan. Malamang mga ilang taon ang lilipas bago ko matapos ang ating bahay dahil ayaw kong maghanap ng mga trabahador. Babayaran ko lang ang mga materyales para makamura ako kahit paano. Iiwan kita sa bahay ng nanay mo, at pareho ninyong sasabihin na mag-ina na isa akong sira-ulo. Iiyak ka at sasabihin mo na ayaw mo akong makita ulit. Pero magkikita rin tayo ulit. Siguro mga anim na taon tayong hindi magkikita. Pagbalik ko, mahaba na ang aking buhok. Abot tuhod. Mahaba rin ang aking balbas. Magagalit ka sa akin dahil hindi ko man lang naisip na pumunta sa punerarya ng nanay mo. Wala na kasi akong cellphone. Hinagis ko sa kawalan dahil naiwan ko ang charger ko sa siyudad. Wala rin namang saksakan sa bundok kaya bakit pa? Malay ko bang namatay ang nanay mo? Tatanong mo sa akin kung pilosopo na ako dahil kamukha ko si Tony Perez. Hindi. Kamukha ko si Hesus. Isa akong karpintero. Natapos ko ang ating bahay. Tatanong mo sa akin kung paano ako nakabalik sa siyudad. Naglakad lang ako kaya sira-sira na ang aking mga sapatos. Dadalhin mo ako sa SM para bumili ng bagong damit at sapatos. Papakilala mo ako kay Ricky Reyes, at titili siya dahil ang dungis kong tingnan. Kilala mo pala si Ricky Reyes. Gugupitan niya ako. Kakain tayo sa Jollibee pagkatapos. Libre ni Ricky Reyes.

Pag-uwi natin sa bahay mo, mag-eempake ka ng gamit at damit dahil habang pauwi, kinulit kita na kailangan natin tumira sa ating bahay sa bundok. Ayaw mo, pero sumunod ka naman. Saktong hapon tayo darating sa ating bahay sa bundok. Tatayo tayo sa veranda sa second floor para abangan ang paglubog ng araw. Sisigaw ako: Tingnan mo! Ang ganda!

Titingin ka. Masisilaw ka’t pipikit. Magagalit ka sa akin dahil pinili kong puwesto kung saan masyado tayong malapit sa araw. Sasabihin mo na ayaw mong tingnan dahil masakit sa mata at mainit. Susubukan mong tumakbo

70 · Matthew Olivares

sa loob ng ating kuwarto para buksan ang aircon. Wala tayong aircon.

Wala ring kuryente. Hihilahin kita pabalik sa veranda dahil gusto kong makita mo ang paglubog ng araw. Pipikit ka. Pataas kong hihilahin ang iyong mga talukap pero pipilitin mong manatiling nakapikit. Mapupunit ko ang iyong mga talukap. Hindi ka na makakapikit at makikita mo ang paglubog ng araw. Sisigawan mo ako: Huwag mo akong hawakan! Pero hahawakan ko ang iyong mga kamay. Sasampalin mo ako, at tatakbo ka pabalik sa ating kuwarto. Mahuhulog ang mga mata mo, at gugulong ang mga ito sa madilim na sulok. Maraming alikabok sa sulok na ito. Susubukan mong hanapin ang mga mata mo pero hindi mo alam kung nasaan ang mga ito dahil nabalutan sila ng alikabok. Wala kang makikita. Mababangga ka sa mga pader, at madadapa ka pababa ng hagdanan. Mababali ang mga buto mo, at mamamatay ka dahil walang ospital na malapit. Pasensya na.

Wala akong panghukay para gumawa ng libingan para sa iyo. Iitsa ko ang katawan mo pababa ng bundok kung saan maraming mga mababangis na hayop. Alay kita sa kalikasan. Mahahanap ko ang mga mata mo’t lilinisin.

Ilalagay ko sila sa isang baso. Dadalhin ko ang baso sa veranda dahil hindi pa tapos ang paglubog ng araw. Papanoorin namin ito ng mga mata mo.

Iiyak ako dahil ang ganda. Magkakaroon ng tubig sa baso. Luluha rin ang iyong mga mata.

heights Seniors Folio 2015 ¡ 71

Paglimot Pitong pakete ng yosi. Ubos.

Isang tason ng abo sa lamesa.

Isang babae sa sofa.

Mayroong lalaking nakahiga sa tabi niya. Patay. Binaril.

Hihithitin niya ang abo, May tira-tira pang siklab.

Nais niyang pasuin ang mga alaala, Hangga’t sa mangitim ang mga ito, At hindi na niya mamukhaan ang lahat Tungkol sa sinta.

72 · Matthew Olivares

Sepultura Araw-araw nakikita siya ni M sa kanyang bakuran. Masasagasaan ka mamaya. Mahoholdap ka. May lalabas na alien sa iyong dibdib. Ilang taon ang lumipas, hindi pa rin namamatay si M. Nawalan na ito ng mga ideya kung paano mamamatay ang binata. Hindi niya alam kung bakit hindi pa rin namamatay si M. Isang gabi, inimbita siya ni M sa kanyang bahay at binigyan ng ilang kopita ng alak. Nang mawalan ng malay ito, gumawa ng kabaong si M sa kanyang garahe. Nang matapos ito ni M, dahan-dahan siyang binuhat, at inilatag ang kanyang katawan sa loob ng kabaong.

Nagising ito. Ano ang gagawin mo sa akin, tanong niya sa binata. Wala naman, sagot ni M. Matulog ka muna diyan. Kakatok ako kung handa na ako. Sinarado ni M ang kabaong. Saanman magpunta si M, hinihila at kinakaladkad niya ang kabaong ni Kamatayan.

heights Seniors Folio 2015 ¡ 73

Virna Guaño

ab literature (english)

Magtatapos si Virna Guaño sa kursong AB Literature (English) na may minor sa Literature (Filipino) ngayong Marso. Mahilig siyang magbasa ng mga libro ni Haruki Murakami at Franz Kafka, at manood ng mga pelikula. Abala siya ngayon sapag-aaral tungkol sa feminismo.

Nais niyang magpasalamat sa mga sumusunod: Sa kaniyang mga magulang, kina Juliet at Lawrence Guaño, para sa kanilang pagmamahal at suporta.

Kina Noelle Sanidad, Luis Sarmenta, Sam Santos, at iba pang mga kaibigan sa Block B para sa apat na taon ng kasiyahan at sama-samang pagdurusa sa thesis.

Kay Michelle Guerrero para sa mahahabang kuwentuhan.

Kina Christian Benitez, Marc Lopez, Kevin Solis, Jonnel Inojosa, at iba pang mga mag-aaral ng Filipino Department dahil ginawa nilang masaya ang kaniyang pagma-minor.

Kay Sir Max Pulan na paborito niyang guro sa Lit at ginawa siyang interesado sa feminismo at Non-Western Literature.

Kay Sir Aaron Lumbao ng lsogc para sa pakikinig at pagpapayo.

Para sa good vibes.

Kina Sir Egay Samar at Ma’am Benilda Santos na pumukaw ng kaniyang interes sa tula at nagturo sa kaniya kung paano tumula.

Kamera Kinuhanan mo ako ng litrato ngayong araw.

Hindi ko malilimutan Kung paano mo hinawi ang buhok ko.

Ikinukubli nila ako sa mundo At wala akong nararamdaman sa aking balak kundi ito: Ang pag-aayos mo ng aking damit Bago ka pumuwesto sa likod ng kamera.

“Ngumiti ka naman.”

Hindi ko gustong tinitingnan ako, Pero ilang minuto lang naman tayo rito.

76 · Virna Guaño

Inspeksiyon Dahan-dahang hinubaran, Upang makita mo lamang Kung ano pa bang mayroon— Pasa, galos, sugat doon.

heights Seniors Folio 2015 · 77

Fe Esperanza P. Trampe

bfa creative writing

Fe symb. origin from Latin ferrum. iron |'ī rn| noun 1 a strong, hard, magnetic, silvery-gray metal, the chemical element of atomic number 26, much used as a material for construction and manufacturing, esp. in the form of steel. (Symbol: Fe) • compounds of iron, esp. as a component of the diet: serve liver as it’s a good source of iron | [as modifier] : how are your iron levels?

• used figuratively as a symbol or type of firmness, strength, or resistance: her father had a will of iron | [as modifier]: the iron grip of religion on minority cultures.

е

Bararing hindi na masaya ang mga kuto ko. Nakikita ko ito sa maliliit nilang mga mukha, kahapon pagkauwi nila, at kaninang umaga bago sila umalis.

Dapithapon na, at pauwi na silang lahat matapos ang isa na namang araw ng pangongolekta ng dugo mula sa mga ulo ng mga madudumi at makukulit na mga bata na naninirahan sa isla ng Cuyo.

Nakaupo ako ngayon sa ibabaw ng malambot at mabasa-basang buhangin ng isla ko, ng Bararing. Mula sa puwestong ito ko pinapadala ang mga alaga kong kuto sa Cuyo pagkasikat na pagkasikat ng araw sa umaga. Dito ko rin sila sinasalubong sa kanilang pag-uwi bago dumating ang gabi. Pinapanood ko sila ngayon sa kanilang paglalakbay pauwi mula Cuyo pabalik ng Bararing.

Mabagal sila kung lumipad ngayon. Hindi ito kapani-panibago.

Pabagal nang pabagal ang paglipad nila ngayong mga nakaraang araw. Hindi na kasing lakas ang pagsitsit nila habang lumilipad.

Nalalampasan na ng mga gagasing sa Cuyo ang ingay ng pagsitsit ng mga kuto ko. Nangangayayat na sila. Kapansin-pansin ito. Umiiba na ang panahon ngayon. Umiiba na ang mga bata sa Cuyo. Hindi na gaya noon ang mga huli ngayon.

Mabagal man, nakarating din sila paisa-isa sa Bararing. Dinaanan lang nila ako. Nagpatuloy silang lahat sa paglilipad, tuloy-tuloy hanggang sa kuwebang pinagsasaluhan namin sa likod ng gubat. Nanatili ako sa kinauupuan ko, hinihintay ang pinakamahalagang bahagi ng araw-araw na pagdayo ng mga alaga kong kuto sa isla ng Cuyo.

Umuungol na ang tiyan ko. Dinidiyeta ako ng mga alaga ko. Paunti nang paunti ang inuuwi nilang dugo sa bawat araw. Hindi ko na binubusog ang sarili ko sa tuwing hapunan upang may makakain silang lahat. Iilan na lang ang inuuwi nilang mga kalansay ng bata mula sa Cuyo araw-araw.

Lima lang ang naiuwi nila kahapon. Tatlo lang noong nakaraang araw.

Hindi sapat ito upang panatilihin ang lakas ko. Hindi rin ito sapat upang mapanatili ko ang kaayusan dito sa Bararing, mapanatili itong ligtas.

80  ¡  Fe Esperanza P. Trampe

Matiyaga akong naghintay sa pag-uwi ng huling pangkat ng mga kuto ko sa Bararing. Kadalasang sila rin naman talaga ang nahuhuli tuwing uwian sapagkat sa kabila ng kawalan ng buhay ng mga dala-dala nila, mahirap pa ring ilipad ang bigat ng mga ito sa ibabaw ng kipot sa pagitan ng Cuyo at Bararing. Binibilang ko ang lahat ng mga alaga kong dumadaan sa ibabaw ko at tumutungo sa kuweba sa likod. Karamihan sa mga kuto ko nakauwi na. Kakaunti lamang ang nawala sa mga kuto ko ngayon. Marahil iilan lang sa kanila ang napatay ng mga taong nakahuhuli rin sa kanila. Mabuting balita iyon. Ngunit, wala pa rin akong nakikitang may dalang kalansay sa kanila.

Lumalakas na nang lumalakas ang awit ng mga gagasing sa Cuyo. Paunti-unti nang lumulubog ang araw sa likod ng Bararing.

Nararamdaman ko ito. Dahan-dahan nang napapalitan ng lamig ang kaninang matinding init ng araw. Hindi pa rin nakakauwi ang lahat ng mga kuto ko.

Hindi nagtagal, nakita ko rin ang isang maliit na bangkay na dahan-dahang inaangat mula sa makapal na gubat ng mga puno ng Cuyo sa harap ko. Sa kabila ng liit ng katawan na ito, hirap na hirap pa ring iangat ng mga alaga ko ang bigat nito. Nagpatuloy sila sa kabila ng hirap. Umangat sila mula sa mga puno ng gubat at nagsimulang lumipad papunta ng Bararing.

Tumayo ako sa kinauupuan ko sa pananabik. Makakakain na rin ako. Nararamdaman ko nang naglalaway ang bunganga ko. Inabante ko nang kaunti ang sarili ko upang salubungin sila.

Naging matagumpay ang paglalakbay nila mula Cuyo papuntang Bararing. Nang makarating sila ng Bararing, hinulog na lamang nila sa may baybay ang katawan at nagpatuloy papuntang kuweba. Hindi na nila ako binati, gaya na lamang ng mga nauna sa kanila. Sila na ang huling grupo ng mga kuto na nakauwi sa Bararing. Wala nang mga nasa likod nila kanina. Mabigat sa loob kong nagpatuloy lamang sila, at hindi man

heights Seniors Folio 2015 ¡ 81

lamang ako pinagtuunan ng pansin. Tumalikod ako upang pagalitan sila, ngunit pagkatalikod ko wala na sila roon. Naglaho na silang lahat.

Marahil nagtago na sa kuweba upang kumain at mamahinga.

Tumungo ako sa sulok ng baybay kung saan nila iniwan ang kalansay ng bata. Lumuhod ako sa buhangin upang suriin ito, upang makita kung papasa ba ito sa mga pamantayan ko sa pagkain. Buto’t balat na lang ang natira sa bangkay sa harap ko. Naisipsip na ng mga alaga ko ang lahat ng dugo mula sa katawan niya. Inaral ko nang mabuti ang mukha at katawan niya. Sa kabila ng liit niya, bakat sa mukha niya ang tanda ng marami-rami na ring mga taon. Hindi ko matukoy kung ilang taon na nga ito. Yumuko ako upang makatikim ng balat nito.

Binaon ko ang mga ipin ko sa gilid ng buto-buto na niyang leeg.

Pagkatikim ko ng kung anumang buhay na natitira sa katawan niya, nanibago ako sa lasa. Napalayo ako sa katawan. May pagkatanda na ang katawan na ihinatid sa akin ng mga alaga ko. Lampas sampung taong gulang na. Damang-dama ko ito sa lutong ng pagkakakagat ko sa kanyang balat, sa kakaibang lasang dala ng kapipiranggot na dugong naisipsip ko mula sa leeg niya. Ang kabilin-bilinan ko sa kanilang lahat sa pamimili ng iuuwi sa akin, huwag na huwag lalampas ng sampung taong gulang.

Hindi na masarap ang mga bangkay kapag lumampas na ang mga ito ng sampung taong gulang. Hindi na ito kasing tamis ng mga bangkay ng mga batang hindi pa umaabot ng ganoong edad. Unang tikim pa lang, nakauumay na agad ito. Higit pa sa lasa, nararamdaman kong hindi kasinlakas ang kapangyarihan na nahuhugot ko mula sa kabataan ng bangkay na ito.

Tumitig ako sa gubat sa harapan ko, sa puwang ng kuwebang makikita sa pagitan ng mga katawan ng puno. Nakikita ko mula rito ang bahagyang paggalaw ng mga kuto ko sa loob na namahinga na para sa araw na ito. Binuhat ko ang bangkay gamit ang natitirang lakas sa katawan ko at tinahak ang gubat patungo sa puwang ng kuwebang iyon.

Pumasok ako ng kuweba nang para bang walang nagbago sa kabila ng pagpasok ko rito. Nakakalat ang mga kuto ko kung saan-saan sa kuweba. Mayroong mga nakasiksik na sa kani-kanilang mga bitak sa mga batong dingding, ang kanilang mga tinutulugan sa gabi. Mayroong mga lumilipad-lipad pa rin sa ibabaw, umiikot-ikot kung saan-saan.

82 · Fe Esperanza P. Trampe

May mga nakahilata sa sahig. Nakita ko ang sapa kung saan pinagsasama ang lahat ng mga nakolektang dugo para sa bawat araw na dumaan, ang sapa na kalaunan naming pagsasaluhan sa tuwing hapunan. Para sa akin ngayon, hindi siya mukhang sapa. Mukha lang siyang kapipiranggot na tulo ng dugo sa gitna ng madilim na kuweba. Hindi ito sapat para sa akin. Higit pa rito, hindi rin ito sapat para sa ilang libo kong pagod nang mga alagang kuto.

Ngayon lang ako nakakita ng ganito kaunting dugo sa ilang daang taon na naming pagsasama ng mga alaga ko rito sa Bararing. Nakababahala ito. Nakababahala ito ngunit patuloy pa rin sa pagsitsit ang mga kuto ko sa loob ng kuweba. Patuloy pa rin ang ilan sa kanila sa kanilang paglipad, paghiga, at paghilata sa iba’t ibang mga sulok sa loob. Sumigaw ako, at tinapon ang kahiyahiyang bangkay na iniuwi nila sa akin ngayong araw na ito. Tinapon ko ito sa sapa ng dugo.

Nayanig ang buong kuweba. Nahulog sa sahig ang mga kutong nagsisiliparan sa ibabaw. Tumayo ang mga kutong nakahilata sa sahig.

Lumabas ang mga kutong nagtatago sa iba’t ibang mga bitak sa mga dingding ng kuweba. Natigil silang lahat sa pagsitsit. Nagtipon sila sa paligid ko at sa paligid ng sapa ng dugo.

Nakatitig silang lahat sa akin, naghihintay ng susunod kong gagawin. Mabibigat pa ang mga hininga ko matapos ang ginawa kong pagsigaw. Nanghihina na ako sa harap ng kakulangan ng pagkain, sa nakatitiyak akong paunti-unti nang pagkawala ng kapangyarihan ko.

Tiningnan ko ang bangkay na tinapon ko sa sapa. Malakas ang naging pagkakatapon ko rito. Malakas ang naging pagkakahulog niya sa sahig.

Nagkaroon ng bitak sa ulo ng bangkay. Nagmukha nang bali-bali ang katawan niya. Iilang mga tapal ng kayumangging balat na lang ang nakikita sa harap ng madikit at mapula-pulang dugong bumabalot dito. Tinuro ko sa mga alaga ko gamit ang isa sa mga buto-buto ko na ring daliri ang bangkay. Ilang sandali ang lumipas bago nila nakuha ang inuutos ko.

Iilan sa kanila ang nagsimulang lumipad at pulutin ang bangkay.

Nang iangat nila ito, tumutulo-tulo pa ang mga dugong dumikit sa matigas nang katawan. Pinanood ng ibang mga kuto ito, naglalaway at nanghihinayang sa mga nasayang na dugo. Tinuro ko ang daliri ko sa likod ng kuweba, kung saan nakatambak ang lahat ng mga kalansay

heights Seniors Folio 2015 · 83

na naiuwi ng mga kuto ko sa Bararing at napagpiyestahan ko na sa hapunan. Nakuha ng iilang mga kuto na pumulot sa bangkay ang utos ko.

Dahan-dahan nilang hinatid ang bangkay sa tambakan ng mga katawan.

Nanatiling tahimik ang buong kuweba. Nakadikit pa rin ang mga mata ng mga natira kong alaga sa akin. Sa kabila ng kapipiranggot na dugo na mayroon sa sapa, alam kong hindi pa nila ito nababawasan.

Malakas na ang pag-ungol ng tiyan ko. Gutom na gutom na talaga ako.

Nanghihina pa rin ako sa katatapos ko lang na pagsilakbo. Tinitingnan ko ngayon ang mga mata ng mga alaga ko, ang payat nilang mga katawan.

May iilan sa kanilang nanginginig na sa harap ko. May iilan sa kanilang nananatiling nakatayong tuwid. Marami sa kanila ang hindi mapigilang mapatingin sa maliit na sapa ng dugo sa gitna ng kuweba. Katakam-takam nga talaga ito. Ang bango pa. Kinikiliti ang ilong ko ng amoy na ito.

Kinagat ko muna ang aking mga labi at muling tiningnan ang bawat isa sa mga alaga ko. Pinili kong huwag munang pansinin ang pag-ugong na nagaganap ngayon sa loob ng tiyan ko. Pinili kong huwag munang pansinin ang katakam-takam na amoy ng sariwang dugo. Tinuwid ko ang tingin ko, sa ibabaw ng sapa at dire-diretso sa kadiliman ng likod ng kuweba. Dahan-dahan kong tinango ang ulo ko. Alam na ng mga alaga ko kung ano ang ibig sabihin kong iparating sa kanila sa pamamagitan ng pagtango kong ito.

Nang hindi ako tumitingin, naramdaman ko ang mabilis na paggalaw ng mga alaga ko sa sahig. Agad na napuno ng ingay ng kanilang pagsitsit ang kuweba. Sa loob ng iilang sandali lamang, magpapalit anyo na ang sapa ng dugo sa harap ko. Magiging sapa na ito ng mga kuto. Ang sapa ng mga kutong ito naman, sandali rin lang at mawawala na. Mauubos ng mga alaga ko ang lahat ng dugong nasa sapa. Sisipsipin nila ang bawat patak. Sa onti nito, hindi sila mabubusog. Hindi man sila mabubusog, hindi na sila magugutom. Sa hirap ngayon, sapat na ito sa kanila. Sapat na rin ito para sa akin.

Nang matapos sila sa pagkain, nagsiliparan ulit sila at pumasok sa kani-kanilang mga tulugan sa pagitan ng mga bitak na nakaukit sa mga dingding ng kuweba. Hindi na nila hinintay ang utos kong mamahinga na. Tiningnan ko ang lugar kung saan kanina lamang mayroong sapa ng dugo. Wala ni isang patak ang natira rito. Hindi pa nawawala ang

84  ¡  Fe Esperanza P. Trampe

nakakikiliting amoy ng sariwang dugo kahit wala nang natira sa sahig.

Hindi pa rin tumitigil sa pag-ungol ang tiyan ko. Hindi ko na magawang hindi ito pansinin, ngunit wala rin naman akong magagawa upang tugunan ito. Wala akong makakain para sa hapunan ngayong gabi. Walang naiuwing bata para sa akin ang mga alaga ko. Wala na ring natirang dugo sa sapa sa harap ko.

Lumabas ako ng kuweba para makalayo sa nakatutuksong amoy ng dugo na nananatili pa rin sa hangin sa loob. Madilim na pagkalabas ko. Nakalabas na ang buwan at mga bituin sa langit. Nakaluklok na silang lahat sa kani-kanilang mga puwesto. Tinahak ko ulit ang gubat pabalik sa baybay. Kakaiba ang lamig na nararamdaman ko ngayong gabi. Marahil dahil ito sa laki na ng pinayat ko. Nararamdaman kong umuumbok ang iilan sa mga buto ko sa iba’t ibang bahagi ng aking katawan. Hindi na kasing kinis ng noon ang balat ko. Kahit sa dilim ng gabi, nakikita ko ang pagkaputla ng balat ko mula sa mga braso ko. Natatandaan ko pa kung gaano katingkad ang kutis ko noon. Noon iyon, noong tila walang katapusan ang mga hinahatid sa akin na bangkay ng mga bata ng mga alaga ko.

Umupo ako sa nakasanayan ko nang puwesto sa baybay. Tumingin ako sa isla ng Cuyo sa harap ko, sa malakas na paghampas ng alon laban sa mga bato sa mga baybay nito. Nagsimula nang magpalaot ang mga mangingisda ng Cuyo para sa gabing ito. Nakikita ko ang ilan sa kanilang tinutulak na ang mga balsa nila paalis ng Cuyo. Ang ilan sa kanila nasa dagat na. Kalat-kalat silang lahat mula sa isa’t isa. Lahat sila may dala-dalang kani-kanilang mga ilaw na nakadikit sa kani-kanila ring mga balsa.

Mula’t mula, marami na ang mga mangingisda na ito. Hindi ko alam kung bakit, ngunit gabi-gabi silang pumapalaot nang walang palya.

Hindi sila nauubos-ubos.

Sa tuwing hindi ako makatulog sa gabi, minsan pumupunta ako rito, at pinapanood ko silang magpalaot, umuwi, lumangoy-langoy, at makipagtunggalian sa mga isdang tinatangka nilang ihugot mula sa mga kailailaliman ng dagat. Hangga’t sa makakaya ko mula sa kinalulugdan ko rito sa Bararing, tinititigan ko sila. Inaaral ko ang mga pangangatawan nila.

Kahawig nila ang mga batang inuuwi sa akin ng mga alaga ko. Malalaki nga

heights Seniors Folio 2015 · 85

lang ang mga katawan nila kung ikukumpara sa mga batang iyon. Hindi lamang sila basta-bastang mga buto’t balat. Paminsan-minsan, napaiisip ako. Mas malapit ang pangangatawan ko sa kanila kung ikukumpara sa mga alaga ko na sadyang napakalayo ang mga anyo sa akin. Pare-pareho kaming may dalawang mga kamay at dalawang mga paa. May mga buhok din sa ibabaw ng mga ulo nila, gaya rin ng sa ulo ko. Higit na mahaba nga lang ang buhok ko. Hindi ko alam kung bakit ganito ako, at kung bakit sila ganoon. Kung may isang bagay akong mahihinuha mula rito, pinatitindi ng mga pagtutulad na ito ang pagkahilig ko sa sariwa at malambot na katawan ng mga bata.

Gutom na gutom na talaga ako. Kung pumasa lang sa panlasa ko ang kahiya-hiyang bangkay na iniuwi sa akin ng mga alaga ko kanina, kakainin ko na ito. Babalikan ko ito sa likod ng kuweba namin kung hindi ko lang magigising ang mga alaga ko sa daan papunta roon. Baka isipin nila tuloy na ayos lang sa akin na ganoong klaseng uri ng mga bata ang iuwi nila sa akin.

Sa tumitinding kakulangan ng dugo at mga batang inuuwi ng mga alaga ko rito sa Bararing, hindi lamang ang pisikal na kapangyarihan ko ang nanghihina, maging na rin ang kapangyarihan mayroon ako laban sa mga alaga ko. Kailangan kong ipaalala sa kanila kung sino ang nagpapairal sa kanila rito, kung sino ang nagpapatakbo ng mga bagay-bagay dito sa Bararing.

Tumayo ako mula sa pagkakaupo ko at nagsimulang maglakad sa gilid ng baybay. Hindi pa rin nakapagpapalaot ang lahat ng mga mangingisda ng Cuyo. Nakikita ko mula sa kinatatayuan ko ang isa sa kanilang hanggang ngayon hinahanda pa lang ang mga kagamitan niya sa pagpapalaot. Nadadapa-dapa pa siya sa pag-ayos ng mga kagamitan niya. Pinihit ko ang mga mata ko upang higit pa siyang mapag-aralan.

Mukha siyang maliit kung ikukumpara sa ibang mga mangingisdang nakikita ko sa paligid. Nakikita kong hirap siyang bitbitin ang iilan sa mga kagamitang kinakailangan niyang ipatong sa ibabaw ng kanyang balsa. Pagkatapos ng pagkatagal-tagal na panahon, sinimulan na niyang itulak papalaot ang balsa niya at sumakay sa ibabaw nito.

Hindi sumasang-ayon sa mga mangingisda ang alon ngayon.

Bihira naman itong sumang-ayon sa kanila. Sa akin lang ito sumasang-ayon.

86  ¡  Fe Esperanza P. Trampe

Pumapadyak nang pumapadyak ang maliit na mangingisda papalayo ng Cuyo, ngunit tila pinipilit siyang ibalik ng malalakas na mga alon sa pinanggalingan niya. Kaunti na lang, tatama na siya sa isa sa malalaking mga batong bumabalangkas sa gilid ng baybay ng Cuyo. Nakatutuwa itong tingnan, kung paano niya pinipilit iangat ang sarili niya sa harap ng bawat paghampas ng alon sa mukha niya. Tumatama na siya sa sarili niyang balsa.

Nakikita kong namumuo na ang mga pasa sa ulo niya. Nakatutuwa pa rin ito, ngunit hindi ko na ito kayang panuorin na lamang.

Naglakad pa ako nang kaunti sa baybay. Binabad ko ang mga paa ko sa mababaw na tubig-dagat sa may baybay ko. Nagpatuloy ako hanggang sa pati ang mga tuhod ko nakababad na sa tubig. Yumuko ako nang kaunti upang mahawakan ng mga daliri ko ang dagat. Pinikit ko ang mga mata ko.

Matagal ko nang hindi ginagawa ito. Binuhos ko ang lahat ng natitira ko pang kapangyarihan sa sandaling ito. Nararamdaman kong pumapanatag ang dagat. Tumigil sa paggalaw ang mga alon. Bahagya kong ginalaw ang mga daliri ko nang para bang hinihila ko papunta ng Bararing ang tubig ng dagat. Sumunod ang mga alon sa pangunguna ko. Binuksan ko ulit ang mga mata ko at nakita ang maliit na mangingisdang nasa gitna na ng kipot, na nasa pagitan ng Cuyo at Bararing. Nasa ibabaw na siya ng kanyang balsa, at mahigpit ang pagkakahawak niya rito. Nakikita ko siyang nanginginig. Sa kabila nito, nakatingin siya sa Bararing. Nakatingin siya sa akin. Nakikita niya ako.

Nagpatuloy ang mga alon sa paghampas sa kanya, ngayon naman papunta sa akin dito sa Bararing. Tumitindi ang panginginig ng maliit na mangingisda. Malapit na siya sa Bararing. Nakikita ko na nang mas malinaw ang mukha niya. Marahil nakikita na rin niya nang mas malinaw ang mukha ko. Nakikita ko mula rito ang mga mata niyang mabilis na nanlalaki. Nang patuloy pa rin siyang ihampas ng alon papunta ng Bararing, tumalon na siya mula sa balsa niya at nagpumilit lumangoy pabalik ng Cuyo.

Binabad ko sa dagat ang mga daliri ng kabila ko pang kamay at inulit ang ginawa ko kanina. Lumakas ang paghampas ng mga alon papunta ng Bararing. Lumakas ang paghampas ng mga ito laban sa akin.

Napaatras ako nang kaunti ngunit nanatili akong nakatayo, nakababad

heights Seniors Folio 2015 ¡ 87

sa tubig. Nawalan ng saysay ang pagpupumilit niya na makauwi ng Cuyo.

Paunti-unti, dumaong na ang naiwan niyang balsa sa baybay ng Bararing.

Hindi nagtagal, sumunod din siya rito. Ihinatid siya ng mga alon dito.

Lumusong ako mula sa dagat upang sundan siya. Pagkalusong ko mula sa dagat, bumalik ang katamtaman na pag-ugoy ng mga alon, papalayo ng Bararing kaysa na papunta. Ganito ko ito isinaayos ang mga alon noon pa man. Kaya na lang mula’t mula, mula sa malayo lamang ako nakakikita ng mga mangingisda. Ngayong gabi pa lang ako makakikita ng mangingisda nang malapitan.

Nakadapa siya sa buhangin, bugbog-sarado ng alon at ng sarili niyang balsa. May iilang mga sugat na bumukas mula sa iba’t ibang mga bahagi ng katawan niya. Lumalabas mula rito ang tuloy-tuloy na pagtulo ng sariwang dugo, mamula-mula pa. Bakat sa mukha niya ang sakit na dala ng pinagdaanan niya, ng mga pasa at sugat niya, at ng mga dugong lumalabas mula rito na humahalo sa maalat na tubig-dagat. Madiin ang pagkakapikit ng mga mata niya. May mga kalat-kalat na patak ng tubig na pumapalibot sa mukha niya. Umiiyak siya. Kung pakikinggan nang mabuti, hindi nalalayo ang tunog na lumalabas mula sa bunganga niya mula sa pagsitsit ng mga alaga ko.

Lumapit ako sa kanya. Mabigat ang bawat pag-apak ko.

Naramdaman niya ang mga ito. Niyakap niya ang sarili niya. Higit pa niyang hinigpitan ang yakap na ito nang maramdaman niya akong lumuhod sa tabi niya. “Huwag!” sabi niya. “Huwag!” inulit pa niya.

Hindi ko naiintindihan ito. Hinawakan ko ang katawan niya. Nanigas siya sa malamig na haplos ng mga daliri ko. Inikot ko siya para iharap sa akin. Nakapikit pa rin ang mga mata niya kahit na nakaharap na ang katawan niya sa akin. Hindi pa rin matigil-tigil ang pag-iyak niya.

Pinatong ko sa ibabaw ng mga labi niya ang isa sa mga daliri ko at bahagya siyang tumahan sa pag-iyak. Dinaanan ng mga daliri ko ang isang bukas na sugat na nakaukit sa noo niya. Kumunot ang noo at ilong niya nang gawin ko ito. Sinubukan kong higit pa siyang pag-aralan, tingnan kung alin sa mga batayan ko ang maipapasa niya. Paniguradong higit na siya sa sampung taong gulang na hangganang kahiling-hilingan ko. Marahil higit pa ang tanda niya sa dalawampung taon. Kapani-panibago para sa akin ang punong-puno 88 · Fe Esperanza P. Trampe

niyang mukha. Ang mga pisngi niya na may mga taba-taba pa. Hindi siya kalakihan ngunit malaman ang katawan niya. Nangingibabaw sa akin ang kakaibang amoy na nanggagaling sa mangingisda na ito. Higit ito sa sariwang dugong tumatagos mula sa balat niya. May alat na hindi ko maintindihan. Hindi nakakakiliti sa ilong ang amoy niyang ito, nakatutukso.

Sinubukan ko na siyang tikman. Dumaan ulit ang mga daliri ko sa bukas na sugat na nakaukit sa noo niya. Pinisil ko ito at hinayaang lumabas pa ang dugo mula sa ulo niya. Nilapit ko ang mga labi ko rito at tinikman. Hindi siya matamis. Hindi siya gaya ng nakasanayan ko, ngunit masarap siya. Dinama ko muna ang lasa nito sa dila ko.

Bigla akong natumba patalikod. Nang hindi ko namamalayan, naiangat ng mangingisda ang mga kamay niya. Naitulak niya ako papalayo. Nahulog ako sa sahig at napahiga sa buhangin. Gumalawgalaw siya sa kinalulugdan niya. Pinipilit niya ang sarili niya na makatayo. Hindi siya naging matagumpay rito. Ang nagawa na lamang niya ay dumapa. Naiangat niya nang kaunti ang sarili niya.

Nakuha niyang dahan-dahan na gumapang. Basta na lamang siya gumapang. Kung saan man siya papunta, paningin ko hindi rin niya lubusang alam.

Tumayo ako mula sa pagkakahulog ko at sinundan ang mangingisda. Napigilan ko siyang magpatuloy. Nahuli ko siya.

Ginamit ko ang aking mga braso upang mahuli siya. Binalot ko siya sa pagitan ng mga ito. Hindi siya makagalaw sa ilalim ng yakap ko, kahit na sa pagkakataong ito nanghihina na rapat ako. “Huwag po, huwag po,” sinabi na naman niya. Hindi ko pa rin maintindihan ang mga sinasabi niya.

Hinarap ko siya sa akin at natigil din siya sa paglaban, sa pagiyak. Nagkaharap ang mga mukha namin. Nakita ko ang malalaki at maiitim niyang mga mata. Nakita niya ang mukha kong ni minsan hindi ko pa natutunghayan. Nagkadikit ang mga kilay niya. Nakikita ko sa mukha niya ang pagkalito. Inangat niya ang isa sa mga kamay niya at nilapit ito sa mukha ko, sa aking pisngi. Nagdalawang-isip pa siya bago niya nilatag ito sa malambot kong balat. Mainit ang mga kamay niya laban sa balat ko. Tamang init lamang ang mayroon ito. heights Seniors Folio 2015 · 89

Hinaplos niya ang mukha ko. Dahan-dahan niyang nilipat ang kamay niya mula sa pisngi ko patungo sa leeg ko. Paunti-unti niyang diniin ang mahahaba niyang mga kuko sa balat ko. Napasigaw ako. Napasigaw ako nang malakas.

Isang nakabibinging sigaw ang inilabas ko. Nakasisigurong nagising ng sigaw na iyon hindi lamang ang mga alaga kong natutulog na sa kani-kanilang mga puwesto sa kuweba, kung maging na rin ang mga taong namamahinga nang tahimik sa isla ng Cuyo. Bumalik siya sa panginginig, sa pag-iyak. Naglabas ako ng isang ungol para patigilin siya. Hindi ko siya mapatigil. Umungol ulit ako, ngayon naman mas malakas. Tumigil din siya.

Nanigas ulit siya sa kinalulugdan niya. Nakatutuwa ang mukha niyang napupuno ng takot. Nagdala ito ng isang ngiti sa aking mukha.

Hindi ko maintindihan kung bakit kinatatakutan ng mga alaga ko ang mga ganitong klase ng tao. Wala silang masyadong pinagkaiba sa mga batang pinagsisipsipan nila ng dugo at inuuwi rito araw-araw.

Masarap din pala ang ganitong klase ng mga tao. Sana hindi ko na lang sinadyang ayusing papalayo ng Bararing ang mga alon.

Hindi na ulit ako magugutom pa. Tinitigan ko ulit ang mukha ng mangingisda sa harap ko. Ngumiti ulit ako. Gamit ang biglaang kapangyarihang bumalot sa akin, binuhat ko siya sa ibabaw ng mga balikat ko. Sumingit ako sa pagitan ng mga puno ng gubat ng Bararing dala-dala ang mangingisda sa ibabaw ng mga balikat ko. Dinala ko siya sa loob ng kuweba upang ipakita sa mga alaga ko.

Gaya ng hinala ko, nagising ang mga alaga ko sa ginawa kong pagsigaw. Tama lang iyon. Tama lang iyon upang matunghayan nila ang gagawin ko ngayon sa isa sa mga taong madalas nilang katakutan.

Nilatag ko ang mangingisda sa matigas na sahig ng kuweba, kung nasaan kanina ang sapa ng dugo. Iba na ang nakikita ko sa mukha niya. Hindi na lamang takot ang naroroon. Mayroon na ring pandidiri.

Hindi ko naiintindihan kung saan nanggagaling ito. Ang kuweba ang pinakamaganda at pinakamabangong lugar na alam ko sa buong Bararing. Iba’t ibang amoy ng pagkabulok ang nagsasalu-salo rito.

90  ¡  Fe Esperanza P. Trampe

Hindi pa niya nakikita ang kakaibang ganda ng tambakan ko ng mga kalansay. Marahil maya-maya, ako na mismo ang magdadala sa kanya roon.

Hinintay ko hanggang sa lahat ng mga alaga kong kuto ay nakalabas na mula sa kani-kanilang mga tinulugan. Nagtipon sila sa paligid namin. Iilan sa kanila piniling tumayo. Iilan sa kanila, pinili namang lumipad. Sumigaw nang sumigaw ang mangingisda nang makita niyang nagsilabasan ang mga alaga ko. Nakilala rin ng mga alaga ko kung ano ang hawak-hawak ko sa mga kamay ko. Lumayo silang lahat mula sa amin.

Inikot ko ang tingin ko sa mga alaga kong kuto at sinigurong lahat sila pinanunuod ako. Hinawakan ko ang makapal na buhok sa ibabaw ng ulo ng mangingisda. Hinila ko ito nang malakas bago ihampas sa batong sahig ng kuweba.

Hindi na nakasigaw ang mangingisda. Tumigil na siya sa paggagalaw. Tumigil na rin siya sa paghinga. Lumabas at kumalat ang dugo mula sa likod ng ulo niya. Paunti-unti itong bumuo ng isang sapa ng sariwang dugo sa sahig ng kuweba. Walang masabi ang mga alaga ko. Nanahimik lamang sila. Wala akong narinig ni isang pagsitsit.

Nanatili lamang sila sa mga kinaroroonan nila. Tumingin ulit ako sa kanilang lahat. Nanginginig na ang halos lahat sa kanila.

Binalik ko ang tingin ko sa mangingisda, walang-buhay na ngayon sa harap ko. Patuloy pa rin ang pagkalat ng dugo niya sa paligid.

Hinanda ko na ang sarili ko. Hinanda ko na ang mga ipin ko. Diniin ko ang mga kuko ko sa malambot pa niyang balat. Diniin ko ang mga ito nang diniin hanggang sa mapunit ko na ang balat ng mangingisda at lumabas mula sa mga pinagtusukan ko ang dugo mula sa katawan niya. Yumuko ako at binaon ang mga ipin ko sa balat sa pagitan ng leeg at balikat niya. Lahat ng ito ay ginawa ko sa harap ng mga alaga ko na nanuod lang. Sinipsip ko mula sa mangingisda ang anumang natira sa kabataan niya, ang anupamang dugong nasa katawan pa niya. Hindi ito matamis, ngunit dahil doon, kakaiba ang sarap na naihahatid niya sa dila ko. Ibang-iba ito kung ikukumpara sa mga walang-buhay na

heights Seniors Folio 2015 ¡ 91

bata na ilang taon ko nang gabi-gabing pinaglalamunan. Nilasap ko ang bawat patak ng dugo na mayroon pa sa katawan ng mangingisda, ang bawat alat ng pawis na nahinuha ko mula sa balat niya. Ganito pala ang lasa ng mga mangingisda.

Natapos na ako at lahat-lahat, hindi pa rin gumagalaw mula sa kinatatayuan nila ang mga alaga ko. Dumating ang umaga at kinailangan na nilang pumunta ng Cuyo para sa isa na namang araw ng pangongolekta ng dugo. Marami silang inuwi kinahapunan. Naging isang lawa ng dugo ang dating sapa kinagabihan, at naging isang bundok na ang tambakan ko ng mga kalansay sa dami ng iniuwi nilang bata para sa akin. Hindi ko binahagi sa kanila na noong araw habang umiikot sila sa Cuyo at nangongolekta, binago ko na ang pagkakayos ng mga alon. Hindi na ito papunta ng Bararing, papalayo na ito rito.

92  ¡  Fe Esperanza P. Trampe

heights Seniors Folio 2015 · 93

Carl Cervantes

bs psychology

Ako si Carl Cervantes.

Ang pangalan ko nawa ay siyang maging patunay ng aking pagkatao, na lahat ng ginagawa ko ay mapahiwatig ng pangalan ko. Baka sakali, kung itong hiling ay masusunod, hindi magkakaroon ng pagkakataon na ako’y hindi matagpuan.

Hindi ko matanggal sa isip ko na darating ang panahon kung kailan ang pinakahuling taong nakaka-kilala sa akin ay bibigkasin ang pangalan ko nang isang huling beses at ako’y tuluyang magiging isa sa hindi mawaring kadiliman ng kabigha-bighaning kawalan. Lahat ng aking minahal, minamahal, at mamahalin ay magiging isa, kaya’t ngayon pa lang, bago mangyari ang lahat ng ito, sinusubukan kong sulitin ang aking pagiging Ako. Salamat sa aking mga kapamilya, kaibigan, kasintahan, kakilala, kalaguyo, katoto, kabarkada, kasama sa ginhawa’t pagkabagot, ka-inom, at ka-kuwentuhan—datapwat ako’y buo, hindi ko matatagpuan ang aking pagkabuo kung hindi kayo umiral. Nakasalalay ang aking pag-iral sa pag-iral ninyo.

Para sa mga nawala, nawawalan, at gustong magwala.

Huling Hapunan Para sa mga nawala

mga tauhan cecilia – ang nanay jason – ang anak, mga 25 taong gulang paulo – ang boyfriend ni jason, kasing edad ni jason Nag-aayos si CECILIA ng mesa para sa isang hapunan, malalim ang iniisip. Titigil siya pagkatapos ng ilang sandali, at magdarasal. cecilia

Panginoong Diyos… bigyan po ninyo ako ng lakas…para tanggapin ang hindi mababago…at mabago ang hindi katanggap-tanggap, sa iyong paningin. Amen.

Hahawakan ni CECILIA ang upuan sa may ulo ng mesa. Maririnig ang katok sa pinto o doorbell. jason

Ma? Ma, nandito na po kami.

cecilia

(patlang) Pasok!

Uupo si CECILIA. Papasok si JASON at PAULO, na magtatanggal ng suot nilang jacket. Lalapit si JASON kay CECILIA, at hahalik sa pisngi.

Walang reaksyon si CECILIA. jason

Ma…masaya po ako na magkasama na naman tayo ni Papa. (patlang) Anong oras po ba siya darating?

cecilia

Hindi ko alam.

96 · Carl Cervantes

Titingin si CECILIA kina JASON at PAULO, na parehong nakatayo. cecilia

Ayaw niyong umupo? Umupo muna kayo.

Pipilitin ni CECILIA na tingnan ang dalawang lalaki at ngumiti sa kanila ngunit parang nahihirapan siya. Pupunta si PAULO sa bandang ulo ng mesa, at uupo na sa silya roon, pero— cecilia

Ah—

jason

Babe, wag ka diyan. Upuan ni Papa yan. Tabi tayo.

cecilia

Jason, puwede bang…wag mong gamitin yang salita na yan dito sa bahay. Kung tatawagin mo siya, gamitin mo ang pangalan niya.

Lalapit si PAULO kay JASON at uupo silang dalawa. Magkakaroon ng sandaling katahimikan. jason

Kumusta na po kayo, Ma? (patlang) Hindi niyo na po ako binabalitaan simula nung araw na…(patlang) Nami-miss ko na po kayo.

cecilia

Nagsisimba ka pa ba?

jason

Ano po?

cecilia

Nagsisimba ka pa ba?

paulo

Bawat linggo po, sinasamahan ko siya. heights Seniors Folio 2015 · 97

cecilia

Kinakausap ba kita?

jason

Ma. Ano ba yan. Bisita ho si Paulo.

Sandaling katahimikan. cecilia

Pasensya na. Hindi pa ako sanay.

paulo

Naiintindihan ko po. (patlang) Tita, mahal ko po ang anak ninyo.

cecilia

(matalas) Mahal ko rin ang anak ko. Mas matagal ko siyang minahal.

jason

Ma, wag na po kayo mag-away. Baka…gutom lang ako. (patlang) Pasensya ka na, Paulo.

paulo

Okay lang, Jason.

jason

Ma, puwede po ba ninyo i-text si Papa? Lumalamig na ang pagkain.

paulo

Wala ka na bang load, Jason?

jason

Hindi na sumasagot si Papa sa akin, eh.

cecilia

Hintayin na lang natin.

jason

Hindi puwedeng magtagal si Paulo, Ma. Kailangan pa niyang magising nang maaga bukas para sa trabaho niya.

cecilia

Eh di umuwi na siya.

paulo

Okay lang, Jason. Ako ang may gustong makilala ang pamilya mo. (patlang) Sabihin na ba natin?

98 · Carl Cervantes

jason

Wala pa si Papa.

cecilia

Sabihin ang alin?

jason

Mamaya na lang po, pagdating ni Papa.

cecilia

Jason, kung may tinatago ka pang ibang sikreto…

paulo

Papakasalan ko po ang anak ninyo.

Katahimikan. cecilia

Lumabas ka.

paulo

Tita, gusto ko pong—

cecilia

Gusto mo?! Anong gusto mo? Pamamahay ko ito, lumayas ka!

jason

Ma! Ano bang problema mo!

cecilia

Wag mo akong matawag-tawag na “Ma!” Hindi na kita anak!

jason

Ma…

Maiiyak si CECILIA. cecilia

Hindi na kita kilala, Jason. (ituturo si PAULO) Kinuha nitong…demonyong ito ang anak ko. Pinalitan ng—

jason

Ma! Ano ba yan!

cecilia

Bakla! (patlang) Bakit ka ba ganyan, Jason?

heights Seniors Folio 2015 · 99

jason

Hindi ko po pinili ito. Pag mahal mo ang isang tao, hindi mo naman pinipili, eh!

cecilia

Hindi tama! Hindi tunay na pag-ibig, Jason! Wala ka sa tamang landas.

jason

At sino ang sisisihin, Ma? Sino?

cecilia

Saan ba ako nagkamali, Jason? Saan ba kami nagkamali ng tatay mo, ha?

jason

Tanungin mo siya, pagdating niya, kung darating siya. (patlang) Pero ano bang karapatan niyang magsalita, eh, palagi siyang wala!

cecilia

Ingat-ingatan mo ang mga sinasabi mo…

paulo

Jason, tama na…

jason

Nasaan si Papa nung natapos ako sa pag-aaral? Nasaan si Papa para sabihin sa akin, “Anak, congrats ha.”

Ilang beses siyang umuwi na nag-aamoy alak at babae? (patlang) Naaalala ba ninyo kung saan siya pumupunta tuwing sinasabi niyang may trabaho siya sa probinsya?

cecilia

Tapos na yun, Jason. Wag mo nang ibalik.

jason

Sa puta niya.

Sasampalin ni CECILIA si JASON. jason

Ilang buwan yun, Ma? Ilang buwan ka niya niloko?

cecilia

Wag kang magsalita ng ganiyan tungkol sa tatay mo!

Siya ang naglalagay ng pagkain dito sa mesang ito! Siya

100 · Carl Cervantes

ang nagbayad ng pag-aaral mo! At kahit na natukso siya, pagdating ng umaga, sa akin siya bumabalik. Yun ang importante. Kaya nung umamin siya sa akin, pinatawad ko siya. (patlang) Mas mabuti nang babae ang naging kabit niya. At least…sigurado ako sa kaniya. jason

Papakasalan ko si Paulo, Ma. Hindi ako humihingi ng pahintulot. Mangyayari sa gusto mo man o hindi.

cecilia

Hindi tama.

jason

Ano ang tama, Ma? Mali bang umibig?

cecilia

Ang tawag mo diyan, pag-ibig? Ha? Libog lang yan, Jason!

Libog at wala nang iba!

paulo

Tita—

cecilia

Wag kang makisali dito, hindi kita kinakausap. Walang hiya ka, papasok ka sa bahay ko, nanakawin mo ang anak ko, at nandito ka pa?

paulo

Tita…alam ko pong nahihirapan kayong tanggapin.

Sa totoo ho, gusto sana namin na imbitahin kayo sa kasal, pero…desisyon na po ninyo iyon kung pupunta kayo o hindi.

cecilia

Walang kasal na magaganap. Hindi ako papayag.

Mas lalong hindi papayag ang tatay mo. Nako, pag nalaman niya—

jason

Imbitasyon lang ito, Ma. Kung hindi ka pupunta… e di wag.

Katahimikan.

heights Seniors Folio 2015 · 101

cecilia

Alam mo, Jason, nung pinanganak ka…nagpapiyesta ang papa mo. Unang anak, lalaki pa. Pinagyabang niya sa lahat ng tao na ikaw raw ang papalit sa kaniya sa trabaho pagdating ng takdang panahon. Ikaw ang tutuloy ng pangalan natin, at…

Titingin si CECILIA sa upuan ng tatay. cecilia

…ikaw naman ang uupo sa upuang iyan, kapag nagkapamilya ka na. Bibisita kami sa inyo, kikilalanin ko ang mga apo ko. Maganda pa naman ang itsura ng mga lalaki sa pamilya natin.

Titingin si CECILIA kina JASON at PAULO. cecilia

Hindi na ako magkaka-apo.

Magkakaroon ng katahimikan sa entablado. Tatayo si CECILIA at pupunta sa gilid ng entablado. cecilia

O Panginoong Diyos, bigyan po ninyo ako ng lakas… para tanggapin ang hindi mababago…at mabago ang hindi katanggap-tanggap, sa iyong paningin. Amen. (patlang) Kailangan ko po ng lakas. Diyos Amang makapangyarihan sa lahat, ikaw ang gumawa ng lalaki at babae. Ipakita po ninyo sa anak ko…kung ano ang tama, nang mabalik siya…sa tuwid na landas.

Tahimik sa entablado. Titingin si JASON sa relo niya. Tatayo si PAULO at isusuot ang jacket niya. paulo

Jason, kailangan ko nang umalis.

jason

Ma, darating pa ba si Papa?

cecilia

Hindi ko alam.

102 · Carl Cervantes

paulo

Tita…mauna na po ako.

Hindi papansinin ni CECILIA ang pag-alis ni PAULO. Tahimik sa entablado. jason

Alam mo, ma, nung sinabi ko sa inyo ni Papa ang tungkol sa amin ni Paulo, inisip ko na…ay, baka naman maintindihan ninyo. Total, kahit na may mga problema kayo…tuwing kayo’y nasa isang kuwarto, kita sa mata ninyo na mahal ninyo ni Papa ang isa’t isa. Baka makita rin ninyo na…marunong din akong magmahal. Sana, Ma, matanggap ninyo na kaya ko rin magmahal ng ibang tao. Baka hindi ngayon, pero…sana.

cecilia

Wag mo na akong tawaging “Ma.” Hindi na kita anak.

jason

Ma…

Parang matatamaan si CECILIA sa may dibdib, at hahawakan niya ito. Sasandal siya sa upuan na nasa ulo ng mesa, yung upuan ng ama. Katahimikan. cecilia

Kumain ka na.

jason

Si Papa…

Hihinga nang malalim si CECILIA, at makakatayo siya nang tuwid.

Bibitawan niya ang upuan. Hindi pa rin siya tumitingin kay JASON. cecilia

Kumain ka na.

telon.

heights Seniors Folio 2015 · 103

Kimberly Lucerna

bs chemistry

Tatlong bagay lamang ang nais kong gawin kasama ka: Maglakad. Tumawa. Umidlip.

Iyon lang naman sana. Ngunit isang kalabisan na.

Si Kimberly Gura Lucerna, na tinatawag na “Lucy” ng kanyang mga blockmates kahit ayaw niyang magpatawag ng ganoon, ay isang hamak at cute na estudyanteng magtatapos sa kursong Kapnayan sa Ateneo de Manila. Naging fellow siya para sa kuwento sa 19th Ateneo heights Writers Workshop at isang beses ay nailathala sa Ningas: soh Exhibit noong 2013.

Anim na taong gulang siya noong unang magsulat ng maikling kuwento tungkol sa isang batang nakakita ng ibon sa gubat at kinuha ito upang alagaan. Pagkatapos, naging mamamahayag siya para sa pagsulat ng balita noong elementarya at sekundarya. Ngayon, tuwing hindi siya natutulog o kaya’y nagka-cram, nagsusulat siya ng mga kuwentong may iba’t ibang tema, mas mapangahas at eksperimental, ngunit madalas ay sadya lamang talagang magulo.

Nais niyang gamitin ang pagkakataong ito upang magpasalamat sa mga nagbigay ng tiwala at inspirasyon sa mga nakalipas na taon: kina Fr. Jett Villarin S.J., Dr. John Paul Vergara, sa lahat ng taong bumubuo ng Office of Admission and Aid, lalo na kina Dr. Jumela Sarmiento at Ate Tin Escalona-Magboo, sa Ateneo Alumni Scholars Association, at sa Ateneo Multi-Purpose Cooperative.

Maraming salamat sa aking pamilya, lalo na kay Mama, sa pagmamahal, pag-aalaga, paggabay, at pagsasakripisyo. Salamat sa Block MM1, lalo na kina Mitch, Kellyn, Lili, Patrick, at EJ sa pang-aasar, kalokohan, suporta, at masasayang karanasang ibinigay ninyo. At sa iba pang mga taong naging bahagi at patuloy na magiging bahagi ng buhay ko: mga kaibigan, guro, kaklase at kakilala, salamat sa inyo.

At maraming salamat din sa iyo, Papa.

Mayroon Akong Kuwento isa kang ulilang-lubos. Magkagayon man, masaya at maayos pa rin ang iyong pamumuhay kasama ang matandang mag-asawang magiliw na kumupkop sa iyo simula noong sanggol ka pa lang. Nakatira ka sa isang maliit na bahay kubong pinaliligiran ng bukirin na malayo sa kabayanan. Simple lang ngunit masagana sa pagmamahal at kalikasan ang iyong buhay. Hanggang sa sumapit ang iyong ikalabing-walong kaarawan, at ipagtapat sa iyo ng matandang mag-asawa na hindi totoong patay na ang iyong ama at ina na kapitbahay nila noon. Totoong magkapitbahay sila noon, pero hindi totoong namatay sila sa naganap na sunog noong sanggol ka pa lang. Ang totoo ay iniligtas ka lang ng mag-asawang ito mula sa mga taong-bayan na tumugis sa iyong mga magulang. Sinabi nila na ang iyong mga magulang ay mga aswang, at buhay pa rin sila ngunit nakakulong sa isang kulungan na matatagpuan sa ilalim ng simbahan na nasa sentro ng bayan.

Ngayong nalaman mo na ang katotohanan tungkol sa iyong mga magulang, at nasa sapat na gulang ka na rin naman para magdesisyon sa iyong sarili, nagpunta ka sa ilalim ng puno ng mangga sa labas ng kubo at malalim na nag-isip. Ano ngayon ang gagawin mo?

Pabayaan na lang na makulong habang-buhay ang iyong magulang sa ilalim ng lupa at ipagpatuloy ang simpleng buhay kasama ang mabuting mag-asawang ito na hindi nabiyayaan ng anak; o talikuran ang iyong kinabukasan bilang isang magsasaka at isugal ang buhay upang iligtas ang iyong mga magulang na aswang?

Kung pababayaan mo na lang ang magulang mo…(Magtungo sa talata 5) Kung isusugal mo ang buhay mo para iligtas sila…(Magtungo sa talata 7)

108 · Kimberly Lucerna

3 Naglakad ka at nilagpasan ang matanda. Sa iyong palagay, mararating mo naman ang bayan kahit na hindi ka humingi ng tulong sa ibang tao.

Patuloy kang naglakad hanggang sa makarating ka sa bukana ng isang gubat. Sa di kalayuan, mayroon ring pampang ng lawang natatanaw.

Nagdalawang-isip ka tuloy kung aling daan ang tatahakin mo‌ Dumiretso sa gubat dahil hindi ka pala marunong lumangoy

(Magtungo sa talata 20) Magtungo sa lawa dahil malaki ang takot mo sa ahas at gagamba

(Magtungo sa talata 33) 4 Nagpasya kang huwag maniwala sa sabi-sabi. Patuloy kang naligaw sa gubat at hindi nakita ang daan palabas. Ilang araw ka nang walang matinong pagkain at inumin, at handa nang mamatay nang isang mangangaso ang nakakita sa iyo at dinala ka sa kanyang tahanan.

Dahil sa matinding takot na idinulot sa iyo ng pagkaligaw sa gubat, hindi ka na kailanman nagpasyang umalis ng bahay at nanirahan na lamang kasama ang mangangaso at kanyang pamilya. Kinalimutan mo na ang tungkol sa iyong tunay na magulang pati na rin ang iyong kinilalang pamilya. wakas.

heights Seniors Folio 2015 ¡ 109

5 Naisip mong pabayaan na lang ang magulang mo gayong masaya ka na naman sa iyong simpleng buhay. Hindi mo na rin sila kailangan pang makilala dahil mayroon ka nang itinuturing na mga magulang: ang mag-asawang kumupkop sa iyo. Kung nasaan man ang tunay mong magulang sa ngayon, tiyak na maiintindihan nila ang iyong desisyon.

Hihinga ka nang malalim at dahan-dahang tatayo saka maglalakad pabalik sa bahay kubong magiging tahanan mo hanggang sa iyong pagtanda. wakas.

6 Ayaw mong mamatay sa pagkalunod, kaya susundin mo na lang ang bilin sa iyo ng matanda. Nakita mo agad ang malaking punso at nag-alay ka ng isang piraso ng baon mong tinapay. Ilang sandali lang ang lumipas, nawala ang tinapay na ipinatong mo sa punso at lumitaw ang isang maliit na nilalang na may puting balbas hanggang sa kanyang paanan at ginintuang damit. “Ano ang maipaglilingkod ko sa iyo?” tanong ng nuno. “Maaari niyo po ba akong tulungang mahanap ang daan sa gubat?” Ngumiti ang nuno at iniabot ang isang kamay sa iyo.

Nang makuha mo ang iniabot niya, nakita mong isa itong puting bato na hugis tatsulok at ubod ng kinis. “Habang nasa gubat ka, ilapag mo ang bato sa lupa at paikutin mo nang isang beses. Ang direksyong ituturo ng bato ang tamang direksyon,” sabi nito. Nagpasalamat ka sa nuno saka dumiretso na sa loob ng gubat.

Hindi nagtagal, nawawala ka na sa masukal na kagubatan.

Pinaikot mo ang puting bato at tumuro ito sa kanan. Sinundan mo ito. Ngunit habang naglalakad, natisod ka sa isang ugat ng malaking puno at nadapa. Tumilapon ang puting batong hawak mo at nalaglag sa mataas na damuhan. Agad-agad mong hinanap ang bato ngunit sa kapal ng damo at dilim ng gubat, inabot ka na ng paglubog ng araw ay hindi mo pa rin ito nakikita. Nawalan ka na ng pag-asang mahahanap pa ang bato…

110 · Kimberly Lucerna

Hahanapin mo na lang ang daan palabas kahit gabi na

(Magtungo sa talata 29) Sasandal ka na lang sa malaking puno at magpapahinga muna

(Magtungo sa talata 23) 7 Kahit na sabihing mga aswang sila o hindi man lang nila sinubukang tumakas sa loob ng labing-walong taon para hanapin ka, sila pa rin ang mga magulang mo na pinagkakautangan mo ng buhay at dapat lang na iligtas mo sila. Kaya tahimik kang bumalik sa kubo, patungo sa iyong kuwarto at naghanda sa pag-alis. Kinuha mo ang iyong paboritong bag at isinilid dito ang isang lubid, isang maliit na lampara, isang kahon ng posporo, isang lumang kutsilyo na panggawa mo ng saranggola, ang iyong pitaka, at tinapay at tubig. Pagkatapos, nagpaalam ka na sa mag-asawang kumupkop sa iyo na maluha-luhang niyakap ka at pinag-ingat. Binuksan mo ang pinto, bumaba sa kubo, at sa huling pagkakataon ay lumingon sa iyong naging tahanan nang labing-walong taon. Pagkatapos, tumalikod ka at huminga ng malalim.

Saka nagsimulang maglakad patungo sa bayan. Ngunit malayu-layo na rin ang iyong nalalakad nang maalala mong hindi mo pala alam ang daan patungo sa bayan. Minsan ka lang isinama ng iyong ama-amahan doon noong maliit ka pa at hindi mo na matandaan ang dinaanan ninyo. Buti na lang, may isang matandang lalaking mahaba ang balbas, gusut-gusot ang damit, at may tungkod na kahoy ang naglalakad patungo sa iyong direksyon‌ Tatanungin mo ang lalaki kung saan ang daan papunta sa bayan

(Magtungo sa talata 22) Magdadalawang-isip kang pagkatiwalaan ang lalaki at didiretso na lang

nang hindi ito nililingon (Magtungo sa talata 3)

heights Seniors Folio 2015 ¡ 111

8 Magpapatuloy ka sa paglalakad at hindi na lilingunin pa ang kapre.

Buong gabi mong hahanapin ang daan palabas hanggang sa marating mo ang bukana. Matatanaw mo ang bayan na puno ng ilaw sa gabi.

Dadaan ka sa tabi ng lawa upang kumuha ng maiinom

(Magtungo sa talata 21) Magpapalipas ka muna ng gabi sa isang maliit na bahay malapit sa lawa

(Magtungo sa talata 31) 9 Magugulat ang mag-asawa at sabay na mapapalingon sa iyo at saka sa isa’t isa. Bigla ka nilang yayakapin at luhaang sasabihing sila ang iyong mga magulang na aswang. Nakatakas sila sa kulungan dalawang taon na ang nakararaan at nagpasyang manirahan malapit sa lawa. Aalukin ka nilang manirahan kasama nila sa maliit na bahay na ito. wakas.

10 Lumubog na ang araw nang ikaw ay magising. Bilog at maliwanag ang buwan. Isang kaakit-akit na tinig ang iyong maririnig na nagmumula sa kailaliman ng lawa. Parang hipnotisado dudungaw ka sa lawa.

Lalabas sa repleksiyon ng tubig ang mukha ng isang sirena. Naririnig mong tinatawag ka ng sirena. Huli na nang bumalik ang iyong ulirat at maisip na tataob ang bangka at hindi ka marunong lumangoy.

Unti-unti kang lulubog habang patuloy sa pagkampay ang iyong kamay at pagpadyak ang iyong paa. Ngunit ika’y mabibigo at unti-unting itutulak ng mabigat na tubig ang iyong katawan pailalim sa lawa, patungo sa tahanan ng sirena. Kinabukasan, mababalita sa bayan na isa na namang buhay ang kinuha ng Lawa ng Sirena. wakas.

112 · Kimberly Lucerna

11 Dahil sa tingin mo mabait naman ang tikbalang na ito, mahina mo siyang babatiin ng magandang gabi. Bigla siyang lilingon sa direksiyon mo: umuusok ang ilong, namumula ang mga mata, at mala-higante sa laki. Ngunit bigla itong yuyuko at magsasalitang, “Magandang gabi.

Maaari ko bang malaman kung anong ginagawa mo dito sa gubat ngayong bilog ang buwan?” Sasabihin mong papunta ka sa bayan upang iligtas ang iyong mga magulang. “Kung gayon, hayaan mong tulungan kitang hanapin ang daan palabas ng gubat,” ang sabi sa iyo ng tikbalang. Susundan mo ang tikbalang habang tinatahak niya ang madilim na gubat. Ngunit bigla itong hihinto at lilingon sa tuktok ng puno ng balete na malapit sa inyong kinatatayuan.

Sasabihan mo ang tikbalang na magpatuloy na (Magtungo sa talata 28) Tatanungin mo kung ano ang problema (Magtungo sa talata 24) 12 Matutuwa ang tikbalang at magpapasalamat. Didiretso kayo sa ilalim ng puno ng balete kung nasaan ang kapre. Isang malaki at mabalahibong nilalang ang nakaupo sa sanga ng puno ang malungkot habang hawak ang isang malaking tabako. Babatiin ng tikbalang ang kanyang kaibigan at magtatanong. “Hindi ko masindihan ang aking tabako dahil nawala ang pampaapoy ko,” sagot ng kapre. Maaalala mong mayroon kang dalang kahon ng posporo sa iyong bag. Sisindihan mo ang tabako ng kapre para sa kanya. Matutuwa sa iyo ang kapre at magpapasalamat.

“Kung sakaling kailanganin mo ang tulong ko, hipan mo ang pitong ito at darating ako,” ang sabi sa iyo ng kapre. Itatabi mo ang kahoy na pito at aalis na kayo ng tikbalang. Pagkalipas pa ng kaunting paglalakad, mararating niyo na ang bukana ng gubat. Matatanaw mo ang bayan na puno ng ilaw sa gabi at magpapaalam sa tikbalang.

heights Seniors Folio 2015 · 113

Dadaan ka sa tabi ng lawa upang kumuha ng maiinom

(Magtungo sa talata 21) Didiretso ka na agad sa bayan (Magtungo sa talata 16) Magpapalipas ka muna ng gabi sa isang maliit na bahay malapit sa lawa

(Magtungo sa talata 31) 13 Parang bigla kang nawala sa iyong sarili. Naging malabo ang mga sumunod na nangyari sa iyo. Ang tanging nakita mo na lang ay dugo, maraming dugo. Isa-isang natutumba ang mga taong-bayan. Malagim, masaklap. Nagising ka na lang kinaumagahan na punung-puno ng dugo ang iyong buong katawan at kalong-kalong ng iyong ina ang iyong ulo. Nagtaka ka kung paano nakatakas ang iyong magulang, kung paano namatay ang mga taong ngayon ay nasa paligid ninyo at walang buhay, kung paanong puno ka ng dugo gayong wala ka namang sugat. “Isa ka ring aswang, anak.

At ngayon ay tuluyan nang nagising ang iyong pagka-aswang. Sumama ka sa amin ng iyong ama at tanggapin ang iyong kapalaran,” ang sabi sa iyo ng iyong ina. Wala ka nang naisagot pa. wakas.

14 Sa loob ng labing-walong taon, ang matandang mag-asawa na ang itinuring mong magulang. Nang nalaman mong buhay pa ang tunay mong pamilya, nag-alala ka para sa kanila ngunit hindi pa rin nawawala ang pagmamahal mo sa mga taong matagal na nag-aruga sa iyo. Pinaliwanag mo sa tunay mong magulang na kailangan mong bumalik sa mag-asawang iyon at naintindihan ka nila. Sapat na rin para sa kanilang malaman na nasa mabuti kang kalagayan. Nang makalabas kayo sa gubat, nagpaalam ka na sa tunay mong magulang at tumulak pabalik sa bukid, pabalik sa iyong pamilya. wakas.

114 · Kimberly Lucerna

15 Titingin sa iyong mukha ang dalawa. Magugulat sila at maluluha.

“Anak!” ngunit aangilan mo sila at sasabihing, “Dapat lang sa inyo ang mabulok sa kulungang ito! Mga halimaw!” Ibabato mo sa dalawang aswang ang hawak mong lampara. Mababasag ito at kakalat ang gaas at apoy sa loob ng kulungan. Masusunog ang mga aswang. Tahimik kang lalabas ng simbahan ngunit magugulat ka nang makita ang mga taong-bayan na nakatayo sa iyong harapan at may dalang sulo.

“Pinatay ko na ang mga aswang,” ang sabi mo. “Ngunit mayroon pang isang natitira,” sagot ng kura paroko. Nagtaka ka at nagtanong, “Sino? Nasaan siya?” Tumahimik ang lahat. Maya-maya, nagsalita ang kura, “Ikaw.” At sabay-sabay nilang ibinato ang kanilang umaapoy na sulo sa iyo. wakas.

16 Mangilan-ngilan na lang ang mga tao sa lansangan. Minabuti mong diretsuhin ang gitna ng bayan kung saan naroroon ang simbahan.

Nakita mo ito at agad kang pumasok. Mabuti na lang at walang taong nagbabantay sa altar. Tinungo mo ang altar at napansin ang isang lihim na pinto na nasa gilid ng aparador ng mga kopita. Nakakandado ito, ngunit dahil magaling kang magbutingting, gamit ang iyong kutsilyo ay nabuksan mo ang pinto. Sa loob ay nakakita ka ng pababang hagdan. Dahil madilim ang daan, sinindihan mo ang dalang lampara at bumaba. Sa baba ng hagdan ay may isang mahabang pasilyo. Nilakad mo ito hanggang sa marating mo ang isang kulungang gawa sa bakal na rehas at sa loob ay may isang lalaki at isang babae. Matatakot sila sa liwanag ng dala mong lampara. Bahagya kang mag-aalinlangan saka magsasabing, Kung gayon kayo ang magulang kong aswang! (Magtungo sa talata 15) Itay…? Inay...? (Magtungo sa talata 27)

heights Seniors Folio 2015 · 115

17 Hanggang maalala mong kapag kumuha ka ng buhok ng tikbalang, maaari mo itong mapasunod sa iyo. Tiyempo namang tumalikod sa iyo ang tikbalang, hindi mo sinayang ang pagkakataon at humila ng balahibo nito sa buntot. Sisigaw nang malakas ang tikbalang at dahandahang manghihina. Inutusan mo itong ilabas ka sa masukal na gubat.

Nang marating ninyo ang bukana, pababalikin mo na ang tikbalang sa gubat at itatapon ang buhok nito sa kung saan. Matatanaw mo ang bayan na puno ng ilaw sa gabi ngunit wala na rito ang iyong interes.

Dadaan ka sa tabi ng lawa upang kumuha ng maiinom (Magtungo sa talata 21) Magpapalipas ka muna ng gabi sa isang maliit na bahay malapit sa lawa

(Magtungo sa talata 31) 18 Pipigilin mo ang antok at pipiliting marating ang dulo ng lawa. Sa dulo ng lawa ay makikita mo ang isang maliit na bahay. Noong una ay akala mong walang tao sa maliit na bahay, ngunit tinitirhan pala ito ng isang mag-asawa. Magiliw kang tinanggap ng mag-asawa at ipinaghanda ng hapunan. Saka tinanong kung saan ka papunta at kung ano ang pakay mo. At ang sabi mo ay…

Ililigtas mo ang iyong tunay na magulang na mga aswang na nakakulong

ngayon sa ilalim ng simbahan sa bayan (Magtungo sa talata 9) Magsisinungaling ka at sasabihing dadalawin mo lang ang iyong tiyahin

sa bayan (Magtungo sa talata 30) 19 Malungkot na lilingon ang kapre at sasabihing, “Hindi ko masindihan ang aking tabako dahil nawala ang pampaapoy ko,” sagot ng kapre.

Nang maaalala mong mayroon kang dalang kahon ng posporo sa iyong bag. Sisindihan mo ang tabako ng kapre para sa kanya. Matutuwa sa iyo ang kapre at magpapasalamat. “Kung sakaling kailanganin mo ang 116 · Kimberly Lucerna

tulong ko, hipan mo ang pitong ito at darating ako,” ang sabi sa iyo ng kapre. Itatabi mo ang kahoy na pito at magpapatuloy sa paglalakad.

At sa wakas, mararating mo na ang bukana ng gubat. Matatanaw mo ang bayan na puno ng ilaw sa gabi.

Dadaan ka sa tabi ng lawa upang kumuha ng maiinom (Magtungo sa talata 21) Didiretso ka na agad sa bayan (Magtungo sa talata 16) Magpapalipas ka muna ng gabi sa isang maliit na bahay malapit sa lawa

(Magtungo sa talata 31) 20 Dumiretso ka sa masukal na gubat. Hindi nagtagal, hindi mo na malaman kung saan ang tamang daan. At napapansin mong parang paikot-ikot ka na lang sa iisang lugar. Naalala mo ang sinabi sa iyo noon ng iyong ama-amahan tungkol sa mga mapaglarong tikbalang sa gubat.

Babaliktarin mo ang suot na damit (Magtungo sa talata 32) Hindi mo babaliktarin ang suot na damit (Magtungo sa talata 4) 21 Dadaan ka muna sa tabi ng lawa upang kumuha ng maiinom. Bilog at maliwanag ang buwan. Habang pinupuno ang iyong lalagyan ng tubig, isang kaakit-akit na tinig ang iyong maririnig na nagmumula sa kailaliman ng lawa. Lalabas mula sa pusod ng lawa ang isang sirena.

Parang hipnotisadong lulusong ka patungo sa gitna ng lawa. Naririnig mong tinatawag ka ng sirena. Huli na nang bumalik ang iyong ulirat at maisip na hindi ka marunong lumangoy. Unti-unti kang lulubog habang patuloy sa pagkampay ang iyong kamay at pagpadyak ang iyong paa. Ngunit ika’y mabibigo at unti-unting itutulak ng mabigat na tubig ang iyong katawan pailalim sa lawa, patungo sa tahanan ng sirena. Kinabukasan, mababalita sa bayan na isa na namang buhay ang kinuha ng Lawa ng Sirena. wakas. heights Seniors Folio 2015 · 117

22 Maglalakas-loob kang magtanong sa matanda. Lilingon ito sa iyo at ngingiti. “Sa bayan ba kamo? Aba, diretsuhin mo lang ang daang ito hanggang sa marating mo ang bukana ng gubat. Sa bukana, may makikita kang malaking punso. Mag-alay ka ng pagkain at tutulungan ka ni Tandang Puting hanapin ang iyong daan palabas ng gubat,” sagot ng matanda. “Wala na po bang ibang pwedeng daanan bukod sa gubat?” tanong mo. Sinabi ng matanda na pwede kang tumawid sa lawa na nasa tabi ng gubat, pero mag-ingat ka lang daw na hindi abutan ng gabi sa tubig dahil baka lunurin ka ng sirenang nakatira rito. Nagpasalamat ka sa matanda at nagpatuloy sa paglalakad. Kalagitnaan ng hapon nang marating mo ang bukana ng gubat. Mula sa iyong kinatatayuan ay tanaw mo rin ang pampang ng lawa na mukhang payapa at ligtas.

Nagdalawang-isip ka tuloy kung susuungin mo pa ang gubat sa tulong ng isang lamang-lupa o tatawirin na lang ang lawa…

Susuungin mo na lang ang gubat dahil hindi ka pala marunong lumangoy

(Magtungo sa talata 6) Tatawid ka na lang sa lawa dahil malaki ang takot mo sa ahas at gagamba

(Magtungo sa talata 33) 23 Napagod ka sa paghahanap sa bato, kaya susubukan mong umidlip sandali sa gilid ng puno at saka na lang mag-isip ng gagawin pagkagising mo. Matagal-tagal ka na ring nakakatulog nang maramdaman mong parang may lumiligid sa iyo at mayroon itong masangsang na amoy.

Idinilat mo ang iyong mata, at muntik nang mapasigaw sa iyong nakita.

Isang napakataas na nilalang na kawangis ng kabayo ang nagpapalakadlakad paikot sa puno. Hindi mo sigurado kung napapansin ka nito, pero alam mong may dapat kang gawin, at iyon ay…

118 · Kimberly Lucerna

Magpapanggap na tulog…baka sakaling umalis ang tikbalang

(Magtungo sa talata 17) Susubukang kausapin ang tikbalang…baka mabait naman ito

(Magtungo sa talata 11) 24 Tinanong mo ang tikbalang kung ano ang problema. “Naririnig ko ang malalim na buntong-hininga ng kaibigan kong kapre. Gusto ko sana siyang tulungan ngunit kailangan mo na ring makalabas sa gubat…”

Pipilitin ang tikbalang na ilabas ka na sa gubat

(Magtungo sa talata 28) Sasabihan ang tikbalang na tulungan muna ang kapre

(Magtungo sa talata 12) 25 Sa ngayon, kailangan mo na lang iligtas ang iyong sarili. Wala ka nang pakialam sa iba pa. Tumakbo ka palabas ng simbahan, palabas ng bayan, palayo sa lahat. Hindi ka na kailanman babalik doon, kakalimutan mo na ang lahat, at magpapadala na lang kung saan ka dadalhin ng iyong nagkakandarapang paa. Dahil isa kang duwag. wakas.

26 Tuwang-tuwa ang iyong magulang sa narinig. Matapos ang labing-walong taong pagkakawalay ay magkakasama na kayong muli. Nang makalabas kayo sa gubat, magpapaalam at magpapasalamat kayo sa kapreng tumulong sa inyo. Pagkatapos ay hawak-kamay kayong tatlong maglalakad sa isang bagong daan na walang sinumang nakakaalam kung saan patutungo. Ang tanging alam mo lang ay sa wakas, kasama mo na rin ang tunay mong pamilya. wakas.

heights Seniors Folio 2015 · 119

27 Titingin sa iyong mukha ang dalawa. Magugulat sila at maluluha.

“Anak!” Mapapalitan ang tuwa ng takot at pangamba. “Hindi ka na dapat pang pumunta dito. Mapapahamak ka lang!” sigaw ng kanyang ina. Ngunit magmamatigas ka at sasabihing itatakas mo sila. Nakita mo ang malaking kadena na nakakabit sa isang malaking kandado na kailangan ng susi upang mabuksan.

Nagmamadali kang umakyat sa simbahan. Tiningnan ang lahat ng aparador at ilalim ng mga silya at mesa. Ngunit wala kang nakitang susi. Papunta ka na sa kwarto ng kura sa itaas nang bumukas ang malaking pinto ng simbahan at pumasok ang mga taong-bayan na may dalang sulo. Sa harap nakatayo ang kapitan at kura paroko ng bayan. “Sabi na nga ba, babalik ka! Ang tagal naming hinintay ang pagbabalik mo upang tuluyan nang ubusin ang lahi ninyong mga aswang! Mamamatay ka na ngayon kasama ng magulang mo!” ang sabi ng kura. Mapapaatras ka. Anong gagawin mo?

Kakalimutan mo na ang iyong magulang at tatakbo palabas gamit ang pinto

sa likod ng simbahan (Magtungo sa talata 25) Ipagtatanggol ang magulang mo mula sa mga taong-bayan sa kahit anong

paraan (Magtungo sa talata 13) Maaalala mo ang pitong ibinigay sa iyo ng kapre (Magtungo sa talata 34) 28 Pagkalipas pa ng kaunting paglalakad, mararating niyo na ang bukana ng gubat. Matatanaw mo ang bayan na puno ng ilaw sa gabi at magpapaalam sa tikbalang. Patungo ka na sana sa bayan nang makaramdam ka ng matinding pagod.

Dadaan ka sa tabi ng lawa upang kumuha ng maiinom (Magtungo sa talata 21) Magpapalipas ka muna ng gabi sa isang maliit na bahay malapit sa lawa

(Magtungo sa talata 31)

120 · Kimberly Lucerna

29 Magpapalakad-lakad ka. Hanggang sa isang malaki at mabalahibong nilalang na nakaupo sa sanga ng puno at malungkot habang hawak ang isang malaking tabako ang iyong makikita.

Hindi mo ito papansinin…(Magtungo sa talata 8) Tatanungin mo ang problema ng kapre (Magtungo sa talata 19) 30 Lihim na ngingisi ang mag-asawa. Kinagabihan, habang mahimbing kang natutulog sa papag, dahan-dahang lalapit ang mag-asawa sa iyo upang ipagpatuloy ang kanilang hapunan at ngayon ay mas masarap na ang kakainin: ikaw. wakas.

31 Noong una ay akala mong walang tao sa maliit na bahay, ngunit tinitirhan pala ito ng isang mag-asawa. Magiliw kang tinanggap ng mag-asawa at pinaghanda ng hapunan. Saka tinanong kung saan ka papunta at kung ano ang pakay mo. At ang sabi mo ay…

Ililigtas mo ang iyong tunay na magulang na mga aswang na nakakulong

ngayon sa ilalim ng simbahan sa bayan (Magtungo sa talata 9) Dadalawin mo lang ang iyong tiyahin sa bayan (Magtungo sa talata 30) 32 Babaliktarin mo ang iyong suot na damit. Unti-unti kang makakausad mula sa iyong kinatatayuan. Pagsapit ng dilim, kung anu-anong kakaibang bagay ang nahahagip ng iyong mata. Hanggang sa isang malaki at mabalahibong nilalang na nakaupo sa sanga ng puno at malungkot habang hawak ang isang malaking tabako ang iyong makikita. heights Seniors Folio 2015 · 121

Hindi mo ito papansinin…(Magtungo sa talata 8) Tatanungin mo ang problema ng kapre (Magtungo sa talata 19) 33 Nagtungo ka sa lawa. Sa pampang, may nakita kang isang maliit na bangka. Ginamit mo ito upang tumawid sa lawa. Dahil maliit lang ang bangka, mabagal ang usad nito. Dinadapuan ka na ng antok.

Ipagpatuloy mo ang pagsasagwan. (Magtungo sa talata 18) Umidlip ka nang sandali. (Magtungo sa talata 10) 34 Kukunin mo ang pito at ubod-lakas na hihipan. Maya-maya, gagalaw ang lupa. Isang malaking bato ang lilipad mula sa kung saan pabagsak sa taong-bayan. Madadaganan ang karamihan sa kanila. Darating ang kapreng nakilala mo sa gubat. Sisirain niya ang bakal na kandado sa kulungan at makakalabas na ang iyong magulang. Sabay-sabay kayong aalis sa bayan at tutungo sa kagubatan. Aalukin ka ng mga magulang mong sumama sa kanila patungo sa malayong lugar at doon manirahan.

Ano ang isasagot mo?

Sasama ka sa kanila…(Magtungo sa talata 26) Hindi ka sa sasama sa kanila…(Magtungo sa talata 14)

122 · Kimberly Lucerna

heights Seniors Folio 2015 · 123

Jerome Ignacio

ab humanities / bfa theater arts

I am an aspiring playwright, theater actor, and director. Emphasis on aspiring.

I write plays, act, and direct because storytelling is my passion and my calling.

Thank you to Ateneo entablado for helping me grow here in college.

Thank you to Sir Jet, Doc Je, Sir Morny, Sir Glenn, Dr. Carsi Cruz, and Dr. Brion for pushing me to do and be more.

Versa Dulang May Isang Yugto mga tauhan mike – isang college freshman, may pagka-effeminate ngunit lalaki pa rin julio – ang anak, mga 25 taong gulang ang tagpuan Sa kuwarto ng isang motel, mahalagang may kamang gaganapan ng paglalaro ng mga tauhan. 11 p.m. Kasalukuyang panahon.

Liliwanag. Nakaupo sa kama si MIKE, naka-unipormeng pang-college.

Magtatanggal ng sapatos. Maglalabas ng yosi at sisindihan ito.

Hihithit. Saglit. Aakmang magtatanggal ng polo ngunit biglang papasok si JULIO, naka-unipormeng pang-college din. Nakaaasiwang katahimikan. julio

Yap? Mike Yap?!

Maghihintay ng sagot si JULIO. julio

What the fuck?

mike

Julio…

julio

‘Wag mong banggitin ang pangalan ko.

mike

Julio Lim.

julio

‘Wag mo ngang banggitin ang pangalan ko!

126 · Jerome Ignacio

mike

‘Wag kang maarte, gago.

julio

E tangina mo! Sabi mo sa profile mo 6 feet tall ka.

mike

O, maliit ka lang din naman a?

julio

Sinulat ko ‘yun sa profile ko. ‘Yun ‘yung totoo.

mike

Ulol.

julio

Totoo lahat ng andu’n.

mike

Wala namang nakalagay na picture.

julio

Kaysa maglagay ng pekeng picture tulad nung sa ‘yo!

mike

O tapos?

julio

Anong tapos?

mike

Anong gusto mong sabihin?

julio

Na poser ka!

mike

E ikaw nga, humihingi ako ng facepic, wala ka namang sinend

julio

Pakialam mo?

heights Seniors Folio 2015 · 127

mike

Binibigay ko totoo kong facepic ‘pag nagbigay rin ‘yung kausap ko.

julio

O, kasalanan ko ngayon?

mike

Ang sinasabi ko lang, dapat patas. Kung ikaw, ayaw mong makipag-meet sa taong hindi mo alam ang mukha, malamang gano’n din ako.

julio

E ‘di sana ‘di mo na lang nilagyan ng kahit ano ‘yung profile mo—

mike

Tangina, bakit ka ba nangingialam? Kung ayaw mo, ‘wag mo!

Saglit. mike

Kung gusto mong mag-backout, hindi kita pipigilan.

Saglit. Magtatanggal ng polo si MIKE at magyoyosi. Magtatanggal ng sapatos si JULIO at hihiga sa kama. mike

Hindi ka rin makatiis.

julio

Andito na e.

Nakaaasiwang katahimikan. Aalukin ni MIKE si JULIO ng yosi. Tititingan lang ito ni JULIO. mike

Julio—

julio

‘Wag mong banggitin pangalan ko.

mike

Bakit ba?

julio

Ang awkward.

128 · Jerome Ignacio

mike

Na magkakilala tayo?

julio

Na rito tayo sa isang motel unang formally nakapag-meet.

mike

Hindi nga ‘to formal e.

julio

I mean—

mike

Gets ko.

julio

Okay.

mike

Pagkatapos nitong lahat, walang magbabago.

julio

Meaning?

mike

Kung anong mangyari dito, dito lang. Walang lalabas. Hindi pa rin tayo magkakilala. Hindi pa tayo nagmi-meet. Forget everything.

Saglit. Itatabi ni MIKE ang yosi at hihiga katabi si JULIO. Tititingan ito. Awkward na mangingiti si JULIO. mike

Ano?

julio

Wala.

mike

Nakakatawa ba mukha ko?

julio

Wala nga.

mike

Na-awkward ka, ‘no?

julio

Hindi.

heights Seniors Folio 2015 · 129

mike

Awkward na andito ka sa isang motel—

julio

Tapos lalaki ang katabi.

Saglit. Dahan-dahang ilalapag ni MIKE ang anyang kamay sa dibdib ni JULIO. mike

Julio—

julio

Putangina, sabing ‘wag mong banggitin pangalan ko.

mike

Tangina, alangan namang tawagin kita sa username mo?

julio

Mas okay na ‘yun.

mike

Gusto mong tawagin kitang KaprengBarako?

julio

Oo.

mike

Mas awkward ‘yun.

julio

Para patas, ‘di ko rin gagamitin pangalan mo.

mike

E ‘di go lang. Hindi issue sa akin ang pangalan.

julio

Sa bagay, ambaho ng username mo.

mike

Nakakatawa kaya—Titekbalang.

julio

Titekbalang! Hindi ako natawa. Nawirduhan lang.

mike

Nawirduhan ka—pero minessage mo pa rin ako.

julio

E ‘di ko naman akalaing peke ‘yung profile mo.

130 · Jerome Ignacio

mike

Pero andito ka pa rin.

julio

Maarte ‘yung mga nakakausap ko e.

mike

O?

julio

Pag minemessage ko, facepic agad hinihingi.

mike

Ayaw mo kasi magbigay.

julio

Ikaw rin naman a.

mike

May facepic ako.

julio

Pero hindi naman ikaw ‘yun.

mike

Kasi ‘pag facepic ko naman ang ilagay ko do’n, for sure, ‘di na magre-reply mga ‘yun.

julio

E sa akin nga, sa profile ko pa nga lang, parang wala nang may gusto sa akin. What more pag nag-send pa ako ng facepic?

Saglit. mike

Julio…

julio

KaprengBarako.

mike

Fine. KaprengBarako

julio

O?

mike

May aaminin ako.

heights Seniors Folio 2015 · 131

Ilalaro ni MIKE ang kanyang kamay sa katawan ni JULIO. mike

Hindi lahat ng nasa profile ko, peke.

julio

Okay.

mike

Nabasa mo ‘yung sa description ko? ‘Yung sa roleplaying?

julio

Oo.

mike

Gusto ko talaga i-try-out ‘yun.

julio

Good.

mike

Ikaw rin, ‘di ba?

julio

Yes.

mike

Kaya um-okay ka sa akin.

julio

Oo.

Kukunin ni JULIO ang yosi ni MIKE at hihithit. julio

Ano ako?

mike

Smoker?

Magtatanggal ng polo si JULIO. julio

Ako si KaprengBarako.

Dadapa na parang kabayo si MIKE sa kama. julio

Baboy?

132 · Jerome Ignacio

mike

Ako si Titekbalang.

julio

(Umaarteng kapre) Titekbalang…

mike

(Umaarteng tikbalang) KaprengBarako…

julio

(Umaarteng kapre) Buti pumunta ka rito sa balete ko…

mike

(Umaarteng tikbalang) KaprengBarako, natitigang na ako…

julio

(Umaarteng kapre) Gaano ka-tigang, Titekbalang?

mike

(Umaarteng tikbalang) Gusto kong sumabog sa mukha mo, KaprengBarako.

julio

(Umaarteng kapre) Tikman mo muna ‘yung tabako ko, Titekbalang.

Isusubo ni JULIO kay MIKE ang yosi. mike

(Umaarteng tikbalang) Ililigaw kita sa ligaya.

Aakmang papatong si MIKE kay JULIO na magugulat. julio

Teka!

mike

Bakit?

julio

Tangina, ‘wag mo sabihin pati pagiging bottom mo, binarbero mo sa profile mo?

mike

Ha? Gusto mo ikaw ang mag-top sa akin?

julio

Alangan namang ako ‘yung mag-bottom sa ‘yo? heights Seniors Folio 2015 · 133

mike

E nakasulat kaya sa profile mo na versa ka!

julio

Versa nga, pero asa kang magpapa-bottom ako sa ‘yo.

mike

Patunayan mong versatile ka nga.

julio

Hinding-hindi ako magpapa-bottom sa ‘yo.

mike

Bakit ba, ha?

julio

Tangina mo, ‘wag kang magpanggap.

mike

Magpanggap?

julio

Same tayo ng school na pinupuntahan.

mike

‘Di kita maintindihan.

julio

Kaya alam kong sinasabi nila tungkol sa ‘yo noon.

mike

Sinong sila?

julio

‘Yung mga kaklase ko nung high school…

mike

Anlayo ng section ko sa section mo, a.

julio

Kahit na. Alam namin. Alam naming lahat.

mike

Alam niyo…?

julio

‘Yung ginagawa niyo noon ‘pag PE.

Saglit.

134 · Jerome Ignacio

julio

Mr. Perfect ka raw, top student. Pero kulelat ka sa PE. Kaya walang pumipili sa ‘yo noon sa mga games. Kasama mo ‘yung ibang mga kulelat. Tapos may ginagawa kayo.

‘Yun ‘yung sabi nila.

Saglit. julio

Bakit wala kang masabi?

Magyoyosi si MIKE. julio

So totoo nga?

Saglit. julio

Totoo nga!

mike

Wala kang pakialam.

julio

Mr. Perfect! Mr. Perfect nga. Top nga ng batch…top din sa dami nang pagpapatira…top sa pagiging bottom…

mike

Shut up.

julio

Ilang lalaki na ang tumira sa ‘yo?

mike

Shut up.

julio

Totoo bang ‘yung mga binabae pa talaga ang tumira sa ‘yo?

mike

Sabing shut up!

Lalapit si MIKE at aakmang papatungan si JULIO. Mas malaki si JULIO kay MIKE kaya’t matutulak ito. Susubukang patungan ni JULIO si MIKE.

heights Seniors Folio 2015 · 135

julio

Sabing ‘di ako magpapa-bottom sa ‘yo e!

mike

Mas lalo ako sa ‘yo!

Mapapatungan ni JULIO si MIKE ngunit hindi na alam kung anong gagawin.

O, ano pang hinihintay mo?

mike Saglit.

Nakuha mo na’ng gusto mo! Gawin mo na!

mike

Tatanggalin ni MIKE ang kanyang pambaba.

O, bilisan mo!

mike

Susubukang tanggalin ni MIKE ang pambaba ni JULIO ngunit lalayo ito.

Tangina, first time mo ba?

mike Saglit.

First time mo?

mike Saglit. mike

First time mo nga!

julio

Sinabi ko bang first time ko?

mike

Virgin ka pa, ‘no!

julio

Ano ba’ng pakialam mo?

136 · Jerome Ignacio

mike

Ako pa ba’ng magde-de-virginize sa ‘yo?

julio

E sapakin kaya kita?

mike

Natatakot kang tumira, ‘no?

Saglit. Ipapasailalim ni MIKE si JULIO. mike

Natatakot ka ba sa first time mo?

julio

‘Di ako takot.

mike

A talaga?

julio

‘Di ako natatakot sa kahit ano, tangina mo!

mike

Kalilimutan din natin ‘to, kahit first time mo, ‘wag ka mag-alala…

julio

Tangina, bitawan mo ako…

mike

Masarap ‘to…

Susubukang ipasok ni MIKE ang kamay sa pantalon ni JULIO. julio

Tangina mong bakla ka!

Itutulak ni JULIO si MIKE palayo. mike

Anong sabi mo?

julio

Sabi ko, tangina mong bakla ka.

Ilalapit ni MIKE ang mukha niya kay JULIO.

heights Seniors Folio 2015 · 137

mike

Sabihin mo ‘yun sa mukha ko, Julio.

julio

‘Wag mo akong—

mike

Julio!

julio

Bakla!

Ididikit ni MIKE ang labi niya kay JULIO. Itutulak ni JULIO si MIKE. julio

Putangina mong bakla ka, Mike!

Susubukang tanggalin ni MIKE ang pambaba ni JULIO. Manlalaban. julio

Tangina mo!

mike

Roleplaying ‘to!

Itutulak ni MIKE si JULIO pahiga nang kama. Magugulat si JULIO. Tatanggalin ni MIKE ang pambaba ni JULIO. mike

Ako ulit si Titekbalang. Isa ka namang napakalampang high school student.

Ihahagis ni MIKE ang polo ni JULIO sa gilid. mike

Nagpi-PE kayo ng mga kaklase mo. Basketball. Pero walang pumili sa ‘yo sa kahit anong team. Mag-isa ka lang.

julio

Ano ba ‘to—

mike

May mapunong bahagi sa labas ng covered courts.

Doon kita dinala.

138 · Jerome Ignacio

Tatayo ng kama si MIKE. mike

(Aarteng tikbalang) Mikee…

Saglit. julio

Mike?

mike

(I-do-drop ang character) Kunwari ‘yun ‘yung pangalan mo.

julio

Nagro-roleplay na ba tayo?

mike

(Aarteng tikbalang) Hindi mo ako kilala?

julio

Oo.

mike

Putangina, umayos ka.

julio

Oo na.

mike

(Aarteng tikbalang) Naliligaw ka yata, Mikee?

julio

(Aarteng bata) Opo, naliligaw po ako.

mike

(Aarteng tikbalang) Hindi ako halimaw…kaibigan ako, Mikee.

julio

(Aarteng bata) Talaga?

mike

(Aarteng tikbalang) Oo. Isa lang ako sa marami mong kaibigang naaawa sa ‘yo.

julio

(Aarteng bata) Bakit ka naaawa sa akin?

heights Seniors Folio 2015 · 139

mike

(Aarteng tikbalang) Kasi bakla ka.

julio

Bakla ka rin gago.

mike

(Aarteng tikbalang) Panlalaking laro ang basketball.

julio

(Aarteng bata) Oo nga po e.

mike

(Aarteng tikbalang) Hindi ka marunong tumira kasi bakla ka.

julio

(Aarteng bata) Paano po ‘yun?

Lalapit si JULIO kay MIKE. mike

(Aarteng tikbalang) Tuturuan kita kung paano’ng sumakay…

Idadapa ni MIKE si JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Pero sikreto lang natin ‘to a?

Pangutyang hahalakhak si MIKE. julio

(Aarteng bata) Anong sasakyan?

mike

(Aarteng tikbalang) Marami na’ng sumakay at nagpaamo sa akin. Kaya sasakyan din kita.

Papatungan ni MIKE si JULIO ngunit manlalaban ito. julio

Putangina teka!

mike

(Aarteng tikbalang) ‘Wag kang maingay, baka marinig tayo!

140 · Jerome Ignacio

julio

Ako dapat…

mike

(Aarteng tikbalang) Ganyan talaga ang mga bakla, Mike.

Sinasakyan.

Matutulak ni JULIO si MIKE palayo at pangingibabawan ito. julio

Ito pala ang gusto mo a.

mike

Tapang mo for your first time a?

julio

Sa tingin mo, natatakot ako?

mike

Kaya mo ba talaga akong i-top?

julio

Hinahamon mo ako?

mike

Hanggang salita ka lang yata, Julio e.

julio

KaprengBarako!

mike

Julio.

julio

KaprengBarako!

Sasapakin ni JULIO si MIKE. julio

Isa kang high school senior na kulelat. Lampa. Mahina.

Kahit sobrang talino mo, wala kang kaibigan.

Susubukang tanggalin ni JULIO ang shirt ni MIKE. julio

Pero may gusto kang babae na napakaganda. Pero may siyota na pala siya. ‘Yung MVP ng basketball team…

heights Seniors Folio 2015 · 141

Susubukang isakal ni JULIO ang hinubad na shirt sa leeg ni MIKE. Manlalaban si MIKE ngunit mas malakas si JULIO. mike

Teka!

julio

(Aarteng Kapre) Juliano!

mike

Di ako makahinga—

julio

(Aarteng Kapre) Bobo ka ba?

mike

Julio ‘di ako —

julio

(Aarteng Kapre) ‘Di ako si Julio! Ako si KaprengBarako!

mike

Sira ulo!

julio

(Aarteng Kapre) Nakita ka raw nilang kasama si Jenny sa megamall kahapon?!

Makakawala sa sakal si MIKE ngunit dadaganan ni JULIO si MIKE. mike

Sobra ka na—

julio

(Aarteng Kapre) Hindi ka na natuto!

Sasampalin ni JULIO si MIKE. julio

(Aarteng Kapre) Anliit-liit mo tapos papatol ka sa tulad ko? Talo ang maliit sa malaki, gago!

Sasapakin ulit ni JULIO si MIKE. julio

(Aarteng Kapre) Sabihin mo ulit ‘yun!

142 · Jerome Ignacio

Ihahagis ni JULIO si MIKE sa kama. julio

(Aarteng Kapre) Talo ang maliit sa malaki!

Susubukang manlaban ni MIKE kay JULIO ngunit dadaganan ni JULIO si MIKE. julio

(Aarteng Kapre) Maliit ka lang, Juliano! Wala kang kalaban-laban!

Susubukang buksan ni JULIO ang pambaba ni MIKE. Saglit. julio

Wala ka bang gagawin?

mike

Ha?

julio

Hindi ka manlalaban?

mike

Hindi.

Saglit. julio

Lumaban ka.

Saglit. julio

Lumaban ka!

Saglit. julio

Labanan mo ako!

Saglit. julio

Ano pa’ng hinihintay mo? Gantihan mo ako!

heights Seniors Folio 2015 · 143

Saglit.

Uh…ito na dapat ‘yung part sa roleplaying na titirahin mo na talaga ako.

mike

Saglit. julio

Ayoko.

Saglit. mike

Anong ayaw mo?

julio

Nasira momentum ko.

mike

Ikaw sumira!

julio

Dapat sinunod mo ako!

mike

Sinunod ko naman a.

julio

Hindi ‘yung character…ako! Sabi ko manlaban ka!

Saglit.

Look…gawin na lang natin ang dapat nating gawin.

mike Saglit.

Ngayon ka pa aatras?

mike Saglit. mike

Gusto mo’ng maging top, ‘di ba? Pagkakataon mo na ‘to.

144 · Jerome Ignacio

Saglit. mike

Ayaw mo?

Nakaaasiwang katahimikan. mike

(Aarteng tikbalang) Tanggalin mo ‘yung pambaba mo.

julio

Ha?

mike

(Aarteng tikbalang) Tanggalin mo na ‘yung pambaba mo.

Saglit. Susubukang tanggalin ni MIKE ang pambaba ni JULIO. julio

Teka!

mike

(Aarteng tikbalang) Tanggalin mo ‘yung shirt mo.

julio

Hindi.

mike

(Aarteng tikbalang) Tanggalin mo ‘yung shirt mo.

julio

(Aarteng kapre) Saktan mo muna ako.

mike

(Aarteng tikbalang) Tanggalin mo.

julio

(Aarteng kapre) Sapakin mo muna ako!

mike

(Aarteng tikbalang) Ako ang masusunod!

julio

(Aarteng kapre) Ako!

mike

Ako!

julio

Ako! heights Seniors Folio 2015 · 145

Sisikmuraan ni MIKE si JULIO. Saglit. julio

Isa pa…

Sisikmuraan ni MIKE si JULIO. Saglit. julio

‘Wag kang tumigil!

Saglit. julio

Bilis!

Saglit. julio

Bugbugin mo ako, bilis!

Saglit. julio

Bilisan mo!

Saglit. julio

Ano pa’ng gusto mo?

Saglit. julio

Tigas ako, gago!

Saglit. julio

Ano, ‘di mo ako kaya?

Saglit. julio

Bakla ka talaga.

146 · Jerome Ignacio

Sasapakin ni MIKE si JULIO sa pisngi. mike.

‘Wag mong ipasa sa akin ang diri mo sa sarili mo!

julio

Ako lang ba?

mike

‘Di mo sinabing sadista ka, Julio.

Sasapakin ni JULIO si MIKE. julio

KaprengBarako nga, gago!

Kukunin ni JULIO ang shirt at sasakalin ulit si MIKE. julio

Roleplaying ulit. Ikaw ‘yung high school student kanina, pero grade school student ka ngayon.

mike

‘Wag mo akong sakalin!

Saglit. julio

Ako ‘yung kuya mong nag-alaga sa ‘yo nung bata ka pa lang…wala tayong magulang…umayos ka kung ayaw mong sakalin kita ulit.

mike

Oo na, oo na…

julio

(Aarteng tikbalang) Juliano! May black eye ka na naman!

mike

(Aarteng bata) Sorry po…

julio

(Aarteng tikbalang) ‘Wag mong sabihing na-bully ka na naman sa klase?

mike

(Aarteng bata) Sorry po kuya… heights Seniors Folio 2015 · 147

julio

(Aarteng tikbalang) Ano ba ‘yan? Ang hina-hina mong bata ka!

mike

(Aarteng bata) Sorry po talaga…

julio

(Aarteng tikbalang) Ang tunay na lalaki, kayang ipagtanggol ang sarili! Marunong lumaban!

mike

(Aarteng bata) Sinubukan ko naman po…

julio

(Aarteng tikbalang) Pero talo ka pa rin! Pagpasok mong high school, o college, ‘pag ganyan ka pa rin…wala!

Lampa ka! Patalo!

mike

(Aarteng bata) ‘Di ko po alam kung ano’ng gagawin.

julio

(Aarteng tikbalang) Hindi ka magkaka-girlfriend…hindi ka magkakapamilya…kasi ambakla-bakla mo! Bakla!

(Aarteng bata) Hala, Kuya! Hindi po ako bakla…

mike julio

(Aarteng tikbalang) Ginawa ko na ang lahat para matanggal kabaklaan mo nung bata ka…bakla ka pa rin. Hindi kita kapatid! Wala akong kapatid na bakla!

mike

(Aarteng bata) Hindi ako bakla kuya…papatunayan ko po…please…

julio

(Aarteng tikbalang) Patunayan mo…

mike

(Aarteng bata) Paano?

julio

(Aarteng tikbalang) Ano ba’ng sukatan ng pagkalalaki?

Saglit.

148 · Jerome Ignacio

julio

(Aarteng tikbalang) ‘Pag mas malaki, mas lalaki!

Hihithit ng yosi si JULIO. mike

Teka lang, Julio…

julio

KaprengBarako nga!

Sasapakin ni JULIO si MIKE. Manlalaban at sasapakin si JULIO. Pangingibabawan ito. mike

Naduduwag ka?

julio

Hindi.

mike

Mukhang ‘di mo kaya sa ilalim.

julio

Hindi ako magpapa—

mike

O nababakla ka ba?

Saglit. mike

Nababakla ka ‘no?

Saglit. mike

Malambot ka pala e.

Saglit. Idadapo ni JULIO ang kamay niya sa katawan ni MIKE. Mag-aalangan si JULIO. mike

Takot ka?

Saglit.

heights Seniors Folio 2015 · 149

Hindi bading si Juliano ‘di ba?

mike Saglit.

Hindi natatakot ang mga lalaki.

mike Saglit.

Patunayan mong hindi ka bakla. ‘Wag kang matakot.

mike

Hahaplusin ni JULIO si MIKE..

Baba pa…

mike

Bababa pa ang kamay ni JULIO. Baba pa…

mike

Bababa pa ang kamay ni JULIO. Baba, sabi…

mike

Bababa pa ang kamay ni JULIO, na sa may pusod na. Mapahihinto si JULIO at bibitaw. mike

Kaya ko pa…

julio

Teka…

mike

Kinakabahan ka ba?

Saglit. mike

Ganito na lang…kunwari…ikaw ulit ‘yung top student kanina, pero grade school ka ngayon. Ako ‘yung papa mo…

150 · Jerome Ignacio

Saglit. mike

Idol mo ‘yung papa mo. Hero mo siya. Kaya lahat ng sabihin niya, sinusunod mo.

julio

Hindi siya nakakatakot tulad ng kuya ko…kuya nung kulelat?

mike

Hindi. Malambing. Sobrang lambing.

julio

Okay…

mike

(Aarteng tikbalang) Mikee…

julio

Ang tanda naman…

mike

(Aarteng tikbalang) Mikee, nagka-nightmare ka na naman?

julio

(Aarteng bata) Opo, Daddy…

mike

(Aarteng tikbalang) Kawawa naman ang baby ko…tabi ka na lang sa akin…

Tatabi si JULIO kay MIKE. mike

(Aarteng tikbalang) You make me proud, anak. Best in Math! Best in Science! Best in lahat na!

julio

(Aarteng bata) Pero hindi po ako magaling sa PE…

mike

(Aarteng tikbalang) Bakit?

julio

(Aarteng bata) Hindi ko po alam…hindi po ako magaling sa pag-shoot ng bola… heights Seniors Folio 2015 · 151

mike

(Aarteng tikbalang) Ay…madali lang ‘yun, anak…

julio

(Aarteng bata) Paano po?

mike

(Aarteng tikbalang) Gusto mo turuan kitang tumira?

julio

(Aarteng bata) Ng basketball po?

mike

(Aarteng tikbalang) Parang nung bata ka lang nito…

julio

(Aarteng bata) Daddy…?

Yayakapin ng mahigpit ni MIKE si JULIO. julio

Teka…

mike

(Aarteng tikbalang) Parang kagat lang ng langgam ito…

Pipiglas si JULIO kay MIKE. mike

Hoy!

julio

Putangina, ang weird mo.

mike

Roleplaying nga, ‘di ba?

julio

Oo.

mike

Out of character ka!

julio

Ano?

mike

Sabi ko nga ‘di ba, idol ko si…

julio

Mo?

152 · Jerome Ignacio

mike

I mean…ni Mikee…‘yung dad niya! Kaya sinusunod niya lahat ng sabihin niya!

julio

Ewan ko sa ‘yo.

mike

Ayaw mo na ba?

julio

Gusto ko pa.

mike

Bakit ganyan tono mo?

julio

Anlabo naman kasi ng mga roleplay mo.

mike

Ako lang?

julio

O?

mike

Ikaw nga diyan, mas malabo!

julio

O?

mike

‘Di mo sinabing masokista ka pala.

julio

Hindi!

mike

Anong tawag mo sa kanina?

julio

Putangina mo!

mike

Putangina mo rin!

julio

Bakla!

mike

Mas bakla ka gago!

heights Seniors Folio 2015 · 153

Susuntukin ni JULIO si MIKE sa pisngi. Mag-aaway ang dalawa saglit.

Aabot sa puntong na sa taas si JULIO ni MIKE. julio

(Aarteng kapre) Sinong bakla, ha?!

mike

Ikaw!

julio

(Aarteng kapre) Putangina mo!

Sasapakin ni JULIO si MIKE. julio

(Aarteng kapre) Sinong bakla?!

mike

Ikaw!

Sasapakin ni JULIO si MIKE. julio

(Aarteng kapre) Paano maging lalaki?!

mike

Ewan ko sa ‘yo!

Sasapakin ni JULIO si MIKE. julio

(Aarteng kapre) Sabihin mong lalaki ka!

mike

Lalaki ako!

julio

(Aarteng kapre) Bakla ka!

Sasapakin ni JULIO si MIKE. julio

(Aarteng kapre) Sabihin mong tigas ka!

mike

Tigas ako!

154 · Jerome Ignacio

julio

(Aarteng kapre) Malambot ka!

Sasapakin ni JULIO si MIKE. mike

Putangina masakit!

Susubukan sapakin muli ni JULIO si MIKE ngunit maglalaban ito. julio

(Aarteng kapre) Hala, sige!

mike

Bitawan mo ako!

julio

(Aarteng kapre) Ayan, labanan mo ako!

mike

Sira ulo ka!

julio

(Aarteng kapre) Matuto kang lumaban!

mike

Tangina mo!

julio

(Aarteng kapre) Magpakalalaki ka!

Mapapangibabawan ni MIKE si JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) ‘Wag kang maingay.

julio

Putangina mo!

Susubukang takpan ni MIKE ang bibig ni JULIO ngunit susubukang manlaban ni JULIO.. mike

(Aarteng tikbalang) Mag-iingay ka pa?

julio

Hindi mo ako…

heights Seniors Folio 2015 · 155

Matatakpan muli ni MIKE ang bibig ni JULIO. Manlalaban at makakawala. julio

Bakla! Bakla!

Ipapatong ni MIKE sa mukha ni JULIO ang unan. Manlalaban si JULIO ngunit hindi makapipiglas.

(Aarteng tikbalang) Susuwayin mo pa ba ang papa mo?

mike Saglit.

(Aarteng tikbalang) Wala ka naman pala, e.

mike Saglit.

Idadapo ni MIKE ang isa niyang kamay sa katawan ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Shh.

Hahaplusin ang katawan ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Anak, ginagawa ko ‘to para sa ‘yo…

Bababa ang kamay ni MIKE. mike

(Aarteng tikbalang) Kaya walang lalabas. ‘Wag kang maingay.

Bababa ang kamay ni MIKE. mike

(Aarteng tikbalang) Laro lang ito lahat, anak

Bababa ang kamay ni MIKE.

156 · Jerome Ignacio

mike

(Aarteng tikbalang) ‘Wag kang matakot.Nagpapanggappanggap lang tayo, anak. Make-believe.

Bababa ang kamay ni MIKE. mike

(Aarteng tikbalang) Kunwari hindi ako ang papa mo.

At hindi ikaw, ikaw, anak.

Dadapo ang kamay ni MIKE sa iba’t ibang bahagi ng katawan ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Sinasabi nga ng mga tao na hindi ako totoo, kunwari.

Patuloy na lilibot ang kamay ni MIKE sa katawan ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Nalilito ka lang ngayon. Naliligaw lang ang isip mo ngayon, kunwari.

Patuloy na lilibot ang kamay ni MIKE sa katawan ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Kasi may tikbalang na nagliligaw sa iyo. Kaya ka nalilito, kunwari.

Patuloy na lilibot ang kamay ni MIKE sa katawan ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Kunwari, hindi mo ako kilala. Hindi mo ako kilala. Naliligaw ka lang.

Patuloy na lilibot ang kamay ni MIKE sa katawan ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Ulitin mo. Hindi mo ako kilala.

Saglit. mike

(Aarteng tikbalang) Ulitin mo, sabi! heights Seniors Folio 2015 · 157

Saglit. Tatanggalin ang unan sa mukha JULIO. julio

Putangina mo!

mike

(Aarteng tikbalang) Kailan ka pa natutong magmura, anak? Bad boy…

Ibabalik ang unan sa mukha ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Ulitin mo!

julio

Putangina mo!

mike

(Aarteng tikbalang) Bad boy…

Ibabalik ang unan sa mukha ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) Sabihin mo —hindi mo ako kilala.

Tatanggalin ni MIKE ang unan sa mukha ni JULIO. julio

Hindi kita kilala!

mike

(Aarteng tikbalang) Walang nangyari ngayon.

julio

Walang nangyari ngayon.

mike

(Aarteng tikbalang) ‘Yung kunwari…gawin mong totoo…

julio

Ha?

Ibabalik ang unan sa mukha ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) ‘Yung kunwari, gawin mong totoo.

158 · Jerome Ignacio

Tatanggalin ni MIKE ang unan sa mukha ni JULIO. julio

Anong kunwari?!

Ibabalik ang unan sa mukha ni JULIO. mike

(Aarteng tikbalang) ‘Yung kunwaring tikbalang ako… kunwari totoo na. Totoo na. Hindi ako ang papa mo.

Tikbalang lang ako.

Manlalaban si JULIO at matatanggal ang unan sa mukha. julio

Tangina ng tikbalang mo!

mike

E tangina kang pamhin ka!

julio

Pamhin ka rin!

mike

Mas pamhin ka!

julio

Lahat na ng school sa mundo, tinira mo!

mike

‘Wag mong ipasa sa akin ‘yung diri mo sa sarili mo!

‘Di ka lalaki!

Mag-aaway ang dalawa. Mangingibabaw si JULIO kay MIKE. julio

Lalaki ako!

Mangingibabaw si MIKE kay JULIO. mike

Kunwari ka lang!

Matatabla ang dalawa sa away. Walang nangingibabaw o nasa ilalim.

Saglit. heights Seniors Folio 2015 · 159

julio

(Aarteng kapre) Sabihin mong lalaki ka.

mike

(Aarteng tikbalang) Secret lang natin ‘to, anak?

Saglit. julio

(Aarteng kapre) Patunayan mo munang lalaki ka.

Saglit. mike

(Aarteng tikbalang) E ‘di sukatin natin ang pagkalalaki mo.

Nakaaasiwang katahimikan. Bababa si JULIO at tatapat sa may baywang ni MIKE. julio

(Aarteng kapre) Lalaki ka ‘di ba?

mike

(Aarteng tikbalang) Gusto mong makita kung ano ang tunay na lalaki?

Saglit. Lalapit sa isa’t isa. Ilalatag ang mga kamay sa zipper ng isa’t isa. julio

(Aarteng kapre) Mas malaki, mas lalaki.

mike

(Aarteng tikbalang) Ang sukatan ng ating pagkalalaki.

Pangingibabawan ni MIKE si JULIO sa kama. Susubukang tanggalin ang pambaba ni JULIO. julio

(Aarteng bata) Teka lang, Kuya!

mike

(Aarteng tikbalang) Huwag kang matakot, walang lalabas, anak.

160 · Jerome Ignacio

julio

(Aarteng bata) Kadiri, Kuya!

mike

(Aarteng tikbalang) Limutin mo na lang pagkatapos, anak.

julio

(Aarteng bata) Nakakahiya ipakita, kuya!

mike

(Aarteng tikbalang) Huwag mong sabihin sa mama mo, a?

julio

(Aarteng bata) Magpapakalalaki na ako kuya, promise!

Bago mahubaran ni MIKE si JULIO ay mapangingibabawan ni JULIO si MIKE. Susubukang tanggalin ang pambaba ni MIKE. mike

(Aarteng bata) Ayoko ipakita, Daddy!

julio

(Aarteng kapre) Hindi natatakot ang lalaki!

mike

(Aarteng bata) Nahihiya ako, Daddy!

julio

(Aarteng kapre) Parang kagat ng langgam lang ito, Julio!

mike

(Aarteng bata) Natatakot na ako, Daddy!

julio

(Aarteng kapre) Para magpakalalaki ka na!

mike

(Aarteng bata) ‘Wag!

Manlalaban si MIKE at mag-aaway muli ang dalawa. Matatabla ang dalawa. Nakaluhod sa kama ang dalawa, magkaharap sa isa’t isa.

Nakaaasiwang katahimikan. Lalapit muli sa isa’t isa. Ilalatag ang mga kamay sa zipper ng isa’t isa. Mag-aalangan. Saglit. Bibitaw at maghihiwalay ang dalawa. Nakaaasiwang katahimikan. julio

Hindi raw ako tunay na lalaki… heights Seniors Folio 2015 · 161

Saglit.

Ninakaw ‘yung pagkalalaki ko…

mike

Saglit. Titingnan ang loob ng sariling pantalon.

Wala pa ring nangyari sa atin…

mike

Saglit. Mahinang tawanan. julio

Sorry.

Saglit. julio

Hindi ko yata…hindi ko na yata kaya.

Saglit. Kukuha ng yosi si MIKE at hihithit. Aalukin si JULIO ng yosi.

Kukuha at hihithit din. julio

‘Yung mga…sinabi mo kanina…?

mike

Hindi na kailangang pag-usapan.

Saglit. mike

Hindi naman tayo magkakilala. Walang kailangang pag-usapan.

Saglit. mike

Kunwari na lang ‘yun lahat, kunwari.

Saglit. Tititigan ni MIKE ang yosi at ididkit ang mainit na bahagi nito sa kanyang dibdib. Lalapit si JULIO kay MIKE at idadapo ang kamay balikat nito. Gayundin si MIKE kay JULIO. Saglit. Kukunin ni JULIO

162 · Jerome Ignacio

ang yosi ni MIKE, titingnan ito at itatapon palayo. Magtitinginan ang isa’t isa, nagsusukatan. Unti-unting lalapit ang mukha sa isa’t isa habang niyayakap ng dilim. telon.

heights Seniors Folio 2015 · 163

Dominique Beatrice T. La Victoria

bfa theater arts

Vix is a supersenior finishing her degree in Theater Arts. She graduated last year with a Bachelor of Fine Arts, major in Creative Writing.

She was a fellow for the 20th Iligan National Writers Workshop and was a playwright for the ccp’s 9th Virgin Labfest. She received an lsaa for Creative Writing (Playwriting) last year, 2014. An alumna of Ateneo entablado, she occasionally acts, directs, and does production work for the stage. She believes her pink flower crown brings her good luck because she’s also kinda #basic.

She dedicates “Mana, Mana” to all the outsiders, aswang or not, hoping for a place in the world.

Mana, Mana mga tauhan vivian – 25 anyos, panganay. Buntis sa pangalawang anak. Lumayas noong 16-taong gulang pa siya. nenita – 23 anyos na kapatid ni vivian. Matapat ang loob sa nanay. cristina – 20 anyos na kapatid nina vivian at vivian. Tahimik at mapagsarili helena – Ang bunso, 18 anyos Maputi ang balat at mahaba ang buhok nina nenita, cristina at helena. Si vivian naman ay maikli ang buhok at may pagka-Morena. ang tagpuan Ang Municipalidad ng Initao, Misamis Oriental—Baryo Kanitoan.

Magaganap ang dula sa sala ng isang maliit na bahay. Lahat ng muwebles ay may nakatakip sa itim na tela. Ang mga bintana ay natatabunan ng mga kahoy at lumang kurtina. Papunta sa kaliwa ng entablado ay ang kwarto ng nanay, at sa kanan naman ay papunta sa pambungad na pintuan. telon.

Maririnig ang tunog ng Tik-tik. Maiilawan ang entablado.

Nakaluhod si CRISTINA sa harap ng isang lamesa na mukhang altar.

May hinahalo siyang damong-gamot at mukhang nagdarasal.

Papasok si Helena na may dalang plato ng biskwit. Ilalagay niya ang plato sa gitna ng lamesa. Titingnan niya si Cristina. helena

Ate, gumagana ba talaga yang mga gamot?

166 · Dominique Beatrice T. La Victoria

Hindi siya papansinin ni Cristina. Uupo si Helena.

Papasok si Nenita at kukuha ng biskwit. Tatabi siya kay Helena.

Kukunin niya ang sigarilyo at lighter sa kanyang bulsa at maninigarilyo siya. helena

Kamusta na si Mama?

nenita

Ambot. Kumakapit pa rin, pero parang di na magtatagal.

helena

Kakapit pa yan. Malakas si Mama.

nenita

Siya mismo ang umamin na malapit na. Sinubukan niyo bang tawagan si Vivian? Helena, pan-limang tawag ko na kahapon, pero malabo pa rin ang sagot niya. Parang ayaw niya talagang bumalik.

Lalakas pa ang boses ni CRISTINA sa pagdadasal. Hahalikan niya ang kaniyang hinalong gamot. nenita

Cristina, undang! Itigil mo na iyan!

helena

Pabayaan mo na, Ate; patapos na rin ata.

nenita

Hindi naman gagana yan kay Mama.

Itatapon ni NENITA ang kaniyang sigarilyo. Maglalakad siya patungo sa kwarto ng nanay nila. nenita

Kung may makikiramay pa, sabihan niyo lang ako. heights Seniors Folio 2015 ¡ 167

Aalis si NENITA. Matatapos sa pagdasal si CRISTINA. Siya ay tatayo at uupo sa upuan. cristina

Sino pa ba ang hindi nakiramay?

helena

Si Vivian na lang talaga.

cristina

Matalino si Vivian, ‘no? Pero medyo bobo rin.

helena

Ha? Ngano?

cristina

Sus. Kung ginusto talaga ni Vivian na magpaalam na walang panganib, bumisita na sana siya. Kung ngayon siya bibisita, baka siya pa ang mamanahan.

helena

At mawawalan ng saysay ang pag-alis niya noon. Oo nga.

May maririnig na malakas na motor sa labas. Tatayo si HELENA at sisilip. helena

Ate…si…

cristina

Kinsa?

helena

Ate! Tingnan mo! Hindi ako sigurado pero…basta hali ka’t tingnan mo!

Tatayo at sisilip din si Cristina. cristina

Si…si Vivian?

helena

Totoo kaya?

cristina

Ilang taon na ba siyang hindi siya nagpapakita?

168 · Dominique Beatrice T. La Victoria

helena

Siyam. Siyam na taong nawala siya sa Initao.

cristina

May lakas ng loob pa siyang pumunta dito nang ganitong oras.

helena

Mamamatay na si Mama eh. Inasahan naman natin ang pagdating niya, di ba? Kailan mo ba siya huling nakita?

cristina

Noong bagong panganak pa lang si Jun-Jun, limang taon na ang dumaan. Ikaw?

helena

Noong bumalik siya dito para sabihin kay Mama na buntis siya.

May kakatok.

Bubuksan ni Helena ang pinto. Makikita si Vivian, buntis na may dalang maliit na bag. Aatras si Helena para makadaan si Vivian. vivian

Ading! Kamusta ka na?

Hahalikan ni Vivian si Helena sa pisngi. Yayakapin ni Helena si Vivian.

Patlang. Maririnig ang haluyhoy ng Nanay. Mangingiwisi Vivian. cristina

Sarado mo na yung pinto. Baka may makasilip pa.

Maririnig na paalis na ang motor. Papasok si Vivian at titingin sa labas. Titingin si Helena sa paligid sa labas bago isasara ang pinto. cristina

Ikaw nga talaga.

helena

‘Nang! Ang tagal na… heights Seniors Folio 2015 · 169

Patlang. Titingin si Vivian sa bahay. Maririnig ang tunog ng tik-tik. vivian

Nako! Hindi pa rin nagbabago ang bahay.

Patlang. vivian

At mukhang di rin kayo nagbago

​Hahawakan ni Vivian ang tiyan niya. helena

Buntis ka pala…hindi ko alam yan.

vivian

Ahh…oo, pangalawa mong pamangkin.

Patlang. Lalapitan ni Vivian si Cristina at hahalikan sa pisngi.

Maninigas si Cristina at di sasalubungin ang beso. Ngingiti si Vivian. cristina

Masama sa buntis ang nagmomotor. Paano kung nadisgrasya ka?

vivian

Naging maingat naman sa pagmotor si Crisanto.

crisanto

Si Crisanto ba yun? Ba’t di mo pinapasok?

vivian

Aaahh…nagmamadali daw kasi siya. May gagawin sa poblacion. Hinatid lang niya ako.

Patlang. helena

‘Nang! Uhh…kamusta na?

vivian

Maayos naman.

Patlang. Si Cristina ay kakain ng biskwit. Si Helena ay mag-aayos ng upuan para kay Vivian.

170 · Dominique Beatrice T. La Victoria

vivian

Kayo? Nako ading ang laki-laki mo na!

helena

Ah! Oo. ‘Nang, upo ka naman.

Ilalagay ni Vivian ang bag niya sa upuan pero di muna siya uupo. cristina

Hindi ka man lang tumawag kanina para sabihing pupunta ka.

vivian

Kailangan ba ng paalam para bisitahin ang pamilya?

cristian

Eh ilang taon ka nang wala dito.

Uupo si Vivian sa tabi ni Cristina. Tatayo si Cristina at aayusin ang kanyang altar. helena

Para nakapaghanda rin kami, ‘Nang! At buntis ka pa, oh! Gaano ka katagal dito? Kailangan ba naming ilatag ang banig mo?

vivian

Hindi na, ading. Uuwi na ako mamaya.

cristian

Kung ganun man, puntahan mo na si Mama. Para naman makaalis ka bago dumilim.

vivian

Ahh…mamaya na. Pagod na pagod pa ako sa biyahe.

helena

Akala talaga namin di ka pupunta

vivian

Sus! Pinilit-pilit pa nga ako ni Crisanto eh. Ayoko ngang pumunta kay buntis ako. Pero ayon.

​Titingnan ni Cristina ang tiyan ni Vivian. cristina

Hindi ba niya alam na delikado? heights Seniors Folio 2015 · 171

May iilawan si Cristina na kandila. Hahawakan ni Vivian ang kaniyang tiyan vivian

Hindi siya naniniwala na may panganib.

cristina

Kailan ka ba manganganak?

vivian

Malapit na.

helena

Kailan nga? Para naman makabisita kami o…

Ilalagay ni Vivian ang dalawang kamay niya kaniyang tiyan. vivian

Ading…baka kasi mangyari na naman yung nangyari nung pinagbubuntis ko si Jun-Jun.

cristina

Na ano? Nag-away kayo ni Mama? Bakit ka pa kasi bumalik dito noon?

vivian

Siyempre para sabihin sa inyong lahat na buntis ako at—

cristina

Eh inaway mo nga lang si Mama nun eh, tapos umalis ka. Sa tingin mo ba magdadala kami ng gulo? Parang ikaw nga yung nagdadala ng gulo eh.

helena

Ate naman, kakarating lang nga ni ‘Nang eh!

cristina

Ay sus, Helena! Nagsasabi lang naman ako ng totoo!

Mamaya pa namang alas-singko magsisiuwian ang mga magsasaka.

​Patlang. Maririnig ang tunog ng tik-tik helena

Hinaan niyo lang kasi boses niyo. Si Mamang, nagpapahinga.

172 · Dominique Beatrice T. La Victoria

vivian

Sige lang, ading. Mukhang may gustong sabihin ‘to si Cristina. Tandaan mo, ‘Ting, matagal na yun. Kalimutan mo na, lalo na’t di mo alam ang buong kwento.

Maririnig ang haluyhoy ng Nanay. Mapapangiwi si Vivian. Titingin si Cristina sa kwarto ng Nanay. cristina

Nandito ka ngayon, Vivian. Biyernes ngayon—huling araw. Alam mo kung anong ibig sabihin niyan.

Mananahimik si Vivian, at hahawak-hawakan niya ang mga biskwit sa harap niya. Titingnan niya ang relo niya. Uupo si Helena sa tabi niya. helena

Ang gusto ko lang naman, ‘Nang, ay makilala ang mga pamangkin ko.

Papasok si Nenita mula sa kwarto ng nanay. Maninigas siya at aamuyin ang ere. nenita

Lana.

cristina

Ano?

May naamoy akong lana. ​ ​Patlang. Tatayo si Vivian. nenita

vivian

Akua, Nenita. Sa akin mo naamoy yun.

Magtitinginan sina Nenita at Vivian sa isa’t-isa. Maririnig ang tunog tik-tik. nenita

Itapon mo yang lana at hugasan mo ang mga kamay mo.

Maaamoy yan ni mama at baka humina pa siya.

heights Seniors Folio 2015 · 173

vivian

Hihina talaga si Mama, may lana man o wala.

helena

Hindi naman ganun kalakas yung amoy ng lana sa balat ni ‘Nang. Mawawala na rin yan sa ilang sandali.

Hindi na yan maamoy ni mama.

vivian

Salamat, ading. Naninigurado lang ako. Baka may mangyari pa sa anak ko.

cristina

Hindi na nga makatayo si Mama sa kama, baka nga hindi ka na niya mahawakan.

Patlang. vivian

Iniingatan ko lang ang sarili ko.

cristina

Vivian, naman—

nenita

Hay Piste! Hayaan mo siya, Cristina. Sige, Vivian.

Puntahan mo na si Mama. Kailangan mo nang magpaalam. Kahit maligo ka pa ng lana, wala na akong pakialam.

​Hahawakan ni Vivian ang kanyang tiyan. vivian

Baka mamaya na, ‘Neng! Di ko pa kayo nakamusta.

nenita

Ano ba yan! Nagpunta ka lang dito para magpaamoy ng lana?

vivian

Nakikiramay lang ako. Nanay ko pa naman rin siya at… kailangan kong magpaalam. Susunduin ako ni Crisanto pag tuluyan nang dumilim.

cristina

Eh di magpaalam ka na. Ano pang hinihintay mo?

174 · Dominique Beatrice T. La Victoria

vivian

Magpapaalam naman talaga ako, may oras pa naman.

Magpapahinga lang nga ako; buntis ako at ayokong mapagod.

​Maririnig ang haluhoy ng Nanay. nenita

Buntis ka nga. Hmm…may pagka-tanga rin yung asawa mo. Buti pa siya at alam niya na mahalaga ang pamilya at pinabisita ka niya.

vivian

Kahit may panganib?

nenita

Marunong pa rin magbigay galang.

vivian

Ah ngayon kinokonsenya mo ako. Neng, wag kang mag-alala. May utang na loob pa rin ako.

Uupo si Nenita at papaypayan ang sarili. Tatayo si Helena at dadalhin ang plato ng biskwit. Maririnig ulit ang haluyhoy ng Nanay.

Mapapangawi- si Vivian. Maririnig ang tunog ng tik-tik. nenita

Helena! Puntahan mo na!

helena

Ay! Ako na pala.

nenita

At wag mong kalimutang ayusin ang malong ni Mama , ha?

Tatango si Helena at aalis, dala ang gamot na gawa ng Cristina.

Haharap si Cristina kay Vivian. neneng

Bakit ka ba nandito, Vivian?

vivian

Sabi ko nga, si—

heights Seniors Folio 2015 · 175

cristina

Hindi ako naniniwala. Kilala kita, Ate. Kung ayaw mo talaga, nahanapan mo na ng palusot yan.

nenita

Gusto niya lang malaman kung kanino ibibigay ni Mama ang Sisiw. Para alam niya kung kanino siya iiwas.

vivian

Unsa? Sa tingin niyo, yan ang dahilan? Wala akong oras para diyan, at buntis ako, kung di niyo napansin. Alam niyo ba kung gaano ka delikado na nandito ako ngayon sa lagay na ‘to? Pumunta ako dito kasi gusto ko kayo mabisita ulit.

nenita

Wag kang mag-alala. Hindi ipapamana ni Mama sa yo ang Sisiw. Ikaw na iniwan mo kaming ganito? Pero sa bagay, yan sana yung pinakamagandang parusa.

Mawawala ang tunog ng tik-tik. Maririnig ang boses ni Helena na tinatawag si Cristina. helena

Ate Cristina! Kailangan ko ng tulong! Dala ka ng tubig!

nenita

Psst! Helena! Hinaan mo ang boses mo! Kung makapagsalita ka naman ay maririnig na ng buong Kanitoan! ​ ​ aninigarilyo si Nenita.

M helena

‘Ting, puntahan mo na dun. Dali!

vivian

Hindi ka pa rin tumigil sa paninigarilyo. Walang nagbago.

nenita

Pero ikaw, ang daming nagbago. Naninibago ako sa buhok mo, at ang itim-itim mo na!

176 · Dominique Beatrice T. La Victoria

vivian

Ina na kasi ako; ang dami ko nang ginagawa mahirap na mahaba ang buhok. At araw-araw akong lumalabas, naaarawan ako palagi.

Ilalagay ni Nenita ang kanyang mga paa sa lamesa. nenita

Kamusta naman ang pamilya mo sa Naawan?

vivian

Maayos naman. Nag-aaral na si Jun-Jun. Noong una, nahirapan ako kasi iba talaga ang Naawan dito sa Initao pero magandang lugar naman yung tinitirhan namin.

mike

Mabuti naman.

vivian

Ikaw, Neng, ayaw mo bang magpakasal? Magsimula ng isang pamilya?

nenita

Sasabihan kita kung may napili na ako. Ang dami kong manliligaw diba? (patlang) Ano ba yan, Vivian? Sa tingin mo may lalapit pa ba talaga sa akin?

vivian

Baka kung dun ka mamuhay sa poblacion, malay mo.

Maraming mga lalaki doon; mga ka-edad mo pa! Nako!

Bisitahin mo ako sa Naawan minsan, ipapakilala ko sa ‘yo yung kapatid ng kapitbahay namin. Sige na! Nenita Sa bagay. Ngayong disiotso na si Helena, baka pwede ko nang pag-isipan.

vivian

Ano naman ang kinalaman ni Helena sa pagpapakasal mo?

nenita

Pwede na siyang magtrabaho. Kaya na niyang alagaan ang sarili niya. Dalawa kasi trabaho ko ngayon, para waitress na lang ako mas madali lang naman.

heights Seniors Folio 2015 · 177

vivian

Hindi ko alam na nagtratrabaho ka pala, ‘day…

nenita

Sa tingin mo, paano kami nabuhay? Wala namang magbibigay ng trabaho kay Mama, lalo na’t mahina na siya. Buti na lang nga na minana natin ang ganda niya, no?

vivian

Anong ibig sabihin niyan?

nenita

May trabaho nga, pero ang hirap. Pinag-uusapan ako palagi, maliit ang sweldo. ​

Patlang. vivian

Neng…hindi ko alam. Sana nagsabi kayo, nakatulong sana ako kahit kaunti o…

nenita

Siyam na taon ang—basta huli na. Nung umalis ka, hindi lang sumpa ang iniwan mo. Si Cristina, na palaging ikaw ang kasama noon, hindi ka na ata niya mapapatawad.

Pero si Helena bata pa kasi, wala masyadong naaalala.

Patlang. Papasok sina Helena at Cristina na mukhang pagod.

Papatayin ni Nenita ang kanyang sigarilyo. ​​ Sabi ni Mama gusto raw muna niyang mag-isa. cristina nenita

Ha? Hindi pwede! Kailangan may magbabantay, baka sabihin niya bigla kung kanino niya ipapamana ang Sisiw!

helena

Parang hindi naman. Sa tingin ko nga gusto lang niya matulog o magpahinga eh.

Titingnan ni Vivian si Helena. vivian

Ading, nakalimutan kitang batiin. Disiotso ka na pala.

178 · Dominique Beatrice T. La Victoria

​Ngingiti si Vivian kay Helena nang malungkot. helena

Sa tingin ko, kumapit lang talaga si Mama hanggang nung bertday ko, bago siya bumigay sa kahinaan niya.

Patlang. Maririnig ang tunong tik-tik. Maririnig ang kaunting ulan.

Ilalagay ni Vivian ang kanyang kamay sa kanyang tiyan. Titingin si Helena sa labas. helena

Umuulan? Eh may araw ah!

vivian

Alam mo kung anong sinasabi nila diba? Kung umuulan at umaaraw, may ikinakasal na—

nenita

Oo, Vivian. Naiintindihan namin.

Patlang. vivian

Naalala ko nung nasa hayskul pa ako, umulan habang umaaraw dun sa eskwela. Sabay nagbulungan lahat at tumingin sa akin.

nenita

Yun ba ‘yung araw na umuwi ka na ang daming damo sa buhok mo?

vivian

Sabi kasi nila flower girl daw sila sa kasal ko. Ikaw pa nga yung sumubok abugin sila diba, ‘Ting?

helena

Oo naman; ‘Nang ka pa rin naman niya diba?

Patlang. nenita

Pero naging maayos naman din Vivian, diba? ‘Yun ‘yung taon na…

heights Seniors Folio 2015 · 179

cristina

Yun yung taon na nagkakilala sila ni Crisanto.

helina

At kinasal nga!

Tatawa si Helena nang malakas. Magtitinginan lamang silang lahat.

Maririnig ulit ang haluhoy ng Nanay, kasama nito ang tunog ng mga dahon at puno sa labas. Maririnig ang tunog ng tik-tik na mas malakas. nenita

Pupuntahan ko muna si Mama. Vivian, sasama ka ba?

Gagalaw ng patayo si Vivian, pero uupo ulit. Titingin siya sa labas.​​ vivian

Wag muna, Neng. Basta. Dito muna ako. Kung wala nang ulan.

nenita

Natatakot ka ba?

Aalis si Nenita. Mawawala ang tunog ng tik-tik at ulan. Kukunin ni Vivian ang bote ng lana galing sa bag. Ang lana ay kukulo. May maririnig na sagitsit sa kwarto ng Nanay. cristina

Vivian, itago mo yan! Wala ka bang galang?

vivian

Naninigurado lang. Para hindi mapahamak ang anak ko.

cristina

Kung natatakot ka, wag. May binulong sa akin si Mama kanina.

vivian

Ano?

cristina

Magiging babae ang anak mo.

Ibabalik ni Vivian ang lana sa kanyang bag. Patlang. Aayus-ayusin ni Helena ang mga bagay sa lamesa.

180 · Dominique Beatrice T. La Victoria

helena

Nako ‘Nang, magkaka baby girl ka na! May kalaro na si Jun-Jun! Kamusta na ba siya, ‘Nang? Ang tagal ko nang di nakita yun. Nagtatanong ba siya tungkol sa amin?

vivian

Minsan. Ang tagal mo na kasing di napadalaw, eh.

Kung gusto mo bumisita ka ng maraming beses.

Makikitamo si Jun-Jun palagi.

helena

Malayo kasi ang biyahe papuntang Naawan. Pero magsisikap naman talaga akong dumalaw kung kaya.

Sana talaga sinama mo si Jun-Jun, ‘Nang!

vivian

Delikado ang biyahe. Baka madisgrasya pa.

helena

Kamusta naman si Jun-Jun? Magkwento ka naman!

vivian

Yun pa rin, makulit. Nagmana ata sa ‘yo.

cristina

Nagmana talaga. Iisang dugo lang tayo eh.

vivian

Anong ibig-sabihin niyan?

cristina

Wala. Tinakasan mo kasi si Mama, hindi ba? Pero nagkaanak ka pa rin. Nakakalito. Sus! Alam ba ni Jun-Jun kung ano ang lola niya? Kung anong dugo meron siya?

helena

‘Nang, bakit ka pa kasi nanganak, eh kung ayaw mo naman sa dugo natin hindi ba? Nagdagdag ka pa ng mga kadugo natin sa mundo.

​Katahimikan.

heights Seniors Folio 2015 · 181

vivian

Yung mga anak ko, lalaki sila na hindi inaaway, na hindi iniiwasan—di gaya natin!

Mawawala ang tunog ng tik-tik. Magtitinginan si Helena at Cristina.

Titingin si Helena sa kwarto ng Nanay. cristina

Kung ganun man, lapitan mo na si Mama at magpaalam ka na. Kung mamaya mo pa siya lalapitan, baka mabigay pa sa iyo ang sumpa. At lalaki ang mga anak mo na tulad mo.

vivian

Hindi pa ako handang harapin si Mama.

helena

Kailan ka kaya magiging handa? Tuluyang dumidilim na.

Patlang. helena

‘Nang, totoo bang pwede talaga akong bumisita sa inyo doon sa Naawan?

vivian

Oo naman, ading! Kayo nina ‘Ting at ‘Neng, nako!

Ipaghahanda ko ang pagbibisita niyo.

Ang mga ilaw ngayon ay maputlang kahel—lulubog na ang araw. Magiging mas malakas na ang tunog ng tiktik.

Mas lalakas din ang haluyhoy ng Nanay.

helena

‘Nang, may hiling sana ako. Bukas ng umaga, mapapalitan na ng abo ang katawan ni Mama at sana…

Patlang. helena

Sana…sana tayong apat…ikakalat natin yung abo niya sa balete na magkasama.

182 · Dominique Beatrice T. La Victoria

vivian

Hindi ko kayang lumapit sa balete na iyon.

helena

Bakit naman?

vivian

Ading, tuwing nakikita ko ang balete na iyan, naaalala ko ang pag-iwan ni mama sa atin gabi-gabi. Naaalala ko na wala tayong kasama matulog sa gabi.

helena

‘Nang…sana magbago isip mo kasi—

cristina

Iyan ba ang dahilan kung bakit ka palaging galit at puyat sa umaga? Naaalala ko nga na tinatanong mo si Mama kung kailan siya matutulog na katabi natin.

vivian

Ayaw kong lumapit sa balete na ‘yan. Masyadong masakit para sa akin ang mga ala-ala.

Patlang. Mawawala ang tunog ng tik-tik. cristina

Iyan lang ba ang dahilan kung bakit ka bumalik? Para masabihan si Mama na hindi siya naging mabuting ina kasi hindi mo na siya masasabihan ulit?

vivian

Cristina, alam mo naman na…

cristina

Hindi ko alam. Hindi ko alam kung bakit umalis ka, hindi ko alam kung bakit nandito ka ulit. Pero bakit nga ba? Paano mo nagawa yun? Siyam na taon pa lang ako nun…ano sa tingin mong mangyayari sa amin?

Sige nga? Bakit nga?

helena

Tumigil na kayo, sige na—

​Tahimik si Cristina. Si Helena ay maiiyak.

heights Seniors Folio 2015 · 183

vivian

Walang araw na lumipas na hindi ko kayo inisip. Ading, Helena, di mo alam kung gaano kita kagustong isama kasi batang-bata ka pa nun at baka pwede pa kitang iligtas pero…

helena

Iligtas?

vivian

Sa buhay na ‘to, sa kalagayan natin para—

helena

Ano ba ang meron sa buhay na ‘to?

​Patlang. helena

Ikinakahiya mo ba kami? Anong meron sa atin?

vivian

Hindi ko kayo ikinahihiya. Pinabisita nga kita, diba?

Hindi kita inayawan nung hiniling mong bumisita sa amin…

helena

Hindi na ‘to tungkol sa akin. Tapos na yun. Sagutin mo ang tanong ko ngayon.

vivian

Nabigyan ako ng isang pagkakataon para magkaroon ng normal na buhay. Inasahan niyo bang dito lang ako habang buhay?

cristina

Bakit mo kami kailangang iwanan?

​Patlang. cristina

Sabi mo hindi tayo normal, na mali ang kalagayan natin.

Pero umalis ka. Sarili mo lang ang inisip mo.

vivian

Kasi bata ka pa noon, ‘Ting! Magagalit ka lang sa akin kung bigla lang kitang hinila paalis. Ngayong malaki

184 · Dominique Beatrice T. La Victoria

ka na, marunong ka nang mag-isip. Alam mo na kung paano tayo tinatrato ng mundo. Pwede ka nang umalis o sumama sa akin! Gusto mo ba? cristina

At kung sumama ba kami, anong mangyayari? Alam ba nina Crisanto at nang bagong pamilya mo kung anong nilayasan mo?

vivian

Hindi ko alam. At hindi rin sila maniniwala kung sasabihin ko.

cristina

Pero ikaw, alam mong totoo eh. At may anak ka na, buntis pa sa pangalawang anak. Alam mong makukuha rin nila ang—

vivian

Oo. Alam ko. Pero…

cristina

Nakakahiya ba talagang maging katulad ni Mama?

Hindi naman di ba? Hindi ka naman magiging mag-isa; nandito rin naman kami.

Titingin si Vivian sa paligid bago siya titingin kay Helena at Cristina. vivian

Huminahon ka.

cristina

At ano? Susunugin nila ang bahay natin kasi malalaman nilang may kapatid kaming nagpapanggap tao.

vivian

O, sige! Isigaw niyo na sa buong mundo!

​Tatayo si Vivian. cristina

Susmaryosep! Iyan na naman. Umiiwas sa sagot, umaalis.

Harapin mo nga ang mga problema mo; takbo ka lang nang takbo. Nakakasawa na. heights Seniors Folio 2015 · 185

vivian

Hindi niyo ba talaga ako naiintindihan? Ako lang ba ang nakakakita na mali tayo?

helena

Mali tayo saan?

vivian

Mali ang pagkatao natin! Nagkamali ang Diyos o kung sinuman nung ginawa niya ang lahi natin kasi hindi dapat ganito!

Patlang. Papasok si NENITA na may dalang malong at tubig. helena

Oo, pero tanggap na namin. Kung tanggapin mo na rin, mas magiging madali ang buhay mo.

vivian

Unsa? Tanggap niyo? Tanggap niyo na pinaghihinalaan tayo ng buong Kanitoan?

nenita

Tumahimik nga kayo? Di ba kayo nahihiya kay Mama?

vivian

Na di kayo makakakuha ng maayos na trabaho? Na di kayo makakapaghanap ng asawa? Na mabubuhay kayo nang ganito, tulad ni Mama at—

Ilalagay ni Cristina ang palad niya sa bibig ni Vivian. neneng

Sinabing hinaan niyo ang mga boses niyo, pauwi na ang mga magsasaka.

vivian

Kani! Ayoko ng ganito! Na palaging tahimik, nagtatago!

Di makapaglaro kasama ng ibang bata, di makalabas ng basta-basta!

helena

‘Nang, undang! Baka marinig ka

Uupo si Vivian at hahawakan ang kaniyang tiyan. May mararamdaman siyang kaunting sakit. Maririnig ang tunog ng tik-tik.

186 · Dominique Beatrice T. La Victoria

vivian

Ayoko nang pag-usapan ‘to. Masama sa buntis ang magpagod.

​Katahimikan. cristina

Ayaw mong harapin si Mama kasi takot ka ‘no? Takot ka na makita ka niyang iba ka na, na hindi ka na katulad namin.

vivian

At sa tingin mo, gusto ko na maging katulad niyo?

Kaya nga ako umalis ‘di ba?

Patlang. helena

Kung ganun man, ba’t ayaw mong harapin si Mama?

Tahimik si Vivian. Titingin si Cristina sa labas at makikitang lulubog na ang araw. Papasok si Nenita at pupuntahan ang kanyang mga kapatid. nenita

Vivian, puntahan mo na habang hindi pa tuluyang dumidilim. Tapos umalis ka na.

vivian

Neng, ‘Ting, ading…

cristina

Vivian, nasa iyo na yan kung tahimik na ang kalooban mo o hindi, pero bigyan mo naman ng katahimikan si Mama.

Patlang. vivian

Hindi ito tungkol kay Mama.

cristina

Ano?

heights Seniors Folio 2015 · 187

vivian

Hindi ito tungkol kay Mama. Tungkol na ito sa atin.

cristina

Paano naging tungkol sa atin, eh si Mama nga yung namamatay.

vivian

Mamamatay na nga si Mama; iiwan na niya tayo. Anong mangyayari sa inyo?

nenita

Anong ibig-sabihin niyan?

helena

Ano ba talaga, ‘Nang? Ano ba ang hindi mo kayang iharap kay Mama? Ano ang mga—

vivian

Walang tatanggap ng Sisiw ni Mama. Sumama na kayo sa akin; umalis na tayo! Ngayon na palubog na ang araw at nasa pinaka-mahina na si Mama. Alam niyo ba kung bakit kami nag-away ni Mama nung buntis pa ako kay Jun-Jun? Sinubukan niyang kainin ang anak ko! Nakita ko siya sa tangkal ng manok, at kung wala akong dalang lana nun ay wala na sana ang panganay ko! Ayaw kong sabihin sa inyo kasi baka umalis kayo nang dahil doon lang. Kung aalis man kayo, sana kasi sa wakas ay naisip niyo na na hindi tama lahat ng ito.

Di ko na kailangan humarap kay Mama kasi alam kong wala nang saysay kung magpapaalam pa ako sa kaniya!

Kung mapupunta sa akin ang Sisiw, mapapasa ko rin ito sa anak kong babae. Iiwan niya rin ako. Ayaw kong saktan ang aking mga anak, at lalo na ang kanilang mga anak.

Hindi ako takot kay Mama. Babae ang anak ko di ba?

Hindi niya kakainin. Pero takot ako para sa inyo na mamumuhay lang kayo ng ganito. Bumalik ako para kumbinsihin kayong iiwan na ang buhay na ‘to at tapusin

188 · Dominique Beatrice T. La Victoria

na ang sumpa. ‘Nang niyo ako at mahal ko kayo, at alam kong may mas mabuting buhay para sa ating lahat sa labas nito.

Kung aalis man tayo, ngayon na ang pinakatamang oras.

Palubog na ang araw; ilang sandal na lang ay matatapos na ang pagdurusa ni Mama. Sasama ba kayo?

Patlang. Maririnig ulit ang tunog ng tik-tik. Titingin si Helena sa kwarto ng Nanay. Mawawala ang tunog ng tik-tik. nenita

‘Nang, alam kong hindi na mapigilan ni mama ang sarili niya nang subukang kainin si Jun-Jun.

helena

Lumaki rin naman tayo ng maayos, diba? Magaling ka namang ina, hindi ba? Napapag-aral mo si Jun-Jun nang maayos.

nenita

‘Wag kang magalit kay Mama dahil sa isang bagay na di niya kontrolado

cristina

Magiging masamang ina ka ba kung katulad ka ni Mama?

Nasa iyo naman yan, diba?

Mananahimik si Vivian. Maririnig ang tilaok ng tandang at ang malakas na tunog ng tik-tik. Mapapatili ang kanilang Nanay.

Tatayo si Cristina at Helena. Tatayo rin si Vivian at kukunin ang kanyang mga gamit. nenita

Alas-singko-imedya na. Puntahan na natin si Mama.

Hindi ka ba talaga sasama?

vivian

Hindi.

heights Seniors Folio 2015 · 189

nenita

Vivian…

vivian

Paalam na.

Pupunta sa kwarto ng Nanay ang tatlo. Titilaok ang tandang. Lalapit si Vivian sa pinto. Ang mga ilaw ay magiging kulay kahel. Maririnig ang pinaka-malakas na tunog ng tik-tik.

Paghawak ni Vivian sa pinto ay mapapatili ulit ang kanilang Nanay.

Titigil ang tunog ng tik-tik. Yuyuko si Vivian at sisigaw ulit ang kanilang Nanay. Sa pagbukas ni Vivian ng pinto, sasakit ang kanyang puson—manganganak na siya. Hahawakan niya ang kaniyang tiyan at susubukan niyang umalis. Sabay silang sisigaw ng kaniyang ina. Hindi siya makakagalaw, at sa sakit, matutulak niya ng pasara ang pinto. telon.

190 · Dominique Beatrice T. La Victoria

heights Seniors Folio 2015 · 191

Adrian Begonia

bs chemistry-materials science engineering

Adrian always looks up. If he didn’t, half of his photographs wouldn’t have existed. He is forever grateful for the trees for being there when he looks up, or even when he doesn’t. Follow him on theothersideoftown.tumblr.com. :3 Shout-out to my mom and dad for half of an awesome camera! Thank you! To my sisters who patiently wait and smile while I take pictures of them! Salamat! To all my very hardworking mip and NatProd lab mates! Maganda kayong lahat! To the #clique! Hashtag pa more!

To the isda core team 1415 and members! lululululu! And to chicken, turon, vlogger, bigote, higuys, wallclimber, durian, road bike, crocs, vco, epoxyradar, volflask, tbc, dinosaur! Thanks for a) listening, b) making life worthwhile, c) inspiring me to live life to the fullest, d) all of the above, e) others.

Paglayag. Digital photography.

194 · Adrian Begonia

Cityscape. Digital photography.

heights Seniors Folio 2015 · 195

Andrea G. Beldua

bfa information design

Disturbing the comforted and comforting the disturbed, Ă la Banksy.

Uncensored. Irreverent. Unadulterated. Unapologetic.

Without Wax. p.s. Pasasalamat sa lahat ng nagparamdam, nagbigay ng pakiramdam, at nakiramdam. Dahil sa inyo, ginusto kong mawala ngunit nanatili at napukaw ang loob lalo upang gumawa pa ng magpapa-panatili sa akin.

198 · Andrea G. Beldua

Corpus (series) 1. Mixed media.

heights Seniors Folio 2015 · 199

Corpus (series) 2. Mixed media.

200 · Andrea G. Beldua

Corpus (series) 3. Mixed media.

heights Seniors Folio 2015 · 201

Caroline T. Carmona

bfa information design / bs psychology

Caroline does not usually speak in the third person, but she kinda wants to right now. Just to sound kinda official, ya know. She is a small girl who dreams to get taller one day—tall enough to high five Jesus in the clouds. But she had already passed the age limit for growth, sooo...

204 · Caroline Carmona

The History I’m Proud Of. Charcoal on board.

heights Seniors Folio 2015 · 205

Regina Ira Antonette M. Geli

bs computer science

Reg is a Computer Science major, specializing in Business Intelligence.

She would have also liked to minor in Creative Writing or Philosophy, if time had allowed. * ** I am unbelievably grateful, not just for this opportunity to be published, but for each and every moment the Ateneo has gifted me. There are so many people who have made it all possible and to them, many thanks are in order: To heights for instilling in me the importance of critical thinking and an informed opinion; for proving that professionalism and enjoyment do not have to be mutually exclusive; for the boundless encouragement, belief, and support; and for the second family I could not imagine being without.

To Manuel, for being patient with me every time I was on edge, but for pushing me to be more when you saw that I could go the extra mile.

And for your puns, as terrible as they are.

To Krysten, for being the coolest art chick around. You are the sublime balance between cute and criticism. I could not have asked for a finer co-editor. You’ll always be my art bae.

To admu cs 2015, for being my first family in the Ateneo, and for never failing to make me laugh until I cry. Salamat sa lahat ng tulong sa cs at sa pagtuturo sa akin kung paano maging skwater. Ang corny niyo pero mahal ko pa rin kayo.

To my thesis groupmates, Bogs and GJ, for being the best and most capable groupmates I could have ever asked for.

To Doctor Andrei Coronel, for being an extremely cool and capable advisor and for being a rockstar in general. Thank you for your invaluable advice and for your belief in our group. I hope you enjoy your cactus.

To Ma’am Didith Rodrigo and Ma’am Jess Sugay, for being my first parents in the Ateneo and for the constant care and guidance. I don’t think I’ll ever forget the ProgVar dinners, the annual Ma’am Jess cookies, the freshman-level bonus questions (“If you were to get stuck on an island with a blockmate of the opposite sex, who would it be?”), and being loaned Ma’am Didith’s collection of graphic novels, including the complete Sandman series. Thank you always for letting me be one of your kids.

To Billy and Jake, my constant companions in the Ateneo. Thank you for the discussions that would range from the ridiculous to the serious.

Thank you for listening to my every rant and for tolerating my every outburst. Thank you for the feedback on things both trivial and critical.

Thank you, mostly, for the friendship. It’s been a great four years with you guys. To Mikey. Our Pancake House lunches were sparse but that's all the more reason to appreciate every single one. And to Paco, Mico, and Brian, of course. We may not have been as close but y’all are pretty fly for a bunch of white guys.

To Elijah—who I endearingly refer to as Dad—for always, always, always being there. How I could have taken on the last four years without you, I wouldn’t know. You are one of my greatest friends. Words will never describe how grateful I am to have you.

To Motzie, always. College has changed both of us, but it hasn’t changed what we mean to each other. Thank you for taking my moods when the college stress would take its toll. Thank you for your understanding 208 · Regina Ira Antonette M. Geli

every time I’d reschedule a lunch date for a thesis meeting. Thank you for being only a phone call away, regardless of all the things I’ve missed. Thank you, thank you, thank you. You and your friendship are invaluable to me. I love you, Motz. You’re probably sick of hearing this, but truly I am lucky to be able to call you my best friend.

And lastly, to my parents, whose boundless patience, generosity, and understanding have been nothing short of divine. I don’t know if I’ve been the best daughter I could be for you, but everything I am and everything I have, I owe to you. Thank you for never doubting my choices and for trusting in me enough to let me make my own. Thank you for every sacrifice that I know you’ve made to let me and my siblings be the best we can be. I hope I’ve made you proud. I may not be very expressive, but I hope you know that I have never taken anything you’ve given us or have given up for granted. Thank you for everything.

To my Tatay and Mommy, I love you both.

heights Seniors Folio 2015 · 209

210 · Regina Ira Antonette M. Geli

Supernova. Digital photography.

heights Seniors Folio 2015 · 211

First Light. Digital photography.

212 · Regina Ira Antonette M. Geli

Prayer. Digital photography.

heights Seniors Folio 2015 · 213

MV Isip

ab communication

My college life in playlist form: 1. Cult of Personality – Living Colour 2. Where is My Mind? – Pixies 3. Julius – Starfucker 4. Let’s Dance to Joy Division – The Wombats 5. Coffee Shop Soundtrack (Live) – All Time Low 6. Admit It Again – Say Anything 7. Homecoming (The Death of St. Jimmy/East 12th St./

Nobody Likes You/Rock and Roll Girlfriend/

We’re Coming Home Again) – Green Day 8. That Power – Childish Gambino 9. One Thing – One Direction 10. Linda Blair – Tanya Markova 11. Arco Arena – Cake 12. Thank You God – Tim Minchin 13. Everybody’s Free (To Wear Sunscreen) – Baz Luhrmann 14. Robbers – The 1975 15. Ten Thousand Hours – Macklemore & Ryan Lewis 16. Show Goes On (Live) – Watsky 17. Last Hope – Paramore 18. [Two-minute silence track] 19. Eschoos Me – Kamikazee Wew.

216 · MV Isip

In Defense of the Genre. Photomanipulation.

heights Seniors Folio 2015 · 217

Mark Santiago

bs management

Mark was born in 1994 in Metro Manila. He took up BS Management in the Ateneo de Manila University because of his interest in pursuing a career in entrepreneurship, but his passion has always been art and design. He has been drawing and painting since he was a kid, and has been predominantly creating traditional art ever since. In 2007, he began to take drawing seriously, learning mainly through observation and constant practice. At this time, he also began learning the basics of digital art and photomanipulation. As for his interest in photography, it began in 2009, and he has been experimenting with and practicing the craft since then.

Although he occasionally experiments with different traditional and digital mediums, much of his focus has primarily been on drawing people’s faces and portraits using graphite pencils and sometimes, watercolor. Most of his photography work also consists of portraits.

In 2008, his work, “Holding My Last Breath,” was published in the U.S. in a book entitled Amazing Pencil Portraits. In 2012, he had the opportunity of participating in a 2-day workshop under the tutelage of national artist, Benedicto “BenCab” Cabrera. In 2013, he participated in the 4th Ateneo heights Artists Workshop, and was given the opportunity to exhibit his work, Secrets, in its exhibit entitled Telos.

Mark’s works can currently be found on markersantiago.tumblr.com.

Deep in the Cell of Her Heart. Graphite.

220 · Mark Santiago

Honey. Graphite.

heights Seniors Folio 2015 · 221

Ali Nadine Timonera

bs computer science

Ali’s work has been published in heights, and has popped up a few times as CompSAt promotions. She became a fellow for Digital Art in the 3rd Ateneo heights Artists Workshop (ahaw), then she organized the 4th ahaw, and finally served drinks at the 5th ahaw. She was a heights Art Staffer, and served a brief stint as Art Editor. She has kind of made her childhood dream come true by having a taste of creating video game concept art and assets as a 2d Artist Intern at Anino Games.

I’d like to thank the following people and organizations who, throughout these four years, offered their support and/or invariably influenced this little habit of making pictures: To my parents, for the steady supply of food and funding, and for supporting this thing although you would have preferred I become a pilot and give you free airplane rides.

To Nat and Marco, for always always being there. And for the hot men. Especially the hot men. At this point, I can no longer tell if you guys have kept me sane, or were the ones who drove me past insanity (but thanks anyway).

To CompSAt, for allowing me to put my skill to practical use, even when it wasn’t always consistent with the org’s branding.

To Therese and Mo, for being my first art editors and role models in ahaw, and for believing in me.

To the Art Staff, to JV, Moli, Manuel, Nikki, Reg, for the great delibs sessions, for letting me fangirl over your art, and for letting me hang around even when I was not welcome.

To the ‘13–‘14 eb, and all the awesome people in heights, for showing me what excellence truly looks like, for the rare cathartic pubroom discussions, for constantly expanding and challenging what I know about art and literature, and for letting me have a part of that space where I could continue to create with purpose.

To Mico, Elijah, Bogs, Char, and everyone in Block N3, for the solidarity and company (and video game installers) amid academic deadlines and hell weeks.

To Armond, Gio, and Alyssa, for sticking it out together throughout all the great travel moments, kitchen bonding sessions, and the not-so-great travel moments.

To Riese, for those afternoons of discourse and fangirling, where our discussions ranged anywhere from applying ethical theories in Mass Effect scenarios to tasteful manbooty.

To Neen, Pam, and Faith, for the hilarious banter during our brief stay at Anino, for the advice, and the inspiration. It was a great pleasure collaborating with all of you.

To everyone who bothered to share their stories with me (no, they were not boring, I love to listen), and especially those who let me share mine.

Finally, although you guys might never see this: to Nat (again) and Mandy. Seeing both of you constantly improve since our grade school/high school days as a trio of budding artists pushes me to stay on top of my game. Both of you continue to be reasons for me to keep painting.

226 · Ali Timonera

Vigilantes. Digital.

heights Seniors Folio 2015 · 227

Manel Solsoloy

bfa information design

The work I have here was crammed for my Graphic Design project back in junior year, just a few months after I finally learned how to use Photoshop and all those ID shenanigans. I still have a lot to learn, create, and love. Ew. Dear lord.

I would like to thank everyone who supports and believes me even though they all know that I haven’t really done anything yet. Also, thank you for assuring me, through retweets and favorites, that you accept me and my word/thought vomits, and documented failed attempts in life on Twitter. #magaganap Hi, heights, can I also express my gratitude and appreciation to “inanimate” things here? I don’t know what I’m doing. Okay? Okay. katipunan avenue. Even though you are infested with a billion vehicles, thick cloud of pollution, and annoying phony people, that does not make me love you any less. Thank you for being my second home. Thank you for your animal balloon vendors. Thank you for your good and bad restaurants. Thank you for your stressful traffic.

And your beauty at 3 a.m. Thank you for four years.

230 · Manel Solsoloy

News. Photomanipulation.

heights Seniors Folio 2015 · 231

Loyola Schools Awards for the Arts 2015 Creative Writing: Fiction Fe Esperanza P. Trampe, iv bfa creative writing Creative Writing: Playwriting Ariane M. Lim, iv bfa creative writing Miguel Antonio Alfredo V. Luarca, iv ab literature (english) Creative Writing: Poetry Benedicto Juan Enrique P. Aguilar, iv bs health sciences Carissa Bernadette A. Pobre, iv bfa creative writing Stefani Patricia Kelly G. Tran, iv bfa creative writing, minor in education Creative Writing: Translation Miguel Antonio Alfredo V. Luarca, iv ab literature (english) Dance: Performance Hidemi L. Miyazawa, iv ab interdisciplinary studies Noel Joseph Y. Narcisco, iv ab management economics Glyssa Camille G. Soriano, iv ab psychology Music: Arrangement Argyll Lorenzo A. Bongosia, iv bs health sciences Music: Composition Melchora Elena D. Mabilog, iv ab literature (english)

Music: Performance Argyll Lorenzo A. Bongosia, iv bs health sciences Miguel Domingo B. Patajo, iv ab management economics Theater Arts: Performance Angelique Louis S. Basa, iv bfa theater arts Joe-nel C. Garcia, iv bfa theater arts Jerome D. Ignacio, iv ab humanities Miguel Antonio Alfredo V. Luarca, iv ab literature (english) Visual Arts: Illustration

Justine Anne S. Joson, iv bfa information design Angelica Shelley S. Tam, iv bfa information design Visual Arts: Photography

Ma. Angelica C. Gonzalez, iv ab communication Ryan Paul Y. Racca, iv ab interdisciplinary studies

The members of the Awards for the Arts Committee: Alexis Augusto L. Abola Belinda G. Adora Ludmila Armata, Ph.D. Yael A. Buencamino Mark Anthony R. Cayanan Dino A. Concepcion Jonathan A. Coo Allan Alberto N. Derain Jesse Gilliam Z. Gotangco Jayson P. Jacobo, Ph.D. Fr. Rene B. Javellana, S.J., Ph.D. Melissa Vera M. Maramara Glenn S. Mas Clarissa Cecilia R. Mijares Elbert T. Or Allan C. Popa Jerry C. Respeto, Ph.D. Edgar C. Samar, Ph.D. Jethro Ni単o P. Tenorio Roy Allan B. Tolentino Martin V. Villanueva Alvin B. Yapan, Ph.D.

Erratum In heights vol. 62 no. 3, the title of Corinne Golez’s work, “Mole,” should be “Moles.”

The heights editorial board would like to apologize for the aforementioned mistake.

Acknowledgments Fr. Jose Ramon T. Villarin, S.J. and the Office of the President Dr. John Paul C. Vergara and the Office of the Vice President for the Loyola Schools Mr. Rene S. San Andres and the Office of the Associate Dean for Student Affairs Dr. Josefina D. Hofile単a and the Office of the Associate Dean of Academic Affairs Dr. Remmon E. Barbaza, the English Department, and the Office of the Dean, School of Humanities Dr. Jerry C. Respeto and the Fine Arts Program Dr. Joseph T. Salazar at ang Kagawaran ng Filipino Mr. Allan Popa and the Ateneo Institute of the Literary Arts and Practices (ailap) Mr. Christopher Fernando F. Castillo and the Office of Student Activities Ms. Marie Joy R. Salita and the Office of Administrative Services Ms. Liberty Santos and the Central Accounting Office Mr. Regidor Macaraig and the Purchasing Office Dr. Vernon R. Totanes and the Rizal Library Ms. Carina C. Samaniego and the University Archives Ms. Yael A. Buencamino and the Ateneo Art Gallery The mvp Maintenance and Security Personnel Ms. Mara Cepeda and The Guidon Ms. Dyan Francisco and Matanglawin The Sanggunian ng Mag-aaral ng Ateneo de Manila, and the Council of Organizations of the Ateneo And to those who have been keeping literature and art alive in the community by continuously submitting their works and supporting the endeavors of heights.

Editorial Board Editor - in - Chief Manuel Iñigo A. Angulo [ab com 2016] Associate Editor Jenina P. Ibañez [ab lit (eng) 2015] Managing Editor for External Affairs Elijah Ma. V. Pascual [bfa cw 2015] for Internal Affairs Catherina Maria Luisa G. Dario [bfa cw 2016] for Finance Moli Mae C. Muñoz [bs ch - acs 2015/2016] Art Editor Krysten Alarice K. Tan [bfa id 2016] Associate Art Editor Regina Ira Antonette M. Geli [bs cs 2015] Design Editor Tanya Lea Francesca M. Mallillin [bfa id 2016] Associate Design Editor John Lazir R. Caluya [bfa id 2017] English Editor Luis Wilfrido J. Atienza [bs bio 2016] Associate English Editor Ayana Camille L. Tolentino [bfa cw 2016] Filipino Editor Selina Irene O. Ablaza [bs com t ech 2016] Associate Filipino Editor Christian Jil R. Benitez [ab lit (fil) 2016] Production Manager Aaron Marcus A. Del Rosario [ab com 2016] Associate Production Manager Micah Marie F. Naadat [ab com 2017] Web Editor Regine Miren D. Cabato [ab com 2016] Associate Web Editor Anna Nicola M. Blanco [ab com 2017]

Head Moderator and Moderator for Filipino Allan A lberto N. Derain Moderator for Art Yael A . Buencamino Moderator for English Martin Villanueva Moderator for Design Jose Fernando Go - Oco Moderator for Production Enrique Jaime S. Soriano Moderator for Web Nicko Reginio Caluya

Staffers Art

Dyanne Abobo, Richelle Amponin, Ariana Asuncion, Eunice Nicole S. Arevalo, Kitkat Barreiro, Samantha Chiang, Ysa Da Silva, Isa de Vera, Lasmyr Diwa Edullantes, Patty Ferriol, Corrine Angeli G. Golez, Justine Joson, Nichele Cassandra Li, Samuel U. Liquete, Marion Emmanuel P. Lopez, Celline Marge Mercado, Moli Muñoz, Lorenzo Torres Narciso, Veronica Andrea A. Oliva, Kimberly Que, Mick Quito, Robyn Angeli Saquin, Sigourney So, Nicole Soriano, Bagani Sularte, Yuri Ysabel Tan, Krizelle Te, Ali Nadine Timonera, Alexandria Tuico, Nikki Vocalan

Design

Nina Atienza, Sean Bautista, Louie Cartagena, Angela Chua, Juan-C Concepcion, Ida de Jesus, Yuji de Torres, Isa de Vera, Ellan Estrologo, Geraldine Fajardo, Patty Ferriol, Guigi Galace, Iya Iriberri, Ninna Lebrilla, Richard Mercado, Julian Occeña, Troy Ong, Therese Pedro, Ianthe Pimentel, Chelli Reyes, Renzi Rodriguez, Krysten Alarice Tan

English

Rayne Aguilar, Jeremy Willis Alog, A. A. Aris Amor, Ma. Gemma Carmen Arambulo, Helena Maria H. Baraquel, Marco Bartolome, Bianca Ishbelle L. Bongato, Regine Cabato, Dionne Co, Ryanne Co, Catherina Dario, Reg Geli, Jenina Ibañez, Leona Lao, Gabrielle Leung, Samuel Liquete, Jeivi Nicdao, Elijah Ma. V. Pascual, Carissa Pobre, Bianca Sarte, Frances P. Sayson, Natalie Ann Unson, Josh Uyheng, Erika Villa-Ignacio, Kazuki Yamada

Filipino

Rox Angelia, Shiph Belonguel, Pat Cendaña, Mark Christian Guinto, Jonnel Inojosa, Marc Lopez, Jeivi Nicdao, Matthew Olivares, Bernard Patrick L. Pingol, Marian Pacunana, Karla Cherryne Neliz Quinita, Micheas Elijah Taguibulos, Roanne Yap

Production

Ida Aldana, Clarissa Borja, Clara Cayosa, Daniella Celis, Sam Cruz, Anja Deslate, Eugenie Huibonhoa, Jonnel Inojosa, Lara Intong, Alyanna Jordan, Meryl Medel, Paula Molina, Arielle Pizarro, Kristelle Ramos, Beta Santos, Max Suarez, Charlene Tiausas

Web

A. A. Aris Amor, Billy Atienza, Leona Lao, Ashley Martelino, Meryl Christine Medel, Mayelle Nisperos, Michelle Ann Parlan, Kristoff Sison, Jaclyn Teng, Ameera Tungupon