Palad Vol. 21

1

palad

2

3

4

About the cover Saan ka patungo?

Sa mga huling sandali na pinili mong manatili sa sarili mong lumbay, sasabayan ka nila.

Hayaan mong gunitain ka. BukĂĄs lamang ang pinto. Papasukin mo sila. Batiin mo at kumustahin ang kanilang malayong paglalakbay upang makita ka.

Ngumiti ka at sabihing “maligayang pagbabalik.�

5

palad

Literary Digest of The Heraldo Filipino

Jason Christopher Paz Palad Editor Christine Claveria, Dox Cantimbuhan, Hanna Relanes, Jacinth Banite, Bianca Isabelle Lariosa, Patrik Aboy, Jomar Villanueva, and Kelsey Telo Writers

Marco Belarmino, Pia Marantan, Stephanie Arreza, Sheka Ignaco, Jean Quinto, Andrea Gastardo, Aprilean Octavo, and Gerardine Alcala Artists Paul Dranreb Umali and Kimberly De Villa Contributor

Bianca Isabelle Lariosa and Stephanie Arreza Layout Artists

palad

Literary Digest

Issue No. XXI May 2019

6

Message “The evolution of the mind is not the hunger to conquer Or to want or to seek or to wander or even wonder, But simply to be until we cease to be any longer.”

What you hold is a collection of stories, poems, and pieces that aim to encompass the human experience—to try to understand what it means to be ourselves through prose crafted to share the experience we all find so hard to piece together. But to be able to share the human experience, it’s crucial to dive deep into what makes us alive in the first place—to take a peek into the that ember left of center in our chest.

No matter the circumstance, to be human is to feel the pain coursing through you, the fire burning within you, or the numbness eclipsing over you—and continuing anyway. To be human is to overcome it all to leave a mark in hopes that somewhere in a vastly different timeline, another being will reach out their hand to share the triumph, pain, and experience with you.

Lo and behold: A fragment of the human experience, from our timeline to yours.

Bianca Isabelle Lariosa Editor in Chief

7

Foreword Lahat ay nagmumula sa wala.

Ang mga tala na noong una ay pawang alikabok lamang na nagkaisa dahil napagtanto ang grabidad ng pangungulila. Ang alon na piniling makilala ang pagitan ng iyong mga daliri. Ang mga binhi ng kahapon na ngayo’y uusbong mula sa lupa upang abutin ang langit at imulat ang talukap ng mga alapaap.

Lahat ng nagmumula sa wala ay may dahilan. wKahit ang mga siyentipiko at ang mga dalubhasa ay hindi masasagot ang katanungang: “Ano ang kahulugan ng pagiging tao?”

Ang pag-iiral ng kamalayan. Nais naming buksan ang inyong mga kamalayan. Bubuhayin ka namin gamit ang aming mga salita. Kami ang simula, at ang huli.

Lahat ng nagmumula sa wala ay ngayo’y mulat na.

Ngunit hindi namin dinako ang landas na ‘to upang magbigay ng sagot. Hindi namin sinuyod ang sariling lumbay, at ginunita ang mga demonyo upang ibigay ang sagot nang parang bugtong.

Hanapin mo. Buklatin mo. Tangan mo ang mundo.

Sa paghahanap ng katotohanan, marahil ang katahimikan ang pinakamatinong sagot sa lahat.

Jason Christopher Paz Literary Coordinator

S m aa Pa am kin ul b g Dr a b a n as re a b Um al i

8

TABLE OF CONTENTS

43

40

Penitentsya Dox Cantimbuhan

37

Tinapay ni Bathala Dox Cantimbuhan

36

Grow Christine Claveria

34

Solitary Jacinth Banite

12

Huling araw Christine Claveria

13

Ginhawa Jason Christopher Paz

15

Gapos Jacinth Banite

32

18

Digma Hanna Relanes

30

Hardin ng kahilingan Hanna Relanes

20

Para lamang sa’yo Paul Dranreb Umali

29

Katauhan Dox Cantimbuhan

23

P Do iit x Ca n

tim

bu

ha

n

11

OESUM Christine Claveria

25

27

az rP

he

p to

s is si hr ito C M son Ja

n ng wa n ta bu gi at ite pa do Ban Sa un th m cin Ja

es

n ng la Ya Re n a Yi ann H

es S H iklo an na Re la n

W Bi he an n ca w o La m rio en sa ru le

V Bi ign an et ca te La rio sa

44

Atin ang gabi Jason Christopher Paz

74

46

Lola Jason Christopher Paz

72

Anna’s misery Jacinth Banite

83

49

Ang hindi mapupunan Jason Christopher Paz

70

Confined Waters Jason Christopher Paz

85

50

Bisita Jason Christopher Paz

68

Hatid Jacinth Banite

87

54

Foreign affairs Patrik Aboy and Kelsey Telo

67

Maneki-neko Hanna Relanes

93

56

Undas Jason Christopher Paz

64

Obra Jason Christopher Paz

94

58

Sigwa Christine Claveria

63

Edge of the earth Bianca Lariosa

82

59

62

60

P Pa arir u Dr l al a an re b Um al i

Bl

Ke ow lse n y Te lo

A Jo ppe Vi ma nd lla r ix nu H ev . a

B Ja U cin O th Ba n

ite

W Bi ise an o ca ne La rio sa

81

so ria ra ve pi ita Cla ga un e M g tin ng hris C

s on ne bb la ri Re d a Re ann H

n ha an bu ng tim ba n m Ca Li ox D

10

11

OESUM Christine Claveria

Nagsusumamo ang mga obrang nakapaskil sa pader.

Umaalingawngaw ang mga bulong ng nagpupuyos na kalooban.

Nagmamatiyag sa mga nais makaintindi.

Banggitin mo ang pangalan ng isa— lahat sila ay lilingon.

12

HULING ARAW Christine Claveria

Mapait ang tinimplang kape na tinunaw sa sarili kong mga luha.

Naibsan ang kumikirot na sikmura, ngunit hindi magising ang mga diwang nangungulila.

Kailanman hindi mapapainit ang kaluluwang nakahimlay sa kasinungalingan.

13

GINHAWA Jason Christopher Paz

Pakpak ng kadiliman, marahang yumakap sa aking liwanag— binalot ang aking langit ng bagwis ng pag-iimbôt, kinubli ang katotohanan.

14

BILANGGONG BIKTIMA VISUAL

GAPOS

15

Jacinth Banite Kasabay ng pagyabag ng aking mga paa sa nagbabagang semento ng mahabang eskinita ay ang pagbuga ng nauupos na hagin mula sa aking mga baga. Pagod na ako sa kakatakbo.

Napakahirap makipagtaya-tayaan kapag hinahaplos ng mahapding sikat ng araw. Binalot ng galos ang magaspang at makunat kong mga balat, gawa ng paulit-ulit na pagsubsob sa mga kariton ng gulay at isda sa tapat ng magkakahelerang tindahan. Nakikipagkarerahan ako sa dagat ng mga tao, at kung isaalang-alang ang aking maliit na pangangatawan, madali akong mahihila ng agos. Kumikirot ang buto ko sa balikat sa kakasagi sa mga bewang ng mga mamimiling nagkakainan ng espasyo sa isa’t isa. Umaalingawngaw ang busina ang mga magkakabuntot na jeep, itinataboy akong pasulpot-sulpot, lilitaw at lulubog sa kanilang daanan.

Kanina ko pa pilit winawala ang mga kalaban na pinapangunahan ng dalawang may hawak na batuta at isang nakabihis at nakapusturang lalaki, ngunit sadyang matatalas ang kanilang mga mata upang masipat ang isang malikot at maliit na paslit. Desidido talaga siguro silang mataya ako at makuha ang regalong ibibigay ko mamaya kay Bossing.

“Takbo Betong! Takbo!” babala ng aking mga kakampi sa hindi matapos tapos na habulan.

Ang alam ko ay nasa likod lamang sila. Sana hindi sila mataya.

Sa aking paglingon, hindi na bababa sa walong hakbang ang layo ng tatlo. Ngunit, hindi padadaig ang alagad ng init ng araw. Umalingawngaw ang kampana sa simbahan, dahilan upang makita ko ang sumisilip na kanto sa bandang tagiliran. Lumiko ako, nagbabakasakaling mawawala sa paningin nila. Nang mapasok ang tagong ruta, nakita ko ang isang nagtatawag na basurahan kung saan kasyang-kasyang ang maliit kong katawan. Hindi na ako nagdalawang isip pa at tumalon sa loob nito. Humalo ang aking singaw na amoy araw sa napakalansang amoy ng nabubulok na mga ulam at inaagnas na mga ligaw na hayop. Nakahinto man ang aking mga paa, patuloy naman sa pagkarera ang pagtibok ng aking puso at ang aking paghinga—doon ko lamang naramdaman ang pagpusit-sit ng likido na humihilamos sa buo kong katawan. Narinig ko ang mga boses ng mga lalaki na kumaripas ng takbo at naramdaman ko ang lumakas ang tibok ng puso ko na parang tambol. Lumalay. Humihina hanggang sa unti-unting nawala ang mga yabag at boses sa labas ng aking napakabahong lungga, dahilan upang bumalikwas ako at kumaripas muli ng takbo pabalik naman sa aking mga kakampi–sa aming kampong tago man sa sikat ng araw, patuloy pa rin sa pagsingaw mula sa mga nagiinit na takot.

“Ayos Betong! Hindi ka nanaman nataya!” Sigaw ni Kaloy nang makita akong naglalakad papalapit sa kanila, pilit pinagsasabay ang paglabas at pagpasok ng hangin sa aking inabusong

16 baga. Ang malakas na tinig ni Kaloy ay tumawag ng atensiyon ng iba pang mga bata, dahilan upang magkumpulan sila at ako’y palibutan, nakalahad ang mga gaya sa aking maiitim na palad.

“Doon nga kayo! Akin to eh…” sabay bulsa ng balat na pitakang hinablot ko mula sa isa sa kaninang mga kalaban. Kumalansing ang mga piraso ng barya nang ito’y aking ibinulsa na siyang gumising sa apoy na nagpapakulo sa malamig kong sikmura. Mabilis kong inalis at itinago ang maiingay na bilog na mga pilak mula sa naturang pitaka at itinira ang makapal na bungkos ng papel na pera.

Tatlong pamilyar na lagabag na dulot ng paghampas ng makapal na bakal sa pader ang gumulat sa amin sa loob ng kampo. Nabalot ng katahimikan ang madilim na paligid, sabay ng pagalingawngaw ng pangamba mula sa mga musmos. Hindi ko na muli matanto kung ang mabilis na tibok ng aking puso ay sanhi pa ba ng aking pagtakbo o sadyang nanginginig na ito sa takot. Dumating na kasi si Bossing. Ang lalaking balbasin na nangunguha ng mga pitaka mula sa mga kuto ng magulong mga eskinita. Ang pagpukpok ng bakal sa pader ay ang tanda na kami ay hahanay mula sa pinakamaliit hanggang sa pinakamatangkad upang iaabot ang aming mga ambag sa araw na ito. Nasa ikasampung pwesto pa rin ako—malamang sa mga susunod na buwan mauungusan ko na si Carlo na nasa likod ko. Mula sa aking kinatatayuan, naririnig ko ang tangis ng mga kakamping dumadaan sa kamay ni Bossing, na sa paningin at pang amoy naming lahat ay isang mabaho at dambuhalang halimaw. Makalipas ang ilang tunok ng paglapad ng palad sa maliliit na mukha, nalalapit na ako sa naturang halimaw.

Lima, apat, tatlo, dalawa, isa… ako na. Mula sa kanyang harapan, umaalingasaw ang kanyang amoy na kilalang—kilala ng dalawang butas ng aking ilong. Amoy bulok sa sibuyas—na hinuha ko’y sanhi ng mga pulburang puti na palagi niyang sinisinghot.

Marahan kong iniabot ang pitaka na sugo ng aking pakikipagtaya-tayaan kanina, kasabay ng pagpigil ko sa hindi maawat na pagyanig ng aking mga hita, upang hindi mabulahaw ang mga ikinubling barya. Ngunit na bigla ako nang may malakas at napakabigat na humampas sa aking pisngi na nagpanginig sa buo kung katawan.

“Bakit ito lang?!” tanong ni bossing sa aking inabot.

Lumabas ang malapot na dugo mula sa aking mga labi, na dumampi naman agad sa aking nanunuyong mga dila. Lasang kalawang.

“Tangina! Halos maghapon ka na sa labas ah!” muling ungol ni bossing habang binibilang ang bungkos ng perang papel.

“Sige na! Dapat bukas, doble to ha!” sabay ng malakas na hampas sa likod ng ulo ko.

Nabawasan ang aking pangamba nang paalisin niya ako sa kanyang harapan. Dahandahan akong tumalikod at naglakad palayo—isang segundo kada hakbang kasama ng mga kinupit na barya mula sa kaninag hawak na pitaka. Sa paglawak ng pagitan naming dalawa,

17 lumalakas ang pag-asa na makakabili na ako ng tinapay na panlaman sa malamig ngunit kumukulo kong tiyan. Ang bawat kong hakbang papalayo kay bossing ay indikasyon ng pansamantalang kalayaan mula sa kampong kulang nalang ay kami’y pusasan, Dahan dahan gustuhin ko man, hindi ako maaaring kumaripas ng takbo dahil magigising ang mga natutulog sa aking bulsa. Sinipat ko ang labasan—limang hakbang. Limang dahan dahan na hakbang nalang, magiging malaya na ako sa paggapos ng mga sandali.

Isa……dalawa…..tatlo…..apat….

Biglang nabingi ang paligid. Nawala ang alingawngaw ng busina ng mga sasakyan mula sa labas. Tumahan sa pagtangis ang mga kakamping namamaga ang mga mata’t labi.

Maski ang mga daga sa lansangan ay nagulat at natigilan. Biglang nabingi ang paligid sa nakakarinding kalansing ng piso na nahulog mula sa aking iniipit na bulsa.

“Takbo Betong, Takbo!” Sigaw ng aking isipan.

Ngunit nanatiling nakabaon sa bitak-bitak na sahig ang aking mga paa. Biglang nagyelo ang aking katawan sa nagbabaga at napakabanas na klima dito sa kampo. Mula sa aking likuran, palakas ng palakas ang sigaw ng paparating na mga higanteng yabag na nagdudulot ng baybrasiyon na tiyak ko’y nakabubulabog rin sa mga lamang lupa. Bumibilis ang bawat hakbang, base sa lumalakas na pagtapak sa lupa, tansiya ko’y limang hakbang na lamang ang layo niya sa akin. Limang walang patumpik tumpik na mga hakbang.

“Takbo, Betong Takbo!” pagmamakaawa ng aking sarili. Ngunit ang aking utak at paa ay pawang hindi magkasundo sa mga oras na ‘to.

Bago pa man huminto sa pag-ikot ang nalaglag na barya, naramdaman ko na ang mabigat na presensiya sa aking likuran. Ang amoy bulok na sibuyas ay muling umalingasaw.

“Walang hiya kang lintik ka, plano mo pa akong nakawan?!” sabi ng pamilyar na boses sa likod ko.

Pero sa puntong sinubukan kong hukayin sa pagkakabaon ang mga binti upang humarap sa kanya, akmang babasagin ang yelong bumabalot sa aking katawan, isang napakalakas na kulay itim na kamao ang humarang sa aking kanang pisngi. Wala akong naramdamang kahit anong hampi o sakit, bagkos ay labis na kadiliman ang bumalot sa aking mga mata.

Ang sikat ng araw ang gumising sa akin mula sa bangungot na kailanman ay hindi nanawang manira sa mahimbing kong pagtulog—ang alaalang hindi ko nais nang balikan. Nagising ako upang harapin ang panibagong bangungot na kailanman ay hindi ko na maaaring takasan. Nawala man ang amoy bulok na sibuyas, naglaho man ang maingay at magulong eskenita, nananatiling pa rin akong nakagapos at binabalot ng takot at pangamba. Nakaalis man ako sa malimlim ngunit umiiyak na kampo, mag-isa naman akong nakaupo rito sa gilid ng apat na sulok na selda na may bakal na pintuan.

18

DIGMA Hanna Relanes

Isang buwan na lamang, masusulyapan na ng buwan ang liwanag, isang araw na lamang, makakapiling na ng araw ang kadiliman.

Hayaan mo silang magsanib, sapagkat sa pagiging buo matatangan ang bigat ng paghihiwalay.

19

20

PARA LAMANG SA’YO Paul Dranreb Umali

Naglalaboy, nagmamasid sa magkabila araw-gabi Sa bintana ng kanyang karwahe’t nagmamasid masisilaw ang dilim sa muling pagdating.

Mga kamay na ganid, sa kaliwang palad nilalaro ang tadhana, sa kanan naman ang buhay.

Patuloy na ginugunita ang mga mukhang nakasanayan– may mga destinasyon, walang patutunguhan.

Hindi ka niya kilala, Hindi ka kabilang sa mga kuwentong nakakulong sa kanyang mga mata, Bukod sa magarang puting barong mong suot, anong ambag mong kwento?

Nagkadaupang palad kayo ng iyong sundo, Sinalamin ka niya’t tinawag na santo, tanong ay ilan sa kabila ng iyong pag-iisa.

Tuloy ang pagpasok ng mga kaluluwa’t para bang hindi napupuno.

21

22

Sa iyong pagkaidlip, batid mong langit ang biyahe.

Kama mo ma’y rehas sa kisame ng karwahe, sa iyong pagmulat bumungad na lahat kayo’y nakaputi.

Paraiso.

Binagtas niyo ang karimlan.

Sa wakas ay may huling hantungan, nakamasid pa rin sa’yo ang sundo mula sa salamin, hanggang sa huli mong hakbang at pagtangan.

Nakipagbuno ang karwaheng lumilipad sa galit upang banayad kang maihatid, poot ang isinukli sa biyaheng tila langit walang ngiti.

Ngunit hindi ka man lang nagpasalamat, hindi mo namalayang lahat ay para lamang sa’yo.

23

阴阳 (YIN YANG) Hanna Relanes

Nabuo dahil sa matinding kaguluhan dala ay kapupunan ng bawat kulang.

Itinatwa ngunit pinatutunayang kasalungat ay kasingkahulugan na ang itim ay may puti, at ang puti ay may itim— layunin ay kaugmaang taimtim.

24

25

SA PAGITAN NG MUNDO AT BUWAN Jacinth Banite Mula sa bintana ng kanyang silid, nakadungaw ang isang prinsesa sa liwanag ng gabing nasa pagitan ng mabanas at malamig. Gaya ng palagi niyang ginagawa sa nagdaang mga gabi, pinagmamasdan niya ang bata sa buwan gamit ang kaniyang kinakalawang na teleskopyo, ng kanilang na dulot sa pagkakakulong lamang sa apat na sulok niyang selda. Nag-iisa ang munting paslit na nakaupo sa kanto ng nakaumbok na bilog sa kalawakan. Ang mga paa nito ay tila kurtina na umuugoy kasabay ng oyayi ng gabi. Ang napakahabang espasyo sa pagitan ng buwan at ng mundo ay hindi hadlang upang matanaw ng prinsesa ang pagsilip ng mga murang mata nito sa kanyang kinaroroonan. Singlayo man ng walang hanggan ang kanilang pagitan, hindi pumalya sa pagdayo ang hangin, sanhi ng pagkampas at paggalaw ng bata mula sa buwan. Sa pagtawid ng ere sa daluyan ng kawalan, nag-uusap ang dalawang magkalayong kaluluwa. Kung anong init ng hangin na ipinapadala sa mundo, ganoong lamig naman ang bumabalik mula sa buwan. Hindi man sa pamamagitan ng kanilang labi at tenga, ang naturang agwat ay siyang daluyan ng paghinga, paghikbi, at pagtawa ng bata at pagngiti ng prinsesa. Napakalayo ng buwan sa mundo na gustuhin mang hawakan at abutin ng prinsesa ang mga munting kamay ng bata, nananatili siyang tigang sa mga haplos nito habang tumititig sa liwanag ng madilim na tanglaw, kasabay ng pagsusumamo na sana’y ang gabi ay hindi na mamaalam.

Ngunit ang araw ay sadyang maalimpungatan, at kung ito’y ngingiti sa nagbabaga na kalangitan, lalayo ang mga matang magdamag na nakasilip sa teleskopyo—kasabay ng pansamantalang paglaho ng buwan, kasama ang paslit na doo’y nanirahan. Kapag ang kulay kahel na mga ulap ay natalo ng magkakamping asul at puti, ang prinsesa ay muling maghihintay sa pagsaboy ng abo sa kalangitan. Sa tuwing nananaig na ang liwanag sa dilim, hihimlay ang prinsesa sa kanyang matigas at mabatong higaan, kung saan minsan siyang tinabihan ng isang prinsepeng walang sandata at purong bakal na kasuotan. Lulunurin ang sarili sa alikabok ng bumabakat na banig na siyang palatandaan at paulit-ulit na magpapaalala sa kung paano

26 ang isang prinsesang minsang natulog nang may kayakap ay ngayo’y nagising ng mag-isa.

Isang daang araw ding nagsalitan ang araw at buwan sa langit nang unang masilayan ng prinsesa ang bata sa buwan, ngunit doon ay hinayaan niyang masaksihan ng mga tala ang nakasusulasok niyang silid sa kanyang paglalagi sa bintana, para tumitig sa mangandang misteryo na hindi niya alam kung kailan niya pagsasawaan. Isang magandang misteryo na hindi malinaw kung isa nga bang sumpa o parte lamang ng isang mahabang bangungot.

Maraming gabi pa ang sumapit, maraming paglubog ng araw pa ang pinalipas ng prinsesa. Nagpatuloy ang pagmamahal ng mundo sa buwan. Ang pag-upo ng bata sa sulok ng bilog na desenyo ng kalawakan ay ang pagdungaw naman ng prinsesa sa kanyang bintana. Nagtitinginan sa pamamagitan ng liwanag na bigay ng buwan at ng ilawan sa silid ng prinsesa. Nagpatuloy ang tunggalian ng araw at ng buwan, hanggang sa mag-umpisang dumalang ang balik ng hangin mula sa kalawakan, nang ang liwanag na bigay ng buwan ay bigla na lamang dumilim. Maraming gabi pa ang sumapit, maraming araw pa ang lumubog nang tuluyang mawala ang bata sa kanyang tahanan.

Ilang gabing inabangan ng prinsesa ang pagbabalik ng bata sa buwan, gaya ng kung paano niya hinintay ang prinsepeng nangako na siya’y babalikan. Wala na ang paslit na umuupo sa sulok ng bilog na desensyo ng kalawakan, gaya ng biglang paglisan ng lalaking kanyang lubusang minahal. Hindi na muling babalik ang magandang misteryo na daang araw niyang binantayan, gaya ng kung paano siya nalunod sa mahika ng mapanlinlang na pag-ibig. Mawawala na muli ang buwan, susulyap ang liwanag—ngunit ang nadarama ng prinsesa ay mananatili. Sa huling pagkakataon, isasara na ng prinsesa ang bintana upang humimlay sa mapanakit na higaan, kasama ang pagtanggap na kailan man ay hindi na niya muling masisilayan ang bata sa tahanan nito. Matutulog ang prinsesa na may pangakong hindi na niya muling papanoorin pa ang madilim at malugmok na buwan. Pakakawalan na niya ang batang bunga ng mababaw niyang pantasiya, tatapusin ang kwentong nilikha upang ikubli at itanggi ang pagkakamaling umuubos sa kanyang kaluluwa.

Isang kasalanan na habangbuhay niyang magiging katuwang sa tuktok ng tore na kailanman ay hindi niya malilisan.

27

MITOSIS Jason Christopher Paz

Ulilang sihay sa sisidlang siya’y natatangi.

Nagluwal ng binhi ng kamalayan upang siya’y tuluyang gunitain at makilala.

Hangga’t ‘di na siya natatangi.

Umusbong ang natatangi.

28

29

KATAUHAN Dox Cantimbuhan

Linlangin mo ang mga manonood.

Balutin mo ng dilim nang hindi nila matanaw ang lubid na dumidikta sayo— nang hindi nila gunitain ang lumbay na iyong nais na alpasan.

Pinipilit mong tanggapin ang sarili mong dilim na sumisilip, naaakit sa ritmo ng iyong mga galaw at kurba.

Hindi na masisinagan ng ilaw na siyang dapat na tatahan sa musika.

Nagsarado na ang kurtina, tuloy pa rin ang palabas.

30

HARDIN NG KAHILINGAN Hanna Relanes

Sa pagbalik mo, gugunitain ka ng mga paruparo.

Matatanaw ko ang iyong pagdating, hayaan mong dalhin ka ng hangin sa akin.

Sabik ako muling mahagkan– matangan, sabik na ibaon nang tuluyan ang mga tinik sa iyong laman.

31

32

PIIT

Dox Cantimbuhan

Nalunod sa hiwaga ng nagdaang nakaraan tila ginayuma sa paulit-ulit na pagkatok ng pagsisisi.

Kinimkim ang takot at pighati, hindi maka-alpas sa anino ng sandali.

Mga alaalang pilit na kumakawala, kumakaway mula sa pagitan ng rehas ng hinaharap at ng sinundan.

Hindi makawala sa karagatan ng gunita, nangungulila sa haplos ng di mapawing lumbay, nangangarap makalaya sa kadena ng kasalukuyan.

33

CLOCK-DE VILLA

34

SOLITARY Jacinth Banite

The flash of an agonizing atmosphere entered the window of my soul as soon as I found myself standing below of what seemed to be a weeping heaven—like it has lost a hundreds of angels. The weep turned to wail as a sharp line of lightning sliced the plain ash sky, a deafening thunder followed, awaken the drowsy afternoon—hushed the wind that was dancing with the tree branches. Drizzle slipped their way beneath my favorite white dress, firmly sipping my skin for a tighter hug. The gloomy and humid breeze mixed and was howling its way towards all directions, making a whirlpool of dried wet leaves. My every step on the concrete ground echoed around the lonely neighborhood, leaving a print of my wandering on the muddy roadways outside the empty homes. Their front lawns looked like they were ransacked by piles after piles of fallen trunks. The grass grew I was lost in the midst of a very familiar place, an unknown town that felt like home to me. I was trying to look for anyone else, but it seemed that the silence was telling me that I was the only being breathing the air of the ghost town. But the breathing of the lone soul paused when an explosion blasted in the far distance, and it was not the thunder. The interspace was unknown, not far and definitely not near. I started running, hoping to find my way out of this bewildering labyrinth. As my braided hair started falling off from the tight ponytail, the drizzle became rain.

Out of nowhere, a playground halted me in my tracks. The rusty swing was being pushed as thought children were playing in them—empty seats dancing along with the chuckles in the wind. But the play was not enough for me to forget about the mysterious blast. I let the sudden vibe to completely fade away—can’t let anything distract me from escaping this terrible isolation.

Once again, I ran.

I’ve traveled not quite a distance when an abandoned church once again drained the flurry in my blood. I saw in the disturbed altar how the thick dark dust engulfed who was nailed on the cross. Yet again, the tragic image wasn’t enough to stop the rush that was dominating my very being, then the lost soul continued wandering towards the possibility of getting out of this puzzle and held tight to the hope given by that unknown discharge. Confusion started draining every strength in my body---reason why I rested in an idle garden where flowers have already withered.

The dominance of gray and black is the spirit of a drained beauty of the extinct butterflies. Another deafening blaze frightened every space in the focal of nothingness, made everything attached in the ground quivered. The blast was trying to tell me that I was trailing the right path towards an opening in the puzzling maze. I kept on tracing my way out of the passage---holding on to my great perhaps and uncertainty. All I knew was that I’ve seen those places before, but never as

35 dire as they looked, that as if the earth has changed its perception of beauty. As if the magic has turned into sorcery. From an isolated neighborhood, to a strange playground, then to a crucified church, and to a gloomy garden, I have reached a site which I believed where the explosions were coming from. I found myself standing in the center of a ruins where rain again transformed into the falling debris. The remains of the buildings were making a blurred atmosphere as if heaven was sending the clouds down to hide the tragic loss. Buildings were all crushed down by giant rocks from the sky—making a whistle sound before they drop into the ground. As it landed, it was tearing everything apart. But the possibility of being hit by the falling giant rocks was not what I fear for, but the impossibility of bringing back everything that was lost. Nothing unyielding remained standing, except the tombstones in the ground of what seemed to be a battlefield and what lying beneath them which I believed to be the warriors. Dust of the concrete walls were sheathing the tenths of the stones, covering the engraved names of people in it. I sweeped away the thickening dirt in each stones with my palm to read the names—familiar laughter echoed as I felt a comforting warm palms against the back of my hand, and shivered from a longing embrace behind me—yet it was all just the dead air who was too good at imitating the touch. The sense of familiarity dragged me into looking for the stone with my name written on it—with hopes that maybe, just maybe, I will be able to find my lost self by digging underground. But the dreadful moments never ended, perhaps it just turned into a loop. I never got out from the labyrinth, but became more lost—deceived by the possibility that maybe I can find a better place. The emptiness betrayed the lost soul as it never told me that getting out of the maze means entering into another one. Found myself begging the dust for a map, tried asking the fading sun for a direction. But hopes went with the dimming light when even the sky did not respond the moment I asked it weather should I be delighted or dismayed when I didn’t find my stone in the graveyard. My knees just shut down—letting me fall into the ground and laid down with the tombstones, let myself be swallowed by the fear and fading hopes. I faced the voiceless sky, and saw a dropping rock right above me. I felt no fear, but only acceptance. I spread my arms wide open and welcomed the explosion that turned me into a dazing dust.

The wind brought me into a four cornered room—purely white and has a strong smell of a medicine tablet. The noise of the machine beside me was going along with the throbbing of my head. I felt the stinging sensation from my wrist, and saw how it was bandaged to secure the long transparent tube connected to a bag of dripping liquid hanging above me. I’m still lying down, but not in a center of a troubled place but in nice and comfortable white bed. I recalled the explosion and suddenly got anxious when the door opened and a lady in white came in. She was the voiceless sky from the place I’ve been, because she too did not answer back and just expressed the saddest smile I’ve ever seen when I asked her about the names I saw from that graveyard.

36

GROW Christine Claveria

Like a seed dispersed is a life that is to growhuman existence.

37

TINAPAY NI BATHALA Dox Cantimbuhan

1. Ihanda ang mga sangkap mula sa sinapupunan ng isang dakila sa katastaasan 2. Painitin ang pugon ng buhay at mantikilyahan ang kawaling pambasbas.

3. Ilagay sa mangkok ang kasalanan at kamusmosan, lamasin, hanggang sa lumambot at umalsa ang kamalayan.

4. Lamasin ang mga sangkap kasama ang harina galing sa abo ng kalawakan.

5. Isang baso ng nakuhang kasiyahan mula sa himig ng kagalakan.

6. Ibuhos ang sandaang-libong salita ng katangian sa sisidlan.

7. Isalang na ang katawan sa pugon ng pagkabuhay.

8. Kumpletuhin ang katawan ng may layunin para sa kadakilaan, kaluluwang hihinga ng may katuwaan.

Karagdagan: Wisikan ng pagmamahal ang kalooban ng makabuo ng pantasya sa sariling imahinasyon.

38

39

40

PENITENTSYA Dox Cantimbuhan

I.

Idinikta na ng maruruming mga palad ang kapalaran mo. Kalbaryo

ang sinapit nang inutusan ng latigo ang iyong mga paa na tumungo sa sariling kamatayan.

II.

Pasan ang krus at tinahak ang dagat ng mga matang lumuluha ng awa.

Ngunit di madadala sa agos nang tuluyan mong akayin ang mabigat na kapalaran.

Ipinagkaloob sa iyo ang koronang tinik buhat ng kamartiran mo.

III.

Hinatak pababa sa lupa ang nanghihingalong mga tinig ng pag-iimbot.

Tumulo ang pawis ng sanlibutan.

IV.

Humaplos ang bumubulong na simoy ng hangin patungo sa iyong mukha.

Inialay na lamang sa hangin ang pagsusumamo.

V.

Gumaan ang dinadalang pasakit nang damayan ng banayad na mga kamay.

Iniakay niya nang pansamantala ang pighati ng sambayanan.

VI.

Dumanak ang dugo mula sa karimlan at kumirot ang koronang tinik na

pinagpala sa iyo, ngunit napawi ang lahat ng haplusin ng awa ang nanlalagkit na dugo sa iyong mukha.

VII.

Ngunit huwad ang pansamantalang ginhawa sa dugong pumipinta sa iyong

laman.

Sumuko muli ang mga tuhod sa grabidad ng lupa.

41

VIII.

Umiyak ang mga maralita upang gunitain ang haring ninakawan ng korona.

IX.

Bumagsak sa pangatlong pagkakataon. Naghihikahos nang tiisin ang

kabayaran ng ginahasang kamusmosan.

X.

Hinuburan ng kaluwalhatian at nalantad ang alay sa lahat ng makasalanan.

XI.

Ipinako sa krus ang mga pangako, nahugasan ng dugo ang mga

kasinungalingan ng sangkatauhan.

XII.

Yumuko na ang itinakda, umiyak ang kalangitan at tinawag na ng liwanag,

iniakyat na sa talukap ng mga alapaap.

XIII.

Patuloy na nakahimlay ang katawan ng kapurihan.

XIV.

Nakarating sa dulo ng may hanggan, tangan ang sumpa ni Eva at Adan,

iniwan ang buhay mortal patungo sa panibagong buhay.

42

43

SA AKING MAMBABASA Paul Dranreb Umali

Tanaw kita sa likod ng salamin— mula sa luma mong aparador kung saan mo ako itinabi, sa hanay ng mga nobelang mga pahina’y tiniklop’t babalikan, kaniig ng diksyunaryong nagbibigay sa’yong kahulugan, paminsan sa mesa’t patungan ng bumabatingaw mong orasan at talaarawan mong umiimpis nang minsang iniyakan ng ulan.

Ngunit sinakal ako ng dilim nang minsan mong inipit sa ilalim ng unan mong wala akong kapiling, nanirahan sa pag-asang makita kang sumulyap sa akin bago ang mataimtim mong pagpikit, hinayaan mo ‘kong nagmamasid mula sa siwang ng aking lumbay, kapiling ang kumukupas mong bughaw na kumot, umaasa sa mga lihim ng iyong panaginip o kahit ng iyong mga bangungot.

Aasa ako hanggang sa muli mong pagmulat.

Marami akong ikukuwento sa’yo.

44

ATIN ANG GABI Jason Christopher Paz

Narinig ko ang huni ng hangin na pumanhik at nanatili sa pagitan ng ating mga daliri—malamig, nakakapasô, malagkìt—ang paglapat ng iyong tingin sa aking mga mata. Nakakalunod ang iba’t ibang kulay ng ilaw ng gabi na nagsasayawan, sumasabay sa dagundong ng musika—sa dagundong ng ating mga pusong nais umalpas sa ating mga dibdib. Hindi ko masabayan ang ritmo—parehong kaliwa ang paa. Marahang nagdikit ang ating mga daliri na aking dagling binawi tila napasô.

Ngunit kung ano mang paglayo ko ang siyang pagbalik ng tingin sa iyo.

Doon ko lamang napagtanto na hindi ko na kailangang tumingala pa sa himpapawid upang malamang may langit. Dahil sa iyong mga mata aking natuklasan ang kariktan ng isang banal na lupang pinamumunuan ng isang diyos na siyang pangalan ay nakalimutan.

45

46

LOLA

Jason Christopher Paz Narinig ko lamang ang hagulgol ni Mama, ang kanyang teleopono nakadikit sa kanyang tainga. Sa gitna ng mga hikbi at pinagtahi-tahing mga salitang Aklanon, kausap niya siguro ang kanyang kamag-anak. Ngunit hindi ako natuto ng Aklanon, kung kaya’t nakatitig lamang ako sa kanya sa likod ng de screen na pintuan.

Kinagabihan, kumakain kami ni Mama sa hapagkainan. Ang tanging ingay lamang ay ang kaluskos ng mga kubyertos sa mga plato na Tsina. Walang gustong magsalita. Walang gustong basagin ang nakasusulasok na katahimikan. Sa pagitan ng aming dalawa ang apat na bakanteng upuan na para sa tatlo kong mga ate na may mga asawa’t pamilya na, at kay Papa na nagta-trabaho sa Saudi.

Sumilip ako kay Mama at nakita ko ang mga mugto niyang mga mata. Doon ko naramdaman na tila may pumipisil sa puso ko.

Hinayaan ko lamang ang batingaw ng mga kubyertos ang magsalita para sa amin.

Ngunit sa nagdaang mga segundo, nahanap na rin ni Mama ang boses niya.

“Patay na ang Lola mo,” sabi ni Mam na halatang pinipigilang hindi pumiyok. Ngunit kilala ko si Mama—matapang siya. Ipapakita niya na hindi siya naaapektuhan. Ganyan ang mga nanay, hindi hahayaang pumaslit ang kahit anumang emosyon sa mukha nang nakikita ng anak. Para mapakita sa anak na wala lang ito sa kanya.

Ngunit ayun ang pinakamahirap din para sa anak—hindi ko alam kung anong mararamdaman ko. Isang beses ko lang nakita si Lola, at iyon ay noong maliit pa ako. Hindi kami lumaki sa Aklan. Hindi naibahagi ang kultura ng Aklan sa amin. Hindi ipinagdamot, ngunit mas pinili ni Mama na iwan para sa magandang buhay.

“Uuwi tayo ng Aklan,” Tumango na lamang ako. Napagtanto ko ang sakit—ang sakit ng ang karaniwan mong dahilan upang umuwi, ay wala na. Kung mayroon pang uuwian, iyon na lamang ang ataul na pinaliligiran ng mga nakatungong kandilang nauupos, mga luhang tutulo sa salamin upang gunitain ang pagkalipas.

Sa totoo lang, hindi ko alam kung anong dapat kong maramdaman sa pag-uwi namin ng Aklan. May halong poot at pag-aalinlangan. Ayokong mabuhay lamang sa poot at pag-aalinlangan.

47 Kasama dapat namin ang dalawa kong ate at ang kanilang mga asawa sa pagpunta ng Aklan ngunit hindi makakapunta ang panganay kong ate dahil nagkasakit ang asawa nito at walang mag-aalaga. Dala namin ay dalawang kotse na sinakay namin sa roro.

Ayokong sumasakay ng roro. Naroroon ang pagkahilo dahil lakas ng agos ng dagat, ngunit tumitimbang ang paghihintay sa muling pagbaba nito. Naalala ko dati ay tumitingin lagi ako ng orasan sa pader upang malaman kung anong oras na dahil walang katiyakan ang binibigay ng kawalan.

Ngunit hindi napako ang tingin ko sa orasan na sa gulat ko ay nandoon pa na nakasukbit sa pader, napako ang tingin ko sa isang pigura na lumalabas patungong corridor—ang nanay ko. Parang kurtinang inuugoy ng hangin ang kanyang maluwang na damit sa kalawakang binawian ng mga bituin, ang kanyang mga kamay ay nakapatong sa barandilya. Pumagitan sa amin ang simoy na bitbit ang katahimikan.

Ngunit ang katahimikan nito ay hindi tulad noong sa hapagkainan. Ang katahimikan na ito ay nangangako ng katiyakan, may galimgim na nagbibigay aliw. Ngumiti siya sa langit na tila kinakausap niya ito. Hindi na ako nagsalita, datapwat may ginhawa sa mga sandaling iyon na hindi mabibigay ng oras—na para lamang sa kanya.

Bumaba kami na ng roro at tumungo na gamit ng aming mga sasakyan sa Bulabod.

Ngunit upang makarating sa bahay nila Lola, ay aakyat pa kami ng bundok. Kung kaya’t iniwan na lamang namin ang aming mga sasakyan sa tabing kalsada at inakyat na ang daang matirik.

Tahimik lamang ang aming paglalakbay, tanging mga kuliglig ang umiingay, at ang buhos ng hangin na mabibigay lamang ng probinsya. Aaminin ko na na-miss ko ang probinsya. Hindi na kami nag-van tulad noong dati na papunta kami kila Lola dahil walang van sa mga oras na iyon.

Wala pa sa tatlumpung minuto ay nakarating na kami sa daan kila Lola. Hindi na namin ininda ang pagod at ang aming tumutulong mga pawis, ang nanay ko ay nagmartsa na agad papasok ng bahay. Sumunod na lamang kami.

Pinagtitinginan kami ng mga tao na hindi ko kilala, ngunit alam nilang kilala nila ako. Nakita ko na lamang na may yumakap sa dalawa kong kapatid. Lumingon ako at nagbabadya na rin ang kanilang mga luha na bumuhos.

Pagkat pagkalito lamang ang aking naramdaman. Walang bumabati sa akin.

Walang yumayakap. Tila ba binura na sila sa aking alaala dahil sa musmos pa lang ako noong huli kong punta rito. Pinakilala ako ng aking mga kapatid sa babaeng yumakap sa mga kapatid ko, kamag-anak pala namin.

“Ang laki mo na!” Sambit niya at niyakap ako, ngunit naramdaman ko ang kanyang pag-aalinlangan. Ngumiti siya sa akin at hinatid kami papasok ng bahay. Tuloy pa rin

48

ang mga bati sa mga kapatid ko, at ako naman ay nakakatanggap ng mga titig.

Para akong dayuhan na takot nilang gunitain.

Init at mga hikbi ang bumati sa amin sa loob ng bahay ni Lola. Niyakap kami ng mga natatandaan kong mga kamag-anak namin, ngunit hindi pa rin naalis sa aking puso ang kakaibang pakiramdam ng pagiging estranghero. Pakiramdam ko wala akong karapatan sa bahay niya. Parang may kakaibang grabidad na tumutulak sa akin palabas na sumisigaw na umuwi na dapat ako Nakita namin si Mama—sa harap ng kabaong ni Lola.

Tuluyan na ngang bumuhos ang mga luha ng aking mga ate, samantalang nakatitig lamang ako sa naka-bastidor na larawan ni Lola na nakapatong sa ataul niya.

Hindi ko alam kung ano ang aalayan ko ng dasal—ang masilamuot na sinapit ni Lola, o ang lumbay na pumapanggap bilang galimgim na pumapalibot sa akin— na isa lamang akong estranghero sa isang pamilyar na lugar. Isang pamilyar na lugar kung saan kahit papano ay naging bahagi ng kamalayan ko, na ngayo’y wala na akong karapatang bisitahin at gunitain.

49

ANG HINDI MAPUPUNAN Jason Christopher Paz

Mula sa mga b i t a k aalsa ang mga kamay na nakakuyom.

Nais nilang ipag-isa ang pilit na ipinaghihiwalay ng grabitad nang nakalahad ang kanilang mga palad.

50

BISITA Jason Christopher Paz

Marahil hindi ko maalala ang unang beses na kanya akong binisita. Hindi ko alam kung saang parte ng aking kwarto siya ay pumaslit—sa bitak ng pinagpakuang pader, sa giwang ng sirang kisame, o sa malabong bintanang inihipan ng panahon.

Sa tuwing bibisita siya, hindi ako handa. Pakiramdam ko hindi ako magiging handa sa tuwing sisilip siya sa bintana. Ang kanyang mukhang walang mga mata ngunit tumititig. Wala siyang bibig ngunit bumubulong at nagsusumamong pagbuksan ko siya ng pinto.

Gabi-gabi siyang bumibisita, hanggat hindi na lang siya dumating. Dumako ako sa banyo upang tingnan ang salamin.

Nasa likod ko na siya. Hindi ko alam kung sa pader, kisame, o bintana siya pumasok.

Ngunit hindi na ako nagulat, iniwan kong bukas ang pinto.

51

54

FOREIGN AFFAIRS Patrik Aboy and Kelsey Telo

JUST IN: MANILA, 2085 — Presidential spokesperson Salvador Ong has

dismissed claims of alien intrusion in the MalacaĂąang Palace despite unidentified flying objects sightings around the area.

Ong stated that the President, who is in good health condition, is currently under discussion on further improving outer space relations of the country.

On the other hand, government critics accuse that the President is in connivance with the foreign entities

55

BREAKING NEWS: NEW MANILA, 2088 — After three years of denial

from the Palace, intelligence reports have confirmed the President’s allegiance with unknown species from another planet.

The said report that exposed links of five senators and the President with foreign entities came in a matrix format. Spokesperson Ong himself admitted he couldn’t explain the matrix.

Reports also confirmed that the said allegiance involved agreements to sell the country to these unidentified entities for “labor.”

Ong denied the authenticity of these claims, stating “the matrix is poorly sourced. The allegiance does not exist. If anything, this is just another attempt to oust the President.”

56

UNDAS Jason Christopher Paz

Pagtirik ng undas, parati akong bumibisita sa libingan upang mag-alay ng panalangin sa mga lumisan. Magtitirik ng kandilang magsisilbing tanglaw sa karimlan.

Matatanaw ang nakahilerang mga puntod na may mga pangalang nakaukit na nagsisimulang kumupas. Ngunit hindi sila ang nagpapaalam, kundi ‘yung mga taong ngayo’y madalang na bumisita. Mga dating nagdadalamhati ay ngayo’y ang mga nakatirik na kandila na lamang ang lumuluha para sa araw ng mga patay. Nauuna ang bagwis ng hangin kaysa sa paghingi ng tawad o sumamo.

Ngunit ako naman ang bibisita upang buhayin ang kanilang mga alaala, hanggang maupos ang mga kandila at balutin nanaman ng dilim ang dating nagliliwanag. Upang sa mga huling sandali ay maging bahagi ako ng kanilang gunita.

Ako na ang magiging tanglaw.

Ako na ang luluha.

Ako na ang mag-aalala.

Sapagkat ano pa bang mas nakakatakot kaysa sa mawala—maging ulila sa laot ng sariling lumbay.

57

58

SIGWA Christine Claveria

Sa isang kislap, pumasok ang dilim sa durungawan upang gunitain ang paglisan ng liwanag, Humiling ang mga talang binawian ng buhay sa buwan na samuling pagkurap, ay dumagsa mula sa langit ang sanglibong alitaptap— sakaling hindi maabutan ng araw.

59

LIMBAGAN Dox Cantimbuhan

Pupunan ang bawat pagitan ng pirasong papel ng mga letrang nagsasalita sa bawat kumpas ng pluma, susuyurin ang bawat sulok ng gunita ng mga pighating nakakawang sa nauutal na pagbigkas.

Unti-unting dadanak ang tinta sa iyong mga pahina at luluha ang mga salitang nakakulong sa bawat talata.

Natuyot na ang mga luha. at nagpaalam nang tuluyan ang mga pangungusap na sana’y nangungusap.

60

RED RIBBON Hanna Relanes

Panadero ay nagmasa, pugon ay nagniningas na, liyab ang magpapaalsa.

61

62

MGA PIRASO NG GUNITA Christine Claveria

Nang umihip ang hangin sa sanlibong buhangin, nabura sa paningin ang iyong mga habilin.

63

EDGE OF THE EARTH Bianca Isabelle Lariosa

Sailing away with the clouds.

All of Earth’s stomps and shouts, vanish as I soar above the noise en route to the infinite edge.

Majestic wings outstretched, each caw a cry for help.

64

OBRA Jason Christopher Paz

Sa huling paalam mo, iparamdam mo muli sa akin ang hagod ng iyong mga daliri sa aking balat.

Markahan mo muli ako ng pula— ang kulay ng pag-ibig, ng galit, ng poot, ng pag-bulwak, ng digma.

65

Sa huling paalam mo, maglalagablab ako ng panibagong mukha— nang hindi lumbay ang iyong maramdaman sa aking paglisan.

Magpapaalam na ako.

65

66

67

MANEKI-NEKO Hanna Relanes

Swerte ang hatid sa bawat kaway, “Halika na, pumasok kaw – at budburan mo ako ng barya!”

68

HATID Jacinth Banite

Malapit na sa kulay ng nyebe ang kanyang balat na dati’y sing pusyaw ng papalubog na araw sa kagiliran—gayon pa ma’y hindi naman nabawasan ang angkin kagandahan ng dalaga na bakas sa mapilantik at mahaba niyang mga pilikmata, at bumagay sa namamalat ngunit maalon niyang mga labi. Ang buhok niya ay nanatiling mga lubid ng tanso na kapag hinipo’y pawang tubig na dadaloy sa pagitan ng aking mga daliri. Patuloy sa pagpinta ang makeup artist na itinatago ang bawat bitak at butas sa mukha ng dalaga—winawalis ng plumang pampustura ang kumikintab na mukha na hinihilamusan naman ng makukulay na alikabok. Ang kaninang malabnaw niyang mga pisngi ay pinatungan ng namumukadkad na rosas, habang ang magkadikit na nangigitim na mga labi ay pawang binuhusan ng malapot na dugo, at ang kanyang kaninang maputlang mga kilay ngayo’y tinapalan ng mala lupang tinta na naniningkad sa taas ng kanyang mga mata.

Ang pagdampi ng maligamgam na palad sa aking kanang balikad ang humila sa akin pabalik mula sa kawalan ng imahe ng pinagmamasdang babae. Tumabi sa akin si Jepoy, ang bunso kong anak.

“Ang ganda talaga ni ate, ang swerte ni kuya Andrew sa kanya,” sambit nito, ang kanyang tinig nasa pagitan ng lumbay at pagkamangha. Ngumiti ang makeup artist at tumango’t sumasang-ayon. Nagpatuloy lamang siya.

Ang hindi boses ng binata ang dahilan ng pagpanhik sa aking isipan ng isang batang babae, suot ang kanyang paboritong kulay puting bestida. Umaalingawngaw ang mahinhing halakhak sa pagkukunwaring siya ang prinsesa habang ako ang kanyang prinsepe—kung papano hilahin ng maliit niyang kamay ang aking hintuturo, pati kung paano ito tumangis at basain ang damit ko nang minsan siyang umidlip sa aking balikat na hindi naiwasang mangawit. Tulad ng batang babae, suot din ng dalaga ang puting damit, na mapayapang nakalaylay sa ibaba ng kanyang tuhod.

Ngunit, malayo sa kwento ng aking gunita, ang aking pagiging prinsepe sa prinsesa ay natuldukan na—ang dalaga ay hindi na maaring ihawi ng mga nangangawit na

69 balikad, ng nagpapaalam na hintuturo, ngayo’y mga braso na maghahatid sa higit pa sa aking pag-aaruga. Ipapatuloy ang kuwento sa panibagong kabanata’t mga katauhan.

“Pa” muling pambubulahaw ni Jepoy, “pinapasabi pala ni Mama mauna na daw tayo sa simbahan.”

Ngunit pinilit kong maging bingi.

Ang kaninang nagpipintang mga kamay, ngayo’y pinupuyod na ang makintab at madulas na buhok ng dalaga. Hinahawi ang bawat sagabal na piraso upang ipagmalaki ang mapayapang pustura.

“Hinihintay na daw po nila tayo, Pa—sa simbahan nalang natin hintayin si ate.” pagpupumilit ng bunso.

Hindi ko mawari ang mapanghamig na grabidad na humihila sa aking mga paa upang ito manatiling nakatanim sa sahig. Tila ang lupa na aking kinalalagyan ay guguho na dagliang lalamon sa akin.

Ibinigay na sa dalaga ang kumpol ng mga bulaklak na babaunin niya sa paklakbay papasok sa altar, kung saan taimtim na naghihintay ang mga nais na maging bahagi ng panibagong kabanta ng kanyang kuwento.

Sa batingaw ng kampana, natapos din ang natatanging obra maestra na siyang ipininta ng kanyang mga kamay. Nilinis ng pintor ang mga kalat na iniwan ng nagdaang dalawang oras. Handa nang lisanin ang dalagang nagsilbi niyang kambas, na taimtim na nakahimlay sa loob ng kwadradong ataul.

“Nakikiramay ho ako,” huli niyang sambit bago tuluyang mamaalam at lumabas ng silid.

Tumuloy ang katahimikan at tuluyang namanhikan. Sa huling sandali mas malakas pa rin ang batingaw ng katahimikan.

70

CONFINED WATERS Jason Christopher Paz

A question engraved in your mind; you wondered if silence was truly needed by man to achieve peace of mind, why did silence keep screaming at you?

Looking around the four corners of your room, memories constantly played in your mind like a movie you wanted to end but didn’t because they were the only thing that stayed with you when no one else did. The images were burning—scorching your whole existence, leaving a permanent mark on your once-perfect memories.

One night, you were awakened by the yells of your father. You opened the door to see your mother crying, helplessly trying to fend off your father’s abusive hands.

Time slow down when you witnessed your mother leaving with bags in her hands, her figure you knew so well slowly being consumed by darkness as she walked out the door—your last memory of her. Tears pricked your eyes yet you stood frozen behind the door; hands gripping the doorknob. You could have ran and chased after her but your feet were planted on the ground as if locked up inside a box that was made of glass. All you could do was watch her leave. You could have shouted your mother’s name—any words to stop her from going out the door but your voice betrayed you as if the box hindered any sound you made. So while you listened to the fainting footsteps of your mother, you just remained quiet, like water that could have streamed down rivers and waterfalls, yet you remained stagnant in the container you’ve chosen to build.

Months passed and disturbing noises inside your parents’ room haunted your ears. Opening the door, you saw a girl you knew was younger than you savoring the hold of your father’s abusive hands, reeked of alcohol and sins you knew were unforgivable. Shutting your bedroom door, you cried yourself again to sleep. Your container became your solace because your home wasn’t a home anymore. As your walls became stronger, you never dared lay a finger on it. Even if you could, you chose not to, terrified that one touch could break these walls. You’ve isolated yourself from making friends, because you couldn’t bear the thought of building your walls again.

Every time you closed your eyes, darkness crept inside your room like a proud thief in the night—stealing the life of everything it touched. Blankets became your

71 second layer of skin, replacing every vein of your body with thick strings tangling your heart into a tight hold; any attempt of removing it just made it harder to breathe.

You saw your reflection on your container, and seeing yourself sinking deeper to the depths, the only light you could see fading before your eyes.

People admired your smile that could outshine the sun, but they didn’t know that your smile was to distract them from seeing your bloodshot eyes—to protect yourself from their judgmental stares stabbing through your soul. They admired your beauty like a blooming garden, but they didn’t know that you were afraid of looking at the mirror, because your reflection became the monster that whispered horrid thoughts that made you want to cut your skin open. But eventually, you did—to remind you that you were still human and can feel something aside from pain and suffering. They noticed that you were meek like the night, but they didn’t know that you always locked yourself in your room, suppressing uncontrollable tears and screams, and the earsplitting sound was like a thousand storms calling your name but not strong enough to break your walls. The piercing cold water slowly numbed you until you could only hear the crashing of violent waves and typhoons. If you’ve spent so much time strengthening your walls, why were you so broken?

But that was until you found an answer to your question, because you couldn’t stand silence making your ears bleed as the clock’s hands continued to turn. Deciding to go out of the house, you left the debris of your forsaken doubts behind. You gathered courage to talk to a man in a white coat. He said that you weren’t alone in this battle, there were many others dealing with their own storms. It wasn’t too late to tame yours.

Returning the same kind smile, the walls that confined you began to crumble. It would take time to heal the wounds and finally fill your heart that had been so hollow all these years.

But no matter how long it would take for you to shatter the glass to let yourself flow free, you knew that it was time to breathe again.

72

ANNA’S MISERY Jacinth Banite My heart beat was the only noise that filled up every space and corner of the house.

From the clock, it was already 9:30 in the evening. Everyone’s gone.

As I was sitting in an old couch where I used to play as a kid, I was able to recall everything by looking around and revived all the pain. I stood up to shake away that emotion. Then I saw my little brother at the floor, lifeless. I saw seven holes from his chest and blood was flowing out of his body. I stepped over him and silently proceed to the kitchen, where my mom was, lying at the dining table. Kitchen knives were perfectly arranged on her body; One on her forehead, another on her neck, another on her chest, and lastly on her stomach. I held her cold hand and closed her glaring eyes.

With that, goodbyes had been said.

The moment I entered my room, a strong sensation filled my whole being. It was dark and smelled like rusts. Everything was scattered on the floor except with my boyfriend who was on the bed, in a prone position. I traced the lamp shade’s wire from being tied on the rail down to being coiled around his neck. I patted his head and felt his hair through my fingers. I was planning to sit beside him like that for the rest of the night until I saw the bathroom’s door swinging open. I had to satisfy my desire by walking towards it. My naked dad was inside, taking a bath with his own blood at the bathtub. A deep slice from his neck allowed the bone to slip through and daggers on his penis marked the tortured body. White tiles, blue curtains, and the mirror were all splattered with his blood.

I faced myself by looking at my reflection. Just then, I noticed that I’m still wearing a complete uniform. I removed the nurse’s cup from my head and redo my hair to tie back everything from my face. I washed my blood covered hands and tried to remove the red stains all over my dress. Sweats had been replaced as I rinsed my face with water. I looked at myself in the eye, and the girl in front of me just smirked with tears. I have four bodies to take care of; my playing innocent little brother, my ignorant and loving mom, the unfaithful love of my life, and my dad, the king of hell. Each was the death I’ve long to see. All of them turned me into monster. Now, they have to deal with the rage of the beast they’ve created.

Twelve years ago, when I was dragged by my dad to my room with him, I saw the guilt from my mother’s eyes. She was carrying our two year old baby boy, my brother.

73 We had just finish a dinner celebration when my dad told me he was about to give me my birthday gift. As an innocent daughter who just turned 13, I believed him. The moment I entered the room as he was holding my hand, and saw nothing but the bed, I knew that night will going to change my life forever. I shouted for help, knowing that mom was the only one who could hear me. Everything was painful and wrong from the hand of my own father. The rest started that night. I receive that gift from him every year during my birthday. I kept it a secret to anyone even to mom.

But she knew. I’m sure she did.

It was the night of my 18th birthday when I caught my brother peeking at the door and saw me helplessly weak and naked, being held by the man he treats as a hero. We secretly stared at each other for minutes. I looked at him as if he was the hope I was waiting for all the years I’ve suffered. But the next thing he did was another pain I had to deal with.

He left as if he saw nothing.

Then there goes another son of a bitch, my boyfriend who promised he would do anything for me. That he’s willing to wait for the day when I’m ready to give myself and marry him. I was just gaining courage to tell him the darkest side of me, hoping the he would stay. He was the love of my life. I loved him more than anything and anyone else.

He was the first person who made me feel important, secured, and loved. But when I saw him kissing another girl, the way he attached his body to her... I was wrong.

Unfortunately, he was another hope I’ve lost.

Tonight, as I turned 25, everything has to end. I will never enter that dark room with my dad again nor hold my boyfriend’s hands and pretend that everything is okay.

I won’t ever look at my mother’s guilty eyes again nor talk to my brother as if he doesn’t know anything.

I went out from the bathroom as I heard noises from the living room. The floor was bloodless and the bodies were all gone. Mom from the kitchen was cooking tonight’s menu. She stopped as she caught me looking at her, then avoided my glare and continued with what she was doing. My brother was in the living room playing video games which was the source of the noise I heard.

Dad was standing in front of me. I looked him directly in the eye and tightened my grip with the dagger I was holding from my back. An arriving car approached our gate, my boyfriend was about to enter the circle. From the clock, it’s already 8:45 in the evening.

In less than an hour, I will find myself sitting in an old couch.

Hurt, but happy as never been before.

74

VIGNETTE Bianca Isabelle Lariosa Monday. 7:12 AM “Puta. Monday. Ito nanaman.”

Besides the alarm, it’s the wave of urgency that wakes you up the most. It’s like most Mondays, but this time that flood of despair is much worse. There was a Schoolbook assessment due last night at 11:59 PM and of course you had to take a “short nap”. It’s way past due now and that quiz was one of the last chances you had to get your grades up. You get out of bed and take a quick glance at yourself in the bedside mirror, and realize you could probably charm your way into getting another extension. You’d never admit it, but being attractive just makes things easier, deadlines magically get moved, and knit eyebrows loosen up.

You take a hurried shower, and spend longer on that “just woke up” look. You grab your car keys, drawstring bag, and head for the door.

Driving in Cavite is a bore, you think. You’d much rather prefer the busy streets of Katipunan or Makati, but here you are; in your raggedy polo and brown slacks and about to start another week of “Orb inom?” and girls giving you the subtle side-eye (they try to make it discreet but you know better). Being a decent-looking 6-footer has its perks, but you just wish you had someone to talk to that wasn’t just attracted to your looks—someone who wanted to hear about all the little things you kept in your head.

Parallel parking at the corner of MTH, you already see your classmates waiting around at the Kubo in front of MTH 102. You’ve remained close with them, but not to the point of actually being friends with anyone. At arms’ length for sure— Engineering is hard enough without anyone to rely on, especially when you’re in your fourth year— but never close enough for them to know who you really are.

They’ve always known you as Kevin— reliable, handsome, shiny new Kevin.

“Bro, ano score mo sa quiz kagabi?” one of your classmates ask once you sit down on your usual seat in class. Middle row, middle seat, the definition of discreet.

75 “Kalimutan ko na pre, basta pasado,” you lie through your teeth.

Distant, but not a douchebag. Now that’s the Kevin combination.

The 8:30 AM three-hour lecture is a doozy, and you soon whip out your phone and see a fresh batch of friend requests waiting for your approval.

Bea. Michaela. Kelly. Sheila. Annie.

The list goes on and on. You’re just about to ignore all of them when someone capture in the list captures your eye.

Franco.

You can’t help but smirk as you scroll through his adorable feed, display photo complete with a toothy grin and thumbs-up. He looks masculine, but there’s a tugging feeling in you that can sense he’s similar to you—the same tugging feeling you’ve had since you were a boy.

Friend request sent.

Class passes by and by some miracle you’ve managed to stay awake through most of it. You grab your things and head for the Food Square alone. Of course, the head turns and small smiles while walking don’t escape you. It’s always flattering, but they’re not from the kind of people you want.

11:32 AM “Wow, ang guwapo nga ni kuya. Please date me. Charot.”

You’re just about to enter the Food Square with your friends you spot that tall, handsome transferee again. He’s holding a takeout of Kulpy and heading out.

Rumor says that he prefers to eat alone in his car. Somehow you found him even more appealing after finding that out; maybe because he doesn’t need validation, or just because he has a car. Either way, you understand the appeal.

“6-footer siya, sure na.” one of your friends dreamily whispers after he’s walked by, shoulders back and eyes dead tired. Although he still looks cute, you think.

“Hindi kayo talo.” Your friend rolls her eyes at you and they continue to chatter amongst themselves. You sweep away all thoughts of him and go back to the task at hand: event paperwork. It’s hard enough to be one of the very few freshmen in the University, much more that you’ve dedicated yourself to a number of organizations.

“Org is life, pero bakit patay na ko?” you find yourself constantly asking. Although you don’t complain, your friends would never understand what it means to you and you don’t feel the need to explain either. Even right now, as they busy themselves with academics and campus cuties, you’re still wondering what a Form B is.

76 “Uy, Gabby. Nakatunganga ka nanaman diyan. Saan tayo uupo?” “’Doon nalang sa may gitna,” You stay a little longer at the table to make sure that all your org-related items are safe and secure before buying anything. Ayaw ko na maging burara., please Lord help me, you think to yourself again. You have approximately an hour and 30 minutes to eat your lunch, get the paperwork signed, squeeze in some chit-chat, and mentally prepare yourself for your next class. It’s not easy, but you never expect it to be anything but.

In the middle of the meal, panic sets in when realize that lunch break for the offices will be over soon, meaning you have a few minutes left to get everything done. “Guys, alis muna ako. Balik ako later.” Your friends know the drill, of course.

Before leaving, you grab the last piece of siomai and hand it to the cute black cat that’s been waiting since you started eating. The feline devours it immediately with an approving purr.

A lot of people might’ve though you looked loony, stomping your heels on the way to one of your many offices. You even feel a little silly yourself, doing these tedious tasks without any large reward coming your way. Sometimes it feels foolish to invest so much on something that doesn’t make sense to a lot of people. But that’s the point—working for a purpose bigger than yourself.

1:52 PM Hmmmmmmeow.

Life is good. You just ate a piece of warm meat (Beef? Fish?) and now you’re ready for a nap. All these humans seem to have so many issues, so much meaningless things going through their minds; but you don’t pay them no attention—unless when they’re offering you food of course. That frantic-looking girl was generous, giving you that large piece like it was nothing. Some humans are good, despite the amount of rejecters at this place, you think. There are three types: (1) the snobs who pretend you don’t exist, (2) the shooers, (3) and worst, the ones that take your picture then tell you to shoo.

You meow a few more times to a few more people around the area but you don’t expect them to be as nice. You’re content with the meat, anyway. After a few more spins, you decide that the hunting would be a little more fruitful in your favorite place, the one just outside this forest-like environment that young people don’t seem to enjoy being in, but are here all the time anyway. Humans, you’ll never understand them.

77 It’s quite a long walk, but you take your time to enjoy the long stretch of trees and that giant roundabout thingy at the end— you’ve always enjoyed how you can just walk and you’ll always find yourself at the same spot. At the end of the stretch, you saunter past the gates and cross the street like you own the place. You make your way down the road and you immediately know that there are more food scraps here than inside. You nitpick and chew on a few chicken bones but decide you want something warm like what the girl offered. One of the best things about being a cat is that no one asks who you are or what you’re doing here. You’re just a cat, it’s none of anyone’s business what you do. You enter a building filled with male humans holding long wooden sticks. Some are crouching on tables, and some are looking at the others crouching and waiting their turn. They’re not wearing their polos like the humans inside, but white shirts that you’re tempted to sink your claws into. You’ve never gone high enough to see what they’re doing with all those sticks and crouching. It must be something involving food.

You spot a human sitting down and eating something stringy and yellow, he seems to be enjoying himself while you leap next to him and meow a few times.

He’s pressing on a rectangular bright box —human catnip, perhaps? — so he doesn’t pay you any mind. You rub your soft head on his arm to get his attention.

“Ay, hello.” He waves at you and points the rectangular box right in your face.

CLICK. A white-hot bright beam engulfs your senses. The flash leaves you blind and paralyzed for a few seconds and you’re just about to bring your claws out when you decide to rub your eyes instead. You know what happens to the other cats that have tried attacking these humans, even if they’re the ones who pounce first. You scurry away from the tool as fast as you can and give the human the meanest, strongest meow you can muster. That ought to scare him.

“Ay shit, blurry.” He sighs. He gives you a frown and goes back to pressing on his catnip.

You leave the place hungry and with a red spot tingling in your line of sight.

He didn’t even give you any food. Some humans are nice, but most of them are too preoccupied in their own world.

4:16 PM Out na me. Wru? You take another look at that failed cat picture you took with the faux-film camera app that Karren demanded you to download. She would’ve enjoyed that

78 seeing that, something, anything, to cool her head nowadays.

Billiards ako babe. Puntahan kita now?

K. GDO ako. Ingat.

You say goodbye to your friends and grab your embarrassingly pink Herschel bag (you and Karren switched bags during the first semester) and made your way out. “Bilisan mo bro, lagot ka kay boss” they tease. You scoff it off but know that there’s always been hierarchy between you two. Not that there’s anything wrong with that, you convince yourself as you make your way past 7-11.

You and Karren have been dating since freshman year. She was funny, energetic, and an all-around fun girl to be with. You helped each other up through numerous lines of coding, and endless nights of academics—endlessly understanding each other well through the two and a half years of being official. If there’s one person you see yourself being with at the end of it all, it would be her. She’s even been your greatest supporter when you decided to shift courses last semester. It’s not that you’ve grown to hate computes, it’s just that in the middle of it all, you found yourself getting extremely tired of seeing yourself in that future. A “pre-quarter life crisis”, Karren would call it.

Ever since you were young you’ve had this mental map to guide you: go to college, find a girl, get the degree, find a job, get married, raise babies, happiness.

But since shifting, you’ve been growing more unsure every day. There is Tasha, but lately you’ve figured there’d be something more than just being with her for the rest of your life.

Near ka na?

You tell the Ikot driver to drop you off just before GDO. You could never break up with her though. It would make you a horrible person, but you also read somewhere that being with someone with even a sliver of doubt is equally horrible.

You spot her sitting on the stands before she spots you, hair up and hands and legs crossed. You give each other a small smile and she beckons you to sit next to her.

You oblige. You always do.

“Kumusta? Okay lang classes mo?”

“Oks lang, mabait naman yung mga prof pero ka-miss pa rin yung block” “Miss ka din namin. Listen, John. I have to tell you something” *** You don’t why it hurts. But it hurts, like a forklift manhandled your heart out of your stupid and left the blood to pour out. She goes on and on but you shut

79 every word out and cover your mouth with your hands— you know what’s going to happen anyway. People passing are looking at the sight of you both weeping but you don’t care.

Finally, she says the words repeating in your mind but never thought to hear: “Ang bata pa kasi natin.”

5:09 PM Dramatic releationship moments in school? That is so sophomore year.

“Ang babata niyo pa sa totoo lang,” you whisper to yourself as you pass a disgustingly cliché couple each trying not to hold each others’ hand and try not to give them a disapproving look.

With your Graduation Photo Package on hand, you are finally on a one-way ticket out of this school. The memories rush into you as you walk the all-too familiar road to Ugnayang La Salle, the many adventures you’ve taken in this campus that has feels unfamiliar, like home, and stale all at once. It’s been a good run, but all good things come to an end—and a twinge in you reminds you that all will be well wherever road you take after college. You’ve done your best, pretty soon the world of employment will scare and excite you all at once.

You’re just about to take another road down memory lane when a familiar red sedan drives by you and honks its horn. The driver rolls its windows down and it’s Kevin, the so-called “campus cutie” that just happens to live in the same village as you. You’ve decided that he was off-limits a long time ago, when a certain radar of yours keeps beeping around him—but you know you’re not in the position to comment on anyone’s sexuality.

“Lea! Need a ride? Paulan na oh.”

“Actually, I’m going to a bar. Pero on the way lang siya sa’tin.”

“Okay lang.”

“Yun, sige!”

You hop in the sedan and look back at the campus that has been your green sanctuary for 4 years—and look forward to the blurry haze of good things to come.

10:01 PM Back in your comfy bed after taking your neighbor Lea to some college bar with dingy lighting, you close your eyes and begin to daydream once again. It seems idiotic and a little idealistic, but you start wondering how many lives have been lived just for today. How many people you haven’t made contact with but definitely have millions of universes going through their own minds. It’s scary, but a little

80 comforting at the same time. You can choose to stay secluded in your own little universe, or go deeper and make connections with other people and their hidden little worlds.

You stare up at the ceiling and begin to wonder about you own universe—and how lonely it’s been.

Maybe it’s time to be a little more open to your blockmates, or confide in a friend like Lea, join an organization, or even get your heart broken if that’s what it takes to open up your universe a little more and experience what it means to be a young and alive and human.

You’re just about to drift off to sleep when a ping! from your phone wakes you right up. Groggily getting up, you see the notifications bright enough to light the night sky. Franco approved your request. Holy shit. Franco waved hello. Holy shit!

Fingers shaking, you press to wave back.

All it takes is a little push.

81

WHEN WOMEN RULE Bianca Isabelle Lariosa

It is 2066, and what remains of the species known as male (prounounced may-l) has disappeared since the patriarchal overthrow of 2031 wherein the women of the world united to topple their counterparts for rule over the Earth. As a result of advancements in reproduction, parthenogenesis has replaced sexual reproduction the continuation of humankind, thus leaving majority of the population as female. Ever since, the world has only known peace.

On a crisp Sunday after class, a group of young woman huddle together beside their lockers to share the secrets they’ve discovered from their ancestors “I heard that those men used to control our governments and my grandmother’s online diary, Tweether or something, always mentioned that they were made of trash.

How horrible!” exclaimed Greta 3.0.

“My great-aunt said the same. She even said that their brains were in their crotches, and it basically controlled them,” added Eva 5.0.

“Can you believe that their kind ruled Earth for billions of years before the overthrow? No wonder it went to shit,” Xyanda, First of her Name, scoffed.

“Do you think we’ll get to see one though?” Greta 3.0 said, “rumor has it that the last of them are way up in the north pole.”

“And what? Serving as Mama Claus’ elves? Don’t be stupid. They’re gone.” Xyanda said as she closed her locker shut, ending their conversation.

The friends agreed and went on their way—except for Eva 5.0 who continued to shove away the fact that she had long been dreaming of a male named Adam and a prophecy to be fulfilled once more.

82

SIKLO Hanna Relanes

Sa iyong duyan dadalhin ka ng banayad na mga kamay, at pipintig ang mga taingang sa oyaying nakasanayan.

Kasabay ang pagkumpas ng mga kamay na dating nag-uugoy ng duyan mo’y ngayong unti-unting naglalaho.

Bibigat ang duyan kung saan ka kinubli, at dagliang mapuputol ang mga lubid na nasa pagitan mo at ng mundo. may ilalaglag ka na naman!

83

WISE ONE Bianca Isabelle Lariosa

In the summer heat, kids climb on her leafy arms.

Old, but she stands sure.

84

85

BUO Jacinth Banite

Madiin, mabilis, masarap–ang bawat hagod ay damang-dama ng dalawang katawang nagka-isang dibib sa gitna ng himlayang tilang tagong langit sa madilim at galit sa kabishasnang kagubatan. Nilalasap ang bawat patak ng malabnaw na alak na katas ng kanilang inaabusong puri. Pinagsasaluhan ang lagkit ng laway at pawis– sa bawat pagdampi ng mamasa-masang mga balat upang durugin ang espasyong pumapagitan sa hayok nilang laman. Sa taas ng kabundukan, sa gitna ng kakahuyan– umaalingawngaw ang ungol ng dalawang manananggal na sumisisid sa kaibuturan ng gabing nagsisimula ng mamaalam. Pawang mga bangag sa hawak at haplos ng kanilang malikot na mga kamay. Nililibot ang bawat sulok ng mga hubad at kulang na katawan. Sa ilalim ng nakangiting buwan, kinukunsinti nito ang kapusukang nasa gitna ng pansamantalang kaligayahan ng dalawang halimaw na gutom at uhaw sa bisig ng isa’t isa.

Madiin, mabilis, masarap, na unti-unting gumaan, bumagal, at tuluyang naging matabang ang sandaling nagsisilbing hapunan at almusal ng dalawang gutom at ligaw ang kapalaran. Nag-umpisang bumanas ang simoy ng paparating na bukangliwayway.

Tumatahan na ang mga kuliglig at lumilikas na ang mga alitaptap mula sa ilalim ng kumukubling kulay abong buwan–ang tanging saksi sa isang napakagandang kasalanan. Humihina ang malambing na hagikhik ng dalawang nilalalang na naglalampungan sa lumalabnaw na kadiliman, ang siyang tanging nakakaalam ng kanilang lihim.

Kumakaway na ang nakasisilaw at nagbabagang liwanag, na siyang susunog at pupunit sa mga hubad nilang katawan. Sa tuluyang paglisan ng gabi, maghihiwalay ang dalawang isinumpa ng umaga dala ng kanilang bakal na pakpak—mga pinagtagi-tagping mga kasuotang hindi na malinis nang anumang banal na tubig. Sa bawat segundong tinatahi nila ang kanilang mga laman, ginugupit pa rin at pilit na pinaghihiwalay ng sinag ng araw. Gaano pa man nila nararamdaman ang pagiging buo kasama ang isa’t isa, ang araw ang patuloy na manlalapnos upang ipaalala sa dalawang alipin ng umaga na sila ay mga putol at may kabiyak na kailangan nilang

86 balikan. Sa paglaho ng mga tala, magiging bulag at bingi ang mga manananggal–upang di makita ang naninisik na mga mata, upang hindi marinig ang nakasisindak na ingay ng mga ligaw na hayop na siyang dudukot sa madilim nilang mga puso. Sa pagpanaw nila mula sa kabundukan, tataya sa pangakong sila’y magkikitang muli pagbalik ang nambibiting sandali na katulad nila’y kulang at hati.

Sana lang maari nilang hilahin pabalik ang buwan at itaboy palayo ang araw, nang sa gayon ay magagawa nilang manatili, kalimutan ang anu mang katotohanang pumupuwing sa nakakabulag na kasinungalingan. Ngunit kailanman ay hindi nila maaring lokohin ang oras—tuluyang namaalam ang buwan, at babangon ang mapanakit na araw mula sa himbing na labis na pinagasamantalahan. Magbibitiw ang dalawang manananggal, tatalikod sa isa’t isa upang muling iwanan ang sarap ng sandali. Magkasama man silang pumanhik sa kabundukan, sabay na naligaw sa ruta ng kanilang mga katawan, magkahiwalay nilang tatahakin ang landas, palabas, pabalik sa kanilang mga tahanan kung saan ang kanilang mga kabiyak ay naghihintay. Mga kabiyak na sana’y kukumpleto sa mga hating katawan na muli namang pipiliing maging putol upang makabalik sa taas ng bundok, sa ilalim ng buwan pipiling lisanin ang tahanan kung saan ang katawan na una nilang minahal ay taimtim na nagsusumamo.

Ngunit dahil patuloy sa pananahimik ang araw, ang mga ninakawan ng utak at puso ay mananatiling dukha at manhid sa kasinungalingang hindi kailanman maaring itama ng mga tala. Mananatiling biktima ng lihim na nakakubli sa mga mata ng traydor na buwan.

87

APPENDIX H. Interview Transcript With The Fire Victims From Brgy. Tahong Jomar Villanueva Interviewees:

Rey Salinas (50 years old)

Jun Castro (31 years old)

Badet Custodio (57 years old)

Marcel Mediona (24 years old)

Chief Inspector Officer Judas Dela Pas (59 years old)

Alyas Timang (40 years old)

Interviewer:

Saulo Salazar

Date:

Tuesday, February 21, 2019

Time:

1:00 PM to 4:00 PM

Place:

Brgy. Tahong, Cavite

(Start of Interview) Saulo Salazar: Pwede niyo po bang ikwento sa’min kung ano pong nangyari nung gabing yun?

Rey Salinas: Madaling araw yun eh. Alas dos yata, alas tres. May sumigaw na lang bigla. Sunog! Sunog! Nagising po ako tsaka yung misis ko. Edi lumabas po ako ng bahay. Pagtingin ko sa labas, nagtatakbuhan na yung mga kapitbahay namin. Nakita ko pa nga si Teacher Marcel eh. (Points at house) Dala niya yung laptop niya habang tumatakbo. Nagtuturo kasi sya dyan sa high school. Ang bilis nga ng takbo niya eh. Tapos, pumunta ako doon sa may eskinita. (Points at the narrow street at the right) Pagliko ko sa may eskinita, biglang may sumabog! Ang lakas talaga. Sobrang lakas, parang nakakabingi. Tapos, biglang naging kulay pula yung buong eskinita. Nakita ko na lang ang lakas na ng apoy, ang lakas

88 talaga. (Voice shakes) Ang ginawa ko, tinakbo ko yung bahay namin. Sigaw pa nga ako nang sigaw eh. (Shouts) Sunog! Sunog! Labas na, labas na! Sabi ko sa asawa ko. Tapos, binuhat ko yung anak ko. (Points at his child) Apat na taon lang siya eh. Tapos lahat kami dito, nagtatakbuhan—nagtatakbuhan talaga.

Wala talaga kaming bitbit. Yung anak ko lang. Kasama ko yung misis ko. Sila kasi yung pinakamahalaga. Pagpunta namin don sa labasan, parang kinakapos ako ng hininga. Tapos yung asawa ko naluluha na siya. (Cries) Yung anak ko naman, iyak nang iyak. Tapos, nakita ko si Jun, talagang iyak siya nang iyak.

(Voice trembles) Para siyang mababaliw. *** Saulo Salazar: Pwede niyo po bang ikwento samin kung ano pong nangyari nung gabing ‘yun?

Jun Castro: Kasi madaling araw yun e. Syempre, madaling araw pa lang, lahat kami tulog pa. Sa may sala ako nun natulog eh. Tapos, si Nanay tsaka si Tatay, sa taas sila natulog. (Looks at their burnt second floor) Nag-inuman kasi kami ng barkada ko. Pito kaming nag-inuman. (Scratches his left hand) Pagkatapos, sa may sala na ako natulog. Nung alas tres, may sumisigaw. May sunog daw. May sunog.

Pagkagising ko, puro usok na yung bahay. Puro usok dyan pati dito! (Points at the second floor) Hindi talaga ako makahinga. Kaya gumapang ako, lumabas ako ng bahay namin. Tapos nagtatakbuhan na yung mga kapitbahay. Paglingon ko sa bahay ni Buboy, yung kabarkada ko, nasusunog na yung bahay nila. (Looks at Buboy’s house) Ang lakas na talaga ng apoy. Gusto ko sanang tumulong patayin yung apoy, kaya lang wala naman kaming tubig dito sa compound. Nakiki-igib lang kami sa may labasan. Kila Ate Badet. Maya-maya, nagwawala na si Mama Ebeng, yung nanay ni Buboy. Si Buboy daw! Si Buboy! (Silence) Naiwan daw si Buboy sa loob. Malakas kasi yun uminom eh. Eh, lumalagablab na yung apoy.

Wala nang gustong pumasok sa bahay para patayin yung apoy kasi malakas na nga. (Bites lips) Tapos, biglang may sumabog. Sobrang lakas. Ang sabi-sabi, yung gasul daw yun nila Buboy. Naabot na daw ng apoy. Sila lang kasi yung may gasul dito sa buong compound eh. Edi nagtakbuhan na kaming lahat. Nagtakbuhan talaga yung mga tao. Nabangga ko pa nga si Teacher Marcel eh. Nabagsak pa nga yung laptop niya pangturo sa may high school. Syempre, lahat kami natakot na. Ang lakas na kasi ng apoy. Pagdating ko sa may labasan, dun na ako umiyak ng umiyak na parang mababaliw ako. (Voice trembles) Para akong masisiraan ng

89 bait. (Tears fell from his eyes) Naiwanan ko kasi sila Nanay. (Cries) *** Saulo Salazar: Pwede niyo po bang ikwento samin kung ano pong nangyari nung gabing yun?

Badet Custodio: (Bites her fingernails) Nung gabi kasi na yun, alas dose na kasi ako natulog. Kasi nagpapaigib kasi ako dito samin. Wala naman akong kaso sa kanila kasi sila, kailangan talaga nila yung tubig. Kaya alas dose na ako natulog. (Points her fingers at different houses) Ayan, si Ebeng, si Rey, silasila yung nakiki-igib lang samin. Nung natulog na ako. Nagising naman ako bigla. Sabi nung apo ko, lola, lola, nasusunog daw yung compound. (Voice grows louder) Sabi ko, “Ha? Bakit? Anong nangyari? Bakit daw nasunog?� Sabi ng apo ko yung sunog daw galing sa bahay nila Timang. Nangangalakal lang kasi yun, tapos madaling araw na daw umuwi. Wala kasing ilaw sa compound eh.

Kaya yung gasera, pinabayaan naman daw. Eh, hindi naman daw makausap ng maayos si Timang. Kasi, siguro, natakot din siya. Muntik nga siyang bugbugin ng mga tao eh. (Lifts her brow) Ang umawat pa nga yung anak ko. Kasi tanod siya. Tapos, ayun nga ang nangyari, yung buong compund, nasunog lahat. Eh mabuti na lang dito samin may malaking dingding, hiwalay kami sa compound.

(Glances at the wall) Kaya yung apoy, hindi na kumalat dito sa may bandang amin. Pero kahit ganun, nalulungkot pa rin ako. Kasi dito yan sila nakiki-igib sa amin. Parang pamilya ko na rin sila kasi dito sila samin nakiki-igib ng tubig.

Kaya, sobrang lungkot. Kasi nung pagsapit ng alas-sais ng umaga, hindi na kasi kami nakatulog eh, nakikita ko, yung mga taong nakiki-igib sa amin, nilalabas na sila galing sa mga nasunog na bahay. Sana malakas yung tubig namin para sana natulungan man lang namin sila. Hindi na ako magpa-interbyu, noy.

(Voice shakes) Kasi, kumbaga, sariwa pa sakin yung mga nakita ko.

Saulo Salazar: Okay po. Sige po, Nanay Badet. Pasensya na po kayo.

Badet Custodio: Akala rin ko kasi kaya ko nang magkwento eh. *** Saulo Salazar: Meron na po bang lead ang fire department tungkol po sa nangyaring sunog?

Jun Castro: (Speaks quietly) Ang sabi-sabi dito, yung sunog daw, nagsimula talaga sa bahay ni Timang. Eh, yun yung sabi-sabi. Hinuli pa nga yun ng baranggay eh. Pero pinakawalan din. (Stares blankly) Hindi daw kasi makausap ng maayos. Para bang nabaliw. Tsaka wala naman daw nakakita na siya yung

90 nagsindi ng apoy. Eh ang sabi naman namin dito, sinong mananagot? (Stares at me in the eyes) Sinong may pakana ng sunog? Kaya ang sabi namin, siguro sila Mayor Laarni ang nagpasunog sa mga bahay namin. Sila siguro kasi gusto nila kaming paalisin dito eh, matagal na. Sabi daw, tatambakan daw ‘tong compound eh. Gagawan daw ng mall. Kaya gusto nila kaming paalisin dito. (Breathes heavily) *** Saulo Salazar: Meron na po bang lead ang fire department tungkol po sa nangyaring sunog?

Rey Salinas: (Speaks angrily) Sabi ni Dela Pas, yung officer dun sa fire department, sa bahay daw talaga ni Timang nagsimula yung apoy. Napabayaan daw yung gasera. (Pants) Madaling araw na daw kasi yun nakauwi ng bahay. Siya lang rin kasi mag-isa sa kanila. Iniwan kasi yun ng asawa niya. Wala kasi talaga kaming kuryente dito sa buong compund. Kaya lahat kami, gasera lang ang gamit. Mabait naman yun si Timang. Minsan nga nakakausap ko yun eh. Tsaka tingin ko hindi sa bahay niya nanggaling yung apoy. Wala namang nakakita eh.

Tsaka, pagkain nga wala siyang pambili eh, gas pa kaya? Ang sabi naman ng iba, baka daw pinasunog talaga yung compound. Squatters lang naman daw kami dito. Ang sabi ko naman, mula pagkabata nandito na kami. Ngayon, singkwenta anyos na ako. (Breathes heavily) Kaya hindi talaga kami squatter dito. Dito talaga kami nagmula at lumaki. Gusto kasi ni Mayor, umalis na kami dito at ililipat naman kami sa Naic. Wala naman kaming magiging kabuhayan don. *** Saulo Salazar: Teacher Marcel, salamat po dahil pinaunlakan niyo po ang aking interview. Kamusta na po kayo ngayong isang linggo na po matapos ang insidente?

Marcel Mediona: Sa totoo lang, hanggang ngayon, hindi pa rin namin matanggap na wala na kaming bahay. Parang mahirap maka-recover. (Silence) Kasi kahit naman mahihirap lang ang mga tao dito sa compund, may mga pinundar din naman kaming lahat. Pinagsikapan rin naman naming maitatag ang aming mga tahanan. Ako talaga, bata pa lang ako, nandito na ako sa compound. Dito kami tumira. Dito ako nagkamuwang. Hanggang sa grumadweyt ako. Hanggang sa nagkatrabaho ako. (Cries) Dito kami nakatira. Mahihirap lang ang mga tao dito, pero hindi kami masasama. Sabi ng fire department, sa isang bahay daw dito samin nagsimula ang apoy. Hindi ako naniniwala. Hindi ako kumbinsido. Pero

91 kumbinsido ako na may masasamang tao na sinadyang ganito ang kahantungan namin. Mga halang sila. Sa totoo lang, mula nung magbagong taon, halos linggolinggo kaming nakakatanggap ng notice. Kulang na lang isupalpal nila sa mukha namin na lumayas na kami sa mga tahanan namin. Hindi kami pumapayag dahil dito kami nakatira. Dito kami lumaki. Dito kami nagkapangarap. Hindi kami nag-exist sa compound para lang palayasin pagdating ng panahon. We live here. This is our home. They can burn our houses down, but they can’t deny our humanity, our existence. *** Saulo Salazar: Magandang araw po, Sir. Ako po si Ardium, estudyante po ng Lasalle. Gusto ko lang po sanang humingi ng update regarding po sa nangyari pong sun—?

Chief Inspector Officer Judas Dela Pas: Yung sunog? Sinong nagpapunta sa’yo dito? (Silence) Saulo Salazar: Ah. Sinadya ko po talaga tong opisina niyo mag-interview.

Para po kasi ito sa research ko tungkol sa lived-experiences ng mga mangingisda ng Brgy. Tahong, kaugnay nga po doon sa nangyaring sunog. Marami na po akong nakausap na residente doon at ang sabi po kasi nila e pinasunog— Chief Inspector: Pinasunog? Sino daw ang nagpasunog? Sinabi ba nila?

Saulo Salazar: Ang kwento po kasi ng mga residente e may lalaki daw po, Timang ang pangalan, na binayaran daw po para sunugin yung mga kabahayan doon. Nung nasusunog na daw po kas— Chief Inspector: Sino nga daw ang nagpasunog? May binanggit bang pangalan yung mga nainterview mo?

Saulo Salazar: Si— Sir Mayor Laarni daw po.

Chief Inspector: (Laughs) Hindi yun totoo. Fake news lang yun. (Laughs again) Alam mo, aksidente talaga ang lahat. Ganito kasi talaga ang nangyari. Si Timang, timang yun e. (Laughs) May sayad kasi yun. Sa nakalap kasi naming detalye, sinabuyan niya raw yung bahay niya ng gas. Tapos, sinilaban.

Saulo Salazar: Sinilaban niya po? Eh sarili niya pong bahay yun, ‘di ba?

Chief Inspector: Kaya nga timang ang tawag sa kaniya e. (Laughs) Yun talaga ang nangyari. Sa ngayon, hindi pa ako pwedeng maglabas ng mga detalye kasi— Saulo Salazar: Bakit po, Sir? Chief Inspector: E kasi on-going pa yung kaso. (Silence) Ngayon, kung gusto mo, magtanong-tanong ka pa doon sa compound. O di kaya interview-hin mo si

92

Timang. (Laughs) Ewan ko lang kung makakausap mo yun ng maayos. *** Saulo Salazar: Magandang araw po. Gusto lang po namin malaman kung ano yung reaksyon niyo sa balitang sa bahay niyo raw po nagmula ang sunog?

Alyas Timang: TANG INA! (Eyes glared) Ako ba may kasalanan? Ako? Bakit ako? Bakit ako? Wala nga akong pambili ng pagkain eh tapos gas, may pambili ako? Tang ina talaga! Sinong nagsabi sayo? Sinong nagsa— (End of Interview)

93

BLOWN Kelsey Telo

First the tease then comes the devour, tongue pushing on its walls, lips tight around the tower.

With unauthorized vigor, slide through its length, pull and absorb its soul.

Ravage and take its strength.

Don’t stop until it erupts— until it quakes and trembles, until it loses breath, surrenders, and tumbles.

Wait until its beauty vanishes, until its endless waters dry.

Air blackens, the climate swings, ice melts and creatures die.

94

PARIRALA Paul Dranreb Umali

Baka mayroon pa.

Sige na, Subukan mo pa.

Bago tuluyang pamagatan ang panibago mong obra, tuldukan mo muna ang mga pariralang iniwan mong walang kahulugan.

Hindi pa tayo tapos.

Naghihintay pa ako sa’yong pangungusap.

95

96

WRITERS

Christine Claveria

Hanna Relanes

Makuha ka sa isang tingin.

Ang katahimikan ng bibig ang siyang ingay ng isip.

97

WRITERS

Dox Cantimbuhan

Jacinth Banite

Sa kaibuturan ng karimlan, ang

A damsel’s melancholy is the need to

palad ang kandila ng kamalayan.

wait for the darkness to make love with the moon and stars.

WRITERS

BIANCA ISABELLE LARIOSA

PATRIK ABOY

JOMAR VILLANUEVA

KELSEY TELO

PAUL DRANREB UMALI

ARTISTS

PIA MARANTAN

MARCO BELARMINO

STEPHANIE ARREZA

SHEKA IGNACO

KIMBERLY DE VILLA

ANDREA GASTARDO

JEAN QUINTO

APRILEAN OCTAVO

GERARDINE ALCALA

100

EDITOR

Jason Christopher Paz

101

102

The Official Student Publication of De La Salle University-DasmariĂąas Founded: June 1985 Member, College Editors Guild of the Philippines

EDITORIAL BOARD AY 2018-2019 Ma. Bianca Isabelle C. Lariosa, Editor in Chief Casvel Teresa A. Lopez, Managing Director Patrik S. Aboy, In charge, News Jason Christopher C. Paz, Literary Coordinator Rose Kristine S. Amarillo, In charge, Sports Marco R. Belarmino, Art Coordinator Pia Margarita C. Marantan, Photo Coordinator Paolo Lorenzo G. Salud, In charge, Web Mr. Lakandupil C. Garcia, EdD Adviser

The Heraldo Filipino has its editorial office at Room 213, Gregoria

Montoya Hall (Administration Building) De La Salle UniversityDasmariĂąas, Cavite, Philippines 4115.

Telephone: +63 46 481 1900 local 3063 Email: officialheraldofilipino@gmail.com Website: heraldofilipino.com Contributions, comments, suggestions, and signed letters should be addressed to the editor in chief.

103

palad is the literary digest of The Heraldo Filipino, official student publication of De La Salle University - DasmariĂąas.

The Literary works published remain as properties of their authors.

104

105

106