Bladerboek Hofzaal

Wisselende bondgenootschappen

Hoge Brabantse adel in Bergen op Zoom

Verdeel en heers

Heer Jan II van Glymes

Belangrijke posities

(Inter)nationaal politicus van formaat

De eerste markies van Berghen opten Zoom

Vroom en voornaam

0

10 km

Oosterhout

Steenbergen

Gastel

Oudenbosch Hoeven Hage Etten

Halsteren Bergen op Zoom

Woensdrecht

Ginneken

Sprundel

Wouw

Borgvliet

BREDA

Gilze Chaam

Nispen

Alphen Zundert Baarle

Huijbergen Loenhout

Ossendrecht Zandvliet

Nadere verdeling van het vroegere land van Breda, 1458–1459

Heerlijkheid Bergen op Zoom

Heerlijkheid Breda Heerlijkheid Steenbergen

Hoofdplaats van een heerlijkheid

Plaatsen, behorende onder de vroegere invloedssfeer van het land van Breda

Verdeel en heers Gerard van Wezemaal

Hertog Jan I van Brabant beleent Gerard van Wezemaal in 1287 met het westelijk deel van het land van Breda met onder andere de heerlijkheden Bergen op Zoom, Woensdrecht en Ossendrecht en het dorp Wouw. Raso van Liedekerke krijgt de heerlijkheid Breda in het oostelijk deel.

Beide heren delen het bestuur over een gebied met Steenbergen, Oud Gastel, Oudenbosch en Hoeven.

Pas in 1458 wordt dit gebied definitief onderling verdeeld.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

Met de verwerving van de heerlijkheid Bergen op Zoom stijgt het aanzien van Gerard van Wezemaal.

Hij maakt furore op het slagveld en behoort al gauw tot de hogere adel van Brabant.

vervolg

Verdeel en heers Hendrik I en II van Boutersem

Tijdens de Van Boutersems ontwikkelt Bergen op Zoom zich tot een belangrijk handelscentrum.

Hendrik I van Boutersem is getrouwd met de achterkleindochter van Gerard van Wezemaal.

Hij verleent Bergen op Zoom in 1365 het Groot Privilege waardoor de stad het recht verkrijgt tweemaal per jaar een vrije jaarmarkt te houden.

Dit is de basis voor de latere economische bloei van Bergen op Zoom.

Hendrik II komt na de verwoestende stadsbrand van 1397 Bergen op Zoom tegemoet door de Lakenhal en de Wissel (geldwisselkantoor) over te dragen.

De exploitatie hiervan zorgt ervoor dat de stad tijdens de jaarmarkten belangrijke inkomsten verwerft.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

Jan I van Glymes heer van Bergen op Zoom ? – † 1427

Johanna van Boutersem vrouwe van Bergen op Zoom ? – † 1430

Jan II van Glymes 1417 – † 1494

Margaretha de Saint-Simon ? – † 1465

Jan III van Glymes 1452 – † 1532

Adriana van Brimeu circa 1472 – † 1500

Antoon van Glymes sinds 1533 markies 1500 – † 1541

Jacqueline van Croy circa 1500 – † circa 1550

Jan IV van Glymes 1528 – † 1567

Maria van Lannoy circa 1534 – † 1580

De familie Van Glymes stamt af van een bastaardzoon van hertog Jan II van Brabant.

Heer Jan II van Glymes Bijgenaamd Jan metten Lippen (1417–1494)

Metten Lippen verwijst naar een vergroeiing aan de mond en naar het grote aantal (bastaard)kinderen van Jan II. De hiernaast geciteerde strofe uit een Latijns gedicht moet men niet te letterlijk nemen.

Jan II heeft vermoedelijk ‘slechts’ 34 kinderen, waarvan 13 bij zijn wettige echtgenote, Margaretha de Saint-Simon.

Ook het verhaal dat Jan II het ius primae noctis heeft, het recht op de eerste huwelijksnacht van zijn onderdanen, klinkt mooi maar berust op fictie.

Adellijk leven Adellijk levenWisselende Wisselende bondgenootschappen bondgenootschappen

“Zie hier geschilderd met dikke lip(pen) degene die, doordat hij met zijn lippen lippen liefkoosde, de goden gelukkig hebben gemaakt met tienmaal een vijfde telg.”

vervolg

Heer Jan II van Glymes Kundig onderhandelaar

In 1458 komt hij met de heer van Breda een verdeling overeen van het land dat zij in gemeenschappelijk beheer hebben. De gebieden ten noorden van Gastel, Oudenbosch en Hoeven worden toegevoegd aan de domeinen van Jan II. Later koopt hij Borgvliet aan van heer Jan van der Dilft en laat hij bij Halsteren nieuwe polders aanleggen.

Jan II stimuleert de jaarmarkten. Met de verworven rijkdom krijgen verschillende gebouwen uitbreidingen of nieuwbouw zoals de Sint-Gertrudiskerk en Het Markiezenhof.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

Heer Jan II van Glymes weet zijn grondgebied flink uit te breiden. Onder zijn bewind groeit Bergen op Zoom uit tot een belangrijke handelsstad.

vervolg

Heer Jan II van Glymes Sterft als belangrijk man

Wanneer Jan II van Glymes (1417–1494) overlijdt luiden de klokken dertig dagen lang. Bij zijn baar worden acht missen en in de hofkapel 57 requiemmissen gelezen. Op zijn sterfdag krijgt elke arme 1½ stuiver.

De vier zonen van Jan II van Glymes vervullen zowel op bestuurlijk als op militair en religieus gebied prestigieuze functies in de Nederlanden. Aan het einde van de vijftiende eeuw is hun invloed het grootst. In 1533 verheft keizer Karel V kleinzoon Antoon tot markies.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

De broers knielen in aanbidding, samen met hun patroonheiligen, de heilige Henricus en Johannes de Evangelist.

Hendrik draagt de bisschopsmantel met mijter en staf.

Jan draagt het harnas met wapenrok.

Belangrijke posities Hendrik en Jan van Glymes, zonen van heer Jan II

Na een succesvolle carrière als geestelijke vervult Hendrik sinds 1480 de functie van bisschop van Kamerijk. Zijn secretaris is de jonge humanist Desiderius Erasmus. Hendrik voltrekt het huwelijk tussen Filips de Schone en Johanna van Aragon.

In 1493 wordt hij kanselier van de Orde van het Gulden Vlies.

Jan III volgt in 1494 zijn vader op als heer van Bergen op Zoom. De broers zijn vertrouwelingen en raadsheren van de Bourgondische en later de Habsburgse vorstenhuizen.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

Waarschijnlijk laat Jan III (1452–1532) dit portret, na het overlijden van zijn vrouw Adriana, maken voor een eventuele nieuwe toekomstige echtgenote.

Hij is afgebeeld met het ordeteken van het Gulden Vlies en houdt een bloemetje in zijn hand.

(Inter)nationaal politicus van formaat Heer Jan III van Glymes, raadsheer van de keizer

Tijdens zijn leven is Jan III onder meer raadsheer van Filips de Schone, keizer Maximiliaan, keizer Karel V en van de regentessen Margaretha van Oostenrijk en Maria van Hongarije. ‘Thuis’ zet hij de renovatie van het kasteel van Wouw en de uitbreiding van Het Markiezenhof op grootschalige wijze voort. Het Markiezenhof wordt de manifestatie van zijn macht.

Was hij langer blijven leven dan was Jan III wellicht door Karel V verheven tot markies. In 1533 komt deze eer aan zijn zoon Antoon toe.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

vervolg

(Inter)nationaal politicus van formaat Heer Jan III van Glymes, ridder van het Gulden Vlies

De Orde van het Gulden Vlies is in 1430 opgericht door Filips de Goede, hertog van BourgondiĂŤ.

Het lidmaatschap van deze exclusieve ridderorde is een enorme eer.

Als vliesridder wil Jan III graag beschikken over een kopie van het handschrift met de geschiedenis van de Orde geschreven door Guillaume Fillastre in 1473. Het origineel is gemaakt voor Karel de Stoute. Onderaan de afbeelding (pagina links) staat het wapen van Jan III. Hieruit blijkt dat hij de opdrachtgever is. Het heeft hem vast een lieve duit gekost.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

In 1481 wordt Jan III opgenomen in de prestigieuze ridderorde van het Gulden Vlies. Dit geeft hem een geweldige status.

Karel V verheft Antoon van Glymes, zoon van Jan III, in 1533 tot markies.

Lang heeft Antoon niet kunnen genieten van zijn nieuwe status. Hij sterft op 41-jarige leeftijd.

De eerste markies van Berghen opten Zoom Antoon van Glymes sterft jong

Zijn weduwe, Jacqueline van Croy, neemt na het overlijden van haar man het bestuur van het markiezaat op zich. Jacqueline ontpopt zich tot een autoritair bestuurster. In 1549 ontvangt zij Filips II, dan nog geen koning, in het kader van zijn inhuldigingstocht door de lage landen.

In 1550 geeft zij het stokje over aan haar enige zoon Jan IV. Ook zij mag niet lang van haar rust genieten. Markiezin Jacqueline van Croy overlijdt datzelfde jaar.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

Markies Jan IV (1528–1567) valt postuum in ongenade bij koning Filips II. Het markiezaat wordt geconfisqueerd.

De inboedels van zijn huizen en kastelen worden in Antwerpen geveild.

Vroom en voornaam Jan IV van Glymes valt in ongenade

Jan IV van Glymes is de tweede markies van Bergen op Zoom. Hij wordt in 1560 stadhouder van Henegouwen en gouverneur van Valenciennes, Kamerijk en Binche. Net als zijn vriend Willem van Oranje pleit hij voor verdraagzaamheid op religieus gebied.

In 1566 reist Jan IV samen met de baron van Montigny naar koning Filips II. Hij moet de koning op de hoogte brengen van de toestand in de Nederlanden. Vanwege de ‘beeldenstorm’ wordt hem een vertrek uit Spanje verboden. Jan IV wordt er ziek en overlijdt.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

vervolg

Vroom en voornaam ‘Ian de Glimes / marquis van Bergen / in Spanje gestorven / hier begraven’ (1528–1567) ‘Vrouwe Maria / de Lannoy / marquisinne / gestorve[n] sonder kinder’ (circa 1534–1580)

Adriaan van der Creke ontvangt 47 Carolusguldens en 10 stuivers voor het vervaardigen van de beeltenissen van Jan IV en zijn echtgenote Maria.

Het zijn kopieën van bestaande portretten en zijn bedoeld voor de portrettengalerij van heren en markiezen in het stadhuis van Bergen op Zoom.

Jan IV is afgebeeld in een harnas, met de keten van de Orde van het Gulden Vlies, die hem in 1556 toelaat als lid.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

Maria draagt een gele japon (tabbaard).

De overmantel (vlieger) is voorzien van een hoog opstaande kraag met schouderrollen en is versierd met boordsels (passementen) en parels.

De ketting om haar hals is een indrukwekkend renaissancejuweel.

vervolg

Vroom en voornaam Markiezin Maria van Lannoy-Molenbeke (circa 1534–1580)

Bij wijze van gunst mag markiezin Maria, na de confiscatie van het markiezaat door koning Filips II, in Het Markiezenhof blijven wonen.

Haar huwelijk met Jan IV blijft kinderloos.

Met het overlijden van haar echtgenoot breekt een turbulente periode aan. Jan IV wordt postuum veroordeeld wegens majesteitsschennis en zijn bezittingen vervallen aan de koning.

Maria heeft een grote belangstelling voor godsdienstige literatuur. Haar bibliotheek bestaat uit wel 155 boeken. Zij sterft in haar eigen kasteel te Solre in Henegouwen.

Adellijk leven

Wisselende bondgenootschappen

Verantwoording Verantwoording objecten Sterfbed Jan II ‘Jan van Glymes, bijgenaamd “metten Lippen”, heer van Bergen op Zoom, sterft ten jare 1494’ Gerard van Genk, 1869, olieverf op doek

Bijeenkomst van het kapittel van het Gulden Vlies in 1473 met Karel de Stoute op de troon. Onderin is het wapen van Jan van Bergen (de latere Jan III) te zien Guillaume Fillastre, Histoire de la Toison d’or Nationalbibliothek Österreich, facsimilé

Portret van Jan II van Glymes (1417–1494), heer van Bergen op Zoom Bartram Foucher, 1659 naar een ouder voorbeeld, olieverf op paneel Oorkonde waarin Jan I, hertog van Brabant, verklaart dat hij Gerard van Wezemaal beleent met de helft van de heerlijkheid Breda, en Raso van Liedekerke met de stad Breda en de daarbij behorende leengoederen 22 juni 1287, facsimilé Nationaal Archief Den Haag, Archief van de Nassause Domeinraad

Oorkonde waarin Jan II van Glymes, heer van Bergen op Zoom, en zijn zoon Jan van Bergen, heer van Walhain, een overeenkomst sluiten met Jan van der Dilft, heer van Borgvliet, inzake de overdracht van de heerlijkheid Borgvliet aan de heer van Bergen op Zoom 1 september 1481, facsimilé Baret met een insigne van keizer Karel V Eerste helft 16de eeuw Insigne: bruikleen A. van der Kallen Baret; replica: Stichting Historische Kostuums, Bergen op Zoom

Adellijk leven

Munt van Robert van Bergen (1557–1564), zoon van markies Antoon van Glymes, bisschop van Luik en heer van Glymes Zilver

Daalder geslagen te Kamerijk onder aartsbisschop Maximiliaan van Bergen, kleinzoon van Jan II van Glymes 1570, zilver, op de voorzijde de dubbele adelaar van de op dat moment regerende keizer Maximiliaan II van Habsburg

Munt van Robert van Bergen (1557–1564), zoon van markies Antoon van Glymes, bisschop van Luik en heer van Glymes Zilver

Hendrik en Jan III van Glymes in aanbidding Onbekende Zuid-Nederlandse kunstenaar, circa 1495, olieverf op paneel

Munt van Robert van Bergen (1557–1564), zoon van markies Antoon van Glymes, bisschop van Luik en heer van Glymes Brons

Portret van Jan III van Glymes (1452–1532), heer van Bergen op Zoom Saskia Barkema, 2007, kopie naar een verloren gegaan schilderij, olieverf op paneel

Daalder geslagen te Kamerijk onder aartsbisschop Maximiliaan van Bergen, kleinzoon van Jan II van Glymes 1568, zilver

Portret van markies Jan IV van Glymes (1528–1567) Vermoedelijk door Adriaan van der Creke, 1651, olieverf op doek

Wisselende bondgenootschappen

Opschrift: ‘Ian de Glimes/ marquis van Bergen/ in Spanje gestorven/ hier begraven’

Portret van markiezin Maria van Lannoy (circa 1534–1580) Vermoedelijk door Adriaan van der Creke, circa 1651, olieverf op doek Opschrift: ‘Vrouwe Maria/ de Lannoy/ marquisinne/ gestorve[n] sonder kinder’

Oorkonde waarin Jan IV van Nassau, heer van Breda, en Jan II van Glymes, heer van Bergen op Zoom, hun gezamenlijk bestuurd gebied onderling verdelen 28 april 1458

Vlaamse kist 1580, eikenhout en ijzer

Verantwoording bladerboek Slag bij Woeringen in 1288 Codex Manesse, circa 1305–1340 Universiteitsbibliotheek Heidelberg, Cod.Pal.germ. 848, fol. 18

Kaartje van de nadere verdeling van het vroegere land van Breda, 1458–1459 Ontwerp: Platvorm Amsterdam naar voorbeeld van W.A. van Ham, Macht en gezag in het Markiezaat, Hilversum 2000, pag. 65

Het wapenschild van Van Boutersem in een gebrandschilderd raam in de Hofzaal

Uitsnede van de stamboom van de heren en markiezen van Bergen op Zoom (1287–[1795]) Petrus Janssen, 1770

Het kasteel van Wouw, detail uit de belegering van Wouw, 1583 Frans Hogenberg, circa 1588, gravure

Het wapen van Jan IV van Glymes in een gebrandschilderd raam in de Hofzaal

Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven.

Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. Š 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam

Adellijk leven Adellijk levenWisselende Wisselende bondgenootschappen bondgenootschappen

Het wapen van Jacqueline van Croy in een gebrandschilderd raam in de Hofzaal

Christoffelschouw, Colosseumtapijt, wapenschilden

Pronkstukken in de Hofzaal

Huzarenstukje voor de Hofzaal

De legende leeft

Details van de jaarrekening 1521–1522

De gebrandschilderde ramen

Exclusieve wandversiering

Romeinse inspiratie

Huzarenstukje voor de Hofzaal De Christoffelschouw

Mechelse ambachtslieden vervaardigen in 1521 de Christoffelschouw naar een ontwerp van Rombout Keldermans. In Bergen op Zoom bewerken vijf steenhouwers de delen zodanig, dat ze perfect op elkaar aansluiten.

Wanneer Het Markiezenhof in gebruik is als kazerne krijgt de schouw een plek in het stadhuis (1844). In 1973 krijgt zij haar oorspronkelijke plek weer terug.

Zij was en is het pronkstuk van Het Markiezenhof.

Adellijk leven

Christoffelschouw, Colosseumtapijt, wapenschilden

Per schip wordt de 20.000 kilo zware Christoffelschouw in onderdelen van Mechelen naar Bergen op Zoom getransporteerd. In de Hofzaal bouwt men het gevaarte op.

De legende leeft Sint Christoffel, beschermheilige van Bergen op Zoom

Sint Christoffel is een pestheilige en een van de veertien noodhelpers. Hij is de beschermheilige van de reizigers en staat bekend om zijn reuzenkracht.

De legende gaat dat veerman Christoffel door een rivier waadt om een kind naar de overkant te brengen. Hij volhardt in zijn taak en geloof ondanks het feit dat dit (Christus)kind onderweg steeds zwaarder wordt.

De heren van Bergen op Zoom hebben een speciale band met deze heilige. In 1445 is er al een muurschildering van Christoffel in de Hofzaal aanwezig.

Adellijk leven Adellijk levenChristoffelschouw, Christoffelschouw, Colosseumtapijt, Colosseumtapijt, wapenschildenwapenschilden

Als je Sint Christoffel ziet zul je niet sterven zonder het sacrament der stervenden te hebben ontvangen. Middeleeuwers komen de beeltenis van Sint Christoffel dan ook overal tegen.

Details van de jaarrekening 1521–1522 Kosten van het vervoer en de plaatsing van de Christoffelschouw

“Jan van Campen ende Cornelis Adriaenssen die met twe paer peerden de groote blauw schousteenen ende den steen daer Sinte Christoffel inne gehouden es ende twe andere blauw steenen totter selver schouwen, van der havenen in ’t Hoff gesleypt hebben, elck vier schellingen. Valent betaelt 8 scellingen.” (linker pagina) Diverse benodigdheden: “30 kercksperren [lange dunne palen], 9 dellen [planken], 12 rachters [balken], 100 calcx 2 pond en 1 tonne tyras [kalk en cement].”

Adellijk leven

Christoffelschouw, Colosseumtapijt, wapenschilden

“Meesteren Romboute Kelderman, die gelevert heeft dien nyeuwen heerdt boven de nyeuwe schouwe, die geheyst [gedeclareerd] heeft 15 pond vlaems, betaelt op rekeninge 7 pond vlaems, facit 10 pond 10 schellingen brabants.”

De gebrandschilderde ramen Wapenschilden in de vensters van de Hofzaal

Jan III, zoon Antoon en kleinzoon Jan IV voeren het wapen zoals te zien is in het venster boven de deur van het trappenhuis. Het is ook te zien op de Christoffelschouw met ĂŠĂŠn klein verschil. In het raam zijn helm en ezel naar links gericht.

Rechts van deze deur begint in chronologische volgorde de rij wapenschilden in de vensters van de Hofzaal. De audiovisuele presentatie vertelt van elk wapen van wie het is en wat het voorstelt.

In opdracht van Jan III is een kopie gemaakt van de Geschiedenis van het Gulden Vlies geschreven door Guillaume Fillastre. In dit boek staat het hier besproken wapen afgebeeld.

Adellijk leven

Christoffelschouw, Colosseumtapijt, wapenschilden

Een dergelijk rijk uitgevoerd en visueel aantrekkelijk wandtapijt is hĂŠt pronkstuk van de rijken van die tijd en een topstuk van de huidige Hofzaal.

Exclusieve wandversiering Het Colosseumtapijt aan de wand van de Hofzaal

Wanneer Het Markiezenhof in opdracht van Filips II in 1570 in beslag wordt genomen, bevinden zich in dit paleiscomplex 68 wandtapijten. Zo blijkt uit een inventarislijst uit die tijd.

Het Colosseumtapijt is gemaakt in 1575. Het heeft nooit een plek gehad in het hof. Dankzij dit tapijt kunnen we ons wel een voorstelling maken van de pracht van de inrichting van het paleis van de Bergse markiezen.

Het Colosseumtapijt is in 1967 aangekocht door de gemeente Bergen op Zoom en de Stichting Vrienden van Het Markiezenhof.

Adellijk leven

Christoffelschouw, Colosseumtapijt, wapenschilden

Romeinse inspiratie Betekenis van het wandkleed

Veel kunstenaars uit die tijd laten zich inspireren door Romeinse ruïnes en bestuderen de Italiaanse renaissancekunst. Het Colosseum is een geliefd onderwerp van kunstenaars uit de Nederlanden die vanaf 1520 naar Italië reizen.

Afgebeeld als ruiter te paard is keizer Vespasianus op de voorgrond van dit tapijt te zien.

Het paard draagt de dubbele adelaar, het keizerlijk embleem. Op de sokkel de legendarische scène van de wolvin die Romulus en Remus, de stichters van Rome, zoogt.

Adellijk leven

Christoffelschouw, Colosseumtapijt, wapenschilden

In de zestiende eeuw beschouwt men het Colosseum als het indrukwekkendste voorbeeld van de Romeinse bouwkunst.

Vervallen, maar door de eeuwen heen nog steeds overeind.

Verantwoording

Verantwoording objecten Doopschotel met een afbeelding van Sint-Christoffel Circa 16de eeuw, geel koper

Rekeningposten betreffende de Christoffelschouw 1521–1523

Christoffelschouw Ontwerp Rombout Keldermans, 1521–1522

Colosseumtapijt Onbekend Brussels atelier, circa 1575, wol en zijde

Verantwoording bladerboek Het grote gebrandschilderde raam in de Hofzaal

Het Colosseum te Rome gebouwd in de eerste eeuw na Christus

Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven.

Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. Š 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam Adellijk leven Adellijk levenChristoffelschouw, Christoffelschouw, Colosseumtapijt, Colosseumtapijt, wapenschildenwapenschilden

Vrouwen aan de macht

Markiezinnen van Bergen op Zoom

Portret van een vriendschap

Moeizaam manoeuvreren

Corte deductie

Het heikele punt van de religie

Portretruil

Politiek ongelukkige partnerkeuze

Portret van een vriendschap Maria Elisabeth II van den Bergh (1613–1671) als jongedame

Elisabeth Stuart, freule Lieske en nog vier andere adellijke dames laten zich rond 1628 op een speciale manier portretteren. Niemand weet wie deze serie portretten heeft gemaakt en met welke reden.

Loshangende haren staan namelijk in het algemeen voor losse zeden, adellijke dames horen zo niet afgebeeld te worden.

Wel staat vast dat dit raadselachtige portret van Maria Elisabeth II geschilderd is vóórdat zij markiezin wordt. Het is derhalve geen staatsieportret.

Adellijk leven

Vrouwen aan de macht

Na haar verbanning uit Bohemen vestigen de Winterkoningin Elisabeth Stuart en haar echtgenoot Frederik van de Palts zich in Den Haag.

Freule Lieske, zoals Maria Elisabeth II wordt genoemd, en de Winterkoningin raken bevriend.

Moeizaam manoeuvreren Katholieke markiezin Maria Elisabeth II van den Bergh in protestants Bergen op Zoom

De rooms-katholieke Maria Elisabeth II wordt in een overwegend protestantse stad in eerste instantie met argwaan bekeken.

De markiezin heeft het recht talloze ambtenaren te benoemen, waaronder drossaards, schouten, schepenen en dijkgraven. Rooms-katholieken mogen in die tijd geen openbare functies bekleden.

Maria Elisabeth II houdt zich aan de regels.

Haar eigen raadsleden zijn overwegend katholiek hoewel zij na haar inhuldiging ook voor gereformeerde adviseurs kiest.

Adellijk leven

Vrouwen aan de macht

Na de Vrede van Munster wordt Maria Elisabeth II, in 1649 op 36-jarige leeftijd, ingehuldigd als markiezin van Bergen op Zoom. Zij neemt haar intrek in het hof en laat dit naar haar smaak renoveren.

Corte deductie Verhandeling over het bestuur van de stad en de rechten van de markiezin

Het stadsbestuur stelt dat dienaren van de markiezin niet mogen toetreden tot de Brede Raad.

Deze Raad bestaat uit de magistraat, het college van oud-bestuurders en vertegenwoordigers uit de gilden.

Op zijn lijst staan namen van raadsheren van de markiezen die ook een hoge functie hebben bekleed in de stad, waarmee hij aantoont dat men zowel de markies als de stad kan dienen.

Adellijk leven

Vrouwen aan de macht

In zijn ‘Corte deductie’ uit 1652, toont Justus Turcq, oud-schepen en oudburgemeester van Bergen op Zoom, aan dat een persoon tegelijkertijd in dienst kan zijn van de stad én van de markies.

Het heikele punt van de religie Markiezin Maria Elisabeth II in opspraak (circa 1657–1659)

De bekeerde dochter van Elisabeth Stuart vlucht via Bergen op Zoom naar Antwerpen en Parijs, waar zij haar intrek neemt in een klooster. De rooms-katholieke Maria Elisabeth II is partij in deze kwestie.

Elisabeth Stuart vindt namelijk drie brieven van Maria Elisabeth II en is des duivels.

Zij roept de hulp van de Staten-Generaal in. De markiezin wordt ontheven van haar bestuursmacht. Als een onderzoek niets oplevert worden de rechten weer hersteld.

De vriendschap tussen Maria Elisabeth II en de Winterkoningin is nu wel voorbij.

Adellijk leven

Vrouwen aan de macht

De bekering tot het rooms-katholieke geloof van de dochter van de Winterkoningin veroorzaakt een gigantische rel.

Portretruil Gerard van Honthorst schildert HenriĂŤtte Francisca van Hohenzollern

Op dit portret is HenriĂŤtte Francisca zeven jaar.

Eenzelfde portret maakt Gerard van Honthorst van de dochter van de Winterkoningin, Elisabeth Stuart. In 1650 besluiten de moeders de portretten van hun dochters te ruilen.

In 1661 reist Elisabeth Stuart terug naar Engeland en neemt het portret mee.

Na haar overlijden komt het in de collectie Craven waar het driehonderd jaar blijft. Na een eerdere vergeefse poging weet de gemeente Bergen op Zoom het in 1981 te bemachtigen.

Adellijk leven Adellijk leven Vrouwen Vrouwen aanaan de macht de macht

Van Honthorst maakt meer van dit soort portretten.

In houding en kledij is er een treffende overeenkomst met het portret van de dochter van Amalia van Solms en stadhouder Frederik Hendrik.

Door ‘foute’ religieuze of politieke opvattingen van de wettige erfgenamen wordt Het Markiezenhof talloze malen in beslag genomen én weer teruggegeven.

Politiek ongelukkige partnerkeuze Henriëtte Francisca van Hohenzollern slechts twaalf jaar markiezin Het enige kind van markiezin Maria Elisabeth II, Henriëtte Francisca, huwt in 1662 de Noord-Franse edelman Frédéric Maurice de la Tour d’Auvergne.

Een politiek ongelukkige verbintenis want er volgt een reeks oorlogen met Frankrijk.

Tijdens die oorlogen wordt haar het regeren onmogelijk gemaakt zodat zij in de periode 1662 tot 1698 maar twaalf jaar aan het bewind is.

Het markiezaat wordt tijdens de oorlogen tijdelijk overgedragen aan prins Willem III van Oranje.

Henriëtte Francisca wordt opgevolgd door haar zoon François Egon de la Tour d’Auvergne.

Adellijk leven

Vrouwen aan de macht

Wanneer in 1672 een oorlog met Frankrijk uitbreekt vertrouwen de Staten-Generaal de politieke sympathieën van Henriëtte Francisca’s Franse echtgenoot niet.

Verantwoording

Verantwoording objecten Maria Elisabeth II van den Bergh (1613–1671), markiezin van Bergen op Zoom en gravin van den Bergh Anoniem, circa 1628, olieverf op paneel

Henriëtte Francisca van Hohenzollern (1642–1698), markiezin van Bergen op Zoom Gerard van Honthorst, 1649, olieverf op doek

Portret van Winterkoningin Elisabeth Stuart Anoniem, circa 1640, olieverf op paneel

Voorblad van de ‘Corte deductie’, verhandeling over het bestuur van de stad en de rechten van de markiezen dienaangaande Justus Turcq, 1652

Verantwoording bladerboek Zegel en handtekening van Maria Elisabeth II van den Bergh (1613–1671), markiezin van Bergen op Zoom en gravin van den Bergh 31 oktober 1659

Detail van het schilderij van Frederick Henry, Prins van Oranje, met zijn vrouw Amalia van Solms en hun drie jongste dochters Gerard van Honthorst, 1647, olieverf op doek Rijksmuseum, Amsterdam

Stamboom van de heren en markiezen van Bergen op Zoom (1287–[1795]) Petrus Janssen, 1770 Opschrift: ‘Genealogie van het Doorluchtich Huys der Heren en Marquisen van Bergen-optenZoom’ Portret van Louise Maria van de Palts, dochter van de Winterkoningin Gerard van Honthorst, 1642, olieverf op doek Schloss Villa Ludwigshöhe

Adellijk leven Adellijk leven Vrouwen Vrouwen aanaan de macht de macht

Zegel van Frédéric Maurice de la Tour d’Auvergne 1683

Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven.

Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. © 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam

Het hof en de buitenverblijven

Adellijke woningen van de heren en markiezen

Paleizen en bezittingen

Waterburcht met allure

Speelbal in het politieke veld

Waardevolle inboedel geveild

Beroemd overspel

Adellijk leven

Het hof en de buitenverblijven

Paleizen en bezittingen Woonresidentie kasteel van Wouw

De heren van Bergen op Zoom bezitten woningen in de stad en kastelen op het platteland. Voorbeelden van stadspaleizen zijn Het Markiezenhof en het Hof van Bergen in Brussel. Het slot Wouw, Halsteren, Borgvliet en het kasteel van Walhain bij Brussel zijn belangrijke plattelandsresidenties.

Rondom de kastelen liggen uitgestrekte jachtgronden. Het kasteel van Wouw is tot 1581 het belangrijkste onderkomen van de heren van Bergen.

Adellijk leven

Het hof en de buitenverblijven

De eerste heer van Bergen op Zoom, Gerard van Wezemaal, noemt zich omstreeks 1300 in zijn grootzegel ‘ridder en heer van Wouw’ en niet heer van Bergen.

Waterburcht met allure Kasteel versterkt en gemoderniseerd

Architect Keldermans rondt, omstreeks 1500, de renovatie van het kasteel af. Op een tweede wal rondom de slotgracht van deze burcht plaatsen de werklieden solide torens en poortgebouwen.

De gebouwen staan dicht op elkaar. De ronde woontoren (donjon) is het hoofdgebouw.

Keldermans moderniseert de woongedeelten tot een goed verdedigbare adellijke residentie.

Het is het tweede kasteel in Nederland dat uitgerust is met aarden wallen.

Adellijk leven

Het hof en de buitenverblijven

Er zijn niet veel betrouwbare afbeeldingen van het kasteel van Wouw bewaard gebleven maar door oude rekeningen en de in 1934 opgegraven fundamenten kunnen we er toch een voorstelling van maken.

Speelbal in het politieke veld Kasteel van Wouw ontmanteld

Wouw heeft gedurende de Tachtig jarige Oorlog (1568–1648) zeer te lijden. Dorp en kasteel liggen midden in het oorlogsgebied en worden meerdere malen aangevallen en belegerd.

In 1606 sluiten de strijdende partijen een overeenkomst waarbij ieder een belangrijk kasteel laat ontmantelen. De Staten-Generaal geven het kasteel van Wouw op.

Het kasteel vervalt tot een ruĂŻne, alleen de oostelijke buitenpoort blijft overeind. Deze poort wordt in 1747 door de Fransen gebruikt als hoofdkwartier tijdens de belegering van Bergen op Zoom.

Adellijk leven

Het hof en de buitenverblijven

Het kasteel van Wouw, een van de sterkste burchten in Nederland, is tijdens de Tachtigjarige Oorlog nu eens in Spaanse, dan weer in Staatse handen.

Waardevolle inboedel geveild Het hof geconfisqueerd

Op bevel van de hertog van Alva gaat de inboedel van de markies naar de veiling in Antwerpen.

In het dossier van de Raad van Beroerten worden vele gouden en zilveren objecten genoteerd, schilderijen en maar liefst 68 wandtapijten.

Vermeld is ook kleding van velours, satijn, marokijnleder, marterbont, damast en fluweel voorzien van zilvergalon, goud en edelstenen.

De markiezin-weduwe Maria van Lannoy kan slechts enkele voorwerpen terugkopen.

Adellijk leven

Het hof en de buitenverblijven

Koning Filips II laat beslag leggen op het gehele bezit van Jan IV na diens postume veroordeling voor majesteitsschennis.

Beroemd overspel Tafereel op geconfisqueerde tapijten

Het Bijbelverhaal vertelt hoe koning David verliefd wordt op Batseba, de vrouw van zijn legeraanvoerder Uria. Hij laat haar naar zijn paleis brengen en bedrijft de liefde met haar.

David zorgt er vervolgens voor dat Uria sneuvelt in de strijd. Hij trouwt met Batseba. Zij raakt zwanger en bevalt van een kind dat slechts enkele dagen leeft. Daarna krijgen zij een tweede kind, Salomon, dat David opvolgt op de troon.

Zes van de 68 geconfisqueerde tapijten uit Het Markiezenhof illustreren het verhaal van David en Batseba. In de middeleeuwse literatuur vertegenwoordigt David de adel. Deze tapijten zijn ongeveer 3,5 meter hoog en tussen de 3 en 5 meter breed.

Adellijk leven hofhof en en de buitenverblijven Adellijk leven Het Het de buitenverblijven

De tapijten en andere kostbaarheden worden op last van de Raad van Beroerten nauwkeurig beschreven in de boedelinventaris.

Verantwoording Verantwoording objecten

Afbeelding niet beschikbaar

Bonnet de police, militair hoofddeksel uit de Franse tijd (1795-1814) Replica vervaardigd door Stichting Historische Kostuums, Bergen op Zoom

Geelrood koperen marketentstertonnetje 19de eeuw, geelrood koper

Kasteel van Wouw Henri De Cort, 1775, olieverf op paneel Ingelijste onderscheidingen van luitenant-kolonel F.D.M.A.H. van Aelst van het Derde Regiment Infanterie te Bergen op Zoom 20ste eeuw

Maquette van het kasteel van Wouw Ruud Cleverens, 2008, diverse materialen in gebruik als Het Markiezenhof kazerne Johannes Disco, 1885

Verantwoording objecten

Verantwoording bladerboek Zegel vanvan Gerard van Wezemaal, Vaandel de Rooms-Katholieke heer van Vereniging Bergen op Zoom Militaire met messing 1301 vaandelbekroning, 1906 Algemeen Rijksarchief Brussel, charters van Brabant (Verkooren I, I, 186)

Groepsfotovan metWouw de leden Belegering in 1583 van het ingekwartierde Derde Frans Hogenberg, circa 1588, Regiment Infanterie op de Grote gravure Binnenplaats van Het Markiezenhof, jaar onbekend

Ruïnes van het kasteel van Wouw Hendrik Spilman, 1745, ets naar Abraham de Haen, 1739

Filips II van Habsburg (1527–1598) Kunstenaar onbekend Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Brussel

Pagina uit het Dossier van de Raad van Beroerten met inboedellijsten van kastelen en woningen van Jan IV van Glymes, markies van Bergen op Zoom, in beslag genomen op bevel van koning Filips II in 1570 16de eeuw (Frans) Algemeen Rijksarchief te Brussel, Archief van de Raad van Beroerten

Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven.

Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. © 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam

Adellijk leven Adellijk leven Het Het hofhof en en de buitenverblijven de buitenverblijven

David et Bethsabée Brussel 1530, wandkleed Musée national de la Renaissance, Château d’Ecouen

De liefde, het spel en hoog bezoek aan Bergen op Zoom

Middeleeuws netwerken

Riddertoernooi

Belangrijke connecties

Hoofse liefde

Een status om op te houden

Triomfbogen en boeketten

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

Riddertoernooi Het huwelijk van Adriana

Wanneer zijn dochter in 1514 trouwt organiseert Jan III ter gelegenheid van de feestelijkheden een riddertoernooi. Hijzelf doet vanwege zijn leeftijd van 61 jaar waarschijnlijk niet mee. Zijn zestienjarige zoon Filips, heer van Walhain, treedt in het strijdperk tegen zijn kersverse zwager Filips van Nassau-Idstein.

Afbeeldingen van toernooien komen in die tijd in diverse boeken voor. Het schilderij van Kees Warmoeskerken (2007) is gebaseerd op een miniatuur in een Engels manuscript van een toernooi gehouden in 1511.

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

De heren en markiezen van Bergen op Zoom nemen regelmatig deel aan riddertoernooien.

Voor zover bekend houdt de heer van Bergen op Zoom éénmaal zelf zo’n toernooi.

Belangrijke connecties Versteviging van de diplomatieke banden

Onder de bruiloftsgasten zijn vele belangrijke adellijke families aanwezig. Ook Willem van Nassau Dillenburg, de vader van Willem van Oranje, en landvoogdes Margaretha van Oostenrijk ontbreken niet tijdens de feestelijkheden.

Onder de gasten zijn ook gezanten van Engeland.

De belangrijkste handelsnatie voor Bergen op Zoom is Engeland. Als de Engelse lakenhandelaren de Bergse jaarmarkten bezoeken, volgen er kooplieden uit geheel Europa.

Adellijk leven Adellijk leven Middeleeuws Middeleeuws netwerken netwerken

Het riddertoernooi is een uitgelezen moment om de diplomatieke banden te verstevigen. Adriana verhuist na de festiviteiten met haar echtgenoot naar het slot Nassau-Idstein in Duitsland.

Hoofse liefde Adriana en Filips van Nassau-Idstein

Links op het schilderij zien we de bruidegom, Filips van Nassau-Idstein. De harten op het paardendek en de helm verwijzen naar de liefde tussen de jonggehuwden. Het dekkleed van het paard draagt de beginletter van de naam van de bruid ‘Adriana’.

De andere ridder is Filips van Glymes, de broer van Adriana. Op zijn schild staat het familiewapen.

De ezelskop tussen twee beenkappen op de helm is het helmteken van de Van Glymesen.

Het familiewapen komt weer terug in de doeken van de tribune. Daar staan Jan III en zijn dochter Adriana in het middelpunt van de belangstelling.

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

De Steenbergsestraat voor Het Markiezenhof is op de bruiloftsdag bedekt met een laag zand. Uit een stadsrekening blijkt dat de stad betaalt voor het egaliseren van de straat.

Een status om op te houden Ontvangst Filips II In maart 1549 arriveert prins Filips II vanuit Spanje in de Nederlanden om zich te laten inhuldigen.

Aan Jan IV de eervolle taak hem vanaf Italië te begeleiden.

Het gaat Bergen op Zoom economisch niet voor de wind. De inkomsten uit de jaarmarkten nemen af en het gebied is geteisterd door stormvloeden.

Omdat het stadsbestuur opdraait voor de kosten van de versieringen besluit men deze ‘oncostelyck ende simpel’ te houden.

Gelukkig geven twee triomfbogen en beschilderde schilden en blazoenen de stad nog enig cachet.

De Antwerpse schilder Cornelis van Zuerendonck wordt hiervoor aangetrokken.

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

Tijdens zijn inhuldigingsreis bezoekt Filips II onder meer Bergen op Zoom.

Het Markiezenhof is zijn logeeradres.

Filips II wordt vergezeld door zijn vader keizer Karel V en zijn tantes Eleonora van Frankrijk en landvoogdes Maria van Hongarije.

Filips zit rechts.

Door ‘foute’ religieuze of politieke opvattingen van de wettige erfgenamen wordt Het Markiezenhof talloze malen in beslag genomen én weer teruggegeven.

Triomfbogen en boeketten Ooggetuigenverslag van het bezoek van Filips II

Filips II wordt verwelkomd door markiezin Jacqueline van Croy. Op de Grote Markt branden grote vuren, langs de weg naar het paleis staan twee triomfbogen en boeketten verse bloemen.

Het logeervertrek is bekleed met wandtapijten van goud- en zilverbrokaat en zijde. ’s Avonds is er een koninklijk banket.

De volgende ochtend, na de mis, stapt de prins aan boord van een schip naar Reimerswaal.

Bij terugkomst is er ter ere van hem een feest met zwemmers en duikers in de haven. ’s Avonds wordt hem opnieuw een banket aangeboden in de Hofzaal.

De volgende ochtend vertrekt de prins naar Breda.

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

Hofhumanist en medereiziger Calvete de Estrella schrijft een nauwkeurig verslag van de reis.

Verantwoording Verantwoording objecten Schilderij van het riddertoernooi in de Steenbergsestraat ter gelegenheid van het huwelijk van Adriana van Bergen en Filips van Nassau-Idstein op 24 augustus 1514 Kees Warmoeskerken, 2007, olieverf op paneel Schilderij van het koninklijk banket dat op 19 september 1549 in Het Markiezenhof wordt gehouden ter ere van het bezoek van Filips II Kees Warmoeskerken, 2007, olieverf op paneel

Landvoogdes Margaretha van Oostenrijk (1480–1530) Naar Bernard van Orley, eerste helft 16de eeuw Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Brussel

Pagina uit de Stadsrekening 1514/15 met een rekeningpost betreffende het toernooi in de Steenbergsestraat vóór het hof ter ere van het huwelijk van de dochter van Jan III op 24 augustus 1514 Daarop staat: In de leste weke van Augusto ten tijde van den bruiloft van grave Philips van Nassauwen, alsmen voer mijns Heeren hoff alhier een steecxspel dede, betaelt zekeren diverssen persoonen die ’t sant voer ’t hoff gement ende geslicht hebben op de strate daermen stack ende van dat zij ’t selve zant wederomme daer nae afmenden, betaelt achtervolgende der celen daeraff zijnde, de somme van 35 scell. [schellingen] 41/2 den. [denieren = penningen]

Verantwoording bladerboek The Great Tournament Roll of Westminster 1511 Collectie College of Arms, Londen

Pagina’s uit: El felicissimo viaje del muy alto y muy poderoso Princípe Don Phelippe Juan Cristóbal Calvete de Estrella, 1552 Centro Virtual Cervantes, Spanje

Slot Nassau-Idstein Circa 1646 Herkomst onbekend

Filips II van Habsburg (1527–1598) Antonio Moro, 1557 Collectie San Lorenzo El Real de El Escorial

Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven.

Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. © 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam

Adellijk leven Adellijk leven Middeleeuws Middeleeuws netwerken netwerken

De liefde, het spel en hoog bezoek aan Bergen op Zoom

Middeleeuws netwerken

Riddertoernooi

Belangrijke connecties

Hoofse liefde

Een status om op te houden

Triomfbogen en boeketten

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

Riddertoernooi Het huwelijk van Adriana

Wanneer zijn dochter in 1514 trouwt organiseert Jan III ter gelegenheid van de feestelijkheden een riddertoernooi. Hijzelf doet vanwege zijn leeftijd van 61 jaar waarschijnlijk niet mee. Zijn zestienjarige zoon Filips, heer van Walhain, treedt in het strijdperk tegen zijn kersverse zwager Filips van Nassau-Idstein.

Afbeeldingen van toernooien komen in die tijd in diverse boeken voor. Het schilderij van Kees Warmoeskerken (2007) is gebaseerd op een miniatuur in een Engels manuscript van een toernooi gehouden in 1511.

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

De heren en markiezen van Bergen op Zoom nemen regelmatig deel aan riddertoernooien.

Voor zover bekend houdt de heer van Bergen op Zoom éénmaal zelf zo’n toernooi.

Belangrijke connecties Versteviging van de diplomatieke banden

Onder de bruiloftsgasten zijn vele belangrijke adellijke families aanwezig. Ook Willem van Nassau Dillenburg, de vader van Willem van Oranje, en landvoogdes Margaretha van Oostenrijk ontbreken niet tijdens de feestelijkheden.

Onder de gasten zijn ook gezanten van Engeland.

De belangrijkste handelsnatie voor Bergen op Zoom is Engeland. Als de Engelse lakenhandelaren de Bergse jaarmarkten bezoeken, volgen er kooplieden uit geheel Europa.

Adellijk leven Adellijk leven Middeleeuws Middeleeuws netwerken netwerken

Het riddertoernooi is een uitgelezen moment om de diplomatieke banden te verstevigen. Adriana verhuist na de festiviteiten met haar echtgenoot naar het slot Nassau-Idstein in Duitsland.

Hoofse liefde Adriana en Filips van Nassau-Idstein

Links op het schilderij zien we de bruidegom, Filips van Nassau-Idstein. De harten op het paardendek en de helm verwijzen naar de liefde tussen de jonggehuwden. Het dekkleed van het paard draagt de beginletter van de naam van de bruid ‘Adriana’.

De andere ridder is Filips van Glymes, de broer van Adriana. Op zijn schild staat het familiewapen.

De ezelskop tussen twee beenkappen op de helm is het helmteken van de Van Glymesen.

Het familiewapen komt weer terug in de doeken van de tribune. Daar staan Jan III en zijn dochter Adriana in het middelpunt van de belangstelling.

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

De Steenbergsestraat voor Het Markiezenhof is op de bruiloftsdag bedekt met een laag zand. Uit een stadsrekening blijkt dat de stad betaalt voor het egaliseren van de straat.

Een status om op te houden Ontvangst Filips II In maart 1549 arriveert prins Filips II vanuit Spanje in de Nederlanden om zich te laten inhuldigen.

Aan Jan IV de eervolle taak hem vanaf Italië te begeleiden.

Het gaat Bergen op Zoom economisch niet voor de wind. De inkomsten uit de jaarmarkten nemen af en het gebied is geteisterd door stormvloeden.

Omdat het stadsbestuur opdraait voor de kosten van de versieringen besluit men deze ‘oncostelyck ende simpel’ te houden.

Gelukkig geven twee triomfbogen en beschilderde schilden en blazoenen de stad nog enig cachet.

De Antwerpse schilder Cornelis van Zuerendonck wordt hiervoor aangetrokken.

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

Tijdens zijn inhuldigingsreis bezoekt Filips II onder meer Bergen op Zoom.

Het Markiezenhof is zijn logeeradres.

Filips II wordt vergezeld door zijn vader keizer Karel V en zijn tantes Eleonora van Frankrijk en landvoogdes Maria van Hongarije.

Filips zit rechts.

Door ‘foute’ religieuze of politieke opvattingen van de wettige erfgenamen wordt Het Markiezenhof talloze malen in beslag genomen én weer teruggegeven.

Triomfbogen en boeketten Ooggetuigenverslag van het bezoek van Filips II

Filips II wordt verwelkomd door markiezin Jacqueline van Croy. Op de Grote Markt branden grote vuren, langs de weg naar het paleis staan twee triomfbogen en boeketten verse bloemen.

Het logeervertrek is bekleed met wandtapijten van goud- en zilverbrokaat en zijde. ’s Avonds is er een koninklijk banket.

De volgende ochtend, na de mis, stapt de prins aan boord van een schip naar Reimerswaal.

Bij terugkomst is er ter ere van hem een feest met zwemmers en duikers in de haven. ’s Avonds wordt hem opnieuw een banket aangeboden in de Hofzaal.

De volgende ochtend vertrekt de prins naar Breda.

Adellijk leven

Middeleeuws netwerken

Hofhumanist en medereiziger Calvete de Estrella schrijft een nauwkeurig verslag van de reis.

Verantwoording Verantwoording objecten Schilderij van het riddertoernooi in de Steenbergsestraat ter gelegenheid van het huwelijk van Adriana van Bergen en Filips van Nassau-Idstein op 24 augustus 1514 Kees Warmoeskerken, 2007, olieverf op paneel Schilderij van het koninklijk banket dat op 19 september 1549 in Het Markiezenhof wordt gehouden ter ere van het bezoek van Filips II Kees Warmoeskerken, 2007, olieverf op paneel

Landvoogdes Margaretha van Oostenrijk (1480–1530) Naar Bernard van Orley, eerste helft 16de eeuw Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Brussel

Pagina uit de Stadsrekening 1514/15 met een rekeningpost betreffende het toernooi in de Steenbergsestraat vóór het hof ter ere van het huwelijk van de dochter van Jan III op 24 augustus 1514 Daarop staat: In de leste weke van Augusto ten tijde van den bruiloft van grave Philips van Nassauwen, alsmen voer mijns Heeren hoff alhier een steecxspel dede, betaelt zekeren diverssen persoonen die ’t sant voer ’t hoff gement ende geslicht hebben op de strate daermen stack ende van dat zij ’t selve zant wederomme daer nae afmenden, betaelt achtervolgende der celen daeraff zijnde, de somme van 35 scell. [schellingen] 41/2 den. [denieren = penningen]

Verantwoording bladerboek The Great Tournament Roll of Westminster 1511 Collectie College of Arms, Londen

Pagina’s uit: El felicissimo viaje del muy alto y muy poderoso Princípe Don Phelippe Juan Cristóbal Calvete de Estrella, 1552 Centro Virtual Cervantes, Spanje

Slot Nassau-Idstein Circa 1646 Herkomst onbekend

Filips II van Habsburg (1527–1598) Antonio Moro, 1557 Collectie San Lorenzo El Real de El Escorial

Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven.

Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. © 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam

Adellijk leven Adellijk leven Middeleeuws Middeleeuws netwerken netwerken