Restaureren is geen zaak van mooi of lelijk
Restauratie van 1963–1986
Derde Regiment Infanterie
Gemeentearchivaris Korneel Slootmans
Wars van compromissen
De restauratiewerkzaamheden
Diplome of Merit
Stijlkamers in revisie
Derde Regiment Infanterie De redding van het gebouw
De belangrijkste wijzigingen zijn: het aftoppen van de toren op de Grote Binnenplaats, het slopen van trappen en het verlagen van plafonds. In 1928 geeft het bestuur van de Geschiedkundige Kring ‘Het Markiezaat’ de minister van het departement van Defensie een andere bestemming dan kazerne in overweging. Aan deze wens wordt bijna 30 jaar later voldaan. Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
Vanaf 1819 is Het Markiezenhof in gebruik als kazerne. In 1864 wordt het de thuisbasis van het Derde Regiment Infanterie. Het gebouw wordt aangepast maar blijft in grote lijnen intact. Uitstekend onderhoud van de soldatenhuisvesting is de redding van Het Markiezenhof.
Gemeentearchivaris Korneel Slootmans Overdracht Markiezenhof 1957
Gemeentearchivaris Korneel Slootmans start in 1952 samen met de afdeling Monumentenzorg van het departement Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen een offensief om het gebouw voor de stad terug te krijgen. Hij stelt onder meer dat er gemeentelijke diensten in het complex ondergebracht moeten worden: Het Markiezenhof zou daardoor “weer een levend middelpunt van de samenleving [worden], waarvan een vroegere generatie de gelden opbracht om dit monument te bouwen.� Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
Op 15 november 1957 vindt de overdracht van Het Markiezenhof aan de gemeente Bergen op Zoom plaats. Het is aan Korneel Slootmans te danken dat het gebouw op 1 januari 1959 officieel in gebruik wordt genomen.
Wars van compromissen Joop Bom, Jaap de Wilde, Kees Booij
Na een voorbereidende periode van 1959 tot en met juli 1963 begint de eigenlijke restauratie van Het Markiezenhof. De eerste restauratie-architect is de zojuist bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg gepensioneerde Joop Bom. Met architect Jaap de Wilde heeft hij de leiding tijdens de voorbereidingsperiode en de aansluitende restauratie. Wanneer Joop Bom in 1969 overlijdt wordt Elias Canneman aangetrokken. Jaap de Wilde maakt het eind van de restauratie ook niet mee. Hij overlijdt in 1981. Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
“Restaureren is geen zaak van mooi of lelijk� is een uitspraak van projectleider Kees Booij, verantwoordelijk voor de dagelijkse werkzaamheden tijdens de gehele restauratieperiode.
vervolg
Wars van compromissen Elias Anthony Canneman (1905–1987)
In 1935 komt Canneman in vaste dienst bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Na de Tweede Wereldoorlog krijgt hij grote kansen wanneer subsidiegelden beschikbaar komen voor het herstellen van monumenten. Canneman start in 1969 met werkzaamheden aan de achttiende-eeuwse woonvleugel aan de hand van een opmetingstekening van de genie uit 1862. De reconstructie van de stijlkamers is een schepping van Canneman zelf. In 1983 ontwerpt Canneman de Franse tuin. Zijn vrouw Lysbeth zorgt voor de inrichting. De feestelijke opening van Het Markiezenhof vindt plaats op 27 mei 1987. Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
“Zeg maar dat het een vervelende lastige vent is, die altijd zijn zin moet doordrijven omdat hij overtuigd is van zijn standpunt.”
De restauratiewerkzaamheden Aan de slag: grondstoffen en basismaterialen
Na het opmeten, tekenen en fotograferen van het gebouw start men met een weldoordachte ontmanteling van het gebouw. Muren worden ontpleisterd, vloeren blootgelegd, kelders ontgraven. Uit Bergse slooppanden komen 10.000 handvormbakstenen en 1.200 rode plavuizen. Grote partijen Gobertange- en Ledesteen worden gekocht. De daken worden bekleed met duizenden delen Engelse lei. Balken vervaardigt men van eikenhout, kozijnen van oregon pine en voor het dakbeschot worden grote hoeveelheden vurenhout gebruikt. Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
Er is een schreeuwend tekort aan hout en natuursteensoorten die in Het Markiezenhof zijn verwerkt.
vervolg
De restauratiewerkzaamheden Zoeken naar inspiratie
Bij de restauratie baseert men zich op oude gravures van het hof uit de zeventiende eeuw. Het stadhuis in Veere en het gemeentehuis in Delft zijn goede inspiratiebronnen. Belangrijk is de maquette van Bergen op Zoom van NĂŠzot uit 1750 die zich in Parijs bevindt. Men haalt interessante gegevens over de bouwactiviteiten uit het archief van Bergen op Zoom. Het gebouw zelf geeft natuurlijk ook goede aanwijzingen over de oorspronkelijke toestand. Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
Een getrouwe reconstructie van Het Markiezenhof vormt een groot probleem. In 1963 wordt het Hof van Busleyden in Mechelen bezocht en uitvoerig gefotografeerd.
Diplome of Merit Oplevering van het complex
Vanaf 1968 worden successievelijk de vertrekken opgeleverd en in gebruik genomen. In 1973 kan het publiek de eerste twee stijlkamers bewonderen en in 1977 zijn de tuinzalen gereed. Een jaar later gaat leeszaal-bibliotheek Erasmus open. In 1983 is de Grote Binnenplaats bestraat en wordt de oostvleugel opgeleverd. Voor de geslaagde restauratiewerkzaamheden aan het hof ontvangt de gemeente Bergen op Zoom het ‘Diplome of Merit’ van de Europese bundeling van monumentenorganisaties Europa Nostra. Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
De totale restauratie die bij aanvang op vier miljoen gulden wordt geschat, kost uiteindelijk 35 miljoen. Op woensdag 27 mei 1987 is het dan zover. Koningin Beatrix opent Het Markiezenhof.
Stijlkamers in revisie Een reconstructie à la Canneman (2006–2008)
Kort na de oplevering van de stijlkamers in 1978 ontstaat een enorme lekkage. De parketvloer en de textiele wandbespanning zijn ernstig aangetast. Bovendien ontstaan door het ontbreken van lichten UV-wering voor de raampartijen verkleuringen van het interieur. In de periode 2006 tot 2008 worden de wandbespanning vervangen, de meeste meubels en schilderijen gerestaureerd, de plafonds geschilderd en vloeren opnieuw geschuurd. Lichtwerende rolgordijnen voorkomen voortaan de invloed van het schadelijke (zon)licht. Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
Het interieur van de stijlkamers is uit achttiendeeeuwse stijlzuivere bouwelementen samengesteld. Een eigen schepping van Canneman. Men besluit dat de nieuwe renovatie geheel volgens de visie van en uitvoering door Canneman dient te geschieden.
Verantwoording Verantwoording objecten Portretbuste van C.J.F. (Korneel) Slootmans Niko de Wit, 1996, brons Slootmans is gemeentearchivaris van 1930 tot 1965. Hij is de stuwende kracht achter de verwerving en de restauratie van Het Markiezenhof
‘15 nov. ad 1957 stadspaleis het markiezenhof wederom bezit van BOZ’ Kan et op, 1957, brons Reliëf met vastenavondvoorstelling met onderaan de tekst: “De krabben trekken dr in”. Tijdens het carnaval heten de inwoners van Bergen op Zoom ‘Krabben’
Messing herdenkingspenning 1986 Geslagen ter gelegenheid van de voltooiing van de restauratie van Het Markiezenhof
Verantwoording bladerboek De kantine in kazerne Prinsenhof met manschappen van het Derde Regiment Infanterie 1ste kwart 20ste eeuw
Kazerne Prinsenhof met manschappen van het Derde Regiment Infanterie 1ste kwart 20ste eeuw
Restauratiegeschiedenis
Dichtgemetselde arcades onder de galerij van de Grote Binnenplaats Jaar onbekend (kazerneperiode)
Steenhouwers op de achterplaats van Het Markiezenhof Tussen 1963 en 1986
Koninklijk bezoek bij de opening van Het Markiezenhof Ben Steffen, 27 mei 1987 Burgemeester Pieter Zevenbergen stelt koningin Beatrix voor aan Kees Booij, projectleider van de restauratiewerkzaamheden
Het Hof van Busleyden te Mechelen Ton Putter, 2008
De voormalige woonvleugel van Het Markiezenhof Jaar onbekend (kazerneperiode)
Koningin Beatrix verricht de officiĂŤle opening van Het Markiezenhof T. van Amsterdam, 1987
De tegelvloer in de Hofzaal wordt gelegd Tussen 1963 en 1986
Restauratie van de HenriĂŤttekamer bijna voltooid 2008
Geen zaak van mooi of lelijk
Het echtpaar Canneman H.W.M. van der Wyck, Herinneringen aan de architect E.A. Canneman 1905-1987, Alphen aan den Rijn 1992
Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven. Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. Š 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam
Restauratiegeschiedenis
Geen zaak van mooi of lelijk
Reconstructie van het interieur
Puzzelen met hout, staal en steen
Bruikbare bronnen
Geluk zit in een klein hoekje
A la Versailles
Zwart-wit geblokt
Strippen en aankleden
Restauratiegeschiedenis
Puzzelen met hout, steen en staal
Bruikbare bronnen Op zoek naar de oorspronkelijke staat van het gebouw
Tijdens de restauratiewerkzaamheden komen gelukkig bruikbare aanwijzingen over de oorspronkelijke toestand van het gebouw aan het licht. Het aanwezige beeldmateriaal en de maquette van Bergen op Zoom uit 1750 maken de toestand van het gebouw door de eeuwen heen meer inzichtelijk. Tenslotte blijken de werkbezoeken aan bestaande laatgotische en achttiende-eeuwse monumenten goede inspiratiebronnen. De abdij in Middelburg, het Hof van Busleyden in Mechelen en het Versailles bij Parijs vullen de ontbrekende details in. Restauratiegeschiedenis
Puzzelen met hout, steen en staal
Het vinden van informatie over de oorspronkelijke staat van het in- en exterieur van Het Markiezenhof is niet altijd even gemakkelijk. Duidelijke afbeeldingen uit vroegere tijden zijn schaars.
Geluk zit in een klein hoekje De vondst van parket in de stijlkamers
Begin juli 1960 schrijft Bom opnieuw: “Voorbeelden van een dergelijke parketvloer zijn er weinig, voorzover ons bekend enkele in Maastricht, Kasteel Hillenraad, Slot ter Hooge op Walcheren.” In 1964 tenslotte komen nieuwe stukken van het parket aan het licht waaruit het complete originele patroon en de oorspronkelijke doorgangen van de stijlkamers en die van de daaronder gelegen tuinzalen kunnen worden afgeleid.
Restauratiegeschiedenis
Puzzelen met hout, steen en staal
“Er is iets bijzonders gevonden, n.l. een eiken parketvloer in het kabinet aan de zuidoostzijde van de verdieping grote zaal [bedoeld is de Drabbekamer, vertrek 105] uit plm. 1700.” aldus noteert restauratie-architect Joop Bom in zijn aantekeningenboekje.
A la Versailles De Franse stijl van Het Markiezenhof
Van het oorspronkelijke interieur van de woonvleugel is niets bewaard gebleven. De huidige behangselschilderijen, de haardstukken, het meubilair, de schouwen en de stucplafonds zijn afkomstig uit andere Nederlandse, Belgische en Franse monumenten. Het hemelbed is nagebouwd naar een origineel achttiende-eeuws DaniĂŤl Marotbed dat zich in het Rijksmuseum te Amsterdam bevindt. Nog steeds koopt Het Markiezenhof originele voorwerpen aan die de stijlkamers verder aankleden. Voorbeelden zijn het Loosdrechtse servies, het bidet, de harp en het klavecimbel. Restauratiegeschiedenis
Puzzelen met hout, steen en staal
Een bezoek aan het Versailles levert belangrijke aanknopingspunten op met betrekking tot hang- en sluitwerk, luiken, lambriseringen, kleurstellingen en de kleinste details van de stoffering van de stijlkamers.
Zwart-wit geblokt Naamse- en Gobertangetegels in de Hofzaal
De vloer in de Hofzaal reconstrueert men aan de hand van overblijfselen. Er ligt een vloergedeelte bestaande uit overhoeks gelegde Naamse- en Gobertangetegels. Restauratie-architect Bom noteert in zijn aantekeningen: “Volkomen rekening houdende met de baan gevonden tegels, blijken het overhoekse kruisbanen te zijn van blokken 3 x 3 witte tegels met een zwarte middentegel en verspringende blokken 3 x 3 zwarte tegels met een witte binnentegel...” Restauratiegeschiedenis
Puzzelen met hout, steen en staal
Driemaal zoveel witte als zwarte tegels zijn nodig voor het beleggen van de 185 m2 Hofzaal. Naamse tegels zijn voldoende voorhanden. Een groeve in België levert gelukkig de ontbrekende witte Gobertange.
Strippen en aankleden Restauratie van de stijlkamers
Na het opmeten, tekenen en fotograferen van het gebouw begint het ‘strippen’. Muren ontpleisteren en vloeren blootleggen. De stijlkamers worden opgebouwd met zo authentiek mogelijke materialen. Het interieur bestaat uit 100% stijlzuivere achttiendeeeuwse elementen. Restauratiegeschiedenis
Puzzelen met hout, steen en staal
Verantwoording Verantwoording objecten Model van de naald van de hoofdpoort van Het Markiezenhof Gerrit Kemperman, circa 1978–1979, gips Geschenk van Korneel Slootmans, gemeentearchivaris. De afbeelding van Johannes de Evangelist verwijst naar de oorspronkelijke naam van het tegenover gelegen Beursplein: Sint-Jansplein
Fragment 18de-eeuwse parketvloer 1711 Een belangrijke aanwijzing over de oorspronkelijke toestand van het interieur van de 18de-eeuwse woonvleugel is de vondst van delen van de parketvloer
Restauratiemaquette van Het Markiezenhof A. Koens, H. van Tilborg en C. Booij, 1974, diverse materialen
Deurslot en klopper 16de en 17de eeuw Aangetroffen tijdens de restauratiewerkzaamheden
Verantwoording bladerboek Detail van het middeleeuwse beschilderde plafond in een van de zalen van de Abdij van Middelburg Tegenwoordig maakt deze zaal deel uit van het Zeeuws Museum
Het baldakijn op de Grote Binnenplaats Anoniem, na 1745, tekening
Beginpagina van het eerste aantekenboekje over de restauratiewerkzaamheden van restauratie-architect Joop Bom 1957–1961
De steengroeve in Lokeren of Namen Tussen 1963 en 1978
Brabant-Collectie, Tilburg
Particulier bezit
Klavecimbel uit Napels Bouwer onbekend, circa 1620Â De schildering is een allegorie van Andromeda; bedreigd door een zeemonster en gered door Perseus Restauratiegeschiedenis
Puzzelen met hout, steen en staal
De in 1960 aangetroffen parketvloer in de huidige Drabbekamer
Interieur van een van de zalen in het paleis van Versailles 2008
De in 1961 aangetroffen tegelvloer in de Hofzaal
De schouw in de HenriĂŤttekamer tijdens de restauratie 1976
Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven. Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. Š 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam
Restauratie 1963–2008
Een beeldverhaal
Vóór de restauratie
Interieur
Exterieur
Vakmensen
Stijlkamers 1970
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Stijlkamers 2008
Vóór de restauratie
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Interieur
Exterieur
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Vakmensen Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Stijlkamers 1970
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Stijlkamers 2008
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Restauratiegeschiedenis
Beeldverhaal
Verantwoording Verantwoording bladerboek De galerij aan de Kleine Binnenplaats vóór de restauratie Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, 1959
De exercitieplaats van de voormalige kazerne Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, 1959
De voorgevel tijdens de restauratiewerkzaamheden Fotolino, Bergen op Zoom, 1979
Interieur van de galerij aan de Grote Binnenplaats Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, 1959
De gevels van de voormalige keukenen kantoorvleugel met de overige opstallen aan de achterplaats in westelijke richting Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, 1959
De muurschildering in de tussenruimte naar de voormalige bakkerij 1979
De uitbouw op de eerste verdieping aan het Hofstraatje 1979
De zuidwand van de Hofzaal gezien naar de Kleine Binnenplaats Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, 1965
De kelder onder de voormalige portiersruimte (het huidige Poorthuis) Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, 1966
De open arcade onder de galerij aan de Grote Binnenplaats 1972
De verbouwing van het restant van de toren op de Grote Binnenplaats 1930
Een steenhouwer in actie in de achtertuin van Het Markiezenhof Tussen 1963 en 1978
Venster aan de Kleine Binnenplaats gezien van onder de galerij Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist, 1965
Gerrit Kemperman werkend in zijn atelier aan de deurnaald van de hoofdpoort van Het Markiezenhof 1979
Restauratiegeschiedenis Beeldverhaal Restauratiegeschiedenis Beeldverhaal
Schilders aan het werk in de Blauwe Zaal 1974
De opbouw van het Daniël Marot-bed in de Henriëttekamer 1976
Schilders bezig de gietijzeren raamkorven te primeren 1965
De Augustakamer in de eindfase 1978
Reconstructie van het stucplafond in de Henriëttekamer Tussen 1963 en 1978
Het meubilair in de Theodoorkamer wordt onderworpen aan een grondige inspectie 2007
De textiele wandbespanning in de Henriëttekamer wordt aangebracht 1975
De restauratie is in volle gang 2008
De herinrichting van de Augustakamer na de restauratiewerkzaamheden 2008
Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven. Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. Š 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam
Restauratiegeschiedenis Beeldverhaal Restauratiegeschiedenis Beeldverhaal
De Theodoorkamer wordt na restauratie van de ruimte, de schilderijen en de meubels heringericht 2008
Zeeridder, baldakijn en andere ornamenten
Stralend aanzien
Desen vintmen in d’Ingelsce zee
Gouden gift
Verdwenen kroon
Beschutting, macht en aanzien
De naald van de poort
Keizerlijke portretten
Desen vintmen in d’Ingelsce zee Toren bekroond met zeeridder
De traptoren op de Grote Binnenplaats heeft een bekapping met acht dakkapellen, bekroond met een ‘ui’ met een vergulde bol. Bovenop de ui pronkt de windvaan in de vorm van een zeeridder. De zeeridder heeft oorspronkelijk op de toren gestaan. Dit blijkt uit een domeinrekening van 1523–1524: “…betaelt den scaillidecker die verdect heeft den grooten thoren daer den zeeridder op staet…”. Restauratiegeschiedenis
Stralend aanzien
Een zeeridder is half vis half ridder. Hij draagt een helm van leer, een zwaard en een schild. Jacob van Maerlant omschrijft omstreeks 1270 de zitiron of zeeridder in zijn ‘Der Naturen Bloeme’ als “een moeilijk te vangen, wonderbaarlijk monster voorkomende in de zee rond Engeland”.
Gouden gift Traptoren in ere hersteld
De vergulde zeeridder is een geschenk van Sakko BV (nu Tamoil), ter ere van haar 75-jarig bestaan in 1979. Het houten skelet wordt gedeeltelijk op de Grote Binnenplaats geconstrueerd. Het wordt bekleed met lood. Op 13 oktober 1980 krijgt de toren zijn nieuwe ‘spits’ en op 5 november 1980 zijn glans terug met de plaatsing van de vergulde zeeridderwindvaan met noordpijl. Restauratiegeschiedenis
Stralend aanzien
Gerrit Kemperman maakt in 1979–1980 de houten mal voor het afgieten van de zeeridder in koper, afgewerkt met bladgoud. Op het schild van de zeeridder prijkt het wapen van Jan III van Glymes.
In 2006 is de terugplaatsing van de zeeridder, na een schilderbeurt, met een hoogwerker een hele happening.
Restauratiegeschiedenis
Stralend aanzien
Verdwenen kroon Traptoren in oude luister hersteld
Achterstallig onderhoud en instortingsgevaar van de torenkap leveren tal van klachten van omwonenden op. Men besluit de sierlijke kap in 1708 te ontmantelen. Er zijn geen onderdelen bewaard gebleven. De bekroning van de toren is gereconstrueerd aan de hand van oude tekeningen en prenten. Een klus die door timmerman Kees Smallegange in 1980 met verve wordt geklaard. Restauratiegeschiedenis
Stralend aanzien
De torenkap die de traptoren aan de Grote Binnenplaats bekroont heeft de vorm van een laatgotische ‘ui’.
Oorspronkelijk dient het baldakijn als beschutting. Vanaf de vroege middeleeuwen echter wordt het eveneens een teken van macht en aanzien. Ook in nietwesterse culturen is het baldakijn een symbool van waardigheid.
Beschutting, macht en aanzien Het baldakijn naar laatgotisch voorbeeld
Het baldakijn aan de Grote Binnenplaats van Het Markiezenhof is voorzien van ornamenten en decoratiemotieven uit de laatgotische bouwstijl. De bovenzijde van het ‘balkon’ is ajour (opengewerkt) uitgevoerd met het visblaasmotief. De visblaas is een oud Christussymbool. Aan weerszijden van het ‘balkon’ bevinden zich twee pinakels met knopversieringen (hogels). De onderzijde is bekleed met gotische bloemmotieven. Restauratiegeschiedenis Stralend Restauratiegeschiedenis Stralend aanzien aanzien
vervolg
Beschutting, macht en aanzien Nieuw baldakijn naar oud ontwerp
Bij de overdracht van Het Markiezenhof aan de gemeente in 1957 ontbreekt het originele, gotische baldakijn dat uit 1514 dateert. Op een ets/gravure door Hendrik Spilman uit 1739 is het baldakijn duidelijk te zien. Het is er nog in 1750. Daarvan getuigt de maquette van Bergen op Zoom gemaakt door Nézot in opdracht van de Franse koning Lodewijk XV. In een oudere bewaard gebleven tekst spreekt men van een ‘loge voer thoff’ en een ‘luyven voer de sale’. Restauratiegeschiedenis Stralend Restauratiegeschiedenis Stralend aanzien aanzien
Restauratie-architect Elias Canneman baseert zich bij de reconstructie van het baldakijnportaal op de aanwijzingen die hij ter plaatse en in eigentijdse bronnen aantreft. In 1972 laat hij het baldakijn uithakken in Ledesteen.
De naald van de poort Johannes waakt over het hof
De naald van de toegangspoort aan het Beursplein is een geschenk van Korneel Slootmans, gemeentearchivaris en initiator voor de teruggave van Het Markiezenhof door het ministerie van Defensie aan Bergen op Zoom. Het beeldje is gesneden door Gerrit Kemperman en stelt Johannes de Evangelist voor. Het huidige Beursplein is het vroegere Sint-Jansplein. Daarnaast is deze apostel patroonheilige van Jan III van Glymes. In die hoedanigheid is hij te zien op het schilderij van Jan III en Hendrik van Glymes in de Hofzaal. Restauratiegeschiedenis
Stralend aanzien
Johannes de Evangelist is de patroonheilige van onder meer kunsthandelaars, schrijvers, componisten, kunstenaars en graveurs. Hij wordt aangeroepen tegen hagel, epilepsie en vergiftigingen.
Keizerlijke portretten De medaillons tegen het gewelf van de galerij
Aan weerszijden van de galerij op de Grote Binnenplaats, vlak onder het gewelf, bevinden zich twee ronde portretten. Deze ‘tondi’ bevatten de beeltenis van een Griekse of Romeinse keizer. De tondi zijn de enige renaissance-elementen die in het complex zijn aangetroffen. Omdat deze portretreliëfs van gips zijn bestaat het vermoeden dat zij ver na de voltooiing van het hof in 1510–1512 aangebracht zijn. Restauratiegeschiedenis
Stralend aanzien
De afbeeldingen van Griekse of Romeinse keizers op de medaillons tegen het gewelf van de galerij hebben een functie: zij onderstrepen de vorstelijke status van de bewoners van het stadspaleis.
Verantwoording Verantwoording objecten Schaalmodel van de torenkap C.J. Smallegange, 1980, hout, schaal 1:10 De laatgotische bekroning op de sierlijke traptoren is gereconstrueerd aan de hand van oude tekeningen en prenten
Mal van het visblaasmotief in het baldakijn Gerrit Kemperman, circa 1980, gips Het visblaasmotief is een typisch decoratiemotief uit de gotiek
Mal van de zeeridder (windvaan) Gerrit Kemperman, circa 1980, vlechtijzer en gips De zeeridder is een oud fenomeen. Dergelijke zeeridders die dienst doen als windvaan zijn ook aangetroffen in Willemstad en Delft
Model van de naald van de hoofdpoort van Het Markiezenhof Gerrit Kemperman, circa 1978–1979, gips Geschenk van Korneel Slootmans, gemeentearchivaris. De afbeelding van Johannes de Evangelist verwijst naar de oorspronkelijke naam van het tegenover gelegen Beursplein: Sint-Jansplein
Verantwoording bladerboek
Restauratiegeschiedenis
De zeeridder en noordpijl op de toren van Het Markiezenhof 1986
Het aanbrengen van bladgoud door vader en zoon De Graaf op de koperen zeeridderwindvaan P. Bakker, 1980
De zeeridder uit Der Naturen Bloeme Jacob van Maerlant, omstreeks 1350 Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
De terugplaatsing van de zeeridder na een grondige opknapbeurt J. CloĂŻn, 2006
De terugplaatsing van de torenkap op de torenromp 13 oktober 1980
Cartoon met als onderwerp de schilderwerkzaamheden van Het Markiezenhof Eric Elich, mei 2006
Stralend aanzien
Het opmetselen van de toren 1980
’t Hof te Bergen op Zoom van binnen. De Grote Binnenplaats Hendrik Spilman, 1739, ets/gravure
De torenkap 2007
De opbouw van het baldakijn op de Grote Binnenplaats 1974
Het gerestaureerde baldakijn met de entree naar de Hofzaal H. Bos, 1980
Detail van de deurnaald van de hoofdpoort met Johannes de Evangelist 1979
Het dak van het baldakijn op de Grote Binnenplaats 1978
Detail van de deurnaald van de hoofdpoort met de adelaar, symbool van Johannes de Evangelist 1979
De resten van de tondo onder de galerij aan de Grote Binnenplaats 1984, gips en hout
Alle in de verantwoording getoonde objecten zijn afkomstig uit de collectie van Het Markiezenhof, tenzij anders aangegeven. Het Markiezenhof heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties naar behoren te regelen. Degene die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot Het Markiezenhof te wenden. Š 2008 Het Markiezenhof Historisch Centrum Ontwerp: Platvorm, Amsterdam
Restauratiegeschiedenis Stralend Restauratiegeschiedenis Stralend aanzien aanzien
De gerestaureerde tondo onder de galerij aan de Grote Binnenplaats Circa 1984, gips en hout