Uithangborden in de Middeleeuwen Wat is een uithangbord? In Van Dales Basiswoordenboek vind je het volgende: Uithangbord (het uithangbord; -en) Bord dat dwars op de gevel van een zaak bevestigd is en waarop staat wat voor zaak het is.
Een uithangbord is dus een soort bord dat buiten aan de gevel van een winkel of bedrijf hangt. Aan de afbeelding op het bord kun je zien wat voor een soort winkel het is. Sommige borden hebben geen tekening, maar tekst, dan kun je het aan de tekst op het bord zien. Aan het bord kun je meteen zien dat er iets speciaals is, het moet extra aandacht trekken. Bergen op Zoom, monumentenstad Uithangborden
1
Vroeger werd er veel reclame gemaakt met uithang uithangtekens, bijvoorbeeld in de vorm van voorwerpen, beschilderde uihangborden en gevelstenen. Er was dan altijd een afbeelding op te zien, want weinig mensen konden lezen en plaatjes zijn altijd herkenbaar. Waarom zijn er uithangtekens? In de tijd van de Romeinen waren er al uithangtekens. Om duidelijk te maken wat voor een soort zaak iemand had, stak hij een voorwerp uit, bevestigd aan een lange stok (een soort vlaggenstok met voorwerp). Dat kon een ham, een aambeeld, een brood of de kop van een os zijn. Een herberg was bijvoorbeeld herkenbaar aan een krans druivenbladeren. Deze uithangtekens begonnen al gauw problemen op te leveren. Je moest je uithangteken erg vaak verversen, want ze werden door voorbijgangers opgegeten. Dus gingen ze die voorwerpen van hout maken. Wij kennen uit die tijd nog de rood/wit geschilderde paal, die we nog bij kapperszaken tegenkomen. Vroeger was de kapper (een barbier) ook een halve dokter. Hij kon je door middel van aderlating van allerlei kwaaltjes genezen. Deze roodwitte paal stelde een arm met erlangs lopend bloed voor. Bij de apotheker zie je soms nog een gaper; een mannenhoofd met opengesperde mond met een pil op de tong. Het was dus goed te zien dat je hier pillen of poeders voor je gezondheid kon halen.
Uithangborden in de Middeleeuwen In de Middeleeuwen werden de steden steeds groter en rijker. Als mensen iets te koop hadden, verkochten ze dat meestal op een markt in hun eigen stad of dorp of ze gingen ermee op reis om het ergens anders te verkopen op een markt. Iedereen kan op een markt heel goed zien wat je te koop hebt, dus heb je geen uithangborden nodig. Iemand kon ook spullen in een andere stad kopen om ze daarna te verkopen in zijn eigen stad of dorp. Als deze mensen dat in hun eigen woonhuis gingen doen, of vanuit het huis van iemand anders, hingen ze zo'n uithangteken uit om aan iedereen te laten zien dat je deze spullen in dat huis kon komen kopen. Vaak werden de spullen opgeslagen in de grote kelders onder de huizen.
Bergen op Zoom, monumentenstad Uithangborden
2
Na deze echte uitgehangen voorwerpen (een lekkere ham) en daarna de houten nagemaakte voorwerpen (een houten, beschilderde ham) kregen we de uithangborden.
Op deze borden werd een voorstelling geschilderd waaraan men kon zien welk beroep de bewoner had. Dat was natuurlijk veel gemakkelijker en dus goedkoper om te maken. Een mooie houten mand met brood erin of een geschilderde mand met brood erin is nogal een verschil. Zo’n plaatje maakte de voorbijganger ook meteen duidelijk wat er in dat huis te doen was. Er werd meestal geen tekst bij gemaakt, want de meeste mensen konden toch niet lezen.
Er waren in de Middeleeuwen erg veel herbergen, waar je als reiziger kon overnachten of eten. Deze hadden allemaal hetzelfde soort uithangbord. De herbergiers wilden natuurlijk hun eigen zaak goed op laten vallen en kozen dan namen voor hun zaak die extra opvielen en iets te maken hadden met; dieren: de Swane, de Draak, de Drij Papegaaien, den Gulden Arent bloemen: de Roode Rose wapens: Bijltje, de Oude Handboog, Voetboogh, Swarte Helm, speciale voorwerpen: den Wolsack, den Ancker, de Roskam, godsdienstige gebeurtenissen: den Enghel, Arcke Noe Daardoor kreeg je ook erg veel namen die niets met het beroep van de eigenaar te maken hadden of met producten die hij verkocht.
Bergen op Zoom, monumentenstad Uithangborden
3
Uithangborden werden gevelstenen Veel winkels hadden vroeger een luifel, een soort afdak aan de straatkant om hun goederen te beschermen tegen de felle zon, regen en wind. De stokken met uithangborden werden aan de luifel vastgemaakt. Dat leverde natuurlijk problemen op. De middeleeuwse straten waren niet erg breed en als er bij ieder huis in een straat luifels open waren met daaraan ook nog de uithangtekens of uithangborden werd het wel moeilijk lopen. Om deze obstakels een beetje binnen de perken te houden en de straat een beetje begaanbaar te houden ging een stadsbestuur maatregelen treffen. Ze gingen een soort belasting vragen aan de bedrijven; precariorecht. Ook als je nu een winkel hebt en een zonnescherm boven de stoep hebt hangen moet je hiervoor betalen. Je betaalt eigenlijk voor het mogen lenen van het stuk grond of lucht dat van de stad is, want het huis is van jou en niet de grond en de lucht voor je huis.
Omdat heel veel ambachtslieden het helemaal niet leuk vonden dat ze hiervoor moesten betalen, bedachten ze een andere manier om te laten zien wat er in het huis gebeurde. Ze haalden de uithangborden naar binnen en lieten gevelstenen maken en in de muur metselen. Dit is een steen met figuren of woorden erop. Een nadeel was wel dat deze stenen minder opvielen dan de uithangborden. In de grote steden kun je meer gevelstenen vinden dan in kleinere steden. Het probleem met de over straat hangende uithangborden van de bedrijven was daar veel groter.
Moderne uithangborden en gevelstenen Als je in een winkelstraat in de stad gaat kijken zie je veel manieren van reclame maken. Sommige bedrijven hebben lichtbakken met teksten tegen de gevels of gekleurde neonverlichting. (Friet van Piet) Dat is eigenlijk net zoiets als de gevelstenen van vroeger, alleen zijn het nu vaak teksten omdat de meeste mensen kunnen lezen. Dit zijn eigenlijk de moderne uithangborden in onze stad. Bergen op Zoom, monumentenstad Uithangborden
4
Vaak worden er bepaalde snel te herkennen logo’s, of initialen gebruikt voor grote bedrijven die je in verschillende steden tegenkomt.(HEMA, V&D) In een stad als Bergen op Zoom kom je in de oude binnenstad ook uithangborden tegen. Dit past heel erg mooi bij de oude gevels. Ze zijn nieuw gemaakt en laten goed zien wat voor soort bedrijf er in dat huis te vinden is. Soms laten ze ook zien wat de naam van het huis is. Dit kan door een tekening/schilderij of door de geschreven naam.
VRAGEN Vraag 1: In de tekst heb je kunnen lezen wat een uithangbord is. Leg hieronder in je eigen woorden uit wat een uithangbord is. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Vraag 2: Waarom was er op de meeste uithangborden alleen een afbeelding te zien en geen tekst? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Vraag 3: Waarom verdwenen de meeste uithangborden uit het straatbeeld? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Vraag 4: Kun je twee nieuwe en twee oude uithangborden noemen? -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bergen op Zoom, monumentenstad Uithangborden
5
Vraag 5: Wat was er eerst? Zet in de goede volgorde: neonreclame uitgehangen voorwerpen uithangbord met tekst gevelsteen uithangbord zonder tekst ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Vraag 6: Is het goed of fout? Omcirkel het juiste antwoord. De Romeinen hadden al uithangborden.
goed
fout
Een herberg was herkenbaar aan een rood/wit geschilderde paal.
goed
fout
Op uithangborden stond altijd tekst.
goed
fout
Ambachtslieden vonden het niet leuk om te betalen aan het stadsbestuur voor een uithangbord.
goed
fout
Neonreclame is een uithangbord van deze tijd.
goed
fout
Bergen op Zoom, monumentenstad Uithangborden
6