GEVORDERDE
et
w
ng m i k r e
In
en sam
INHOUD 1 1
Eerste hulp verlenen
2 3 4 5 6 7 2
3
4
4
Inleiding
Plaats van de eerste hulp Professioneel, maar geen professional Organiseren van hulpverlening Triage: meerdere slachtoffers Incidentlocatie en veiligheid Scene assessment
6 9
10 12 17 22 24 28
ABCDE-methodiek
31
8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
32 34 36 37 43 49 54 58 61 65
Introductie in de ABCDE-methodiek De vitale functies en de ABCDE-methodiek Algemeen ABCDE-methodiek Airway and C-Spine Breathing Circulation Disability Exposure and Environment Uitvoering ABCDE-methodiek ABCDE-methodiek bij kinderen
Onwel(wordingen) en andere klachten
69
Introductie 18 Luchtwegproblemen 19 Ademhalingsproblemen 20 Circulatieproblemen 21 Bewustzijnsstoornissen 22 Stoornissen in Exposure 23 Overige ziektebeelden 24 Eerst Hulp bij Zwangeren
70 71 74 79 85 96 104 106
Ongevallen en trauma
109
Introductie 25 Ongevallen en Trauma 26 Ongevalsmechanisme 27 Scene assessment bij een (verkeers)ongeval 28 Benadering van het ongevalsslachtoffer 29 Letsels van hoofd en hals 30 Letsels van de nek- en wervelkolom 31 Letsels van de borstkas 32 Letsels van de buik 33 Letsels van het bekken
110 111 113 119 120 123 129 133 137 138
GEVORDERDE EERSTE HULP
34 Letsels van de ledematen 35 Spalken van botbreuken 36 Bijzondere letsels 5
6
139 141 143
Evenementenhulpverlening
151
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
152 159 163 165 168 174 177 180 182 184 186 190 198 207
Voorbereiding hulpverlening op een evenement Inzet op een evenement Werken in teamverband Inrichten en werken op een hulppost Vervoer van slachtoffers (Vervoerstechnieken) Eerste hulp bij sportevenementen Eerste hulp bij auto- en motorcross Eerste hulp bij dancefeesten Eerste hulp bij popconcerten Eerste hulp bij Alcohol en Drugs Benadering bij overmatig Alcohol- en Drugsgebruik Verdovende middelen Stimulerende middelen Waarnemingsveranderend
Vaardigheden en handelingen
215
51 Trauma kinlift 52 Trauma Jaw Thrust 53 Het openen van de mond en het verwijderen van voorwerpen uit de mond 54 Handgreep van Zäch 55 Manuele ďŹ xatie van het hoofd 56 Andere immobilisatietechnieken 57 Afnemen integraalhelm met de PORLES-methode 58 Log-roll 59 Afplakken zuigende borstwond 60 Beademing met beademingsmasker
216 218 220 221 223 224 225 227 229 231
Literatuurlijst Index
233 235
INHOUD
5
8
INTRODUCTIE IN DE ABCDE-METHODIEK
Oorsprong De ABCDE-methodiek is in de jaren ’80 in de Verenigde Staten ontwikkeld om de opvang van slachtoffers op de Spoedeisende Hulp te verbeteren. Voordien was er geen structuur bij de opvang van (ongevals)slachtoffers en werden levensbedreigende letsels soms te laat opgemerkt en behandeld. Na zijn eigen vliegtuigongeval besloot de orthopedisch chirurg Styner dat de opvang van ongevalsslachtoffers beter kon. Hiermee werd de basis gelegd voor de Advanced Trauma Life Support cursus (ATLS), die nu wereldwijd georganiseerd wordt voor artsen, ook in Nederland. De ABCDE-methodiek is de basis van deze cursus, waarbij de meest levensbedreigende letsels het eerst behandeld worden. Inmiddels zijn er diverse varianten van de ABCDE-methodiek in gebruik, specifiek voor de ambulancezorg, reanimaties en ook voor de opvang van patiënten die acuut ziek zijn zonder een ongeval te hebben doorgemaakt.
Traumakamer op de Spoedeisende Hulp
Principes De ABCDE-methodiek is gebaseerd op het principe ‘ Treat first what kills first’, dat wil zeggen dat aandoeningen en letsels in de volgorde behandeld worden waarin zij het meest dodelijk zijn. Praktisch betekent dit dat een volledige luchtwegbelemmering eerder wordt behandeld dan een zuigende borstwond. Immers, als de luchtweg geblokkeerd is, is ademen niet mogelijk. Aan een luchtwegbelemmering overlijdt het slachtoffer snel vanwege zuurstoftekort. Hetzelfde geldt voor een probleem in de ademhaling, dit wordt eerder behandeld dan een open botbreuk, de open botbreuk mag dan indrukwekkend zijn maar als het slachtoffer niet of niet normaal ademt dan gaat hij daar eerder aan dood dan aan de botbreuk. Men gaat pas verder naar de volgende stap in het ABCDE als stoornissen in de huidige stap behandeld zijn. Behandeling wordt nog tijdens het onderzoek uitgevoerd, ‘treat as you go’.
32
ABCDE-METHODIEK
Het gaat er in de ABCDE-methodiek niet om dat je precies weet wat het slachtoffer heeft voordat je een eerste behandeling start. De uiteindelijke diagnose komt later wel. Eerst wordt het slachtoffer onderzocht en stoornissen in de vitale functies behandeld (Primary Survey of ‘eerste beoordeling’) en professionele hulp gealarmeerd. Daarna is er pas tijd om uitgebreid vragen te stellen en het slachtoffer van top tot teen na te kijken (Secondary Survey of ‘uitgebreide beoordeling’). Kern is dat eerst levensbedreigende stoornissen in de vitale functies worden herkend, in de juiste volgorde behandeld en gestabiliseerd en dat later (in het ziekenhuis) uitgebreid onderzoek gaat plaatsvinden naar alle kleinere aandoeningen en letsels.
Ambulanceverpleegkundige onderzoekt slachtoffer
Daarnaast is het van belang om de toestand van het slachtoffer niet erger te maken dan het al is: ‘do no further harm’. Er worden geen onnodige handelingen of verplaatsingen uitgevoerd. Het slachtoffer moet zo snel mogelijk de juiste hulp krijgen. Wanneer de eerstehulpverlener niet zelf de benodigde eerste hulp kan verlenen zal er zo snel mogelijk professionele hulp moeten worden ingeschakeld. Een volledig onderzoek is niet noodzakelijk om te gaan alarmeren, als een ernstige stoornis in de vitale functies wordt ontdekt wordt direct professionele hulp ingeschakeld en een eerste behandeling gestart. Het gaat er immers om dat een slachtoffer zo snel mogelijk de noodzakelijke professionele hulp krijgt en naar het ziekenhuis wordt getransporteerd.
8 INTRODUCTIE IN DE ABCDE-METHODIEK
33
15 EXPOSURE AND ENVIRONMENT Introductie In Exposure and Environment wordt aandacht besteedt aan de lichaamstemperatuur van het slachtoffer, het voorkomen van onderkoeling en invloeden op het lichaam vanuit de omgeving. De belangrijkste handeling is het slachtoffer beschermen tegen afkoeling door het toedekken met een deken.
Bouw en normale functie Bij Exposure (letterlijk blootstelling) is niet een vast orgaansysteem betrokken, al speelt de huid een belangrijke rol. Het belangrijkste aspect van Exposure is de regulatie van de lichaamstemperatuur, die door vele mechanismen nauwkeurig geregeld wordt rondom de normale temperatuur van rond de 37 graden Celsius. Daarnaast spelen omgevingsfactoren soms een belangrijker rol bij het ongevalsmechanisme of de reden van onwel worden.
Herkennen van afwijkingen In Exposure wordt de lichaamstemperatuur van het slachtoffer beoordeeld en wordt het slachtoffer tegen (verdere) afkoeling beschermd. Daarnaast zoekt men naar oorzaken voor zijn onwelwording en naar de aanwezigheid van andere letsels.
Onderzoek Exposure •
Vraag of het slachtoffer het koud of warm heeft.
•
Voel naar de temperatuur van het slachtoffer.
•
Kijk of er tekenen zijn van onderkoeling, zoals rillen, klappertanden, bleekheid (zie pagina 96).
58
•
Kijk of er tekenen zijn van oververhitting (zie pagina 100).
•
Kijk of je afwijkingen ziet aan de huid, zoals vlekjes, blauwe plekken of verwondingen.
•
Kijk of er sprake is van urineverlies.
ABCDE-METHODIEK
Handelingen •
Indien er tekenen zijn van matige of ernstige onderkoeling of ernstige oververhitting, bel dan direct 1-1-2.
•
Bescherm het slachtoffer tegen afkoeling, bijvoorbeeld met een reddingsdeken, tenzij er sprake is van oververhitting.
•
Indien er sprake is van oververhitting, start dan met koelen (pagina 103).
•
Verwijder natte kleding niet indien er sprake is van matige of ernstige onderkoeling (zie pagina 96), dit leidt tot onnodige beweging.
•
Zorg voor voldoende privacy.
•
Behandel eventueel kleine letsels, mits er geen stoornissen in A-B-C-D zijn.
Verdere hulp Indien het slachtoffer geen levensbedreigende aandoeningen heeft, dan wordt het slachtoffer geadviseerd om contact op te nemen met de huisarts.
Secondary Survey Wanneer in de ‘Primary Survey’ alle levensbedreigende aandoeningen behandeld en gestabiliseerd zijn kan eventueel de ‘Secondary Survey’ en het top-teen onderzoek worden uitgevoerd. De ‘Secondary Survey’ wordt meestal in het ziekenhuis op de Spoedeisende Hulp uitgevoerd en dient met name om kleinere letsels te onderzoeken en te behandelen. Of de ‘Secondary Survey’ wordt uitgevoerd is afhankelijk van de situatie en wat er met het slachtoffer is gebeurd. Na een ernstig ongeval of onwelwording kan de ‘Secondary Survey’ voor professionele hulpverleners belangrijke informatie opleveren, terwijl bij een kleine snijwond aan de vinger er weinig meerwaarde is. De eerstehulpverlener zal zelden toekomen aan de ‘Secondary Survey’, behalve als er geen stoornissen in de vitale functies zijn en er bijvoorbeeld op een evenement of incidentlocatie voldoende privacy is om het slachtoffer te onderzoeken.
SAMPLE Professionele hulpverleners hebben een ezelsbruggetje om relevante medische informatie over het slachtoffer te verzamelen, namelijk de (S)AMPLE methode. Een deel van deze informatie is vaak ook aanwezig in een SOS-penning of medaillon. De eerstehulpverlener laat een dergelijke penning of medaillon gesloten en maakt professionele hulpverleners er op attent. S:
Signs and Symptoms
A: Allergies
Bekende allergieën van het slachtoffer
M: Medication
De medicijnen die het slachtoffer gebruikt
P:
Past Illness
De ziektes die het slachtoffer heeft
L:
Last Meal
Wanneer het slachtoffer voor het laatst gegeven of gedronken heeft
E:
Events
Wat is er gebeurd, het ongevalsmechanisme
15 EXPOSURE AND ENVIRONMENT
59
36 BIJZONDERE LETSELS Beknelling en bedelving Als gevolg van een ongeval kan het slachtoffer bekneld raken in een voertuig, onder een voorwerp of bedolven raken onder sneeuw, zand of puin. Een ledemaat kan bekneld zijn geraakt, maar ook kan het slachtoffer deels of geheel vast zitten. Bij een beknelling of bedelving is het slachtoffer niet in staat om zichzelf te bevrijden. De ernst van de letsels bij een beknelling zijn sterk afhankelijk van het deel van het lichaam dat bekneld is geraakt en de druk die is uitgeoefend tijdens de beknelling. Bij beknelling van een arm of been kan beschadiging van huid en de onderliggende weefsels optreden, raken spieren, zenuwen en bloedvaten beschadigd en kunnen botbreuken optreden. Bij beknelling van het bekken, de romp of de buik kunnen behalve botbreuken ook de inwendige organen beschadigd raken, waarbij ernstig inwendig bloedverlies en shock kan optreden.
Beknelling van een (groot) deel van het lichaam Wanneer het slachtoffer met buik of borstkas bekneld zit kunnen er ernstige inwendige verwondingen ontstaan. Beknelling van de borstkas kan leiden tot ademhalingsmoeilijkheden door samendrukken van de borstkas, gebroken ribben, klaplong enzovoorts. Beknelling van de relatief slecht beschermde buik kan leiden tot bloedingen aan de inwendige organen. Een poging tot bevrijding van het slachtoffer kan leiden tot verergering van letsels en bloedverlies. Immers, de druk op het lichaam kan ook zorgen dat een inwendige bloeding door druk van buitenaf wordt afgedrukt. Wanneer de druk wordt weggehaald kan er plotseling veel bloedverlies optreden. Bij voorkeur wordt het beknelde slachtoffer dan ook gecontroleerd bevrijd door professionele hulpverleners. Bij beknelling van de borstkas waarbij het slachtoffer door de druk niet kan ademen, kan men proberen om de druk weg te nemen. Crush syndroom Wanneer tijdens beknelling grote delen van spieren beschadigd zijn geraakt, komen er afvalstoffen vrij in het lichaam, zoals myoglobine. Myoglobine is een eiwit dat in de spiercellen aanwezig is en dat qua structuur lijkt op hemoglobine. Als spieren beschadigd raken komt myoglobine vrij in het weefsel en hoopt zich op in het stilstaande bloed. Zodra de beknelling is opgeheven wordt het stilstaande bloed dat vol zit met myoglobine en afval36 BIJZONDERE LETSELS
143
Gevorderde Eerste Hulp is een moderne uitgave die voorziet in de vraag van veel eerstehulpverleners naar een actueel verdiepingsboek. De basiscursus Eerste Hulp is in de loop der jaren beknopter geworden en richt zich op passantenhulpverlening. Deze uitgave biedt verdieping in bestaande thema’s en verbreding met nieuwe onderwerpen. Het boek is gebaseerd op de ABCDE-methodiek en geeft daarmee de eerstehulpverlener en bedrijfshulpverlener een gestructureerde methode voor de benadering van (ongeval)slachtoffers. Er is ruimschoots aandacht voor onwel wordingen en ongevallen. Voor de evenementenhulpverlener zijn er vele waardevolle tips over de inzet op evenementen en omgang met slachtoffers die alcohol en drugs gebruikt hebben. De Eerste Hulp sluit met dit boek nog beter aan op de professionele hulpverlening.
9 789491 838019 Artikelnummer EP139530001