keik nr. 69
1944. Directe nasleep van de bevrijding van Hasselt
Honderden voertuigen denderen Hasselt binnen. De stad is weer vrij.
Inleiding 9 juni 1944, 3 dagen na D-day. De Second Armored Division, ook wel Hell on wheels genoemd, komt aan op bloody Omaha Beach en begint aan haar 3 maanden lange tocht. In Doornik steekt de divisie de grens met België over, om dan verder te gaan naar Waver, Tienen en Sint-Truiden. Via Wijer en Stevoort bereiken ze op 7 september, rond de middag, Hasselt. De eenheden van het 125th en 113th Cavalry Squadron, die de Second Armored Division ondersteunen, rijden met hun M8-verkenningsvoertuigen als eerste de stad binnen. De logge tanks van de divisie volgen even later. Honderden voertuigen denderen Hasselt binnen. Alle inwoners verschijnen op straat om de nonchalante ‘cowboys’ te bekijken. Vol opluchting, want de stad is weer vrij.
2
1. De Amerikaanse bevrijders
In mijn boeken ‘Bombardementen op Hasselt en Kuringen’ en ‘Hasselt. van bezetting tot bevrijding’ ga ik in op de lange oorlogsjaren. Maar ook het einde van de oorlog verliep niet zonder slag of stoot. In deze brochure beperk ik mij tot die directe nasleep van de bevrijding. In de maanden na 7 september gebeurden er nog verschillende incidenten waarbij telkens dodelijke slachtoffers te betreuren waren. Want Hasselt was dan wel vrij, toch was de dreiging nog steeds aanwezig doordat de Duitsers zich gevestigd hadden aan de noordelijke zijde van het Albertkanaal. Het zal niet verbazen dat veel van de gevaarlijkste situaties zich in de buurt van het kanaal en Godsheide afspeelden.
Voor het verblijf van de Second Armored Division in Hasselt, hun ‘balls en feesten’ en hun terugkeer op 25 maart 1945 verwijs ik naar mijn derde boek ‘Hasselt als rustplaats’. Daarin staat ook meer over de overhandiging van het wimpel van Hasselt aan generaal Isaac D. White.
3
2 & 3. De lokale vergeldingen
De afrekening Terwijl in grote delen van de stad de vreugde niet op kon, kwamen er ook vier jaren van opgekropte woede boven. Velen namen het recht in eigen hand: vensters werden stukgeslagen, inboedels kort en klein geslagen en mensen werden ter schande door de straten geschopt. Zoals altijd in een ongecontroleerde situatie vielen er ook onschuldige slachtoffers. De legertop van de Amerikaanse bevrijders had de soldaten bevolen om zich niet te mengen in deze vergeldingen.
4
Feest in Godsheide abrupt ten einde Twee dagen na de bevrijding van Hasselt vierde Godsheide feest. Op 9 september reden de Amerikanen het dorp binnen. Steeds meer mensen kwamen naar buiten om in de vreugde te delen en een witte vlag werd gehesen op de kerktoren. Die vlag was een perfect mikpunt voor SS’ers die verscholen zaten ter hoogte van het voormalige Parkhotel op de Genkersteenweg. Ze schoten enkele granaten af op de kerk. Vier inwoners van het dorp lieten daarbij het leven, onder wie twee zusjes.
Twee bommen op de Botermarkt Op 11 september verscheen er plots een Duits vliegtuig boven de stadskern. Het toestel dropte twee bommen boven de stad waarbij de toenmalige fotozaak Manshoven op de Botermarkt geraakt werd. Drie personen overleefden de bominslag niet.
4. Vernielingen aan huis Manshoven, Botermarkt 10
5
Burgers op de vlucht gedood bij boerderij van Moeling Duitsers en Nederlandse SS’ers dreven inwoners van de Kempische Steenweg uit hun huizen. De vluchtelingen werden opgevangen in het huis, de schuur en de stal van de boerderij van Moeling. In de nacht van 12 op 13 september werd er de hele nacht over en weer geschoten. Daarbij vielen zeven doden en zes zwaargewonden. De gekwetsten werden in het woonhuis van de hoeve binnengedragen en daar verzorgd.
5. Een 94-jarige veteraan van de Second Armored legt op 13 september 2014, exact 70 jaar na de gebeurtenissen, een bloemenkrans neer aan de gedenksteen van de gesneuvelde Amerikanen.
Gevechten bij de sluis van Godsheide Op 13 september kwamen tijdens vuurgevechten drie Amerikaanse soldaten om het leven: een kapitein en twee soldaten van de Second Armored Division. Zij maakten deel uit van een patrouille die uitgestuurd was om de overgebleven Duitsers aan de overzijde van het Albertkanaal te observeren. 6
In 2004 werd een herdenkingsmonument geplaatst op het kruispunt van de Trichterheideweg en de Sasstraat. Tien jaar later werd het verplaatst naar de huidige locatie, Sasstraat – Kwakkelstraat, en ingehuldigd door twee veteranen van de Second Armored Division.
Twee maanden na de bevrijding: een vliegende bom op Hasselt In de nacht van 4 op 5 november viel een ‘vliegende’ V1-bom op de stad. Was deze bestemd voor de haven van Antwerpen? En onderweg defect geraakt of zonder brandstof gevallen? In elk geval stopte het brommende geluid, dat deze bom maakt in volle vlucht, boven Hasselt. Binnen enkele seconden viel de bom naar beneden en richtte een ware ravage aan. Het zwaarst getroffen waren de families Alexander en Hören. Olivier Alexander verloor in één klap zijn echtgenote en drie kinderen; zelf raakte hij zwaargewond doordat hij geklemd had gezeten tussen de balken van het ingestorte huis ‘In de Sint-Elooi’, op de hoek van de Kapelstraat en de Onze-Lieve-Vrouwstraat. De vier leden van de familie Hören lieten allemaal het leven. Onder de slachtoffers waren verder ook pastoor Hubrechts en zijn zuster. Ook de materiële schade was groot. De V1-bom bleek gevallen te zijn op de cinema die schuin tegenover de OnzeLieve-Vrouwkerk lag. Door de enorme luchtverplaatsing stortte een groot deel van de kerk in. Als bij wonder bleef het beeld van Onze-Lieve-Vrouw ongedeerd. Het werd uit het puin gehaald en naar de Sint-Quintinuskathedraal gebracht, waar het bleef tot 1951.
6 & 7. Ravage in de Kapelstraat, 1944
7
8 & 9. Het volledig vernielde huis In de Sint-Elooi van de familie Alexander en begrafenis van de oudste zoon
8
10 - 13. Begrafenis van E.H. Hubrechts en zijn zuster Maria-Helena (foto’s privÊcollectie Dominique Creyns, Gruitrode)
9
10 - 13. Begrafenis van E.H. Hubrechts en zijn zuster Maria-Helena (foto’s privécollectie Dominique Creyns, Gruitrode)
14. Doodsprentje van E.H. Hubrechts en Maria-Helena Hubrechts (foto’s privécollectie Dominique Creyns, Gruitrode)
10
Bronnen • • • • •
Frank Vanstreels, Bombardementen op Hasselt en Kuringen, 2014. Frank Vanstreels, Hasselt. Van bezetting tot bevrijding, 2016. Frank Vanstreels, Hasselt als rustplaats, 2019. Godsheide en Malpertuus - Warm aanbevolen, 2013, p. 32-35. www.hasel.be
Met dank aan de familie Dominique Creyns (Gruitrode) voor de toestemming om foto’s van de begrafenis van E.H. Hubrechts en zijn zuster te publiceren.
11
September 2019 – keik nr. 69 Tekst: Frank Vanstreels Foto: Collectie Frank Vanstreels en Dominique Creyns (Gruitrode) Copyright: Het Stadsmus Guido Gezellestraat 2, B-3500 Hasselt Tel.: 011/23 98 90 - E-mail: hetstadsmus@hasselt.be
Overzicht Kunst in de Kijker 2000-2005: 2000: 90. Schilderij “Portret van Dr. L. Willems” (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. Maquette tweedekker Farman Type III, 1985; 92. Zespuntige “Ster” van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “Gezicht op de Leopoldplaats”, ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. “Analemmatische zonnewijzer” in de museumtuin, 2000; 95. Portret van Ridder Guillaume de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel “Portret van mevrouw Leynen (1842-1920)”, 1919, G.J. Wallaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel “Irissen”, ca. 1896-1905. 98. Banier “Société Royale de Musique et de Rhétorique”, 1858. 2001: 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij “Stadspanorama van Hasselt”, 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken “Tabakskarot”; 102. Karikatuurtekeningen “10 Hasseltse figuren”, Stef Vanstiphout (1931-1995). 103. Sporttrofeeën 11e Linieregiment: “Coupe du Roi Albert” & “Coupe Prince Léopold” (2); 104. Affiche “Ville de Hasselt, 1882, programme des fêtes qui auront lieu à l’occasion de la kermesse...”, 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca. 1735-1790), Hasselt; 106. Schilderij “Overhandiging van het vrijheidscharter door Graaf Arnold IV van Loon aan de stad Hasselt”, 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche “KEMPO - bronnen en limonaden”, Druk. E. Roose, Hasselt. 2002: 108. Zes wandkleden over “Het Sacrament van Mirakel van Herkenrode”, 1917, Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: “ Twee eeuwen, twee werelden”; 110. Restauratieverslag “Rederijkerskraag De Roode Roos”; 111. Keramische vaas “Ros Beiaard en de Vier Heemskinderen”, Simonne Reynders(1924); 112. Keramische vaas in lusterglazuur, Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954); 113. Ontwerptekening tegelpaneel ‘Tuin met vrouw’; 114. Jaarkalender CeysensRoose, 1912; 115. Affiche ‘Landbouwdagen 1900’; 116. Schilderij ‘Vlaggen’, Jac. Leduc (°1921). 2003: 117. Sculptuur ‘Icarus’, Robert Vandereycken (°1933); 118. Het Hasselts muzikaal verleden van 1910-1960; 2 luxepartituren, Albert Lefebvre (1886-1953); 119. Affiche “Langemansbier”, P. Bamps (1862-1932), M. Ceysens (1833-1927) en F. Roose (18431913); 120. Vloertegels van de Herkenrodeabdij, 2 tegelpanelen en majolicategels; 121. kopergravure ‘Exlibris familie Weytens’; 122. Schilderij ‘Gordon-Bennet’, 1924, Paul Hermans (1898-1972); 123. Henri Van Straten (1892-?), lino’s en litho’s; 124. Schilderijen ‘Geboortehuis’ & ‘Gezicht op Romboutstoren van Mechelen’, Guillaume Ballewijns (1875-1944); 125. Uithangteken ‘In SintLambertus’, 1801. 2004: 126. De kraag van de Hasseltse boogschutters; 127. Schilderij ‘Grote Capucienenstraat’, Clement Van Campenhout (19211997), 1961; 128. Prent ‘Gezicht op de Boulevard met links de gevangenis’, Charles Jooseph Hoolans (1814-?); 129. Offerandeschotel met in reliëf 7 (keizers)hoofden, 17e eeuw; 130. Affiche van het eerste Nederlands Eucharistisch Congres, Hasselt, 1904, Leo Jaminé (1854-1921); 131. Zes schilderijen uit de cyclus van het H. Sacrament van Mirakel bewaard in Herkenrode; 132. Alambiek afkomstig uit Staatlaboratorium in Guffenslaan in Hasselt, E. Adnet, Parijs; 133. Gedenkpenning “150 jaar Koninklijk Atheneum Hasselt”, Luc Verlee (°1939), 1994, 1994; 134. Schilderij ‘Hubert Leijnen (1909-1997), hoofdredacteur van HBvL van 1929 tot 1976’, Eugène Polus, 1951. 2005: 135. Ontwerptekening voor tegelpaneel ‘Tuin met pauw en zwaan’, Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954); 136. Beeld van de Roode Roos; uitgave in beperkte oplage t.g.v. inhuldiging monument op de Schiervellaan Hasselt, Gerard Moonen (° 1953).
Overzicht Kunst en Erfgoed in de Kijker: 2005: 1. De archeologische vondsten van Herkenrode in Het Stadsmus. 2006: 2. Jos. Damiens wandschilderingen voor het gouvernement te Hasselt (1908-1910); 3. De Kiosk en het muziekleven in Hasselt in de 19e eeuw; 4. De kapel van Spalbeek, 5. De handboog: van verdedigingswapen tot Olympische discipline; 6. Menukaarten. 2007: 7. Stad in groei. Hasselt in de 19e eeuw; 8. De oorsprong van onze kapellen; 9. Een Hasselts bedevaartvaantje uit de 17e eeuw; 10. Processievaandel van de Hasseltse Broederschap van het Heilig Sacrament. 2008: 11. Ets ‘Het Offer’, Jan Toorop (1858-1928); 12. Vaas in lusterglazuur, Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954); 13. 2 zilveren kandelaars, resultaten van een onderzoek; 14. Handschrift van de Roode Roos 18de-19de eeuw; 15. Spaanse toreadors, Romeinse ruïnes en kamelen aan de oevers van de Zwarte Zee. De exotische reizen van een Hasseltse burger tijdens de Belle Epoque. 2009: 16. Thomas Morren schildert de familie Van Elsrack.; 17. Een zeldzame skeletklok van Joannes Michael Gaspard Geraets (1791-1859); 18. Geen KEIK verschenen!; 19. Archeologische opgravingen van het bonnefantenklooster in Hasselt; 20. Pierre Cox (1915-1974) en het hellenisme. 2010: 21. 1910: tsaar Ferdinand van Bulgarije vliegt boven Kiewit; 22. De zuidkant van de Grote Markt; 23. De Virga Jesse in Het Stadsmus: iconografie & cultusrelicten; 24. De Heecrabbers, kroniek van een kunstkring; 25. De collectie van Pasquasy, devotie– en doodsprentjes; 26. De kunst van het monumentale bouwen en het achteloos vernielen. 2011: 27. Medailles, De Koloniale Dagen, 1952; 28. Hasselt aan zee. Een eeuw marineschilderkunst; 29. Tot hier en terug. Burentwisten tussen Hasselt en Zonhoven; 30. Hasselt in de middeleeuwen. 2012: 31. Alaaf! De heropleving van de carnavalstraditie in Hasselt met speciale aandacht voor de jaren 1950; 32. Dame met lorgnet, Godfried Guffens (1823-1901); 33. Waterhuishouding in Hasselt; 34. Campendeck; 35. Dialoog met de ruimte. 2013: 36. De bonnefantenkerk en de graflegging; 37. De uurwerkstad Hasselt; 38. Royal Nord in Hasselt; 39. De Hasseltse septemberkermis in 1896; 40. Muziek! Het College van Sint-Cecilia van Hasselt 1670-ca. 1830. 2014: 41. Hasseltse bands 1945-2000; 42. Een tinnen bord uit het Hasseltse Augustijnenklooster; 43. 50 jaar Luminé Image Art; 44. Hedwig Pauwels; 45. Franz Anton Brändl (1720-1782). 2015: 46. Vuurpeloton in Hasselt; 47. Gedenkmonument (1856) voor de oud-strijders van Napoleon; 48. Fotostudio Blanckart… Kijken naar het vogeltje!; 49. Sportieve Hasseltse nostalgie. 1913-1964: Het openluchtzwembad aan de Willekensmolenstraat; 50. De abdissenportretten van Herkenrode. 2016: 51. Limburgs glas, in het licht van de recente aanwinsten; 52. Vergeten Hasselts gebak; 53. Nie zievere. Spe.le! Drie Hasseltse voetbalclubs vertellen hun verhaal; 54. Plezier & verdriet. Oorlogsgedenkenissen tijdens de kermisfeesten van de jaren 1920; 55. Proper gewassen! Wasserij De Lelie. 2017: 56. Tegelpaneel Irissen, afkomstig van het voormalig Hotel Léopold II te Blankenberge; 57. Zilversmid François Morren, meester met de drie sterren; 58. Het nieuwe blazoen van De Roode Roos; 59. Het archeologisch onderzoek aan het nieuwe stadhuis; 60. Het Hasseltse erfgoed door de lens van de Duitse bezetter (1917-1918). 2018: 61. Maria Pijpelinckx (Kuringen? 1538 - Antwerpen 1608), meer dan alleen maar de moeder van Pieter Paul Rubens; 62. The Hasselt Bridge. Waarom de kanaalbrug instortte in 1938; 63. Vijf Hasseltse burgemeesters in brons gegoten; 64. Het geheim achter het schilderij van de Heilige Odilia door Godfried Guffens; 65. Stef Vanstiphout (1931-1995), een eigenzinnig illustrator; 66. Jan Vaes. De graven van Loon en de Europese literatuur. 67. Zana Etambala. Limburg in koloniaal en/of Congolees perspectief. 2019: 68. Het Hasseltse Begijnhof verbindt. Over co-creatie, participatie en erfgoed.
Alle publicaties zijn te koop aan de museumbalie zolang de voorraad strekt. Online zijn de publicaties gratis raadpleegbaar op de website www.issuu.com/hetstadsmus.