H et
Stadsmus
DE KUNST VAN HET MONUMENTALE BOUWEN EN HET ACHTELOOS VERNIELEN N.a.v. de tentoonstelling: Wa speele ze? Een geschreeven en tentoongestelde kroniek van honderd jaar Hasseltsche cinematografische exploitaties
De kunst van het bouwen CINE PATHE Ciné Pathé was onder gebracht in een nieuwbouw achter het Hotel du Verre-à-Vin (huis Den Wijnromer, vermeld sinds 1760). Van 1814 tot 1908 was het een vermaard gasthof, uitgebaat door de familie Ory-Vandersmissen. In 1911 werd het interieur van het hotel grondig verbouwd door de toenmalige Luxemburgse waard Arthur Ensch. In zijn opdracht werd er - met het oog op filmvoorstellingen - een Salle de Fêtes gebouwd op het achterliggende stuk bouwgrond, met een doorsteek naar de Aldestraat. Het hele complex kreeg de naam Hasselt Palace mee, maar omdat de Franse filmmaatschappij Pathé een akkoord had gesloten met Arthur Ensch werden de films aangekondigd onder Ciné Pathé. Begin jaren ’30 betrok de familie E. Gerard-Lambrechts de gebouwen en baatte er een groothandel in textielwaren uit. In 1908 bouwde de familie Ory langs de Kempische steenweg een klein kasteeltje, maar werd onteigend voor de aanleg van het Albertkanaal. Pathé-restanten: Het woonhuis werd nagenoeg volledig vernield door een vliegende bom, november 1944. Enkele steunbalken en de erop rustende balkonverdieping in de showroom van de firma Grutman en een omgebouwde kelderverdieping zijn de enige restanten.
Er vlak tegenover, op de hoek met de Sacristijsteeg, lag De Swarte Leeuw (vermeld sinds 1594) maar het huis werd eind 19e eeuw vervangen door een eigentijdse nieuwbouw in opdracht van de familie Louis Lambrechts. Een gevelschrift Le Lion d’Or moest enige herinnering oproepen. Restanten: niets, alles werd verwoest bij bominslag november 1944.
De kunst van het ‘steentjes leggen’ In 1920 arriveert in Hasselt, samen met tientallen andere Italiaanse families, het gezin Del Savio. Vader Antonio gaat op zoek naar een goed betaalde job in de Belgische mijnen maar is eigenlijk mozaïeklegger van beroep. De jonge en ondernemende immigrant stelt vast dat de kunst van het mozaïek leggen in onze contreien niet ingeburgerd is en in de plaats van naar Zwartberg, Waterschei of Blegny-Trembleur te trekken, vestigt hij zich in Hasselt. In 1925 vestigt hij zich definitief in de Breestraat waar hij een woning met in annex een atelier laat bouwen. In het Hasselt Palace legde Antonio een mozaïek in de inkomhal. Ook de vloer van de ‘entrée’ van de Cameo kreeg bij de verbouwingen in 1938 Antonio’s signatuur mee.
jfAHHEHER
CINE ROYALTY Louis Lemaire ‘speelde cinema’ in een zaaltje gelegen tussen het huis De Handboge Camer in de Lombaardstraat 4 (sedert de 16eeeuw eigendom van de stad) en het huis Rhetorika, in de Aldestraat 9 gelegen. Tot de eerste wereldoorlog was hier het lokaal van de Koninklijke Maatschappij Muziek ende Rhetorika gevestigd.
Royalty-restanten: Het zaaltje is deels verbouwd, deels verdwenen en de gevel van het huis aan de Lombardstraat 4 werd enkele decennia geleden vernieuwd. In het pand aan de Aldestraat 9 herinnert enkel nog een (nieuwe) trap aan de vroegere opstap naar de balkonverdieping.
De kunst van het projectontwikkelen CINE EDEN PALACE Huis Den Valck (vermeld sinds het einde van de 14® eeuw), gelegen aan de M a a s tric h te rs tra a t 1, was decennialang een gasthof met 16 kamers en een rist stallingen waar plaats was voor 40 paarden. Er vlak tegenover (het vroegere Hotel De 3 Pistolen) lag de eigenlijke herberg Den Valck. Als in 1888 de zaal Ware Vrienden wordt geopend is het pand aan de Maastrichterstraat 1 verbouwd tot koffiehuis (ter vervanging van de foyer Café Royal van de Schouwburg Minerva aan de Kapelstraat 36 - 42). Oorspronkelijk gaf het poortgebouw toegang tot de paardenstallingen van het in de Nieuwstraat (thans Koning Albertstraat) gelegen Gravenhuis. Het Gravenhuis moest begin jaren ’60 plaats maken voor het warenhuis ‘à Plnnovation’. Eden-restanten: enkel de gevel van het poortgebouw aan de Grote Markt.
De kunst van het tekenen zonder pc
CINE RADIO PALACE / CINE CAMEO Ciné Cameo brengt ons bij het verhaal van de calicots. In vroegere cinematijden werden, vooral in de grotere steden, filmaffiches in een uitvergrote versie getekend (en geschilderd) op canvas dan wel op hout. Ze sierden de inkomhal van de bioscopen zolang de betreffende film liep, maar werden (helaas) na afloop weggehaald en wit geschilderd om plaats te maken voor een volgende prent.
Niettegenstaande deze calicots boven de ingangen van de zalen hier niet bestonden, hoogstens enkele pancartes net iets groter dan de meegeleverde affiches, hadden we de kunst van het (vliegensvlug in opdracht) schilderen wel degelijk in huis, en wel in de personen van Edgard Darimont en Henri Hemeryck. Edgard Darimont (1909-1980) had aan de Oude K urin g e rb aa n een a te lie r w aar hij re g elm a tig publiciteitstekeningen voor de Hasseltse cinema’s maar ook voor de jeneverstokers (Fryns, Smeets, Notermans, Looienga,...) maakte. Ook neringdoeners (zoals winkeliers toen werden genoemd) die, als zelfstandigen of bedrijfsleiders, deelnam en aan de p u b lic ite its s to e te n die de carnavalcavalcades voorafgingen, klopten bij hem aan. Edgard Darimont (Gàà.r voor de vrienden) schilderde zelfs voor de Zoo van Antwerpen (1931-1935) en de Tiergarten Carl Hagenbeek . Dat gebeurde in de jaren ’20 nadat Edgard naar Hamburg was afgezakt en er lessen volgde aan de Academie. Gàà.r stamde uit een artistieke familie en zijn oom Urbain haalde zelfs de affiches van Circus Demuynck (cirk Demunk voor de Hasselaar) waar ook zijn dochter optrad. Urbain maakte als slangenmens furore onder de artiestennaam (the) Mondari (heeft U ‘em?) en dochterlief toerde mee, in het gezelschap van nog twee charmeurs, als the 3 Rodney’s... Als de dochter trotse moeder wordt van twee volwassen zonen toert de kleine familie, geassisteerd door enkele andere artiesten, door het land als the Frediani’s. The 3 Rodney’s waren overigens speciaal naar Hasselt afgezakt om de aller-allerlaatste voorstelling van Circus Demuynck kracht en spektakel bij te zetten. Na een barslecht seizoen en met een steeds groter wordende televisieconcurrentie, besluit Gentenaar Gustaaf Demuynck in 1962 de tent te sluiten en de boeken neer te leggen. W XXX6 U itgerekend tijd e n s de H asseltse septemberkermis liet Gustaaf zijn schitterende paarden een allerlaatste keer opdraven voor zijn wijd en zijd gekende, erg gewaardeerde en in Monaco bekroonde dressuurnummers!
AlilD
TfteBirds'
Nog even terug naar Urbain Darimont, slangenmens-steltenloper en de broer van... Door een samenloop van omstandigheden (op de verkeerde plaats op het verkeerde moment, zoals dat heet) verloor Urbain het leven tijdens een bombardement in Lokeren, uitgerekend op de eerste dag van de tweede wereldoorlog. Het noodlot bleef de arme man en zijn familie achtervolgen want drie dagen later kwam ook de begrafenisstoet in een bombardement terecht. Cameo-restanten: enkel de voorgevel, recent gerenoveerd.
De kunst van het verbergen ELDERS IN DE STAD Van de overige bioscoop- en filmzalen rest ons nagenoeg niets meer behalve van de reeds in 1888 gesloten schouwburg Minerva in de Kapelstraat. Van de in 1876 tot toneelzaal omgebouwde Augustijnenkerk staan nog steeds 3 buitenmuren overeind. Enkel de gevel langs de Kapelstraat werd, na een reeks gedeeltelijke verbouwingen zoals het aanbrengen van balkons, poorten, vitrines, enz. uiteindelijk na de tweede wereldoorlog volledig afgebroken. Een wandeling naar de achterkant van de oude post aan de Havermarkt geeft een kijk op de restanten van de eens zo statige Augustijnenkerk, inclusief de voormalige priorij.
De kunst van het vernielen PLAZA Volledig met de grond gelijk gemaakt voor nieuwbouw, thans de winkel AS Adventure.
CASINO Er is enkel een stukje tuin overgebleven.
CARITAS Vernietigd tijdens de Paasbombardementen van 1944. Kreeg een nieuwe vestigingsplaats aan de Kanaalkom als het Volkstehuis Onze-Lieve-Vrouw der Armen. RERUM NOVARUM Onder de slopershamer verdwenen bij de sanering van het Beekkwartier, eind jaren ’60. C.M.K. Volledig met de grond gelijk gemaakt voor nieuwbouw.
AUDITORIUM BEGIJNHOF Intact gebleven, thans Z33.
De kunst van het overleven TRIOSCOOP Na enkele verbouwingen en uitbreidingen toch volledig opgenomen in de recente nieuwbouw voor Mediamarkt en andere winkels (contouren bleven ongeveer behouden).
Foto’s van de opening van de tentoonstelling op 4 februari 2011
Gaston Haeck bij zijn foto. Hij was in vroegere tijden ‘opérateur van dins’ in de Eden en de Plaza.
tekst: foto’s: copyright:
Jean-Paul LAMBRICHTS Annem ie America Het Stadsmus Guido Gezellestraat 2, B-3500 HASSELT tel. 011-23 98 90 fax 011-26 23 98 e-mail: hetstadsmus@hasselt.be
Overzicht Kunst in de Kijker 2000-2005: (nog steeds te verkrijgen aan de museumbalie!) 2 0 0 0 : 90. Schilderij “Portret van Dr. L Willem& (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. Maquette tweedekker Fatman Type III, 1985; 92. Zespuntige “Ster" van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “Gezicht op de LeopoldplaatsT, ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. “Analemmatische zonnewijze7 in de museumtuin, 2000; 95. Portret van Ridder Guillaume,I de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel “Portret van mevrouw Leynen (1842-1920f , 1919, G J. W allaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel “Irisserf, ca. 1896-1905.98. Banier; ‘ Société Royale de Musique et de Rhétorique, 1858. 2 0 0 1 : 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij “Stadspanorama van Hasselt’, 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken Tabakskarot* 102. Karikatuurtekeningen “10 Hasseltse figuren’, Stef Vanstiphout (1931-1995). 103. Sporttrofeeên 11®Linieregiment: “Coupe du R oi A ib e rf & “Coupe Prince Léopold" (2)', 104. Affiche ‘ Ville de Hasselt, 1882, programme des fêtes qui auront lieu à l’occasion de la kerm esse..’ , 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca. 1735-1 1790), Hasselt; 106. Schilderij “Overhandiging van het vrijheidscharter door G raaf Arnold IV van Loon aan de stad HasselT, 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche | “KEMPO - bronnen en limonaden’ Druk. E. Roose, Hasselt. 2 0 0 2 : 108. Zes wandkleden over ‘ Het Sacrament van M irakel van Herkenrode, 1917, Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: “ Twee eeuwen, twee werelden-, 110. Restauratieverslag ‘ Rederijkerskraag De Roode R o o f- 111. Keramische vaas "flo s Beiaard en de Vier Heemskindererf, Simonne Reynders(1924)J 112. Keramische vaas in lusterglazuur, Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954); 113. Ontwerptekening tegelpaneel Tuin met vrouw', 114. Jaarkalender Ceysens-Roosel 1912; 115. Affiche ‘Landbouwdagen 1900’; 116. Schilderij Vlaggen’, Jac. Leduc (“ 1921);
2003: 117. Sculptuur ‘teams’, Robert Vandereycken (“1933); 118. Het Hasselts muzikaal verleden van 1910-1960; 2 luxepartituren, Albert Lefebvre (1886-1953); 119. Affiche! “Langem ansbief, P. Bamps (1862-1932), M. Ceysens (1833-1927) en F. Roose (1843-1913); 120. Vloertegels van de Herkenrodeabdij, 2 tegelpanelen en majolicategels; 121. kopergravure ‘Exlibris fam ilie Weytend-, 122. Schilderij ‘Gordon-Bennet, 1924, Paul Hermans (1898-1972); 123. Henri Van Straten (1892-?), lino’s en litho's; 124. Schilderijert; 'G eboortehui & ‘Gezicht op Romboutstoren van M echeleri, Guillaume Ballewijns (1875-1944); 125. Uithangteken ‘In Sint-Lambertud, 1801; 2004: 126. De kraag van de Hasseltse boogschutters; 127. Schilderij ‘Grote Capucienenstraat, Clement Van Campenhout (1921-1997), 1961; 128. Prent ‘G ezicht op de Boulevard met links de gevangenis’, Charles Jooseph Hoolans (1814-?); 129. Offerandeschotel met in reliëf 7 (keizers)hoofden, 17# eeuw; 130. Affiche van het eerste Nederlands Eucharistisch Congres, Hasselt, 1904, Leo Jaminé (1854-1921); 131. Zes schilderijen uit de cyclus van het H. Sacrament van Mirakel bewaard in Herkenrode; 132. Alam biekf afkomstig uit Staatlaboratorium in Guffenslaan in Hasselt, E. Adnet, Parijs; 133. Gedenkpenning ‘ 150 ja a r Koninklijk Atheneum H asself, Luc Veriee (°1939), 1994, 1994; 134. Schilderij ‘Hubert Leijnen (1909-1997), hoofdredacteur van HBvL van 1929 tot 1978, Eugène Polus, 1951. 2005: 135. Ontwerptekening voor tegelpaneel ‘Tuin met pauw en zwaanf, Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954); 136. Beeld van de Roode Roos; '; uitgave in beperkte oplage tg .v. inhuldiging monument op de Schiervellaan Hasselt, Gérard Moonen (° 1953).
Overzicht Kunst en Erfgoed in de Kijker: (eveneens te verkrijgen aan de museumbalie) 2005: i. De archeologische vondsten van Herkenrode in
Het Stadsmus.
2006:2. Jos Damiens wandschilderingen voor het gouvernement te Hasselt (1908-1910); 3. De Kiosk en het muziekleven in Hasselt in de 19e eeuw; 4. De kapel van SpalbeekJ 5. De handboog: van verdedigingswapen tot Olympische discipline; 6. Menukaarten.
2007: 7. Stad in groei. Hasselt in de 19® eeuw; 8. De oorsprong van onze kapellen; 9. Een Hasselts bedevaartvaantje uit de 17® eeuw; 10. Processievaandel van de Hasseltse Broederschap van het Heilig Sacrament.
2008:
11. Ets ‘Het O ffer’, Jan Toorop (1858-1928); 12. Vaas in lusterglazuur, Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954); 13. 2 zilveren kandelaars, resultaten van een onderzoek; 14. Handschrift van de Roode Roos 18d®-19a®eeuw; 15. Spaanse toreadors, Romeinse ruïnes en kamelen aan de oevers van de Zwarte Zee. De; exotische reizen van een Hasseltse burger tijdens de Belle Epoque.
2009: 16. Thomas Morren schildert de fam ilie Van Elsrack.; 17. Een zeldzame skeletklok van Joannes Michael Gaspard Geraets (1791-1859); 18. Geen KEIK verschenen!; 19. Archeologische opgravingen van het bonnefantenklooster in Hasselt; 20. Pierre Cox (1915-1974) en het hellenisme. 2010: 21.1910: tsaar Ferdinand van Bulgarije vliegt boven Kiewit; 22. De zuidkant van de Grote Markt; 23. De Virga Jesse De Heecrabbers, kroniek van een kunstkring; 25. De collectie van Pasquasy. Devotie- en doodsprentjes.
in Het Stadsmus: iconografie & cultusrelicten; 24.