KUNST
IN
DE
K I J K E R
* * *
HET BOS D je f ANTEN (1851-1913) O lie op doek, 72 x 114 ,5 cm Legaat P ro f. J.W . Leen, Leuven; januari 1990 In v .n r . MSW 90.005
19
DJEF ANTEN, EEN VEELZIJDIG MAN De biografie van Djef Anten is een boeiende illustratie van hoe iemand van eerder bescheiden afkomst in de 19de eeuw sociale promotie wist te maken. Hij werd geboren te Hasselt op 18 juni 1851. Net tevoren waren de wallen gesloopt en had de stad zich zo ontdaan van het laatste restant van het Ancien Régime. De snel veranderende samenleving bood toen ongekende moge lijkheden voor de jonge Anten om zich, ondanks een gebrek aan opleiding, toch te ontplooien. Zijn beroep van porseleinhandel aar scheen hem niet te hinderen om zich zeer actief te engageren in het Hasseltse verenigingsleven. Djef Anten was lid, voorzitter en/of stichter van heel uiteenlopende organisaties. Vanuit zijn sociale bewogenheid, bezielde hij de "Maatschappij van onderlinge bijstand". Gedreven door zijn handelsinstinct, was hij betrok ken bij de "Hasseltse Volksband". Daarnaast was hij een gevierd toneel speler en -schrijver bij de katholieke vereniging Minerva, waar zijn zo geroemde welsprekendheid hem zeker te pas kwam. Djef Anten was tevens een meer dan verdienstelijk auteur van historische artikels. In de bloeiende geschiedschrijving van het Hasselt van rond de eeuwwisseling, neemt hij een belangrijke plaats is, vooral omwille van zijn bijdragen over de plaatselijke toponymie. Zijn sociaal en cultureel engagement is een heel vanzelfsprekende aanloop geweest tot een politieke carrière. In 1892 werd Anten verkozen tot pro vincieraadslid. Geholpen door de invoering van het Algemeen Meervoudig Stemrecht in 1893, wist hij een merkwaardige loopbaan uit te bouwen. Hij bracht het tot schepen van de stad Hasselt (1900) en tot bestendig afge vaardigde voor de provincie Limburg (1909). Tijdens dat laatste mandaat overleed hij plotseling op 24 februari 1913. Djef Anten was 61 jaar oud.
DE SCHILDER DJEF ANTEN De eigenlijke schildersopleiding van Anten beperkte zich tot een tijdlang lesvolgen aan de Stedelijke Academie. Meer wijze raad putte hij uit de contacten die hij in Genk legde met de vele kunstenaars die er aangetrok ken werden door het ongerepte en schilderachtige landschap. Vooral Joseph Coosemans, die een tijdlang in Barbizon, bakermat van het pleinairisme, gewerkt had, oefende een grote invloed uit op de jonge Anten. Door zijn groot doorzettingsvermogen wist Anten snel het niveau van zondagschilder te overstijgen. Zijn deelname aan verschillende salons, eerst in het binnen-, daarna ook in het buitenland, bewijzen dat hij professio nele ambities koesterde. Toch is zijn totale oeuvre (vermoedelijk een kleine 200 werken) niet echt groot: door zijn sociaal en politiek engage ment kon hij niet meer dan deeltijds schilder zijn. Aanvankelijk schildert hij, in de geest van de romantiek, grote doeken met wijdse landschappen. Deze werken zijn niet echt met groot gemak geschil derd, maar zijn eerder het resultaat van hard werken. Gaandeweg wordt zijn stijl losser. Meer dan een visuele vertelling van wat hij gezien heeft, geeft hij nu emoties weer. Met vluchtige verftoetsen en een aangepast coloriet, probeert hij het licht te schilderen. Anten maakt zich los van romantiek en realisme, en verwerkt steeds meer impressionistische invloeden. Hoewel zijn oeuvre bijna uitsluitend uit landschappen bestaat, is het zeker niet monotoon of stereotiep. Het is een grote verdienste van Anten dat hij steeds andere onderwerpen, nieuwe invalshoeken en verschillende
stemmingen heeft willen weergeven. Reeds bij leven kende Djef Anten als schilder een zekere erkenning. In 1902 werd hij directeur van de Stedelijke Academie. Zijn kunst was niet schokkend modern, maar beantwoordde aan de geldende smaak van het publiek. Die waardering voor zijn werk bleek opnieuw in 1946, bij gelegenheid van een grote Anten-retrospectieve. Sindsdien is de belangstelling, ook voor de landschapschilderkunst in het algemeen, sterk afgenomen. Pas de laat ste jaren groeit er weer interesse voor het historisch toch zo belangrijke genre.
HET BOS Zoals zo vaak bij landschappen, is de titel van het werk bijkomstig, of zelfs overbodig: het geeft niet meer informatie dan de toeschouwer bij een eerste blik ervaart. Uit het ontbreken van een specifieke plaatsaandui ding zou men kunnen afleiden dat het de kunstenaar eerder te doen was om een schoonheidservaring dan om de weergave van een welbepaalde werkelijk heid. Toch is het zeker geen fantasielandschap: Anten werkte steeds nauwgezet naar de natuur, zowel wanneer hij zijn onderwerp op realistische dan wel op impressionistische wijze benaderde. Het schilderij toont een bosweg op een zonnige zomerdag. Met veel moeite dringen de stralen door het vrij dichte loofbos en trekken ze dwarse lijnen over de weg; de hoge bomen die het bospad flankeren nemen veel licht weg en werpen er hun schaduwen op. Anten heeft de voorste bomen zo groot geschilderd dat ze zelfs buiten de lijst lijken te groeien: dit verkleint de afstand tussen de toeschouwer en het landschap, en geeft hem zelfs de illusie zich er in te bevinden. Zijn blik wordt langsheen de bosweg in de verte gezogen: de achterste bomen zijn merkelijk lichter van toon dan de voorste en suggereren zo een grote diepte. Halverwege wandelt een veehoeder met twee koeien. De structuur van het werk is klassiek: een dubbele bomenrij die recht naar achter in de horizon opgaat, is een schoolvoorbeeld van perspectief. In het Bos is de toepassing hiervan zeker niet schools: de kracht van de diepte-as wordt gemilderd door de verticaliteit van de jonge boomstammen en door de horizontale gordel van het struikgewas. Naast de evenwichtige structuur, treft het schilderij ook door het aange name coloriet. Om de rijkdom van de natuur weer te geven, wordt groen in al zijn nuances op doek gebracht; andere kleuren worden slechts heel spaarzaam toegevoegd. De schaduwen zijn. niet contrastrijk zwart, maar in donkergroen geschilderd om geen afbreuk te doen aan het levendig karakter van het werk. Een ander impressionistisch kenmerk zijn de korte, vlugge verftoetsen die een zeker dynamiek oproepen. Het is duidelijk dat het Bos qua coloriet meer verwant is met de vegetale motieven in Art-Nouveaustijl van de Hasseltse keramiekfabriek, dan bij de klassieke clair-obscuur dramatiek van het romantische landschap. Het is een rijp werk dat aansluit bij het uit Frankrijk overgewaaide impressio nisme. Aan het Bos is geen verhaal of morele boodschap verbonden. Het illustreert niettemin heel treffend dat kunst-om-kunst, in dienst van een zeker schoonheidsideaal, ook op zich een waardevol gegeven kan zijn.
(De geïnteresseerde lezer vindt een uitgebreide Anten, Tentoonstellingscatalogus, Hasselt, 1992)
bibliografie
in
Djef
oktober 1992
tekst : lie. Jo ROMBOUTS, wetenschappelijk medewerker Provinciaal Openluchtmuseum Bokrijk copyright
STEDELIJK MUSEUM S TELLINGWERFF-WAERDENHOF
Maastrichterstraat 85, 3500 Hasselt, tel. 011/24.10.70
Geopend van dinsdag tot vrijdag van 10 u. tot 17 u. zater-, zon- en feestdagen van 14 u. tot 18 u. Gesloten op maandag, Pasen, 1, 2 en 11 november, van 24 december t.e.m. 31 januari
in dezelfde reeks verschenen : 1. PORTRET VAN KEURVORST-PRINSBISSCHOP MAXIMILIAAN HENDRIK VAN BEIEREN, anoniem, 2de h. 17de eeuw, inv.nr. SMH 85/001 ; maart 1991 2 . CATHARINAPANEEL VAN DE OUDE HANDBOOGKAMER, anoniem, e. 17de - b. 18de eeuw, inv.nr. MSW 90.B.011 ; april 1991 3. LUSTERGLAZUURVAAS UIT VOORMALIGE HASSELTSE KERAMIEKFABRIEK, tss. 1895 en 1914, inv.nr. MSW 90.024 ; mei 1991 4 . BLAZOEN VAN DE HASSELTSE REDERIJKERSKAMER "DE ROODE ROOS", Daniël Van Vlierden, ca. 1700, inv.nr. MSW 91.B.039 ; juni 1991 5 . WEEK-END, Leon Pringels, 1950, inv.nr. SMH 79/044 ; juli 1991 6. KRUISVORMIG RELIEKOSTENSORIUM OP VOET, Foppe Jans Burduin, Gent & Ioannes Franciscus Frederici, Hasselt, 1703, inv.nr. SMH 86/B/040 ; augustus 1991 7. KLEDINGSSTEL VAN HET VIRGA JESSEBEELD, 1689 - 1863 - 1901, inv.nr. SMH 89/B/110 ; september 1991 8 . DE HASSELTSE GROTE MARKT, Joannes Nicolaus Grauls, 1863, inv.nr. SMH 79/B/101 ; oktober 1991 9 . DE RIJKSDAALDER VAN PRINS-BISSCHOP GERAARD VAN GROESBEECK, Hasselt, 1568, inv.nr. SMH 80/016 ; november 1991 10. KAARTLANDSCHAP MET PAALSTENEN TUSSEN HASSELT EN ZONHOVEN, anoniem, 1661 en 1666?, inv.nr. SMH 79/B/109 ; december 1991 11 . DE GROTE MAN, Frans Minnaert, (1983), inv.nr. SMH 86/226 ; februari 1992 12 . MIRAKELPRENT ONZE-LIEVE-VROUW VIRGA JESSE, Richard Van Orley, wsch. 1689, inv.nrs. koperen drukplaat SMH 86/B/059 en afdruk SMH 82/008 ; maart 1992 13 . WIEROOKVAT, Jacques Vinckenbosch (1798-1876), Hasselt, zilver, inv.nr. MSW 91.185 april 1992 14 . KAART VAN MIDDEN- EN ZUID-LIMBURG, 1795, L. Capitaine, gravure, inv.nr. MSW 91.001 ; mei 1992 15 . HASSELTSE BRANDBLUSEMMER (1782) EN VUURHAAK, leder en smeedijzer, inv.nrs. SMH 86/248 en SMH 84/058 ; juni 1992 16. RELIEKHOUDER VAN DE HEILIGE BARBARA, ca. 1702, zilver, inv.nr. SMH 86/B/045 ; juli 1992 17 . PORTRET VAN ABT EUCHERIUS KNAEPEN, 1792, P.J. Verhaghen, inv.nr. SMH 79/B/107 ; augustus 1992 18 . STUDIOCAMERA 18/24, ca. 1920, uit voormalige Studio Blanckart Hasselt, palissander, inv.nr. SMH 85/396 : september 1992