KUNST
IN
DE
KI JKER
ACRYLS VAN RAY REMANS "Herinnering aan Port-Grimaud", 1989; (afbeelding); 19 x 28,5 cm; inv.nr. 92.130. "Skioord", 1989; 22,5 x 32,5 cm; inv.nr. 92.131.
44
Een gesprek met de kunstenaar Over het kunstenaar-worden Jo Rombouts: H et kunstenaar-worden wordt vaak als een roeping omschreven. Was dat ook m et U het geval o f was U op één o f andere wijze fa m iliaal voorbestemd?
Ray Remans: Ik was al in mijn jeugd heel erg geïnteresseerd in kunst. De tijd die toen in de lagere school aan tekenen en creatief bezig zijn besteed werd, was echter heel beperkt; toch was het steeds één van de gelukkige momenten. Ook de schoolreizen waarbij soms een museum bezocht werd, vervulden mij met geluk. Omdat ik er als twaalfjarige van droomde op doek te schilderen, werkte ik dan maar op een opgespannen stuk laken. Een kunstenaarsloopbaan was toen evenwel niet voor mij weggelegd. Ik behaalde een technisch diploma met de bedoeling later als zelfstandige te starten, zoals mijn oudere broers me reeds hadden voorgedaan. J.R. U hebt avondles gevolgd aan de Academ ie te H asselt, die toen ondergebracht was in het huidige Museum Stellingw erff-W aerdenhof Hoe schat U, die toch grotendeels autodidact bent, het belang in van deze opleiding?
R.R. Het was vooral een moment van hard bezig zijn. Dagelijks werkten we een drietal uren samen met de leraar en de collega’s om zoveel mogelijk artistieke bagage te verwerven: tekenen, schetsen, kleuren, proporties, anatomie, vormgeven, vergelijken, leren kijken enzoverder. Het bleef echter niet bij de uren in de Academie, waar ik gewoonlijk het licht doofde. Een half uur later stond ik thuis opnieuw voor de schildersezel; tot in de nachtelijke uren werkte ik meestal reeds eigen gedachten uit. J.R. Een belangrijk aspect van de zelfstudie was (en is) het bestuderen van grote voorbeelden uit de kunstgeschiedenis.
R.R. Mijn aandacht ging zowel uit naar oude als moderne meesters: Rembrandt, Van Gogh, Picasso, Braque, Klee en recent werk van andere grote kunstenaars. Het is van belang te volgen wat er op wereldvlak gebeurt, zonder daarom de eigenheid te verliezen. Ik had en heb vooral omgang en diepgaande gesprekken met goede kunstenaars, waaronder ook conceptuele en avant-garde, die de evolutie van de kunst in de goede richting stuwen.
Inspiratie in groep: Helikon J.R. Onder de toepasselijke naam "H elikon ” - genoem d naar de verblijfplaats van de muzen- verenigden zich vooraan de jaren zestig een zestal kunstenaars. Hun betrachting was de achterstand die de Lim burgse kunst toen onm iskenbaar had op de nationale en internationale artistieke ontwikkeling, in te lopen. Hoe was het m ogelijk dat de zes leden -ondanks de nauwe samenwerking en het inspirerende vaderschap van Pierre Cox- toch z o ’n uitgesproken eigen karakter wisten te bewaren? 2
R.R. Het waren kunstenaars die al jaren bezig waren met kunst; ieder had zijn eigen, herkenbare stijl reeds gevonden toen deze groep onder de naam Helikon naar buiten trad. Helikon was toonaangevend in het Limburgse kunstgebeuren. J.R. H elikon was ook de naam van de galerij die de groep beheerde aan de Havermarkt te H asselt. D oor het tentoonstellen van hedendaagse kunst werd het Limburgse publiek vertrouwd gem aakt m et artistieke tendensen van elders. Was het ook voor de leden een inspiratiebron?
R.R. Helikon was meer dan een kunstenaarsgroep; het was ook een vriendengroep die zich voornamelijk inzette om andere kunstenaars, ook jongeren, de kans te geven om tentoon te stellen in een galerij die toch een zekere reputatie verworven had. De leden onderling werden ook aangespoord om te zoeken en nieuw werk te presenteren op individuele- of groepstentoonstelingen. J.R. Ik g elo o f dat U binnen de groep de meeste affiniteit had m et het jongste lid, W alter Vilain; niet toevallig waren U beiden de m eest progressieve leden van Helikon. U hebt zelfs nauw m et hem samengewerkt (groep Rem ans-Vilain, kleurenets). Hoe verklaart U die verbondenheid?
R.R. Ik bracht regelmatig mijn vakantie door bij Walter Vilain in Sint Idisbald en was sterk begaan met wat hij als kunstenaar deed; de waardering was trouwens wederzijds. Hij was een vooruitstrevend, jong kunstenaar en viel regelmatig in de prijzen. Bovendien was hij een leidend type met vele artistieke vrienden: Paul Delvaux, George Grard, de pianisten Eduardo del Pueyo en Robert Steyaert, Jan Hoet en vele anderen. Wanneer hij mij voorstelde om samen een atelier op te starten voor grafiek, was ik meteen accoord. Terwijl hij naar Parijs afreisde om te werken bij de gekende graficus Friedlander, heb ik een etspers ontworpen en uitgevoerd, waar we dan achteraf samen uren, dagen en jaren op gewerkt hebben; hieruit zijn tentoonstellingen voortgekomen in binnen- en buitenland. J.R. Uw biografie verm eldt nog een ander tweemanschap, ni. m et RenĂŠ Aerts (bronsgieten). H oe gaat een artistiek duo concreet te werk?
R.R. Er worden natuurlijk ideeĂŤn uitgewisseld, maar toch gaat ieder zijn eigen artistieke weg. Op technisch vlak is er een intense samenwerking bij het testen. Bij ets en kleurenets wordt er bijzonder gezocht naar de behandeling van de plaat, de sterkte van het zuur, het mengelen van de kleur, de kwaliteit en de natheid van het papier, de druk van de rol enz. Bij het bronsgieten komen er nog veel meer technische aspecten bij te pas, vooraleer men met een voldragen eindprodukt naar buiten kan treden.
3
Over thema’s en technieken J.R. Op één van uw eerste tentoonstellingen, nl. in 1961 onder de vlag van kunstkring Pro Arte (Hasselt) klinken uw titels nog zeer herkenbaar: maskers, Kristusfiguur, bloem en, jonge plant, stilleven m et haringen ... Toch is er vorm elijk reeds een aanzet to t een zekere vereenvoudiging. Later in de jaren zestig wordt er steeds m eer geabstraheerd. Nam U geen genoegen m eer m et (het afbeelden van) de dingen zoals ze zijn?
R.R. De evolutie in mijn werk is niet plots gebeurd. Het is een groeiproces dat niet tegen te houden is, omdat je gedachtengoed steeds mee evolueert. Er spelen zoveel invloeden: het mysterie van het leven tussen geboorte en dood, alles wat er in de wereld gebeurt. Men kan een vergelijking trekken met goede muziek: bij het beluisteren van een melodie in een droefgeestige passage kan men kippevel krijgen. Bij het bekijken van een schilderij is de compositie als de melodie: soms bezorgt ze de kijker een vergelijkbare kick.
4
J.R. Gaandeweg lijkt U m ijlenver q f te staan van de traditionele landschapsschilderkunst die in Lim burg sterk was blijven doorleven en waartegen Helikon zich afzette. Toch ligt ook in uw werk vaak de natuurobservatie aan de basis. D e paradox kan men trouwens doortrekken tot in Bokrijk: eens was het een geliefde p lek voor de zondagsschilders-metschildersezel; nu gaat IJ er -vooral in het arboretum - inspiratie opdoen.
R.R. Het tekenen in en van de natuur gebeurde vaak in het arboretum, bij voorkeur in de herfst. Dan zijn de bomen en planten ontdaan van bladeren en tonen ze hun naaktheid. Het in een oefening voor een vlotte lijnvoering. Bovendien versterkt het de verbondenheid met de natuur door de stille omgeving en de gezonde rust. J.R. Een belangrijke discipline in uw werk is de beeldhouwkunst, bijzonder het bronsgieten. Was het een logisch vervolg van uw andere artistieke activiteiten ?
R.R. De beeldhouwkunst heeft mij altijd sterk geboeid. Ik was dan ook een regelmatige bezoeker van Middelheim te Antwerpen en andere openluchttentoonstellingen in binnen en buitenland. Het was bijgevolg niet toevallig dat ik, samen met René Aerts, vijftien jaar geleden een atelier opstartte waar we samen de verloren-was-techniek (cire perdue) toepassen. Sindsdien ontstonden er regelmatig beelden, in brons uitgevoerd. J.R. Zie ik het ju is t dat het artistieke scheppingsproces in uw werk een soort van strijd is m et de m aterie? D it blijkt niet enkel uit de bronzen en de textuur van de schilderijen, m aar ook in een extreem geval uit het doorbreken van het doek.
R.R. Mijn recent werk vertoont een reliefbehandeling van het doek; de textuur is erop gebracht in wit of in kleur. Het verwijst naar de oneffenheden van het wintersportparcours waar ik goed mee vertrouwd ben. Het is uitdaging, actie, vallen en opstaan, soms uitgedrukt door het doek te doorbreken. In elk geval is het sterk verbonden met de natuur, letterlijk en figuurlijk.
Twee acryls uit het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof J.R. B ij het bekijken van de acryls m oet ik denken aan hetgeen Pierre Cox ooit gezegd heeft over de beschouwing van moderne kunst: "Aan de geestige vaders w ier vijf- en zesjarige wonderkinderen "dat ook kunnen " zou ik willen zeggen, ten eerste dat zij ons veel eer aandoen want dat alle waarachtige schoonheid in schijn de vanzelfsprekende eenvoud van het kind benadert, en ten tweede dat nà de kindertijd slechts zeer weinigen de helderheid en de m oed to t deze eenheid bezitten en ten derde dat deze eenvoud enkel kan worden begrepen door wie z e lf niet alle eenvoud en intellectuele deem oed mist. " (uit de Tijdspiegel, 6 (1951), p . 58). Kan U d it onderschrijven?
R.R. Het werk oogt eenvoudig en lijkt soms door een kinderhand gemaakt te zijn, mede door de spontaneïteit die het uitstraalt. Toch is het niet zo eenvoudig: men moet het zien als resultaat van tientallen jaren creatief bezig zijn. Laagdunkende uitlating over naar eenvoud strevende kunst steunt meestal op onbegrip van het creatieve.
5
J.R. In uw huidig werk beoefent U nog m aar zelden de grafiek, m aar zijn er niettem in nog veel grafische elem enten, zoals in de beide acryls. Welke andere mogelijkheden biedt dit vrij nieuwe m ateriaal tegenover klassiekers als olie- en waterverf? R.R. Acrylverf is een medium dat door zeer veel kunstenaars gebruikt wordt. Vooral door de korte droogtijd is het mogelijk snel lagen over elkaar te schilderen. Het is een zeer kleurvast materiaal dat door de rubberbasis met verdund water weinig risico loopt op barsten. Acryl is een belangrijke uitvinding die nog lang door de allergrootste kunstenaars zal gebruikt worden en die zeker zo goed als de klassieke materialen zal weerstaan aan de tand des tijds. J.R. D e beide acryls ogen abstract. Toch heb ik de indruk dat ze, zoals veel van Uw recente werk, zich bevinden in de schemerzone tussen abstract en concreet die precies een rijk actieterrein voor U is.
R.R. Deze werken zijn ontstaan door nawerking van vakanties, doorgebracht in verschillende streken. Ze zijn eigenlijk het resultaat van het herbeleven van een indruk. De drager van de werken is een soort aquarelpapier waarop een herkenbare schets van het landschap aangebracht is. Vervolgens komt het inkleuren aan bod: hierbij worden de tekeningen soms gewild, soms geholpen door het toeval, gedeeltelijk overschreden. Het herkenbare in de tekening vervaagt en er ontstaat dan een harmonisch samengaan van lijn, vlak en kleur die nu, als compositie, de spanning van het werk bepalen. Wat begon met een herkenbaar iets, resulteert in een geabstraheerde wereld waar de kijker met een tikkeltje fantasie de weergegeven natuur nog even ervaart.
Kunstpromotie J.R. Uw gedrevenheid stopt niet bij het maken van kunst, m aar U bent sinds lang ook kunstpromotor. Een belangrijk forum hiertoe was uw eigen galerij Sonuwe, bedoeld, om het m et uw eigen woorden te zeggen "om een zo groot m ogelijk publiek te laten genieten van het mooie dat de beeldende kunst ons te bieden h eeft�. Recenter en m eer in de publieke sfeer is de beeldentuin die U in Zonhoven uitbouwt. Ook hier toont U zich zeer collegiaal, wat toch opm erkelijk is aangezien kunstenaars toch vaak noodgedwongen eenzaam /-zaat zijn in hun werk. Vanwaar kom t d it artistiek altruïsm e?
R.R. Ik ben altijd gedreven geweest door samenwerking en verspreiding van alles wat met kunst te maken heeft, zowel via werkgroepen, ateliers als tentoonstellingen. Het werk van kunstenaars mag niet onbekend in het atelier achterblijven, maar moet aan het grote publiek getoond worden. Ik vind het heel belangrijk dat de toeschouwer interesse toont en dat hij/zij begeleid wordt bij het ervaren van de recente ontwikkelingen in de beeldende kunst. Het beeldenpark in Zonhoven is hiervan een voorbeeld; ik zet me volledig pro deo in om er het hedendaagse kunstgebeuren kenbaar te maken, speciaal het werk van jongere kunstenaars. J.R. Als kunstenaar en kunstprom otor hebt u veel contact m et het publiek. Verrijkt het publiek U als kunstenaar (in im m ateriĂŤle zin wel te verstaan)?
6
R.R. Het contact met het publiek is zeer belangrijk. Wanneer je hen vertelt hoe een kunstwerk tot stand komt, welk idee er achter zit, welk materiaal gebruikt is, dan verlaten de bezoekers voldaan de tentoonstelling en dan is de kunstenaar ook tevreden.
Slot J.R. U bent een kunstenaar die voortdurend op zoek is. D e verscheidenheid van uw huidig werk laat uitschijnen dat die zoektocht nog lang niet ten einde is. Zoekt en experim enteert U m et een bepaald perspectief voor ogen o f is het een aaneenrijgen van toevalligheden?
R.R. Mijn werk is door de jaren heen herkenbaar gebleven, ondanks de evolutie. Het is tot stand gekomen door hard werken, zelfstudie, contacten met goede kunstenaars... De evolutie moet gezien worden tegen de achtergrond van het veranderend wereldbeeld, de media, het reizen ... Het ligt me bovendien niet in herhaling te vallen; daarom gaat de zoektocht verder, steeds met een herkenbaar signaal.
In zijn kunst streeft Ray Remans naar eenvoud. D it betekent evenwel niet dat zijn werk als ”eenvoudig ” mag bestem peld worden. H et verwacht van de kijker stilte en concentratie voor het ervaren van de ingetogen poësie e n /o f de intense, m aar wat verborgen em otie die erin besloten liggen. H et is pas dan dat men begrijpt dat de abstracte vorm geen doel op zich is, m aar het resultaat van het consequent doorwerken van een reële inspiratie. (J.R .)
7
April 1995
Samenstelling tekst: lie. Jo ROMBOUTS Foto:
Stedelijke Fotodienst
Copyright: STEDELIJK MUSEUM STELLINGWERFF-WAERDENHOF Maastrichterstraat 85, 3500 Hasselt tel. (011)24 10 70
In dezelfde reeks verschenen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20 . 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27 . 28 . 29 . 30. 31 . 32. 33 . 34 . 35 . 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43.
Portret van keurvorst-prinsbisschop M .-H . van Beieren, anoniem, 2de h. 17de eeuw Catharinapaneel van de oude handboogkamer, anoniem, e. 17de - b. 18de eeuw Lusterglazuurvaas uit voormalige Hasseltse keramiekfabriek, tussen 1895 en 1914 Blazoen van de Hasseltse rederijkerskamer 'De Roode Roos’, D . Van Vlierden, ca. 1700 Schilderij 'Week-end', L. Pringels, 1950 Zilveren kruisvormig reliekostensorium op voet, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703 Kledingsstel van het Virga Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901 Schilderij 'De Grote Markt’, J.N. Grauls, 1863 Rijksdaalder van prins-bisschop G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568 Geschilderd kaartlandschap met paalstenen tussen Hasselt en Zonhoven, anoniem, 1661 en 1666? Schilderij 'De Grote Man’, F. Minnaert, (1983) Mirakelprent O.-L.-V . Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689 Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19de eeuw Kaart van Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795 Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurhaak Zilveren reliekhouder van H. Barbara, ca 1702 Portret van abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792 Studiocamera 18/24, ca. 1920 Schilderij ’Het bos’, Dj. Anten (1851-1913) Juweel - zgn. ’reukappel’- van Virga Jessebeeld, e. 16de - b. 17de eeuw Schilderij ’O.-L.-Vrouw met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17de eeuw Liturgische gewaden van St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16de eeuw Mirakelprent van het H. Sacrament van Herkenrode, Hasselt, P.F.M ilis, 1854 Gevelsteen "Den Soeten Naeme Jezus", 1664 (Hasselt) Set van vier vazen, Piet(er) Stockmans (1940-) Portret van Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901) Sacramentsostensorium o f "de monstrans van Herkenrode", Parijs, 1286 Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973) Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, kopergravure Beeld "Heilige Cecilia", 1530-1540 Barokke zonnemonstrans, N . Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669 Biechtstoel, Brabants atelier, 1664 Uurwerken van de Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849) Kaart Bisdom Luik, Jaillot, Parijs, 1692 Kokosnootbeker, Steven Vander Locht, Hasselt, 1652 Gouache 'De Meukes’, ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932) Kroningsprent O.-L.-V . Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867 Het Hasseletum en de Historia Lossensis, twee historische werken van Joannes Mantelius (1599-1676) Litho "Heusden 2 ”, uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992 Ontwerp voor "Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G.Guffens (1823-1901) Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831’, A.von Geusau,1835 Gevelplaat "Veloce-Club hasseltois 'Utile * Dulci’ - 2 mai 1892" Portret van Amoldus van Melbeeck op zijn sterfbed, 17de eeuw