KUNST
IN
DE
KIJKER
-47
VASTE KUNSTWERKEN MUSEUM STELLINGWERFF-WAERDENHOF Herman BLONDEEL Hugo DUCHATEAU Piet STOCKMANS
g e ïn s t a l l e e r d e k u n s t
Er is een wezenlijk verschil tussen kunstwerken die eerder toevallig in een openbare verzameling terechtkomen en installaties die bewust geconcipieerd zijn om in een museum geïntegreerd te worden. Vaste kunstwerken zijn minstens gedeeltelijk geïnspireerd door de vorm en de functie van het gebouw waarmee ze onlosmakelijk verbonden worden. Herman Blondeel, Hugo Duchateau en Piet Stockmans creëerden elk een vaste installatie in het Museum Stellingwerff-Waerdenhof. Ze hebben hun respectievelijke uitdrukkingsmiddelen aangewend om te reflecteren over het gebouw en zijn inhoud, over kunst en geschiedenis. De geïntegreerde kunstwerken dragen er actief toe bij dat de museumbezoeker aanvoelt dat hij niet zomaar rondwandelt in een opgefriste burgerwoning die gevuld is met (kunstvoorwerpen, maar in een dynamisch museum waar heden en verleden op een zinvolle wijze met elkaar geconfronteerd worden.
Herman BLONDEEL Glazen plafond in de spiegelzaal De spiegelzaal van het hôtel Stellingwerff is de binnenruimte waar de grandeur van de voorgevel het meest sprekend wordt verdergezet. Bij de restauratie in de jaren ’80 bleek dat het oorspronkelijke plafond in stucwerk zwaar beschadigd was. Eerder dan het bijna volledig reconstrueren van de 19de-eeuwse versieringen, werd er geopteerd voor een hedendaagse invulling met behoud van het oorspronkelijk cachet. Hiervoor werd de Gentse glazenier Herman Blondeel aangezocht.
Beperkingen Bij het realiseren van het glazen plafond was Blondeel door het functionele karakter van het kunstwerk gebonden aan een aantal beperkingen. In samenspraak met architect Herman Van Meer werd bepaald dat de lichtbak de enige en verdoken lichtbron zou zijn van de ruimte. De bestemming als museumzaal vereiste een gelijkmatig en neutraal gekleurd licht om wisselende voorwerpen in deze ruimte op eenzelfde wijze te presenteren. Bovendien moest het glasraam om technische redenen in kleine panelen opgedeeld worden.
Dialoog met de traditie De spiegelzaal is een contrastrijke ruimte. Grote spiegels aan elk van de vier zijden steken sterk af tegen de blinde, mat-witte muren. De beperking van de ruimte wordt optisch doorbroken door het eindeloos weerspiegelen in de tegenover elkaar geplaatste spiegels: deze grote oppervlakken worden hierdoor sterk gefragmenteerd. Met deze context is het glazen plafond van Herman Blondeel organisch verbonden. Ook hier zijn vergelijkbare contrasten werkzaam: de vierkanten, opaal-witte oppervlakken
2
worden versnipperd door contrasterende, goudgele banden. Dit sterk gevarieerde lijnenspel compenseert in zijn sentimentaliteit de harde, witte "grond"toon. Ook binnen de gouden banden is er een tegenstelling: sommige lijnen volgen een strak schema, andere zijn schijnbaar vrij getekend. In dit lijnenpatroon ligt de geschiedenis van Hasselt fragmentair verborgen: alle belangrijke historische data zijn erin opgenomen, alsook elementen uit het stadswapen. De kunstenaar heeft het glazen plafond bewust opgebouwd uit 122 verschillende paneeltjes. In een ruimte die vrij hoog is in verhouding tot de lengte en de breedte, kan de zoldering immers onmogelijk in zijn geheel bekeken worden. Daarom zou een doorlopende compositie weinig effect hebben. Door de weerspiegeling van het gefragmenteerde plafond in de verschillende spiegels, is het kunstwerk meervoudig opgenomen in de ruimte en gaat het heden rechtstreeks een dialoog aan met het verleden.
Functioneel en esthetisch Het glazen plafond kan op verschillende manieren ervaren worden. De achteloze, wat gehaaste toerist "ondergaat" onbewust de geladenheid van het kunstwerk. De aandachtige bezoeker ontvangt impulsen door de weerkaatsing van het plafond in de spiegel en wendt zijn blik instinctmatig naar omhoog. Hij raakt in de ban van de eenheid in verscheidenheid die de spiegelzaal bekroont. Het glazen plafond van Herman Blondeel is een harmonisch en hedendaags verlengstuk van de historische spiegelzaal waar praal en illusie overheersen.
3
Herman Blondeel Herman Blondeel werd geboren te Gent in 1956. Hij genoot een grondige opleiding, ondermeer aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Gent (afdeling schilderkunst) en in het atelier van zijn vader, glazenier Armand Blondeel. Momenteel is hij leraar glasschilderkunst aan de Hogere Rijksschool voor Beeldende Kunsten te Anderlecht en aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Gent, en zelfstandig glazenier. Herman Blondeel heeft een lange reeks opdrachten gerealiseerd in binnen- en buitenland en neemt regelmatig deel aan tentoonstellingen. Er is werk van hem in bezit van o.m. de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel en het Museum voor Sierkunst te Gent.
Hugo DUCHATEAU Drie vaste installaties Hugo Duchateau is in het Museum Stellingwerff-Waerdenhof permanent aanwezig onder de vorm van drie in het gebouw geĂŻntegreerde kunstwerken: "Natuur - Kuituur", "Kunsthistorische visie" en "Perceptie in een museum". Telkens reflecteert hij over kunst.
Natuur - Kuituur De relatie natuur-kultuur is meervoudig: de kunstenaar manipuleert materiaal dat hem door de natuur aangereikt wordt; bovendien kiest hij vaak, rechtstreeks of onrecht streeks, de natuur als onderwerp voor zijn werk. Men kan dus gerust stellen dat er in de beeldende kunst geen kuituur mogelijk is zonder natuur.
4
Bij het bestijgen van de nieuwe trap tussen de beide museumhuizen bemerkt men een tak. Bij nader inzien blijkt het geen "puur natuur" te zijn: de tak is van brons en zo van natuur tot kuituur geworden. Brons is als mengeling van koper en tin uit de natuur voortgekomen en is hier, na een kulturele akt, opnieuw tot een natuurlijke vorm teruggekeerd. De tak rust op drie vergulde lijsten, opnieuw een verbinding met kuituur. Inhoudelijk verwijst de bronzen tak ook naar de context waarin hij geplaatst is: het is namelijk een eiken tak. In een museum dat zich tot doel stelt "de kunst en geschiedenis van de stad Hasselt en het graafschap Loon" te verzamelen, kan bronsgroen eikenhout geen toeval zijn.
Kunsthistorische visie In de oorspronkelijke traphal van het huis Stellingwerff hangen vijf cirkels die een trapsgewijs stijgende lijst flankeren. De vergulde lijst vertrekt daar waar de trap eindigt en is een metafoor voor het begrip kultuur-kunst. In de vijf fazes (cirkels) is het doorlopend aanwezig en wel in een steeds hogere vorm.
De eerste, dus onderste cirkel -gevuld met boomschors- staat voor de natuur, de oorsprong en inspiratie van kunst. De volgende faze is een ronde spiegel: vanuit de natuur wordt er gekeken, onderzocht, gereflecteerd. In de derde cirkel, een omgekeerde spiegel, worden de ervaringen introspectief verwerkt en beleefd. Het denkproces resulteert in vormgeving, de vierde cirkel: de idee wordt actie en materie. Bovenaan de vergulde lijst prijkt de synthese van de vier voorgaande fazes. Het is opnieuw een cirkel, het oersymbool, maar dan teruggebracht tot zijn essentiĂŤle en ideale vorm. In "kunsthistorische visie" geeft Hugo Duchateau het artistieke proces weer, fazegewijs en tegelijk continu.
5
Perceptie in een museum Bij een museumbezoek legt de kijker verbanden en combineert hij indrukken. Hierover gaat de derde vaste installatie van Hugo Duchateau. Bij het afdalen van de nieuwe trap komt de bezoeker oog in oog te staan met een grote ronde spiegel. Deze reflecteert, mede via een andere spiegel, de voor- en achterzijde van een ogenschijnlijk vreemd stilleven. Het kunstwerk verbindt drie elementen in verschillende ruimtes, die in ĂŠĂŠn blik geobserveerd kunnen worden. De grote ronde spiegel symboliseert het menselijk verlangen naar betekenis en wijsheid. Het onderzoek van het stilleven kan letterlijk "omstandig" gebeuren door de dubbele reflectie: hierbij blijkt dat de achterzijde meer is dan louter de keerzijde van de voorzijde. Verschillende symboolgeladen elementen zijn te onderscheiden: een bol (wetenschap), takken (natuur), lijsten (kuituur), een gebroken pot (archeologie, oude kunst), een schildersezel (actuele kunst). Een museumbezoek mag geen vrijblijvende zaak zijn; de bezoeker dient er zich kritisch en onderzoekend te engageren. Daarom maakt hij door zijn weerkaatsing in de grote spiegel kortstondig deel uit van "perceptie in een museum".
6
Hugo Duchateau Hugo Duchateau werd geboren te Tienen in 1938. Zijn vorming genoot hij o.m. aan het Provinciaal Hoger Instituut voor het Kunstonderwijs te Hasselt. Hij geeft les aan het Hoger Instituut voor Visuele Kommunikatie en Vormgeving te Genk. De waardering voor zijn kunstenaarschap uit zich in verschillende belangrijke onderschei dingen. Werk van Hugo Duchateau bevindt zich in binnen- en buitenlandse musea, o.m. in het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (MUKHA), de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten te Brussel, het Museum van Hedendaagse Kunst te Gent en het Provinciaal Museum voor Moderne Kunst (PMMK) te Oostende.
Piet STOCKMANS Ieder zijn geschiedenis
Een gelaagde loopbaan Twee verticaal georienteerde glazen kasten flankeren een trap; Piet Stockmans evoceert er fazes uit zijn dubbele loopbaan, links als kunstenaar (1980-1995), rechts als ontwerper van gebruiksgoed (1989-1995). Telkens vertrekt de chronologie onderaan waar kleine, intens samengedrukte scherven verwijzen naar het oudere werk. Naarmate men opklimt in de kasten worden de brokstukken herkenbaarder; de herinnering aan het recentere werk wordt steeds concreter. Bovenaan is de nu actuele produktie nog in contact met de lucht: het suggereert dat de evolutie nog niet ten einde is. Op een dubbele wijze verwijst het werk in zijn opbouw naar de archeologie. Het roept het beeld op van een afvalput waarin een pottebakker het beschadigde en mislukte deel van zijn produktie opgehoopt heeft. Tevens refereert het naar de gelaagdheid van vele archeologische sites: de opeenvolgende lagen geven een diachronisch overzicht van een bepaalde beschaving. Omdat Piet Stockmans ook niet-uitgevoerde of nooit-tentoongestelde experimenten heeft opgestapeld, geven de kasten een representatiever beeld dan de best mogelijke monografie die slechts een bundeling is van geslaagde werken.
Een micro-geschiedenis De installatie van Piet Stockmans is geïntegreerd in het Museum StellingwerffWaerdenhof waar de kunst en geschiedenis van Hasselt, Loon en Limburg aan bod komen. Het werk is eigenlijk een opeenstapeling van kunst die door de chronologische orde geschiedenis geworden is. In de kast met het vrije werk kan de bezoeker, naast het ondergaan van een totaalin druk, ook diverse details observeren: deze vertellen een verhaal van vormen en kleuren, van experimenteren en realiseren; bovendien zijn sommigegelegenheidsopdrachten goed herkenbaar. De andere kast toont de evolutie van de industriële produkten. Hierin zit de persoonlij-
7
ke geschiedenis vervat van de eigen fabriek in Genk met zijn opkomst en teloorgang, en de wederopstanding in Weimar. Vanuit de andere vormen die de inhoud van deze kast bepalen, is er een heel andere balans tussen wit en blauw. Hierdoor is het geen duplicaat, maar een complement van de overstaande kast.
Het ritueel van de herhaling EĂŠn van de belangrijkste constanten in het artistieke werk van Piet Stockmans is de techniek van de herhaling. Grote installaties stelt hij samen door het naast elkaar plaatsen van identieke of verwante elementen. Ook leder zijn geschiedenis is hier een toepassing van. Het storten van porselein in de kasten is het in reeks samenbrengen van losse werken. Sterker dan bij de meeste andere installaties worden de afzonderlijke stukken door de fragmentering in scherven met elkaar verweven. In dit proces speelt het toeval -dat ook een belangrijke factor in de geschiedenis is- een belangrijke rol. In leder zijn geschiedenis graaft Piet Stockmans in zijn eigen verleden. Het resultaat is een teken aan de wand.
8
Piet Stockmans Piet Stockmans werd geboren in 1940 te Leopoldsburg. Hij studeerde aan het Provinciaal Hoger Instituut voor Architectuur en Toegepaste Kunsten te Hasselt en aan de Staatliche Höhere Fachschule für Porzellan te Selb (Duitsland). Stages volgde hij bij Hutschenreuter (Selb, Duitsland) en Bemardeaux (Limoges, Frankrijk). Hij was ontwerper bij Mosa te Maastricht (1966-1989) en leidde korte tijd een eigen fabriek te Genk (1990-1992). Tegenwoordig wordt zijn gebruiksgoed geproduceerd in Weimar (Duitsland); het vrije werk onstaat in zijn atelier te Waterschei. Piet Stockmans geeft les aan het Hoger Instituut voor Visuele Kommunikatie en Vormgeving te Genk. Hij ontving verschillende onderscheidingen, o.m. de staatsprijs van de Vlaamse Gemeen schap (1988) en de titel van Cultureel Ambassadeur van Vlaanderen (1995). Er is werk van hem o.m. in bezit van het Provinciaal Museum voor Moderne Kunst (PMMK) te Oostende en het Stedelijk Museum te Amsterdam.
9
Juli 1995 Tekst:
lie. Jo ROMBOUTS, op basis van teksten van en gesprekken met de kunstenaars
Foto’s:
Stedelijke Fotodienst
Copyright:
STEDELIJK MUSEUM STELLINGWERFF-WAERDENHOF Maastrichterstraat 85, 3500 Hasselt tel. (011)24 10 70
In dezelfde reeks verschenen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46.
Portret van keurvorst-prinsbisschop M.-H. van Beieren, anoniem, 2de h. 17de eeuw Catharinapaneel van de oude handboogkamer, anoniem, e. 17de - b. 18de eeuw Lusterglazuurvaas uit voormalige Hasseltse keramiekfabriek, tussen 1895 en 1914 Blazoen van de Hasseltse rederijkerskamer ’De Roode Roos’, D. Van Vlierden, ca. 1700 Schilderij ’Week-end’, L. Pringels, 1950 Zilveren kruisvormig reliekostensorium op voet, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703 Kledingsstel van het Viiga Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901 Schilderij 'D e Grote Markt’, J.N . Grauls, 1863 Rijksdaalder van prins-bisschop G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568 Geschilderd kaartlandschap met paalstenen tussen Hasselt en Zonhoven, anoniem, 1661 en 1666? Schilderij ’De Grote Man’, F. Minnaert, (1983) Mirakelprent O.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689 Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19de eeuw Kaart van Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795 Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurhaak Zilveren reliekhouder van H. Barbara, ca 1702 Portret van abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792 Studiocamera 18/24, ca. 1920 Schilderij 'Het bos’, Dj. Anten (1851-1913) Juweel - zgn. ’reukappel’- van Virga Jessebeeld, e. 16de - b. 17de eeuw Schilderij ’O.-L.-Vrouw met Kind’, Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17de eeuw Liturgische gewaden van St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16de eeuw Mirakelprent van het H. Sacrament van Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854 Gevelsteen "Den Soeten Naeme Jezus", 1664 (Hasselt) Set van vier vazen, Piet(er) Stockmans (1940-) Portret van Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901) Sacramentsostensorium of "de monstrans van Herkenrode", Parijs, 1286 Schilderij 'Strandtafereel’, 1930, Jos.Damien (1879-1973) Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, kopergravure Beeld "Heilige Ceeilia", 1530-1540 Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669 Biechtstoel, Brabants atelier, 1664 Uurwerken van de Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849) Kaart Bisdom Luik, Jaillot, Parijs, 1692 Kokosnootbeker, Steven Vander Locht, Hasselt, 1652 Gouache ’De Meukes’, ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932) Kroningsprent O.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867 Het Hasseletum en de Historia Lossensis, twee historische werken van Joannes Mantelius (1599-1676) Litho "Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992 Ontwerp voor "Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G.Guffens (1823-1901) Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831’, A.von Geusau, 1835 Gevelplaat "Veloce-Club hasseltois 'Utile * Dulci’ - 2 mai 1892" Portret van Araoldus van Melbeeck op zijn sterfbed,17de eeuw Aciyls van Ray Remans, 1989 De pronkbeker van J.-J.Thonissen, deels veiguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888 Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild