KUNST
I N DE
KIJKER
- 73
PORTRET VAN JOSEPH HORACE TÉLÉMAQUE CLAES (1831-1913) Tony Alain Hermant (1880-1939) Olie op doek; afmetingen: 124 x 95 cm; bruikleen Koninklijke Maatschappij van Muziek en Rhetorica “De Roode Roos”, januari 1991; inv. nr. 91.B .119.
Het schilderij Het schilderij toont ons het portret van een cellist voor 2/3 weergegeven. Het is een kaalhoofdige man met volumineuze grijze snor en dito nekhaar, met ovaal aangezicht, kleine blauwgrijze ogen, dunne wenkbrauwen en een tamelijk lange rechte neus. Zijn hoofd is lichtjes naar rechts gericht en hij kijkt met een dromerige, afwezige blik. De linkerhand rust op een cello en in de rechterhand houdt hij de strijkstok. Hij draagt een driekwartjas in zwarte stof met korte zwartgrijze revers en twee rijen met stof beklede knopen. Een knoopsgat bovenaan de revers laat toe de jas te sluiten tot onder de kin. Hij draagt een blauwgrijze stropdas en een wit hemd met opstaande kraag. Aan het linkermouweinde zien we twee met stof beklede knoopjes. De handen en het gezicht missen een aantal details. Storend zijn de grijze strepen door het gezicht, van linksboven naar rechtsonder. Op de onderkant van de linkenwang en in de halszone bemerken we een ouderdomsvlek. We schatten de leeftijd van deze man op 80 jaar. Het schilderij is linksboven gesigneerd: Tony Hermant P X 1908
T ony A lain Hermant (1880-1939) Werd geboren in Brugge op 4 augustus 1880 als zoon van Ernest Hermant en Vincence Bamps. Op 3 juli 1907 huwde hij met Augusta Manette de Keuster uit Antwerpen, dochter van Auguste de Keuster en van Bertha Swerts (+13 maart 1901). Bertha Swerts was de dochter van Jan Swerts (1820-1879), kunstschilder, en Mimi van Horenbeke. Na het overlijden van Bertha Swerts op 13 maart 1901 hertrouwt zijn schoonvader Auguste de Keuster in 1902 in Kuringen met Mathilde Claes, dochter van Télémaque Claes. Auguste de Keuster woonde voortaan op het kasteel van Herkenrode, bij de oude heer Télémaque.
2
Ter gelegenheid van hun huwelijk hadden de inwoners van Herkenrode twee spandoeken aangebracht boven de hoofdingang van het kasteelpark:
MEJUFFROUW MATHILDE WIJ BLIJVEN U TROUW, WIJ GROETEN U VANAF HEDEN MEVROUW. MIJNHEER DE KEUSTER, WIJ GELOVEN THANS IN U, DE HEER WIENS ONDERDANEN WIJ REEDS ZIJN VAN NU. CM
O 05
(0 a> 3
o ■o •_
3 * O> ® 3 < P O oö -a> O)
S CD wü . 0 T3 O
co
C 0
2 S oI «5
5 c
Auguste de Keuster overleed in Herkenrode op 13 oktober 1924 en werd begraven te Berchem (Antwerpen). Zijn stoffelijk overschot werd met een speciale lijkwagen naar Antwerpen overgebracht. Het gezin Tony Alain Hermant-de Keuster woonde in Brussel. Tony Alain was burgerlijk mijn ingenieur, kunstschilder, graveur en beeldhouwer. Hij werd vereerd met twee onderscheidingen: Ridder in de Kroonorde en Officier van de Orde van de Zwarte Ster van Benin. Zijn echtgenote Manette de Keuster was eveneens kunstschilder en bovendien ook dichteres. Zij werd eveneens vereerd met twee onderscheidingen: Ridder in de Kroonorde en Ridder in de Orde van Léopold II. In 1908 werd hun zoon André geboren; er werd bij die gelegenheid een geboorteboom (Libocedrus) geplant in het kasteelpark van Herkenrode. 3
Sv 0 *j=
x 3
c -g
p? 0< 2 c 1 § E -2 « ® u. E
In 1914 erfde Tony het “Prinsenkasteel" in Kuringen. Tony overleed in Brussel op 27 januari 1939. Zijn echtgenote Manette de Keuster overleed eveneens in Brussel op 29 maart 1957.
De familie T élémaque C laes (1831-1913) Télémaque Claes werd geboren in Hasselt op 1 maart 1831 als tweede kind van Ulysse Claes en van Anna Cecilia Vannes (1804-1842). Zijn 5 jaar oudere zus, Anna Wilhelmina Valerie (°1826) huwde met Charles Duvivier in 1848, zij erfde Alden Biesen en overleed er op 17 juli 1880. Télémaque huwde in Hasselt op 10 september 1855 met Joanna Gerardina Vanvinckeroy. Zij kregen twee kinderen, Edgard geboren in Hasselt op 15 augustus 1856 en er overleden op 27 juli 1895 aan de gevolgen van een longontsteking. Hij was advocaat, bijgevoegd rechter en kandidaat notaris. Mathilde, geboren in Hasselt op 12 december 1857 en overleden in Herkenrode op 11 april 1940. Zij huwde in 1902 te Kuringen met de weduwnaar Auguste de Keuster, Auguste had reeds een dochter uit zijn vorig huwelijk met Bertha Swerts: Manette de Keuster. Manette huwde met Tony Alain Hermant.
Beheerder van het domein Herkenrode
Télémaque beheerde het domein van 1880 tot in 1913. Daar hij het 16de-eeuwse abdissenkwartier niet meer kon onderhouden, liet hij de oostelijke en westelijke vleugel slopen. Door deze afbraak verdween ook het oratorium met zijn gotische absis; enkel de kelders en de sokkel van de absis bleven bewaard. Een foto, gedateerd 22/05/84 (1884!), toont een nog intact gebouw. Tijdens deze slopingswerken vond Télémaque een albarello. In deze pot met deksel en kleurrijke versieringen zat een perkament met Latijnse tekst, waarvan we hier de vrije vertaling geven: Gédéon van der Gracht van de 4
orde der kluizenaars van Sint-Augustinus, docent in de heilige theologie, door de gratie Gods, van de Apostolische Zetel, bisschop van Castor, van de zeer eerwaarde priester in Jezus Christus en van onze m eester Corneille de Berghes, door dezelfde gratie, bisschop van Luik, laten weten dat in h e t ja a r van ons H eer 1538, de m aand mei, de achtste dag, d it altaar w erd ingew ijd te r ere van de onzichtbare Heilige D rievuldigheid en van de zee r gelukkige en glorierijke m oeder van God, de H. Maria en van de H. Anna, hare lieve moeder, alsook de heiligen Bemardus en Georges. Gegeven te Herkenrode onder onze kleine stem pel, jaa r, m aand en dag hierboven vermeld. In het najaar 1886, tijdens een hevige storm, werd een hoektoren van het neerhof losgerukt van de stalmuur. De torenconstructie was zo stevig verankerd dat hij niet uit elkaar viel. Met zware mokers werden de muren uit elkaar geslagen. Een grote hoeveelheid bakstenen, eikenhout en schalies werd verkocht aan de pachter van de Rakenwinning. Het resterende puin werd gebruikt om de Roverstraat in Tuilt op te vullen. Kort daarna barstten de molenstenen van de abdijmolen. “Herkenrode is van den duivel bezeten,” kloegen de mensen. Télémaque verkocht het poortgebouw aan de Belgische Staat voor 18.000 BEF. Op 20/02/1907 verleende de Staat haar goedkeuring over deze koopovereenkomst.
Handelaar in afbraakmaterialen Télémaque bleef de verkrotting net één stap voor door het systematisch slopen van gebouwen. Zo beschikte hij over grote hoeveelheden afbraakmaterialen. Majolicategels, bakstenen, leien, arduin, mergel en eiken deuren, ramen, balken en planken werden verkocht. Aan het Museum van het Jubelpark in Brussel verkocht hij in 1888 ruim 500 majolicategels. Deze tegels hebben vanuit kunsthistorisch oogpunt een zeer grote waarde. Ze werden in 1532 besteld door Mechtildis de Léchy voor het hoogkoor van de abdijkerk. Ze werden vervaardigd in het atelier van Petrus Frans van Venedig in Antwerpen. Na het afbranden van de kerk in 1826 werd deze laatste gesloopt, de tegels werden uitgebroken, opgestapeld en zo voorlopig bewaard. In 1884 verkocht Télémaque een moerbalk versierd met fresco’s en met de wapenschilden van de familie de Berghes aan het museum van het Jubelpark.
V erhuurder van : Akkerlanden, beemden, weilanden, visvijvers en bossen. Maar ook huurbaas van het neerhof met de grote schuur, van het oude ziekenhuis, van kloosterrestanten omgebouwd tot woningen, stallen, schuren en bergruimten. 5
Uitbater van de voormalige abdijmolen en de T uiltermolen De abdijmolen fungeerde tot in 1958 als graanmolen voor de mensen van Herkenrode, Tuilt, Stokrooi en Kuringen De Tuiltermolen was tot het eind van de vorige eeuw nog ingericht als graan- en als schorsmolen.
C ultuurmens Het muzikaal talent van de Claes-clan werd nog eens bevestigd door Télémaque. Voor Manette de Keuster (mevrouw Tony Hermant), componeerde hij ‘La chanson d ’H erkenrode’. Hij w as lid van de “Société de musique” en van “Les Mélophiles”, een vrij hoogstaande culturele vereniging van Hasseltse burgers, en erelid van de “Société Litteraire”. Télémaque was jarenlang voorzitter van “De Roode Roos” en vierde in 1899 zijn 50ste jubelfeest. Opvallend is wel dat vanaf 1776 tot 1913 drie generaties Claes zeer nauw betrokken zijn geweest bij het bestuur en de leiding van de “Rhetoriek
Dédiées- è Madame jftuguata 7fermant De Kouster:
O
o o o >
Politicus In 1880 werd Télémaque tot burgemeester van Kuringen gekozen, tot groot ongenoegen van de pastoor van Kuringen. Télémaque was liberaalgezind en volgens de pastoor was hij daarom een ongelovige. Naar aanleiding van een artikel dat over hem verscheen in “De Onafhankelijke”, antwoordde hij in “De Demer”: ‘Gij dacht zeker dat ik onder uwe grove schimpwoorden en armzaligen zever bezweken w as? De tijd is uit dat iedereen voor M. pastoor beefde
Milieuproblemen In 1894 verleende de Bestendige Deputatie aan de firma ‘Hertz en WoltT machtiging om in Hasselt een gelatinefabriek op te richten. Volgens de logica van toen loosde de stad haar rioolwater rechtstreeks in de Demer. Na het opstarten van deze nieuwe fabriek werd de Demer oververzadigd aan afvalwater. Télémaque Claes werd zelfs in Herkenrode geconfronteerd door de ondraaglijke stank van de Demer, bovendien was deze rivier een zeer belangrijke leverancier van drinkwater voor het vee. Daarom startte hij een gerechtelijke procedure tegen de vervuilers. Een krantenartikel van toen hekelt Télémaque als volgt: RECHTSPRAAK: watervervuiling Het groot proces door den heer Claes van Herckenrode tegen de stad Hasselt en tegen de heeren Hertz en Wolff ingespannen voor de besmetting van den Demer is eindelijk afgelopen. De stad werd sedert lang buiten kijf gesteld omdat zij in bestuurlijke zaken meester der haar bestuur is; doch het scheen dat de heren Hertz en Wolff nu de gebroken pannen gingen betalen. Welnu daar is niets van. Het schijnt dat er gene gebroken pannen zijn, of ten minste dat het niet genoegzaam bewezen is dat de wateren die van het lijmfabriek uitlopen, de oorzaak der besmetting zijn en daarom werden de heeren Hertz en Wolff verleden woensdag ook vrijgesproken en de heer Claes tot alle kosten van het proces verwezen. Dat is wat anders dan 100.000 fr. schadevergoeding opstrijken.________________
Het kasteel van Herkenrode - sociaal centrum Mathilde Claes, “Mevrouw van Herkenrode”, was een weldoenster voor haar mensen. Bij de geboorte van een kindje schonk zij kleding en ondergoed aan de ouders. Zij verzorgde mensen met kneuzingen, kwetsuren en brandwonden. Zij bereidde met kennis zalf om brandwonden te genezen. Na het overlijden van haar man, Auguste de Keuster, in 1924, leefde zij alleen op het kasteel van Herkenrode. De eenzaamheid werd haar fataal; zij werd geestesziek. In 1925 stelde het gerechtshof van Hasselt advocaat Emile Vanweddingen aan als voorlopig administrator van de persoon en van de goederen van Mathilde
7
Claes. Daar zij geen kinderen had, stelde Mathilde Claes op 2 oktober 1929 een testament op, waarbij zij AndrĂŠ Hermant (1908-1978), zoon van Tony Alain, aanstelde als legataris van al haar bezittingen. Gedurende haar ziekte schreef Mathilde Claes nog zesmaal haar laatste wilsbeschikking neer, steeds in dezelfde zin. Zij overleed in Herkenrode op 11 april 1940.
8
G eraadpleegde werken BUYCK J. e.a., Godfried Guffens (1823-1901), Hasselt, 1981, p. 23. CLARIJS, P. Een huis vol tegels, Amsterdam, 1970, p. 35. COENEN J., De Vloer van Herckenrode, in H et Oude Land van Loon, 7, 1952, pp. 165-167. DINGEMAN KORF, Tegels, De Haan-Haarlem-Deurne, 1979, p. 20,49, 51, 54, 55, 56. GRAUWELS, J., De kroniek van Hasselt, (1078-1914), Grepen uit het dagelijks leven, Hasselt, 1982, p. 205, 215, 223, 236. IMPE M., De gebouwen van de Herkenrode-abdij, in Het Oude Land van Loon, 34, Hasselt, 1979, p. 226. Herkenrode 800jaar, Hasselt, 1982, p. 57, 60. Het Augustijnerklooster te Hasselt, Hasselt, 1981, p. 80. Rijksarchief Hasselt, Burgelijke stand Kuringen, 1900-1910, Geboorte-akte André Hermant. Persoonlijk archief BRIERS, G., “La chanson d’Herkenrode”. Persoonlijk archief MAES R., Herkenrode. Persoonlijk archief PUTMANS-COX J., Bidprentjes T.A. Hermant en Bertha Swerts.
* * * * * * *
g
m aart 1998
copyright:
tekst:
Roger Maes
fo to ’s:
- Stedelijke Fotodienst Hasselt - privé-collectie
STEDELIJK MUSEUM STELLINGWERFF-WAERDENHOF Maastrichterstraat 85, 3500 Hasselt tel. 011-24 10 70
in dezelfde reeks verschenen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 36. 37. 38. 39.
Olieverfportret van keurvorst-prins-bisschop M .-H . van Beieren, anoniem, 2de h. 17de eeuw Catharinapaneel van de oude handboogkamer, anoniem, e. 17de - b. 18de eeuw Lusterglazuurvaas uit voormalige Hasseltse keramiekfa briek, tussen 1 895 en 1914 Blazoen van de Hasseltse rederijkerskamer 'D e Roode Roos', D. V a n Vlierden, ca. 1700 Olieverfschilderij W eek-end', L. Pringels, 1950 Zilveren kruisvormig reliekostensorium op voet, F. Jans Burduin G ent & I.F. Fredend Hasselt, 1703 Kledingsstel van het Virga Jessebeeld, 1689 -1 8 6 3 1901 Olieverfschilderij 'De Grote Markt', J.N. Grauls, 1863 Rijksdaalder van prins-bisschop G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568, zilver Geschilderd kaartlandschap met paalstenen tussen Hasselt en Zonhoven, anoniem, 1661 en 1666? Schilderij 'De Grote Man', F. Minnaert, (1983) Mirakelprent 0 .-L .-V . Virga Jesse, R. V an Oriey, wsch. 1689 Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19de eeuw Kaart van Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795 Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurhaak Zilveren reliekhouder van H. Barbara, ca 1702 Portret van abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792 Studiocamera 18/24, ca. 1920 Olieverfschilderij 'Het bos', Djef Anten (1851-1913) Juweel - zgn. 'reukappe!'- van Virga Jessebeeld, e. 16de b. 17de eeuw Schilderij 'O .-L -V ro u w met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17de eeuw Liturgische gewaden van St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16de eeuw Mirakelprent van het H. Sacram ent van Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854 Gevelsteen "Den Soeten Naem e Jezus", 1664 (Hasselt) Set van vier vazen, Piet(er) Stockmans (“1940) Portret van Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (18231901) Sacramentsostensorium o f "de monstrans van Herkenrode", Parijs, 1286 Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973) Gezicht op Hasselt naar Rem acle Le Loup, kopergravure Beeld "Heilige Cecilia", 1530-1540 Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669 Biechtstoel, Brabants atelier, 1664 Uurwerken van de Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849) Gouache 'De Meukes', ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932) Kroningsprent 0 .-L .-V . Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867 Het H asseletum en de H istoria Lossensis, twee historische werken van Joannes Mantelius (1599-1676) Litho "Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992
4 0 . Ontwerp voor "Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G.Guffens (1823-1901) 4 1. Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831', A.von Geusau, 1835 4 2. Gevelplaat "Veloce-Club hasseltois 'Utile * Duld' - 2 mai 1892" 4 3 . Olieverfportret van Amoldus van M elbeeck op zijn sterfbed, 17de eeuw 4 4 . Acryls van Ray Remans, 1989 4 5 . De pronkbeker van J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888 4 6. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige stenen in schild 4 7 . Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof 4 8 . Schilderij "Ijzel en mist", Djef Anten (1851-1913) 4 9 . Aquarellen "Hasseltse watermolens, 1893/94", Paul Marie Bamps (1862-1932) 5 0. Foto "Jongeman met badmuts", gomdruk, 1/10, Jean Janssis 5 1. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen 52. Olieverfschilderij "Zegening van boerenkrijgers op de Grote Markt", 1899, DjefSwennen (1871-1905) 5 3. Olieverfportret van N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G. Tieleman 5 4. Vaandel “Kunstkring Alexis Pierloz Hasselt 1920", Hasselt 5 5. Groepsportret "Leden van de Virga-Jessebroederschap bij haar beeld", 1709, olie op paneel 5 6. Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt] 5 7. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810 58. Reflectoren (2) zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederici, 1714 5 9. De gouden kronen van de Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867 6 1. Blauw Tafereel, Pierre Cox (1915-1974) 6 2. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M .G . Tieleman, 1957 6 3. Kaart prinsbisdom Luik, 17de eeuw, Henricus Hondius (1597-1651) 6 4. Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814) 6 5 . Drieluik, 1989, Paule Notens (°1924) 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (19121996) 6 7. Schild van het weversambacht, einde 17e - begin 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716) 6 8. Borstbeelden van tien Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917) 6 9. ‘Portret van mijn dochter Madeleine’ & ‘Portret van mijn zoon José', Jos.Damien (1879-1973) 7 0 . Beeld Homo Sedens, Hub Baerten (°1945) 7 1. Beeld 'O .-L-V rouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham 7 2. 'Panorama van Hasselt', Steven Wilsens (”1937)