KUNST
I N DE
Hasselt gezien tussen 1960 -1979 Jac. Leduc (°1921) 47 litho’s - inv. nrs. 97.026 t/m 97.072 schenking door de kunstenaar 1997.
KIJKER
- 81
J a c . L educ Al vele decennia is Jac. Leduc een gevestigde waarde in het Limburgs kunstle ven. Hij is Ophovenaar van geboorte (°27 augustus 1921), maar kan niettemin beschouwd worden als een volbloed Hasselts kunstenaar. Door zijn opleiding aan de Stedelijke Academie in de klas van Lucien Nolens, kreeg hij aansluiting bij de vernieuwende tendensen in de Limburgse kunst tijdens het interbellum. Na de oorlog ging hij gestaag zijn eigen weg: het donkere palet van zijn olieverfwerken lichtte steeds meer op, de voorstellingen werden almaar transparanter. Een belangrijke vernieuwing vond plaats in 1972 toen hij zich in het Frans Masereelcentrum te Kasterlee ging bekwamen in de kunst van de lithografie. Hierin vond hij een geschikt expressief medium waarvan hij, naast de artistieke, ook de technische vaardigheden wist te verwerven. Verschillende bibliofiele uitgaven kwamen zo tot stand, onder meer de bundels Hasselt Gisteren en Vandaag (1976 en 1981). Hierin zet Jac. Leduc zijn nauwgezette waarne mingen met een suggestieve beeldtaal op papier. Uit hetzelfde aanvoelen van gebouwenschoon ontstond in 1988 de verzameling van zijn, deels met aquarel gehoogde, pentekeningen over Herkenrode. De horizon van Jac. Leduc is almaar ruimer geworden. Zo vindt hij gepaste onder werpen voor zijn werk in grootsteden als Brussel, Antwerpen, Amsterdam, Londen en Parijs. Daarnaast vertoeft hij graag in havens waar de tinteling van het water en de grafische verticaliteit van de zeilboten een rijke inspiratiebron vormen. Tenslotte wordt hij ook aangetrokken door het unieke licht van de Provence. Zijn werk is nooit beperkt tot een louter visuele impressie. Het is steeds zintuiglijk in de breedste zin van het woord: hij laat de bloemen geuren op de Grote Markt van Brussel, de vlaggen wapperen aan het Antwerpse stadhuis, het water klokt in zijn Oostendse havengezichten, de zon brandt in de Provence, de nacht valt over de grootstad ... In 1997 schonk Jac. Leduc een reeks van 47 litho's met Hasseltse gezichten, uit de bundels Hasselt Gisteren en Vandaag aan het Stedelijk Museum StellingwerffWaerdenhof. Het is een grote artistieke én documentaire verrijking van de museumverzameling. 3
De
lith o g r a fie
De lithografie is op het einde van de 18de eeuw uitgevonden door Aloys Senefelder (1771-1834). Deze toneelauteur was op zoek naar een reproductiesysteem voor zijn teksten. Geholpen door het toeval en steunend op zijn chemische ken nis, wist hij een aantal materialen, water, vet en kalkleisteen, met elkaar te combi neren. Zijn bevindingen bundelde hij in Vollstàndiges Lehrbuch der Steindruckerey (1818). De chemische grondslag van de lithografie ligt in het feit dat water en vet elkaar afstoten. Met speciaal vet krijt of dito inkt tekent de kunstenaar op een geprepa reerde steen. Als de tekening voltooid is, wordt de steen met water overgoten; de vette lijnen stoten het vocht af, waar het elders geabsorbeerd wordt. Vervolgens wordt de steen met een roller ingeïnkt wat een omgekeerd effect sorteert: de lijnen houden de vette inkt vast, terwijl de vochtige delen deze afstoten. Tenslotte wordt de ingeïnkte tekening afgedrukt op papier door middel van een lithografische pers. Kleurenlitho's ontstaan door voor elke bijkomende kleur een nieuwe steen te gebruiken. Spoedig bleek de ontdekking van Senefelder zich ook te lenen voor artistieke toepassingen. De pioniers hiervan waren de Franse kunstenaars Eugène Dela croix en Théodore Géricault die respectievelijk vanaf 1814 en 1817 lithografieën vervaardigden. Zij staan aan het begin van een lange lijst kunstenaars die in de ban geraakten van de rijke expressieve mogelijkheden die de steendruk biedt.
Hasselt Gisteren en Vandaag : de stad
o p steen
In de tweedelige bibliofiele uitgave Hasselt Gisteren en Vandaag heeft Jac. Leduc een artistiek tijdsbeeld op papier gezet. Hij creëerde op basis van talrijke schetsen uit de jaren 1960-1979 een monumentale reeks van 41 litho's. De stadslandschappen van Jac. Leduc zijn nooit voorspelbaar. Steeds zijn de onderwerpen met zorg gekozen; vaak is de keuze verrassend. Het is immers niet de bedoeling van de kunstenaar om louter een aantal 'mooie hoekjes' te bunde len. De reeks litho's kan beschouwd worden als een grafische doorlichting van een stad in evolutie. Dit komt ook tot uiting in de dualiteit van de titel 'gisteren vandaag'. Als men anno 1999 de beide boekdelen opnieuw ter hand neemt, blijkt dat door heen de jaren veel van wat bij de uitgave nog 'vandaag' was, ondertussen 'giste ren' geworden is. Hierdoor krijgt de verzameling, naast de onbetwiste artistieke waarde, ook een groeiend documentair belang. In de weergave van het stadsbeeld is Jac. Leduc eerlijk en getrouw, maar tegelijk 4
ook verrassend origineel. De getrouwheid ligt in het feit dat hij de stad weergeeft net zo mooi of lelijk als ze is; gebouwen worden niet verfraaid en verkeersborden worden niet geweerd. Toch weet de kunstenaar veel toe te voegen aan de reali teit. Zo treffen de litho's door de perfecte kadering van het onderwerp, door de subtiele balans tussen licht en donker, door het juiste evenwicht van horizontaal en verticaal. Als men de stad door het oog van de kunstenaar ziet, merkt men dat men vaak ziende blind is.
Bij wijze van voorbeeld worden hierna vijf litho's nader beschreven.
Zuivelmarkt (deel 2)
Litho ‘Zuivelmarkt’, 1977,6/19 (inv. nr. 97.052)
Links op het voorplan staat de monumentale oude dekenij schuinweg afgebeeld. Door de diagonale kracht van deze invalshoek wordt de blik van de kijker naar de diepte gezogen in de richting van de Sint-Quintinustoren; de toren vormt het verticale complement van het horizontale verband dat de markt is. Bijna onopval lend bewegen twee schimmige personen zich voort. Als men inzoemt op de lijnvoering, blijkt dat deze steeds stevig en trefzeker is. Bij nader toezien bemerkt men de grote variatie van de lijnen, van donkerzwart tot lichtgrijs, van scherp en smal tot breed en stomp. Hierdoor ontstaat een expres sieve tonaliteit die als het ware coloristisch aandoet.
5
de Schiervellaan - Bampslaan (deel 1)
Litho ‘de Schiervellaan - Bampslaan’, 1959,4/19 (inv. nr. 97.033)
Het zicht op de Schiervellaan vanuit de Ridder Portmansstraat is verrassend. De vier hoeken zien er tegenwoordig anders uit, en ook het provinciaal monument voor de gesneuvelden van de beide wereldoorlogen dat als spil fungeert, is inmid dels verplaatst. Op het moment dat Jac. Leduc op deze plaats kwam schetsen was het kruispunt nog een biotoop van notabelen. De herenwoning links met de monumentale erker met koepel hoorde eertijds toe aan de familie Bamps. Rechts vooraan is nog de gietijzeren omheining te zien van wat de riante stadstuin was bij de woning van dr. Roelants. Tegenwoordig is de woonfunctie op de vier hoeken vervangen door een financiële, sociale en commerciële invulling. Het oorlogsmonument is na vijfenze ventig jaar moeten wijken voor de aanleg van de Groene Boulevard. Door zijn invalshoek schuinweg te oriënteren trekt Jac. Leduc dit stadslandschap open in de breedte. De twee achterliggende hoekhuizen en de suggestie van de hoeken op het voorplan suggereren het kruispunt, terwijl de aanzet van de Bampslaan diepte simuleert. De schijnbaar achteloze fietser rijdt over de kruising van twee sterke diagonalen die mee de structuur van de litho bepalen.
Badderijstraat (deel 2) Aan de noordzijde van de straat is er een merkwaardig contrast tussen de blinde 18e-eeuwse muur van het Begijnhof en de opengewerkte gevel van de voor malige keramiekfabriek die uit het einde van de 19e-eeuw stamt. De vervallen toestand van het administratieve gebouw -toen omwille van de viervoetige krakers schamper het kattefabriek genoemd- toont visueel het failliet aan van industriële 6
activiteit in de druk bewoonde binnenstad. De transform atie naar een culture le bestemming is dan ook goed te begrijpen. De auto's illustreren dat in tussentijd ook de rijrichting aangepast werd. Een constante tot op de dag van vandaag is de brievenbus Litho, ‘Badderijstraat’, 1965,2/13 (inv. nr. 97.057) op de voor grond. De combinatie van het frontale hoekhuis links en de diepe diagonaal rechts brengt dynamiek in de voorstelling.
Sint-Jozefsstraat (deel 1) De Beek was het Patershol van Hasselt. Kleine huisjes, straatjes en mensjes -de Beekratten- vormden samen een op zichzelf gekeerde volksgemeenschap. De litho toont twee zijden van de Sint-Jozefsstraat waarvan de linker nog bestaat en de rechtse is moeten wijken voor de TT-wijk. Aan de horizon is de aanzet van de Maastrichterstraat zichtbaar. Het derde huis rechts is de brui ne kroeg die, zoals de uitba ter, het Baaske, genoemd werd. Daarnaast staat een huis met puntgevel dat aan de Berenstraat paalt; in Litho ‘Sint-Jozefsstraat (richting M aastrichterstraat)’, 1959,2/16 (inv. nr. 97.037) 7
profiel merkt men aan de gevel de krans rond het kapelletje en, nog schimmiger, de waterpomp. Midden in beeld hangt het reclamepaneel van een verzekerings maatschappij: het kromme parapluvrouwtje en het wandelstokoude mannetje getuigen van 'd'oude mensen, de dingen die voorbijgaan'. Vormelijk is de vooruitstekende gevel met de aanplakbrieven de draaischijf van de compositie. Hij versast de breed aangezette Sint-Jozefsstraat naar een versmal ling.
Grote Capucienenstraat - Maastrichterstraat (deel 2)
Litho 'Grote Capucienenstraat - M aastrichterstraat’, 1977,2/7 (inv. nr. 97.064)
Deze litho toont een vreemde invalshoek op een bekend gebouw. Op de voor grond ligt de voormalige turnzaal van het Atheneum, met aanpalend de al even voormalige stadsmagazijnen. Hoog boven deze gebouwenmassa troont het hotel Stellingwerff dat toen, met de nog blinde zijgevel, in gebruik was als tekenacade mie. Het stadsweefsel heeft zich intussen sterk vernieuwd, maar vele ankerpunten hebben zich toch weten te handhaven. In deze litho speelt Jac. Leduc een subtiel spel van licht en schaduw. Hierdoor is de achtergrond minstens evenwaardig aan het voorplan.
8
S lo t Dit waren slechts vijf kanttekeningen van de meer dan veertig die te plaatsen zijn bij de litho’s uit Hasselt Gisteren en Vandaag. Het illustreert de vormelijke en inhoudelijke kwaliteiten en rijkdom van de beide bibliofiele uitgaven. Het bevestigt wat wijlen Karei Van Bockryck in het voorwoord schreef: ze behoren tot het 'litho grafisch patrimonium'.
*
*
*
B ib lio g r a fie Over lithografie: 200 ja a r lithografie. Tentoonstellingscatalogus (Stedelijk Museum StellingwerffWaerdenhof, 17), Hasselt, 1994. Van Jac. Leduc: Hasselt Gisteren en Vandaag (I), Hasselt, 1976 Hasselt Gisteren en Vandaag (II), Hasselt, 1981 Over Jac. Leduc: Jac. Leduc met een inleiding van Luc Clerinx, Hasselt, 1998 (Hierin zijn, naast excerpten van recensies, een volledig overzicht opgenomen van zijn bibliofiele uitgaven, een lijst van zijn individuele en groepstentoonstel lingen en een bibliografie)
9
februari 1999
copyright:
tekst:
Jo Rombouts
foto’s:
Stedelijke Fotodienst
STEDELIJK MUSEUM STELLINGWERFF-WAERDENHOF Maastrichterstraat 85, 3500 Hasselt tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98
in dezelfde reeks verschenen: 1991
1996
I . Olieverfportret M .-H . van Beieren, 2de h. 17de eeuw; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17de - b. 18de eeuw; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895 en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer 'De Roode Roos', D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij W eek-end ', L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliekostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederid H asselt 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverf schilderij 'D e Grote M arkf, J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, H asselt 1568; 10. Kaartlandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?
52.
Olieverfschilderij "Zegening van boerenkrijgers op de Grote M a rk f, 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G. Tieleman; 54. Vaandel "Kunstkring Alexis Piertoz Hasselt 1920", H asselt 55. Groepsportret "Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld”, 1709, olie op paneel; 56. Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedeiijk Beiaardmuseum Hasselt]; 57. De Hasseltse reus D e Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. Reflectoren (2) zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederid, 1714; 59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Blauw Tafereel, Pierre Cox (19151974).
1992 11.
Schilderij 'D e Grote M an', F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent O L.-V. Virga Jesse, R. V a n Oriey, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, H asselt 19de eeuw; 14. Kaart Midden-en ZuidLimburg, L Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1 78 2 ) en vuurhaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij 'Het bos', Djef A nten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. 'reukappel'- Virga-Jessebeeld, e. 16de - b. 17de eeuw; 21. Schilderij '0.-L.-Vrouw met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17de eeuw.
1993 22.
Liturgische gewaden SL-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16de eeuw; 23. Mirakelprent H. Sacram ent Herkenrode, H asselt P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen “D en Soeten Naeme Jezus", 1664 (Hasselt); 25. S et van 4 vazen, Piet(er) Stockmans ("1940); 26. Portret Ulysse C laes (1792-1880), G . Guffens (1823-1901); 27. Sacramentsostensorium of "monstrans van Herkenrode”, Parijs, 1286; 28. Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar R em ade Le Loup, 18de eeuw, kopergravure; 30. Beeld "Heilige C edlia”, 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht Hasselt, 1669.
1994 32.
Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache 'De Meukes', ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent O.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het H asseletum en de H istoria Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho ''Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 4 0. Ontweip voor "Overhandi ging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G.Guffens (1823-1901); 4 1. Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht K erm t 7 augustus 1831', A . von Geusau, 1835.
1995 4 2. Geveiplaat 'Veloce-C lub hasseltois ‘Utile * Duld' - 2 mai 1892"; 43. Olieverfportret van Am oldus van Melbeeck op sterfbed, 17de eeuw; 44. Acryls van Ray Remans, 1989; 45. Pronkbeker J.J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. V a s te kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij "Ijzel en mist”, D jef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen "Hasseltse watermolens, 1893/94", Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto "Jongeman m et badmuts", gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.
1997 62.
Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik, 17de eeuw, Henricus Hondius (1597-1651); 64. Lithografie ‘O ude halte Luikersteenweg’, 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Nolens (°1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstrade werken van Vincent V an Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 1 7 e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716); 6 8. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. ‘Portret van mijn dochter Madeleine’ & ‘Portret van mijn zoon José', Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Hom o Sedens, Hub Baerten (°1945); 71. Beeld ‘O .-L-V rouw met Kind’, 1530-1540, M eester van Oostham.
1998 72.
‘Panorama van Hasselt1, Steven Wilsens (°1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & 'Hasseltse speculaas’; 76. Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden’ , 1985, Simone Reynders ("1924); 77. Schilderij 'Herfst - kasteel Henegauw*, 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal H asselt 79. Sierlijst ’ Ooriogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918", n t gedateerd, H asselt Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij “Veldslag in een korenveld’ , 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).