HANDGEVORMDE EN GEGLAZUURDE KERAMISCHE VAAS “HET ROS BEIAARD EN DE VIER HEEMSKINDEREN”, 1979 Simonne Reynders (°1924) h .5 2 ,5 x b . 30 cm Schenking dhr. Jef Arras, hasselt inv. nr. 1990.0002.00
DE KUNSTENARES De levensloop van Simonne Reynders werd uitvoe rig beschreven en toegelicht door Jet Arras bij de bespreking van een wandtapijt in “ Kunst in de Kijker - 76” ( juni 1998 ). Wij willen enkel een beknopte samenvatting geven. Simonne werd als Marie - Germaine Reynders geboren te Zolder op 10 januari 1924. Gedurende de tweede wereldoorlog verbleef ze te Aalst waar ze het diplom a van onderwijzeres behaalde. Ze k e e rd e na ar L im b urg te ru g en g a f als onderwijzeres les aan de mijnwerkerskinderen te H o u th a le n . O n d e rtu s s e n s tu d e e rd e ze pedagogische w etenschappen te H asselt en behaalde daarna te Tongeren het diploma van g e a g g re g e e rd e la g e rs e c u n d a ir o n d e rw ijs (regentes) moderne talen. In 1960 gaat ze naar Leuven om er filosofie en godsdienstwetenschappen te studeren. Na deze studies richt ze in Houthalen het PhillipusNeri-Lyceum op. Het is in deze periode dat Simonne intens begint te boetseren en zich een keramiekoven aanschaft. In 1967 verlaat ze Houthalen en vestigt zich in Bas - Oha bij Hoei in haar woning “ Mas Echnaton” waar ze in 1968 haar eerste huistentoonstelling organiseert.
imonne eynders
s t e l t van 15 t o t 25 o o g s t k e r a m ie k e n
te n
to o n in
” mas e c h n a t o n ” haar huis te bas-oha bij hoei
mijnheer david, burgemeester van bas-oha opent de tentoonstelling op 15 oogst om 16 uur.
§
Van 1967 tot 1977 was Simonne lerares aan het St.- Jozefscollege te Hasselt waar zij de complementaire activiteit ‘ boetseren ’ startte en uitbouwde. In die periode was ze ook docente psychologie aan de technische normaalschool te Velm. Waar Simonne Reynders zich aanvankelijk alleen in klei uitdrukte, is ze eind jaren zestig, begin jaren zeventig ook wandtapijten gaan appliqueren.
I
De grote inspiratiebron voor Simonne is zeker de literatuur, maar ook de vele reizen die haar dwars door Europa en in Egypte brachten. De laatste jaren verblijft ze beurtelings in Zuid Spanje en in Egypte, waar ze enige jaren geleden huwde; maar ze vergeet ook haar familie en vrienden in België niet die ze regelmatig komt bezoeken. Het oeuvre van Simonne Reynders kan moeilijk in een of andere stroming ondergebracht
HET KUNSTWERK worden. Haar hele werk, zowel haar keramiek als haar wandtapijten, is heel poëtisch en meestal erg kleurrijk.
1. de voorstelling Op de buitenzijde van de vaas is er als versiering een afbeelding van ‘H et Ros Beiaard en De Vier Heemskinderen’ op aangebracht. Op de versmalde voet van deze vaas staan wagenwielen afgebeeld.
Zoals in veel van haar werken, is Simonne ook hier weer van een poëtisch, literair gegeven vertrokken om dit kunstwerk te creëren. De versiering is gebaseerd op het verhaal ‘ Reinout van Montalbaen ’, dat omstreeks het begin van de dertiende eeuw door een onbekende, mogelijk Vlaamse, dichter in rijmende verzen werd geschreven. Deze Middelnederlandse dichter heeft dit verhaal zeker niet zelf
bedacht, maar hij heeft zich meer dan waarschijnlijk gebaseerd op een Oudfrans helden dicht 1Renaut de Montauban In de vijftiende eeuw verschijnt er een prozatekst ' De Historie vanden Vier Heemskinderen die heel nauw aansluit bij de Middelnederlandse en de Franse tekst. Al vanaf de middeleeuwen werd dit verhaal uitgebeeld als poppenspel en in het begin van de veertiende eeuw zijn er ook al miniaturen met hetzelfde onderwerp. In de vijftiende eeuw is er in Leuven een brouwerij met als uithangbord ‘de Vier Heymskinderen' Het thema van het ros beiaard en de vier heemskinderen is in de loop der tijden heel vaak afgebeeld als uithangbord of huisteken; als boekillustratie; op postzegels in Nederland en in België; als beeldhouwwerk en als reclamedrukwerk of op affiches. Keramische producten met afbeeldingen van het ros beiaard zouden pas dateren uit de twintigste eeuw en dan nog meestal als huisteken of als geschenkartikel. Volgens de samenstellers van het boek ‘Een paard uit duizend’, het Ros Beiaard in w oorden beeld, zou de vaas van Simone Reynders eerder een unicum zijn. Het is dan ook niet te verwonderen dat deze vaas van 14/4 tot 14/5/ 2000 in bruikleen werd gegeven voor een tentoonstelling over het ros beiaard in Dendermonde. Het motief werd door Simonne in het oppervlak van de vaas getekend. Het stelt de vier heemskinderen voor, zittend met het bovenlichaam in vooraanzicht maar met de benen die onder de wapenschilden uitkomen in profielzicht. Voor de decoratie van het paard werden er op het doek cirkelvormige motieven aangebracht en zelfs de manen van het paard en het oog, zijn gevormd door cirkels die aan wapenschilden doen denken. De wielen die op de versmalde basis zijn afgebeeld verwijzen o.i. naar een paard op een wagen uit een ommegang. De gehele tekening is erg eenvoudig, eerder rudimentair, maar zeer expressief uitgevoerd.
2. de uitwerking Deze vaas is gemaakt in handgevormd en geglazuurd aardewerk. Ze is 52.5 cm hoog en heeft een 0 van 30 cm. Handgevormde, in tegenstelling tot gedraaide vazen, ontstaan door het uitrollen en aan mekaar voegen van kleiplaten, of door het op elkaar plaatsen en in mekaar werken van kleiworsten die al of niet met de hand of machinaal gedraaid worden. De hier besproken vaas werd opgebouwd met handgedraaide kleiworsten en is dus een vaas in aardewerk. Aardewerk, in de ruimste betekenis van het woord is een soortaanduiding voor voorwerpen die van gebakken aarde (dwz klei) gemaakt zijn. In enge zin staat aardewerk in tegenstelling tot porselein. De term keram iek, die ook wel aan aardewerk wordt gegeven heeft een ruimere betekenis. Denken we maar aan keramische messen of elektrische isolatoren. Porselein, is een hard, niet poreus doorschijnend en meestal wit keramisch product. De belangrijkste grondstoffen zijn porseleinaarde waaraan andere bestanddelen zoals kwarts en veldspaat worden toegevoegd. Verder kennen we ook nog de Franse benaming grès (Dts. Steinzeug-, Eng. stoneware) of steengoed. Het is een keramisch product zonder toevoeging van andere materialen, samengesteld uit kleisoorten die bij baktemperaturen van 1150 tot 1350° C een zekere graad van verglazing (sintering) bereiken. Grès vormt de overgang tussen aardewerk en porselein. Voor het vormen van haar vaas heeft Simonne Reynders eerst een bodemplaat gemaakt, waarop zij met kleiworsten de randen boetseerde. Daarna heeft zij een smallere ring geboetseerd, waarop het bovengedeelte geplaatst werd en er al boetserend mee verbonden werd.
Toen de klei gedeeltelijk gedroogd was ( lederhard), werd de tekening aangebracht. Hiervoor werd waarschijnlijk een boetseerhoutje of een ander afgerond voorwerp gebruikt. De tekening werd in het oppervlak ingedrukt en niet met een miret ( houtje met een metalen lus op het uiteinde) uitgesneden. Ook de versieringscirkels op de doek die het paard bekleden, zijn met de vrije hand in een snelle beweging getekend en niet ingeprent met een buisvormig
voorwerp. De ruimtes tussen de spaken van de wielen die op het voetstuk staan, werden uitgesneden.
Alvorens de vaas verder te laten drogen, heeft Simonne ze gesigneerd op de bodem. Dit signeren -m aar niet dateren- lijkt voor haar erg onbelangrijk. Bij nader toezien blijkt dat ze zelfs de tweede ‘ E 1in de naam REYNDERS vergeten is.
Toen de vaas goed gedroogd was, werd ze een eerste maal ‘ sch e rf’ of ‘ b iscu it‘ gebakken op een temperatuur van 900 à 1000° C. Daarna werd de vaas geglazuurd, waardoor er glasachtige kleuren werden aangebracht. Een glazuur bestaat gewoonlijk uit silicaten, aluminiumoxide en een smeltmiddel. Silicaat zorgt voor het glasvormende element, aluminiumoxide werkt als stabilisator, het verstevigt de vloeibare eigenschap van silicaat. Aluminiumoxide en silicaat smelten
bij relatief hoge temperaturen, boven de normale stooktemperaturen van keramische ovens; daarom is een smeltmiddel nodig om het smeltpunt te verlagen. Kleurmiddelen in de vorm van oxiden zoals kobaltoxide, koperoxide, zwart ijzeroxide enz... worden aan dit basisrecept toegevoegd. Bij een glazuur zweeft het glazuurpoeder in water. Als het in aanraking komt met een poreus materiaal, zoals biscuitgebakken klei, wordt het glazuur op het kleioppervlak vastgezogen. Het water trekt in de klei en de glazuurpoeders worden afgezet op het oppervlak. Het aanbrengen van de glazuren kan gebeuren door het stuk te dompelen, te gieten, te beschilderen met een penseel, te ringeloren -m e t een met glazuur gevulde gummipeer tekeningen aanbrengen- of door het glazuur te spuiten. Zoals op deze vaas duidelijk te zien is, heeft Simonne Reynders de glansglazuren met een penseel aangebracht. Heel waarschijnlijk gebruikte zij hiervoor glazuren zoals ze in de handel te koop zijn. Voor zover wij weten bereidde Simonne zelf geen glazuren. Zij experimenteerde wel met het mengen van handelsglazuren. We kunnen in het glazuur van het kleed dat over het paard ligt duidelijk zien dat er hier o.a. een wit- en een kobaltglazuur gemengd werden. Door het aanbrengen met penseel zien we ook de onregelmatige dekking in de grotere oppervlaktes. De tekening en de wielen op het voetstuk werden met een metaalglazuur ingekleurd. Na het aanbrengen van het glazuur werd de vaas een tweede maal gebakken. Deze glazuurbrand gebeurde vermoedelijk op een temperatuur van ± 1100° C. Hierdoor kreeg deze vaas haar definitief uitzicht en wordt ze sedert 1990, dank zij de schenking van Jef Arras, in dit museum bewaard en tentoongesteld.
bibliografie Simonne Reynders ‘ wandtapijten en keram iek’ , 1994 Aimé Stroobants en Irene Spijker ‘Een paard u it de duizend’ het Ros Beiaard in woord en beeld, Rotary Club, Dendermonde 2000 Christine Constant en Steve Ogden ‘Glazuurgids voorde Pottenbakker’ , Librero Nederland b.v., Hedel (Ned.) 1998 Encarta® 98 Encyclopedie Winkler Prins Editie
tekst:
Leo BERTELS
foto’s:
Leo Bertels / scan uit boek Johan Brouwers ‘Simonne Reynders, wandtapijten en keramieken’, 1994, blz. 4
copyright:
Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98 e-m ail: stellingwerffwaerdenhof@hasselt.be
Indezelfdereeksverschenen: 1991 I. Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895 en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer ‘De Roode Roos’, D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij ‘Week-end’, L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliek-ostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij ‘De Grote Markt’, J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaart-landschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?
1992 I I . Schilderij ‘De Grote Man’, F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent O.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt, 19e E.; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurbaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij ‘Het bos’, Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. ‘reukappel - Virga-Jessebeeld, e. 16e - b. 17e E ; 21. Schilderij ‘O.-L.-Vrouw met Kind’, Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17e E.
1993 22. Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen. ts te h. 16e E.; 23. Mirakelprent H Sacrament Herkenrode. Hasselt. P F Mills, 1854; 24. Gevelsteen 'Den Soeten Naeme Jezus', 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (*1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium of 'monstrans van Herkenrode', Parijs, 1286; 28. Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18e E., kopergravure; 30. Beeld 'Heilige Cecilia’ , 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.
1994 32. Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache ‘De Meukes', ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent O.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het Hasseletum en de H istoria Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho “Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor “Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel ‘Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831’, A. von Geusau, 1835.
1995 42. Gevelplaat “Veloce-Club hasseitois Utile ' Dulci' - 2 mai 1892'; 43. Olieverfportret van Amoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans, 1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij "Ijzel en mist", Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen 'Hasseltse water-molens, 1893/94", Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto 'Jongeman met badmuts", gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.
1996 52. Olieverfschilderij 'Zegening van boerenkrijgers op de Grote Markt', 1899. Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N G Vaesen (1768-1864), 1819, M G. Tieleman; 54. Vaandel 'Kunstkring Alexis Pierioz Hasselt 1920", Hasselt; 55. Groepsportret 'Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld', 1709, olie op paneel: 56. Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) |bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt); 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman. 1810; 58. Reflectoren (2) zilverbeslag op houten kem, Arnold Frederici, 1714; 59. De gouden kronen v d Virga Jesse, Auguste Levesque. 1867; 61. Blauw Tafereel, Pierre Cox (1915-1974)
1997 62. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64. Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Nolens (*1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (16511716); 68. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantlllon (1859-1917); 69. 'Portret van mijn dochter Madeleine' & 'Portret van mijn zoon José', Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Homo Sedans, Hub Baerfen (*1945); 71. Beeld 'O.-L.-Vrouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham.
1998 72. 'Panorama van Hasselt', Steven Wilsens (*1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken 8 'Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden", 1985, Simone Reynders (” 1924); 77. Schilderij 'Herfst - kasteel Henegauw', 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst 'Oorlogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918', nt. gedateerd, Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij 'Veldslag in een korenveld’ , 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).
1999 81. Litho's Hasselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (” 1921); 82. Het huis Stellingwerff (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céramiques Décoratives de Hasselt [1895-1954]: overzicht van de ronde reclame- en sierschotels van de voormalige keramiekfabriek in Hasselt; 87. Portret van Guillaume Stellingwerff (1841-1923); 88. Register 'Co(e)mans", handschrift, 1611; 89. Standaard voor de 'Maatschappij Minerva", 1871, W; Geefs (?) & G. Guffens.
2000 90. Schilderij *Portret van Dr. L. Willems’ (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. Maquette tweedekker Farman Type lil, 1985; 92. Zespuntige “Ster" van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “Gezicht op de Leopoldplaats", ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. ‘Anatemmatische zonnewijzer" in de museumtuin, 2000; 95. Portret van Ridder Guillaume de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel ‘Portret van mevrouw Leynen (1842-1920)’, 1919, G.J. Wallaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotei ‘Irissen’, ca. 1896-1905. 98. Banier "Société Royale de Musique et de Rhétorique", 1858.
2001 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij 'Stadspanoram a van Hasselt", 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken ‘ Tabakskarot', 102. Karikatuurtekeningen ‘ 10 Hasseltse figuren", Stef Vanstiphout (1931-1995). 103. Sporttrofeeën 11® Linieregiment: ‘Coupe du Roi Albert" & “Coupe Prince Léopold" (2); 104. Affiche ‘ Ville de Hasselt, 1882, programme des fêtes qui auront lieu à l'occasion de la kermesse...', 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca. 17351790), Hasselt; 106. Schilderij ‘ Overhandiging van het vripeidscharter door Graaf Arnold IV van Loon aan de stad H asselt, 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche ‘ KEMPO - bronnen en limonaden", Druk. E. Roose, Hasselt.
2002 108. Zes wandkleden over ‘ Het Sacrament van Mirakel van Herkenrode', 1917, Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: ' Twee eeuwen, twee werelden’ 110. Restauratieverslag ‘Rederijderskraag De Roode Roos: