SCHILDERIJ ‘GORDON-BENNET’
Paul Hermans (1898-1972) 1924 olieverf op paneel h. 32 x b. 44 cm
inv. nr. 1988.0194.00 schenking K. Van Bockrijck, Hasselt
1
Op dit impressionistisch tafereel, geschilderd in olieverf op paneel, zien we een open ruimte in de natuur waarin zeven luchtballons klaar staan om te vertrekken. Het evenement trekt blijkbaar een grote massa belangstellenden aan, weergegeven door kleine stippen verf. Op de middenste ballon kan men, met wat verbeelding de letters P en L lezen. Eén ballon, de vierde van links, is getooid met twee Belgische vlaggen en de letters BEL. Het opschrift op de ballon rechts daarvan is niet te ontcijferen. Links onderaan is het schilderij gesigneerd met P. Hermans. De schilder heeft het hele gebeuren vanuit de hoogte bekeken, alsof hij zelf in een ballon zat. Door dit perspectief lijken de vele toeschouwers klein, wat het formaat van de ballons extra doet uitkomen. Het geeft de schilder bovendien de mogelijkheid om een grote indruk van ruimte te creëren op het kleine oppervlak van het paneel. Aan de lichtinval zien we dat de zon nog laag staat en dat de start ‘s morgens vroeg of ‘s avonds laat plaats heeft. Veel meer kan uit de voorstelling niet afgeleid worden. Is het een fictief onderwerp of gaat het over een echt gebeurde manifestatie die indruk gemaakt heeft op de schilder en die hij heeft willen vastleggen in een momentopname, een soort geschilderde persfoto ? De achterkant van het paneel geeft meer informatie. Daar lezen we bovenaan, geschreven in inkt: (Le Cordon-Bennet - 24), (au Solbosch le départ du Belgica), Paul Hermans. Onderaan staat in potlood: WMS (?) Allemagne Canada Amérique Hollande.
Op de achterzijde is ook een papier gekleefd met een geschreven opdracht: En souvenir d’une ardente jeunesse aspirant vers le beau. Mais aussi d ’une colab[or]ation pationand (?) artistique depuis des années pour le dévelopment culturel au Limbourg. Hasselt, le 7 Fevr. 1966, Paul Hermans.
Paul Hermans (1898 - 1972) Paul Hermans werd geboren in Hasselt op 22 augustus 1898 en overleed in zijn geboortestad op 20 maart 1972. Zijn ouders hadden een optiekzaak in de Ridderstraat. Via een arbeider uit het atelier van zijn vader, die het artistieke talent van de jonge Hermans onderkende, kwam Paul terecht op de stedelijke academie in de klas van Lucien Nolens. In 1919 schreef hij zich in in de academie van Brussel en deed er schitterende studies, o.m. bij de symbolist Constant Montald. Hij studeerde af met de grootste onderscheiding. Tijdens zijn studentenjaren en zijn eerste jaren als volleerd kunstenaar leefde hij in Brussel als een echte «artistebohémien» uitbundig de «roaring twenties» mee, de tijd van de charleston. Hij vestigde zich definitief in de stad, betrok een atelier in Sint-Joost-ten-Node en leefde van zijn kunst. Aanvankelijk onderging hij de invloed van Cézanne, later van de Vlaamse expressionisten en vooral van de Nederlandse laat-impressionist G.H. Breitner, een schilder van landschappen en stadsgezichten. Hij ondernam studiereizen naar Italië en Nederland. Hij werd ook geselecteerd voor deelname aan de Biënnale van Venetië in 1934 en datzelfde jaar voor een tentoonstelling van Belgische kunst in Kopenhagen. In 1935 was werk van hem te zien op de wereldtentoonstelling in Brussel. Daarna kwamen er bijna ieder jaar tentoonstellingen in Antwerpen, Brussel en Hasselt. Alles wees erop dat hij een nationale en wellicht een internationale carrière tegemoet ging. Tijdens de oorlogsjaren mocht hij, na enkele problemen met de bezetter niet meer exposeren en na de oorlog bleef hij in Hasselt, vooral om voor zijn bejaarde moeder te zorgen. Hij legde zich vooral toe op het schilderen van landschappen en stadsgezichten. Maar er kwamen steeds langere periodes dat hij artistiek weinig actief was en meer op café zat dan
in zijn atelier. Toch bleef hij veel waardering genieten: het provinciebestuur van Limburg organiseerde in 1956 een retrospectieve in Hasselt en in 1958 een tentoonstelling in het Limburghuis op de Expo in Brussel. Hoewel hij nog zelden in Brussel kwam, bleef hij er tot 1966 een atelier huren. Hij kon de band met zijn jeugd en zijn meest productieve jaren blijkbaar maar moeilijk doorknippen. In 1971 kreeg hij de provinciale prijs voor schone kunsten. Een posthume retrospectieve, in 1973 in de Bank van Brussel in Hasselt, kende een grote belangstelling, net als de tentoonstelling die het museum Stellingwerff-Waerdenhof in 1998 organiseerde ter gelegenheid van de 100e verjaardag van zijn geboorte. Roger Pulinckx vat het werk van Paul Hermans als volgt samen: Overschouwt men het werk van Paul Hermans dan kom t men tot de bevinding dat h ij vooral in zijn stadsgezichten en zijn landschappen zich ten volle heeft uitgeleefd. (...) De thema’s van Paul Herm ans’ werken mogen ons nu traditioneel voorkomen; de aanpak en de schilderkunstige bewerking dragen de stem pel van een rasecht kunstenaar die met een zichtbare lyrische bewogenheid vormen en kleuren com bineert in zo een persoonlijke stijl dat men die onm iddellijk herkent. (...) O f h ij als vernieuwer is opgetreden is bijkom stig: hij was een uitstekend schilder, een gevoelig mens en een dichter (...) die intens de schoonheid van de natuur ervoer en die over de middelen beschikte om ze m et verve en zw ier u it te beelden.
De Gordon Bennett Cup James Gordon Bennett (1841 -1918) was een krantenmagnaat uit New York, die in 1867 van zijn vader de leiding van de krant New York Herald overnam. Hij studeerde in Frankrijk en verbleef meestal in Parijs vanwaar hij zijn New Yorkse kranten leidde. In Londen en Parijs stichtte hij Europese edities van de Herald. Hij was in de periode 1869 -1871 een van de belangrijkste financiers van de expeditie van Stanley in Afrika, toen die op zoek ging naar Livingston. Bennett was ook een sportfreak: hij stichtte een Gordon Bennett Cup voor zeiljachtenwedstrijden en voor snelheidsraces van vliegtuigen en luchtballons. De internationale ballonwedstrijd werd voor het eerst gehouden in 1906 in Parijs. De deelnemers moeten, naargelang de weersomstandigheden ofwel een duurvlucht ofwel een afstandsvlucht maken. De start van de 16 deelnemers lokte 200.000 toeschouwers naar de Tuilerieën. De Gordon Bennett Cup bestaat nog steeds: op 13 augustus van dit jaar had de 47e editie plaats. Paul Hermans schilderde geen fictieve gebeurtenis, maar, zoals hij zelf aangeeft, de Gordon Bennett Cup van 1924. De start van de wedstrijd had dat jaar plaats op 15 juni in de wijk Solbosch in Brussel, op een terrein waar in 1910 een wereldtentoonstelling werd gehouden en waar nu de gelijknamige VUB-campus gevestigd is. De Cup was dat jaar aan zijn 13de editie toe en was vervroegd om geen concurrentie te vormen met de Olympische Spelen die enkele weken later plaats hadden in Parijs. Het geeft een idee van de belangrijkheid van het evenement. De grote favoriet voor de overwinning in 1924 was het Belgische team Demuyter/Coeckelberg. Hun ballon, de Belgica, was gesponsord door de krant «Etoile Belge». Via een fundraisingactie
hadden de lezers van die krant genoeg geld bij elkaar gebracht om een nieuwe, supermoderne, ballon te laten maken. Het zijden omhulsel van de Belgica woog slechts 215 kg. en het mandje slechts 30 kg. Over het gewicht van de beide ballonvaarders is niets bekend, maar we weten wél dat ze 100 kg. meer ballast konden meenemen dan hun naaste concurrenten en dus langer in de lucht konden blijven. Er waren 17 ballons uit 7 landen aan de start. De weerklank van de Cup was in ons land zeer groot want er daagden 200.000 toeschouwers op in Solbosch. De Belgica maakte zijn favorietenrol waar: het team won met een vlucht van 714 km en landde na ruim 43 uur in de nabijheid van Edinburgh in Schotland. Ernest Demuyter schreeef over zijn belevenissen een boek: «Randonnées Victorieuses du Belgica». Volledigheidshalve wil ik nog vermelden dat er nog twee andere Belgische teams deelnamen: Labrousse/Dewandre eindigden met hun ballon «Ville de Bruxelles» op de 12e plaats en Veenstra/Quersin eindigden met de «Prince Léopold» (de PL ?) op de laatste plaats.
Het vergeten paneel In 1924 was Paul Hermans 26 jaar, hij woonde in Brussel en was volop in de meest uitbundige periode van zijn leven. Het is dan ook bijna vanzelfsprekend dat hij, waarschijnlijk met een hele groep vrienden en vriendinnen, mee naar Solbosch trok voor de start van de Gordon Bennett Cup. We mogen ook met een vrij grote waarschijnlijkheid aannemen dat het werk in datzelfde jaar werd geschilderd. Wat de landennamen betekenen die Paul Hermans met potlood op de achterkant schreef (het is duidelijk zijn handschrift) is niet duidelijk. In 1924 nemen waren er geen deelnemers uit Nederland, Canada of Duitsland... Ondanks het feit dat Paul Hermans zeer veel geschilderd heeft is het toch merkwaardig dat dit werk van 1924 tot 1966 onbekend bleef. Het komt in geen enkele tentoonstellingscatalogus voor. De verklaring hiervoor zit allicht in de datum van het briefje dat op de achterkant gekleefd is. In 1966, op 68-jarige leeftijd, had Paul Hermans immers besloten zijn atelier in Brussel, waarvoor hij nog steeds huur betaalde en waar hij al 20 jaar niet meer geweest was, op te ruimen. Bij die gelegenheid, zo vertelde hij zelf in een gesprek met Albert Dusar, zag hij een aantal schilderijen weer die hij als jonge man geschilderd had en waarvan het bestaan hem totaal ontgaan was. Het paneel met de Gordon Bennett Cup was daar waarschijnlijk één van en hij schonk het, met een vriendelijke opdracht, aan zijn goede vriend provinciegriffier Karei Van Bockrijck, die het op zijn beurt in 1988 aan het museum schonk. Op dat ogenblik was het werk tamelijk vervuild, wellicht ten gevolge van het jarenlange verborgen verblijf in het Brusselse atelier. Het was ook niet ingekaderd wat me doet vermoeden dat de schenker het niet in zijn huis heeft opgehangen. Pas na een grondige reiniging in 1988 kwam het oorspronkelijke coloriet weer geheel tot leven.
Bronnen Albert DUSAR, Paul Hermans, De Tijdspiegel, jaargang XIII, 1968. Retrospectieve Paul Hermans, tentoonstellingscatalogus Bank van Brussel, Hasselt, 1973. Roger PULINCKX, Herfst-Kasteel Henegauw 1946, Kunst in de Kijker 77, Hasselt, 1998 Guido CALUWAERTS en Roger PULINCKX, Paul Hermans, tentoonstellingscatalogus, museum Stellingwerff-Waerdenhof, Hasselt, 1998. www.coupegordonbennett.org
tekst:
Michel ILSEN »| •
foto’s:
Stedelijke Fotodienst
copyright:
Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98 e-mail: stellinqwerffwaerdenhof@hasselt.be
k III
In dezelfde reeks verschenen: 1991:
1. Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895
en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer ‘De Roode Roos’, D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij 'Week-end', L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliekostensorium, F. Jans Burduin Gent S I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij 'De Grote Markt’, J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaardandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1681 en 1666?
1992:
11. Schilderij 'De Grote Man', F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent 0.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt,
19e E.; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurbaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij 'Het bos’, Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. 'reukappel'Virga-Jessebeeld, e. 16e - b. 17e E.; 21. Schilderij 'O .-L-Vrouw met Kind’, Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17e E.
1993:
22. Liturgische gewaden St-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16e E.; 23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen "Den Soeten
Naeme Jezus", 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (” 1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium of "monstrans van Herkenrode", Parijs, 1286; 28. Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18e E., kopergravure; 30. Beeld "Heilige Cecilia”, 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.
1 9 9 4 : 32. Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache ‘De Meukes’, ca. 1890, Paul Marie Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent 0.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het Hasseietum en de H istorié Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho “Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor "Overhandiging...” muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht K erm t 7 augustus 1831’, A. von Geusau, 1835.
1995: 42. Gevelplaat “Veloce-Club hasseltois
Utile * Dulci' - 2 mal 1892"; 43. Olieverfportret van Amoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans,
1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann 3 Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Wàerdenhof; 48. Schilderij “Ijze l en mist", Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen “Hasseltse water-molens, 1893/94“ , Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto “Jongeman met badmuts', gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.
1996:
52. Olieverfschilderij “Zegening van de Boerenkrijgers op de Grote Markt", 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G.
Tleleman; 54. Vaandel “Kunstkring Alexis Pierloz Hasselt 1920", Hasselt; 55. Groepsportret “Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld’ , 1709, olie op paneel; 56. Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt]; 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. 2 reflectoren; zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederici, 1714; 59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Schilderij "Blauw Tafereel", Pierre Cox (1915-1974).
1997: 62. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tleleman,
1957; 63. Kaart prinsbisdom Lult, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64.
Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg’, 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Nolens (” 1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716); 6 8 Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. ‘Portret van mijn dochter Madeleine' & ‘Portret van mijn zoon José’, Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Homo Sedens, Hub Baerlen (” 1945); 71. Beeld ‘0.-L.-Vrouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham.
1998: 72. 'Panorama van Hasselt', Steven Wilsens (” 1937); 73. Portret
Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader
v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken 8 ‘Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden’ , 1985, Simone Reynders (” 1924); 77. Schilderij “Herfst - kasteel Henegauw", 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst “Oorlogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918“, nt. gedateerd, HasselL Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij “Veldslag in een korenveld", 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).
1999: 81. Litho's
H asselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (” 1921); 82. Het huis Stellingwerff (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd
in de Philipsfabriek In Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céram iques Décoratives de H asselt [1895-1954]: overzicht van de ronde reclame- en sierschotels van de voormalige keramiekfabriek in Hasselt; 87. Portret van Guillaume Stellingwerff (1841-1923); 88. Register “Co(e)mans", handschrift, 1611; 89. Standaard voor de “Maatschappij Minerva’ , 1871, W; Geefs (?) 8 G. Guffens.
2Q00: 90. Schilderij •P ortret van Dr. L
W illem t? (1822-1907), 1878,-Godfried Guffens (1823-1901); 91. M aquette tw eedekker Farman Type III, 1985; 92. Zespuntige “Ster"
van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “G ezicht op de Leopoidpiaatd', ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. •Analem m atische zonnew ijzer" in de museumtuin, 2000; 95. P ortret van R idder G uillaum e de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel ‘ P ortret van m evrouw Leynen (1842-1920jr, 1919, G J . Wallaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel “Iris s e rf, ca. 18961 90 5. 98. Banier ‘ S ociété Royale de M usique e t de R hétorique, 1858.
2 Q Q 1 : 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij ‘Stadspanoram a van H asselt", 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken T a bakskarot', 102. Karikatuurtekeningen ‘ 10 H asseltse liguren", Stef Vanstiphout (1931-1995). 103. Sporttrofeeên 11” Linieregiment: "Coupe du R ol A lb e rt” & "Coupe P rince Léopold’ (2); 104. Affiche ‘ V ille de H asselt, 1882, program m e des fêtes q ui auront lie u à l’occasion de la ke m e sse ...', 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustnus (ca. 1735-1790), Hasselt; 106. Schilderij ‘ O verhandiging van h et vrijheidscharter door G raat A m oid IV van Loon aan de stad H a sselt, 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche ‘ KEMPO - bronnen en lim onaden", Druk. E. Roose, Hasselt.
2002:
108. Zes wandkleden over “Hef Sacram ent van M irakel van H erkenrode, 1917, Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: “ Twee
eeuwen, twee w erelderf; 110. Restauratieverslag “R ederijkerskraag De Roode R o oit', 111. Keramische vaas “Ros B eiaard en de V ier H eem skindererf, Simonne Reynders(1924), 112. Keramische vaas in lusterglazuur, Céram iques D écoratives de H asselt (1895-1954); 113. Ontwerptekening tegelpaneel ‘Tuin m et vrouw1, 114. Jaarkalender CeysensRoose, 1912; 115. Affiche 'Landbouwdagen 1900'; 116. Schilderij ‘Vlaggen', Jac. Leduc (“ 1921);
2 0 0 3 : 117. Sculptuur ‘Icarus’, Robert Vandereycken (” 1933); 118. Het Hasselts muzikaal verleden van 1910-1960; 2 luxepartituren, Albert Lefebvre (1886-1953); 119. Affiche Langem ansbiet, P. Bamps (1862-1932), M. Ceysens (1833-1927) en F. Roose (1843-1913); 120. Vloertegels van de Herkenrodeabdij, 2 tegelpanelen en majolicategels; 121. kopergravure ‘ E xlib ris fa m ilie W eytem f.