KIK 124. Schilderijen ‘Geboortehuis’ & ‘Zicht op Romboutstoren Mechelen’, Guillaume Ballewijns by Het Stadsmus

SCHILDERIJEN GEBOORTEHUIS’ & ‘ZICHT OP ROMBOUTSTOREN VAN MECHELEN’

G uillaum e Ballewijns (1875-1944) niet gedateerd /1 9 3 0 (gedateerd achteraan) olie op doek / olie op m ultiplex h. 87,3 x b. 72,3 cm / h. 57,7 x b. 48 cm

schenkingen vzw Stedelijk M useum Stellingwerff-W aerdenhof inv.nrs. 1993.0116.00 / 2002.0043.00

Guillaume Ballewijns (1875-1944) Iedereen die met kunst begaan is, kent het befaamde 10-delige naslagwerk Dictionnaire critique et documentaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs de tous les temps et de tous les pays uit 1976 van Emmanuel Bénézit. Vermelding in dat werk was een bewijs van appreciatie en erkenning. De kunstschilder Guillaume Ballewijns is een van de weinige Hasseltse kunstenaars die in de Dictionnaire werd opgenomen. Het olieverfschilderij Mijn Geboortehuis geeft aanleiding tot twee voor de hand liggende vragen. Wie was de boreling, en waar stond dat huis ?

Guillaume Ballewijns, de man met oog voor het pittoreske De familie Ballewijns was van bescheiden komaf. Grootvader Guillaume Ballewijns (1816-1895), naar wie de kunstschilder genoemd werd, was een dagloner en een brandersgast. Hij werkte en woonde in Kuringen, waar hij op 10 januari 1849 in het huwelijk trad met Gertrudis Moors of Moers (1825-1881). Exact negen maanden later, op 10 oktober 1849, werd hun eerste zoon geboren, Jean Gérard (1849-1908), de vader van de kunstschilder. Jean Gérard zou schaliedekker worden. Na Jean Gerards geboorte - maar wanneer precies is moeilijk te achterhalen - verhuisde het gezin naar Hasselt, en vestigde zich in een huisje in de Berenstraat, gelegen in een armere wijk van de Limburgse hoofdstad (zie foto onderaan deze pagina). Pieter Gérard Bailewijns (18651919), een jongere broer van Jean Gérard, werd in ieder geval in een huisje in de Berenstraat 15 geboren. Op 14 november 1874 huwde Jean Gérard Ballewijns met Anna Gertrudis Evens. Een goede vier maand later reeds, op 22 maart 1875, werd hun eerste zoon geboren, Jean Henri Guillaume (zie foto hiernaast). Kort na de geboorte verliet het gezin de Berenstraat, en nam zijn intrek in een huis aan de Zavelmarkt 28, zoals het gedeelte tussen de huidige Persoonstraat en de Zuivelmarkt in de 19de eeuw heette. De jonge Guillaume liep school aan de Hasseltse Academie voor Schone Kunsten, leerde er schilderen en tekenen, en werkte nadien een tijdje als typograaf, als blijkt uit de Hasseltse bevolkingsregisters. Hoogstwaarschijnlijk trad hij in dienst bij zijn oom Pieter Gérard, die omstreeks het einde van de 19de eeuw in de Maastrichterstraat 11 een krantenwinkel had en ook zelf op b e sch eid en schaa l d ru kw e rk ve rzo rg d e , o n d e r andere prentbriefkaarten met Hasseltse zichten. Op 8 o k to b e r 1898 v e rlie t G uillau m e Ballewijns Hasselt en trok hij naar Sint-Joostten-Noode. Tot aan zijn dood op 31 mei 1944 zou hij in het Brusselse blijven wonen. In de hoofdstad ontpopte hij zich tot een begaafd en vooral productief kunstenaar. Volgens zijn notities penseelde Ballewijns zo’n 1667 werken tussen 1896 en 1943, die hij met Giljom Ballewijns signeerde. In Brussel kwam Guillaume Ballewijns in contact met het werk van Ferdinand de Braekeleer (1792-1883) en Henri Leys (18151869), twee epigonen van de 19d®-eeuwse

schilderkunst in België. In navolging van de Braekeleer en Leys wordt Ballewijns’ oeuvre gekenmerkt door een eenvoudige en oprechte stijl, een minutieus en gedetailleerd realisme waarbij veel aandacht wordt besteed aan de weergave van het licht. Ballewijns was van vele markten thuis. Hij schilderde wel eens een bloemstuk of een portret (onder andere een zelfportret, een portret van zijn dochter als kind en op volwassen leeftijd) en maakte ook wel eens een naaktstudie, maar hij ontwikkelde zich tot de specialist van de landelijke taferelen, van de rustieke interieurs en de pittoreske stadszichten. Ballewijns pootte zijn schildersezel meermaals neer in de wijde Brusselse omgeving of in de Kempen en zette er het ongerepte landschap of een hoeve op doek. Daarnaast poogde hij - zoals zovele anderen - zich in te zetten voor het behoud van de pittoreske zichten in het straatbeeld. In Brussel was oud-burgemeester Karei Buis (1837-1914) in 1903 begonnen met het initiatief Vieux-Bruxelles, waarbij alle pittoreske hoekjes in Brussel gefotografeerd moesten worden, een reactie op de soms blinde bouwwoede van koning Léopold II. Kunstenaars allerhande gingen zich rond datzelfde moment ook meer interesseren voor stadszichten, oude en haast vervallen huisjes in kromme straatjes, die steeds vaker de plaats moesten ruimen voor grote avenues en rechte lanen. Ballewijns was een van deze artiesten. Hij bracht pleintjes, straten en huizen in Mechelen, Anderlecht, Brussel en zijn geboortestad Hasselt in beeld (onder meer zijn eigen geboortehuis). Guillaume Ballewijns onderhield zeer nauwe contacten met andere kunstschilders. Hij was lid van de Hasseltse kunstkring Ars Proba, waar onder andere Paul Bamps, Lucien Nolens, Charles Wellens en ARS P R O B A Jos Damien lid van waren. Tot 1925 presenteerde Ballewijns zijn werken uitsluitend in groepstentoonstellingen en tegen de achtergrond van de door Ars Proba jaarlijks georganiseerde Kunstweek in zaal Casino in Hasselt. In de jaren nadien bleef hij deelnemen aan de 1V“ SEMAINE D’ART exposities van Ars Proba, maar werden er ook meer persoonlijke tentoonstellingen georganiseerd, die niet ongemerkt voorbij gingen. In november 1926 besprak Louis Wilmet, kunstcriticus van het gezaghebbende Brusselse dagblad LeXXe Siècle, de Exposition G. Ballewyns in de Galerie Nouvelle in de Brusselse Kunstlaan. Wilmet leek verrukt over Ballewijns’ meesterlijk spelen met licht en schaduw, MEMORANDUM over de rust en kalmte die uit zijn werken spreken, en besloot zijn commentaar met te stellen dat er weinig kunstschilders zijn die dromen en die - zoals Ballewijns - doen dromen. Ook in Gent zou Ballewijns in 1931 exposeren. Op 31 mei 1944 overleed Guillaume Ballewijns in Schaarbeek. Het jaar voordien had hij in Anderlecht zijn laatste werk afgewerkt. Ook na zijn dood bleef zijn werk geapprecieerd. In 1999 organiseerde het Gemeentelijk Museum van Evere (Evere was een geliefd thema in Ballewijns oeuvre) een retrospectieve met tekeningen en schilderijen van Guillaume Ballewijns. C E R C L E A R T IS T I Q U E DE HASSELT

ÖU

OCTOBRE

9 wovsMBBe

------

—

De Berenstraat, een vergeten en verdwenen straat De Berenstraat, waar Ballewijns’ geboortehuis stond, lag in wat doorgaans omschreven wordt als De Beek, zowat het armste kwartier van de stad. De Beek werd grosso modo begrensd door de Beekstraat (nu de Sint-Jozefsstraat), die de loop van de Helbeek volgde van de stadswallen tot bijna aan de Sint-Quintinuskerk, door de Maastrichterstraat en de Capucienenstraat. De Berenstraat was een nauw straatje dat Beekstraat en Capucienenstraat met mekaar verbond. De leefomstandigheden in dat gedeelte van Hasselt waren allerminst benijdenswaardig. De traag stromende Helbeek fungeerde zowat als een open riool, en bij overtollig water in de stadsgrachten of de Demer, kwam de laaggelegen buurt blank te staan. Bovendien werd de wijk pas na 1830 voor het eerst gekasseid, waardoor de straatjes er na een stortbui sowieso al modderig bijlagen. Reeds zeer vroeg - in de 16de eeuw - was er in oude stedelijke documenten sprake van het bouwen van

een stenen waterkering int Enghelandt, zoals de straat toen heette. Een dergelijk bouwwerk werd in het Middelnederlands ook wel beer, beyre of zelfs biere genoemd, wat meteen de etymologie van de Berenstraat verklaart. Dat de straat naar de beer, de ursus ursus, werd genoemd, is een fabeltje, al werd de straat in het begin van de 20s,e eeuw - foutief - de Beerenstraat/Rue-aux-Ours genoemd.

De Beek (zie foto hierboven) werd van oudsher bewoond door de minder gegoede klasse. Zeker tot in 1820 woonden er haast uitsluitend mensen die hoofdzakelijk in de agrarische sector actief waren. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat de familie Ballewijns uitgerekend in de Berenstraat terechtkwam. De lemen huisjes met strooien dak waren er doorgaans klein, bestaande uit een of twee vertrekken waarin geslapen, gegeten en gewoond moest worden, en waren niet zelden slechts via een nauw steegje en een binnenkoertje bereikbaar. Het sociale leven in de Beek speelde zich voornamelijk op straat af. De armoede en de plantrekkerij van de Beekratten (de toenaam van de bewoners) was haast spreekwoordelijk en worden door een paar straffe verhalen geĂŻllustreerd. Een voorbeeld. In 1866, dus in de periode dat ook de familie Ballewijns in de Berenstraat vertoefde, werd de politie op pad gestuurd omdat in een van de huisjes van de wijk een haast ondraaglijke geur hing. De stank bleek afkomstig van een zich ontbindende ossenkop die de bewoners onder hun bed bewaarden om de maden en wormen aan vissers te kunnen verkopen. De verhuis vanuit de Berenstraat naar de Zavelmarkt moet niet echt gezien worden als een sociale

promotie. Ook op de Zavelmarkt waren de hygiënische omstandigheden niet optimaal. In de nabijgelegen Persoonstraat en zelfs op de Maastrichterstraat lagen er in de onmiddellijke omgeving van de huizen mesthopen die te koop werden aangeboden. Pas in de tweede helft van de 19de eeuw zou de toestand iets verbeteren, toen het stadsbestuur besloot om grootscheepse saneringswerken aan te vatten. In Hasselt werd een heel net van rioleringen aangelegd, en de Helbeek werd stelselmatig overdekt. Daarmee raakten evenwel niet alle problemen opgelost. De Beek bleef een achtergestelde en bij uitstek volkse buurt. In de loop van de jaren 1960 werd beslist om van de hele wijk tabula rasa te maken en een nieuw elan te geven door de bouw van de TweeTorenwijk. Het betekende meteen het einde van de Berenstraat. ★ **

BIBLIOGRAFIE « Ballewyns (Guillaume) » in : E. BÉNÉZIT, Dictionnaire des peintres, sculpteurs, dessinateurs et graveurs de tous les temps et de tous les pays, 10 dln., Parijs, 1976., I, p. 407. Dossier « Guillaume Ballewijns (1875-1944) » in het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof. M. BUSSELS e.a., Hasselt 750 ja a r stad 1232-1982, Historische uitgaven Reeks in-4° nr. 10, Gemeentekrediet van België Brussel, 1982. G. CALUWAERTS, Hasselt intra muros. Hasselt binnen de oude wallen. Historiek van straten, pleinen, gebouwen en huizen zoals opgetekend door Jan Juliaan Melchior (1848-1920), DeurneHasselt, 1989. B. DE KEYSER, Drukkend Hasselt. Drukkers en drukkerijen van 1830 tot 1950, Hasselt, 2003. M. LIPKENS, Guillaume Ballewijns (1875-1944) in : Hasseltse Portretten. 800 ja a r geschiedenis op mensenmaat, Hasselt, 1997.

tekst:

Bart DE KEYSER (archivaris Stad Hasselt)

foto’s:

Stedelijke Fotodienst

Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98 e-mail: stellingwerffwaerdenhof@hasselt.be

Ü lit

In dezelfde reeks verschenen: 1 9 9 1 * 1- Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895 en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer 'De Roode Roos', D. Van Mierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij 'Week-end'. I . Pringels. 1950; 6. Zilveren reliekostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 • 1863 • 1901; 8. Olieverfschildertj 'De Grote Markt'. J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaartlandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?

1992:

11. Schilderij 'De Grote Man'. F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent O.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vmckenbosch, Hasselt, I

t9 e E.; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurbaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. I Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Vertiaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij 'Het bos'. Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. 'reukappel'- I Virga-Jessebeeld, e. 16e - b. 17e E.; 21. Schilderij 'O.-L-Vrouw met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17e E.

1 2 3 3 : 22. Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen. 1ste h. 16e E.; 23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt P.F.Mills. 1854; 24. Gevelsteen "Den Soeten I Naeme Jezus', 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen. Piet(er) Stockmans (” 1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880). G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium I of 'monstrans van Herkenrode', Parijs, 1286; 28. Schilderij 'Strandtafereel', 1930. Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18e E., kopergravure; I 30. Beek) ‘ Heilige Cecilia*. 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Slgers 6 S. Vander Locht Hasselt, 1669.

1 9 9 4 : 32. Biechtstoel. Brabants atelier. 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache 'De Meukes', ca. 1890, Paul Marie I Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent O.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het Hasseletum en de Histoha Lossensis. 2 historische werken v. Joannes Mantelius 8 (1599-1676); 39. Litho 'Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor 'Overhandiging...' muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. B Guffens (1823-1901); 41. Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht. KermL 7 augustus 1831', A. von Geusau. 1835.

. 1 9 9 5 : 42. Gevelplaat 'Veloce-Club hasseltois 'Utile ' Duld' - 2 mai 1892'; 43. Olieverfportret van Amoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans, 8 1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen. deels verguld zilver. P.Bruckmann 8 Söhne. Heilbronn. 1888; 46. Begijnenschotel. 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren In B schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Plet Stockmans In Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij 'Uzel en mist", Djef Anten (1851-1913); 8 49. Aquarellen ‘ Hasseltse water-molens. 1893/94', Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto ‘Jongeman met badmuts', gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder B H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannossel, Antwerpen.

1 9 9 9 : 52. Olieverfschilderij 'Zegening van de Boerenkrijgers op de Grote MarW, 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G. Vaesen (1768-1864), 1819, M.G. B Tieleman; 54. vaandel "Kunstkring AJexis Pierioz Hasselt 1920', Hasselt; 55. Groepsportret "Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld', 1709, olie op paneel; 56. f l Beiaardklavier, ca. 1752, Hasselt (?) (bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt]; 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. 2 reflectoren;

zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederici, 1714; 59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Schilderij "Blauw Tafereel', Pierre Cox (1915-1974)

1 9 9 7 : 62. Portret Guillaume Claes. Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman. 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik. 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64. B Lithografie 'Oude halte Luikersteenweg', 1860, Chartes Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paule Nolens (1 9 24 ); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier B geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversantiacht, e. 17e - b. 18e E „ Daniel van Mierden (1651-1716); 68. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. ‘Portret van mijn dochter Madeleine’ & ‘Portret van mijn zoon José', Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld H o m Sedans, Hub Baerten (” 1945); 71. Beeld 'O.-L.-Vrouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham.

1 9 9 2 : 72. 'Panorama van Hasself, Steven Wilsens (” 1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag In het kader I v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & 'Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt ''Euskadl: balladen en legenden'. 1985. Simone B Reynders (” 1924); 77. Schilderij 'Herfst - kasteel Henegauw", 1946. Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Qulntinuskathedraal Hasselt* 79 Sierlijst 'Oorlogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918', n t gedateerd, Hasselt Auguste Blanckarl (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?)* 80. Schilderij I "Veldslag in een korenveld*. 1864. Jules Van Imschoot (1821-1884). B

1 9 3 3 : 81. Litho's H asselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (” 1921); 82. Het huis Stellingwerf! (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd I in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céram iques D écoratives de H asselt [1895-1954]: overzicht B van de ronde reclame- en sierschotels van de voormalige keramiekfabriek In Hasselt; 87. Portret van Guillaume Stellingwerf! (1841-1923); 88. Register “Co(e)mans", B handschrift 1611; 89. Standaard voor de ‘ Maatschappij Minerva", 1871, W; Geefs (?) & G. Guffens.

2 3 0 0 : 90. Schilderii •P ortret van Dr. L W ille m f (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-!901); 91. M aquette tw eedekker Fatm an Type III, 1985; 92. Zespuntige ‘ S te r ■ van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “ G ezicht op de Leopoldplaatd’, ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. aAnalem m atlsche zonnew ijzeF in de museumtuin, 2000; 95. P ortret van S idder G uillaum e de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel ‘ P ortret van m evrouw Leynen (1842-1920J', 1919, G.J. Wallaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel "Irissen' ca. 18961905. 98. Banier “Société Royale de M usique e t de R hétorique, 1858.

2 3 3 1 : 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij •Stadspanoram a van HasselT, 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken T a bakskarot', 102.

Karikatuurtekeningen “10 H asseltse figuren" Stef Vanstiphout (1931-1995). 103. Sporttrofeeón 11* Linieregiment: “Coupe du R oi A lb ert" & “Coupe P rince Léopold" (2); 104. Affiche “ V ille de H asselt, 1882, program m e des fêtes q ui auront lie u à l'occasion de la kerm esse. : , 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca. 1735-1790), Hasselt; 106. Schilderij “O verhandiging van h e t vrijheidscharter door G raaf A rnold IV van Loon aan de stad H a sselt, 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche “KEM PO - bronnen en lim onaden’ . Druk. E. Roose, Hasselt.

I I

2 3 3 2 : 108. Zes wandkleden over ‘ Hef Sacram ent van M irakel van H erkenrode', 1917. Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: ■ Twee

eeuwen, twee w erelderf: 110. Restauratieverslag "R ederijkerskraag De Roode Roosr; 111. Keramische vaas "Hos B eiaard en de V ier H eem skindererf, Simonne Reynders(1924); 112. Keramische vaas in lusterglazuur, Céram iques D écoratives de H asselt (1895-1954); 113. Ontwerptekening tegelpaneel Tuin m et vrouw', 114. Jaarkalender CeysensRoose, 1912; 115. Affiche ‘Landbouwdagen 1900’; 116. Schilderij 'Maggen', Jac. Leduc (” 1921);

2 3 3 3 : 117. Sculptuur ‘team s!, Robert Vandereycken (” 1933); 118. Het Hasselts muzikaal verleden van 1910-1960; 2 luxepartituren, Albert Lefebvre (1886-1953); 119. Affiche I Langem ansbier, P. Bamps (1862-1932), M. Ceysens (1833-1927) en F. Roose (1843-1913); 120. Vloertegels van de Herkenrodeabdij, 2 tegelpanelen en majolicategels; 121. kopergravure 'E xlib ris fam ilie W eytens'] 122. Schilderij ‘G ordon-B ennet, 1924, Paul Hermans (1898-1972); 123. Henri Van Straten (1892-?), lino's en litho’s.