ALAMBIEK E. Adnet, Parijs (F); ca. 1920; afkomstig uit het Staatlaboratorium, Guffenslaan Hasselt (1922-1977); h. 98 x b. 77 x d. 35 cm. inv. nr. 1987.0234.00 schenking Mevr. W. Greven-Brauns, Hasselt
!
Herkomst van de alambiek De alambiek is afkomstig uit het voormalig Staatslaboratorium gelegen in de Guffenslaan 26 in Hasselt (zie afbeelding onderaan deze blz.). Het Staatslaboratorium werd opgericht in 1922 en was beter bekend onder de naam Bacteriologisch Laboratorium daar er in hoofdzaak klinisch bacteriologisch onderzoek en drinkwateronderzoekvoorde provincie Limburg werd uitgevoerd. Het Staatslaboratorium veranderde in 1968 van naam en werd het Instituut voor HygiĂŤne en Epidemiologie. In 1977 verhuisde het Instituut naar de campus van het LUC in Diepenbeek waarbij de naam werd gewijzigd in het Dr. L. W illem sinstituut. In 1999 werden de onderzoeksactiviteiten van het Dr. L. Willemsinstituut en de medische afdeling van het LUC samengebracht waarbij het Biomedisch Onderzoeksinstituut werd opgericht. De alambiek werd door toedoen van mevrouw Willy Greven-Brauns in 1987 aan het museum geschonken. Mevrouw Greven startte in 1961 haar loopbaan in het Staatslaboratorium. Zij heeft de alambiek nooit in werking gezien.
E. Adnet, constructeur De oudste verwijzing naar E. Adnet vinden we in de Classified Bibliography on the History o f Scientific Instruments. Deze bibliografie werd in 1997 uitgegeven door de Scientific Instrument Commission van de International Union o f the History and Philosophy o f Science. De bibliografie vermeldt: Adnet, E. (1896). Catalogue Général Illustré des Instruments de Chimie et de Bactériologie et Ustensiles de Laboratoire construits par E. Adnet, Paris (260 p.). Het museum van de Geschiedenis van de Wetenschappen van de Universiteit Gent is in het bezit van de Catalogue Général n° 19 de Verrerie, Chimie, Bactériologie van de firma E. ADNET, constructeur, 26, rue Vauquelin, Paris. Deze cataloog is niet gedateerd. Op het titelblad (zie afbeelding onderaan deze blz.) van de cataloog lezen we dat de firm a E. Adnet et Fils deel nam aan verscheidene wereldtentoonstellingen. Enkel het jaartal van de wereldtentoonstelling in Parijs in 1900 wordt vermeld. Wij weten dat de wereldtentoonstellingen in Antwerpen, Luik en Brussel respectievelijk in 1894,1905 en 1910 plaats grepen. Hieruit kunnen we besluiten dat de cataloog na 1910 moet zijn opgesteld. De cataloog telt 895 pagina’s en beschrijft 12.542 verschillende verkoopsartikelen zoals laboratoriuminrichting, glaswerk, apparatuur, instrumenten, chemicaliën en boeken. Alles wat een toenmalig chemisch of bacteriologisch laboratorium nodig had, kon geleverd worden! De laboratoriuminrichting, het glaswerk en een deel van de apparatuur en de instrumenten werden in de firma geproduceerd. Hiertoe behoorden onder meer alambieken, autoclaven, droogovens en centrifuges. De apparaten die door E. Adnet et Fils werden gebouwd, zijn voorzien van een koperen naam- en adresplaatje van de firma. Bij de alambiek van het Stedelijk Museum StellingwerffWaerdenhof bevindt het plaatje zich vooraan op het fornuis.
De alambiek Bouwjaar Daar er bij chemisch en bacteriologisch (water)onderzoek steeds gedistilleerd water nodig is, kunnen we veronderstellen dat het Staatslaboratorium van bij zijn stichting in 1922 in het bezit was van de alambiek. We kunnen dus stellen dat de alambiek rond 1920 werd geconstrueerd.
Gebruik De alambiek van het Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof kan ĂŠn voor de productie van gedistilleerd water ĂŠn voor courante distillaties (b.v. de distillatie van wijn) gebruikt worden. In het Staatslaboratorium werd hij voor de productie van gedistilleerd water aangewend wat kan afgeleid worden uit de overvloedige kalkneerslag en de aanwezigheid van witgekleurde kooksteentjes (brokstukjes van witte, stenen pijpen).
Bouw De alambiek bestaat uit drie delen: de eigenlijke alambiek (met pot, helm en afvoerbuis), de wateraanvoer (met trechter en aanvoerbuisjes) en de koeler (met koelvat en koelspiraal). De afmetingen zijn: h. 98 x b. 77 x d. 35 cm. De pot, helm en afvoerbuis van de eigenlijke alambiek en de koelspiraal zijn gemaakt van rood koperen werden binnenin vertind. De koelmantel bestaat uit rood koper. De kragen van de pot en de helm, de kranen en de sluitstukken zijn uit messing gemaakt. Het fornuis met twee gasbranders en de drager van de koeler zijn gefabriceerd uit ijzer. De pot van de alambiek hangt los in het fornuis. De helm heeft de vorm van een Morenkop. Bij constant niveau kan de pot van de alambiek 9 liter water bevatten. De helm en pot van de alambiek, de afvoerbuis en de aanvoerbuisjes met trechter die de alambiek met de koeler verbinden, kunnen losgeschroefd worden.
Werking (zie afbeelding op blz. hiernaast) In trechter A laat men op een continue wijze stads- of putwater stromen. Dat water loopt naar de pot B van de alambiek via buis C en D. De pot van de alambiek is gevuld wanneer het water uit de overloop E stroomt. Dan wordt de buis D met de kraan F afgesloten. De overloop wordt voorzien van een rubberen slang die men met een afsluitklem toedrukt zodat het water via het buisje G in de koeler H stroomt. Het koelwater verlaat de koeler via de afloop I. De gasbranders in het fornuis J worden aangestoken en na een tiental minuten komt het water aan de kook. De waterdamp komt via de helm K en de afvoerbuis L in de koelspiraal M die zich in de koeler bevindt. De waterdamp wordt hier gecondenseerd en verlaat de koeler via de kraan N. Het toestel geeft ongeveer 3 tot 4 liter gedistilleerd water per uur. Regelmatig dient de pot van de alambiek met water bijgevuld te worden. * * *
Dankbetuiging Dank aan - Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof: Tessa Vanpaeschen, registrator en Jean-Marie GĂŠrard, technieker; - mevrouw Willy G reven - Brauns, Hasselt; - het archief van de provincie Limburg; - het Museum van de Wetenschappen van de Universiteit Gent.
Dr. Eric VAN SCHOÖNENBERGHE
tekst:
Dr. Ëric Van Scboonenberghe / Stadsarchief Hasselt Stedelijk Museum Steltingwerff-Waerdenhof
copyright:
Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT
tel, 011-24 10 70 fax 011-26 23 98 ÏL: stelllngwerffwaerdpnhof@hasselt.be
In dezelfde reeks verschenen: 1 9 9 1 : i . Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboog kamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895 en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer 'De Roode Roos', D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij ‘Week-end’, L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliekostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij 'De Grote Markt', J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568;
1992:
10. Kaartlandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?
11. Schilderij ‘De Grote Man', F. Minnaert, 1983; 12. Mirakelprent O .-L-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt,
19e E.; 14. Kaart Midden-en Zukf-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurhaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij 'H et bos’, Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. 'reukappel'Virga-Jessebeeld, e. 16e - b. 17e E.;
21. Schilderij ‘O .-L-Vrouw met Kind’, Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17e E.
1993: 22. Liturgische gewaden Sl-Vedastus
Hoepertlngen, 1ste h. 16e E.;
23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen "Den Soeten
Naeme Jezus’ , 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans ("1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium of “monstrans van Herkenrode", Parijs, 1286; 28. Schilderij ‘Strandtafereel’, 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remade Le Loup, 18e E., kopergravure;
30. Beeld “Heilige Cecilia', 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.
1994: 32.
Biechtstoel, Brabants atelier, 1664;
33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache ‘De Meukes', ca. 1890, Paul Marie
Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent 0.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het Hasseletum en de Hlstoria Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho 'Heusden 2“, uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor “Overhandiging...’ muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831', A. von Geusau, 1835.
1995: 42. Gevelplaat “Veloce-Club
hasseitois 'Utile * Dulci’ - 2 mai 1892";
43. Olieverfportret van Amoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans,
1989; 45. Pronkbeker J.^J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Sühne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij ‘ IJzel en mist", Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen “Hasseltse water-molens, 1893/94’ , Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto “Jongeman met badmuts’ , gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.
1996: 52. Olieverfschilderij “Zegening van
de Boerenkrijgers op de Grote Markt”, 1899, Djef Swennen (1871-1905);
53. Olieverfportret N.G Vaesen (1768-1864), 1819, M.G
Tieleman; 54. Vaandel ‘ Kunstkring Alexis Pierioz Hasselt 1920’ , Hasselt; 55. Groepsportret ‘ Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld’ , 1709, olie op paneel; 56. Beiaardldavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt); 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. 2 reflectoren; zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederici, 1714;
59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Schilderij ‘ Blauw Tafereel", Pierre Cox (1915-1974).
1997: 62. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982)
naar werk van M.G. Tieleman, 1957;
63. Kaart prinsbisdom Luik, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64.
Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg’, 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paula Nolens (” 1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716); 68. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. ‘Portret van mijn dochter Madeleine' & ‘Portret van mijn zoon José', Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Homo Sedens, Hub Baerten ("1945);
1998: 72. 'Panorama van
71. Beeld ‘0 .-L.-Vrouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham.
Hasselt', Steven Wilsens ("1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader
v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & 'Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden’ , 1985, Simone Reynders ("1924); 77. Schilderij “Herfst - kasteel Henegauw", 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst “Ooriogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918", nt. gedateerd, Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij “Veldslag in een korenveld’ , 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).
1999: 81. Litho’s
Hasselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (°1921);
82. Het huis Stellingwerff (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd
in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. Céramiques Décoratives de Hasselt [1895-1954]: overzicht van de ronde reclame- en sierschotels van de voorm alige keram iekfabriek in Hasselt; 87. Portret van G uillaum e S tellingwerff (1841-1923); 88. Register aCo(e)m ansn, handschrift, 1611;
2000:
89. Standaard voor de "Maatschappij Minerva", 1871, W; Geefs (?) & G Guffens.
90. Schilderij “Portret van Dr. L Willem? (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. Maquette tweedekker Farman Type lil, 1985; 92. Zespuntige “Ster”
van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “Gezicht op de Leopoldplaats?, ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. “Analemmatische zonnew ijzer in de museumtuin, 2000; 95. Portret van Ridder Guillaume de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel “ Portret van mevrouw Leynen (1842-1920J, 1919, G.J. Wallaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel “Irisse rf, ca. 18961905.
98. Banier “Société Royale de Musique e t de Rhétoriquef , 1858.
2 0 0 1 : 99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij *Stadspanorama van Hasselt”, 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken ‘Tabakskarot* 102. Karikatuurtekeningen “10 Hasseltse figuren’, Stef Vanstiphout (1931-1995). 103. Sporttrofeeën 11e Linieregiment: “Coupe du R oi Albert” & “Coupe Prince Léopold” (2); 104. Affiche “ Ville de Hasselt, 1882, programme des fêtes qui auront lieu à l ’occasion de la kermesse...”, 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca. 1735-1790), Hasselt; 106. Schilderij “Overhandiging van h et vrijheidscharter door G raaf A rnold IV van Loon aan de stad H asself, 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche “KEMPO - bronnen en limonaden”, Druk. E. Roose, Hasselt.
2002:
108. Zes wandkleden over “ H e t Sacrament van Mirakel van Herkenrodef, 1917, Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: “ Twee
eeuwen, twee werelderf; 110. Restauratieverslag “Rederijkerskraag De Roode Roos”', 111. Keramische vaas “Ros Beiaard en de Vier Heemskindererf, Simonne Reynders(1924); 112. Keramische vaas in lusterglazuur, Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954); 113. Ontwerptekening tegelpaneel Tuin m et vrouw) 114. Jaarkalender CeysensRoose, 1912; 115. Affiche ‘Landbouwdagen 1900’; 116. Schilderij ‘Vlaggen’, Jac. Leduc (°1921);
2003:
117. Sculptuur 'icarud, Robert Vandereycken (°1933); 118. Het Hasselts muzikaal verleden van 1910-1960; 2 luxepartituren, Albert Lefebvre (1886-1953); 119. Affiche
“Langem ansbier, P. Bamps (1862-1932), M. Ceysens (1833-1927) en F. Roose (1843-1913); 120. Vloertegels van de Herkenrodeabdij, 2 tegelpanelen en majolicategels; 121. kopergravure ‘Exlibris familie Weytens’; 122. Schilderij ‘Gordon-Bennet, 1924, Paul Hermans (1898-1972); 123. Henri Van Straten (1892-?), lino’s en litho's; 124. Schilderijen ’Geboortehuis! & ‘G ezicht op Romboutstoren van Mechelerf, Guillaume Ballewijns (1875-1944); 125. Uithangteken ‘ In Sint-Lambertust, 1801;
2004:
126. De kraag van de Hasseltse boogschutters; 127. Schilderij ‘Grote Capudenenstraat, Clement Van Campenhout (1921-1997), 1961; 128. Prent ‘ G ezicht op de
Boulevard m et links de gevangenis', Charles Jooseph Hoolans (1814-?); 129. Offerandeschotel met in reliëf 7 (keizers)hoofden, 17e eeuw; 130. Affiche van het eerste Nederlands Eucharistisch Congres, Hasselt, 1904, Leo Jaminó (1854-1921); 131. Zes schilderijen uit de cyclus van het H. Sacrament van Mirakel bewaard in Herkenrode.