SCHILDERIJ ‘HUBERT LEYNEN (1909-1997), HOOFDREDACTEUR VAN HET BELANG VAN LIMBURG VAN 1929 TOT 1976’
Eugène POLUS; gedateerd 1951; olie op doek; hoogte 141 x breedte 100cm (met lijst).
inv. nr. 1997.0091.00 Schenking Mare Leynen, Hasselt
“Glorievolle gladiatoren?” “Een naam als een programma”. Het team dat zich tot doel stelde het boek uit te geven dat gisteren is voorgesteld, opteerde aanvankelijk voor deze misschien wat cryptische titel. “Een naam als een programma”. In de eerste decennia van zijn bestaan koos ‘Het Algemeen Belang van Limburg’ zelden voor dit soort doordenkers als er titels boven een artikel geplaatst moesten worden. Nicolaas Theelen en de redactiemedewerkers van zijn zoon Frans grepen meestal naar het zware geschut. “Valsche waren”, “Geuzenlogiek”, “Robespierre en erger nog” : het waren nog de vriendelijkste koppen die de artikels in die tijd sierden als er over socialisten en liberalen geschreven werd. Want ‘Het Algemeen Belang’ was ontstaan als een strijdend katholiek blad tijdens de Eerste Schooloorlog, die ons land van 1879 tot 1884 verscheurde. De Katholieke Kerk riep te wapen tegen de antikerkelijke schoolpolitiek van de toenmalige liberale regering. De begoede Bilzerse katholieke burgerman Nicolaas Theelen (zie portret blz. 2) stelde voortaan zijn pen in dienst van zijn goede zaak. Volgens de geest van de tijd geselde hij al zijn politieke vijanden - buiten, maar ook binnen het katholieke kamp - ongenadig. Koning, minister, priester: als de scherpe en compromisloze Nicolaas Theelen het niet met hun ideeën of daden eens was, spaarde hij zijn kritiek niet. Dat mochten zowel Léopold II, Joris Helleputte als Adolf Daens meermaals ondervinden. Zijn zoon Frans Theelen (zie portret op blz. 4) - na WO I zelf ruim 12 jaar een katholiek politicus - en diens journalistieke rechterhand Hubert Leynen (zie portret op voorzijde van deze publicatie) zetten de katholieke koers tot ver voorbij WO II voort. Uitgever Frans Theelen en zijn opvolger Jan Baert waren evenwel pragmatischer ingesteld dan stichter Nicolaas Theelen. Bovendien deed de tijdsgeest ook op de redactie van ‘Het Belang van Limburg’ haar werk. Steeds meer journalisten wilden niet meer in het gelid van katholieke partij en CVP lopen. Na het afscheid van CVP-politicus Hubert Leynen in de jaren ’70 kon de redactionele lijn verschuiven naar wat we als een christelijk geïnspireerd humanisme kunnen betitelen. Ver weg van het katholieke ‘Belangske’ waar enkel onwetende commentatoren het nog over hebben. Minder bekend is dat ‘Het Algemeen Belang’, later ‘Het Belang van Limburg’, een uitgesproken Vlaamsgezinde koers gevaren hebben. Nicolaas Theelen was een typische laat-19de-eeuwse katholieke, burgerlijke cultuurflamingant. Het Limburgse volk moest verheven worden door de kennis van de “eigen schoone taa i’, weg uit de economische malaise en weg van de wufte Franse cultuur met al haar “onzedelijke veriokkingeri'. Want katholiek en trouw aan de kerk bleef het blad op de eerste plaats. Zo kon het gebeuren dat een franskiljonse, maar strijdend katholieke aartsreactionair als de intussen berucht geworden Charles Woeste tot na zijn dood gefêteerd bleef als “glorievolle gladiatoi” . Frans Theelen kwam als perfect tweetalige maar Vlaamsgezinde oorlogsheld uit de loopgraven aan de IJzer en werd door de katholieke partij maar wat graag de politiek in geloodst. Met enkele verbluffende scores schopte hij het tot in het parlement. Daar moest hij onder invloed van de sterke Franstalige vleugel van de toen nog unitaire katholieke partij tevreden zijn met een gematigde rol, wat misschien ook het best bij zijn persoonlijkheid aansloot. In het snel verscherpende politieke klimaat van het interbellum kon het zo gebeuren
1
dat uitgerekend Theelen door een jongere, radicalere generatie Vlaamsgezinden uitgespuwd werd voor zijn “zoetwaterflamingantisme”. ‘Het Algemeen Belang’ raakte verwikkeld in bittere pennentwisten met onder meer de radicaal flamingantische ‘Bilsenaar’, dat mee aan de basis zou staan van plaatselijke afsplitsingen van de traditionele katholieke partij, die na 1936 in het VNV zouden opgaan. De naoorlogse vijandschap van Hubert Leynen tegenover de Volksunie was eigenlijk de voortzetting van een veel oudere tegenstelling. Voor dit soort moddergooien voelde Frans Theelen zich echter te veel gentleman en hij zei de actieve politiek in 1932 vaarwel. Op die manier kon hij zich weer volledig toeleggen op zijn uitgeversbedrijf. Nauwelijks een jaar later waagde hij het grote avontuur: de oprichting van een dagblad, de droom van zijn vader! Theelen wist alle economische moeilijkheden, politieke concurrentie, technische obstakels en financiële perikelen te overwinnen. Zelfs een nieuwe, gedwongen stop tijdens WO II kreeg hem niet klein. In 1933 kreeg de krant ook de huidige naam - ‘Het Belang van Limburg’ - mee, inderdaad een naam als een programma. De strijd voor de Limburgse belangen is een derde rode draad doorheen de geschiedenis van deze krant en eigenlijk de enige die haar tot op vandaag kleurt. Reeds in 1900 blokletterde het toenmalige ‘Algemeen Belang’: “ RECHT voor Limburg, dat is het, wat w ij vragen. GELIJKHEID van alle Belgen, ook voorde Limburgers, tegenover de gunsten van de staat.” Nicolaas Theelen eiste daarom grote infrastructuurwerken. “Grote werker/’ moesten industrie, handel en landbouw stimuleren, kortom, hij eiste “grote werken, die leven en bloei zullen reiken aan ons Limburcf’. Voor WO I kwam daar slechts weinig van in huis, want de prille steenkoolontginningen waren vooral privé-initiatieven. Na WO I wist een nieuwe generatie politici - onder wie Frans Theelen - eindelijk meer geld naar Limburg te sluizen. Tijdens het interbellum vormde het broodnodige Albertkanaal de grootste verwezenlijking, nadien volgde een verdere ontsluiting met de - al dan niet betwiste - aanleg van autostrada’s, industrieterreinen, de oprichting van het LUC in Diepenbeek en dies meer. Telkens stond de krant op de barricades voor ‘Het Belang van Limburg’. Inderdaad, een naam als een programma. In dit boek werd een uitgebreid hoofdstuk gewijd aan de turbulente geschiedenis van de KS. Een uiterst boeiend en leesbaar hoofdstuk. Het werd dan ook geschreven door Eric Donckier, een editorialist die er in de aloude traditie van deze krant aan houdt de vinger aan de politieke pols van Limburg, en bij uitbreiding heel België, te houden. Maar dit boek is niet enkel gewijd aan grote ondernemers en zwaarwichtige politici. Het vormt ook een eerbetoon aan de vele gewone Limburgers - en af en toe een niet-Limburger als de legendarische ‘Brusseleir’ Pierre Lauters - die deze krant groot hebben gemaakt. Want naast uitgevers en journalisten heeft een krant ook veel - meestal stillere - krachten nodig. Drukkers, zetters, correctoren, mensen van het secretariaat, de reclame- en abonnementendienst. De vele mensen in het veld ook: plaatselijke correspondenten, “agenterl’, reclamewervers, verkopers... het is slechts een greep uit de rij van broodnodige steunpilaren. En dan waren en zijn er de lezers die, in steeds groeiende aantallen, de krant
trouw bleven en mee groot maakten. Misschien zullen sommige lezers wat ontgoocheld zijn omdat dit of dat aspect van het ‘Belang’verhaal onderbelicht bleef. Binnen het gegeven tijdsbestek konden we niet alle mogelijkheden benutten, temeer omdat in een toekomstgericht bedrijf als Concentra de zorg voor de archieven niet altijd een topprioriteit was. Het mag ook als spijtig bestempeld worden dat 25 jaar geleden de overlevende medewerkers uit het interbellum niet geïnterviewd zijn. Zo moesten we ons vaak op secundaire bronnen baseren en bleef de doorgedreven inhoudsanalyse noodzakelijkerwijs beperkt tot de periode 1879-1932, tot aan de stichting van het dagblad, dus. Anderzijds heeft het team achter dit boek het meeste overlevende bronnenmateriaal kunnen verzamelen en duiden. Bijzonder leerrijk waren de gesprekken met de laatste oud-strijders die de opstart van de krant na WO II en de werkomstandigheden in de jaren ’50 hebben meegemaakt. Met deze basis kan dit boek hopelijk een degelijke uitgangspositie vormen vooreen nieuwe generatie jonge Limburgse historici die deelaspecten van het ‘Het Belang van Limburg’-verhaal willen onderzoeken, hierbij geholpen door de digitale ontsluiting van het krantenarchief. Tot slot wil ik terugkomen op de drie mensen die ‘Het Belang van Limburg’ mogelijk hebben gemaakt. Mocht het niet te oubollig en te veel als een Suske en Wiske-titel klinken, dan zouden we het wel degelijk over drie “glorierijke gladiatoreri’ kunnen hebben. Uiteraard de voortrekker en literaire duizendpoot Nicolaas Theelen. Hij legde in een Limburg dat we vandaag nauwelijks nog kennen, onder meer temidden van tientallen concurrenten, de basis van de krant. Daarna de pragmatische durver Frans Theelen, die zijn kranten boven de concurrentie wist te verheffen en met de stichting van de NV Concentra een zakelijke basis voor een modern uitgeversbedrijf legde. En dan de man van de derde generatie, Jan Baert (zie buste op blz. 6). Tot nog toe bleef zijn rol ook in dit betoog wat onderbelicht, maar dat euvel wil ik graag goedmaken. Het viel me als historicus en journalist op tijdens de gesprekken met zijn vroegere medewerkers, met hoeveel lof er over deze man verteld werd. Eerst samen met mentor Frans Theelen, later samen met zijn echtgenote, mevrouw Antonia Baert-Martens, een kleindochter van Nicolaas Theelen, tilde hij ‘Het Belang van Limburg’ en ‘Concentra’ op een nationaal niveau. Zonder de vernieuwingen en dus investeringen die zij samen waagden, was Concentra nooit kunnen uitgroeien tot het ultramodern en wijdvertakt uitgeversbedrijf, waarvan ‘Het Belang van Limburg’ nog steeds een spil en hét uithangbord is. Drie “glorievolle gladiatoreri’ dus, die een bedrijf in expansie achterlieten. Mevrouw Baert, haar kinderen en medewerkers werken nu aan de toekomst. Binnenkort wordt dat weer voor voer voor andere historici. Want ‘Het Belang van Limburg’ is een onmisbare wervel uit de ruggengraat van de Limburgse geschiedenis en verdient hun en ons aller aandacht. *
*
*
tekst:
Koenraad NYSSEN
foto's:
fotoarchief HBvL
copyright:
Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-23 98 90 fax 011-26 23 98
In dezelfde reeks verschenen: 1991:
1; Olieverfportret M.-H. van Beieren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895
en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer ‘De Roode Roos’, D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij ‘Week-end’, L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliekostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F. Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 * 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij 'De Grote Markt’, J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaartlandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?
1992: 11. Schilderij ‘De Grote
Man’, F. Minnaert, 1983;
12. Mirakelprent 0.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Orley, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt,
19e E.; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurbaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij ‘Het bos’, Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. ‘reukappel’Virga-Jessebeeld, e. 16e - b. 17e E.; 1993:
21. Schilderij ‘O .-L-Vrouw met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17e E.
22. Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16e E.; 23. Mirakelprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen “Den Soeten
Naeme Jezus", 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (°1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium of “monstrans van Herkenrode”, Parijs, 1286; 28. Schilderij ‘Strandtafereel’, 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remacle Le Loup, 18e E., kopergravure; 30. Beeld “Heilige Cecilia”, 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669. 1994:
32. Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache ‘De Meukes’, ca. 1890, Paul Marie
Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent 0.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het H asseletum en de H istoria Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius (1599-1676); 39. Litho “Heusden 2", uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor “Overhandiging..." muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. Guffens (1823-1901); 41. Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht, Kermt, 7 augustus 1831’, A. von Geusau, 1835. 1995:
42. Gevelplaat “Veloce-Club hasseltois ‘Utile * Dulci’ - 2 mai 1892"; 43. Olieverfportret van Arnoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans,
1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij “IJzel en mist", Djef Anten (1851-1913); 49. Aquarellen “Hasseltse water-molens, 1893/94’ , Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto “Jongeman met badmuts”, gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen. 1996:
52. Olieverfschilderij "Zegening van de Boerenkrijgers op de Grote Markt", 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G Vaesen (1768-1864), 1819, M.G
Tieleman; 54. Vaandel “ Kunstkring Alexis Pierloz Hasselt 1920", Hasselt; 55. Groepsportret “Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld", 1709, olie op paneel; 56. Beiaardldavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt]; 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. 2 reflectoren; zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederici, 1714;
59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Schilderij "Blauw Tafereel", Pierre Cox (1915-1974).
1 9 9 7 : 62. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651);
64.
Lithografie ‘Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814); 65. Drieluik, 1989, Paula Nolens ("1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716); 68. Borstbeelden 10 Hasseltse burgemeesters, 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. ‘Portret van mijn dochter Madeleine' & ‘Portret van mijn zoon José’, Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld Hom o Sedens, Hub Baerten ("1945); 71. Beeld ‘O.-L.-Vrouw met Kind’, 1530-1540, Meester van Oostham. 1 9 9 8 : 72. 'Panorama van Hasselt', Steven Wilsens ("1937); 73. Portret Télémaque Claes (1831-1913). Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken 8 'Hasseltse speculaas'; 76. Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden’ , 1985, Simone Reynders (°1924); 77. Schilderij “Herfst - kasteel Henegauw", 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst “Ooriogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918", nt. gedateerd, Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij “Veldslag in een korenveld", 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884). 1999:
81. Litho's H asselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Ledüc (°1921); 82. Het huis Stellingwerf! (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd
in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. C éram iques D écoratives de H asselt [1895-1954]: overzicht van de ronde reclame- en sierschotels van de voorm alige keram iekfabriek in Hasselt; 87. Portret van G uillaum e S tellingwerff (1841-1923); 88. Register “Co(e)mans", handschrift, 1611; 89. Standaard voor de “Maatschappij Minerva", 1871, W; Geefs (?) & G Guffens.
2000:
90. Schilderij "P ortret van Dr. L. W illem d (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. M aquette tw eedekker Farm an Type III, 1985; 92. Zespuntige ’ S te t'
van de Roode Roos, 1627; 93. Litho “G ezicht op de Leopoldplaatd’, ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. “A nalem m atische zonnew ijze t in de museumtuin, 2000; 95. P o rtre t van R idder G uillaum e de Corswarem (1799-1884); 96. Pastel “ P ortret van m evrouw Leynen (1842-1920T, 1919, G.J. Wallaert (1889-1954); 97. Keramieken sierschotel "Iris s e rf, ca. 18961905. 98. Banier "S ociété R oyale de M usique e t de R hêtoriqué', 1858. '
2001:
99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000;
100. Schilderij "Stadspanoram a van H asselt", 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken ‘Tabakskaror, 102.
Karikatuurtekeningen ‘ 10 H asseltse figuren’, Stef Vanstiphout (1931-1995). 103. Sporttrofeeën 11* Linieregiment: 1Coupe du R o i A lb e rt‘ 6 "C oupe P rince Léopold" (2); 104. Affiche “ V ille de H asselt, 1882, program m e des fêtes q ui a uront lie u à l ’occasion de la kerm esse...’ , 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca. 1735-1790), Hasselt; 106. Schilderij ‘ O verhandiging van h e t vrijhe id scha rte r d oo r G raaf A rn old IV van Loon aan de stad H a sse lt, 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche “KEM PO - bronnen en lim onaden", Druk. E. Roose, Hasselt.
2 0 .0 2 :
108. Zes wandkleden over ‘ H et S acram ent van M irake l van H erkenrode, 1917, Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode: “ Twee
eeuwen, tw ee w erelderf-, 110. Restauratieverslag ‘ R ederijkerskraag De Roode Roos"; 111. Keramische vaas ‘ R os B eiaard en de V ier Heem skinderen’ , Simonne Reynders(1924); 112. Keramische vaas in lustergiazuur, C éram iques D écoratives de H asselt (1895-1954); 113. Ontwerptekening tegelpaneel T uin m et vrouw", 114. Jaarkalender CeysensRoose, 1912; 115. Affiche ‘Landbouwdagen 1900'; 116. Schilderij 'Vlaggen', Jac. Leduc ("1921); 2003:
117. Sculptuur ’lc a n jb , Robert Vandereycken ("1933); 118. Het Hasselts muzikaal verleden van 1910-1960; 2 luxepartituren, Albert Lefebvre (1886-1953); 119. Affiche
“Langem ansbieT, P. Bamps (1862-1932), M. Ceysens (1833-1927) en F. Roose (1843-1913); 120. V loertegels van de H erkenrodeabdij, 2 tegelpanelen en majoiicategels; 121. kopergravure ‘E xlib ris fam ilie W eytenst; 122. Schilderij ‘G ordon-B ennet, 1924, Paul Hermans (1898-1972); 123. Henri Van Straten (1892-?), lino's en litho’s; 124. Schilderijen ‘G e b o o rte h u i & ‘G ezicht op R om boutstoren van M echelert, Guillaume Ballewijns (1875-1944); 125. Uithangteken ‘In S int-Lam bertud, 1801;
2 0 0 4 : 126. De kraag van de Hasseltse boogschutters; 127. Schilderij ‘G rote C apucienenstraat, Clement Van Campenhout (1921-1997), 1961; 128. Prent ‘ G ezicht op de B oulevard m et lin ks de gevangenis’, Charles Jooseph Hoolans (1814-?); 129. Offerandeschotel met in reliëf 7 (keizers)hoofden, 17" eeuw; 130. Affiche van het eerste Nederlands Eucharistisch Congres, Hasselt, 1904, Leo Jaminé (1854-1921); 131. Zes schilderijen uit de cyclus van het H. Sacrament van Mirakel bewaard in Herkenrode; 132. Alambiek afkomstig uit Staatlaboratorium in Guffenslaan in HasselL E. Adnet, Parijs; 133. Gedenkpenning ‘ 150 ja a r K on in klijk Atheneum H a sse lt, Luc Veriee ("1939), 1994.