BEELD VAN DE ROODE ROOS
Gérard Moonen (°1953); brons; Uitgave in beperkte oplage t.g.v. inhuldiging monument opdeSchiervellaan, Hasselt;
2000; h. 31,7 x diam. voet 6,5 cm. inv. nr. 2001.0029.00;
I
I
I
1. De kunstenaar Gérard Moonen werd geboren in Neerpelt in 1953, maar zegt van zichzelf dat hij na meer dan 30 jaar wonen in Hasselt een volbloed Hasselaar geworden is. Hij kreeg zijn opleiding beeldhouwen aan het Provinciaal Hoger Instituut voor Kunstonderwijs. Hij legt zich vooral toe op gebeeldhouwde portretten, bronzen mensfiguren en sculpturale tuinbeelden. Belangrijke inspiratiebronnen zijn voor hem Auguste Rodin en Constantin Brancusi, maar toch noemt hij zich liever beeldenmaker dan kunstenaar. Gérard Moonen werkt vooral figuratief. “Omwille van het publiek hanteer ik een beeldhouwtaal die voor zichzelf spreekt. Ik vind namelijk dat kunst verstaanbaar moet zijn, dat iedereeen haar moet kunnen begrijpen. Dat bereik ik door figuratieve beelden te maken. (...) Mijn beelden communiceren omdat mensen zich met de voorgestelde persoon kunnen identificeren.” Wie in Hasselt wat om zich heen kijkt komt meerdere beelden van Gérard Moonen tegen. Naast het beeld van de Roode R o o s, voorlopig nog even op de de Schiervellaan, is er het monumentale beeld van Adrien de Gerlache op de Guffenslaan en het draaiende beeld van de stripfiguren Suske en Wiske met hun geestelijke vader Willy Vandersteen in de galerij Albert. In dit museum staan van zijn hand de borstbeelden van de burgemeesters Bollen en Meyers en een bronzen miniatuur van de Langeman. Er staan ook beelden van hem in het straatbeeld van St.-Truiden (een blindenmaquette van het stadhuis), Tongeren (het waterbeeld Pumpkeskal), Bilzen (Mantel der vrijheid), Antwerpen (acteur Luc Philips), Waanrode (de torendraaier) en Werchter (borstbeeld dr. Jan Bols).
2. Het beeld Het beeldvan de Roode Roos, onthuld op 20 mei 2000 in aanwezigheid van prins Laurent, is uitgevoerd in brons en staat op een arduinen sokkel. Het bevat veel herkenbare, figuratieve elementen, maar verhult anderzijds in zijn vormgeving de relatie tussen deze elementen. Men kan het bekijken als het silhouet van een figuur waarvan de roos het hoofd is. De stengel is als het ware de ruggengraat. De bladeren aan de stengel zijn zeven violen die naar beneden toe overgaan in de bladzijden van een boek. De figuur is omhangen met een mantel die bol staat als een zeil in de wind. De uitsparingen in de mantel weerspiegelen de violen en het boek aan de stengel. Aan de onderkant steunt de mantel op acht (3 + 5) halfverheven vertikale cilinders die doen denken aan orgelpijpen. Het geheel rust op symbolische volumes zoals een kubus en een vijfhoek. Het bovenvlak van de sokkel is een driehoek, het grondvlak heeft vijf hoeken, net als de roos bovenaan die vijf bloempunten heeft. In de woorden van de kunstenaar wil dit beeld “een verdichting zijn van figuratief en abstract taalgebruik”.
3. De symbolen De roos bovenaan het beeld verwijst uiteraard naarde Koninklijke Maatschappij van Muziek en Rhetorica De Roode Roos, de oude Hasseltse rederijkerskamer, die opdracht gaf tot het maken van dit beeld ter gelegenheid van de viering van haar 500-jarig bestaan in 2000. Een zeer bekend symbool van de Roode Roos, de reus de Langeman, was voorde hand liggend, maar kwam niet in aanmerking omdat hiervan al meerdere afbeeldingen in het straatbeeld van Hasselt te zien zijn. Er werd van het begin af gekozen voor een eerder abstract concept waarin een aantal zinnebeelden uit het verleden, het heden en de toekomst van de rederijkerskamer konden verwerkt worden. De violen symboliseren de muziek, het boek staat voor de dichtkunst en de literatuur. De rest van de symboliek is iets meer hermetisch en schuilt in de verhoudingen en de getallen. Het gebru ik van de priemgetallen 3 ,5 en 7 is niet toevallig. De sokkel combineert diverse meetkundige figuren zoals een driehoek en een pentagram. De schuin afgevlakte “orgelpijpen” vormen een winkelhaak. De violen aan de stengel verwijzen dan weer naar een zevenbladige acacia. Het zijn allemaal symbolen die een rol spelen in de rituelen van de vrijmetselaarsloges. Voor wie deze symboliek kan “lezen” is het duidelijk dat er een verband is tussen de Roode Roos en de vrijmetselarij.
4. De Roode Roos Dat de Hasseltse rederijkerskamer De Roode Roos in 2000 haar 500-jarig bestaan vierde heeft meer te maken met de uitstraling van het ronde getal 2000, een millenniumwende, dan met de historische werkelijkheid. De juiste stichtingsdatum van de Roode Roos is helaas onbekend. Uit historische documenten blijkt dat de kamer gesticht werd tussen 1495 en 1515. Als patrones kozen ze O.L.V. Presentatie en als devies “Hitte Vercoelt” . Rederijkerskamers waren op dat ogenblik zeer populair in de steden van Vlaanderen, Brabant en ook in het oude graafschap Loon, toen behorend tot het prinsbisdom Luik. Naast Hasselt waren rederijkers actief in St.-Truiden, Tongeren, Bilzen, Borgloon, Stokkem en Maaseik. Rederijkerskamers waren gezelschappen van geletterde burgers die toneel speelden en de dichtkunst beoefenden. Ze hadden ook geregeld contact met elkaar via toneel- en dichtwedstrijden, de zogenaamde landjuwelen. Door hun successen droegen ze bij tot de uitstraling van de steden die ze vertegenwoordigden. Maar, door hun contacten met geestesgenoten in andere steden en door het feit dat de meeste rederijkers konden lezen en schrijven, stonden ze ook kritischer tegenover het gevestigde burgerlijke en kerkelijke gezag. Niet toevallig hebben rederijkers een rol gespeeld bij de opkomst van het protestantisme en moesten bekende dichters zoals Vondel door de contrareformatie uitwijken naar de noordelijke Nederlanden. Ook toen het gedachtengoed van de Verlichting en de Franse revolutie onze streken bereikte, waren de rederijkers vaak de eersten die voor die ideeën openstonden. Dat was in Hasselt niet anders. De Fransen schaften in 1796 alle instellingen van het Ancien Régime af, dus ook de rederijkerskamers, maar uit de archieven van de Roode Roos blijkt dat de activiteiten van de kamer werden verdergezet. De naam werd wél veranderd in Société d’Art Dramatique. Veel toneel hebben de Hasseltse rederijkers niet meer gespeeld, ze gingen zich meer en meer toeleggen op de muziek en op de organisatie van allerlei feesten. Een belangrijke rol in deze omschakeling werd gespeeld door de familie Claes die door het aankopen van aangeslagen kerkelijke goederen fortuin had gemaakt. De rederijkers van de 19e eeuw droegen de ideeën van de Verlichting een warm hart toe en raakten steeds meer verwijderd van de toen allesomvattende invloed van de katholieke kerk. Het was overigens de protestantse koning Willem I die in 1820 aan de Roode Roos de titel “koninklijk” verleende. Vanaf 1840 vormde de Roode Roos, samen met De Ware Vrienden en Les Mélophiles de kern van een liberale en aanvankelijk voorzichtige antiklerikale activiteit in de stadspolitiek. In 1847 en in 1869 ontstonden in Hasselt vrijmetselaarsloges. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat dat meerdere leden van deze verenigingen zich aangetrokken voelden tot de vrijmetselarij. In feite kan men zelfs stellen dat de “rhétorique” aan de basis lag van de vrijmetselarij in Limburg. Koning Léopold I, zelf een logebroeder, schonk in 1858 een kostbare vlag aan de Roode Roos en was meer dan eens hun gast tijdens een of ander tuinfeest. De tempel van l’Amitié, de eerste burgerlijke loge in Hasselt, was ingericht in het Waerdenhof, de woning van Peter Jacobs, een lid van de Roode Roos. Ook in de later gestichte vriendenkringen van vrijmetselaars, “le club des quinze” en “la Tolérance” waren heelwat leden van de Roode Roos actief. Uit “la Tolérance” ontstond in 1964 de gelijknamige Hasseltse loge. Deze traditie is tot op de dag van vandaag blijven bestaan. In de prinsenkraag van de Roode Roos, zowel de oude als de nieuwe, zijn maçonnieke symbolen verwerkt. Het beeld dat gemaakt werd bij de viering van het 500-jarig bestaan is dus geen uitzondering.
5. Een nieuwe standplaats Velen vonden de eerste standplaats van het beeld, in een hoekje tegen de spoorweg langs de de Schiervellaan, minder geschikt omdat het beeld op die plaats niet optimaal tot zijn recht zou komen. De voorbije jaren zijn meerdere alternatieven voorgesteld. De herinrichting van het stadsmuseum en de extra aandacht die aan het bijhorende tuincafĂŠ zal geschonken worden, bieden een nieuwe kans: het beeld zal zijn definitieve plaats krijgen in de museumtuin en zo een extra element toevoegen aan de collectie kunstschatten vande Roode Roos die al in het museum te zien zijn. Op zijn nieuwe plaats krijgt het beeld een extra sokkel, ook ontworpen door GĂŠrard Moonen.
Bronnen Michel ILSEN, 500ja a r rederijkers in Hasselt, Hasselt, 2000. Christian LIBERT, toespraak bij de inhuldiging van het beeld op 20 mei 2000. www.gerardmoonen.be.
tekst:
Michel ILSEN
^
foto’s:
Archieven K.M. De Roode Roos, Hasselt
copyright:
Stedelijk Museum Stellingwerff-Waerdenhof Maastrichterstraat 85, B-3500 HASSELT tel. 011-24 10 70 fax 011-26 23 98
In dezelfde reeks verschenen: 1991:
1 . Olieverfportret M.-H. van Beleren, 2de h. 17e E.; 2. Catharinapaneel oude handboogkamer, e. 17e - b. 18e E.; 3. Lusterglazuurvaas keramiekfabriek, tss. 1895
en 1914; 4. Blazoen rederijkerskamer ‘De Roode Roos’, D. Van Vlierden, ca. 1700; 5. Olieverfschilderij ‘W eek-end’, L. Pringels, 1950; 6. Zilveren reliekostensorium, F. Jans Burduin Gent & I.F Frederici Hasselt, 1703; 7. Kledingsstel Virga-Jessebeeld, 1689 - 1863 - 1901; 8. Olieverfschilderij ‘De Grote Markt', J.N. Grauls, 1863; 9. Rijksdaalder G. van Groesbeeck, Hasselt, 1568; 10. Kaartlandschap paalstenen tss. Hasselt en Zonhoven, 1661 en 1666?
1992:
]
11. Schilderij ‘De Grote Man’, F Minnaert, 1983; 12. Mirakeiprent 0.-L.-V. Virga Jesse, R. Van Oriey, wsch. 1689; 13. Zilveren wierookvat, J. Vinckenbosch, Hasselt,
19e E.; 14. Kaart Midden-en Zuid-Limburg, L. Capitaine, 1795; 15. Lederen Hasseltse brandblusemmer (1782) en vuurhaak; 16. Zilveren reliekhouder H. Barbara, ca. 1702; 17. Portret abt Eucherius Knaepen, P.J. Verhaghen, 1792; 18. Studiocamera 18/24, ca. 1920; 19. Olieverfschilderij ‘Het bos', Djef Anten (1851-1913); 20. Juweel, zgn. 'reukappel'- ] Virga-Jessebeeld, e. 16e - b. 17e E.; 21. Schilderij ‘O .-L-Vrouw met Kind', Antwerpse paneelmerken, 1ste h. 17e E.
1993: 22.
Liturgische gewaden St.-Vedastus Hoepertingen, 1ste h. 16e E.; 23. Mirakeiprent H. Sacrament Herkenrode, Hasselt, P.F.Milis, 1854; 24. Gevelsteen ‘ Den Soeten
I
Naeme Jezus’ , 1664 (Hasselt); 25. Set van 4 vazen, Piet(er) Stockmans (“ 1940); 26. Portret Ulysse Claes (1792-1880), G. Guffens (1823-1901); 27. Sacraments-ostensorium I of ‘ monstrans van Herkenrode’ , Parijs, 1286; 28. Schilderij 'Strandtafereel', 1930, Jos.Damien (1879-1973); 29. Gezicht op Hasselt naar Remade Le Loup, 18e E., kopergravure; j 30. Beeld “Heilige Cecilia”, 1530-1540; 31. Barokke zonnemonstrans, N. Sigers & S. Vander Locht, Hasselt, 1669.
1994: 32.
Biechtstoel, Brabants atelier, 1664; 33. Uurwerken v.d. Hasseltse uurwerkmaker Leonard Joosten (1762-1849); 36. Gouache 'De Meukes’, ca. 1890, Paul Marie
I
Bamps (1862-1932); 37. Kroningsprent 0.-L.-V. Virga Jesse, Parijs, Lith.Fabre, 1867; 38. Het H asseletum en de H istoria Lossensis, 2 historische werken v. Joannes Mantelius j (1599-1676); 39. Litho “ Heusden 2 ’ , uit reeks (5) Heusden, Herman Gordijn, 1992; 40. Ontwerp voor “Overhandiging...” muurschildering Beurs Antwerpen, olie op doek, G. 1 Guffens (1823-1901); 41. Aquarel 'Strijdtoneel uit de Tiendaagse Veldtocht Kermt, 7 augustus 1831’, A. von Geusau, 1835.
1995: 42. Gevelplaat “Veloce-Club
hasseltois 'Utile * Dulci' - 2 mai 1892"; 43. Olieverfportret van Amoldus van Melbeeck op sterfbed, 17e E.; 44. Acryls van Ray Remans,
I
1989; 45. Pronkbeker J.-J.Thonissen, deels verguld zilver, P.Bruckmann & Söhne, Heilbronn, 1888; 46. Begijnenschotel, 1623, zilver, meesterteken: 3 zespuntige sterren in j schild; 47. Vaste kunstwerken Herman Blondeel, Hugo Duchateau, Piet Stockmans in Museum Stellingwerff-Waerdenhof; 48. Schilderij “ Ijze l en mist”, Djef Anten (1851-1913); I 49. Aquarellen “ Hasseltse water-molens, 1893/94’ , Paul Marie Bamps (1862-1932); 50. Foto “Jongeman met badmuts’ , gomdruk, 1/10, Jean Janssis; 51. Zilveren reliekhouder I H.Hubertus, (1741-1742), Lambertus Hannosset, Antwerpen.
1996: 52. Olieverfschilderij “Zegening van
de Boerenkrijgers op de Grote Markt", 1899, Djef Swennen (1871-1905); 53. Olieverfportret N.G Vaesen (1768-1864), 1819, M .G
I
Tieleman; 54. Vaandel "Kunstkring Alexis Pierioz Hasselt 1920’ , Hasselt; 55. Groepsportret “Leden v.d. Virga-Jessebroederschap bij haar beeld', 1709, olie op paneel; 56. j Beiaardldavier, ca. 1752, Hasselt (?) [bewaard in het Stedelijk Beiaardmuseum Hasselt); 57. De Hasseltse reus De Langeman, Melchior Tieleman, 1810; 58. 2 reflectoren;
j
zilverbeslag op houten kern, Arnold Frederici, 1714; 59. De gouden kronen v.d. Virga Jesse, Auguste Levesque, 1867; 61. Schilderij “Blauw Tafereel’ , Pierre Cox (1915-1974). |
1997:
62. Portret Guillaume Claes, Judith Crollen (1898-1982) naar werk van M.G. Tieleman, 1957; 63. Kaart prinsbisdom Luik, 17e E., Henricus Hondius (1597-1651); 64.
1
Lithografie 'Oude halte Luikersteenweg', 1860, Charles Joseph Hoolans (Antwerpen, 1814): 65. Drieluik. 1989, Paule Nolens (°1924); 66. Soberheid, eenvoud en liefde, vier I geometrische abstracte werken van Vincent Van Den Meersch (1912-1996); 67. Schild v.h. weversambacht, e. 17e - b. 18e E., Daniël van Vlierden (1651-1716); 68. Borstbeelden i 10 Hasseltse burgemeesters. 1906, Emile Cantillon (1859-1917); 69. 'Portret van mijn dochter Madeleine' & 'Portret van mijn zoon José', Jos. Damien (1879-1973); 70. Beeld ! Hom o Sedans, Hub Baerten (°1945); 71. Beeld 'O .-L-V rouw met Kind', 1530-1540, Meester van Oostham.
1998: 72. 'Panorama van Hasselt', Steven Wilsens ("1937); 73. Portret
Télémaque Claes (1831-1913), Tony Alain Hermant (1880-1939); 74. De Loonse muntslag in het kader
I
v.d. monetaire internationalisering tijdens de middeleeuwen; 75. Speculaasplanken & ‘Hasseltse speculaas’; 76. Wandtapijt "Euskadi: balladen en legenden’ , 1985, Simone I Reynders (“ 1924); 77. Schilderij “Herfst - kasteel Henegauw", 1946, Paul Hermans (1898-1972); 78. Prehistorische polijststeen, Sint-Quintinuskathedraal Hasselt; 79. Sierlijst I “Ooriogsgesneuvelden Hasselt 1914-1918’ , nt. gedateerd, Hasselt, Auguste Blanckart (1878-1952), Sylvain Brauns (1890-1947), Joseph Antoon Jossa (1884-?); 80. Schilderij I ■Veldslag In een korenveld", 1864, Jules Van Imschoot (1821-1884).
1999: 81.
Litho's H asselt gezien tussen 1960-1979, Jac. Leduc (“ 1921); 82. Het huis Stellingwerf! (19e E)-Waerdenhof (17e E.); 83. Apparaten ontwikkeld en geproduceerd I
in de Philipsfabriek in Hasselt; 84. Hendrik van Veldeke, het genie van de hoofse literatuur (ca. 1140-ca.1200); 85. C éram iques D écoratives de H asselt [1895-1954]: overzicht I van de ronde reclame- en sierschotels van de voorm alige keram iekfabriek in Hasselt; 87. Portret van G uillaum e S tellingw erff (1841-1923); 88. Register "C o(e)m ans’ , I handschrift, 1611; 89. Standaard voor de “Maatschappij Mirierva", 1871, W; Geefs (?) & G Guffens.
2000:
’
90. Schilderij P ortret van Dr. L. W illem d (1822-1907), 1878, Godfried Guffens (1823-1901); 91. M aquette tw eedekker Farm an Type III, 1985; 92. Zespuntige ‘ S te r
1
van de Roode Roos. 1627; 93. Litho ‘ G ezicht op de Leopoldplaatd, ca. 1860, C. J. Hoolans; 94. “Analem m atische zonnewijzer in de museumtuin, 2000; 95. P ortret van R idder 1 G uillaum e de Corswarem (1799-1884): 96. Pastel ‘ P ortret van m evrouw Leynen (1842-1920T, 1919, G.J. Wallaert (1889-1954): 97. Keramieken sierschotel ‘ Irisse n ', ca. 1896- I 1905. 98. Banier “S ociété R oyale de M usique e t de Rhétorique", 1858.
2001:
99. Hasselts zilver: aanwinsten 1996-2000; 100. Schilderij ■Stadspanoram a van H asselt’, 1915, Jos. Damien (1879-1973); 101. Uithangteken T a ba kska rot', 102.
Karikatuurtekeningen '1 0 H asseltse fig uren ’, Stef Vanstiphout (1931-.1995). 103. Sporttrofeeên tf ü n ie r e g im e n t "Coupe du R o i A lb e rt" & ‘C oupe P rince L é o p o kT j2); 104. Affiche ‘ V ille de H asselt, 1882, program m e des têtes q u i auront lie u à l'occasion de la ke rm e sse..:, 1882; 105. Staande klok met uurwerk, 1761, Joannes Augustinus (ca. 1735-1790), Hasselt; 106. Schilderij “O verhandiging van h et vrijhe id scha rte r d oo r G raaf A rn old IV van Loon aan de stad H a sse lt, 1846, Godfried Guffens (1823-1901); 107. Affiche “KEM PO - bronnen en lim onaden", Druk. E. Roose, Hasselt.
2002:
108. Zes wandkleden over “ H et S acram ent van M irakel van Herkenrode/’, 1917, Jos. Damien (1879-1973); 109. Portretten van de vier abdissen van Herkenrode:
I 1 1
■Twee I
eeuwen, tw ee w e re ld e rf: 110. Restauratieverslag "R ederijkerskraag D e Roode R ood: 111. Keramische vaas ‘ R os B eiaard en de V ier H eem skindererf, Simonne Reynders(1924); 1 112. Keramische vaas in lusterglazuur, C éram iques D écoratives de H asselt (1895-1954); 113. Ontwerptekening tegelpaneet ‘Tuin m e t vrouw1: 114. Jaarkalender Ceysens-Roose, I 1912; 115. Affiche 'Landbouwdagen 1900'; 116. Schilderij ‘Vlaggen', Jac. Leduc (“ 1921);
2003:
117. Sculptuur ‘Icarud, Robert Vandereycken (“ 1933); 118. Het Hasselts muzikaal verleden van 1910-1960; 2 iuxepartituren, Albert Lefebvre (1886-1953); 119. Affiche
I
L angem ansbiet, P. Bamps (1862-1932), M. Ceysens (1833-1927) en F. Roose (1843-1913); 120. V loertegels van de Herkenm deabdij, 2 tegelpanelen en majolicategels; 121. 1 kopergravure ‘E xlib ris fam ilie W eytend; 122. Schilderij ‘G ordon-B ennef, 1924, Paul Hermans (1898-1972); 123. Henri Van Straten (1892-?), lino's en litho's; 124. Schilderijen I ‘G eboortehuid & ‘G ezicht op R om boutstoren van M echelerf, Guillaume Ballewijns (1875-1944); 125. Uithangteken ‘In S int-Lam bertud, 1801;
2004:
126. De kraag van de Hasseltse boogschutters; 127. Schilderij ‘G rote C apucienenstraat, Clement Van Campenhout (1921-1997), 1961; 128. Prent ‘G ezicht op de
I
B oulevard m e ilin k s de gevangenis', Charles Jooseph Hoolans (1814-?); 129. Offerandeschotel met in reliëf 7 (keizere)hoofden, 17* eeuw; 130. Affiche van het eerste Nederlands I Eucharistisch Congres, Hasselt, 1904, Leo Jaminé (1854-1921); 131. Zes schilderijen uit de cyclus van het H. Sacrament van Mirakel bewaard in Herkenrode; 132. Alambiek | afkomstig uit Staatlaboratorium in Guffenslaan in Hasselt, E. Adnet, Parijs; 133. Gedenkpenning “ 150 ja a r K on in klijk Atheneum H a sse lt, Luc Verlee (“ 1939), 1994,1994; 134. § Schilderij ‘H ubert Leijnen (1909-1997), hoofdredacteur van HBvL van 1929 to t 1976, Eugène Polus, 1951.
2QQ5:135.
Ontwerptekening voor tegelpaneel ‘ Tuin m et pauw en zw a ar/, Manufacture de Céramiques Décoratives de Hasselt (1895-1954).