het vinkje. de betere keuze binnen een productgroep.
inhoudSopgAve
2
3
het vinkje, een uniek verbond
4
Alle dAtA op een rij
5
WetenSchAppelijke WortelS
6
Wie op het vinkje let, eet en drinkt gezonder
7
dAArom iS een initiAtief AlS het vinkje belAngrijk
8
StimulAnS voor innovAtie
9
onderzoek: verbeterde producten met het vinkje
13
onderzoek: nieuWe producten met het vinkje
15
innoveren, innoveren, innoveren
18
het vinkje bij pluS
19 ‘het vinkje verricht belAngrijk Werk’
Meer weten? www.hetvinkje.nl info@hetvinkje.nl
het uniek verbond hetvinkje, vinkje,een een uniek verbond
Een oproep van de World Health Organisation (WHO) in 2003. Dat is de feitelijke aanleiding voor de oprichting van Stichting Ik Kies Bewust, de organisatie achter het Vinkje. De WHO wenste de gezondere keuze gemakkelijker te maken. Het bedrijfsleven wilde de handschoen oppakken, zeker toen ook de Nederlandse overheid de verantwoordelijkheid van de industrie benadrukte om de voedselkeuze van Nederlandse huishoudens gezonder te maken. Dit om het groeiende probleem met niet-overdraagbare ziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes en sommige vormen van kanker daadkrachtig in te dammen.
inmiddels weten we wat het vinkje kan. het keurmerk maakt de betere keuze binnen een productgroep herkenbaar. de ongeveer honderd bedrijven die deelnemen aan het initiatief is er veel aan gelegen om het vinkje te mogen gebruiken en daarvoor stoppen zij minder ongezonde vetten, suikers en zout in levensmiddelen. die innovatiekracht is wetenschappelijk aangetoond. in soepen, bijvoorbeeld, is de hoeveelheid natrium met 13% afgenomen sinds de invoering van het logo. in bewerkt vlees is de hoeveelheid verzadigd vet met 18% verminderd.
zijn we daarmee waar we willen zijn? nee, dat nog niet. ons unieke verbond van bedrijven, wetenschap, maatschappelijke organisaties en overheid is het stevige fundament dat we gebruiken om nederland stap voor stap gezonder te maken. hoe meer bedrijven meedoen met het vinkje, hoe beter. en: hoe meer consumenten op het vinkje letten, hoe beter. Stichting ik kies bewust zet zich daar onverminderd voor in. We meten de voortgang regelmatig, wat zal aantonen dat onze inspanningen zich meer en meer terugbetalen. in deze brochure vindt u alles wat u moet weten over de kracht van het vinkje.
het vinkje biedt een stevig fundament om nederland gezonder te maken
producten met het vinkje voldoen aan criteria voor verzadigd vet, zout, suiker, energie en/of vezels. onafhankelijke wetenschappers, onder leiding van professor jaap Seidell (vrije universiteit), hebben deze criteria vastgesteld. zij evalueren de criteria iedere vier jaar en zorgen ervoor dat deze in lijn zijn met de laatste inzichten op het gebied van voeding, techniek en marktaanbod. de systematiek van het keurmerk is genotificeerd in europa en opgenomen in de Warenwet. het vinkje is daarmee sinds het voorjaar van 2013 hĂŠt nationale voedselkeuzelogo.
clĂŠmence ross, voorzitter Stichting ik kies bewust
3
Alle dAtA op een rij
4
Aantal verpakte producten: 5.650 Aantal verse groenten, fruit en aardappelen: 1.500 Aantal maaltijden: 4.000 Aantal deelnemers: 95 bekendheid: meer dan 90% van de consumenten kent het vinkje. 62% van de consumenten heeft behoefte aan een herkenbaar label of logo dat laat zien of een gezondere keuze wordt gemaakt zo’n 70% van alle producten met het vinkje behoort tot productgroepen uit de Schijf van vijf. deze producten zijn herkenbaar aan het vinkje met de groene cirkel. de rest, ongeveer 30%, draagt het vinkje met de blauwe cirkel. deze producten maken geen deel uit van de Schijf van vijf.
tOp VIjf prODuctgrOEpEN 1
verse groenten, fruit en aardappelen: 1.500
2
Soepen: 690
3
dranken: 670
4
bewerkt vlees, vleeswaren en –vervangers: 495
5
melkproducten: 411
NEDErlaNDErS HEcHtEN aaN gEzOND VOEDINgSpatrOON in welke mate let u er bij de aankoop van voedingsmiddelen op dat deze passen in een gezond voedingspatroon? 9% let daar sterk op 54% let daar op 26% reageert neutraal 9% let daar niet op
bron: gfk
2% let daar helemaal niet op
WetenSchAppelijke WortelS
Wie bepaalt of een product al dan niet Vinkje-waardig is? Die vraag krijgen wij regelmatig voorgeschoteld. als we zo kort mogelijk moeten reageren, dan is ons antwoord steevast: de wetenschappers. Daarmee doen we de systematiek achter het logo echter te kort. Een introductie van de wetenschappelijke wortels van het Vinkje. het vinkje is van begin af aan een sterke samenwerking tussen voedselproducenten, wetenschap en overheid. Al bij de oprichting van Stichting ik kies bewust hebben de deelnemende bedrijven aangegeven niet hun eigen vlees te willen en kunnen keuren. er moest een goed onderbouwd, objectief en breed gedragen systeem aan het keurmerk ten grondslag liggen, vonden alle betrokkenen. daarom is aan onafhankelijke wetenschappers gevraagd de grenzen te bepalen voor verzadigd vet, zout, suiker, energie en/of vezels in levensmiddelen. criteria per productgroep vandaag de dag is er een actieve commissie, bestaande uit wetenschappers van universiteiten in Amsterdam, maastricht en Wageningen, een vertegenwoordiger van het voedingscentrum en een toehoorder van het rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (rivm). Samen bepalen zij per productgroep hoeveel van welke nutri毛nt is toegestaan. in brood, bijvoorbeeld, wordt
extra gelet op zout en vezels en in vlees is verzadigd vet een belangrijk aandachtspunt. de criteria van het vinkje zijn in lijn met de richtlijnen voedselkeuze van het voedingscentrum.
het vinkje stimuleert producenten doorlopend hun aanbod te verbeteren de eisen zijn gebaseerd op gedegen wetenschappelijk onderzoek naar voeding, techniek, het aanbod en gezondheid. iedere vier jaar evalueert de commissie de criteria opnieuw. op basis van ontwikkelingen in het aanbod, de wetenschap en de technologie kan zij besluiten de criteria verder aan te scherpen. Als een product na aanpassing niet meer voldoet moet 贸f de samenstelling verbeterd worden 贸f het vinkje binnen een redelijke termijn van de verpakking. zo stimuleren we bedrijven doorlopend de kwaliteit van hun aanbod te verbeteren.
gEEN VINKjE
ONafHaNKElIjKE cONtrOlE
Wist u dat verschillende producten zijn uitgesloten van deelname? het gaat daarbij om alcoholhoudende dranken, dieetvoeding voor medisch gebruik, voedingssupplementen en babyvoeding. deze producten passen niet bij de uitgangspunten van Stichting ik kies bewust of er gelden al andere regels voor.
Als een bedrijf denkt dat een product uit zijn assortiment voldoet aan de criteria, wil dat nog niet zeggen dat het vinkje op de verpakking mag. een externe toetsingsinstantie ziet toe op de naleving en kijkt of het product inderdaad voldoet aan de criteria. pas na goedkeuring mag het vinkje gebruikt worden.
5
Wie op het vinkje let, eet en drinkt gezonder
-16%
-15%
calorieën
zout -54%
+38%
verzadigd vet
vezels
-62%
suiker
6
Een gemiddeld dagmenu bestaat uit een ontbijt, een lunch, avondeten en drie tussendoortjes. als u daarin alleen kiest voor producten met het Vinkje eet en drinkt u een stuk gezonder. De Vrije universiteit in amsterdam heeft berekend wat het voordeel is en komt tot deze cijfers: 62% minder suiker, 54% minder verzadigd vet, 15% minder zout, 38% meer vezels en 16% minder calorieën.
BEtrOuWBaar KEurMErK Wist u dat consuWijzer de betrouwbaarheid van het vinkje waardeert met een 9,9? het keurmerk heeft daarvoor een uitgebreide toets ondergaan. meer hierover leest u op de website www.consuwijzer.nl.
BrEED gEDragEN het vinkje wordt steeds breder gedragen. de nederlandse vereniging van diëtisten en het voedingscentrum ondersteunen het vinkje. bekijk ook hun websites: www.nvdietist.nl en www.voedingscentrum.nl
dAArom iS een initiAtief AlS het vinkje belAngrijk
Het Vinkje bestaat al enige tijd. In landen om ons heen zijn vergelijkbare initiatieven. Waarom zijn deze ontwikkelingen gaande en hoe belangrijk zijn ze? professor Edith feskens, lid van de wetenschappelijke commissie van het Vinkje, licht het toe.
in 2003 riep de Who de foodindustrie op het voedselaanbod gezonder te maken en consumenten te helpen deze betere producten te kiezen. de ontwikkeling van een gezonder voedselaanbod en eetpatroon is belangrijk omdat steeds meer mensen last hebben van aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes en sommige vormen van kanker. in nederland zijn er ongeveer 1.000.000 mensen met diabetes, hebben 650.000 mensen problemen met kransslagaders om het hart, hebben 250.000 mensen een beroerte gehad en is bij zo’n 15.000 mensen dikkedarmkanker vastgesteld. Als mensen te veel verzadigde vetten, zout, suikers, energie en te weinig vezels consumeren, hebben ze een grotere kans om deze ziektes te krijgen.
te veel verzadigd vet, suiker, zout en energie vergroot de kans op welvaartsziekten in veel landen wordt gewerkt aan een betere kwaliteit van het voedselaanbod. en vaak gebeurt dat op soortgelijke wijze als in nederland: met een positief front of pack logo. het vinkje maakt onderdeel uit van een internationaal verband, healthy choices, een programma dat ook actief is in belgië, polen en tsjechië. in Scandinavië werkt men met het keyhole-logo en in onder meer finland, Slovenië, Australië en nigeria is men bekend met het hart-logo. Wereldwijd wordt een positief logo zoals het vinkje dus gezien als een middel dat kan helpen om consumenten de gezondere producten te laten kiezen. daarnaast stimuleert het producenten om hun producten te verbeteren zodat ze het voedselkeuzelogo op hun verpakking mogen plaatsen.
zijn deze keurmerken dé oplossing voor de genoemde ziektes? nee, maar ze leveren er wel een bijdrage aan. Als consumenten consequent verse groenten en fruit kiezen, aangevuld met andere producten met het vinkje, eten zij gemiddeld gezonder. daarbij is het belangrijk dat mensen gevarieerd en met mate blijven eten. dat is en blijft de beste remedie om gezond te blijven, uiteraard in combinatie met voldoende beweging. een gezonde leefstijl vraagt nu eenmaal om bewuste keuzes van consumenten op meerdere gebieden. de afgelopen 25 jaar heb ik veel onderzoek gedaan naar diabetes. eerst naar risicofactoren bij het ontstaan van diabetes en daarna naar de vertaling hiervan naar de praktijk. overgewicht, weinig beweging en ongezonde voeding bleken hierbij de belangrijkste factoren te zijn. daarom zijn we in maastricht, en meer recent ook in Apeldoorn, doetinchem en Arnhem, begonnen aan leefstijlprojecten om diabetes te voorkomen. dan merk je dat het heel belangrijk is dat de mensen goed overleg hebben met een diëtist maar ook dat ze in de winkel gemakkelijk gezondere producten kunnen herkennen. het vinkje helpt hierbij.
edith feskens, hoogleraar op de afdeling humane voeding van Wageningen universiteit
7
StimulAnS voor innovAtie
8
verbeterde producten
het vinkje spoort producenten daadwerkelijk aan om hun aanbod gezonder te maken. hoe wij dat zo zeker weten? dankzij onderzoek van ellis kroonenberg-vyth (vrije universiteit Amsterdam). zij werkte samen met 47 producenten en voerde berekeningen uit naar de gezondheidswinst in samenwerking met het rivm.
in dit wetenschappelijk onderzoek gaat het om producten die zijn aangepast om (beter) aan de criteria van het vinkje te kunnen voldoen. ‘voorheen’ betreft de situatie voorafgaand aan de herformulering, ‘nu’ betreft de verbeterde situatie.
MElKprODuctEN SuIKEr
ENErgIE
-75%
Voorheen: 5,74 gram suiker/ 100 gram
Nu: 1,46 gram suiker/ 100 gram
VErzaDIgD VEt Voorheen: 1,26 gram verzadigd vet/ 100 gram
-30%
Nu: 0,88 gram verzadigd vet/ 100 gram
Voorheen: 57,10 kcal energie / 100 gram
-10%
Nu: 51,20 kcal energie / 100 gram
9
10
BrOODBElEg VErzaDIgD VEt Voorheen: 2,50 gram verzadigd vet/ 100 gram
-36%
Nu: 1,59 gram verzadigd vet/ 100 gram
NatrIuM
11
-39%
Voorheen: 668,50 mg natrium / 100 ml
Nu: 406,50 mg natrium / 100 ml
ENErgIE Voorheen: 293,63 kcal energie / 100 gram
-30%
Nu: 206,75 kcal energie / 100 gram
SuIKEr
VEzElS
Witte sauzen Voorheen: 6,12 gram suiker/ 100 gram
Vruchtensappen
-13% Nu: 5,31 gram suiker/ 100 gram
12
+53%
Voorheen: 0,15 gram vezels / 100 gram
Nu: 0,23 gram vezels / 100 gram
NatrIuM Soepen Voorheen: 372,42 mg natrium / 100 ml
Sandwiches
-14%
+52%
Voorheen: 2,40 gram vezels / 100 gram
Nu: 322,01 mg natrium / 100 ml
Nu: 3,68 gram vezels / 100 gram
Vleesproducten Voorheen: 1017,82 mg natrium / 100 ml
-18% Nu: 834,55 mg natrium / 100 ml
Sandwiches Voorheen: 470,99 mg natrium / 100 ml
VErzaDIgD VEt Vleesproducten
-42% Nu: 273,02 mg natrium / 100 ml
Voorheen: 3,09 gram verzadigd vet/ 100 gram
-43%
Nu: 1,75 gram verzadigd vet/ 100 gram
nieuWe producten
de onderzochte producten in dit onderzoek betreffen nieuwe producten die van meet af aan voldoen aan de criteria van het vinkje. ze zijn vergeleken met de gemiddelde samenstelling van producten van fabrikanten die deelgenomen hebben aan het onderzoek.
NatrIuM
VErzaDIgD VEt
Soepen
Melkproducten
Bevat: 279,57 mg natrium/ 100 gram
-25%
gemiddeld: 372,42 mg natrium / 100 gram Bewerkt vlees Bevat: 626,04 mg natrium/ 100 gram
-38% gemiddeld: 1017,82 mg natrium / 100 gram
Bevat: 0,15 gram verzadigd vet / 100 gram
-88%
gemiddeld: 1,26 gram verzadigd vet / 100 gram
13
VEzElS fruitsappen Bevat: 0,40 gram vezels / 100 gram
Soepen
+166%
Bevat: 0,77 gram vezels / 100 gram
gemiddeld: 0,15 gram vezels / 100 gram
14
Bewerkt vlees Bevat: 0,41 gram vezels / 100 gram
+157% gemiddeld: 0,30 gram vezels / 100 gram
Melkproducten
+486% gemiddeld: 0,07 gram vezels / 100 gram
Bevat: 0.52 gram vezels / 100gram
+100% gemiddeld: 0 gram vezels / 100 gram
Sandwiches Bevat: 3,19 gram vezels / 100 gram
+33% gemiddeld: 2,40 gram vezels / 100 gram
BElaNgrIjKE BEVINDINg er valt nog meer gezondheidswinst te behalen als producenten verder gestimuleerd worden meer producten met een betere samenstelling aan te bieden. op die manier heeft het vinkje effect op alle consumenten, of ze nou veel of weinig ge誰nteresseerd zijn in gezondheid.
innoveren, innoveren, innoveren
Het Vinkje heeft zoals hiervoor beschreven een ongekende innovatiekracht. Wat blijkt daarvan in de dagelijkse praktijk? We nemen de proef op de som en tonen enkele voorbeelden van bedrijven die hun assortiment gezonder maken. Het gaat daarbij om Keesmakers, frieslandcampina en Superunie.
gezond ĂŠn lekker kaasalternatief keesmakers is een jong, energiek bedrijf met een gezonder product: kees, een alternatief voor volvette kaas. in kees zijn de veelal verzadigde melkvetten volledig vervangen door plantaardige oliĂŤn die rijk zijn aan onverzadigde vetten. de samenstelling zorgt ervoor dat kees 60% minder verzadigd vet bevat ten opzichte van 48+-kaas van dezelfde leeftijd. daarom is kees goed voor het cholesterol. daarnaast bevat kees 30% minder zout en dat is goed voor de bloeddruk. kees heeft het vinkje met de groene cirkel en is daarmee een gezondere keuze binnen de productgroep kaasproducten. een mens eet per jaar gemiddeld 17 kilogram kaas. Wie voor kees met het vinkje kiest krijgt op jaarbasis 2,2 kilogram minder verzadigde vetten binnen en 120 gram minder zout. dat is een aanzienlijke reductie. keesmakers heeft gezondheid hoog in het vaandel en positioneert kees als lekkere ĂŠn gezondere keuze.
15
Duizelingwekkende suikerreducties Suiker in voedingsmiddelen is in de media en de politiek een veelbesproken onderwerp in relatie tot overgewicht. overgewicht is nog steeds een groeiend probleem, vooral onder kinderen. daarom is frieslandcampina in 2009 in nederland gestart met een suikerreductieprogramma. mede dankzij het vinkje heeft de zuivelgigant in een paar jaar tijd verschillende forse stappen voorwaarts gezet. onder meer in Yoki, fristi, taksi en dubbelfrisss zijn verlagingen doorgevoerd.
16
gemiddelde gehalte suiker in yoghurtdranken g/ 100 ml
14 12 10
Suikergehalte v贸贸r reductie g / 100 ml
8 Suiker g/ 100 ml
16
Sinds 2009 brengt frieslandcampina met haar zuivel- en vruchtendranken jaarlijks 700.000 kilogram suiker minder op de markt. in 2013 is deze hoeveelheid nog eens verhoogd met maar liefst 2.000.000 kilogram per jaar. dit duizelingwekkende resultaat is te danken aan suikerreducties in vooral dubbelfrisss, taksi en Yoki. hierdoor bevatten deze drie producten 25 tot 40% minder suiker dan vergelijkbare producten, zonder dat de smaakwaardering afneemt.
6
Nieuwe suikergehalte g / 100 ml
4 2 0
fristi
Yoki
taksi Splash
Dubbelfrisss
gemiddelde gehalte suiker in vruchtenlimonade g / 100 ml
Ook retail op de gezonde toer niet alleen de pure producenten hebben de handschoen opgepakt, ook tal van retailers gebruiken steeds minder verzadigd vet, suiker en zout. eĂŠn van die partijen is Superunie, de inkooporganisatie achter bekende supermarktketens als plus, Sligro, coop en Spar. na de laatste criteria-aanscherping, medio 2011, heeft Superunie de receptuur van een groot aantal huismerkproducten gewijzigd om het vinkje te mogen blijven dragen. bij diverse geel- en witvetten is de hoeveelheid natrium fors teruggebracht. zo is het gehalte in een kuipje halvarine maar liefst gehalveerd. Superunie heeft ook andere producten ontwikkeld, bedoeld om de consument een bewuste keuze te bieden. eĂŠn daarvan is de light siroop grenadine. daarin zit nu minder energie (92%) en suiker (96%), wat mogelijk is door het gebruik van minder vruchtensap en vervanging door water, zoetstof en verdikkingsmiddel. in champignons in pot is het natriumgehalte fors teruggebracht.
400 350 300 250
Oude situatie
-60%
-50%
Nieuwe situatie
200 Verlaging
mg natrium
150 100 50 0
champignons in pot (schijfjes en heel)
Halvarine kuip
17
het vinkje bij pluS
Het Vinkje bij plus het vinkje is goed vertegenwoordigd in het winkelschap. veel mensen weten de producten met het keurmerk moeiteloos te vinden. in onderstaande grafiek laten we zien hoe groot het aandeel producten met het vinkje in de omzet van supermarktketen plus is. de grafiek toont aan dat er beduidend meer producten met het vinkje met de groene cirkel worden verkocht. dit zijn de producten die in de perceptie van mensen gezonder zijn.
18
Het Vinkje met de blauwe cirkel Absolute omzet: â‚Ź 34.645.754 omzetaandeel: 1,7%
2013
Het Vinkje met de groene cirkel Absolute omzet: â‚Ź 203.190.895 omzetaandeel: 10,2%
‘het vinkje verricht belAngrijk Werk’
in het voorjaar van 2013 is het vinkje met de achterliggende systematiek goedgekeurd door de europese commissie (ec) en vervolgens vastgelegd in de Warenwet. daarmee is het vinkje het nationale voedselkeuzelogo geworden. het ministerie van volksgezondheid, Welzijn en Sport (vWS) ondersteunt het keurmerk. minister edith Schippers (vWS): “eten is een basisbehoefte, we doen het allemaal. Soms gezond, maar vaak ook minder gezond. Wat je eet bepaal je uiteraard zelf. de alarmerende cijfers van voedinggerelateerde chronische ziekten nopen echter tot actie. het scheelt als de gezondere keuze voor iedereen gemakkelijker wordt gemaakt. dat kan op twee manieren: de kwaliteit van het aanbod verbeteren én de informatie verbeteren over welke de gezondere producten zijn. het vinkje van Stichting ik kies bewust voorziet in beide. daarom vind ik het werk van deze organisatie zo belangrijk.”
19
minister edith Schippers (vWS)
www.hetvinkje.nl
Het Vinkje. De betere keuze binnen een productgroep.