Research file ufds kadıköy team

Themes from the Manhattan Transcripts I.DEFINITION: By arguing that there is no architecture without event, without program, without violence, the Transcripts attempt to bring architecture to its limits, as they inset particular programmatic and formal concers within both the architectural discourse and its representation.

1. Limit: A boundary.

Today’s limits of architecture: 1) things pertaining to the relationship between spaces and their use, between “type” and “program”, between objects and events; 2) things pertaining to the notation of architecture.

II.CONDITION: The transcripts take as their starting point today’s inevitable disjunction between use, form and social values. They argue that when this condition becomes an architectural confrontation, a new relation of pleasure and violence inevitably occurs.

1.Disjunction: The act of disjoining or condition of being disjoined; separation, disunion. The relation of the terms of a disjunctive proposition.

The often beomaned disjunction in the 20th century between man and objects, objects and events, events and spaces, or being and meaning confirms a lost unity against which there is no recourse. Such a disjunction ultimately implies a dynamic conception posed against a static definiton of architecture, an excessive moment that beings architecture to its limits.

III.CLASIFICATION: The Transcripts offer a different reading of architecture in which space, movement and events are ultimately independent, yet stand in a new relation to another, so that the conventional components of architecture are broken down and rebuilt along different axes.

1.Event: An incident, an occurence; a particular item in a program. Events can encompass particular uses, singular functions or isolated activities. They include moments of passion, acts of love and the instant of death.

Events have an independent existence of their own. Rarely are they purely the consequence of their surroundings. Events have their own logic, their own momentum. In literature, they belong the category of the narrative (as opposed to the descriptive).

2.Space: A cosa mentale? Kant’s a priori category of consciousness? A pure form? Or rather, a social product, the projection on the ground of a socio-political structure?

The age of modernity; architectural spaces can have an autonomy and a logic of their own.

Distortions, ruptures, compressions, fragmentations and juxtapositions are inherent in the manipulations of form, from Piranesi to Schwitters, from Dr Caligari to Rietveld.

3.Movement: The action or process of moving. Also a particular act or manner of moving.

Also: the inevitable intrusion of bodies into the controlled order of architecture. Entering a building: an act that violates the balance of a precisely ordered geometry, bodies that carve unexpected spaces through their fluid or erratic motions. Architecture, then, is only an organism passively engaged in constant intercourse with users, whose bodies rush against the carefully established rules of architectural thought.

IV.RELATON: It is the Transcripts’ contention that only the striking relationship between the three levels of event, space and movement makes for the architectural experience. Yet they never attempt to transcend the contradictions between objects, man and event in order to bring them to a new synthesis: on the contrary, they aim to maintain these contradictions in a dynamic manner, in a new relation of indifference, reciprocity or conflict.

1.Indifference: The fact of making no difference.

When spaces and events are functionally independent of one another, one observers a strategy of indifference in which no architectural considerations depend on utilitarian ones, in which space has one logic and events another.

2.Reciprocity: The state or condition of being reciprocal; a state or relationship in which there is mutual action, influence, giving and taking, correspondence, etc., between to parties and things.

Architectural spaces and programs can also become totally independent and fully conditon each other’s existence. In these cases, the architect’s view of the user’s needs determines every architectural decision. Here, the architect designs the set, writes the script and directs the actors.

3.Conflict: Most relations, of course, are more complex. You can also sleep in your kitchen.

And fight and love. Such shifts are not without meaning. If I outline these relations of indifference, reciprocity and conflict, it is to insist on the fact that they exist regardless of the prescriptive ideologies (modernism vs humanism, formalism vs functionalism, etc.) architects and critics are usually keen to promote.

V.NOTATION: The purpose of the tripartite mode of notation (events, movements, spaces) is to introduce the order of experience, the order of time –moments, intervals, sequences- for all inevitably intervene in the reading of the city. It also proceeds from a need to question the modes of representation generally used by architects: plans, sections, axonometrics, perspectives.

1.Movement Notation: notation: the process or method of representing numbers, quantities etc. by a system of signs, hence, any set of symbols or characters used to do this.

The movements – of crowds, dancers, fighters – recall the inevitable intrusion of bodies into architectural spaces, the intrusion of one order into another.

2.Event Notation: Each event or action (a singular moment of a “program”) can be denoted by a photograph, in an atempt to get closer to an objectivity (even if never achieved) often missing from architectural programs.

VI.ARTICULATION: The Manhattan Transcripts are not a random accumulation of events; they display a particular organization. Their chief charesteristic is the sequence, a composite succession of frames that confronts spaces, movements, and events, each with its own combinative structure and inherent set of rules.

1.Frames: are both the framing device -conform, regular, solid – and the framed material, that which constantly questions, distorts and displaces. Occasionally the framing device can itself become the object of distortions, while the framed material is conformist and orderly. Each part, each frame of a sequence qualifies, reinforces or alters the parts that precede and follow it.

2.Sequence: Any architectural sequence includes or implies at least three relations. First, an internal relation which deals with the method of work; then two external relations, one dealing with the juxtaposition of actual spaces, the other with program (occurrences and events). The first relation, or transformational sequence, can also be described as a device, a procedure. The second, spatial sequence, is constant throughout history; its typological precedents abound and its morphological variations are endless. Social and utilitarian considerations characterize the third relation; we shall call it for now the programmatic sequence. All three relations are present in any architectural work, whether implicity or explicitly.

All sequences are cumulative. Their “frames” derive significance from juxtaposition.

VII. TRANSFORMATION: The transcripts’ sequences are intensified through the use of devices, or rules of transformation, such as compression, intertion, transference, etc.

1.Device: Device is the action or faculty of devising, invention, ingenuity; the result of contriving; an invention, contrivance.

To devise is to order the plan or design of; to plan, contrive, think out, frame, invent.

Any work on autonomous forms (as opposed to forms that claim to be the consequence of functional or material constraints) requires the conscious use of devices (if it is not to fall into self-indulgent arbitrariness).

All transformational devices (repetition, distortion, etc.) can apply equally and independently to spaces, events or movements.

VIII.COMBINATION: By going beyond the conventional definition of “function”, the Transcripts use their combined levels of investigation to address the notion of the program – a field architectural ideologies have banished for decades- and explore unlikely confrontations.

1.Program: program:a combination of events.

Program: A descriptive notice, issued beforehand, of any formal series of proceedings, as a festive celebration, a course of study etc. a list of items or “numbers” of a concert etc. in the order of performance; hence the items themselves collectively, the performance as a whole.

2.Narrative: Presupposes not only a sequence, but also a language. As we all know, the “language” of architecture, the architecture that speaks, is a controversial matter.

Remember the experiment by the film-maker Kuleshov, where the same shot of the actor’s impassible face introduced into a variety of situations, and where the audience reads different expressions into each successive juxtaposition. The same occurs in architecture: Spaces are qualified by actions just as actions are qualified by spaces.

Central to the Transcripts’ aims, three levels of space, event and movement are involved with one another, i.e. in external relations.

IX. DECONSTRUCTION (FROM): Despite the abstraction of their devices, the Transcripts generally presuppose a reality already in existence, a reality waiting to be deconstructed – and eventually transformed. They isolate, frame, “take” elements from the city. (Yet the role of the Transcripts is never to represent; they are not mimetic.)

1.Reality:

Any departure from primary forms as generators does not mean a return to

historicism and eclecticism. Instead, it attempts to play with the fragments of a given reality at the same time as the rational structure of abstract concepts, while constantly questioning the nature of architectural signs.

2.Photography: Any analysis (deconstruction) of the material of architecture may be performed through its documentation rather than through the material itself. As opposed to the plans, maps or axonometrics normally used in architectural notation, the perspectival description of existing buildings is concomitant with their photographic record; the photograph can then act as the origin of the architectural image.

3.The Cinema: The temporality of the Transcripts inevitably suggests the analogy of film.

Beyond a common twentieth-century sensibility, both share a frame by frame technique, the isolation of frozen bits of action. In both, spaces are not only composed, but also developed from shot to shot so that the final meaning of each shot depends on its context.

X. SENSATION: If the programs used for The Manhattan Transcripts are of the most extreme nature it is to underline the fact that perhaps all architecture, rather than being about funtional standards, is about love and death.

1.Violence: Programmatic violence ought to be there a contrario, to question past humanist programs that strictly cover only functional requirements necessary for survival and production, and to favour those activities generally considered negative and unproductive: “luxury, mourning, wars, cults; the contruction of sumptuous monuments; games, spectacles, arts;

perverse sexual activity”. The concept of violence also suggests different readings of spatial function – that the definiton of architecture may lie at the intersection of logic and pain, rationality and anguish, concept and pleasure.

2.Pleasure: The pleasure of architecture is granted when architecture fulfils one’s spatial expectations, as well as embodying architectural ideas or concepts, with intelligence and invention. There is also a special pleasure to be mentioned: the pleasure that results from conflicts with the pleasure of order.

3.Madness: “In madness equilibrium is established, but it masks that equilibrium beneath feigned disorder; the rigour of the architecture is concealed beneath the cunning arrangement of these disordered violences.” (M. Foucault, Historie de la Folic)

Bernard Tschumi - Six Concepts CONCEPT I: Technologies of Defamiliarization: In the mid-1970s small pockets of resistance began to form as architects in various parts of the world -- England, Austria, the United States, Japan (for the most part, in advanced postindustrial cultures) -- started to take advantage of this condition of fragmentation and superficiality and to turn it against itself. If the prevalent ideology was one of familiarity -- familiarity with known images, derived from 1920s modernism or eighteenth century classicism -- maybe one's role was to defamiliarize. If the new, mediated world echoed and reinforced our dismantled reality, maybe, just maybe, one should take advantage of such dismantling, celebrate fragmentation by celebrating the culture of differences, by accelerating and intensifying the loss of certainty, of center, of history.

In culture in general, the world of communication in the last twenty years has certainly helped the expression of a multiplicity of new “angles” on the canonic story, airing the views of women, immigrants, gays, minorities, and various non-Western identities who never sat comfortably within the supposed “community.” In architecture in particular, the notion of defamiliarization was a clear tool. If the design of windows only reflects the superficiality of the skin's decoration, we might very well start to look for a way to do without windows. If the design of pillars reflects the conventionality of a supporting frame, maybe we might get rid of pillars altogether.

CONCEPT II: The Mediated “Metropolitan” Shock: That constant flickering of images fascinates us, much as it fascinated Walter Benjamin in The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction. I hate to cite such a “classic,” but Gianni Vattimo's recent analyses of the text has indicated aspects that are illustrative of our contemporary condition. When Benjamin discussed the reproducibility of images, he pointed out that the loss of their exchange value, their “aura,” made them interchangeable, and that in an age of pure information the only thing that counted was the “shock” -- the shock of images, their surprise factor. This shock

factor was what allowed an image to stand out: moreover, it was also characteristic of our contemporary condition, and of the dangers of life in the modern metropolis. These dangers resulted in constant anxiety about finding oneself in a world in which everything was insignificant and gratuitous. The experience of such anxiety was an experience of defamiliarization, of un-zu-hause-sein, of unheimlichkeit, of the uncanny. In many ways, the esthetic experience, according to Benjamin, consisted of keeping defamiliarization alive, as contrasted to its opposite -- familiarization, security, geborgenheit. I would like to point out that Benjamin's analysis corresponds exactly to the historical and philosophical dilemma of architecture. Is the experience of architecture something that is meant to defamiliarize -- let's say, a form of “art” -- or, on the contrary, is it something that is meant to be comforting, heimlich, homely: something that protects? Here, of course, one recognizes the constant opposition between those who see architecture and our cities as places of experience and experiment, as exciting reflections of contemporary society -- those who like “things that go bump in the night,” that “deconstruct and self-destruct” -- and those who see the role of architecture as refamiliarization, contextualization, insertion; in other words, those who describe themselves as historicists, contextualists, and postmodernists, since postmodernism in architecture now has a definitely classicist and historicist connotation.

CONCEPT III: De-structuring: This “weakening” of architecture, this altered relationship between structure and image, structure and skin, is interesting to examine in the light of a debate that recently has resurfaced in architectural circles -- namely, structure versus ornament. Since the Renaissance, architectural theory has always distinguished between structure and ornament, and has set forth the hierarchy between them. To quote Leon Battista Alberti: “Ornament has the character of something attached or additional.” Ornament is meant to be additive; it must not challenge or weaken the structure. The result of these “habits of mind” in architecture is that the structure of a building is not supposed to be questioned anymore than are the mechanics

of a projector when watching a movie, or the hardware of a television set when viewing images on its screen. Social critics regularly question the image, yet rarely question the apparatus, the frame. Still, for over a century, and especially in the past twenty years, we have seen the beginning of such questioning. Contemporary philosophy has touched upon this relationship between frame and image -- here the frame is seen as the structure, the armature, and the image as the ornament. Jacques Derrida's Parergon turns such questioning between frame and image into a theme. Although it might be argued that the frame of a painting does not quite equate to the frame of a building -- one being exterior or “hors d'oeuvre” and the other interior -- I would maintain that this is only a superficial objection. Traditionally, both frame and structure perform the same function of “holding it together.”

CONCEPT VI: Superimposition: This questioning of structure leads to a particular side of contemporary architectural debate, namely deconstruction. From the beginning, the polemics of deconstruction, together with much of post-structuralist thought, interested a small number of architects because it seemed to question the very principles of geborgenheit that the postmodernist mainstream was trying to promote. When I first met Jacques Derrida in order to try toconvince him to confront his own work with architecture, he asked me, “But how could an architect be interested in deconstruction? After all, deconstruction is anti-form, antihierarchy, anti-structure, the opposite of all that architecture stands for.” “Precisely for this reason,” I replied. Theoretical architects -- as they were called -- wanted to confront the binary oppostions of traditional architecture: namely form versus function, or abstraction versus figuration. However, they also wanted to challenge the implied hierarchies hidden in these dualities, such as, “form follows function,” and “ornament is subservient to structure.” This repudiation of hierarchy led to a fascination with complex images that were simultaneously “both” and “neither/nor” -- images that were the overlap or the superimposition of many other images. Superimposition became a key device. This can be seen in my own work. In The

Manhattan Transcripts (1981) or The Screenplays (1977), the devices used in the first episodes were borrowed from film theory and the nouveau roman. In the Transcripts the distinction between structure (or frame), form (or space), event (or function), body (or movement), and fiction (or narrative) was systematically blurred through superimposition, collision, distortion, fragmentation, and so forth. We find superimposition used quite remarkably in Peter Eisenman's work, where the overlays for his Romeo and Juliet project pushed literary and philosophical parallels to extremes. These different realities challenged any single interpretation, constantly trying to problematize the architectural object, crossing boundaries between film literature, and architecture (“Was it a play or was it a piece of architecture?”).

CONCEPT V: Crossprogramming: Architecture has always been as much about the event that takes place in a space as about the space itself. Columbia University Rotunda has been a library, it has been used as a banquet hall, it is often the site of university lectures; someday it could fulfill the needs for an athletic facility at the University. What a wonderful swimming pool the Rotunda would be! You may think I'm being facetious, but in today's world where railway stations become museums and churches become nightclubs, a point is being made: the complete interchangeability of form and function, the loss of traditional, canonic cause-andeffect relationships as sanctified by modernism. Function does not follow form, form does not follow function -- or fiction for that matter -- however, they certainly interact. Diving into this great blue Rotonda pool -- a part of the shock. If shock can no longer be produced by the succession and juxtaposition of facades and lobbies, maybe it can be produced by the juxtaposition of events that take place behind these facades in these spaces. If “the respective contamination of all categories, the constant substitutions, the confusion of genres” -- as described by critics of the right and left alike from Andreas Huyssens to Jean Baudrillard -- is the new direction of our times, it may well be used to one's advantage, to the advantage of a general rejuvenation of architecture. If architecture is both concept and experience, space and

use, structure and superficial image -- non-hierarchically -- then architecture should cease to separate these categories and instead merge them into unprecedented combinations of programs and spaces. “Crossprogramming,” “transprogramming,” “disprogramming:” I have elaborated on these concepts elsewhere, suggesting the displacement and mutual contamination of terms.

CONCEPT VI: Events: The Turning Point: My own work in the 1970s constantly reiterated that there was no architecture without event, no architecture without action, without activities, without functions. Architecture was seen as the combination of spaces, events, and movements without any hierarchy or precedence among these concepts. The hierarchical cause-and-effect relationship between function and form is one of the great certainties of architectural thinking -- the one that lies behind that reassuring ideé recue of community life that tells us that we live in houses “designed to answer to our needs,” or in cities planned as machines to live in.

Geborgenheit connotations of this notion go against both the real “pleasure” of architecture, in its unexpected combinations of terms, and the reality of contemporary urban life in its most stimulative, unsettling directions. Hence, in works like The Manhattan Transcripts, the definition of architecture could not be form or walls, but had to be the combination of heterogeneous and incompatible terms.

The insertion of the terms “event” and “movement” was influenced by Situationist discourse and by the `68 era. Les événements, as they were called, were not only “events” in action, but also in thought. Erecting a barricade (function) in a Paris street (form) is not quite equivalent to being a flaneur (function) in that same street (form). Dining (function) in the Rotunda (form) is not quite equivalent to reading or swimming in it. Here all hierarchical relationships between form and function cease to exist. This unlikely combination of events and spaces was charged with subversive capabilities, for it challenged both the function and the space. Such confrontation parallels the Surrealists' meeting of a sewing machine and an umbrella on a dissecting table, or closer to us, Rem Koolhaas's description of the Downtown Athletic Club:

“Eating oysters with boxing gloves, naked, on the nth floor.” A few years later, in an essay about the follies of the Parc de la Villette, Jacques Derrida expanded on the definition of event, calling it “the emergence of a disparate multiplicity.” I had constantly insisted, in our discussions and elsewhere, that these points called folies were points of activities, of programs, of events. Derrida elaborated on this concept, proposing the possibility of an “architecture of the event” that would “eventualize,” or open up that which, in our history or tradition, is understood to be fixed, essential, monumental. He had also suggested earlier that the word “event” shared roots with “invention,” hence the notion of the event, of the action-in-space, of the turning point, the invention. I would like to associate it with the notion of shock, a shock that in order to be effective in our mediated culture, in our culture of images, must go beyond Walter Benjamin's definition and combine the idea of function or action with that of image.

Indeed, architecture finds itself in a unique situation: it is the only discipline that by definition combines concept and experience, image and use, image and structure. Philosophers can write, mathematicians can develop virtual spaces, but architects are the only ones who are the prisoners of that hybrid art, where the image hardly ever exists without a combined activity.

Architecture is not about the conditions of design, but about the design of conditions that will dislocate the most traditional and regressive aspects of our society and simultaneously reorganize these elements in the most liberating way, where our experience becomes the experience of events organized and strategized through architecture. Strategy is a key word in architecture today. No more masterplans, no more locating in a fixed place, but a new heterotopia. This is what our cities must strive towards and what we architects must help them to achieve by intensifying the rich collision of events and spaces. Tokyo and New York only appear chaotic. Instead, they mark the appearance of a new urban structure, a new urbanity.

Their confrontations and combinations of elements may provide us with the event, the shock, that I hope will make the architecture of our cities a turning point in culture and society.

Shifts in public open space notion by new landscape contexts Ebru ERBAŞ GÜRLER Istanbul Technical University, Faculty of Architecture, Department of Landscape Architecture, Istanbul, TURKEY Received: March 2013 Final Acceptance: October 2013 Metapolis defined in The Metapolis Dictionary of Architecture as “the reality beyond the traditional metropolis”. It is different from the common metropolis. Metapolis contains metropolis and it is a new kind of generation comprised from unstable places and relations. It is a formation generated by similar dynamics in global scale and different circumstances in local scale (Gausa, 2000).

Transurbanism is a term that consists of person experiences of all media sources, digital culture and mass communication and transformation of city with the reaction of these experiences (Yalçın, 2006).

The city is a dynamic structure interacts with users and changes by this interaction. The contemporary city has restarted to product itself with new concepts during this changing. In this context, the installations in a different scale and in different environments offer a wide range of experiences to citizens and enrich the urban life in cultural sense. Artistic creativity is used not only in the creation of cultural products but also for the transformation of city to a successful demonstration and for the marketing of it. The success and quality of today’s new urban spaces is more the result of the „dynamism‟, the „richness of the activities‟ and „the number of experiences‟ it offers to the users rather than its physical characteristics.

Public spaces change form continuously in today’s city. A new environment has emerged that private and public spaces unify and the boundaries are ambiguous. This new phenomena should understand and it should be accepted that it forms our daily life. Instead of equipping public sphere with the images of artificial intimacy and serving nostalgia, designing according to

changing dynamics of city and urban open spaces would be more appropriate. The dynamics of everyday life have crucial for today’s city with offering experiences to citizen. People experience metropolis and the experiences form the metropolis. The activities and events realized with the participation of users give vitality to urban spaces. The current urban spaces turn into a perceptible communication venue by means of this kind of social activities and the art. Urban transformation is directly related to daily life. The new urban experience emerged by this transformation of daily life has a flexible and unstable structure. This situation keeps the city alive, because the city is an open, live and hybrid system (Gausa, 2000).

The impact of street properties on cognitive maps The relationship between spatial structure of the built environment and social behavior has always been one of the central debates in urban planning. Among different aspects of the built environment, studies on cognitive maps and urban travel found that people’s cognition is affected by urban configuration; however, the relationship between street properties and perception has not been much explored. Kevin Lynch studied people’s perception based on certain characteristics of the city to explore how people remember paths, edges, districts, nodes and landmarks. Lynch’s research focused on large neighborhoods or whole districts of a city.

This paper takes a closer look at particular locations in Boston. Rather than focusing on a large set of two-dimensional attributes of urban form, it takes a more nuanced look at geometrical attributes of streets and their impact on cognitive maps. This research does not account for land use and design properties of streets, nor other people’s social presence on the street.

Cognitive mapping Cognitive mapping is known as a spatial problem-solving method, since it represents how people translate their environment into maps. Downs and Stea explain cognitive mapping as a psychological process, by which individuals recall, code and decode their built environment (Sanoff 1991).

“The knowledge of cognitive mapping includes the knowledge of routes and the location of key environmental features” (Sanoff 1991: 76). In this research, objective properties of streets are tested to evaluate their impact on the knowledge of routes. We argue along with Lynch that there could be an important intermediary step between actual street patterns and cognitive maps where the geometric characteristics of street networks affect cognitive maps. Allegedly, this paper claims that people perceive their built environment based on some “biases”, while not all theories accept the impact of “biases”. This research tries to find out one of these “biases” in the impact of street properties on people’s perception.

Cognition of street structures In spite of several attempts to understand environmental cognition, the question of people’s memory of a place has always seemed problematic because of the gap between urban planners and human cognition researchers. Space Syntax analysts made a significant contribution to advance configurational understanding of the built environment (Penn 2003; Conroy 2003; Whitehand 1987), whereas space syntax does not take into account the role of visual perception.

Alan Penn in his exploration of spatial cognition, made an attempt to derive a non-metric space from metric visibility graphs (Penn 2003). In order to focus on cognition of street structures, this research tries to explore the correlation between street properties and cognitive mapping.

Fig. 4. Kenmore compiled map of perceived streets based on surveys Discussions Creating places with more complete images in people’s minds brings up a profound discussion on the extent to what completeness of memory of a place is beneficial for a city. For instance, New York City is known with its grid-shaped street patterns; however, it is not clear if the completeness of image of New York City is desirable for its residents. Thus, completeness of

memory of a place requires a threshold level corresponding to its land use system. In other words, it might be necessary to increase the completeness of memory of a place in residential areas, while a commercial zone would benefit more from street networks that are not easily remembered.

Fig. 12. The geometry of streets in Cairo represents a well-defined example of street continuity (Jacobs 1993: 218) (a); New Delhi signifies an example of well-defined street widths and patterns (Jacobs 1993: 230) (b); Washington DC represents an example of well-defined street patterns (Jacobs 1993: 252) (c)

City on the Gulf: Koolhaas Lays Out a Grand Urban Experiment in Dubai It has been 12 years since the Dutch architect Rem Koolhaas unleashed his concept of “the generic city,” a sprawling metropolis of repetitive buildings centered on an airport and inhabited by a tribe of global nomads with few local loyalties. His argument was that in its profound sameness, the generic city was a more accurate reflection of contemporary urban reality than nostalgic visions of New York or Paris.

Now he may get a chance to create his own version.

Designed for one of the biggest developers in the United Arab Emirates, Nakheel, Mr. Koolhaas’s master plan for the proposed 1.5-billion-square-foot Waterfront City in Dubai would simulate the density of Manhattan on an artificial island just off the Persian Gulf. A mix of nondescript towers and occasional bold architectural statements, it would establish Dubai as a center of urban experimentation as well as one of the world’s fastest growing metropolises.

The mixed-use project, startling in scale, is a carefully considered critique not just of the generic city but of a potentially greater evil: the growing use of high-end architecture as a tool for selfpromotion. To Mr. Koolhaas this strategy, which many architects refer to as the Bilbao syndrome, reduces cities to theme parks of architectural tchotchkes that mask an underlying homogeneity.

His strategy is not to reject either trend outright but to locate each one’s hidden, untapped potential, or as he puts it, “to find optimism in the inevitable.”

In Dubai Mr. Koolhaas and his Office for Metropolitan Architecture seem at first glance to have simply combined the two concepts, creating a hybrid of the generic and the fantastic. The core of the development would be the island, which would be divided into 25 identical blocks. Neat rows of towers — some tall and slender, others short and squat, depending on the zoning —

line the blocks, as if a fragment of Manhattan had been removed with a scalpel and reinserted in the Middle East.

Continue reading the main story RELATED COVERAGE



TIMES TOPIC Rem Koolhaas

Continue reading the main story The monotony is broken by mixed-use structures whose immense scale and formal energy draw on mythic examples from architectural history. A spiraling 82-story tower might have been inspired by the minaret of the ninth-century Great Mosque of Samarra in Iraq; a gargantuan 44story sphere brings to mind the symbolic forms of the 18th-century architect Étienne-Louis Boullée. The tilting intertwined towers of a complex dubbed “the loop” are a more elaborate version of Mr. Koolhaas’s headquarters for China Central Television, being built in Beijing.

A model of Rem Koolhaas’s Waterfront City in Dubai. CreditThe Office for Metropolitan Architecture These varied elements are organized with Mr. Koolhaas’s customary flair for composition.

(Although his desire to tackle big urban issues can sometimes make him seem dismissive of the design work that makes up the average architect’s life, he remains one of the art’s greatest practitioners.)

The island project would be a perfect square, emphasizing its isolation. The tallest towers are concentrated along the project’s southern edge to shield the interior blocks from the blazing sun. The gigantic sphere is placed precariously at the water’s edge, setting the entire ensemble artfully off balance. The spiraling tower stands just across from it, on a narrow spit of land that forms a barrier between the island and the gulf.

The way Mr. Koolhaas addresses the island’s isolation raises the most difficult questions. If his island of densely packed towers evokes a fragment of the great 20th-century metropolis, it can also conjure its dystopian twin: a miniaturized version of a city of glittering towers built for the global elite, barricaded against the urban poor and its makeshift shantytowns. (Think of George A. Romero’s 2005 flick, “Land of the Dead,” with its menacing corporate masters peering down on a world of faceless zombies.)

Mr. Koolhaas softens this effect by creating a series of somewhat tenuous connections to other developments on the mainland. Along with four slender bridges — one on each side of the square — Mr. Koolhaas plans to link the project to the fledging Dubai transit system, which is already under construction. More towers would rise opposite the island on a curved embankment, as if the island city were spilling beyond its boundaries.

But the thrust of his strategy is to turn the logic of the gated community on its head: isolation becomes a way to trap urban energy rather than keep it out. His goal is to imbue his waterfront enclave with enough complexity to provide a distilled version of the great metropolis within this moated sanctuary.

A waterfront boardwalk would surround the island. A narrow public park slices through its center; shaded sidewalk arcades are meant to draw people out of the air-conditioned buildings.

In its northeastern reaches the plan’s geometric grid gives way to an intimate warren of alleyways, like a traditional souk.

A rendering envisioning the interior of the project’s 44-story sphere.CreditThe Office for Metropolitan Architecture Mr. Koolhaas takes a similarly textured approach to the buildings themselves. The sphere, for instance, is conceived as a self-contained three-dimensional urban neighborhood. Various public institutions are encased within smaller spheres suspended inside the space that are connected by escalators enclosed in long tubes. These smaller spheres are embedded in layers of residential housing, like embryos floating in a womb.

In the spiral tower terraces wrap around a soaring public atrium crisscrossed with escalators and walkways, an effort to pull the surrounding street life right up through the interiors.

Will it work? Some of the public zones, still in the earliest stages of design, are surprisingly conventional, including the formal arrangement of the park, which could be likened to the Champs-Élysées. So far the boardwalks framing the project lack the intricate layering of public and private spaces found, say, on the Corniche in Beirut.

Whatever his social goals, Mr. Koolhaas will have little control over the makeup of this community, which, if current development in waterfront Dubai is any indication, is still likely to serve a small wealthy elite.

Then there is the question of scale. Covering six and a half square miles, the island is roughly the size of a small urban neighborhood. Is this large enough to sustain the dense social fabric that Mr. Koolhaas is after? Or is it more likely to become a new species of gated enclave, architecturally stupendous yet profoundly exclusionary? Does its compact size make it easier to seal off from supposed undesirables?

Whatever the answers, Mr. Koolhaas’s design proves once again that he is one of the few architects willing to face the crisis of the contemporary city — from its growing superficiality to its deadening sterility — without flinching.

If he fails he at least will have raised questions that most architects would prefer to leave safely unexplored. If he succeeds he could bring us closer to a model of a city that is not only formally complex, but genuinely open to the impure.

Kentsel Tasarım Çalıştayı Raporu WRI Türkiye Sürdürülebilir Şehirler; kent içi ulaşım, kentsel gelişim ve kent içi verimlilik sorunlarına sürdürülebilir çözümler üretiyor.

GELECEĞİN KENTİ (FUTURE CITY) Henriette Vamberg / Gehl Architects Kentsel tasarımın odak noktasına insan unsurunu yerleştiren Gehl Architects partneri Henriette Vamberg, çalıştay kapsamında “Geleceğin Kenti” başlıklı sunumunu paylaştı. Sunumunda, Gehl Architects olarak farklı şehirlerde uyguladıkları başarılı örnekleri paylaşan Vamberg, kentlerin ve kamusal alanların insana ait olduğunu vurgulayarak, bu süreçte karar vericilerin de öncü rol oynadığını aktardı. Vamberg, geçmişten günümüze değişen kent mekanları üzerine düşünen ve tasarımlarını bütünsel bir yaklaşımla gerçekleştiren Gehl Architects’in; Kopenhag, Moskova, New York gibi farklı şehirlerde kamusal alanların bu anlayış ile yenileyebildiğini ve merkezine insanı yerleştiren uygulamaları hayata geçirebildiklerini anlattı. “Public Spaces Public Life”, “Cities for People”, “Moscow Towards a Great City for People” gibi önemli yayınlara imza atan Gehl Architechts, projelerin sonucunda kazanılan kamusal mekanları ve yenilenen mekanların insanlar üzerindeki olumlu etkilerini gözler önüne sermektedir.

KENT OYUNU Kent oyunu: anlamak, türetmek ve kentsel dinamik geliştirmek üzere üç temel unsurdan oluşmaktadır. Temel hedefi kent için farklı ölçeklerde gelişim stratejileri oluşturmak, kentsel gelişim stratejilerinin mevcut durum ile nasıl bütünleşeceğini analiz etmek, değerlendirmek, zonlama ve DOTs (Transit-Oriented Development - TOD) yaklaşımının faydalarını tartışmaya açmak olan Kent Oyunu; belirlenen yaklaşım çerçevesinde geliştirilen stratejileri 3. boyuta aktarma adımlarını içeren bir uygulama aracı olarak ifade edilebilmektedir.

DOTs (TOD) yaklaşımının öncelikli amacı rahat, etkin, erişilebilir hizmet sağlamak ve bölgesel toplu taşıma aktivitelerini arttırmaktır. Bir diğer hedef ise, kent bağlamında çalışılan ölçekte kompakt bir yapılaşmanın nasıl sağlanılacağına odaklanmaktır. Ölçek ve Temel Unsurlar Bağlamında DOTs (TOD)

Oyunun önemli bir kriteri ise farklı paydaşların birbirleri ile olan etkileşimidir. Kendi mevcut rollerini bırakıp, yeni atanacak kent aktörü rollerine göre belirlenen alanda karar üretmeleri beklenmektedir. Kent aktörleri olarak tanımlanan karar alıcılar; belediye başkanı, belediye

danışmanı, gayrimenkul yatırımcısı, kentsel gelişim uzmanı, ulaşım uzmanı, iklim değişikliği uzmanı, kamu hizmetleri ve kamu güvenliği uzmanı olarak tanımlanmaktadır.

KENTSEL GELİŞİM ANLAMINDA ETKİN KENTLER (EFFICIENT CITIES THROUGH URBAN DEVELOPMENT) Gisela Mendez / WRI Mexico Çalıştay kapsamında gerçekleştirdiği sunumda DOTs (TOD) modelinin önemini vurgulayan EMBARQ Mexico Şehirler Networkü Koordinatörü olan Gisela Mendez, projelerinin temel amacını rahat, etkin, erişilebilir hizmet sağlamak ve bölgesel toplu taşıma aktivitelerini arttırmak olarak tanımladı. Mendez, DOTs (TOD) modeli kapsamında her ölçeğe uygulanabilen; toplu taşıma, aktif ulaşım türlerinin erişimi, araç talep yönetimi, karma-çoklu arazi kullanımı ve bina verimliliği, mahalle merkezleri ve aktif zemin kat kullanımı, kamusal alanlar ve doğal kaynaklar, katılım ve kimlik olmak üzere yedi farklı prensipten bahsetti. “Biz özel taşıt kullanımına karşı değiliz ama özel taşıtların her alanı işgal edici bir biçimde kullanılmasına karşıyız” diyen Mendez, şehir merkezleri gibi toplu taşımayla erişimin kolay olduğu ve yolculuk taleplerinin yoğunlaştığı alanlarda özellikle kısa mesafe yolculuklar için özel taşıt kullanımının ciddi zararlar verdiğini vurguladı. Bu nedenle yoğunluk, kentsel donatılar gibi arazi kullanıma yönelik önemli kararların dikkatli bir şekilde planlanması gerektiğini belirtmiştir. Bu bağlamda, şehir içi entegre ulaşım sistemlerinin, farklı arazi kullanım türleri ve kent mekanları arasındaki bağlantıyı sağlayan önemli unsurlar olduğunu aktaran Mendez, DOTs (TOD) modelinin ana prensiplerini çeşitlilik, yoğunluk ve tasarım olarak ifade etmiştir. Bu üç maddenin bir alanının analizi ve sonrasında karar sürecinde üzerine tartışılması gereken konular olduğunu belirtmiştir. Latin Amerika’da uygulamış oldukları projelerden bahseden Mendez, bu prensipler doğrultusunda uygulama süreçlerinden ve etkilerinden bahsetmiştir.

Çalıştay için çalışma alanı, “İTÜ Ayazağa Yerleşkesi ve Yakın Çevresi, Armutlu Mahallesi” olarak belirlenmiş, WRI Türkiye Sürdürülebilir Şehirler Şehir Plancısı Merve Akı tarafından yapılan sunum ile alanın yapısı ve gündemi aktarılmıştır. Fotoğraflar ve haritalarla birlikte katılımcılara alan hakkında daha detaylı bilgiler sağlanmıştır.

İTÜ Ayazağa Yerleşkesi ve Yakın Çevresi, Armutlu Mahallesi

GRUP 1: REKABETÇİ Rekabetçi grup, insan ölçeğinde ve yeşil alanı farklı dokularla buluşturma isteği ile tartışmalara başlamıştır. Ulaşım modülü için, yaya- bisiklet-toplu taşıma entegrasyonunu düşünen grup, tasarladıkları büyük yeşil alan ile bunu sağlamaktadır. Ayrıca mevcut metro hattından alan içerisine hizmet sağlanması düşünülmektedir. İTÜ sınırlarına ait olan yeşil alanı kamusal alan olarak kullanıma açarak, yaşayanları ve çevredeki buluşturmayı amaçlamaktadır. Nüfusun korunarak, yine aynı alan içerisinde yaşayacak şekilde alanın yenilenmesini öngören Rekabetçi grup, gerekli donatı alanları ve yeşil alanlar için mekan sağlanmasını hedeflemektedir.

GRUP 2: RADİKAL Radikal grup, temel hedef ve stratejilerini öncelikle grubun bakış açısını somutlaştıran bazı sloganlarla belirtmiştir. Kentle bütünleştirme ve geçirgenlik hedefiyle alan içerisinde entegre bir sistem düşünülmüş; teleferik, metro, finüküler, bisiklet ve yaya yolu gibi ulaşım stratejileri geliştirilmiştir. Verilen üst ölçek karar ile Balta Limanı iskelesinin de daha etkin kullanımı ile deniz ulaşımını destekleyen Radikal grup, bu şekilde kent ile seçilen alan ile entegrasyonunu güçlendirmeyi hedeflemiştir. Paylaşım-katılım-eşitlik hedefleri doğrultusunda; yeşil alan, park ve bostanlar ile insanları buluşturan platfromlar yaratmışlardır. Yapısal, fiziksel, sosyal iyileştirmenin önemini vurgulayan Radikal grup, yerinde iyileştirmenin kooperatif yoluylu yapıldığı gelişme stratejileri ile halkın etkin katılımını vurgulamıştır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Grupların modüller çerçevesinde aldıkları kararlar aşağıda yer almaktadır.

Modül

Rekabetçi Grup

Radikal Grup

Kent İçi Erişilebilirlik

Entegre ulaşım önerileri:

Entegre ulaşım önerileri:

Donatılar/Altyapılar

tarımsal aktiviteler)

Karma Kullanım/Konut

içerisinde

yaşayanların

içerisinde

yaşayanların

katılımıyla iyileştirme sürecinin

katılımıyla iyileştirme sürecinin

gerçekleşmesi)

gerçekleşmesi)

yapı stoğunun yenilenmesi

stoğunun yenilenmesi

Bugün için Geçmiş: Prost Planı’ndan Günümüze, Politik Araç Olarak Kentsel Tasarım İpek Yada Akpınar

Kentsel tasar›m›n metinsel ve görsel temsiliyeti; ideolojik konumlar› okumak, mekânsallaflman› n ça¤r›fl›mlar›n› deflifre etmek aç›s›ndan kritik önemde... Di¤er bir deyiflle, kentsel tasar›m ve merkezî-yerel yönetimlerin ideolojisi, birbirini besleyen kavramlar: farkl› toplum ve idari biçimlerde rastlad›¤›m›z gibi, yerel ve merkezî yönetim, kentsel tasar›m› etken bir araç olarak kullanmakta. Bu kapsamda, resmî mimarl› k tarihiyle 2700, ya da Yedikule’deki Marmaray arkeolojik kurtarma kaz›lar› bulgular›n›n do¤rultusunda art›k 8500 y›ll›k kent olarak betimleyece¤ imiz ‹stanbul’da kentsel tasar›m, gerek uygulamalarda, gerekse yaz›l› ve görsel betimlemelerde, sosyal aktörlerce ideolojik olarak aktar›lmaktad›r.

Bu çal›flma, her ne kadar aflina betimlemeler ve isimler sunsa da, sadece bugüne ya da sadece Henri Prost üzerine bir yaz› de¤il. Uzun nefesli bir araflt›rma projesinin ard›ndan kaleme al›nm›fl

ilk deneme. ‹fade ettikleri ideoloji radikal biçimde farkl› olsa da, kentsel tasar›m›n politik araç olarak kullan›m› konusunda ve kullan›lan terminoloji aç›s›ndan benzerlikler söz konusu... Çal›flma, bugünün ve geçmiflin ba¤lamsal farkl›l›klar› içerisinde, kentsel tasar›m yaklafl›mlar›n›n söylem ve uygulama benzerliklerine, sosyal aktörlerin konumlar›na dikkat çeken bir yaz›. Bugünü ve dünü sorunsallaflt›ran genel sununun ard›ndan, Prost ve Plan› aktar›lmaktad›r. Ard›ndan, sosyal aktörlerin, kentsel tasar›m yaklafl›m ve bu alandaki söylemlerine dikkat çekilmektedir.

Bu çal›flma, günümüz uygulamalar›ndaki paradigmik dönüflüm konusunda ipuçlar› verebilir.

Unutmayal›m ki, tarihimizin Ortodoks anlat› m› henüz sorgulanmaktad›r. Bu da sunulan metni, deneysel bir alana sokmaktad›r, tüm sonuçlar› n geçici oldu¤u bir alana...

Bugün ‹slami parti, 1994’teki yerel seçimlerin ard›ndan 1996’daki ulusal seçimlerde de ‹stanbul’u kazand›.

Hem yerel hem de ulusal yönetimlerin programlar›, Selçuklu ve Osmanl› geçmifle referansla çevrili Türk milliyetçili¤i ile harmanlanm› fl ‹slamc›l›k, giderek artan dozda “demokratik

ve h›zl› modernleflme” ve “modern kentleflme” politikalar›n› içermekte. Günümüzün liderleri, kendilerini betimledikleri “muhafazakâr demokrat” kimlikte, biz kitleler için, hem “yeni laiklik” tan›m›, hem de “yeni Türkiye kimli¤i” iste¤i söylemiyle sahne ald›lar. Bu süreçte, ‹slam için ‘genifl özgürlük alan›’ iste¤ine ve politik deste¤e tan›k olduk.1 Erken Cumhuriyet ideolojisindeki paradigmik dönüflümle, sosyal aktörler “laiklik” yerine, “demokratik, sosyal hukuk devleti”ni vurgulamaktad›rlar. Washington Post ve New York Times’ta AKP’nin kapat›lma davas›n›n sonuçlanmas›n›n ard›ndan ç›kan yorumlardaki “Türkiye’deki demokratik, ›l›ml› ‹slam” (A¤ustos 2008) vurgusunu bu paradigmik dönüflüm kapsam›nda ele almak gerek. Tüm bunlar, Ortodoks Kemalist-laik kesimi, yerel ve merkezî yöneticilerin sa¤c› politikalar›n› aç›ktan Sünni ‹slam’›n Türkiye’de yükselmesine destek olarak alg›lamaya yönlendirdi.2 Bu parçal› resimde, ‹stanbul, 8500 y›ll›k emperyal, kozmopolit göç kenti, popülist politikalar› n adeta “tiyatro sahnesi”ne dönüfltü.3 21. yüzy›lda, politik de¤iflimin en vurgulu özelli¤ i, t›pk› Adnan Menderes, Turgut Özal ve

Bedrettin Dalan dönemlerinde oldu¤u gibi, ‹stanbul’u politik programlar›n “sahne”si yapmakt›: Öncelikle ülke içindeki seçmenine, ama as›l yüzünü d›fla dönen politikalar›n “sahne”sine...

Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an’›n 5,5 y›ll›k “küresel politikalar uygulama” döneminde, ‹stanbul, Kemalist devrimin kalesi olan Ankara’ya göre çok daha uygun bir “sahne” olarak görüldü. ‹stanbul Büyükflehir Belediye Baflkanl›¤›’ ndan beri kente sevgisi ve düflkünlü¤üyle bilinen Erdo¤an’›n, Dolmabahçe Saray›’nda ofis istemesinden ve kenti, tüm Türkiye’ye seslenen bir platform olarak kullanmas›ndan daha do¤al ne olabilirdi? 1990’lar›n bafllar›nda, Erdo¤ an, ‹stanbul’un göçmen kenti oldu¤unu ve merkeze ilerlemek arzusundaki taflral›larla dol du¤unu kavrad›. ‹slami partinin, bu grubun deste¤ini almak ve devam ettirmek aç›s›ndan, kentli, modernlefltirici, demokrat bir parti olarak kendilerini temsil etmeleri elzemdi. “Ortodoks laik bürokratik ve askerî elit” olarak betimledikleri kesimle aralar›na mesafe koyarak, “kenti modernlefltirici”, “göçün ve çok nüfuslulu¤ un kötü etkilerini silici” bir parti olarak kendilerini lanse ettiler.

Erken Cumhuriyet döneminin ideolojik paradigmas› sekülerleflmeden, yeni bir konuma geçifl olarak nitelendirebilece¤imiz yeni dönemde, ‹stanbul kendini bir dizi küresel etkinli¤in ortas›nda buldu. Hükümet, böylece, bir dizi yasayla da destekleyerek, ‹stanbul’u küresel ve AB politikalar›na giriflte sahne olarak kullanmaktad› r. Bu kapsamda, 1930’larda Ankara’ya yerleflen devlet bankalar›n›n yönetim binalar›, ‹stanbul’a döndü; Merkez Bankas›’n›n ‹stanbul’a tafl› nabilmesinin hukuki altyap›s› tamamland›.

E¤er Ankara, laik bürokratik-askerî elitin kalesiyse, kozmopolit, çok parçal›, çok kimlikli ‹stanbul, ifladamlar›n›n, yabanc› giriflimcilerin, çok uluslu firma ve bankalar›n ve yeni muhafazakârdemokrat-‹slamc› yöneticilerin sahnesine dönüfltü. Bu süreci, pay-i taht’›n yeniden baflkent olabilmesinin ön mekânsallaflmas› olarak da de¤erlendirmek mümkün. Bu ba¤lamda, do¤u-bat› aras› geçifl köprüsü olmufl, kozmopolit, çok-kültürlü pay-i taht; ‹slami partinin, uluslararas› arenaya yönelik söylem ve eylemleri için uygun: 2010 Avrupa Kültür Baflkenti’nde Türkiye, yeni oluflturulan Akdeniz Birli¤i’nin merkezi, Ortado¤u’nun arabulucu incisi, hem de

ABD ve AB’nin kadim dostu olarak merkez rolüne soyunmakta. ‹flte tam da bu noktada, içeriksel olarak doldurulamayan bu h›rsl› vizyonu mekânsallaflt›ran, her zamanki gibi kapal› kap›lar ard›nda al›nan kararlarla ‹stanbul’u flantiyeye dönüfltüren kentsel tasar›m uygulamalar›na geçmiflin ›fl›¤›nda bakmakta fayda var. Günümüz ‹stanbul’unda art›k hepimizin betimlemelerinde kulland›¤› gibi, “çok parçal›l›k”, “kaos” olarak niteledi¤imiz “hibrid” oluflumun temellerini 1930’larda aramak mümkün. Sit alan› dönüflümlerini, özellikle erken Cumhuriyet döneminin sekülerleflme ideolojisini mekânsallaflt›ran ilk master plan olan Prost Plan› ve uygulamalar› kapsam›nda ele almak günümüze dair önemli ipuçlar› verebilir.

Yabanc› mimarlara-tasar›mc›lara yer verme, yabanc› imzalar üzerinden gündem yaratma, bugünün ve dünün ortak yanlar›. Bu süreçte, “güzellefltirme/abad etme”, “çirkinliklerden kurtarma”, “turizm”, “yabanc› göze hitap”, “görünürlülü¤ü olan projeler”e imza atmak hep ortak tav›rlar. Ama kritik olan, 19. yüzy›l sonu/20. yüzy›l bafl› yabanc› tasar›mc› ve planc›lardan, içlerini doldurmadan ödünç ald›-

¤›m›z terminolojiler, söylemler ve betimlemelerle, 21. yüzy›l›n 15 milyonluk kentini master plan olmadan dönüfltürmeye kalk›flmak... Günümüzün ba¤lam›nda, kentsel tasar›m söylemlerinde kafa kar›flt›r›c› uygulama ve söylemler var. Modernleflme/ayd›nlanma, ya da tek tip kentli, tek tip vatandafl üretim süreci, tek-tip çevre tipolojisi olarak “güzel, hijyenik, modern” kent üzerinden mekânsallaflmaktayd›; ama insan bazl› bir eklemlenme sürecinin ön plana geçti¤i günümüz koruma ve tasar›m politikalar› nda, radikal farkl›l›klar söz konusu... Erken Cumhuriyet döneminin cemaati sekülerlefltirici kamusal aç›k mekân uygulamalar›n›n yerini, kimi giriflimci yandafl bireylere rant sa¤layan serbest pazar ekonomisinin spekülatif projeleri ald›. Bu spekülatif rant ortam›nda, bir yandan demokrasi, insan haklar› söylemi, öte yandan Sulukule ve Romanlara yap›lan uygulamalar, Tarlabafl›’ndaki Afrikal› göçmenlere temizlik kampanyas› ilk anda akla gelen z›tl›klar. Bir yandan “güzellefltirme” yaklafl›m›, bir yandan etnikkültürel miras› yok etme, geleneksel (Eminönü’ndeki ancak yüz gerdirme operasyonu kadar do¤al ve normal olabilecek bir restorasyon

çal›flmas›) – modern dokuyu tahribat (AKM’yi yok etme bask›lar›, Prost eksenindeki tiyatro binas› n› y›k›m) adeta yeknesak bir sald›r› halinde...

Günümüzde küreselleflmenin, çeflitlilik/ ço¤ulculuk sunan söylemi ard›nda yine tek tip mekânsal geliflme, benzeri görsel ve metinsel dil söz konusu... Kentsel tasar›m yaklafl›mlar›nda kuramsal kurallar ve kararlar bütününün geri plana itilifli, spekülatif, noktasal, parçal› geliflmelerin (?) egemenli¤i gündemde... Bu, master plana dayanmayan parçal› kentsel tasar›m etkinlikleri, Cumhuriyeti kültür devrimi olarak benimseyen kuflaklarca adeta “karfl› devrimin mekânsallaflmas›” olarak alg›lanmaktad›r.

Dün: 1937 Prost Plan› Ulus-devletin oluflum sürecinde, ‹stanbul’un modernleflmesi amac›na yönelik olarak bir master plan haz›rlamak üzere Frans›z kent tasar›mc› s› Henri Prost (1874-1959), 1936’da Atatürk taraf›ndan Türkiye’ye davet edildi.4 Prost, Türk ulus-devletinin yap›lanma sürecinde rol alan yaklafl›k 200 yabanc› mimar-planc› aras›ndad›r;5 di¤er bir deyimle, Müslüman bir cemaatin seküler ve ulusal bir topluma dönüflmesinde etken olan yabanc› uzmanlardan biridir. Kentin

ilk master plan›n› 1937’de teslim eden Prost, ifllevsel zonlar›, “güzellefltirme” temas›yla birbirine ba¤layan, görsel aç›dan güçlü bir yol flebekesinden oluflan tasar›m önerir. Bat› Avrupa kentlerini an›msatan genifl “Haussmanvari” bulvarlarla ve güçlü görsel imgeyle kurgulanan kentsel tasar›m, 1950’ye dek 15 y›l boyunca gelifltirilerek k›s›m k›s›m uygulan›r. 1950’deki genel seçimlerin ard›ndan yerel seçimleri de büyük bir zaferle kazanan Demokrat Parti taraf›ndan Frans›z tasar›mc›n›n görevine son verilir. 19501956 y›llar› aras›nda Türk planlamac›lar Prost Plan›’n›n revizyonunu üstlenirler. Ard›ndan 1956’da, Baflbakan Adnan Menderes, kentin imar›n›, ‹mar Müdürlü¤ü’nün Prost Plan›’ndaki bulvarlar› geniflletmesiyle, flahsen yönlendirir.

Bunu izleyen dört y›l içinde, 27 May›s 1960’daki askerî darbeye dek, yo¤un bir yol inflas›, sokak geniflletme çal›flmalar›, eski binalar›n y›k›m› ve yenilerinin inflas› devam eder. 1958’de Prost tekrar ‹stanbul’a davet edilir, görüflleri al›n›r.

Hatta 1985’lerde Tarlabafl› Bulvar› aç›l›rken, Belediye Baflkan› Bedrettin Dalan’a esin kayna¤› olur. Günümüzdeki Tarihi Yar›mada ve Bo¤aziçi’ndeki koruma kurallar›n›n çerçevesini

oluflturur (Akp›nar 2002, 2003, 2004, 2006).

Tüm bunlara ra¤men, Türk kent tarihçileri, Prost Plan›’na ve tasar›mc›s›na ya k›saca referans verirler ya da hiç de¤inmezler; çal›flmalar›, kent ve plan›n› tart›flmaya açmayan, k›s›tl› ve kronolojik çerçevelidir.6 Prost’un, Türk kentleflme sürecindeki rolü, Paris’teki, hatta Frans›zlar›n Kuzey Afrika kolonilerindeki rolü bilinmez.7 Frans› z ve Türk akademisyenlerce yar›m yüzy›ldan fazla ihmal edilen Paris’in ve ‹stanbul’un bafl kentsel tasar›mc›s› Prost, 1980’lerin ortas›ndan bafllayarak ve özellikle ‹stanbul’da gerçeklefltirilen 1996 Habitat Dünya Zirvesi’nde yeniden ilgi oda¤› olur.8 Plan Atatürk, “daha modern, hijyenik ve güzel” bir ‹stanbul için, iyi bir e¤itim alm›fl, deneyimli bir kariyere sahip, bat› ve do¤u kentsel dokusuna hâkim, farkl› kültürlere aflina, önceden ‹stanbul ve Türkiye’yi bilen bir tasar›mc›da karar k›ld›.

Di¤er bir deyimle, muas›r medeniyete ulaflmay› hedefleyen ama Müslüman bir cemaatin ço¤unlukta oldu¤u bir ülkede cumhurbaflkan›, ‹slam kentlerinde görev alm›fl bat›l› bir uzman› tercih etti. Buna ba¤l› olarak, yüzy›llard›r tesadüfi geliflmelerin

sonucunda bak›ms›z ve eski kalan ‹stanbul’un planlama sorununun, Cumhuriyet döneminde çözülece¤ini vurgulayan ‹stanbul Belediyesi, kentin imar› için “yabanc› uzman” ile çal›flma konusunda yeniden bir ad›m att›.9 15 May›s 1936’da ‹stanbul’a gelen Prost, 27 Aral›k 1950’de kontrat›na son verilinceye dek kentte görev yapt›.10 Tasar›mc›, Frans›z ve Türk mimar ve planlamac›lardan oluflan genifl bir ekiple, bir y›ll›k bilgi toplama ve araflt›rma süreci sonunda, 15 Ekim 1937’de raporunu yay› mlad› (Prost, 1937). Tümel bir çözümden çok üç co¤rafi bölgeye (Tarihî Yar›mada, Beyo¤ lu, Anadolu yakas›) yönelik öneriler gelifltirdi.

Prost (1948:110), öncelikle yerel ve uluslararas› ölçekte etkili bir ulafl›m sistemi çözmeyi hedefledi; tarihî eserlerle bezeli siluetin korunmas› n› en önemli kalem olarak gördü; 2700 y›ll› k tarihî dokunun kentsellefltirilme sürecini 50’li y›llar Menderes dönemi, ‹stanbul’da yeni yollar ve bulvarlarla birlikte Eminönü, M›s›r çarfl›s› yan›nda otomobillere yer aç›lm›fl.

“hassas bir ameliyata” benzeten tasar›mc›, “bakir bir alandaki” imar problemlerinin daha rahat çözülebilece¤ini, ama ‹stanbul’un korunmas› gereken tarihî bir dokuya sahip oldu¤unu konferanslar›nda vurgulad›. Gruplanacak olursa: an›tlar›n korunmas›; mevcut yollar›n topografyaya uygun olarak geniflletilmesi; hijyensiz, eski bina ve güneflsiz, havas›z mahallelerin bak›m› ve parklarla gelifltirilmesi, güzellefltirilmesi; kent sakinleri için ekonomik ve hijyenik amaçlar do¤rultusunda ifllevsel bölgelerin (endüstri, kamu alanlar›, konut, ulafl›m) belirlenmesi ve ‹stanbul’un kentsel özelliklerinin korumas› (Bo¤aziçi, an›tlar, Haliç, Çaml›ca, Adalar, Kurba¤al› dere ve siluet). Kemal Ahmet Arû’nun 1947’de planlamas›n› gerçeklefltirdi¤i Levent Evleri’ne; kentin geleneksel do¤u-bat› ekseni yerine, kuzeye do¤ru kentleflmeyi yönlendirece¤i için ve bu kapsamda kentin akci¤erleri olarak kabul etti¤i orman arazisine darbe vurulaca¤› gerekçesiyle karfl› ç›kar. Bu karfl› ç›k›fl, Arû’nun kendisini defterden silmesine yol açacak kritik geliflmeye altyap› haz›rlar. Bu kapsamda, 1930’lardan beri Ankara Jansen Plan›’n›n ideolojik vurgulanmas›na, Cumhuriyet ile özdefllefltirilmesine

karfl›n, Prost Plan›’n›, Arû’nun üye oldu¤u 1952 Geçici Revizyon Komisyonu (1954), “hijyene dayal›, genifl bulvarlarla afl›r› vurgulu bir güzellefltirme projesi” olarak görür.

11 Plan, genelde, 19. yüzy›ldaki “güzellefltirme” temas›n›n devam›, di¤er bir deyiflle “güzelkent” tipolojisinin yeniden do¤uflu fleklinde alg›lan›r. Komisyon, 1930’lar›n Türkiye’sinin politik ve ideolojik ba¤lam›ndan kopuk olarak, olumsuz elefltirileriyle, Prost’un d›fllanmas›nda ve ad›n›n etkinsizlefltirilmesinde rol oynar, olumsuz ve tek yanl› izlenime temel oluflturur.

Ayr›ca, hem geçici hem daimi komisyon üyesi Kemal Ahmet Arû’nun son y›llara dek devam eden olumsuz söylemi ile yaln›zca “hijyen ve park-bahçe mimarisi” fleklinde yans›t›l›r (Aru, 1982; Küçükler, 1997).12 Oysa, kökleri 19. yüzy›l sonu ve 20.yüzy›l bafllar›na dayanan, öncülü¤ ünü Frans›z düflünür Eugene Hénard’a uzanan toplum için mimarl›k, s›radan kentli, dar gelirli vatandafl için iyi mimarl›k tart›flmalar› n›n ›fl›¤›nda geliflen hijyen ak›m›n› -özellikle Türkiye ba¤lam›nda- küçümsememek gerek.

Erken dönem Cumhuriyet, bu sosyal devlet yaklafl›m›n› ve tasar›m›n› ödünç alm›fl durumda...

Prost Plan›, sadece “güzellefltirme” kapsam› nda betimlenebilir mi? Kentsel tasar›m ve retorik özelliklere odaklanma, Türkiye’deki 1950 öncesi dönemin kültürel ve ideolojik yönlerini araflt›rmaya olanak verir. Seküler Cumhuriyetin, 1930’larda ve 1940’larda, ‹stanbul’u “medeni ve asri bir kent” haline dönüfltürme iste¤i, 1950’lerdeki Menderes dönemi dönüflümlerini ve Erdo¤an’›n giriflimlerini daha iyi alg›lamam›za yard›mc› olabilir. Prost Plan›’n›n “güzellefltirme” ye dayal› bir tasar›m oldu¤unu reddetmiyorum; City-Beautiful tipolojisinden etkilendi¤ini göz ard› etmiyorum; Moltke-Arnodin planlar›ndaki gibi ulafl›ma verdi¤i önemi görmezden gelmiyorum. Her ne kadar çal›flmam, Prost Plan›’n›n Avrupa baflkentlerini hat›rlatt›¤› sav›n› desteklemekteyse de, Türkiye ba¤lam›nda, ulus-devlet oluflturma sürecinde, çok daha fazlas›n› ifade eden bir tasar›ma dönüfltü¤ünü savunuyorum. Özellikle plan raporu ile vali-belediye baflkan› na mektuplar fleklinde yaz›lm›fl notlar›, Prost’un verdi¤i demeç ve konferanslar, retorik aç›s›ndan incelendi¤inde, farkl› bir izlenim do¤ar. Bu retorik incelemesi, tasar›mc›n›n e¤itimi

ve ‹stanbul öncesi profesyonel olarak bulundu¤u ortamlarla birleflince farkl› bir tablo karfl›m›za ç›kar. Bu kapsamda, ‹stanbul tasar›m›nda ön planda yer alan espaces libres (serbest alanlar), Cumhuriyetin “kentsel alan” ve “kamusal alan” yaklafl›m› konusunda önemli ipuçlar› sunar;13 ideolojik aç›dan, ‹stanbul Plan›’n›n, Ankara Jansen Plan›’yla eflde¤er oldu¤u yönünde veri sa¤lar. Buna göre, ‹stanbul Prost Plan›’n›n, Ankara Jansen Plan› gibi, Türk toplumunun sekülerleflmesi anlam›n› içerdi¤i savunulabilir.14 Bu çerçevede, Prost’un espaces libres’inin, ulus-devletin, hukuki, idari ve kültürel reformlar›n›, kentsel alanda temsil etti¤i; böylece, “milli kimli¤ in” oluflum sürecinde, Türk ulus-devletinin sekülerlefltirici reformlar›na güçlü bir fiziksel ve görsel platform oluflturdu¤u öne sürülebilir.

Her ne kadar Bat› tarz› planlama prensiplerine ve kentsel mekân›n yine Bat› tarz› modernleflme modeline dayansa da, Prost Plan›, Greko-Romen espaces libres’i ba¤layan güçlü yol a¤› ile yaln›zca ‹stanbul’un mekânsall›¤›n›n “güzellefltirilme” si anlam›na gelmez; erken Cumhuriyet döneminin ba¤lam› içinde, ulus-devletin ideolojisini uygulayan politik bir araca dönüflür;

di¤er bir deyiflle sekülerleflmeyi temsil eder (Akp› nar, 2003). Tam da bu nedenle, günümüz parçal› ve plans›z görünümlü flantiye uygulamalar›, baflka bir paradigman›n sistematik uygulamas›, di¤er bir deyiflle Cumhuriyetin temel de¤eri sekülerleflmeye do¤rudan sald›r› olarak alg› lanmaktad›r.

Uygulama ‹kinci Dünya Savafl›n›n ekonomik zorluklar› alt› nda, 1943’te on y›ll›k uygulama plan› haz›rlan› r. 1953’teki kentin 500. y›l fetih kutlamalar›na görkemli bir imar süreci sonunda girmek hedeflenir (Belediye, 1943; K›rdar, 1945:20). Bu ba¤lamda, kamu alanlar›n›n inflas›na devam edilir.

Ekonomik zorluklara ra¤men, Vali-Belediye Baflkan› Lütfi K›rdar, ‹nönü ile yak›nl›¤›n› da kullanarak, kamuya yönelik pek çok uygulamaya imza atar (K›rdar, 1945; Ziyao¤lu, 1971:344).

Uygulamada, seçicilik söz konusudur: espaces libres ön plandad›r.15 1940’lar›n sonuna do¤ru, Arkitekt ve gazeteler, ‹stanbul’un giderek artan sorunlar›n›, kent sakinlerinin çekti¤i s›k›nt›lar› dile getirirler.

16 Ulafl›m ve belediye hizmetlerinden baflka, kent, ithalat-ihracat ve turizm alanlar›nda Pire

ve ‹skenderiye limanlar›yla yar›flabilecek, modern uluslararas› ulafl›m sistemlerine de sahip de¤ildir. Modernlefltirici profesyonel elitin, di¤er bir deyimle, mimarlar-planc›lar-gazetecilerin ‹stanbul’un problemleri üzerine elefltirel söylemi, 1950’lerde DP’li politikac›lar taraf›ndan ödünç al›n›r. 1950’deki yerel seçimler öncesinde, hükümet sözcüsü Samet A¤ao¤lu “‹stanbul flimdiye dek ihmal edilmifltir” deklarasyonlar› ile kentin, “ihmal edilmifl sefalet görünümü” nün de¤ifltirilmek istendi¤ini vurgular (Cumhuriyet, 28.08.1950). ‹stanbul’un yabanc› de¤il ancak Türk mimar ve planc›larca bilinebilece¤ ini savunan DP temsilcilerinin ilk uygulamalar› ndan biri de, ilk baflta Türk üyelerden oluflan revizyon komisyonu atasalar da, yabanc› planlamac› ve mimarlar› davet etmek olur.

DP’nin belediye seçimi program› ba¤lam›nda, ‹stanbul art›k yeni “sahne”dir. DP ezici ço¤unlukla belediye seçimlerini kazan›nca, Prost’un kontrat› uzat›lmaz. Belediye Meclisi’ndeki “milli” temal› tart›flmalar bas›nda genifl yank› ve taraftar bulur. Bu “‹slamc›l›k”la kar›fl›k “Türkçülük” t›n›lar› çerçevesinde, 1950-1956 y›llar› aras›nda, Prost Plan›’n›n revizyonu “Türk

uzmanlarca” devam eder. Prost olmasa da, kentte imar uygulamalar›, 1937 plan›na göre sürer: k›smi yol yap›mlar›, bahçe ve parklar›n inflaat› n›n devam› ve camilerin restorasyon çal›flmalar› ön plandad›r.17 Prost Plan›’n›n ‹mar Müdürlü¤ü’nce geniflletilen yollar› ise, 19561960 aras›nda, Menderes’in bafl› çekti¤i bir ekiple, kentin kültürel ve fiziksel özellikleri göz önüne al›nmadan, genifl çapl› istimlâklerle gerçekleflir.

18 Ard›ndan Menderes’in kuzeye giden ana arter için diretmesi, Barbaros Bulvar›’n›n master planda yer almamas›na ra¤men aç›lmas›, kentin kuzeye geliflimini art›r›r. Böylece, Büyükdere Caddesi’nin ilk geliflimi bu dönemde at›l›r. Prost’un Menderes’çe uygulanan sahil yolu, 1950’lerde bafllayan Amerikan politikalar›n› tescil edercesine, “Kennedy Caddesi’ olarak isimlendirilir. Yo¤un elefltiriler sonucu, yap›lan uygulamalar›n meflrulaflt›r›lmas› amac›yla Prost kente davet edilir: Espaces libres ve yollar, art›k fiziksel çevrenin asli elemanlar› haline dönüflmüfltür (Leveau, 1960:205). Mahalleler kimli¤ini yitirmifl, ama kent tarihinde, ilk defa da aç›lm›flt›r; yeni dünyalar›n keflfedildi¤i bir aç›kl›¤a... Dalan ise, zaman›nda Prost ve Menderes

dönemlerinde yer alan Tarlabafl› Bulvar›’n› açt›¤›nda kent trafi¤ini göreceli olarak rahatlatmas› ndan çok, etnik kültürel kimli¤in mekânlar›n› y›kmas› aç›s›ndan ele al›n›r. Dinci bas›n, y›k›mlar› alk›fllarken, uzmanlar, koruma yaklafl›mlar› ndaki de¤iflim ›fl›¤›nda Dalan’› elefltirir. Dalan, Anadolu Yakas› sahil yolunu bafllat›r. Master Plan’daki metro ise, ancak sol e¤ilimli doktor belediye baflkan›nca ele al›nacakt›r.

1930’lardan beri, ‹stanbul’un merkezî fiziksel kurgusu, Prost Plan› ve ilerleyen dönemlerdeki tadilatlar› taraf›ndan “güzellefltirme” yaklafl› m› çerçevesinde gerçeklefltirilir. ‹deolojik vurgular, içerik, paradigmik olarak de¤iflse de, yabanc› tasar›mc› ile gerçeklefltirilecek “güzel kent” imgesi günümüze dek devam eder. Bu durumda, 21. yüzy›l bütününü kavrayabilecek ve kapsayabilecek, kentin ve kentlinin önünü açacak kentsel tasar›mlar ise sadece düfltür. ‹pek Yada Akp›nar, Y. Doç. Dr., ‹TÜ Mimarl›k Fakültesi Mimarl›k Bölümü Ö¤retim Üyesi, Do¤u Akdeniz Üniversitesi Mimarl›k Fakültesi Ziyaretçi Ö¤retim Üyesi Notlar: 1. Her ne kadar ‹slamc›lara tolerans artt›ysa da, bu her dinî grubu kapsamaz: Alevilerin resmen d›fllanmas› politikas›

sürmektedir (David Shankland, 1999a, 1999b).

2. Mardin (1993), Popülist ‹slam’›n yeniden yükseliflini, Türkiye’deki sosyal ve bireysel karmafl›k ortam üzerinden aç›klar. Mardin’in yaklafl›m›nda ilginç olan, devletin dinî inançlar› bast›rmas› kuram›ndan çok, ülkedeki sosyal ve bireysel dönüflümlerin alt›n›n çizilmesidir. Bu kapsamda, özellikle h›zl› nüfus art›fl›nda, sosyal hareketlili¤i (göç), kritik bir etmen olarak görür.

3. Terimi, Olsen’in (1986), “18. yüzy›l Paris’i” betimlemesinden ve D. P. Jordan’dan ödünç ald›m.

4. Paris’teki Ecole Nationale de Beaux-Arts’dan mezun olan Prost, Prix de Rome kapsam›nda, 1903-1907 y›llar› aras›nda Roma’daki Villa Medici Enstitüsü’nde (L’Académie de France) gerçeklefltirdi¤i master projesini, 1904-1905 ve 1906-1907 y›llar›nda ‹stanbul’da bulunarak Aya Sofya/‹stanbul üzerine yapt› ve s›n›f›n› dördüncü olarak bitirdi. Espaces libres ve koruma konusunda Camillo Sitte’den etkilendi (Collins, Collins, 1986).

1910-1913 y›llar› aras›nda devam etti¤i ve yeni toplumun kentleflmesi ve geliflen modern gereksinimler için tart›flma oda¤› olan Musée Social’in entelektüel atmosferi ve flehircilik grubunun bafl› Eugéne Hénard, Prost’un kariyerinde etkili oldular. 1910’da Antwerp için aç›lan uluslararas› yar›flmay› kazand›. Fas (1914-1924) ve Cóte Varoise (1924-1926) için proje üretti. 1924 ‹zmir

Plan›’nda René Danger’e dan›flmanl›k yapt›. Danger ve Rotival ile Cezayir için master plan (1931) haz›rlad›.

Paris’in bafl planc›s› olarak çal›flt› (1928-1934). ‹stanbul Güzel Sanatlar Akademisi’nde ö¤retim üyesi (1940-1943) ve Paris’teki L’Ecole Spéciale d’Architecture’de yönetici olarak çal›flt› (1929-1959).

5. Bu konuyla ilgili en detayl› liste, Üstün Alsaç’›n (1976) doktora çal›flmas›nda bulunabilir; Prost’un ad› ‹stanbul kapsam›nda k›saca belirtilir; ‹zmir Plan›’ndaki rolüne de¤inilmez.

6. Bu anlamda hiç kuflkusuz en önemli örnek devletin haz›rlatt›¤› ve Prost’a k›sa bir paragrafta yer veren Cumhuriyetin 50. y›l yay›n›d›r; Tarih Vakf›’n›n haz›rlatt›¤›, Cumhuriyetin 75. y›l yay›n› ise ‹stanbul’a ve Prost’a nihayet daha genifl olarak de¤inir, ama Duranay’›n y›llar önce yazd›¤› bir makaleyi sadelefltirip özetleyerek (Sey, 1998). Tasar›mc› ile ilgili istisnai çal›flmalar vard›r: Stefanos Yerasimos’un yürütücülü¤ündeki Michel Protsenko’un (1988) yay›mlanmam›fl master tezi, Prost üzerine genifl ipuçlar› verir; Prost imar›n›n, idari ve hukuki yönleri aç›s›ndan en detayl› çal›flma ‹lhan Tekeli’ye aittir (1992); öte yandan, Niyazi Duranay, Ersen Gürsel ve Sümer Oral (1972), Aron Angel (1992), Turgut Cansever (1993), Burak Boysan (1999) tasar›mc›n›n geçmiflini irdelemeden, 1937 plan› üzerine detayl› kronolojik betimlemeler

sunarlar.

7. Fransa aç›s›ndan ele al›nd›¤›nda, unutmamak gerekir ki, Prost, sa¤ e¤ilimli bir tasar›mc›d›r. Yay›lmac› hükümet politikas›nda taraft›r. Frans›z kolonilerinde askerî yöneticilerle iflbirli¤i içindedir. De¤iflen dünya düzeni içinde, politik duruflu sorgulanabilir.

Benim ‹TÜ Mimarl›k Fakültesindeki 1986-1990 y›llar› aras›ndaki ö¤rencilik y›llar›mda böylesi bir d›fllanma vard›.

Frans›z kolonileri için en kapsaml› çal›flma, halen L’Académie d’Architecture’un haz›rlatt›¤› derlemedir (1960). Yak›n dönemde, Zeynep Çelik (1997) Cezayir’deki kentleflme-modernleflme çal›flmalar›nda Prost’un rolüne detayl› olarak de¤inir.

8. Haziran 1996’da Frans›z Kültür merkezi ‹stanbul’da bir Prost sergisi düzenlemifltir. Yak›n dönem kuramsal çal›flmalar› aras›nda, Bilsel’in Prost araflt›rmas› (20012004); taraf›mca tamamlanan doktora çal›flmas› (Akp›nar, 2003); Cânâ Bilsel’in doktora sonras› çal›flmas› (20042005) ve son olarak Cânâ Bilsel, Stefanos Yerasimos, Pierre Pinon ile gerçeklefltirdi¤imiz TÜB‹TAK araflt›rmas› (20052008) say›labilir. Bu çal›flmalar çerçevesindeki makale ve bildiriler ayr›nt›l› olarak referanslarda sunulmufltur. Halen, Frans›z Kültür Merkezi’nde, Pinon ve Bilsel küratörlü¤ünde Prost üzerine yeni bir serginin haz›rl›klar› sürdürülmektedir. Bu kapsamda, Pinon, Bilsel, Jenan-

Louis Cohen ve Akp›nar’ca katalog çal›flmas› yürütülmektedir.

9. 1933 yar›flmas›ndan bir y›l sonra, ikinci ad›m olarak, Berlin’in bafl planc›s› Martin Wagner ‹stanbul’a davet edildi; iktisadi verilerle kentle ilgili rapor haz›rlad›, azalmakta olan bir nüfusu öngördü. 1935’te 833.414 olan nüfusun, maksimum 3.500.000 olaca¤›n› varsayd› (Wagner, 1936).

10. Vali-Belediye Baflkan› Muhittin Üstünda¤ (14.10.1928-04.12.1938), Lütfi K›rdar (08.12.193820.10.1949) ve Fahrettin Kerim Gökay (24.10.194926.11.1957) ile çal›flt›.

11. ‹stanbul Valilik ve Belediyesi, Türk uzmanlardan Prost Plan› hakk›nda görüfl almak amac›yla, 1952’de ‹TÜ, YTO, belediye ve ‹ller Bankas› temsilcilerinden Geçici Revizyon Komisyonu oluflturur. Komisyon raporu ›fl›¤›nda (ancak 1954’te bas›lm›flt›r), “‹stanbul fiehri ‹mar Plan› Daimi Komisyonu”, di¤er bir deyimle “müflavirler heyeti” oluflturulur. Daimi komite, fiubat 1953’te ve Haziran 1955’te yay›mlanmam›fl raporlar›, Valilik-Belediye Baflkanl›¤›’na sunar.

12. Arû, her platformdaki yaz› ve söyleflisinde, Prost Plan›’n› güzellefltirme çerçevesinde de¤erlendirmeye devam eder; 1999 ve 2000 y›l›nda yapt›¤›m söyleflilerde de, Prost ve tasar›m› aleyhine radikal söylemini ve olumsuz

elefltirilerini yinelemifltir.

13. Prost’un espaces libres’i, “kamusal alan”a (public sphere; kamunun, politik alanda yer al›fl›yla ilintili bir kategori olarak) ve “kamusal mekân”a (public space; idari ve hukuki “kamusall›k” kavram›n›n, flehir planlama ba¤lam›nda görsellefltirilmesine iflaret eder) iflaret eden; tasar›mdaki çocuk oyun bahçeleri, parklar, spor ve rekreasyon alanlar›ndan daha fazlas›n› betimleyen bir terminolojidir.

Her iki kavram da, sekülerlefltirici Türk devrimleri kapsam›nda ele al›n›r.

14. Sekülerleflme, bu çal›flma kapsam›nda Türk ça¤dafllaflma projesinin ruhu olarak görülmektedir. Bu terim, sadece din-devlet ifllerinin idari ve hukuki alanlarda ayr›lmas›n› de¤il, günlük hayatta kamusal mekândaki radikal sosyal dönüflümleri vurgular.

15. Belediye yay›nlar› (1943 ve c.1949), uygulama ve bütçe konusunda en kapsaml› bilgileri aktar›r: Taksim Gezi Park›, Y›ld›z Park›, kas›r ve saraylar›n kamuya aç›l›p düzenlenmesi, Ayasofya çevresinin düzenlenmesi, restorasyon çal›flmalar› ve Atatürk Bulvar›’n›n da içinde bulundu¤u yol yap›m ve geniflletmeleri en önde gelen uygulamalard›. 1943-1948 y›llar› aras›ndaki uygulamalarda 1148 bina y›k›ld› (Tekeli, 1993b:32).

16. Örne¤in Cumhuriyet, 20.01.1950; Arkitekt 19451950 aras›nda kentsel problemleri vurgulayan bir dizi yaz›

yay›nlad›. Zeki Sayar’›n baflyaz›lar› d›fl›nda, Abidin Mortafl’›n (1945) ve Akif Bazo¤lu’nun (1950) elefltirileri ilgi çekicidir.

17. Belediyenin y›ll›k rapor ve albümleri bu konudaki en net kaynakt›r.

18. Tekeli (1992:48) 7289 y›k›ma iflaret eder. Doktora çal›flmam kapsam›nda yapt›¤›m tapu arflivi araflt›rmas›, sadece Aksaray’da, Vatan-Millet caddelerinin kesiflti¤i mahallelerde, 799 hanenin istimlak edildi¤ini ortaya koymufltur.

Kaynakça: • 50 Y›lda ‹mar ve Yerleflme, 1923-1973, ‹mar ve ‹skân Bakanl›¤›, Ankara.

• Académie d’Architecture (1960) L’Oeuvre de Henri Prost, Architecture et Urbanisme, L’Academie d’Architecture, Paris.

• Akp›nar, ‹. (2006) “Secularisation of an Islamic Community: The Istanbul Plan of Henri Prost”, IX. International Docomomo Conference, September 18 to October 01, 2006, ITU, Istanbul and METU, Ankara.

• Akp›nar, ‹. (2006) “1937 Henri Prost Plan›: ‹stanbul için seküler bir düfl”, Yeni Mimar, May›s 2006.

• Akp›nar, ‹. (2004) “The Making of a Turkish Metropolis”, 11th IPHS International Planning History Conference, Planning Models and the Culture of Cities,

Barcelona, 14-17.07.04.

• Akp›nar, ‹. (2004) “Turkification of Istanbul in the 1950s: The Making of Istanbul a Pay-i Taht in the Eastern Mediterranean Region”, International conference on Quality of urban life, Policy versus Practice, ITU, 0305.12.03.

• Akp›nar, ‹. (2003) The Rebuilding of Istanbul after Prost Plan, 1936-1960: from secularisation to Turkish Modernisation, unpublished phd thesis, Bartlett School of Graduate Studies, University College, University of London.

• Akp›nar, ‹. (2003) “‹stanbul’u (Yeniden) ‹nfla Etmek: 1937 Henri Prost Plan›”, Doktora Araflt›rmalar› Sempozyumu, ODTÜ Mimarl›k Fakültesi.

• Akp›nar, ‹.Y. (2003) “Pay-› Taht› sekülerlefltirmek: 1937 Henri Prost Plan›”, ‹stanbul, Ocak, s.20-25.

• Akp›nar, ‹.; Ayd›nl›, S. (2002) “The Making of a Public Space: the Taksim Gezi Park in Istanbul,” the 3rd Design Conference, Kent University and ITU, 9-12.07.2002.

• Akp›nar, ‹.Y. (2003) “‹stanbul… Cumhuriyet…

Prost…” THEME, Say›: 3, s.14-16.

• Akp›nar, ‹. (2000) “The Turkification of Istanbul: emigration and immigration in the 1950s”, IASTE conference, Bari-Italy, published at Center for Environmental Design Research, International Association

of Traditional Environments, Traditional Dwellings and Settlements, University of California, Berkeley - working paper series, pp.43-77, www.arch.berkeley.edu/research/iaste • Alsaç, Ü. (1976) “Türkiye’deki Mimarl›k Düflüncesinin Cumhuriyet Dönemindeki Evrimi”, doktora tezi, ITU Mimarl›k Fakültesi, ‹stanbul.

• Angel, A. (1992) “Projets et Aménagement Urbains à Istanbul de 1933 à nos Jours.” L’Observatoire Urbain d’Istanbul, Say›: 2-3.

• Arû, K.A. (1982) “Türkiye’de ‹mar Plan› Yar›flmalar› Tarihi”, Türkiye Birinci fiehircilik Kongresi, Kitap 2, ODTÜ, Ankara.

• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I, TBMM ve CHP Kurultaylar›nda, 1919-1938, Türk ‹nk›lap Tarihi Enstitüsü Yay›nlar›, ‹stanbul, 1945.

• Bazo¤lu, A. (1950) “‹stanbul ‹mar›nda Karfl›lafl›lan Güçlükler ve fiikâyetler”, Arkitekt, seri IV, s.198-202.

• Belediye (c.1949) Cumhuriyet Devrinde ‹stanbul, ‹stanbul Belediyesi, ‹stanbul.

• Belediye (1943) Güzelleflen ‹stanbul, XX.Y›l, ‹stanbul Belediyesi, ‹stanbul.

• Bilsel, C., Akp›nar, ‹., Yérasimos, S., Pinon, P. (20042008) “Documentation and Preparation of an Inventory on Henri Prost’s Planning Work in Istanbul”, TÜB‹TAKEGIDE

(Fransa) Araflt›rma ‹flbirli¤i Program PIA Bosphorus kapsam›nda Institut Français d’architecture (IFA)’de araflt›rma.

• Bilsel, C. (2004-2005) “Henri Prost’un ‹stanbul Planlamas›: Dokümantasyon ve Envanter Çal›flmas›”, TÜBA doktora sonras› yurtd›fl› burs program çerçevesinde Institut Français d’architecture (IFA) araflt›rma.

Bilsel, C. (2001-2004) “20. Yüzy›l›n ‹lk Yar›s›nda Türkiye’de Modernleflme Projesi ve Henri Prost’un ‹stanbul Planlamas›”, ODTÜ Mimarl›k Fakültesi, Bilimsel Araflt›rma projesi (AFP/BAB).

• Bilsel, C. (2004) “Shaping a Modern City out of an Ancient Capital: Henri Prost’s plan for the historical peninsula of Istanbul”, 11th IPHS International Planning History Conference, Planning Models and the Culture of Cities, Barcelona, 14-17.07.04.

• Bilsel, C. (1996a) “Ideology and Urbanism During the Early Republican Period: Two Master Plans for Izmir and Scenarios of Modernisation”, METU JFA, volume 16, no: 1-2, s.13-30.

• Bilsel, C. (1996b) “Cultures et Fonctionnalités: Evolution de la Morphologie Urbaine de la Ville de Izmir aux XIXe et XXe Siécles”, doktora tezi, Universite de Paris X-Nanterre.

• Boysan, B. (1999) “Aron Angel ile ‹stanbul, Prost ve

Planlar› Üzerine Söylefli”, Mimarl›k, Say› : 285, s.30-39.

• Cansever, T. (1993) “Ülke Ölçe¤inde ‹stanbul’u Planlamak,” ‹stanbul, Say›: 3, s.48-59.

• Collins, G.R. ve Collins, C.C. (1986) Camillo Sitte: The Birth of Modern City Planning, Rizzoli, New York.

• Çelik, Z. (1997) Urban Forms and Colonial Confrontations, Algiers under French Rule, University of California Press, Berkeley.

• Çelik, Z. (1983) The Remaking of Istanbul, University of California Press, Berkeley.

• Duranay, N., Gürsel, E. ve Oral, S. (1972) “Cumhuriyetten bu Yana ‹stanbul’un Planlamas›”, Mimarl›k, Say›: 7, 65-118.

• Erbel, C. (1955) ‹mar Plan› Çal›flmalar› Hakk›nda Rapor, Haziran 1955.

• Erbel, C. (1953) Alt› Ayl›k ‹mar Plan› Çal›flmalar› Hakk›nda Rapor, 28.02.1953.

• Hénard, E. (1982) “L’Avenir des Villes”, s.349-359; “L’Embellissement des Villes”, s.341-344.

• Holod, E. (der.) (1984) Modern Turkish Architecture, University of Pennsylvania Press.

• Jordan, D.P. (1996) Transforming Paris, The Free Pres, London.

• K›rdar, L. (1945) Harp Y›llar›nda ‹stanbul’daki Faaliyetler, ‹stanbul Belediye Matbaas›, ‹stanbul.

• Küçükler, E. (1997) “Kemal Ahmet Arû ile söylefli”, Kent Gündem, Say›: 2, Nisan, s.7-11.

• Leveau, Th. (1960) “Istanbul”, L’Oeuvre de Henri Prost, L’Acad_mie d’Architecture, Paris, s.183-205.

• Mardin, fi. (1993) “Religion and Secularism in Turkey”, The Modern Middle East, A. Hourani, PS. Khoury and MC. Wilson, eds., IB Tauris, London, pp.347-374.

• Mardin, fi. (1991) Makaleler 3: Türkiye’de Din ve Siyaset, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul.

• Mortafl, A. (1945) “Harp Sonras› ‹mar ‹flleri” Arkitekt, cilt 18.

• Olsen, D. (1986) The City as a Work of Art: London, Paris, Vienna, Yale University Press, London.

• Prost, H. (1948) “‹stanbul”, Çev.: Zühtü Feran.

Arkitekt, vol.17-19.

• Prost, H. (1943) Letter to Hautecoeur, 07.10.1943.

• Prost, H. (1937) ‹stanbul Havalisinin Raporu, ‹stanbul Belediyesi, ‹stanbul.

• Prost, H. (1936-1938) “Les Transformations d’Istanbul: recueil des notes à la Conception et Documentation et de L’Application des Plans d’Urbanism au cours des années 1936-1937-1938”, unpublished six volumes.

• Protsenko, M. (1988) “Henri Prost et Istanbul”, yüksek lisans tezi, L’ Institut Français d’Urbanism, Paris.

• Revizyon Komisyonu (1954) Revizyon Komisyonu Raporu, ‹stanbul Belediyesi, ‹stanbul.

• Shankland, D. (1999a) Islam and Society in Turkey, the Eothen Press, Huntington, s.132-168.

• Shankland, D. (1999b) “Development and the Rural Community – Inspired Restraint’’, The Turkish Republic at 75 Years, the Eothen Press, Huntington, pp.51-66.

• Sey, Y. (der) (1998) 75 Y›lda Türk Mimarl›k ve Kentsel Planlamas›, Tarih Vakf›, ‹stanbul.

• Tekeli, ‹. (1992) “Development of Urban Administration and Planning in the Formation of Istanbul Metropolitan Area”, Development of Istanbul Metropolitan Area and Low Cost Housing, Municipality of Greater Istanbul, Istanbul.

• Wagner, M. (1936) ‹stanbul Havalisinin Plan›, Belediye matbaaas›, ‹stanbul.

• Ziyao¤lu, R (1971) ‹stanbul Kad›lar›, fiehremineleriBelediye Reisleri ve Partiler Tarihi, 1453-1971, Akgün matbaas›, ‹stanbul.

Past for Today: Urban Design as a Political Tool since Prost Plan Urban design spatially relates the ideological positioning of the local and central administrations.

Until today urban design of the central Istanbul has been based on the Prost Plan. Although the rhetoric of the 1930s and the 21st century shares common

terminologies as well as design approach in the textual and rhetorical representation, the ideological content has radical differences. What we can witness today is the paradigm shift of the urban spatialization from ‘secular’ connotation into ‘democratic’ one. In this context, ‘beautification’ has been the main approach in the formation of the central Istanbul, has other ideological implications.

The article gives a brief and experimental outline of the urban design approach in the city of Istanbul in the early Republican period and the 21st century.

Toplumlar›n içinde bulundu¤u sosyopolitik ortamlar, kentlerin yap›l› çevrelerinin infla edilme sürecini belirleyen temel olgulard›r. Bu sürecin hayata geçirilmesinde rol oynayan yar›flmalar, proje elde etme biçimi için baflvurulan yollardan birini oluflturur. Mimari ve kentsel ölçekte aç›lan yar›flmalar, art›k günümüzde hâkim küresel kent söylemleri paralelinde büyük kentsel projeler elde etmek için de aç›lmaya bafllam› flt›r. Bu makalede, ‹stanbul’da bir dönemdir aç›lmakta olan kentsel tasar›m yar›flmalar›na bak› larak, kent kültürü ba¤lam›nda kazan›mlar›n neler oldu¤u sorgulanm›flt›r. Bunun için kentsel tasar›m yar›flmalar›n›n ülkemizde nas›l bir yar›flma gelene¤i içinden olufltu¤unu anlamak gerekir.

Bu nedenle Cumhuriyetin kurulufl y›llar›ndan itibaren kentlerin planlanmas› ve yap›lar›n

infla edilmesi sürecinde bir tür hizmet al›m mekanizmas› olarak kullan›lan yar›flmalara tarihsel süreçte bak›lm›fl olup bu konuda Mimarlar Odas›’n›n yay›mlad›¤› yar›flmalar dizini (Anonim, 2004) kaynak olarak kullan›lm›flt›r.1 Yar›flmalar tarihine dönemsel bir olgu aramaks› z›n, onar y›ll›k periyotlar olarak bak›ld›¤›nda; yar›flmalar›n konusu, ölçe¤i (mimari, kentsel) ve dönemin belli bafll› toplumsal olgular› karfl›m›za flöyle bir tablo ç›kar›r: 1930 – 1939 y›llar› aras›nda aç›lan 37 yar›flmadan 29’unun ‹stanbul d›fl›ndaki kentlerde yönetim, kültür, hizmetler, konaklama gibi kamusal donat›lar ile apartman, köy ve göçmen evleri gibi konut yap›lar›na yönelik konularda aç›ld›¤› görülür. Ankara imar plan› yar›flmas› ise, bu dönemde kentle ilgili aç›lan tek yar›flmad›r.

Geriye kalan sekiz yar›flma ‹stanbul’da kamu yap› lar› ve alanlar› için aç›lm›flt›r (Y›ld›z Saray› Merasim Dairesi’nin tefrifli, 16 Mart fiehitleri abidesi ve konservatuar binas›, Yalova termal oteli, adliye binas›, konservatuar ve tiyatro binas›, Yörükali plaj›, ‹stanbul liman› Galata yolcu salonu, Kad›köy halkevi). Bu dönemde yar›flmalar›n aç›ld›¤› kentler belli bir bölgede toplanmaz.

Elaz›¤’dan Lüleburgaz’a kadar ülke bütününe da¤›lmaktad›r. Yar›flmay› kazanan mimarlar›n ço¤unu Türk mimarlar oluflturur. Burada, kamu yap›lar›n› projelendirme iflinin siparifl usulü ile do¤rudan yabanc› mimarlara verilmesi yerine, “müsabaka” yoluyla elde edilmesi gerekti¤i konusunda Türk mimarlar›n›n verdi¤i mücadelenin rolü büyüktür (Sayar, 2004).

1940 – 1949 y›llar› aras›nda aç›lan 54 yar›flmadan 45’inin ‹stanbul d›fl›ndaki kentlerde kamu yap›lar› ve alanlar› (e¤itim, kültür, spor, yönetim, hizmetler, meydan) ile konut yap›lar›na (ilk ö¤retmen evleri, iflçi evleri, mahalle yerleflmesi, kooperatif evleri, ucuz belediye ve banka evleri) ait proje yar›flmalar› oldu¤u görülmektedir.

O dönemin konut politikalar›n›n hem çal›flma alan› ile konut alan›n›n bir arada düflünülmesi, hem de alt gelir grubunun da sahip olabilece¤ i ucuz konutlar›n üretiminin sa¤lanmas› aç›s›ndan kendi iç tutarl›¤›n› göstermektedir.

Cumhuriyet ilkelerinin yay›lmas› ve ulusal e¤itimin sa¤lanmas› amac›yla kurulan ve kamusal donat›lar olarak ele al›nabilecek halk evleri ve köy enstitüleri için aç›lan yar›flmalar›n, di¤er yar› flmalar aras›nda önemli bir yer tuttu¤u görülür.

Bu dönemde iki flehir plan›yla ilgili yar›flma aç›lm›flt›r (Samsun ve Ödemifl). Geriye kalan dokuz yar›flma ‹stanbul’da yine kamusal yap›lar ve alanlar için aç›lm›flt›r (Radyoevi, Aç›khava Tiyatrosu, Adalet Saray›, fakülte ek binalar›, büro binas›, II no’lu park gazinosu, Vak›f ‹fl Han› yap› lar›).

1950 – 1959 y›llar› aras›nda aç›lan 80 yar›flma ile bu dönemin, yar›flma say›lar› aç›s›ndan önceki iki dönemi aflt›¤› görülmektedir. Bu dönemin di¤er bir özelli¤i de kentlerin imar planlar› n›n yap›lmas› için aç›lan yar›flmalar›n say›s›n›n artmaya bafllamas›d›r (Uluslararas› ‹zmir fiehir Plan› Yar›flmas›, Eskiflehir ‹mar Plan›, Malatya ‹mar Plan›, Uluslararas› Ankara fiehri ‹mar Plan› Yar›flmas›, Antalya ‹mar Plan› Yar›flmas›, Adapazar› ‹mar Plan› Yar›flmas›). Bu dönemde 1956 tarihinde “Orta Do¤u Yüksek Teknoloji Enstitüsü” ad›yla e¤itime bafllayan, 1959 tarihinde özel statüsü belirlenerek ODTÜ ad›n› alan üniversitede ilk defa fiehir ve Bölge Planla‹stanbul’da Kentsel Tasar›m Yar›flmalar›na Bir Bak›fl Gülflen Özayd›n ma Bölümü’nün kurularak e¤itime bafllamas›yla,

planlama kavram› akademik anlamda geliflmeye bafllam›flt›r. Yine alt› ilin hükümet konaklar› yar›flmas› da bu dönem içinde gerçekleflir (Elaz›¤, Sakarya, Ad›yaman, Bitlis, K›rflehir, Urfa).

Yar›flmalar kamusal donat›lar› (yönetim, konaklama, hizmet, sa¤l›k, kültür, spor, e¤itim) karfl›lamaya yönelik konularda aç›l›rken, ucuz ev tipi ile ilgili 1950 y›l›nda sadece bir tek yar›flman› n aç›lm›fl olmas›, dönemin politik yap›s›n›n tercihlerinde konuta iliflkin bir yar›flma talebinin olmad›¤›n› göstermektedir. Bu dönemde ‹stanbul’da aç›lan yar›flma say›s› önceki di¤er iki döneme göre daha fazla say›dad›r. ‹stanbul’da aç›lan 14 farkl› yar›flma konusu (hastane ek yap›lar›, askeri müze, okul, Anadolu Kulübü, ifl han›, çarfl›, hava meydan› binas›, belediye saray›, idare ve büro binas›, Rumelihisar› bahçe düzenlemesi, Harbiye K›fllas› ve civar›n›n tanzimi, otel) ‹stanbul’un imar hareketleri aç›s›ndan tekrar cazibe alan› olmaya bafllad›¤›n› gösterir. Di¤er taraftan tek partili yönetimden çok partili demokratik rejime geçiflin yafland›¤› bu dönemde, Türkiye’de yar›flma gelene¤ini gitgide kurumsallaflmaya götüren ad›mlar da at›l›r. 1952 y›l›nda Bay› nd›rl›k Bakanl›¤› taraf›ndan “Mimarl›k ve fiehircilik

Yar›flmalar›na Ait Yönetmelik”in ç›kar›lmas›, 1950-1953 y›llar› aras›nda Bay›nd›rl›k Bakanl›¤› ile ortaklafla yap›lan çal›flmalar sonucunda 1954 y›l›nda di¤er meslek odalar› ile birlikte Mimarlar Odas›’n›n kurulmas›, serbest mimarl›k kariyerinin do¤mas›, liberal ekonominin önünün aç›lmas›yla birlikte özel sektörün mimarl›k alan›na müflteri olarak girmesi bu dönemin dinamikleri olarak kendini gösterir (Sayar, 2004).

1960 – 1969 y›llar› aras›ndaki dönemde 1961 Anayasas›n›n gelifltirdi¤i demokratikleflme süreçlerine paralel olarak planlama kavram›; akademik kurum d›fl›nda da DPT vb. yeni kurumlar› n oluflturulmas›yla ülkenin gündemine girmifl, bölge planlama, flehir planlama disiplinleri etkinlik kazanmaya bafllam›flt›r. Bu dönemde aç›lan 163 yar›flma içinde, ‹ller Bankas› taraf›ndan aç›lan planlama yar›flmalar›n›n say›s›nda da bir art›fl olur. Çok ayr›nt›l› tespitlere dayanan, kent monografileri haz›rland›ktan sonra aç›lan bu yar› flmalar, yeni planlama paradigmas›n›n tart›fl›lmas› nda ve yayg›nlaflmas›nda önemli ifllevler görmüfltür (Tekeli, 1998). ‹mar plan› yar›flmaya aç›lan kentlerin (Erzurum, Konya, Adana, Sivas, Trabzon) yan› s›ra iki yerin ilk defa mevzii imar

planlar›n›n da (‹stanbul Vatan Caddesi Mevzii ‹mar Plan› ve Kitle Etüdü ile Mersin fiehrinde Mevzii ‹mar Plan›) yar›flmaya aç›ld›¤› görülür.

Ayr›ca uluslararas› Side Yerleflme Plan› yar›flmas› da bu dönem içinde gerçekleflerek, kent planlaman› n bilimsel içeri¤inin geliflmesine büyük katk›s› olmufltur. Di¤er taraftan 60’l› y›llar, kentsel sorunlar›n a¤›rl›k kazand›¤›, kalk›nma planlar›n›n ciddiyetle uygulanmaya çal›fl›ld›¤› bir dönem niteli¤i gösterir. Bay›nd›rl›k Bakanl›¤› kamu planlama ve yat›r›m hizmetlerini bünyesinde toplam›flt›r. Bay›nd›rl›k Bakanl›¤› proje yar› flmalar›nda da belirleyici rol oynam›flt›r (Aygün, 2004).

Bina/parsel ölçe¤inde aç›lan yar›flma konular› ise yönetim yap›lar› (Ayd›n, Edirne, Artvin, Kars hükümet konaklar›), e¤itim yap›lar›, kültürel yap›lar (müze, sinema, kongre yap›lar›, konservatuar yap›lar›, kütüphane), sa¤l›k, spor, hizmet, sanayi, büyükelçilik, konaklama yap›lar› gibi çeflitlenmifltir. Ancak bu dönemde konutla ilgili hiçbir yar›flman›n aç›lmam›fl olmas› da dikkat çekicidir. Bu dönemde ‹stanbul’da aç›lan yar› flma say›s› 25 adettir. Çeflitli konularda (çarfl›büro, hastane, araflt›rma merkezi, ticaret odas›,

ö¤renci yurdu, e¤itim yap›s›, kütüphane, otel, an›t, harp akademileri, müze, orduevi, ordu karargâh tesisleri, bak›m evi, kongre binas›, reklam sitesi) aç›lan yar›flmalar›n aras›nda henüz kentsel ölçekte aç›lan proje yar›flmas› bu dönem içinde yer almamaktad›r.

1970 – 1979 y›llar› aras›nda ise aç›lan yar›flma say›s› bir önceki döneme göre azalma göstererek 98’e düflmüfltür. Ancak planlama alan›nda yap›lan yar›flmalarda bir önceki döneme göre azalma olmam›fl, içerik çeflitlenmeye bafllam›flt›r (‹zmit ‹mar Plan›, Adana-Karatafl Turizm Planlamas›, Zonguldak-Kozlu-Kilimli-Çatala¤z› Metropoliten Alan Planlama, Band›rma (R›ht› m) Sahil fieridi Turistik Düzenlemesi, Gaziantep Kent Bütünü ‹mar Plan›, Pamucak Mevkii Turistik Planlamas›, ‹zmit K›y› Kesimi Kültür, Fuar ve Rekreasyon Alanlar› Planlamas›). Bu dönemde aç›lan yar›flmalardan da görüldü¤ü gibi, planlamada “turizm” olgusu merkezi idare taraf›ndan kentlerin geliflmesini sa¤layacak bir kentsel dinamik olarak ele al›nm›flt›r. Yine bu dönemde ikinci konutlar ak›m›n› bafllatacak projelendirmelerin bir k›sm› yar›flma ile elde edilmifltir (Ayval›k Cunda Tatil Köyü/S›n›rl›).2

Hükümet konaklar› için aç›lan yar›flmalar›n say›s›nda bir art›fl olmufltur (11 il). Bina/parsel ölçe¤ inde aç›lan yar›flma konular›nda ise daha çok üniversite yap›lar›n›n ço¤unlukta oldu¤u görülür. ‹stanbul’da aç›lan yar›flmalar kamu yap›lar› elde etme amaçl›d›r (‹stanbul Demirciler Çarfl›s› “s›n›rl›”, ‹stanbul Ticaret Saray›, ‹stanbul Adli T›p Enstitüsü, ‹stanbul Bak›rköy Ruh Sa¤l›¤› Sitesi, ‹stanbul Yedikule Sa¤l›k Sitesi, ‹stanbul Cevizli Onkoloji Hastanesi, ‹stanbul Zeytinburnu Kapal› Spor Salonu, ‹stanbul Üniversitesi ‹flletme Fakültesi, Yeflilköy Hava Meydan› “s›n›rl›”, ‹stanbul Emniyet Müdürlü¤ü). Bu dönemde de kentsel ölçekte aç›lan bir yar›flma bulunmamaktad› r.

1980 – 1989 y›llar› aras›ndaki dönem; sosyopolitik ortam, kentsel mekân›n üretim süreçleri, planlama terminolojisindeki ve yasal mevzuattaki önemli de¤iflimlerle birlikte bir k›r›lma noktas› olarak yaflanan bir dönem olmufltur. Bir taraftan belli bir süre demokrasinin ask›ya al›nd›¤›, sendikalar, meslek kurulufllar› ve üniversitelerin etkinliklerinin ortadan kald›r›ld›¤› bu dönem, tüm alanlarda oldu¤u gibi mimarl›k ortam› n› da derinden etkilemifltir (Aygün, 2004).

Di¤er taraftan tüketim, iletiflim, küreselleflme ve bunlara paralel olarak ekonomik ve mekânsal büyüme, bu döneme damgas›n› vuran temel kavramlar olmufl (Sayar, 2004), yat›r›m politikalar› nda yaflanan radikal de¤iflimler, kentsel mekân› n üretim süreçlerini de etkilemifltir. Bu dönem içinde yaflanan di¤er önemli bir de¤iflim; 1984 y›l›nda imar plan› yetkilerinin merkezden belediyelere devredilmesidir. Bu süreçle birlikte planlama ve tasar›m yar›flmalar›nda da de¤iflimler yaflanm›flt›r. Art›k kentlerin imar planlar› için belediyeler yar›flma açmay›p ihale yöntemini kullanm›fllar ve bu konuda büyük sorunlar yaflanm› flt›r. ‹haleyi kazanan firmalar›n yetersizli¤i, ihale sürecinin fleffaf olmay›fl›, politik bask›lar sonucunda ortaya ç›kan imar planlar› ve sonras› nda yap›lan plan tadilatlar› ile yaflam kalitesi olmayan sa¤l›ks›z kentler oluflmufltur. Bu dönemde planlama alan›nda aç›lan sadece bir yar›flma vard›r (Ankara Kalesi Koruma Gelifltirme ‹mar Plan›). Bunun d›fl›nda kentsel ölçekte aç›lan 17 yar›flma (Kültürpark, an›t ve çevresi, meydan yer alt› ve yer üstü alan›, sahil fleridi ve yak›n çevresi, tarihî kent merkezi çevresi, milli park ve flehitlik alan›, otobüs terminali ve yak›n çevresi rekreasyon

alan›, belediye binas› ve çevresi, fuar alan› düzenlemeleri) daha çok çevre düzenlemesi kapsam›nda görülmektedir. Mimari yar›flmalar›n ço¤unlu¤unu yine kamu yap›lar› (hükümet konaklar› “103 yar›flma içinde 14 adet” , yönetim, kültür, e¤itim, sa¤l›k, hizmet, büyükelçilik, havaliman›, otobüs terminali) oluflturmaktad›r.

Kamu yap›lar› için aç›lan mimari proje yar›flmalar› n›n yan›nda az da olsa sosyal konut için aç›lan üç yar›flma bulunmaktad›r (Bay›nd›rl›k Bakanl›¤› taraf›ndan ç›kar›lan Gecekondu Önleme Bölgeleri ve Geri Kalm›fl Yörelerde Kiral›k Konut ile 200 Üniteli Ankara Devlet Mahallesi Proje Yar›flmalar›, Kent-Koop taraf›ndan ç›kar›lan Sosyal Konut Konulu Ö¤renci Yar›flmas›).

Bu dönemde aç›lan toplam 103 yar›flma aras› nda yer alan sekiz adet yar›flma, yeni bir kavram ve mesleki disiplin alan› olarak ülkemizde kurumsallaflmaya bafllayan kentsel tasar›m yar› flmalar› olarak yar›flmalar tarihine geçmifltir.

1981 y›l›nda ilk defa aç›lan kentsel tasar›m yar›flmas›; “Eskiflehir Fuar› ve Dinlence E¤lence Kültür Alanlar› Kentsel Tasar›m›” ad›yla aç›lan yar› flmad›r.3 Ülkemizde kentsel tasar›m yar›flmalar› n›n aç›lmas›, kentsel tasar›m›n yeni bir bilim

dal› olarak akademik çevrede kurumsallaflmas› süreciyle birlikte geliflir. Kentsel tasar›m›n bir uzmanl›k e¤itimi olarak belirlenmesi çal›flmalar› ilk defa ‹DGSA Yüksek Mimarl›k Bölümü’nde bafllat›lm›fl ve ayn› kurum taraf›ndan bir yönetmelik haz›rlanarak 1978 y›l›nda Resmî Gazete’de yay›mlanm›flt›r. Bu kurumda e¤itime ancak 1984 y›l›nda bafllanabilmifltir. Bu tarihten sonra flehircilik bölümü olan baz› üniversitelerde de kentsel tasar›m yüksek lisans programlar› aç›lmaya bafllanm›flt›r. Di¤er taraftan ‹DGSA’da (YÖK yasas›ndan sonra ad› MSÜ ve daha sonra MSGSÜ olarak de¤iflmifltir) kentsel tasar›m bilim dal›n›n kurucular› aras›nda yer alan akademisyenlerin 1982 tarihinde ‹TÜ Mimarl›k Fakültesi’nde yap›lan 1. Ulusal Tasarlama Kongresi’nde sunduklar› bildiriyle kentsel tasar›m disiplini akademik ortamlarda tart›fl›lmaya bafllanm›flt› r.4 Yine bu grubun o tarihlerde mimarl›kla ilgili dergilerde yazd›klar› makaleler, doktora e¤itimlerini yurtd›fl›nda kentsel tasar›m konusunda yapm›fl olmalar›, ilk aç›lan kentsel tasar›m yar›flmalar› nda jüri üyesi olmas›, kentsel tasar›m›n bir kavram olarak ülkemizde yayg›nlaflmas›nda ve kentsel tasar›m yar›flmalar›n›n kurumsallaflmas›

nda öncü rol oynam›flt›r.5 Bu dönemde yerel yönetimler kendi alanlar› nda büyük kentsel alanlar için pefl pefle kentsel tasar›m yar›flmalar› açmaya bafllam›flt›r (Adana Kültür ve E¤lence Vadisi Kentsel Tasar›m Yar›flmas›, Gaziantep 100. Y›l Atatürk Kültür Park› ve Çevresi Kentsel Tasar›m Yar›flmas›, Bursa Büyükflehir Belediyesi Zafer ve fiehreküstü Meydanlar› Kentsel Tasar›m Yar›flmas›, ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Yenikap› Kültür ve E¤lence Park› Kentsel Tasar›m Yar›flmas›)6. ‹stanbul’da aç›lan bu ilk kentsel tasar›m yar›flmas› ile birlikte Belediye Baflkan› Bedrettin Dalan’›n dönemi bafllar ve ‹stanbul’da üç önemli meydan için kentsel tasar›m yar›flmalar› aç›l›r (Üsküdar, Be-

References Retrieved from Bernard Tschumi The Manhattan Transcripts Retrieved from Kentsel Tasarım Çalıştayı Retrieved from Mimarist Kentsel Tasarım Kuramı Retrieved from Shift in Public Open Space Notion New Landscape Contexts Retrieved from The impact of street properties on cognitive maps Retrieved from Tschumi_6_Concepts Retrieved from City on the Gulf: Koolhaas Lays Out a Grand Urban Experiment in Dubai http://www.nytimes.com/2008/03/03/arts/design/03kool.html?pagewanted=2