Суми у 1941-1943 роках: офіціоз та дійсність by Геннадій Іванущенко

Âîëîäèìèð Áóáíîâ

Ïðèñâÿ÷óºòüñÿ 355-ð³÷÷þ ì. Ñóìè

ÑÓÌÈ Ó 1941-1943 ÐÎÊÀÕ: ÎÔ²Ö²ÎÇ ÒÀ Ä²ÉÑÍ²ÑÒÜ

Ñóìè 2010

ÁÁÊ 63.3(4Óêð-4Ñóì)61 Ó-45

ÏÐÎ ÀÂÒÎÐÀ Áóáíîâ Âîëîäèìèð Âàñèëüîâè÷ íàðîäèâñÿ 25.01.1932 ð. ó ì. Ãëóõîâ³ Ñóìñüêî¿ îáëàñò³, ó ðîäèí³ ñëóæáîâöÿ. ×åðåç äâà ðîêè ñ³ì’ÿ ïåðå¿õàëà äî ì. Ñóìè. Ï³ñëÿ çàê³í÷åííÿ Ñóìñüêî¿ øêîëè ¹ 4 ³ ôàêóëüòåòó ìîòîðîáóäóâàííÿ Õàðê³âñüêîãî àâ³àö³éíîãî ³íñòèòóòó ïðàöþâàâ íà ïðîìèñëîâèõ ï³äïðèºìñòâàõ Îìñüêà òà Ñóì. Ö³êàâèòüñÿ êðàºçíàâñòâîì, çîêðåìà äîñë³äæóº ïåð³îä îêóïàö³¿ ì. Ñóìè òà íàö³îíàëüíî-âèçâîëüíèé ðóõ íà Ñóìùèí³. Îäðóæåíèé. Ìàº äîíüêó ³ ñèíà (³íæåíåðè) òà îíóêà (³íæåíåð) ³ îíóêó.

Àâòîð âèñëîâëþº ùèðó ïîäÿêó À.Ì.Áëèçíþêó çà ïðîïîíîâàíó ³äåþ íàðèñó, Ñ.².Ãóöàíó, Ã.Ì.²âàíóùåíêó, À.Ñ.Íàòàëóñ³, Ì.Ì.Ïåòðåíêó, À.².Ñåìàøêó, äðóæèí³ Íîíí³ Ìèõàéë³âí³, äîíö³ Ìàðèí³, îíóêó Ä³ìî÷ö³ çà îáðîáêó ðóêîïèñó ³ éîãî êîìï’þòåð³çàö³þ òà ãîëîâ³ Ñóìñüêîãî ³ñòîðè÷íîãî êëóáó ³ì. Î.Áóëàòîâè÷à Ñ.Â.Íåãîâñüêîìó çà ô³íàíñóâàííÿ âèäàííÿ.

Ó-45 Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü / Àâòîð-óïîðÿäíèê: Áóáíîâ Â.Â. – Ñóìè: ________________, 2010. – 76 ñ.: ³ë.

ISBN Àâòîð âèêðèâàº ìàéæå ñóö³ëüíó áðåõíþ ó ðàäÿíñüêèõ îô³ö³éíèõ (³ íå ò³ëüêè îô³ö³éíèõ) âèäàííÿõ “äîñÿãíåíü” êîìóí³ñòè÷íî¿ ïàðò³¿ â îðãàí³çàö³¿ ïàðòèçàíñüêîãî òà ï³äï³ëüíîãî ðóõó îïîðó ñóì’ÿí â ïåð³îä í³ìåöüêî¿ îêóïàö³¿. Íà îñíîâ³ àðõ³âíèõ äîêóìåíò³â ïîêàçóº ãàíåáíå çàìîâ÷óâàííÿ òÿæêèõ ïðîâàë³â òà ëåäü íå òîòàëüíå äåçåðòèðñòâî âèùèõ ïîñàäîâö³â ì³ñòà ³ îáëàñò³. Ïîâ³äîìëÿº ÷èòà÷àì ùå íåâ³äîì³ ñòîð³íêè ³ñòîð³¿ Ñóìùèíè òîãî ÷àñó. Âèäàííÿ ðîçðàõîâàíå íà ³ñòîðèê³â, êðàºçíàâö³â, ùèðîêèé çàãàë, íåáàéäóæèé äî ³ñòîð³¿ ð³äíîãî êðàþ.

ÁÁÊ 63.3(4Óêð-4Ñóì)61

ISBN

²ñòîð³þ íåìîæëèâî çì³íèòè. Òðåáà ò³ëüêè ìàòè â³äâàãó çíàòè ¿¿ ïðàâäó. Ëèøå òîä³ ìîæíà çì³íèòè íèí³øíþ æîðñòîêó ðåàëüí³ñòü. Ïàíòåëåéìîí Êóë³ø

Ïåðåäìîâà Íà ìîþ äóìêó, çà óâåñü ïåð³îä íåçàëåæíîñò³ Óêðà¿íè íàéãëèáèíí³øèì õóäîæíüî-ïóáë³öèñòè÷íèì âèäàííÿì, ïðèñâÿ÷åíèì Äðóã³é ñâ³òîâ³é â³éí³ â Óêðà¿í³, º êíèãà äîêòîðà ñ³ëüñüêîãîñïîäàðñüêèõ íàóê, êîëèøíüîãî 1-ãî ñåêðåòàðÿ Ïîëòàâñüêîãî îáêîìó ÊÏÓ, Ãåðîÿ Ñîö³àë³ñòè÷íî¿ ïðàö³, àêàäåì³êà Ô.Ò. Ìîðãóíà «Ñòàë³íñüêî-ã³òëåð³âñüêèé ãåíîöèä óêðà¿íñüêîãî íàðîäó: ôàêòè ³ íàñë³äêè» [10], õî÷à ÿ ³ íå çãîäåí ç äåÿêèìè òâåðäæåííÿìè àâòîðà. À ùå âèéøëè â ñâ³ò òàê³ äîñë³äæåííÿ: Ï. Øòåïà «Ìîñêîâñòâî» [19], ÿêà âáèâ÷î ðîçâ³í÷óº çàãàðáíèöüêó ïîë³òèêó ðîñ³éñüêî¿ ³ìïåð³¿ óñ³õ ÷àñ³â, òà Â. Áåëèíñêèé «Ñòðàíà Ìîêñåëü, èëè Îòêðûòèå Âåëèêîðîññèè» [2], äå ðîçêðèâàºòüñÿ íåñëîâ’ÿíñüêå ïîõîäæåííÿ “ñòàðøîãî áðàòà”, çíà÷íî ìîëîäøîãî â³ä Êè¿âñüêî¿ Ðóñ³. Ðàçîì ç íîâ³òíüîþ ³ñòîð³ºþ Óêðà¿íè ¿õ ñë³ä ïîñò³éíî ÷èòàòè ³ ïåðå÷èòóâàòè, öèòóâàòè ³ ïåðåêàçóâàòè, ùîá ÿêîìîãà á³ëüøå ëþäåé ïî÷óëî ãëèáîêî ñõîâàíó ïðàâäó ïðî íàøó äàëåêó ³ íåäàâíþ ä³éñí³ñòü. Áî ÷è ìîæíà ãëîáàëüíå çàìîâ÷óâàííÿ ³ ñóö³ëüíå, ÿê âèÿâëÿºòüñÿ, ôàëüøóâàííÿ ïîä³é ââàæàòè íàøîþ ñïðàâæíüîþ ³ñòîð³ºþ? Òèì á³ëüøå, ñïðîáà ä³ñòàòèñÿ äî ¿¿ «á³ëèõ ïëÿì» ñïðèéìàºòüñÿ êîìóí³ñòè÷íèìè îðòîäîêñàìè ÿê íàìàãàííÿ ïåðåïèñàòè ìèíóëå. Òàê, ìîæå, âîíè – âñåçíàþ÷³ – ïîêàæóòü, â ÿêèõ ðàäÿíñüêèõ ï³äðó÷íèêàõ ðîçêàçàíî íàøèì îíóêàì ³ ïðàâíóêàì ïðî íå÷óâàí³ ó ñâ³ò³ ãîëîäîìîðè óêðà¿íö³â, ïðî Êàòèíü – ðîçñòð³ë çà íàêàçîì Ñòàë³íà á³ëüøå 22 òèñ. ïîëüñüêèõ îô³öåð³â, ÿê³ çäàëèñü íàì ó 1939 ð. ó ïîëîí, ïðî íàéæàõëèâ³øó á³éíþ Äðóãî¿ ñâ³òîâî¿ â³éíè òà çàãèáåëü Ï³âäåííî-Çàõ³äíîãî ôðîíòó ó âåðåñí³ 1941 ð., ïðî çëî÷èíí³ âèïðîáóâàííÿ íà ñâî¿õ æå ëþäÿõ ó Ðàäÿíñüêîìó Ñîþç³ àòîìíèõ áîìá, ïðî ïîâñòàííÿ ó 1954 ð. Êåíã³ðñüêèõ â’ÿçí³â ÃÓËÀÃó, ïðî ï³äñòóïíå âáèâñòâî «ñâî¿ìè», à íå âèãàäàíó çàãèáåëü â³ä âîðîãà ó áîþ, Ãåðîÿ Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó, ãåíåðàëà, íàøîãî çåìëÿêà Ñ.Â. Ðóäíºâà, àáî çàìîâ÷óâàíèé ïîäâèã îõòèð÷àíèíà Î.Ï. Áåðåñòà, ÿêèé ïåðøèì âñòàíîâèâ ïðàïîð Ïåðåìîãè íàä ðåéõñòàãîì, àáî ïîÿñíÿòü, íàïðèêëàä, “²ñòîð³þ ÓÐÑÐ” Î. Êàñèìåíêà (âèäàííÿ ÀÍ Óêðà¿íè), äå ó âèäàíí³ 1960 ð. ãåíñåêà Ì. Õðóùîâà ï³äíîñÿòü äî íåáåñ, à ó âèäàíí³ 1965 ð., ï³ñëÿ çâ³ëüíåííÿ éîãî ç ïîñàäè, ïðî íüîãî – í³ ñëîâà. Îòàêà “ïðàâäèâ³ñòü” íàøî¿ ìè- Ëåéòåíàíò Î.Áåðåñò ³ ìîëîäøèé ñåðæàíò íóâøèíè. ç ïîëîíåíèì ¿ìè í³ìåöüêèì ãåíåðàëîì

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: Ìàðøàë Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó, ï³ñëÿâîºííèé ì³í³ñòð îáîðîíè ÑÐÑÐ Ð.ß.Ìàëèíîâñüêèé íà çàïèòàííÿ äîíüêè, ÷îìó ó íüîãî íåìàº êíèã ïðî Äðóãó ñâ³òîâó â³éíó, â³äïîâ³â: “Íåõàé áðåøóòü áåç ìåíå. Ïðàâäó ïðî â³éíó ùå äîâãî í³õòî íå ñêàæå ³ íå íàïèøå, áî íå íàäðóêóþòü” [10, ñ.108]. ² õî÷à ïðîæèòå â îêóïîâàíèõ Ñóìàõ – ò³ëüêè íåâåëè÷êà ÷àñòêà äîë³ ìîãî ì³ñòà, ÿ íå õî÷ó çàëèøàòè íàâ³òü ¿¿ çí³âå÷åíîþ áðåõíåþ â îô³ö³éí³é ë³òåðàòóð³ ùå ç á³ëüøîâèöüêèõ ÷àñ³â. Ìåí³ äàâíî õîò³ëîñÿ ä³çíàòèñÿ ÿêîìîãà á³ëüøå äîêóìåíòàëüíèõ ôàêò³â ïðî ò³ äóæå íåïðîñò³ ïîä³¿ ìîãî äèòèíñòâà. Àëå òîä³ öå «ìàëè ïðàâî» äàëåêî íå âñ³, íàâ³òü âèñîêîïîñòàâëåí³ ïàðò³éö³, à ðîçêàçóâàòè ìîãëè ò³ëüêè âèíÿòêîâî äîâ³ðåíèì òà é òî ïîøåïêè, áî âñå áóëî ïðîíèçàíå «ñåêñîòàìè». ² ò³ëüêè ï³ñëÿ ïðîâàëó çëîâ³ñíîãî ÄÊÍÑ ïàðò³éí³ àðõ³âè ó 1991 ð. ïåðåäàëè äåðæàâ³, ³ ç’ÿâèëàñÿ ìîæëèâ³ñòü çàãëÿíóòè ïðàâä³ â î÷³. Öåé íàðèñ ïðî òå, ÿê ç îêóïàíòàìè óñ³õ ìàñòåé âîþâàëè ó ï³äï³ëë³ öèâ³ëüí³ ñóì’ÿíè. Íàïèñàíî çà àðõ³âíèìè ìàòåð³àëàìè ò³º¿ ïîðè, ó ò.÷. ³ ñåêðåòíèìè. Îðôîãðàô³ÿ äîêóìåíò³â, ÿê ïðàâèëî, çáåðåæåíà. Â.Áóáíîâ

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

Ç ÷îãî ïî÷àëîñÿ äîñë³äæåííÿ Âë³òêó 1978 ð. â ³ñòîð³¿ ìîº¿ øêîëè ¹ 4 â³äáóëàñÿ óí³êàëüíà ïîä³ÿ –çóñòð³÷ óñ³õ øåñòè äîâîºííèõ âèïóñê³â 10-õ êëàñ³â (ç 1936 ïî 1941 ð³ê). ¯¿ ó÷àñíèêè çâåðíóëèñÿ äî ì³ñöåâî¿ âëàäè ç ïðîõàííÿì ïðèñâî¿òè øêîë³ ³ì’ÿ ¿¿ êîëèøíüî¿ ó÷åíèö³ ïàðòèçàíêè Ìàð³¿ Áàäàºâî¿, ðîçñòð³ëÿíî¿ í³ìöÿìè. Íà çàïèò øêîëè ïðî áîéîâèé øëÿõ â³äâàæíî¿ ìåñíèö³ çàâ³äóþ÷à ïàðòàðõ³âîì Í.Ô. Ñàõàðîâà íàäàëà 30.01.1979 ð. òàêó äîâ³äêó: «…Ñóìñêîé ïàðòèçàíñêèé îòðÿä áûë ñîçäàí â ñåíòÿáðå 1941 ã. Îòðÿä áàçèðîâàëñÿ â Íèêîëüñêîì ëåñó [ðàéîí ñ. Áèòèöÿ. – Â.Á.] è íàñ÷èòûâàë â ñîñòàâå ñâûøå 30 ïàðòèçàí. Îòðÿäîì ïðîâîäèëèñü äèâåðñèîííûå îïåðàöèè íà òåððèòîðèè ãîðîäà è ïðèãîðîäíûõ äîðîãàõ, â ðåçóëüòàòå êîòîðûõ óíè÷òîæåíî 2 ëåãêîâûõ, 5 ãðóçîâûõ àâòîìàøèí ñ áîåïðèïàñàìè. Óáèòî 14 îôèöåðîâ è 27 ñîëäàò íåìåöêîé àðìèè. Îòðÿä áûë ðàñêðûò è ðàçãðîìëåí êàðàòåëÿìè. Âìåñòå ñ Áàäàåâîé Ì.Â. áûëè ðàññòðåëÿíû ïàðòèçàíêè Ðàõìàíîâà Ìàðèÿ Ñåìåíîâíà, Ñòåïàíîâà Âàëåíòèíà Èâàíîâíà è äðóãèå òîâàðèùè» (äèâ. äîäàòêè). 27.09.1979 ð. øêîë³ ¹ 4 ïðèñâîþºòüñÿ ³ì’ÿ Ì. Áàäàºâî¿. * ² â³äòîä³ íåïðàâäà ïðî òàê³ óñï³õè Ñóìñüêîãî çàãîíó, à òàêîæ ³ ïðî ì³ñüêå ï³äï³ëëÿ, ï³øëà ãóëÿòè ïî óñ³õ îô³ö³éíèõ âèäàíÌàð³ÿ Áàäàºâà íÿõ. Çâè÷àéíî, ÿ áóâ çàõîïëåíèé ³ ãîðäèé, ïðî÷èòàâøè ó òîä³æ âèäàí³é «Èñòîðèè ãîðîäîâ è ñåë Óêðàèíñêîé ÑÑÐ. Ñóìñêàÿ îáëàñòü» [4, c.114] òå ñàìå, ùî ïèñàëà íà çàïèò øêîëè ¹ 4 Í. Ñàõàðîâà (âîíà âæå òîä³ âõîäèëà äî ðåäêîëåã³¿ öüîãî âèäàííÿ). Àëå çíà÷íî ï³çí³øå ÿ ïîáà÷èâ çîâñ³ì ïðîòèëåæíå ó ðîçñåêðå÷åíèõ ñõîâèùàõ íåçàëåæíî¿ Óêðà¿íè. Äî öüîãî çàïðîøóþ ³ øàíîâíîãî ÷èòà÷à.

Ïàðò³éíå ï³äï³ëëÿ “Îò÷åò Ñóìñêîãî ÃÊ ÊÏ(á)Ó îá îðãàíèçàöèè è ðàáîòå ïîäïîëüíûõ ãðóïï è ïàðòèçàíñêèõ îòðÿäîâ â ïåðèîä ÂÎÂ… â ðàéîíå ã. Ñóì” ñâ³ä÷èòü ïðî íàñòóïíå. “². Îðãàíèçàöèÿ ïîäïîëüíîé êîììóíèñòè÷åñêîé ãðóïïû îòíîñèòñÿ ê ïåðèîäó ñåíòÿáðÿ 1941 ã., êîãäà á. ñåêðåòàðÿìè Ñóìñêîãî ÃÊ ÊÏ(á)Ó ò. Õèìåíêî Â.Ä. è Êóðàñîâûì Ô.À. ñôîðìèðîâàíà ïîäïîëüíàÿ îðãàíèçàöèÿ â ñîñòàâå 18 ÷åëîâåê, â èõ ÷èñëå – Áóãàðà.., Ïðîöåíêî.., Òèõîí÷óê… [âêàçàíî ëèøå 15 ÷îë. – Â.Á.]. Ïåðâûì ñåêðåòàðåì íàçâàííîé ãðóïïû áûëè óòâåðæäåíû Áóãàðà.., âòîðûì Ïðîöåíêî… Ïðè îðãàíèçàöèè ãðóïïû áûëè äîïóùåíû ñåðüåçíûå îøèáêè…, äîëæíîé êîíñïèðàöèè ïðè âåðáîâêå â ãðóïïû ñîáëþäåíî íå áûëî… ò. Áóãàðà, ïðîÿâèâ ðàñòåðÿííîñòü è òðó*

Àëå öå ïð³çâèùå ç îô³ö³éíî¿ íàçâè øêîëè íåâäîâç³ çíèêàº ³,çäàºòüñÿ, íàçàâæäè

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ñîñòü, â íî÷ü ñ 9 íà 10.Õ.1941 ã. [ó í³÷ ïåðåä âñòóïîì í³ìö³â. – Â.Á.] óøåë èç ãîðîäà Ñóìû â Ñîâåòñêèé òûë… îñòàâøèåñÿ ó÷àñòíèêè ãðóïïû áåç ðóêîâîäñòâà ê ïðàêòè÷åñêîé ðàáîòå íå ïðèñòóïèëè [æîäåí ³ç çàëèøåíèõ 17òè! – Â.Á.]. ×àñòü ó÷àñíèêîâ ãðóïïû: òò. Òèõîí÷óê, Ïðîöåíêî áûëè ïðåäàíû è êàçíåíû íåìöàìè” [², äèâ. äîä.]. Äîäàòêîâó ³íôîðìàö³þ ïðî òå, ÿê îðãàí³çîâóâàëîñÿ ì³ñüêå ï³äï³ëëÿ, çíàõîäèìî ó ï³ñëÿâîºíí³é «Îáüÿñíèòåëüíîé çàïèñêå» ì³ñüêêîìó ïàðò³¿ ñàìîãî Áóãàðè É.Õ.: «Äëÿ ïîäãîòîâêè áàçû ìíå äàëè 4000 ð… è âîïðåêè òðåáîâàíèÿì êîíñïèðàöèè, ìíå áûëî ïðåäëîæåíî ñàìîìó ïðîèçâåñòè çàêóïêó ïðîäóêòîâ. ß âûíóæäåí áûë õîäèòü ïî ìàãàçèíàì, ñêëàäàì, áàçàì, áðàòü ïðîäóêòû è íîñèòü íà ñâîþ êîíñïèðàòèâíóþ êâàðòèðó ïî óë. Íàáåðåæíàÿ ð. Ïñëà ê ãð-íó Ïèâåíü (ýòà êâàðòèðà ïîäîáðàíà ÃÊ ÊÏ(á)Ó äëÿ îðãàíèçàöèè òàì [ÿâêè], æèëåö áûë âûñåëåí, à âñåëåíà ãð-êà Ïèâåíü. Ýòî áûëî ñëèøêîì íàãëÿäíî. Â ýòîì äâîðå æèëî 4 èëè 5 ñåìåéñòâ…). ß íå çíàþ íèêîãî, çà èñêëþ÷åíèåì Ïðîöåíêî, Áîéêî è Òèõîí÷óê. Ñ íèìè íèêàêîé ðàáîòû íå âåë, äà ìíå è íå ïîðó÷àëè… à Òèõîí÷óê ïîâåøåíà íåìöàìè, è âûäàëà îíà ñàìà ñåáÿ, ðàçãëàñèâ òàéíó â íåòðåçâîì âèäå. Ìíå îá ýòîì ãîâîðÿò ëþäè…» [²², äèâ. äîä.]. Çâåðòàº íà ñåáå óâàãó â³äñóòí³ñòü â «Îò÷åòå ÃÊ ÊÏ(á)Ó» òà â «Îáúÿñíèòåëüíîé çàïèñêå» Áóãàðè áóäü-ÿêèõ ñâ³ä÷åíü ïðî ï³äï³ëüíó ãðóïó Ñ. Òèõîí÷óê, óòî÷íåíèé ñïèñîê ÿêî¿ çàòâåðäèëî áþðî ì³ñüêêîìó ïàðò³¿ 18.11.1974 ð. [²²² äèâ. äîä.]. Äî íå¿ íàëåæàëè, ÿê âèÿâèëîñü òðåòèíó ñòîë³òòÿ ï³ñëÿ ïîä³é (!), Òèõîí÷óê Ñ.Í. («ïûòàëàñü îòðàâèòü íåìöåâ»), Õàð÷åíêî Ë.É. («…âûïîëíÿëà çàäàíèÿ ïî ïðèîáðåòåíèþ ÿäîâ»), ÷îëîâ³ê îñòàííüî¿ Âèæêî Ò.Ò. («âûïîëíÿë çàäàíèå Òèõîí÷óê ïî ïðèîáðåòåíèþ ÿäîâ») [²V, äèâ. äîä.]. «Èñòîðèÿ ãîðîäîâ è ñåë…», íå âêàçóþ÷è ³ìåí, ïèøå ïðî öþ æ ãðóïó íàñòóïíå: «…âåëà ñðåäè íàñåëåíèÿ àíòèôàøèñòñêóþ ïðîïàãàíäó, îðãàíèçîâûâàëà äèâåðñèè, ïîìàãàëà ïàðòèçàíàì» [4, ñ.114]. Òàê ùî êîæåí – ÷îìó õî÷å, òîìó ìîæå ³ â³ðèòè… ßêùî ïðî 1-ãî ñåêðåòàðÿ ï³äï³ëüíîãî ì³ñüêêîìó ïàðò³¿ Áóãàðó ó â³äêðèò³é ïðåñ³ âè í³äå íå ïðî÷èòàºòå í³ ñëîâà (ñîðîìíî áóëî ñêàçàòè íàðîäó ïðàâäó ïðî äåçåðòèðà), òî 2-ãî ñåêðåòàðÿ ïàðò³¿ Ì.Ì. Ïðîöåíêà âñå æ ðàç äóæå ñêðîìíî (â äóæêàõ!) íàçâàëè [Òàì æå], í³÷îãî íå ñêàçàâøè ïðî éîãî ä³ÿëüí³ñòü – áî í³÷îãî. Ñóìñüêèé îáêîì êîìñîìîëó òåæ óñå «ï³äãîòóâàâ» äî áîðîòüáè â îêóïàö³¿… Ç éîãî ï³ñëÿâîºííîãî çâ³òó ìè ä³çíàºìîñÿ, ùî ùå â ñåðïí³-âåðåñí³ 1941 ð. áóëî óòâîðåíî: ï³äï³ëüíèé îáêîì êîìñîìîëó â ñêëàä³ 5 ÷îëîâ³ê, 8 ï³äï³ëüíèõ ðàéêîì³â ³ 96 ï³äï³ëüíèê³â ç ÷èñëà ïåðåâ³ðåíèõ (!) êîìñîìîëüö³â. Àëå… ïðèçíà÷åíèé ñåêðåòàðåì ï³äï³ëüíîãî îáêîìó Îðëîâ À.Ã. òàê ³ íå ïðèñòóïèâ äî âèêîíàííÿ ñâî¿õ îáîâ’ÿçê³â, íàòîì³ñòü âè¿õàâ äî ñ. Ïèðîã³âêè Øîñòêèíñüêîãî ðàéîíó, äå áóâ çààðåøòîâàíèé í³ìöÿìè ³ ïîãîäèâñÿ ñï³âïðàöþâàòè ç íèìè. Ó 1944 ð. Îðëîâ áóâ çàñóäæåíèé Ñóìñüêèì îáëàñíèì ñóäîì íà òðè ðîêè [V]. Ï³äï³ëüíèé êîì³òåò êîìñîìîëüö³â Ñóìñüêîãî ðàéîíó î÷îëèëà Ò. Àêóáàðà. Âîíà òàêîæ “àêòèâíîñòè â ðàáîòå íå ïðîÿâëÿëà». Â ï³äñóìêó «æåñòîêèé òåððîð ãèòëåðîâñêèõ ðàçáîéíèêîâ, íåäîñòàòî÷íàÿ îïûòíîñòü â íîâûõ óñëîâèÿõ ðàáîòû, à òàêæå íåîñòîðîæíîñòü íåêîòîðûõ ðóêîâîäèòåëåé ïîäïîëüÿ ñòàëè ïðè÷èíîé òîãî, ÷òî ñ íåêîòîðûìè ðàéêîìàìè êîìñîìîëà áûëà ïðåðâàíà ñâÿçü [ç ï’ÿòüìà ç âîñüìè – Â.Á.], èáî ÿâî÷íûå êâàðòèðû áûëè èëè ñìåíåíû(?), èëè âûÿâëåíû ãåñòàïîâöàìè» [V²]. 6

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü Îòæå, â Ñóìàõ ç ïåðøèõ æå äí³â îêóïàö³¿ ³ àæ äî çâ³ëüíåííÿ ì³ñòà í³ÿê³ çàçäàëåã³äü ï³äãîòîâëåí³ êîìñîìîëüñüê³, à ïåðåä öèì ìè áà÷èëè, ùî ³ êîìóí³ñòè÷í³, îðãàí³çàö³¿ ÷è ãðóïè òàê ³ íå çàïðàöþâàëè. Ó äîñèòü ðîçëîãîìó çâ³ò³ îáêîìó ËÊÑÌÓ çà 1941-1945 ðð. (íà 25 ñòîð³íêàõ) êîìñîìîëüöÿì íàøîãî ì³ñòà ïðèä³ëåíî óñüîãî äâ³ (!) òàê³ ôðàçè: «Ìîëîäåæü Ñóìùèíû ÷òèò èìåíà ñâîèõ… ìîëîäûõ ðàçâåä÷èêîâ Ñóìñêîãî îòðÿäà Ìàðèè Ðàõìàíîâîé è Ìàðèè Áàäàåâîé, êîòîðûõ ãèòëåðîâöû çàìó÷èëè çà àêòèâíóþ ïàðòèçàíñêóþ áîðüáó» òà «îñîáîå âíèìàíèå çàñëóæèâàåò êîìñîìîëüñêîìîëîäåæíàÿ ïîäïîëüíàÿ ãðóïïà ã. Ñóìû «Çíàìÿ», êîòîðîé ðóêîâîäèë Äìèòðèé Êîñàðåíêî». Ïðî îñòàííþ ðîçìîâà ï³äå òðîõè íèæ÷å.

Ï³îíåðè ³ øêîëÿð³ â ïåðøèõ ëàâàõ… Ïðî÷èòàâøè äî ê³íöÿ çâ³ò îáëàñíèõ êîìñîìîëüö³â, íåìîæëèâî íå âèñëîâèòè ñâîº ñòàâëåííÿ äî äóæå áîë³ñíîãî ³ îñîáëèâî òîíêîãî ïèòàííÿ – ñòèìóëþâàííÿ ³ çàëó÷åííÿ íàøèõ ä³òåé äî ó÷àñò³ â àíòèôàøèñòñüêîìó ðóñ³. «Íà ñâÿùåííóþ áîðüáó ñ íåìåöêèìè çàõâàò÷èêàìè âìåñòå ñ îòöàìè, ñòàðøèìè áðàòüÿìè è ñåñòðàìè ïîäíÿëèñü ñîâåòñêèå äåòè,» – ñêàçàíî ó çâ³ò³. (Òðåáà ðîçóì³òè, ùî öþ áîðîòüáó êîìñîìîë çàïèñàâ ó ñâ³é àêòèâ). À äàë³ – ïðèêëàäè, ùî áåíòåæàòü äóøó: – «Â ã. Ëåáåäèíå îäèííàäöàòèëåòíèé Âèòÿ Þðêåâè÷ (øêîëà ¹ 2) áûë àêòèâíûì ïîäïîëüùèêîì. Îí ïî ïîðó÷åíèþ ïàðòèçàí [ï³äêðåñëåíî ìíîþ – Â.Á.] ðàñêëåèâàë íà ìîñòó ñîâåòñêèå ëèñòîâêè. Îäíàæäû åãî ñõâàòèëè íåìöû, íî íåñìîòðÿ íà èçäåâàòåëüñòâà, Âèòÿ íå âûäàë ïàðòèçàí». – «Â ×åðâîíîì ðàéîíå ìíîãî ïèîíåðîâ è øêîëüíèêîâ ïðåáûâàëè â ïàðòèçàíñêîì îòðÿäå. Ìèøå Òóðêîâó íå áûëî åùå äâåíàäöàòè ëåò, êîãäà îí óøåë â ïàðòèçàíñêèé îòðÿä, áûë áîéöîì è õîðîøèì ðàçâåä÷èêîì äèâåðñèîííîé ãðóïïû ò. Õîìóòèíà. Â áîÿõ çà Çíîáü-Íîâãîðîä[ñêîå] â ïåðâûõ ðÿäàõ ïàðòèçàí ñ àâòîìàòîì è ãðàíàòîþ øåë Ìèøà. Çà ìóæåñòâî è îòâàãó, ïðîÿâëåííûå â áîÿõ ñ íåìåöêèìè çàõâàò÷èêàìè, Ìèøà íàãðàæäåí ìåäàëüþ «Çà îòâàãó». – «Ïèîíåðû ñ. Ïðîðóá Áåëîïîëüñêîãî ðàéîíà Äóäêà Âèòÿ, Ñåðåäà Âèòÿ, Ñåðåäà Íèêîëàé, Êðèâîíîæåé Áîðèñ 14 àïðåëÿ 1943 ãîäà âûêðàëè 17 ôàøèñòñêèõ çíàìåí è ñïðÿòàëè èõ, ÷òîáû ïåðåäàòü ïàðòèçàíàì. Íî íåìöû ïîéìàëè èõ è ïî-çâåðñêè ðàñïðàâèëèñü ñ ìîëîäûìè ñîâåòñêèìè ïàòðèîòàìè». Ó ê³íîõðîí³ö³ âîºííèõ ðîê³â ³íîä³ ïîêàçóþòü ê³íîêàäðè, äå Ã³òëåð, âæå â îáëîç³, îáõîäèòü ñòð³é ìàéæå ä³òëàõ³â ç «Ã³òëåðþãåíäó», àíàëîãó ðàäÿíñüêîãî êîìñîìîëó, íàäèõàþ÷è ¿õ íà ïîäâèã. Ñòàë³í ïåðåâåðøèâ ó öèí³çì³ ñâîãî ãîäîâàíöÿ ³ áëàãîñëîâëÿâ íà áîðîòüáó íàâ³òü ï³îíåð³â. Íåçáîðèìà ìàí³ÿ ïàðò³¿ – âèõîâàòè ç äèòèíñòâà íîâó ðàäÿíñüêó ëþäèíó – ñòâîðèëà ùå äî â³éíè ãàëåðåþ íàéâ³äîì³øèõ ó Ñîþç³ ï³îíåð³â. Ñåðåä íèõ íàéñëàâåòí³øèé – Ïàâëèê Ìîðîçîâ. …Öå òðàïèëîñÿ â óðàëüñüêîìó ñåë³, äå ìåøêàëè ïðèìóñîâ³ ïåðåñåëåíö³ ç Á³ëîðóñ³. Â ä³éñíîñò³ Ïàâëèê ï³îíåðîì íå áóâ, áî ð³ñ äåá³ëüíèì – ÷èòàâ ïî ñêëàäàõ, ôðàçè íå âèìîâëÿâ. Õëîï÷èêó ëåäü âèïîâíèëîñÿ 12 ðîê³â, êîëè áàòüêî ïîêèíóâ ñ³ì’þ. ² ìàòè, ñïîä³âàþ÷èñü ïîâåðíóòè ÷îëîâ³êà â ðîäèíó, íàâ÷èëà ñèíà îáìîâèòè ð³äíîãî áàòüêà ïåðåä âëàäîþ. ×åê³ñòè âèð³øèëè ç äîíîñó «çðîáèòè ä³ëî» ³ çëàìàòè-òàêè ñåëÿí äî âñòóïó ó êîëãîñï: çàð³çàëè Ïàâëèêà, âáèâñòâî ïðèïèñàëè ÷îòèðüîì ïîñåëåíöÿì (ó ò.÷. 7

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ³ ðîäè÷ó), êîòðèõ ðîçñòð³ëÿëè. Ìàòåð³ Òåòÿí³ íàêàçàëè çàâ÷èòè áðåõíþ ïðî ñèíà-ïàòð³îòà ³ ïîñåëèëè á³ëÿ «Àðòåêó» – ðîçïîâ³äàòè òàì óñ³ì ï³îíåðàì, ÿê áóòè äîíîùèêîì [ç ðàä³îïåðåäà÷ – Â.Á.]. Îáåðíóëàñÿ öÿ âêðàé öèí³÷íà ñòðàòåã³ÿ ³äåîëîã³÷íîãî çí³âå÷åííÿ ä³òëàõ³â íåçë³÷åííèìè ìàðíèìè æåðòâàìè íàøîãî þíîãî öâ³òó.

Ñóìñüê³ ïàðòèçàíè Çâè÷àéíî, íåïðèºìíî ÷èòàòè íàâìèñíî íåïðàâäèâ³ â³äîìîñò³ ïðî ìàë³ ³ âåëèê³ ïîä³¿ òîãî ÷àñó. À íèìè ïðîñòî íàøïèãîâàí³ ñîë³äí³ ³ öåíòðàëüí³, ³ ì³ñöåâ³ âèäàííÿ ìèíóëîãî ñòîë³òòÿ. Íàïðèêëàä, ïèøåòüñÿ: «Íà Êðàñíîé ïëîùàäè áûëà âîçäâèãíóòà âèñåëèöà, íà êîòîðîé áûëè ïîâåøåíû ãðàæäàíå ãîðîäà Òèõîí÷óê Ñîôüÿ, Õàð÷åíêî Ëþáà, Âèæêî Òèõîí, Ñòàðîäóá, Äüÿêîâ, Ðàõìàíîâà è äð.» [16, äîê. ¹ 164]. Â ä³éñíîñò³ Ë. Õàð÷åíêî áóëà çàñòðåëåíà â ãåñòàïî ï³ä ÷àñ äîïèòó [13], ¿¿ ÷îëîâ³ê Ò. Âèæêî ðîçñòð³ëÿíèé â óâ’ÿçíåíí³, Ì. Ðàõìàíîâà ðîçñòð³ëÿíà ó êîíöòàáîð³. Ó Ñóìàõ áóëè ïîâ³øåí³ ïðèëþäíî ëèøå Ñ. Òèõîí÷óê ³ ï’ÿòü ïàðòèçàí³â (öå ò³ëüêè ïðè í³ìöÿõ). ×åðåç ð³ê – 12.12.1942 ð. íàêàçîì ïîëüîâîãî êîìåíäàíòà (ãåí.-ìàéîðà) øèáåíèöþ ñïèëÿëè. Àáî ïîâ³äîìëÿºòüñÿ: «Â ãîðîäå [â îêóïàö³¿ – Â.Á.] äåéñòâîâàë ïîäïîëüíûé ãîðêîì ïàðòèè (ñåêðåòàðü Ì.Ì. Ïðîöåíêî), ïîäïîëüíûå ïàðòèéíàÿ è êîìñîìîëüñêàÿ ãðóïïû, â ïðèãîðîäíîé çîíå äåéñòâîâàë ïàðòèçàíñêèé îòðÿä» [4, ñ.114]. Äàë³ ïåðåë³÷óþòüñÿ «óñï³õè» çàãîíó òàê³ æ ñàì³, ÿê ³ ó íàâåäåí³é âèùå äîâ³äö³ Í. Ñàõàðîâî¿ øêîë³ ¹ 4. Àëå öå áóëà çâè÷àéíà êîìóí³ñòè÷íà áðåõíÿ äëÿ øèðîêîãî çàãàëó. ² ïðàâäó ìè í³êîëè á íå ä³çíàëèñÿ. Áî óñ³ ïîñòàíîâè ïàðòêîì³â òà ïðîòîêîëè ïàðò³éíèõ çáîð³â (îêð³ì â³äêðèòèõ) íåãàéíî óòàºìíè÷óâàëèñü. «Èíñòðóêöèÿ ïî ðàáîòå ñ ñåêðåòíûìè äîêóìåíòàìè â îêðóæêîìàõ, ãîðêîìàõ, ðàéêîìàõ ïàðòèè» íàãîëîøóâàëà: «Ïîðÿäîê ïîëüçîâàíèÿ ïîñòàíîâëåíèÿìè ïàðòèéíîãî êîìèòåòà: ëèöà, ïîëó÷èâøèå ïîñòàíîâëåíèå ïàðòèéíîãî êîìèòåòà, íå ìîãóò çíàêîìèòü ñ íèì ëèö, íå èìåþùèõ ïðÿìîãî îòíîøåíèÿ ê âûïîëíåíèþ äàííîãî ïîñòàíîâëåíèÿ. Ñíèìàòü êîïèè, äåëàòü âûïèñêè èç ïîñòàíîâëåíèÿ, à òàêæå ññûëàòüñÿ íà íèõ â îòêðûòîé ïå÷àòè èëè äîêóìåíòàõ ñîâåòñêèõ è õîçÿéñòâåííûõ îðãàíîâ çàïðåùàåòñÿ» [²²²]. Çíîâó â³çüìåìî «Îò÷åò ÃÊ ÊÏ(á)Ó. ²². Îðãàíèçàöèÿ è äåÿòåëüíîñòü ïàðòèçàíñêèõ îòðÿäîâ. Â àâãóñòå 1941 ã. Ñóìñêîé ÃÊ ÊÏ(á)Ó… ñîçäàë 2 ïàðòèçàíñêèõ îòðÿäà – îäèí â ñîñòàâå 40 ÷åëîâåê ïîä êîìàíäîâàíèåì Áåðäíèêîâà Èâàíà, êîìèññàðà îòðÿäà Øàáàëü Äìèòðèÿ Àëåêñàíäðîâè÷à, äðóãîé îòðÿä ïîä êîìàíäîâàíèåì Õîäîðêåâè÷à, êîìèññàðà Áîãóø. Êîëè÷åñòâî îòðÿäà 60 ÷åë. Êîìïëåêòîâàíèåì îòðÿäîâ ðóêîâîäèë ñåêðåòàðü ÃÊ ÊÏ(á)Ó òîâ. Õèìåíêî. Â ðåçóëüòàòå ïîñïåøíîñòè, íåïðîäóìàííîñòè è äîïóùåííûõ îøèáîê ïðè ñîçäàíèè îòðÿäîâ ñ ïåðâûõ äíåé èõ îðãàíèçàöèè ëþäè èç îòðÿäîâ íà÷àëè óõîäèòü…, èç ãîðîäà Ñóì â ëåñà âûåõàëî òîëüêî 30 ÷åëîâåê, à äîåõàëè äî ëåñà òîëüêî 28 ÷åëîâåê… Âòîðîé îòðÿä ïîä êîìàíäîâàíèåì Õîäîðêåâè÷à èç 60 ÷åëîâåê ê ìåñòó ïåðåáàçèðîâêè äîøëî òîëüêî 30-36 ÷åëîâåê… Ïðè ïåðåõîäå èç Ñóìñêèõ ëåñîâ 12 ÷åëîâåê çàÿâèëè î íåæåëàíèè èäòè âìåñòå ñ îòðÿäîì è íàïðàâèëèñü â ã. Ñóìû”. 8

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü Äàë³ çàã³í ïîòðàïèâ â îòî÷åííÿ í³ìö³â, «ðåøèë ðàçáèòüñÿ íà ìåëêèå ãðóïïû è èäòè íà ñîåäèíåíèå ñ ÷àñòÿìè Êðàñíîé Àðìèè. Ïîñëå ýòîãî ñîáðàíèÿ îòðÿä Õîäîðêåâè÷à ïåðåñòàë ñóùåñòâîâàòü. Êðîìå òîãî, îòðÿä íå áûë îáåñïå÷åí ïðîäóêòàìè ïèòàíèÿ è òåïëîé îäåæäîé, áàçû ïàðòèçàíñêèå òàêæå íå áûëè ñîçäàíû. Âñå ýòè îáñòîÿòåëüñòâà ïðèâåëè ê òîìó, ÷òî âîçëîæåííûå íà ïîäïîëüíóþ ãðóïïó çàäà÷è è íà ïàðòèçàíñêèå îòðÿäû, ñîçäàííûå â ã. Ñóìàõ, âûïîëíåíû íå áûëè. Ñåêðåòàðü Ñóìñêîãî ÃÊ ÊÏ(á)Ó Øåâ÷åíêî» [², äèâ. äîä.]. ² ÷îìóñü «Èñòîðèÿ ãîðîäîâ è ñåë» ïðî öå í³÷îãî íå ïîâ³äîìëÿº. À îñü «Îò÷åò çà äåéñòâèÿ Ãîðîäñêîãî ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà Ñóìñêîìó ãîðêîìó ÊÏ(á)Ó, îò áûâøåãî ÷ëåíà ïàðòèè Øàáàëÿ Äìèòðèÿ Àëåêñååâè÷à, áûâø. êîìèññàðà Ñóìñêîãî ãîðîäñêîãî ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà. Íàø ïàðòèçàíñêèé îòðÿä áûë îðãàíèçîâàí âî âòîðîé ïîëîâèíå ñåíòÿáðÿ 1941 ã. Ñóìñêèì ãîðêîìîì ÊÏ(á)Ó. Îðãàíèçàöèåé ïåðñîíàëüíî çàíèìàëñÿ ïåðâûé ñåêðåòàðü Ãîðïàðêîìà òîâ. Õèìåíêî. Êîìàíäèðîì îòðÿäà áûë íàçíà÷åí Áåðäíèêîâ Èâàí, à êîãäà óæå îòðÿä áûë îðãàíèçîâàí…, òî ìíå òîâ. Õèìåíêî ñêàçàë, ÷òî: «Òû òàì áóäåøü êîìèññàðîì». Íå çíàþ, îáñóæäàëàñü ìîÿ êàíäèäàòóðà ãäå-íèáóäü, èëè íåò, íî ÿ íå íà êàêîì çàñåäàíèè ïî ýòîìó âîïðîñó íå áûë…Îòðÿä äîëæåí áûòü… èç 40 ÷åëîâåê, íî âûåõàëî â ëåñ íå áîëåå 30 ÷åëîâåê. Ïåðâîíà÷àëüíî îòðÿä ïîìåùàëñÿ â ãîðîäå, â çäàíèè ãäå ñåé÷àñ Ãîðïàðêîì, à ïèòàëñÿ â ñòóäåí÷åñêîé ñòîëîâîé ïî óë. Ëåíèíà, 2… Ïîñëå áîìáåæêè [30 âåðåñíÿ – Â.Á.]… ìû âûåõàëè â Íèêîëüñêîå ëåñíè÷åñòâî è ðàçìåñòèëèñü â ïîìåùåíèè ëåñíè÷åñòâà [ðàéîí ñ. Áèòèöÿ – Â.Á.], ãäå íàõîäèëñÿ è îòðÿä Ñóìñêîãî ðàéîíà. Íî ñ íàøåãî îòðÿäà åùå ïðè âûåçäå èç Ñóì íà÷àëè óáûâàòü ëþäè. Äâîå ìîëîäûõ ðåáÿò…çàáåæàëè íà Ëóêó-Áàðàíîâêó ïðîñòèòüñÿ ñ ðîäíûìè è â ëåñ â îòðÿä íå ïðèáûëè… Â ëåñ ïðèáûëè òàêèå òîâàðèùè…» Äàë³ ïåðåë³÷óþòüñÿ 20 á³éö³â çàãîíó, ³ äåÿê³ ç íèõ ïîòðåáóþòü ïåâíèõ óòî÷íåíü. “3. Çàìÿòèí (èìÿ è îò÷åñòâî íå ïîìíþ) [ïîìèëêà – öå Çàëîì³í Îëåêñàíäð, ïîâ³øåíèé 15.12.1941 ð. – Â.Á.]. 12. Ôåäîðîâà Ìàðèÿ [ïîìèëêà – öå Áàäàºâà, ðîçñòð³ëÿíà 18.12.1941 ð. – Â.Á.]. 15. Ïèñàíåíêî (èìÿ íå ïîìíþ) [²âàí, ïîâ³øåíèé 15.12.1941 ð. – Â.Á.]. 20. Ìà÷óëà ñ Õîòåíè (èìÿ íå ïîìíþ) [²âàí, ïîâ³øåíèé 15.12.1941 ð. – Â.Á.]. È åùå 7 èëè 8 ÷åëîâåê, ôàìèëèè è èìÿ íå ïîìíþ. Äî 17 îêòÿáðÿ îòðÿä íàõîäèëñÿ â ïîìåùåíèè ëåñíè÷åñòâà è çàíèìàëñÿ îòðûòèåì çåìëÿíîê, èçó÷åíèåì âîåííîãî è ïîäðûâíîãî äåëà è çàãîòîâêîé ïðîäóêòîâ. À ñ 17 îêòÿáðÿ [â³äðàçó ï³ñëÿ îêóïàö³¿ ö³º¿ òåðèòîð³¿ – Â.Á.] âûøëè íåïîñðåäñòâåííî â ëåñ. Ïåðâîíà÷àëüíî çàíèìàëèñü îêîí÷àíèåì çåìëÿíîê… è áûëî ñäåëàíî äâå îïåðàöèè (ðàçáèòî äâå íåìåöêèõ àâòîìàøèíû)… Â Êàìûøàíîì ìû ïðîáûëè ïðèáëèçèòåëüíî íåäåëþ, ïîñòàâèëè ìèíû ïî äîðîãå Ñóìû-Ìèðîïîëüå è ñäåëàëè ðàçâåäêó äîðîãè, èäóùåé ñ Ñóì íà Õàðüêîâ… Ê òîìó âðåìåíè ê íàì â îòðÿä íå âîçâðàòèëèñü åùå 6 ÷åëîâåê: Ðàõìàíîâà Ìàðèÿ, Ôåäîðîâà [ïîìèëêà – öå Áàäàºâà. – Â.Á.] Ìàðèÿ… Ñäåëàëè åùå îïåðàöèþ. Íî îïåðàöèÿ îêàçàëàñü íåóäà÷íîé, îòêàçàë ïóëåìåò è ìàøèíû, îáñòðåëÿííûå èç âèíòîâîê, óøëè. Â ýòî âðåìÿ ê íàì â 9

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: îòðÿä ïðèáûëè 6 èëè 7 íîÿáðÿ Áåëîäåä… îñòàâëåí[íûé] Îáêîìîì ïàðòèè äëÿ ðóêîâîäñòâà ïàðòèçàíñêèìè îòðÿäàìè è ïîäïîëüíûìè ðàáîòíèêàìè… Áåëîäåä îñîáåííî çàîñòðèë âîïðîñ, ÷òîáû áëèçêî îò ñâîèõ áàç îïåðàöèé íå äåëàëè, òàê êàê íåìöû ìîãóò ñêîðî âûÿâèòü, ãäå ìû íàõîäèìñÿ, à íóæíî äåéñòâîâàòü ïîäàëüøå îò ñâîèõ áàç. 10 íîÿáðÿ ïðèáëèçèòåëüíî îêîëî 4 ÷àñîâ… ðåøèë âûéòè ñ çåìëÿíêè… ïåðåäî ìíîé â øàãàõ ÷åòûðåõñîò… íåìöû îêðóæàþò çåìëÿíêó…» Äàë³ îïèñóºòüñÿ ðîçãðîì ïàðòèçàí. Ñïîä³âàþñü, òåïåð êîæåí çìîæå ïîö³íóâàòè çäîáóòêè çàãîíó òà ïîð³âíÿòè ¿õ ç âèêëàäåíèìè â «Èñòîðèè ãîðîäîâ…» [4, ñ.114]. À ñàì êîì³ñàð ðåçþìóâàâ íàñòóïíå. «Ñî ñâîåé ñòîðîíû ñ÷èòàþ, ÷òî íàø îòðÿä ïðèíåñ ìàëî ïîëüçû ïî ñëåäóþùèì ïðè÷èíàì: 1) Îòðÿä áûë ñêîëî÷åí íà áûñòðóþ ðóêó, ñ ëþäåé íå äîñòàòî÷íî ïðîâåðåííûõ… ×àñòü òîâàðèùåé, êîòîðûõ ïîñûëàëè â ðàçâåäêó, ïî÷óâñòâîâàëè òðóäíîñòè è óøëè, â îòðÿä íå âîçâðàòèëèñü. 2) Òàêæå… ãðóáîé îøèáêîé áûëî òî, ÷òî îòðÿä ïèòàëñÿ â îáùåñòâåííîé ñòîëîâîé è ïðè æåëàíèè ìîæíî áûëî çíàòü êàæäîãî ïàðòèçàíà. Êàê ðåçóëüòàò, êîãäà Ðàõìàíîâà è Ôåäîðîâà [÷èòàé Áàäàåâà – Â.Á.] ïîøëè â ðàçâåäêó â Ñóìû, òî èõ ïî âñåé âåðîÿòíîñòè âûäàëè… Íåñìîòðÿ íà òî, ÷òî âñå îòðÿäû, êîòîðûå áûëè â Íèêîëüñêîì ëåñó, óøëè â òûë Êðàñíîé Àðìèè, …à ìû… îñòàëèñü ñ ðàñ÷åòîì áîðîòüñÿ ñ íåìöàìè è ïðèíåñòè ïîëüçó íàøåìó ãîñóäàðñòâó… 25 èþíÿ 1942 ã. êàê âîåííîïëåííûé [ÿ] áûë âûâåçåí â Ãåðìàíèþ… È áûë òàì äî ïðèõîäà Êðàñíîé Àðìèè. 17.V.46 ã. Ê ñåìó Ä. Øàáàëü” [V²², äèâ. äîä.]. Ï³äï³ëüíèöÿ ç «Ïðàïîðà» Â.À. Ðóäåíêî ìåí³ òàê ðîçïîâ³äàëà ïðî ñâîþ çóñòð³÷ ç Øàáàëºì Ä.Î. ï³ñëÿ â³éíè. Îñòàíí³é ðîçïîâ³äàâ ¿é, ùî ï³ä ÷àñ ðîçãðîìó ¿õíüîãî çàãîíó â³í áóâ ó Ñóìàõ, ³ éîãî çààðåøòóâàëè í³ìö³, êîëè â³í ïîâåðòàâñÿ â Ìèêîëüñüêèé ë³ñ, ùî íå â’ÿæåòüñÿ ç éîãî æ çâ³òîì ïåðåä ïàðò³ºþ. À ïðî Á³ëîä³äà Ê.Â. – 1-ãî ñåêðåòàðÿ ï³äï³ëüíîãî îáêîìó ÊÏ(á)Ó – ãàçåòà «ßðìàðîê» çà 22.01.2004 ð. ïèñàëà, ùî òîé «çàëèøèâ ïàðòèçàí íàïðèçâîëÿùå ³ ï³øîâ çäàâàòèñü í³ìöÿì ó ñâîº ð³äíå ñ. Õîìóò³âêó, ùî íà Êóðùèí³», äå ïî÷àâ ïðàöþâàòè êîâàëåì. Çãîäîì áóâ âèâåçåíèé íà ðîáîòó äî Í³ìå÷÷èíè. Ïîä³áíå ïðî íüîãî ïèøåòüñÿ ³ â Çâ³ò³ îáêîìó ïàðò³¿ [V²²²]. Äîñòîâ³ðí³øå ïðî Á³ëîä³äà ìîæíà ä³çíàòèñÿ ç âèêëàäåíèõ Ã. ²âàíóùåíêîì ìàòåð³àë³â ÊÄÁ: “Â 1945 ã. ïðè çàíÿòèè àìåðèêàíñêèìè âîéñêàìè ã. Ýññåí – Áåëîäåä îêàçàëñÿ â àìåðèêàíñêîé çîíå îêêóïàöèè, îòêóäà â ïîðÿäêå ðåïàòðèàöèè âîçâðàòèëñÿ ê ïðåæíåìó ìåñòîæèòåëüñòâó – â ã. Ñóìû. Áåëîäåä íàìè ïîäîçðåâàåòñÿ â ñîòðóäíè÷åñòâå ñ ãåðìàíñêèìè êîíòððàçâåäûâàòåëüíûìè îðãàíàìè è ïðåäàòåëüñòâå ðóêîâîäÿùåãî ñîñòàâà ïàðòèçàíñêèõ îòðÿäîâ» [5, ñ.96]. Ö³êàâî, ùî ï³ñëÿâîºííèé «Îò÷åò ÃÊ ÊÏ(á)Ó» Øåâ÷åíêà [², äèâ. äîä.] áóâ çðîáëåíèé ñàìå çà ï³ñëÿâîºííèì «Îò÷åòîì» Ä. Øàáàëÿ [V²², äèâ. äîä.]. Íà öå âêàçóþòü òîé æå íåïîâíèé ïåðåë³ê ïàðòèçàí³â ³ ò³ æ ïîìèëêè â ¿õ ïð³çâèùàõ, ÿêèõ ïðèïóñòèâñÿ êîëèøí³é êîì³ñàð. Âèõîäèòü, ì³ñüêêîì ïàðò³¿ íå ìàâ ïåðåä îêóïàö³ºþ Ñóì ïåðñîíàëüíîãî ñêëàäó çàãîíó Áåðäíèêîâà, õî÷à “ôîðìóâàâ” éîãî îñîáèñòî 1-é ñåêðåòàð Õèìåíêî. Íå äèâíî, ùî ö³ äâà ïåðø³ ñåêðåòàð³ ïàðò³¿ – ï³äï³ëüíîãî îáêîìó Á³ëîä³ä ³ ï³äï³ëüíîãî ì³ñüêêîìó Áóãàðà, ñþäè æ òðåáà äîäàòè ³ ïåðøîãî ñåêðåòàðÿ ï³äï³ëüíîãî îáêîìó êîìñîìîëó Îðëîâà, íå ïîòðàïèëè äî «Ïåðå÷íÿ 10

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ïîäïîëüíèõ ïàðòèéíûõ îðãàíîâ, äåéñòâîâàâøèõ íà òåððèòîðèè Ñóìñêîé îáëàñòè â ïåðèîä ÂÎÂ 1941-1945 ãã.» [16, ñ. 389]. Öå òèïîâèé ïðèêëàä áðåõëèâîñò³ êîìóí³ñò³â. ² ÿê âç³ðåöü çàãàëüíîãî «áîéîâîãî äóõó» âñ³º¿ ïàðò³éíî¿ îðãàí³çàö³¿ ì. Ñóìè ÿâëÿº ñîáîþ ïîâåä³íêà ï³äï³ëüíèö³ Ò.Ä. Ï³âåíü, çâ’ÿçêîâî¿ Áóãàðè: îòðèìàâøè ñòîñ ëèñò³âîê, âîíà íå ðîçïîâñþäèâ æîäíî¿, òàê ³ ïîâåðíóëà éîãî ãîëîâ³ ì³ñüêâèêîíêîìó ï³ñëÿ çâ³ëüíåííÿ ì³ñòà [²Õ, äèâ. äîä.]. Ïðî ïîíåâ³ðÿííÿ ³íøîãî ì³ñüêîãî ïàðòèçàíñüêîãî çàãîíó ì³ñüêêîìó êîì³òåòîâ³ ïàðò³¿ ï³ñëÿ â³éíè äîïîâ³äàâ êîì³ñàð Ñ.Î. Áîãóø* (À, ìîæå, ³ ñàì êîìàíäèð Õîäàðêåâè÷, áî ï³ñëÿ â³éíè â³í áóâàâ ó Ñóìàõ): “Â êîíöå àâãóñòà 1941 ã. ïðè Ñóìñêîì îáëàñòíîì óïðàâëåíèè ÍÊÂÄ áûë ñôîðìèðîâàí ðåéäîâûé ïàðòèçàíñêèé îòðÿä â ñîñòàâå 60 ÷åëîâåê. Â îòðÿä âñòóïèëè â îñíîâíîì êîììóíèñòû è êîìñîìîëüöû, ñîñòîÿâøèå â Ñóìñêîì èñòðåáèòåëüíîì áàòàëüîíå. Áîëüøèíñòâî ÷ëåíîâ îòðÿäà áûëî íàïðàâëåíî â ñ. Ðîãîçíîå, ãäå îíè ïðîøëè êðàòêîñðî÷íîå îáó÷åíèå (äíÿ 3) ìèíîïîäðûâíîìó äåëó. Ïîñëå âîçâðàùåíèÿ èç ó÷åáû îòðÿä ïîëó÷èë áîåïðèïàñû (ïàòðîíû, áóòûëêè ñ ãîðþ÷åé ñìåñüþ). Êîìàíäèðîì îòðÿäà áûë íàçíà÷åí ò. Õîäàðêåâè÷ á. ðàáîòíèê îáëóïðàâëåíèÿ óãîëîâíîãî ðîçûñêà, çàìåñòèòåëåì ò. Ñêëÿðåíêî, á. ðàáîòíèê çàâîäà èì. Ôðóíçå è êîìèññàðîì ÿ, Áîãóø. 8 îêòÿáðÿ îòðÿä íà äâóõ àâòîìàøèíàõ âûåõàë â íàïðàâëåíèè ã. Áåëîïîëüå. Ïåðåä îòúåçäîì âñåì ó÷àñòíèêàì îòðÿäà áûëî ïðåäëîæåíî ïàðòáèëåòû è êîìñîìîëüñêèå áèëåòû ñäàòü â Ãîðêîì ÊÏ(á)Ó è Ãîðêîì ÂËÊÑÌ. Îäíîâðåìåííî âñåì ÷ëåíàì îòðÿäà áûëè âûäàíû ñïðàâêè çà ïîäïèñüþ ïðåäñåäàòåëÿ ãîðèñïîëêîìà è ãîðâîåíêîìàòà äëÿ ïåðåäà÷è ñåìüÿì î òîì, ÷òî òàêîé-òî íàõîäèòñÿ â Ïàðòèçàíñêîì îòðÿäå â òûëó ïðîòèâíèêà. À òàêæå áûëè âûäàíû ñïðàâêè î ñðåäíåé çàðïëàòå êàæäîãî è áûëî çàÿâëåíî, ÷òî ñåìüÿ êàæäîãî ó÷àñòíèêà îòðÿäà áóäåò ïîëó÷àòü ïî ýòèì ñïðàâêàì çàðïëàòó ïî ìåñòó åå æèòåëüñòâà. Íàêàíóíå äíÿ îòúåçäà îòðÿäà ÷àñòü åãî ó÷àñòíèêîâ (Ôðîëîâ è äð.) íå ÿâèëèñü ê ìåñòó ñáîðà…» À äàë³ öåé çàã³í ìàâ òàê³ æ ïðîáëåìè ç äåçåðòèðñòâîì, ÿê ³ çàã³í ². Áåðäíèêîâà. ² Ñ.Î.Áîãóø. éîãî ðîçïàä áóâ ò³ëüêè ñïðàâîþ ÷àñó, ùî ³ Í³ìå÷÷èíà. 1945ð. â³äì³òèëà ó ñâîºìó çâ³ò³ ïàðò³ÿ [², äèâ. äîä.].

Áîãóø Ñåìåí Îñòàïîâè÷ (1897 – 08.05.1976) íàðîäèâñÿ ó ì. Ñóìè ó áàãàòîä³òí³é ðîäèí³. Çàê³í÷èâ 4 êëàñè öåðêîâíîïàðàô³ÿëüíî¿ øêîëè. Ó÷àñíèê Ïåðøî¿ ñâ³òîâî¿ â³éíè. Áðàâ ó÷àñòü ó âèïóñêó ïåðøî¿ á³ëüøîâèöüêî¿ ãàçåòè ó Ñóìàõ. ×ëåí êîìóí³ñòè÷íî¿ ïàðò³¿ ç 1930 ð. Ó 1938 ð. çàçíàº ðåïðåñ³é, ïðîòå íåâäîâç³ éîãî âèïóñêàþòü. Ïåðåä îêóïàö³ºþ ì³ñòà ïðèçíà÷àºòüñÿ êîì³ñàðîì ïàðòèçàíñüêîãî çàãîíó. Àëå ìàéæå â³äðàçó çàã³í ðîçïàäàºòüñÿ, ³ Ñ.Î. Áîãóø ç éîãî çàëèøêàìè çä³éñíþº ïåðåõ³ä ÷åðåç ë³í³þ ôðîíòó òà âëèâàºòüñÿ â ëàâè ×åðâîíî¿ Àðì³¿. Íà ôðîíò³ îòðèìóº òÿæêå ïîðàíåííÿ íîãè. Â³éíó çàê³í÷èâ ó Í³ìå÷÷èí³ ïðàö³âíèêîì ðåäàêö³¿ â³éñüêîâî¿ ãàçåòè “Áîåâîé ïóòü”. Äî ïåíñ³¿ ïðàöþâàâ ó ð³äíîìó ì³ñò³ òîâàðîçíàâöåì ì³ñüêõàð÷îòîðãó. Éîãî äîíüêà ³ ñèí ìåøêàþòü ó Ñóìàõ.

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ:

Ùå ðàç ïðî Ì. Áàäàºâó Ïîäàëüøà äîëÿ Ì. Áàäàºâî¿ ³ ¿¿ áîéîâèõ ïîäðóã ï³ñëÿ çàãèáåë³ çàãîíó ². Áåðäíèêîâà ³ ¿õ àðåøòó áóëà òðàã³÷íîþ. …ßêó ïîòð³áíî áóëî ìàòè ìóæí³ñòü ìîëîäèì ä³â÷àòàì, ùîá âèòðèìóâàòè ùîäåíí³ êàòóâàííÿ, òà é ùå â³ä ñâî¿õ æå ñï³ââ³ò÷èçíèê³â? …Ó øòàò³ òþðìè íàë³÷óâàëîñü ïðè í³ìöÿõ 17 ÷îëîâ³ê, ìàéæå âñ³ – ç äîâîºííèõ ðîá³òíèê³â çàâîäó ³ì. Ôðóíçå: íà÷àëüíèê òþðìè Ëó÷àí³íîâ Ì.Ô. – êîëèøí³é âàíòàæíèê, éîãî çàñòóïíèê Áðåíü Â.Ã. – êîëèøí³é áóõãàëòåð, íàãëÿäà÷³ Áóáåíêî Ï. – êîëèøí³é òîêàð, Ïîãðåáíèé – êîëèøí³é ñëþñàð, Àáðàìöîâ Ô. ³ ªðüîìåíêî – êîëèøí³ ÷îðíîðîáè, Òàòàðåíêî – êîëèøí³é ïðîðàá òà ³í. Òþðìà íàâ³òü óçèìêó íå îïàëþâàëàñÿ, ¿æà – îäèí ðàç íà äåíü: ó êàçàí íà 55 ÷îëîâ³ê çàêëàäàëè 5 êã ïøîíà, 8-10 êã êàðòîïë³, 8-10 êã áóðÿêà, 500 ã. ñîë³ [Õ]. Ñâ³äêè òèõ òþðåìíèõ æàõ³â ó ïîâ³äîìëåííÿõ ï³ñëÿ îêóïàö³¿ ó «êîìïåòåíòí³ îðãàíè» ïðî Ì. Áàäàºâó ³ Â. Ñòåïàíîâó â³äãóêóâàëèñü ÿê ïðî ñì³ëèâèõ ïàòð³îòîê, ³ ùî Ì. Ðàõìàíîâó âèäàâ ¿¿ òîâàðèø ïî ñëóæá³ íà ñóêîíí³é ôàáðèö³, êîòðèé ìåøêàâ â ðàéîí³ íèí³øíüîãî àâòîâîêçàëó [Õ²]. …Òðüîõ ïàðòèçàíîê – Ì. Áàäàºâó, Ì. Ðàõìàíîâó òà Â. Ñòåïàíîâó – âèâåëè ç òþðìè, ùî çíàõîäèëàñÿ íàïðîòè òåïåð³øíüîãî çàâîäîóïðàâë³ííÿ ÑÍÂÎ ³ì. Ôðóíçå, íà øèáåíèöþ ó ëþò³ ìîðîçè â òîé æå äåíü – 15.12.1941 ð. – ùî ³ ï’ÿòüîõ ïàðòèçàí³â: Ïèñàíåíêà ²., Çàëîì³íà Î., Ìà÷óëó ²., Ñòàðîäóáà Ê. ³ Äÿêîâà Ä. Ìàð³ÿ Áàäàºâà éøëà ó ñï³äíèö³ òà äæåìïåð³. Â ê³íö³ âóë. Ãîðüêîãî ä³â÷àòà çàñï³âàëè, ³ ðîçëþ÷åí³ êîíâî¿ðè â³äâåëè ¿õ ó êîíöòàá³ð (òåïåð øêîëà ¹ 8), äå ÷åðåç òðè äí³ ðîçñòð³ëÿëè. Áàäàºâ³é 21.01.1942 ð. âèïîâíèëîñÿ á ò³ëüêè 20 ðîê³â. ² âñå æ, ÷è 15 ãðóäíÿ áóëè ïîâ³øåí³ ï’ÿòü ÷îëîâ³ê, à 18-ãî – ðîçñòð³ëÿí³ òðè æ³íêè [4, ñ. 114]? Ïåðøà äàòà âçÿòà ç íàêàçó â³ä 15.12.1941 ð. â³éñüêîâîãî êîìåíäàíòà ïðî âèíåñåííÿ ñìåðòíîãî âèðîêó âîñüìè ïàðòèçàíàì [16, äîê. ¹ 88 òà ãàçåòà «Ñóìñüêèé â³ñíèê» çà 18.12.1941 ð.]. Îòæå, ñàì äåíü ñòðàòè íåÿñíèé. À ïðî îñòàíí³é äåíü òðüîõ æ³íîê ó êîíöòàáîð³ ïîâ³äîìèëè ìàòåð³ Ðàõìàíîâî¿ í³ìåöüê³ ñîëäàòè-îõîðîíö³, ÿê³ ñòîÿëè ó íå¿ íà ïîñòî¿. Òàê ³ ñêàçàëè: «Ñüîãîäí³ ðîçñòð³ëÿëè ó òàáîð³ òðüîõ êðàñèâèõ ä³â÷àò». Ìàòè â³äðàçó çäîãàäàëàñü, ïðî êîãî éäå ìîâà, áî òðè äí³ òîìó ïðîâîäæàëà ¿õ â³ä òþðìè íà ñòðàòó (í³ìö³ äîçâîëèëè ìàòåð³ ç³ ñòàðøîþ äîíüêîþ ³ ¿¿ ñèíîì – äîøê³ëüíèêîì ñóïðîâîäæóâàòè çàñóäæåíèõ). Â³äðàçó ïîá³ãëà íà Ëó÷àíñüêèé öâèíòàð, ³ òàì íàãëÿäà÷ ïîêàçàâ ¿é ñâ³æó ìîãèëó. Îòæå, äðóãà äàòà – 18.12.1941 ð. – òåæ íå òî÷íà*. Öå áóëè, âî÷åâèäü, îñòàíí³ æåðòâè ³ç çàãîíó Áåðäíèêîâà. Ó âèùåçãàäàí³é àðõ³âí³é äîâ³äö³ Í. Ñàõàðîâà ïèñàëà ó øêîëó ¹ 4, ùî ç òðüîìà ïàðòèçàíêàìè áóëè ðîçñòð³ëÿí³ «è äðóãèå òîâàðèùè». ×îìó âîíè íå íàçâàí³ ³ çâ³äê³ëÿ òàê³ â³äîìîñò³? Îô³ö³éíå âèäàííÿ «Èñòîðèÿ ãîðîäîâ è ñåë...» íàçèâàº ò³ëüêè òðüîõ æ³íîê [4, ñ. 114]. Òàê òðàã³÷íî çàê³í÷èëàñü, ëåäü ïî÷àâøèñü, ïàðòèçàíñüêà ñòîð³íêà Ñóìñüêîãî ðàéîíó. Òà ÷è ìîãëî áóòè ïî-³íøîìó? Àäæå á³ëüø³ñòü ñóìñüêèõ âè*

Íàçèâàþòü ð³çí³ äàòè çàãèáåë³ ³ Ñ. Òèõîí÷óê. Íàéâ³ðí³øà, ìàáóòü, 6 ãðóäíÿ [6, ñ. 150). Àâòîð áóâ ñâ³äêîì äâîõ æàõëèâèõ åêçåêóö³é, òîìó êàòåãîðè÷íî ñòâåðäæóþ, ùî æ³íêó ïîâ³ñèëè ïåðøîþ, à ÷åðåç äåê³ëüêà äí³â – ï'ÿòüîõ ÷îëîâ³ê³â. ² óñ³ âîíè ïðèéíÿëè ñìåðòü ìóæíüî ³ ìîâ÷êè âñóïåðå÷ êîìóí³ñòè÷íèì ïîáðåõåíüêàì.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ñîêèõ ïîñàäîâö³â, çàëèøåíèõ äëÿ ï³äï³ëüíî¿ ðîáîòè, «…ñàìîâîëüíî îñòàâèëè [ñâîè ïîñòû] è âûåõàëè â ãëóáü ñòðàíû» [Õ²², Õ²²², äèâ. äîä.]. Ñåðåä íèõ ³ ñåêðåòàð³ ï³äï³ëüíèõ îáêîìó, ì³ñüêêîì³â ³ ðàéêîì³â ïàðò³¿, ³ ãîëîâè ðàéâèêîíêîì³â ìàéæå âñ³õ ðàéîí³â îáëàñò³. ßê áà÷èìî, ìàñîâå äåçåðòèðñòâî íà ïî÷àòêó â³éíè áóëî íå ò³ëüêè â àðì³¿.

Àíòèôàøèñòñüêå ï³äï³ëëÿ ² âñå æ, íåçâàæàþ÷è íà ïðîâàë îðãàí³çîâàíîãî ïàðò³ºþ ì³ñüêîãî ï³äï³ëëÿ, â Ñóìàõ ç ïåðøèõ æå äí³â îêóïàö³¿ ä³ÿëî äåê³ëüêà ïàòð³îòè÷íèõ ãðóï: ñàìîä³ÿëüí³ – ìîëîä³æíà Ä. Êîñàðåíêà òà Î.Ä. Ï³äîïðèãîðè (êîìóí³ñòè÷íî¿ ³äåîëîã³¿) ³ êåðîâàíà ç öåíòðó íàö³îíàë³ñòè÷íà Ñ.Ñ. Ñàïóíà.

Ìîëîä³æíà ãðóïà Ä. Êîñàðåíêà Ïðî ä³ÿëüí³ñòü ö³º¿ ãðóïè, íàçâàíî¿ ó ëþòîìó 1943 ð. (ìàéæå ï³ä ê³íåöü ¿¿ ³ñíóâàííÿ) «Ïðàïîðîì», éäåòüñÿ ó ï³ñëÿâîºííèõ äîâ³äêàõ ñåêðåòàðÿ ì³ñüêêîìó ïàðò³¿ Øåâ÷åíêà òà ³íñòðóêòîðà îðãàí³çàö³éíî-³íñòðóêòîðñüêîãî â³ää³ëó îáêîìó ïàðò³¿ Êîíîíåíêà. Íåîäíîðàçîâî ïðî íå¿ ïîâ³äîìëÿëîñü òàêîæ ó ðåñïóáë³êàíñüê³é ³ ì³ñöåâ³é ïðåñ³ [3]. Äóæå äîâãîþ áóëà äîðîãà «â³ä ïàðò³¿ äî íàðîäó» áóäü-ÿêèõ â³äîìîñòåé ïðî öèõ ï³äï³ëüíèê³â. Ñïî÷àòêó íèìè çàéìàëèñÿ ³íñòðóêòîðè ïàðò³¿ òà ñëóæáà áåçïåêè: çáèðàëè ïîÿñíþâàëüí³ çàïèñêè, äîâ³äêè, õàðàêòåðèñòèêè ³ ò. ³í. Ïîò³ì íåîäíîðàçîâ³ ïîñòàíîâè áþðî ïàðò³¿ – íà ïðîòÿç³ äåñÿòê³â ðîê³â – ðîçñòàâèëè âñå ïî ñâî¿õ ì³ñöÿõ: «ðîçóì, ÷åñòü ³ ñîâ³ñòü» âèçíà÷èëàñü, õòî º õòî. ² ï³äï³ëüíèêè ãðóïè «Ïðàïîð» âðåøò³ ðåøò ó 1968 ð. îòðèìàëè ñâî¿ ïîñâ³ä÷åííÿ. Àëå íå âñ³. Ïîïîâíåííÿ òà óòî÷íåííÿ â ñïèñêàõ ïðîäîâæóâàëèñÿ ùå äîâã³ ðîêè. Îñòàííÿ ïîñòàíîâà áþðî ì³ñüêêîìó âèéøëà, î÷åâèäíî, â ê³íö³ 1975 ð., çâè÷àéíî, ï³ä ãðèôîì «Òàºìíî» [ÕV², äèâ. äîä.]. ² ò³ëüêè ï³ñëÿ öüîãî ïàðò³ÿ äîçâîëèëà ðîçïîâ³äàòè ïðî öå ï³äï³ëëÿ ó â³äêðèò³é ïðåñ³. (Ö³êàâî, ÿê ïðîõîäèëè òàê³ ïðîöåñè â ³íøèõ êðà¿íàõ, íàïðèêëàä, ó Ôðàíö³¿? Àêòèâ³ñòè âåòåðàíñüêèõ îðãàí³çàö³é, ÷è â³çüìåòåñü âè âèñâ³òèòè öå ïèòàííÿ?). Íà æàëü, äåÿê³ íå äóæå ïåðåêîíëèâ³ â îô³ö³éíèõ äîâ³äêàõ ñâ³ä÷åííÿ ó â³äêðèò³é ïðåñ³ ïî÷àëè âñå á³ëüøå îáðîñòàòè âèãàäêàìè, ïåðåá³ëüøåííÿìè ³ íàâ³òü áðåõíåþ, ïî÷èíàþ÷è â³ä ïåðøî¿ ïóáë³êàö³¿ ³ ãàçåòè «Ôðóíçåíåöü» ³ äî îñòàííüîãî ÷àñó [17, ñ. 33; 7; 15]. ² äëÿ ÷îãî öå ðîáèòüñÿ? Àäæå ñàì ò³ëüêè âíóòð³øí³é ñïðîòèâ âîðîãó áóâ óæå ïîäâèãîì, áî ïîâ’ÿçóâàâñÿ ç³ ñìåðòåëüíîþ íåáåçïåêîþ. Ó çâ’ÿçêó ç öèì ðèçèêíó âèêëàñòè äåê³ëüêà ñâî¿õ äóìîê. Â îô³ö³éíèõ äîâ³äêàõ àáî â áåñ³äàõ ç ó÷àñíèêàìè ï³äï³ëëÿ ÿ íå ÷èòàâ ³ íå ÷óâ ïðî àðåøò Ä. Êîñàðåíêà í³ìöÿìè íà ïî÷àòêó îêóïàö³¿ ïî ôàëüøèâîìó äîíîñó, ÿê ïèñàëà ãàçåòà «Ôðóíçåíåöü». ² äàë³: «… ï³ñëÿ âèõîäó ç òþðìè ïî çàâäàííþ ï³äï³ëüíîãî îáêîìó ÂÊÏ(á) [ï³äêðåñëåíî ìíîþ – Â.Á.] Äìèòðî ñòâîðèâ ï³äï³ëüíó êîìñîìîëüñüêó ãðóïó, íàçâàíó «Ïðàïîðîì». Àëå â Ñóìàõ ïàðò³éí³ ñòðóêòóðè áóëè ðîçãðîìëåí³ â ïåðø³ æ äí³ îêóïàö³¿ ³ á³ëüøå íå â³äíîâëþâàëèñü. 13

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: Í³ìåöüêèé ñîëäàò (áåëüã³ºöü) Ì³øåëü Ãóñòàâ êâàðòèðóâàâ ó ñ³ì’¿ ï³äï³ëüíèê³â Ðàïîò. Ö³ëêîì ëîã³÷íî, ùî ï³ñëÿ éîãî äåçåðòèðñòâà í³ìö³ çðîáèëè îáøóê â ïîìåøêàíí³ ³ çíàéøëè çàëèøåíó ãâèíò³âêó, íàáî¿ ³ ðàä³îïðèéìà÷. Öÿ îáñòàâèíà íåìèíó÷å ïðèçâåëà äî àðåøòó ñ³ì’¿ (ìàòåð³ ³ äâîõ ä³òåé) ³ ¿¿ ðîçñòð³ëó. ² òâåðäæåííÿ ñåêðåòàðÿ Øåâ÷åíêà: «â àïðåëå 1943 ã. íåìöû âûñëåäèëè… êîìñîìîëüöåâ» [Õ²V, äèâ. äîä.], àáî «Ãèòëåðîâöàì óäàëîñü âåñíîé 1942 ã. [1943 – Â.Á.] íàïàñòü íà ñëåä ïîäïîëüùèêîâ…» [4, ñ. 115] – íåïðàâäà, ï³äòâåðäæåííÿì ÷îìó º â³äñóòí³ñòü ïîäàëüøèõ ïðîâàë³â. À àðåøò Ä. Êîñàðåíêà ³ Â. Õóäÿêîâà ñòàâñÿ âèïàäêîâî íà âóëèö³ ïðî¿æäæàþ÷èì ïàòðóëåì. Ï³ä ÷àñ îáøóêó õëîïö³â ó Äìèòðà çíàéøëè ï³ñòîëåò, ïîäàðîâàíèé éîìó ìàäÿðñüêèì îô³öåðîì, ùî òåæ íåâ³äâîðîòíî òÿãíóëî íà ðîçñòð³ë. Íà öå áóâ íàêàç í³ìåöüêî¿ âëàäè [16, äîê. ¹ 81]. Íàéçíà÷í³øèì áîéîâèì äîñÿãíåííÿì, áåçïåðå÷íî, áóëè ïóùåí³ «ï³ä óê³ñ åøåëîíè ç æèâîþ ñèëîþ ³ òåõí³êîþ» [7]. «Ïàíîðàìà» (¹ 25, 2005) òàêîæ ïîâ³äîìëÿëà, ùî íà ðàõóíêó ï³äï³ëüíèê³â «áûëî äâà âçîðâàííûõ íåìåöêèõ ýøåëîíà ñ òåõíèêîé è ñîëäàòàìè» [9]. Ó äîâ³äö³ ñåêðåòàðÿ ì³ñüêêîìó Øåâ÷åíêà ç öüîãî ïðèâîäó ïèøåòüñÿ òðîõè ³íàêøå: «Êîìñîìîëüöàìè Ùåðáàêîâîé è Â. Êóö íà ñò. Ñóìû áûëà ïîäëîæåíà ìèíà ïîä âîèíñêèé ýøåëîí, à êîìñîìîëåö Çàõàð÷åíêî çàìèíèðîâàë æ.-ä. ïîëîòíî». À ó äîâ³äö³ ³íñòðóêòîðà îáêîìó Êîíîíåíêà ïðî Çàõàð÷åíêà âæå çàìîâ÷óºòüñÿ. Â ëèñòóâàíí³ îáêîìó ïàðò³¿ ç³ ñëóæáîþ áåçïåêè ïðî «õàðàêòåð äåÿòåëüíîñòè Â. Êóö» ¿¿ ïîäâèã çîâñ³ì íå çãàäóºòüñÿ, á³ëüøå òîãî, ñòâåðäæóºòüñÿ, ùî «ãðóïà «Çíàìÿ» îñîáûõ äåéñòâèé íå ïðîâîäèëà» [ÕV²²]. Ó 1975 ð. êîìóí³ñòè÷íà ïàðò³ÿ âèð³øóâàëà ïèòàííÿ ïðî âèçíàííÿ Â³ðè Äìèòð³âíè Êóö ï³äï³ëüíèöåþ. Ó ãðàô³ “ïðîâîäèìàÿ ðàáîòà» çàïèñàëè: «Ïîìîãàëà ïåðåïèñûâàòü è ðàñïðîñòðàíÿòü ëèñòîâêè ñ ìàòåðèàëàìè Ñîâèíôîðìáþðî» [ÕV², äèâ. äîä.]. Ñåðåä íàãîðîäæåíèõ ï³äï³ëüíèê³â ö³ òðè ïð³çâèùà – Ùåðáàêîâà, Çàõàð÷åíêî ³ Êóö – íå çíà÷àòüñÿ, à îñòàííüî¿ íàâ³òü íåìàº ñåðåä ðåêîìåíäîâàíèõ äî çàîõî÷åíü. ×è íå òîìó, ùî, çà âèñíîâêîì ³íñòðóêòîðà îáêîìó ïàðò³¿ Êîíîíåíêà, «êîìñîìîëüñêîé ãðóïïå» «Çíàìÿ» íå óäàëîñü îðãàíèçîâàòü áîåâîãî îòðÿäà è íàíåñòè áîëüøîãî óùåðáà íåìåöêèì çàõâàò÷èêà»? Ï³ñëÿ â³éíè Â. Êóö ïðèÿòåëþâàëà ç Òàìàðîþ Ìèõàéë³âíîþ Ìîë÷àíîâîþ, ð³äíîþ ñåñòðîþ ìîº¿ äðóæèíè. Àâòîð òåæ áóâ ³ç íåþ çíàéîìèé, ïðîòå í³êîëè íå ÷óâ â³ä íå¿ ïðî çíàìåííó äèâåðñ³þ. Î÷åâèäíî, ñïðàöüîâóâàëè àáî ñêðîìÂ.Ä.Êóö (ó öåíòð³) â ãîñòÿõ ó í³ñòü, àáî ñóìë³ííÿ. Ò.Ì.Ìîë÷àíîâî¿ (ë³âîðó÷) ³ äðóæèíè Ìåí³ ðîçïîâ³äàëè â÷èòåë³, ùî àâòîðà Í.Ì.Áóáíîâî¿. Ôîòî àâòîðà àêòèâí³ ï³äï³ëüíèêè À. Çóá÷åíêî ³ Þ. Íàáîéê³í ñâî¿ äîñÿãíåííÿ îö³íþâàëè äîñòàòíüî ñêðîìíî ³ íàâ³òü ïðîõàëè íå çàïðîøóâàòè ¿õ äî âèñòóï³â ïåðåä øêîëÿðàìè â óðî÷èñò³ äí³. Äëÿ íàñ, ï³äë³òê³â, ðîçðÿäæàòè ïàòðîíè áóëî óëþáëåíèì çàíÿòòÿì. Âèéìàëè êóëþ, âèñèïàëè ÷àñòèíó ïîðîõó àáî çàì³íþâàëè íà ïîðîõ ç³ ñíàðÿä³â, çàáèâàëè êóëþ ó ñåðåäèíó ã³ëüçè, çàêëåïóâàëè ¿¿ òàì ³ … â áàãàòòÿ. 14

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ² îñü ó äîâ³äö³ ñåêðåòàðÿ ì³ñüêêîìó Øåâ÷åíêà ÷èòàºìî: «Øèðîêî ïðàêòèêîâàëè íàáèâêó ïàòðîíîâ òîëîì» ³ ï³äï³ëüíèêè. À äàë³ íàáî¿ «ïîäñîâûâàëè íåìåöêèì ñîëäàòàì». Ïðî öå ïèøå ³ ãàçåòà «Ôðóíçåíåöü» : «Êîìñîìîëüö³ âì³ëî [? - Â.Á.] ï³äñóâàëè ôàøèñòñüêèì âîÿêàì áîéîâ³ ïàòðîíè, íà÷èíåí³ âèáóõ³âêîþ. Ï³ä ÷àñ ñòð³ëüáè ïñóâàëèñÿ ãâèíò³âêè, àâòîìàòè, êóëåìåòè. Ä³ñòàâàëîñü ³ ñàìèì çàãàðáíèêàì» [7]. Õòî æ êîíêðåòíî, à ãîëîâíå, ÿê ³ êóäè «ïîäñóâàëè» ¿õ ñîëäàòàì, çàëèøàºòüñÿ â ò³í³, áî ïðàêòè÷íî öå çä³éñíèòè ìîæíà áóëî õ³áà ùî âèïàäêîâî. Òà ³ â äîâ³äö³ ³íñòðóêòîðà îáêîìó ïàðò³¿ Êîíîíåíêà ïðî òàê³ «ï³äñóâàííÿ» – í³ ñëîâà. Õî÷à â³äîìî, ùî Þ. Íàáîéê³í ïðî öå äîïîâ³äàâ ì³ñüêêîìó ïàðò³¿. Ó áàãàòüîõ ïóáë³êàö³ÿõ ãîâîðèòüñÿ, ùî ÷ëåíè «Ïðàïîðà» çàéìàëèñÿ çáèðàííÿì çáðî¿ ³ áîºïðèïàñ³â äëÿ ïåðåäà÷³ ¿õ ïàðòèçàíàì. Àëå â æîäíîìó äîêóìåíò³ íå ñêàçàíî, äå æ ä³ëàñÿ öÿ çáðîÿ, õòî ³ êîìó ¿¿ ïåðåäàâàâ? Ìèìîâîë³ âèíèêàº ñóìí³â, ÷è ä³éøëà âîíà äî ö³ë³. Ï³äï³ëüíèöÿ Ðóäåíêî Â.À., ÿêà ³ äîòåïåð ìåøêàº â Ñóìàõ, ìåí³ ðîçïîâ³äàëà, ùî, ç³áðàâøè ê³ëüêà íàáî¿â, çàõîâàëà ¿õ ï³ä ñâîºþ äîì³âêîþ ïî âóë. Ïåðøîòðàâíåâ³é. Âîíè òàì ³ çàëèøèëèñÿ äî çíîñó áóäèíêó âæå ï³ñëÿ â³éíè… Ãàçåòà «Ïàíîðàìà», ¹ 35, 2008 ð., ãîâîðèòü ïðî áåçäîãàííó êîíñï³ðàö³þ ó «Ïðàïîð³». Ï³äï³ëüíèêè, âèÿâëÿºòüñÿ, íå ïîâèíí³ áóëè çíàòè îäíå îäíîãî, à ä³ÿëè ò³ëüêè ÷åðåç ï’ÿò³ðêè. ² öå ó ìàëåíüêîìó íàøîìó ì³ñòå÷êó, äå äî â³éíè íå áóëî ³ 40 òèñÿ÷ æèòåë³â, à â îêóïàö³¿ – çíà÷íî ìåíøå: öåíòð – «ñòîìåòð³âêà», íåâåëè÷êèé ïàðê, 3 ê³íîòåàòðè, îäèí ï³îíåðñüêèé êëóá. Ìîëîäü ó ñâî¿é á³ëüøîñò³ çíàëà îäíå îäíîãî õî÷à á â îáëè÷÷ÿ. Îðãàí³çóâàòè â òàê³é ñèòóàö³¿ ï³äï³ëëÿ «ïî ï’ÿò³ðêàõ» ç ìåòîþ êîíñï³ðàö³¿ áóëî á áåçãëóçäî. Òà é â îô³ö³éíèõ äîêóìåíòàõ ïðî öå í³äå íå çãàäóºòüñÿ. ßäðî ãðóïè òîìó ³ ñôîðìóâàëîñÿ â ïåðø³ æ äí³ îêóïàö³¿ ç ïàòð³îòè÷íèõ õëîïö³â, ä³â÷àò òà ¿õí³õ áàòüê³â, ùî áàãàòî ç íèõ çíàëèñÿ ùå ïåðåä â³éíîþ. À îñü òàê³ ïåðëè â ò³é æå ãàçåò³: «Òåðåáóí ïåðåîäåâàëñÿ äåâóøêîé è âûãëÿäåë â ýòîé ðîëè íàñòîëüêî óáåäèòåëüíî, ÷òî íåìöû ðàñïëûâàëèñü â óëûáêå, îòïóñêàëè êîìïëèìåíòû è ïûòàëèñü çàèãðûâàòü». Õî÷à ïåðåîäÿãàííÿ Âîëîä³ ä³éñíî ìàëè ì³ñöå, ì³æ òèì êëîóíàäà, âèêëàäåíà ãàçåòîþ, âèãëÿäàº äóæå ãðîòåñêíî. ² öå ïðî îäíîãî ç íàéñì³ëèâ³øèõ õëîïö³â ï³äï³ëëÿ…Ó çíåñåíîìó óæå íàð³æíîìó áóäèíêó íà ïåðåõðåñò³ âóë. Ñîáîðíî¿ òà Ïîêðîâñüêî¿ ïëîÓ öüîìó äâîïîâåðõîâîìó áóäèíêó ù³ ïðè í³ìöÿõ ðîçì³ùóâàëàñÿ òåïðè í³ìöÿõ çíàõîäèëàñü òåëåôîííà ëåôîííà ñòàíö³ÿ. ñòàíö³ÿ Ó äâåð³ (íà ôîòî ïðàâîðó÷) Â. Òåðåáóí çá³ã íà âåðàíäó äðóãîãî ïîâåðõó, êèíóâ òåðì³òíó êóëüêó â îïåðàö³éíèé çàë, âèñòðèáíóâ ç ïðîòèëåæíîãî áîêó ó äâ³ð ï³äï³ëüíèö³ Â³ðè Ãîëóáîâî¿ (¿¿ îäíîïîâåðõîâèé áóäèíîê òðîõè âèäíî íà ôîòî êð³çü äåðåâà ó äàëå÷èí³) ³ âò³ê. Ó çàë³ âèíèêëà ïîæåæà, ÿêó íåâäîâç³ çàãàñèëè. À îñü ïðî öå æ ó ãàçåò³ «Ôðóíçåíåöü» â³ä 09.05.1983 ð.: «…Äî Ñóì íàáëèæàâñÿ ôðîíò. Âîëîä³ Òåðåáóíó äàëè çàâäàííÿ: âèñàäèòè â ïîâ³òðÿ òåëåôîííó ñòàíö³þ. Íàêàç áóëî âèêîíàíî…». Òåïåð íà öüîìó ì³ñö³ áàãàòî15

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ïîâåðõîâèé áóäèíîê, à íà ðîç³ âóëèöü á³ëÿ íüîãî äî öüîãî ÷àñó ñòî¿òü äîâîºííà òåëåôîííà áóäêà, ò³ëüêè çàëàòàíà, áî ó ëþòîìó 1943 ð. ¿¿ ï³äðèâàâ òîé æå Âîëîäÿ Òåðåáóí. Öå îäíà ç òèõ òðüîõ, ïðî ÿêó ãàçåòè «Ôðóíçåíåöü» [7] òà «Ïàíîðàìà» (¹ 25/2005) ïèñàëè òàê: «ï³äï³ëüíèêè âèñàäèëè â ïîâ³òðÿ êîíòðîëüí³ áóäêè», «íà ñ÷åòó [ãðóïè «Ïðàïîð». – Â.Á.]. 3 óíè÷òîæåííûõ ìåæäóíàðîäíûõ òåëåôîííûõ øêàôà» [9]. Àáî ùå: «Ïëåííûõ ãðóïïàìè âûâîäèëè [ïîäïîëüùèêè] è ïðÿòàëè ïî ñåëàì. Ëèäà (Øàì³íà) â ýòîì ó÷àñòâîâàëà, åé î÷åíü ïîìîãàëî çíàíèå íåìåöêîãî ÿçûêà. Íàïðèìåð, åñëè ñêàçàòü ïàòðóëþ: «Âåäó îòöà è áðàòà â òàêîå-òî ñåëî äëÿ ðàáîòû íà áëàãî ðåéõà», òî âåðñèÿ çâó÷èò óáåäèòåëüíî è …ðàñïîëàãàþùå». Îñü ÿê âèõîâàíèé íà íà¿âíèõ ðàäÿíñüêèõ ô³ëüìàõ æóðíàë³ñò ïîäàº íàì ï³äñòóïíîãî âîðîãà, êîòðèé ó ïåðø³ æ òèæí³ ðîçãðîìèâ ì³ñüê³ ³ îáëàñí³ ïàðò³éí³ ï³äï³ëëÿ ³ ïàðòèçàíñüê³ çàãîíè. ×èòà÷ ïîâèíåí çíàòè, ùî ðàäÿíñüêà ë³òåðàòóðà ïðî ò³ ÷àñè çàìóëåíà áðåõíåþ, ³ ÷èòàòè ¿¿ ïîòð³áíî äóæå êðèòè÷íî. Ãðóïà Ä. Êîñàðåíêà íå ìàëà êîìñîðãà, íå çáèðàëà êîìñîìîëüñüê³ âíåñêè ³ íå ñêëèêàëà çáîðè, ³ òîìó «êîìñîìîëüñüêîþ» íå áóëà. Áàãàòî ¿¿ ÷ëåí³â íàâ³òü íå áóëè êîìñîìîëüöÿìè. À òèì á³ëüøå íàçèâàòè ¿¿ «îðãàí³çàö³ºþ» íå ìàº ñåíñó. Â³äêðèºìî áóäü-ÿêèé äîâ³äíèê àáî ñëîâíèê ³ ïîäèâèìîñü, ÿê³ êðèòåð³¿ âèçíà÷àþòü òàêå ôîðìóâàííÿ. Îô³ö³éíå ÷ëåíñòâî, ñòðóêòóðà, ñòàòóò ³ ò. ³í. ó «Ïðàïîð³» íå ³ñíóâàëè. Ñàìå òîìó ÷èñåëüí³ñòü ö³º¿ ãðóïè ó ð³çíèõ äîêóìåíòàõ êîëèâàºòüñÿ â³ä 20 äî «áîëåå 30-òè ÷åëîâåê». ² âñå æ, ÷è áàãàòî çðîáèëà öÿ ìîëîäü – äàðåìíå ïèòàííÿ. ßêùî âîíà íå çðîáèëà âñå, ùî õîò³ëà àáî ùî ìîãëà, âîíà çä³éñíèëà ãîëîâíå – â³äñòîþâàëà ÷åñòü íàøîãî ì³ñòà ³ íå ñêîðèëàñü çàâîéîâíèêó.

Â. Ðàïîòà

Â. Ñ³ïà÷

Â. Õóäÿêîâ

Íà çãàäêó ïðî íèõ ó Ñóìàõ º âóëèöÿ ³ì. Ä. Êîñàðåíêà, íà éîãî áóäèíêó ïî âóë. Øåâ÷åíêà, 18 âñòàíîâëåíà ìåìîð³àëüíà äîøêà, íà ì³ñö³ ðîçñòð³ëó ï’ÿòüîõ ï³äï³ëüíèê³â íà òåðèòîð³¿ ìàøèíîáóä³âíîãî îá’ºäíàííÿ ³ì. Ôðóíçå âñòàíîâëåíî ïàì’ÿòíèé çíàê, øêîë³ ¹ 2, ÿêó ïåðåä â³éíîþ çàê³í÷èâ Äìèòðî, ïðèñâîºíî éîãî ³ì’ÿ, â ¿¿ âåñòèáþë³ – éîãî áþñò. Íà æàëü, øê³ëüíèé ìóçåé ïðî öå ï³äï³ëëÿ ïîâ³äîìëÿº áàãàòî íåïðàâäèâîãî, íà çðàçîê íàâåäåíîãî âèùå. Ðàïîòà Â.Â., Ðàïîòà Í.Â. ³ Õóäÿêîâ Â.Ä. íàãîðîäæåí³ (ïîñìåðòíî) ìåäàëëþ «Çà â³äâàãó», ìåäàëëþ «Çà áîéîâ³ çàñëóãè» â³äì³÷åí³ Áàðáîñîâà 16

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

Ï³äï³ëüíèêè ç “Ïðàïîðà” (çë³âà íàïðàâî): À.Çóá÷åíêî, Â.Ãîëóáºâà, Â.Ðóäåíêî (Áàðáàñîâà), Ë.Øàì³íà, Þ.Íàáîéê³í íà ì³ñö³ ðîçñòð³ëó ïîáðàòèì³â (Ðóäåíêî) Â.À. ³ Áàòþê Í.Â., ó âñ³õ ï³äï³ëüíèöü ãðóäè ó íàãîðîäàõ, ï³ëüãè ó÷àñíèê³â áîéîâèõ ä³é [1]. Õî÷à âîíè õîò³ëè á ùå á³ëüøî¿ óâàãè, îñîáëèâî ó ñâÿòêîâ³ äí³. Àëå ÷îìóñü ìàéæå çîâñ³ì çàáóòîþ çàëèøèëàñü Ðàïîòà Îëåíà Ñåðã³¿âíà, ðîçñòð³ëÿíà ðàçîì ç³ ñâî¿ìè ä³òüìè Âîëîäåþ ³ Íàòàøåþ. ¯¯ íàâ³òü íå çãàäóþòü ó îô³ö³éíèõ âèäàííÿõ. Íà çàâåðøåííÿ íàâåäó ïîâíèé òðàã³çìó ³ äóøåâíîãî áîëþ â³ðø Äìèòðà Êîñàðåíêà. Éîãî ïåðåäàâ ëîÿëüíèé òþðåìíèé íàãëÿäà÷ ìàòåð³, ÿêà ïðèíåñëà éîìó ïåðåäà÷ó ó òþðìó çà äâ³ ãîäèíè äî éîãî ñòðàòè (òàê ìåí³ ïîâ³äîìèëà ï³äï³ëüíèöÿ Î.ß. Âèíîãðàäîâà (Áàëàáà):

Ñåðäöå ðâåòñÿ íà âîëþ Ìíå äóøíî, ìíå òÿæêî â ñûðîé ýòîé êëåòêå, Ãäå ñîëíå÷íûé ëó÷, òàêîé òóñêëûé è ðåäêèé, Ïå÷àëüíî è òèõî ñêîëüçèò ïî ñòåíå, Ïðîáèâøèñü ñêâîçü ïðóòüÿ ðåøåòêè â îêíå. À ñåðäöå ìÿòåæíî ðâåòñÿ íà âîëþ, Òóäà, ãäå ïðèâîëüíî ðàñêèíóëîñü ïîëå, Ãäå â ëàñêîâîé, òåïëîé ñòðóå âåòåðêà Äîðîãîþ ñèíåé ïëûâóò îáëàêà, 17

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: Ãäå Ãäå Ãäå Ãäå

ìîùüþ âåñåííåþ äûøèò çåìëÿ, çåëåíüþ ïåðâîé ïîêðûëèñü ïîëÿ, âåñåëî, çâîíêî ïòèöû ïîþò, ëþäè ñâîáîäíî, ïî-ëþäñêè æèâóò.

Íî ñòåíû ñûðûå êðóãîì îáñòóïèëè, Äîðîãó íà âîëþ è ñîëíöå çàêðûëè, È äóøàò è äàâÿò ãðîìàäîé ñâîåé, Æåëåçîì ðåøåòîê, æåëåçîì äâåðåé.

Äìèòðî Êîñàðåíêî

Ãðóïà Î.Ä. Ï³äîïðèãîðè Á³ëüø äîñâ³ä÷åíîþ ³ íå ìåíø ÷èñëåííîþ â³ä ïîïåðåäíüî¿ áóëà ï³äï³ëüíà ãðóïà Îëåêñàíäðà Äàíèëîâè÷à Ï³äîïðèãîðè. Âîíà äî ê³íöÿ îêóïàö³¿ çáåðåãëà ñâîþ ä³ºâ³ñòü ³, éìîâ³ðíî, ïåðåäàëà ñâî¿ îïåðàòèâí³ ìàòåð³àëè ðàäÿíñüêèì îðãàíàì. Àëå öÿ ãðóïà íå áóëà îô³ö³éíî âèçíàíà, îñê³ëüêè «ïîäòâåðæäàþùèõ ìàòåðèàëîâ î åå äåÿòåëüíîñòè, êðîìå ñàìîîò÷åòîâ â ïàðòàðõèâå îáêîìà ïàðòèè íå âûÿâëåíî». Òàê çôîðìóëüîâàíî ó Ïîñòàíîâ³ áþðî ì³ñüêêîìó ïàðò³¿ â³ä 18.11.1974 ð. â³äìîâó [²²², äèâ. äîä.]. Íàâåäó äåê³ëüêà âèòÿã³â ç ¿¿ êîëåêòèâíîãî «ñàìîîò÷åòà» ïåðåä ïàðò³ºþ ïðî ñâîþ áîðîòüáó â îêóïàö³¿: «2. Óñòàíîâèòü íàáëþäåíèå è ó÷åò ïðåäàòåëüñêîé è èçìåííè÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè îòäåëüíûõ ëèö â óñëîâèÿõ îêêóïàöèè ãîðîäà âðàãîì. 3. Ïðîâåñòè ìåðîïðèÿòèÿ, îáåñïå÷èâàþùèå íåìåäëåííîå âîññòàíîâëåíèå ãîðîäñêîãî ðàäèîóçëà ïîñëå îñâîáîæäåíèÿ ã. Ñóì Êðàñíîé Àðìèåé â ñëó÷àå ïîëíîãî ðàçðóøåíèÿ åãî íåìöàìè ïðè îòñòóïëåíèè». Àêòèâ³ñò öüîãî êîëåêòèâó Ì.Ì. Ëàùåíêî ïîâ³äîìëÿâ, ùî â ê³íö³ ëþòîãî 1943 ð. Â. Òåðåáóí (ç ãðóïè Ä. Êîñàðåíêà) çàïðîïîíóâàâ éîìó ï³ä³ðâàòè ðàä³îâóçîë. Àëå Ì. Ëàùåíêî â³äìîâèâñÿ [ÕV²²²]. Öåé åï³çîä ñâ³ä÷èòü ïðî ò³ñíèé çâ’ÿçîê ì³æ ï³äï³ëüíèìè ãðóïàìè ³, ìîæëèâî, «ïðàïîðö³» îäåðæóâàëè çâåäåííÿ Ñîâ³íôîðìáþðî â³ä á³ëüø êâàë³ô³êîâàíèõ ³ ñòàðøèõ òîâàðèø³â, áî æ Ì. Ëàùåíêî áóâ âñåñâ³òí³ì êîðîòêîõâèëüîâèêîì, ñàì çáèðàâ ïðèéìà÷³ ³ ðåãóëÿðíî ïðèéìàâ íà íèõ ïîâ³äîìëåííÿ. Ïðîäîâæó öèòóâàííÿ «ñàìîîò÷åòà» ï³äîïðèãîðö³â. “Ðàäèîïðèåì è ðàñïðîñòðàíåíèå ñâîäîê íå ïðåêðàùàëîñü è â äíè îñàäû ã. Ñóì: â ôåâðàëå-ìàðòå è êîíöå àâãóñòà ñ. ã. è áûëè çàêîí÷åíû 2-ãî ñåíòÿáðÿ 1943 ã., â äåíü îñâîáîæäåíèÿ Ñóì. 2. Âåñíîé 1942 ã. ò. ×óïðèí ïî çàäàíèþ ãðóïïû ðàçäîáûë ïîëíûå ñïèñêè ïîëèöåéñêèõ ñ èõ àäðåñàìè (áîëåå 100 ÷åëîâåê), êîòîðûå ïîëèöèÿ ïðèñûëàëà íà ðàäèîóçåë äëÿ óñòàíîâêè èì ðàäèîòî÷åê…

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü Â ôåâðàëå 1943 ã. ïðè áåãñòâå íåìöåâ èç Ñóì è ðàçãðîìå íåìåöêîé òþðüìû ×óïðèíå Ì.Ï. óäàëîñü äîáûòü ÷àñòü àðõèâíûõ äåë òþðåìíîé àäìèíèñòðàöèè…* Â àâãóñòå 1943 ã…. ÷åðåç Ëîñêîò À.Í. ñòàëî èçâåñòíî, ÷òî ïåðåøåäøàÿ ëèíèþ ôðîíòà ñîâåòñêàÿ ðàçâåä÷èöà íóæäàåòñÿ â ïîìîùè âåðíóòüñÿ îáðàòíî. ×ë. ãðóïïû òò. Êàíäûáà Ô.À., Ïîäîïðèãîðà À.Ä., Êàíäûáà À.Ï. ïîìîãëè åé ñîñòàâèòü ìàðøðóò ïåðåõîäà ôðîíòà, îçíàêîìèëè åå ñ ðàñïîëîæåíèåì íåìåöêèõ ÷àñòåé è èíôîðìèðîâàëè ïî èíòåðåñóþùèì åå âîïðîñàì… Ðóêîâîäèòåëü âûäåëåí íå áûë, à íàèáîëåå àêòèâíîå ó÷àñòèå â ñîçäàíèè, ðóêîâîäñòâå èëè ïðàêòè÷åñêîé ðàáîòå ãðóïïû ïðèíàäëåæèò ñëåäóþùèì òîâàðèùàì: Ëàùåíêî Í.Í., ×óïðèíå Â.Ã., Êàíäûáå Ô.À., Ïîäîïðèãîðå À.Ä., Êðàìàðü Ê.À., Øèëîâó Ï.Ä… (Ïîäïèñè:) ×óïðèíà Â.Ã., Êàíäûáà Ô.À., Çàõëåâíûé Í.Á., Ïîäîïðèãîðà À.Ä., Êðàìàðü Ê.À., Ëîñêîò À.Ï.» [Õ²Õ]. Îêð³ì öüîãî êîëåêòèâíîãî «ñàìîîò÷åòà» äåÿê³ ï³äï³ëüíèêè íàïèñàëè ùå ñâî¿: Çàõëºâíèé, Ëîñêîò, Öèêàëîâ òà ³í. Âæå òåïåð ÿ ñïèòàâ ñèíà Î.Ä. Ï³äîïðèãîðè Ãë³áà (íàéìîëîäøîãî ç ö³º¿ ãðóïè, òîä³ ùå ï³îíåðà): «×îìó íå âèçíàëè ãðóïó?» Â³í â³äïîâ³â: «¯¿ âèçíàâ ÊÄÁ». ² öüîãî áóëî â òîé ÷àñ äîñòàòíüî, ùîá çàõèñòèòèñü «íàõîäèâøèìñÿ â îêêóïàöèè» (öå áóëî äóæå ïðèíèçëèâå ³ íàñòîðîæóþ÷å òàâðî) â³ä áàãàòüîõ íåïðèºìíîñòåé ïðè âñòóï³, íàïðèêëàä, â ïðåñòèæí³ íàâ÷àëüí³ çàêëàäè, ïðèéíÿòò³ íà ðîáîòó… Ñâ³ä÷åííÿì òîìó – Ì. Ëàùåíêî íåçàáàðîì ñòàâ ñï³âðîá³òíèêîì «êîìïåòåíòíèõ îðãàí³â», Ãë³á ïîñòóïèâ ó Ìîñêîâñüêèé åíåðãåòè÷íèé ³íñòèòóò. Àðõ³âí³ ñïðàâè ö³º¿ ãðóïè äî öüîãî ÷àñó íå îïóáë³êîâàí³ ó øèðîê³é ïðåñ³, òîìó ³ íå ïåðåêðó÷åí³ íåñóìë³ííèìè ïèñàêàìè, ÿê öå âèïàëî íà äîëþ ³íøèõ ãðóï îïîðó. Àëå âîíà òåæ çàñëóãîâóº íà òå, ùîá ñóì’ÿíè ïðî íå¿ ³ çíàëè, ³ ïèøàëèñÿ íåþ.

Ï³äï³ëëÿ Ñ.Ñ. Ñàïóíà Ó íàøîìó ì³ñò³ çà ôàøèñòñüêî¿ îêóïàö³¿ ä³ÿëà ùå îäíà çíà÷íà çà ÷èñåëüí³ñòþ ãðóïà ï³äï³ëüíèê³â ç ÷³òêîþ ñòðóêòóðîþ, çàâäàííÿìè, ÷ëåíñòâîì, ÿêà êåðóâàëàñü öåíòðîì – Îðãàí³çàö³ºþ Óêðà¿íñüêèõ Íàö³îíàë³ñò³â (ÎÓÍ). Ó ðàäÿíñüê³ ÷àñè îñòàííÿ áóëà ç ãîëîâè äî í³ã îáëèòà áðóäîì ³ áðåõíåþ. ² ò³ëüêè â îñòàíí³ äåñÿòü-ï'ÿòíàäöÿòü ðîê³â ç ï³ä øàðó íåïðàâäè ïðîñòóïàþòü ä³éñí³ ³ âåëè÷í³ ðèñè öüîãî çàãàëüíîíàö³îíàëüíîãî ðóõó. Ï³ä ïîë³òè÷íèì êåð³âíèöòâîì ÎÓÍ ä³ÿëè ¿¿ ÷èñëåíí³ áîéîâ³ çàãîíè – Óêðà¿íñüêà Ïîâñòàíñüêà Àðì³ÿ (ÓÏÀ) Çà Óêðà¿íó, Çà áåçìåæíóþ, Í³ â³ä Éîñüêè, í³ â³ä Ôð³öà Íåçàëåæíóþ. *

Ï³äîïðèãîðà Î.Ä. çà àíòèí³ìåöüê³ âèñëîâëþâàííÿ (íàï³äïèòêó) òåæ áóâ óâ’ÿçíåíèé ó Ñóìñüêó òþðìó. Â ñåðåäèí³ ëþòîãî 1943 ð. çàâäÿêè îñîáèñòèì çíàéîìñòâàì ï³äï³ëüíèê³â ç ìîæíîâëàäöÿìè éîìó óäàëîñÿ çâ³ëüíèòèñÿ. ² äóæå â÷àñíî, áî âæå 20 ëþòîãî ôàøèñòè ïî-çâ³ðÿ÷îìó óñ³õ àðåøòàíò³â çíèùèëè. Ïî ³ðîí³¿ äîë³ éîìó äîâåëîñÿ òàì ä³ëèòè íåëþäñüê³ óìîâè ç íàö³îíàë³ñòàìè â îäí³é êàìåð³, à ï³ñëÿ çâ³ëüíåííÿ – íàâ³òü ïîäðóæèòèñÿ. ïðî öå ñâ³ä÷àòü ïðîòîêîëè ï³ñëÿâîºííèõ äîïèò³â ÊÄÁ êîëèøí³õ í³ìåöüêèõ â’ÿçí³â [12, ñ. 142, 154, 156].

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: «10. à) Çà ñâîáîäó äðóêó, ñëîâà, äóìêè, ïåðåêîíàíü, â³ðè ³ ñâ³òîãëÿäó… 11. Çà ïîâíå ïðàâî íàö³îíàëüíèõ ìåíøîñòåé ïëåêàòè ñâîþ âëàñíó ïî ôîðì³ ³ çì³ñòó íàö³îíàëüíó êóëüòóðó. 12. Çà ð³âí³ñòü óñ³õ ãðîìàäÿí Óêðà¿íè, íåçàëåæíî â³ä íàö³îíàëüíîñòåé, â äåðæàâíèõ òà ãðîìàäñüêèõ ïðàâàõ ³ îáîâ’ÿçêàõ, çà ð³âíå ïðàâî íà çàðîá³òîê ³ â³äïî÷èíîê» [5, ñ. 179]. Îáëàñíèì ïðîâ³äíèêîì íàö³îíàë³ñòè÷íîãî ðóõó îïîðó áóâ Ñåìåí Ñåìåíîâè÷ Ñàïóí, êîëèøí³é ÷ëåí ÑÂÓ, ðåïðåñîâàíèé ó 1938 ð. Ï³ñëÿ çâ³ëüíåííÿ ç ðàäÿíñüêî¿ êàò³âí³ øëþá ðîçðèâàºòüñÿ. ² Ñ.Ñ. Ñàïóí ó 1939 ð. ç íîâîþ ñ³ì’ºþ – äðóæèíîþ Í³íîþ Ïèëèï³âíîþ Ãíàò÷åíêî (çà ôàõîì â÷èòåëüêà) òà ¿¿ äâîìà äîíüêàìè – ïîñåëÿºòüñÿ íà âóë. Ïåòðîïàâë³âñüê³é, 89 (ó òîé ÷àñ Ðàäÿíñüêà, 45) ³ â÷èòåëþº ó øêîë³ ¹ 3*. Ç ïî÷àòêó í³ìåöüêî¿ îêóïàö³¿ ïîäðóææÿ ïåðå¿æäæàº ó òåïåð³øíþ áóä³âëþ ÊÐÓ íà Ïîêðîâñüê³é ïëîù³, äå Ñ. Ñàïóí íàìàãàºòüñÿ ñòâîÑàïóí Ñ.Ñ., Ãíàò÷åíêî Í.Ï. ðèòè ãðîìàäñüêó îðãàí³çàö³þ «Ïðîñâ³òà», ÿê ïðèêðèòòÿ ï³äï³ëëÿ. Ç Äîïîâ³äíî¿ çàïèñêè íàðîäíîìó êîì³ñàðó âíóòð³øí³õ ñïðàâ ÓÐÑÐ íà÷àëüíèêà Óïðàâë³ííÿ ÍÊÂÑ Ñóìñüêî¿ îáëàñò³, òðàâåíü 1944 ð.: «Ñîâ. ñåêðåòíî. …Â 1941 ã., êîãäà íåìöû îêêóïèðîâàëè Ñóìñêóþ îáëàñòü, â ã. Ñóìû âîçíèêëà Óêðàèíñêàÿ íàöèîíàëèñòè÷åñêàÿ îðãàíèçàöèÿ «Ïðîñâ³òà», èìåâøàÿ öåëü «Âîçðîæäåíèÿ Ïåòëþðîâñêîé Óêðàèíû». Ãëàâíûìè îðãàíèçàòîðàìè «Ïðîñâ³òè» áûëè ðàáîòíèêè íàðîäíîãî îáðàçîâàíèÿ: Íèö, Ñàïóí, Êàçàöêèé, Äóíàéñêèé è äðóãèå. Îðãàíèçàöèÿ «Ïðîñâ³òà» â ã. Ñóìû ïîëó÷àëà íåïîñðåäñòâåííîå ðóêîâîäñòâî èç Êèåâà ÷åðåç Ñàïóí[à]. Ñ öåëüþ âåðáîâêè ìîëîäåæè â îðãàíèçàöèþ áûëà ñîçäàíà øêîëà íàöèîíàëüíîé õóäîæåñòâåííîé âûøèâêè. Âñå ïîñòóïàþùèå â ýòó øêîëó çà÷èñëÿëèñü â ÷ëåíû îðãàíèçàöèè «Ïðîñâ³òà» [11, äîê. ¹ 17]. Àëå âæå ÷åðåç ð³ê îêóïàö³¿ ïî÷àëèñü ìàñîâ³ àðåøòè íàö³îíàë³ñò³â. Ãåñòàï³âö³ òàê õàðàêòåðèçóâàëè ïîë³òè÷íó ñèòóàö³þ â Ñóìàõ íà 12 ãðóäíÿ 1942 ð.: «Ðóõ îïîðó óêðà¿íñüêî¿ ³íòåë³ãåíö³¿ ñòàº âñå á³ëüøå àãðåñèâíèì. ÑÄ ðîçêðèëà íèòêè àæ äî Êèºâà, äî öåíòðàë³ ðóõó Áàíäåðè. Äî òåïåð àðåøòîâàíî îáëàñíîãî ïðîâ³äíèêà Ñàïóíà**, äâîõ ðàéîííèõ ïðîâ³äíèê³â ³ 38 ÷ëåí³â ÎÓÍ. Êåð³âíèêè øêîëè ïåðåêëàäà÷³â îðãàí³çîâóþòü ìåðåæó ÎÓÍ *

Öåé ó÷áîâèé çàêëàä çíàõîäèâñÿ ìàéæå ïîðó÷, ó êîðïóñ³ êîëèøíüîãî ðåàëüíîãî ó÷èëèùà. Â³äðàçó ï³ñëÿ â³éíè ñþäè ïåðåñåëÿºòüñÿ øêîëà ¹ 4, òîìó, ìàáóòü, ïîìèëêîâî äåõòî ââàæàº, ùî Ñ. Ñàïóí â÷èòåëþâàâ ñàìå ó 4-é øêîë³ [5, ñ. 110].

Ö³êàâî, ÿê ðîçïîâ³äàëà äîíüêà Ñ.Ñ. Ñàïóíà, ùî ï³ñëÿ àðåøòó «íàø³» ïîë³öà¿ ïðèâåëè Í³íó Ïèëèï³âíó ç äîíüêàìè äî ãåñòàï³âñüêîãî ñë³ä÷îãî. Òîé ïîäèâèâñÿ íà íèõ ³, ïðîìîâèâøè: «ß ç ä³òüìè íå âîþþ», â³äïóñòèâ ¿õ.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

âóë.Ëåâàíåâñüêîãî

(ðóõ Áàíäåðè) ³ ï³äáèðàþòü ï³äõîäÿùèõ ëþäåé, ÿêèõ ïîò³ì ïðåäñòàâëÿþòü ÿê îñ³á, äîñòîéíèõ äîâ³ðè í³ìåöüêî¿ âëàäè…» [11, äîê. ¹ 9]. ² â «Àêò³ ðîçñë³äóâàííÿ íàöèñòñüêèõ çëî÷èí³â» â³ä 23 âåðåñíÿ 1943 ð. ÷èòàºìî: «…Â ôåâðàëå ìåñÿöå 1943 ã. îòñòóïàÿ èç ã. Ñóìû íåìöû ñîãíàëè âñåõ àðåñòîâàííûõ òþðüìû â ÿìû äâóõ îâîùåõðàíèëèù è äâóõ îòñòîéíèêîâ íàïîëíåííûõ íå÷èñòîòàìè â êîëè÷åñòâå 650 ÷åëîâåê, çàïåðëè äâåðè îâîùåõðàíèëèù, îòêðûëè âîçäóøíûå îòâåðñòèÿ è íà÷àëè áðîñàòü òóäà ðó÷íûå ãðàíàòû, çàòåì âûëèëè â ýòè æå îòâåðñòèÿ ãîðþ÷óþ æèäêîñòü è ïîäîæãëè, â ðåçóëüòàòå ÷åãî âñå íàõîäèâøèåñÿ òàì ëþäè ñãîðåëè æèâüåì. Ñðåäè ñãîðåâøèõ áûëè ñëåÄâîðîâèé ôàñàä òþðìè. Ïåðåä äóþùèå æèòåëè ã. Ñóìû: ôåëüíèì ó 30-õ ðîêàõ çâåëè ìàéñòåðíþ, äøåð æåëåçíîäîðîæíîé ñòàíöèè îâî÷åñõîâèùà, êîíþøíþ Ñóìû Ãóçèê, äèðåêòîð øêîëû ¹ 18 Ñàëåíêî, ó÷èòåëü îäíîé èç øêîë Ñàïóí è ðÿä äðóãèõ…» [11, äîê. ¹ 13]. Ïðî ÎÓÍ³âö³â ó Ñóìàõ ìè ä³çíàºìîñÿ, ì³æ ³íøèì, âèíÿòêîâî ç àðõ³âíèõ äîêóìåíò³â «êîìïåòåíòíèõ îðãàí³â» í³ìö³â ³ ðàäÿíñüêî¿ âëàäè. Ïðî ³íøèõ ïàòð³îò³â – çäåá³ëüøîãî ç ï³ñëÿîêóïàö³éíèõ ¿õ «ñàìîîò÷åòîâ» (çà âèçíà÷åííÿì ì³ñüêîìó ÊÏ(á)Ó). Øêîäà, ³ äîòåïåð çàëèøèëèñü íàëåæíî Ïðèáëèçíèé ïëàí òþðìè. Íà íåïîøàíîâàíèìè ãåðî¿-áîðö³ çà ï³äñîáíîìó äâîð³ 20-ãî ëþòîãî 1943 ð. íåçàëåæíó Óêðà¿íó: ó ì³ñò³ âñòàðîç³ãðàëàñÿ æàõëèâà òðàãåä³ÿ íîâëåíà ëèøå îäíà ìåìîð³àëüíà äîøêà íà ÷åñòü öüîãî ï³äï³ëëÿ – íà Ïîêðîâñüê³é ïëîù³ (òåïåð³øí³é áóäèíîê ÊÐÓ). Âîíè âèçíàí³ áîðöÿìè íå ð³øåííÿì áþðî ïàðò³¿, à æîðñòîêèìè ãîí³ííÿìè âåëè÷åçíî¿ ðåïðåñèâíî¿ êîìóí³ñòè÷íî¿ ìàøèíè.

Ìåìîð³àëüíà äîøêà íà ÷åñòü ÎÓÍ³âö³â 21

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ:

Ïàðòèçàíè ³ íàñåëåííÿ Öå äóæå ÷óòëèâà òåìà… Âë³òêó 1948 ð. ÿ, âæå äåâ'ÿòèêëàñíèê, áóâ ó÷àñíèêîì ïîõîäó «Ñë³äàìè Êîâïàêà» ó ñêëàä³ ó÷í³â øê³ë ¹ 2 òà ¹ 4. Â Ñïàäùàíñüêîìó ë³ñ³ áà÷èëè äâà í³ìåöüê³ òàíêè, ï³äáèò³ 18 æîâòíÿ 1941 ð. ó ïåðøîìó æ áîþ, íàï³âçðóéíîâàí³ çåìëÿíêè, ïîðîñë³ âæå êóùàìè, «íîâîð³÷íó ÿëèíêó». Ñòàëà íåçàáóòíüîþ çóñòð³÷ óâå÷åð³ á³ëÿ âîãíèùà ç ïàðòèçàíñüêèìè ñ³ì'ÿìè ³ç íàâêîëèøí³õ ñ³ë. Çàãàëüíèé òîíóñ çàõîäó, çâè÷àéíî, áóâ ïàòð³îòè÷íèì. Àëå ìåíå òîä³ âðàçèëè ñêàðãè çàïëàêàíèõ æ³íîê: âîíè – íà 5-ìó ðîö³ çâ³ëüíåííÿ (!) – ùå æèëè ó çåìëÿíêàõ, áî ñåëà íàâêðóãè áóëè âèïàëåí³ ïðè îêóïàö³¿. Çíà÷íî ï³çí³øå ÿ ä³çíàâñÿ, ùî òî áóëè íàñë³äêè çëî÷èííèõ ä³é äâîõ àíòèëþäñüêèõ ðåæèì³â – Ñòàë³íà ³ Ã³òëåðà, ñïðÿìîâàíèõ íà çíèùåííÿ âñ³õ íàñåëåíèõ ì³ñöü «â òûëó íåìåöêèõ âîéñê» (íàêàç ðàäÿíñüêî¿ Ñòàâêè ¹ 0428 â³ä 17.11.1941 ð.) òà âïðîâàäæåííÿ âîðîãîì òàêòèêè «âèïàëåíî¿ çåìë³» ïðè â³äñòóï³. À ïðî ãëèáîêó òðàã³÷í³ñòü äëÿ íàñåëåííÿ ïàðòèçàíñüêîãî ðóõó ÿ ïðèâåäó áåç êîìåíòàð³â òî÷êó çîðó äåêîòðèõ ó÷àñíèê³â ö³º¿ áîðîòüáè ç êíèãè Â. Ëèòâèíîâà «Êîðè÷íåâîå «îæåðåëüå». Äîêóìåíòàëüíîå ïîâåñòâîâàíèå î æåðòâàõ íàöèñòñêèõ ïðåñëåäîâàíèé – ãðàæäàíàõ áûâøåãî ÑÑÑÐ»: «Çà ãîäû âîéíû ñîâåòñêèå ïðàâèòåëè âûðàñòèëè íà ïðîñòîðàõ ÑÑÑÐ äèêèé, ÷óäîâèùíûé, æóòêèé ëåñ âðàíüÿ. Ïî óêàçêå ñâåðõó ðàñïðîñòðàíÿëèñü ìèôû î âñåîáùåì ïîðûâå íàðîäà, î áåñïðåäåëüíîé ñòîéêîñòè è íåïîáåäèìîñòè Êðàñíîé Àðìèè… Ìåæäó òåì íè äëÿ êîãî íå ÿâëÿåòñÿ ñåêðåòîì æåñòîêàÿ ïðàâäà âîéíû: îãëóøèòåëüíûå ïîðàæåíèÿ â ñîðîê ïåðâîì è ñîðîê âòîðîì, áåçäàðíîñòü ðóêîâîäñòâà ñòðàíû, çàãðàäîòðÿäû, òðèáóíàëû, ðàññòðåëû, øòðàôíûå ðîòû, ñîòíè òûñÿ÷ ñîëäàò, ñäàâàâøèõñÿ â ïëåí è îêàçàâøèõñÿ çà êîëþ÷åé ïðîâîëîêîé… Åäâà íåìöû ñòóïèëè íà íàøó çåìëþ, êàê ìû, öèâèëüíûå, ìîìåíòàëüíî ïîïàëè ïîä ïðåññ äâîéíîãî äàâëåíèÿ: ñî ñòîðîíû îêêóïàíòîâ è ïàðòèçàí… Êàæäàÿ èç âëàñòåé: íåìåöêàÿ è ñîâåòñêàÿ ñ÷èòàëè ñåáÿ åäèíñòâåííî çàêîííîé è äîáèâàëàñü ñâîåãî. Îêêóïàíòû òðåáîâàëè áåçóñëîâíîãî ïîñëóøàíèÿ… Ïàðòèçàíû õîòåëè àêòèâíîé è âñåñòîðîííåé ïîääåðæêè èõ áîðüáû ñ âðàãîì, ðàâíî êàê è ó÷àñòèå â íåé íå òîëüêî âçðîñëûõ, íî è äåòåé, îñîáåííî ïîäðîñòêîâ… Ñàìîå ïîðàçèòåëüíîå çàêëþ÷àåòñÿ â òîì, ÷òî âëàñòè, áðîñèâ äåòåé íà ïðîèçâîë ñóäüáû, âäðóã âñïîìíèëè î íèõ… Ïèîíåðîâ, øêîëüíèêîâ (íå çàäóìûâàÿñü!) âòÿíóëè â ñìåðòåëüíî îïàñíóþ ñõâàòêó ñ âðàãîì. Íåñîìíåííî, ýòî áûëî ïðåñòóïíîå, àìîðàëüíîå, áåçîòâåòñòâåííîå äåÿíèå… Èñòîðèÿ âñåíàðîäíîãî ïîðûâà è âñåîáùåé ïîääåðæêè çàòóøåâûâàåò ïðèíöèïèàëüíóþ îñîáåííîñòü ñîâåòñêîãî ïàðòèçàíñêîãî äâèæåíèÿ, êîòîðîå ðîæäàëîñü íå ñíèçó, êàê ýòî áûëî, íàïðèìåð, âî âðåìÿ âîéíû ñ Íàïîëåîíîì, à ïëàíèðîâàëîñü, îðãàíèçîâûâàëîñü è íàñàæäàëîñü… ñâåðõó, èç Êðåìëÿ… Ïðèäåòñÿ ïîæåðòâîâàòü òûñÿ÷àìè æèçíåé ìèðíûõ ãðàæäàí? Íå áåäà! Âìåñòî ïîãèáøèõ ïîäíèìóòñÿ íîâûå ãåðîè… ÷åëîâå÷åñêèå ðåçåðâû â ÑÑÑÐ íåèñ÷åðïàåìû… Âîçíèêíåò íåîáõîäèìîñòü èñïîëüçîâàòü â áîðüáå ñ âðàãîì æåíùèí, äåòåé, ñòàðèêîâ? Íå íàäî ýòèì ñìóùàòüñÿ! Ðîäèíó äîëæíû çàùèùàòü âñå, â òîì ÷èñëå è ìèðíûå æèòåëè… Â äîêîììóíèñòè÷åñêóþ ýïîõó íå áûëî ðåæèìîâ, êîòîðûå áû âîâëåêàëè â âîîðóæåííóþ áîðüáó ñ âíåøíèì âðàãîì òàêîå êîëè÷åñòâî æåíùèí, äåòåé, ñòàðèêîâ, êàê ýòî äåëàëè â ìèíóâøóþ âîéíó áîëüøåâèêè ïî óêàçêå 22

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ñâîãî âîæäÿ. Íè âî ÷òî íå ñòàâèëèñü è íèêàêîé öåíû íå èìåëè íå òîëüêî èíòåðåññû, íå òîëüêî èìóùåñòâî ëþäåé, íî è èõ áåçîïàñíîñòü è ñàìî èõ ñóùåñòâîâàíèå… Íå ïðèçûâàþ ñîãðàæäàí áûòü áåñòàêòíûì, à òåì áîëåì íåáëàãîäàðíûì ïî îòíîøåíèþ ê âåòåðàíàì Äâèæåíèÿ Ñîïðîòèâëåíèÿ. Îíè äîñòîéíû âñÿ÷åñêîãî óâàæåíèÿ, âíèìàíèÿ è çàáîòû. Íå ïîñÿãàþ è íà âûñîêèé ñìûñë è ñâÿòîñòü âîîðóæåííîé áîðüáû ñ âðàãîì íà âðåìåííî îêêóïèðîâàííîé òåððèòîðèè. Ñàì ó÷àñòâîâàë â ýòîé áîðüáå. Íî õî÷ó, ÷òîáû â íàøèõ âûâîäàõ è îöåíêàõ ãëàâíûì êðèòåðèåì áûëà èñòèíà. À îíà çàêëþ÷àåòñÿ â òîì, ÷òî ïàðòèçàíñêîå äâèæåíèå, íåñîìíåííî, ñûãðàâøåå îãðîìíóþ ðîëü â ðàçãðîìå ôàøèñòîâ è èõ èçãíàíèè ñ ðîäíîé çåìëè, îáîðà÷èâàëîñü íà ïðàêòèêå òðàãåäèåé ìèëëèîíîâ ìèðíûõ ãðàæäàí–æèòåëåé îêêóïèðîâàííûõ îáëàñòåé, ïðèâîäèëî ê ìàññîâûì ðåïðåññèÿì, êàçíÿì, çàêëþ÷åíèþ â òþðüìû è â êîíöëàãåðÿ» [8, ñ. 481]. Íåõàé âèáà÷èòü ìåí³ ÷èòà÷ òàêó äîâãó öèòàòó. Ñóïðîòèâíèêè áðóòàëüíî ³ãíîðóâàëè ïîëîæåííÿ 4-¿ Ãààãñüêî¿ êîíôåðåíö³¿ 1907 ð. â³äíîñíî çàêîí³â âåäåííÿ â³éíè. Àäæå â³äïîâ³äíî äî íå¿ ìèðíå íàñåëåííÿ ïîâèííî êîðèñòóâàòèñÿ ö³ëêîâèòèì ³ìóí³òåòîì â³ä âîºííèõ ä³é. Âñóïåðå÷ öüîìó – îäíîìó ³ç íàéâàæëèâ³øèõ ì³æíàðîäíî-ïðàâîâèõ äîêóìåíò³â – ôàøèñòè çàñòîñîâóâàëè ïðîâîêàö³éí³ îïåðàö³¿ äî öèâ³ëüíî¿ ëþäèíè. Îñü âèòÿã ³ç çâ³òó îõîðîííî¿ ïîë³ö³¿ 01.03.1942 ð. ïðî ñâî¿ ä³¿ íà Ñóìùèí³: «Îïåðàöèÿ «ëîæíîé áàíäû» â Ñòóäåíêå [çà 10 êì íà ñõ³ä â³ä Ãëóõîâà. – Â.Á.]. Òàê êàê â áàíäèòñêèõ îáëàñòÿõ îáû÷íàÿ ïîëèöåéñêàÿ ïðîâåðêà íàñåëåííûõ ïóíêòîâ íå ãàðàíòèðóåò ïîëíîãî îõâàòà âñåõ ëèö, ðàáîòàþùèõ íà áîëüøåâèêîâ è îñîáåííî ïîääåðæèâàþùèõ áàíäû, 23.01.1943 ã. ïðîòèâ ñ. Ñòóäåíîê áûëà îðãàíèçîâàíà «ëîæíàÿ áàíäà…». «Ëîæíàÿ áàíäà» ïîä ðóêîâîäñòâîì íà÷àëüíèêà» ÑÑ ñîñòîÿëà èç: 11 ÷åëîâåê îõðàííîé ïîëèöèè, 20 ÷åëîâåê ïîëèöèè ã. Ïóòèâëÿ, 20 ÷åëîâåê ïîëèöèè Ýñìàíè è 20 øóöìàíîâ [ç 1957 ð. ñ. Åñìàíü – ñìò ×åðâîíå. – Â.Á.]. Êðîìå ðóññêîãî îðóæèÿ, «áàíäà» áûëà îñíàùåíà ðóññêîé âîåííîé ôîðìîé, øèíåëÿìè, êîìèññàðñêèìè ïîðòóïåÿìè, ðóññêèìè ïëàíøåòàìè è ñîâåòñêèìè çâåçäàìè íà øàïêàõ. «Ëîæíàÿ áàíäà» èìåëà çàäàíèå óñòàíîâèòü ëèö, êîòîðûå ââèäó ñâîèõ ïîëèòè÷åñêèõ âçãëÿäîâ ðåãóëÿðíî ïîääåðæèâàþò áàíäèòîâ èëè ãîòîâû ñàìè ïðèñîåäèíèòüñÿ ê áàíäå. Ïîñëå ðàáîòû «ëîæíîé áàíäû» â òå÷åíèå îäíîãî ÷àñà, çà íåé ïðîñëåäîâàëà îôèöèàëüíàÿ êîìàíäà îõðàííîé ïîëèöèè, óñèëåííàÿ 30 âåíãåðñêèìè ñîëäàòàìè áàòàëüîíà øóöìàíîâ è äîïîëíèòåëüíî ïðîèçâåëà àðåñòû ïî ñïèñêó…» [ÕÕ]. Ñàìå íàñòóïíîãî ðîêó ïî÷àëîñÿ ôîðìóâàííÿ ó Çàõ³äí³é Óêðà¿í³ é ñïåöãðóï ÍÊÂÑ íà îñíîâ³ êîëèøí³õ ïàðòèçàí òà áóâøèõ íàö³îíàë³ñò³âïåðåêèí÷èê³â, òàêèõ æå «ëîæíûõ áàíä», ò³ëüêè ðàäÿíñüêèõ [18]. Êîëèøí³ ï³äï³ëüíèö³ ç «Ïðàïîðà» Â.Ï. Ãîëóáºâà ³ Ë.Î. Øàì³íà «ïîáûâàëè â îêðåñòíîñòÿõ ã. Ñòàíèñëàâà, áëèçêî ïîçíàêîìèëèñü ñ ÓÏÀ. Ó îáåèõ âïå÷àòëåíèå êðàéíå íåãàòèâíîå» [15]. À Â. Ãîëóáºâà, â³äðàçó ï³ñëÿ çâ³ëüíåííÿ öüîãî êðàþ â³ä í³ìö³â, íàâ³òü áðàëà áåçïîñåðåäíþ ó÷àñòü ó îáëàâ³ íà áîéîâèê³â ÓÏÀ. ² «äî ñèõ ïîð ïîìíèò, êàê âçÿëè âîîðóæåííûõ çäîðîâåííûõ 23

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ìóæèêîâ, êîòîðûå ãîòîâû áûëè óáèâàòü íå òîëüêî «ñîâ³ò³â», íî è ñâîèõ çåìëÿêîâ» [Òàì æå]. Øàíîâíà Â³ðî Ïèëèï³âíî, íå çíàþ, ó ÿêèõ ï³äðîçä³ëàõ – çãàäàíèõ âèùå, ÷è «íîðìàëüíèõ» – âè çä³éñíþâàëè îáëàâè, àëå «ñîâ³òè» ñï³éìàíèõ «ñâîèõ çåìëÿêîâ» òåæ íå â³äïóñêàëè. Áî òà ãðîìàäÿíñüêà æàõëèâà á³éíÿ éøëà íå çà ïðèíöèïîì «çåìëÿê-ïðèáóëåöü», à, âèõîäÿ÷è ç òîãî, ÷è çàëèøèòüñÿ Óêðà¿íà ðîñ³éñüêîþ êîëîí³ºþ, ÷è çäîáóäå íåçàëåæí³ñòü. ² çäîáóëà òàêè… Íå â³äõîäÿ÷è äàëåêî â³ä ö³º¿ ãîñòðî¿ ùå äî öüîãî ÷àñó òåìè, ïîäèâèìîñü íà àíàëîã³÷íó ³ ç ïðîòèëåæíîãî «ïðàïîðöÿì» áîêó. Â ê³íö³ âåðåñíÿ 2009 ð. íå òàê³ âæå é äàâí³ íåïðèìèðåíí³ íàø³ âîðîãè ç ì. Ë³áåíàó (Íèæíÿ Ñàêñîí³ÿ, Í³ìå÷÷èíà), äå ó â³éíó ä³ÿâ ïîðîõîâèé çàâîä ç êàòîðæíîþ ïðàöåþ, ïðè¿çäèëè äî ì. Êðîëåâöÿ ãðóïîþ â 21 îñîáó äîðîñëèõ òà ñòàðøîêëàñíèê³â. Òàì âîíè ó ïàì’ÿòü êîëèøí³õ ïðèìóñîâèõ ðîá³òíèê³â, âèâåçåíèõ ³ç Ñóìñüêî¿ îáëàñò³, çóñòð³÷àëèñÿ ç ìåøêàíöÿìè áóäèíêó äëÿ ëþäåé ïîõèëîãî â³êó, ï³äíåñëè ¿ì ïîäàðóíêè, âèáà÷èëèñü ïåðåä íèìè çà ìèíóë³ êðèâäè, à òàìòåøí³ áàáóñ³ ðîçïîâ³äàëè ïðî ñâî¿ ìîëîä³ ðîêè ó ôàøèñòñüê³é íåâîë³ òà áàæàëè óñ³ì, ùîá íå ïîâòîðèëîñü òå ñòðàõ³òòÿ. ØêîëÿÂ³ðà Àðòàìîíîâà ð³ Êðîëåâåöüêî¿ ñïåö³àë³çîâàíî¿ øêîëè ¹ 1 ðàçîì ç ãîñòÿìè ïîñàäèëè íà ñâîºìó ïîäâ³ð’¿ ÷åðâîíèé äóá ³ ïðîâåëè ùå ö³ëó íèçêó ö³êàâèõ çàõîä³â. Ïðèºìíî áóëî ñïîñòåð³ãàòè â³ëüíå ³ äðóæíº ñï³ëêóâàííÿ àíãë³éñüêîþ ìîâîþ – þíèõ óêðà¿íö³â ç í³ìåöüêèìè îäíîë³òêàìè (áî íå çíàëè ìîâ îäíå îäíîãî). Îðãàí³çàòîð çóñòð³÷³ ñîö³àëüíèé ïåäàãîã ç Ë³áåíàó Ìàðò³í Ãóçå ó âèäàíîìó ðàí³øå äî àíàëîã³÷íèõ ïîä³é æóðíàë³ ï³ä çàãîëîâêîì «Ïîäîëàòè êîðäîíè, çàâ’ÿçàòè äðóæáó» íà ïåðø³é ñòîð³íö³ ïîäàº ñâ³òëèíó êîëèøíüîãî îñòàðáàéòåðà Â³ðè Àðòàìîíîâî¿ òà ¿¿ ìóäð³ ëþäÿí³ ñëîâà. Ìåí³ ö³ëêîì ³ìïîíóº ñàìå òàêà ô³ëîñîô³ÿ áóòòÿ ì³æ êîëèøí³ìè ñìåðòåëüíèìè íåäðóãàìè. À òèì á³ëüøå ì³æ ñâî¿ìè æ ëþäüìè, ùî ïîáóâàëè â ñåðåäèí³ ìèíóëîãî ñòîë³òòÿ ïî ð³çí³ áîêè ãðîìàäÿíñüêîãî íàö³îíàëüíîãî êàòàêë³çìó. Àëå öÿ äóõîâí³ñòü áàãàòüìà ë³òí³ìè ñï³ââ³ò÷èçíèêàìè ùå íå çàòðåáóâàíà… ² íå äèâíî, áî äåñÿòèð³÷÷ÿìè ïåðåä â³éíîþ, à òèì á³ëüø ó âîºíí³ ³ äîâãî ùå ïîâîºíí³ ðîêè ó íàø³é (íà ïðåâåëèêèé æàëü, ñï³ëüí³é òîä³) êðà¿í³ äîïóñêàëèñÿ ñòðàõ³òëèâ³ ìàñîâ³ ïîðóøåííÿ çàêîííîñò³ ðàäÿíñüêîþ âëàäîþ. ² öå íå ìîãëî íå ïîçíà÷èòèñü âåëè÷åçíèìè ìîðàëüíèìè âòðàòàìè ñóñï³ëüñòâà íà ôîí³ äåìîêðàòè÷íî¿ ªâðîïè. Ñàìå òîìó ó ï. 3 ñâîãî ð³øåííÿ ÕV²²²-à Ïàðëàìåíòñüêà Àñàìáëåÿ Ðàäè ªâðîïè, ÿêà ïðîõîäèëà 06.07.2009 ð. ó ì. Â³ëüíþñ, ³ çàïèñàëà:”…äâà ïî24

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü òóæíèõ ðåæèìè, íàöèñòñüêèé ³ ñòàë³íñüêèé, …íåñëè ç ñîáîþ ãåíîöèä, ïîðóøåííÿ ïðàâ ³ ñâîáîä ëþäñòâà”. À ï. 10 íàãàäàâ, ùî ªâðîïåéñüêèé ïàðëàìåíò ³í³ö³þº îá’ÿâèòè 29 ñåðïíÿ (äåíü ï³äïèñàííÿ 70 ðîê³â òîìó ïàêòó Ìîëîòîâà-Ð³áåíòðîïà) çàãàëüíîºâðîïåéñüêèì Äíåì ïàì’ÿò³ æåðòâ ñòàë³í³çìó ³ íàöèçìó, ïîâí³ñòþ öèì ïðèð³âíÿâøè îäèí äî îäíîãî íàéêðèâàâ³ø³ â ³ñòîð³¿ ëþäñòâà ðåæèìè. Îñü, äëÿ ïðèêëàäó, äåÿê³ ñâ³ä÷åííÿ ò³º¿ ïîðè. Òðè êîðîòåíüêèõ âèòÿãè ç “Äîêëàäíîé çàïèñêè îáëàñíîãî ïðîêóðîðà Íåòèìåíêî ñåêðåòàðþ ÎÊ ÊÏ(á) Ó Â.Ä. ×è÷óêàëî” [ÕÕ², äèâ. äîä.]: «23 îêòÿáðÿ (1943 ã.) îðãàíàìè ÍÊÃÁ â Õèëü÷èöêîì ð-íå áûë çàäåðæàí íåêèé ãð. Êèñèëåâ… è íàïðàâëåí â ã. Øîñòêó. Â òîò æå äåíü Êèñèëåâ áûë îñâîáîæäåí ââèäó îòñóòñòâèÿ ó Êèñèëåâà ñîñòàâà ïðåñòóïëåíèÿ. Íî â ïåðèîä çàäåðæàíèÿ Êèñèëåâà è ýòàïèðîâàíèÿ â ã. Øîñòêó ó íåãî íà êâàðòèðå áîéöàìè èñòðåáèòåëüíîãî áàòàëüîíà (â áîëüøèíñòâå èç ÷èñëà áûâøèõ ïàðòèçàí) áûë ïðîèçâåäåí îáûñê è èçúÿòû äîìàøíèå âåùè è öåííîñòè áåç îôîðìëåíèÿ». «Â Ñ.-Áóäñêîì ðàéîíå 20 ñåíòÿáðÿ ñ. ã. ïî èíèöèàòèâå ñåêðåòàðÿ ÐÊ ÊÏ(á)Ó ò. Ñåíü È.Ö. (áûâøèé êîìàíäèð ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà), ïðåäñåäàòåëÿ Èñïîëêîìà Ðàéñîâåòà Äåïóòàòîâ Òðóäÿùèõñÿ òîâ. Áàáèíà (áûâøèé êîìèññàð ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà) áûë îðãàíèçîâàí âå÷åð â ñâÿçè ñ 2-õ ëåòèåì áîðüáû ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà ñ íåìåöêèìè îêêóïàíòàìè. Ïî çàäàíèþ ò.ò. Ñåíü è Áàáèíà äëÿ âå÷åðà áûë èçãîòîâëåí ñàìîãîí èç õëåáíûõ êóëüòóð. Ñàìîãîí ãíàëè áûâøèå áîéöû ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà. Íà ýòîò æå âå÷åð áûëà óáèòà êîðîâà, èçúÿòàÿ ó ñåìüè áûâøåãî ïîëèöåéñêîãî. Ïîñëå âå÷åðà, êîãäà áûâøèå ïàðòèçàíû îòðÿäà áûëè ïüÿíû, ïî ïðèêàçàíèþ ò. Ñåíü áûëà îòêðûòà íî÷üþ ñòðåëüáà èç àâòîìàòîâ è ïèñòîëåòîâ è â ðàçíûõ êîíöàõ ãîðîäà ñòàëè áðîñàòü ðàêåòû. Ñðåäè íàñåëåíèÿ âîçíèêëà ïàíèêà… Âå÷åð ñòîèë ÐÏÑ ïî ãîñ. öåíàì 1600 ðóáëåé. Äåíüãè íå îïëà÷åíû.» «13.09.43 ã. â ßìïîëüñêîì ðàéîíå çàìåñòèòåëü ïðåäñåäàòåëÿ èñïîëêîìà Ðàéñîâåòà Äåïóòàòîâ Òðóäÿùèõñÿ Ìàëàåâ (áûâøèé êîìàíäèð ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà «Çà Ðîäèíó», íàãðàæäåí îðäåíîì «Êðàñíîå çíàìÿ») ñàìîóïðàâíî ðàññòðåëÿë èç ïèñòîëåòà «ÒÒ» áûâøåãî ïîëèöåéñêîãî Íåùåðåò. Ìàëàåâ ðàññòðåë Íåùåðåòà ïðîèçâåë âî äâîðå ÐÎ ÍÊÂÄ, ãäå íàõîäèëñÿ ïîä àðåñòîì ïîñëåäíèé». Âèòÿã ³ç «Èíôîðìàöèîííîé çàïèñêè» îáëàñòíîãî ïðîêóðîðà Íåò³ìåíêà ñåêðåòàðþ Ñóìñüêîãî îáêîìó ÊÏ(á)Ó ×ó÷óêàëó [ÕÕ²²]: «17 íîÿáðÿ ñ. ã. [1943 – Â.Á.] ìíîþ äàíà ñàíêöèÿ íà âîçáóæäåíèå óãîëîâíîãî äåëà ïî ñò. 98 ÷. 2 è 101 ÓÊ ÓÑÑÐ (ïðåâûøåíèå âëàñòè è äèñêðåäèòàöèÿ âëàñòè) íà áûâøåãî ïðåäñåäàòåëÿ ñ/ñîâåòà ñ. Ñîëäàòñêîå, Â.-Ïèñàðåâñêîãî ðàéîíà, ãð. Ñïàñåíîâà Òèòà Èãíàòüåâè÷à è çàìåñòèòåëÿ ïðåäñåäàòåëÿ òîãî æå ñ/ñîâåòà Ïîéìåíîâà Ñòåïàíà Ñåðãååâè÷à, ïî ñëåäóþùèì îáñòîÿòåëüñòâàì: 27.09.1943 ã. Ñïàñåíîâ Ò.È., Ïîéìåíîâ Ñ.Ñ. è êàïèòàí ÐÊÊÀ Ëó÷àíèíîâ (äî âîéíû ðàáîòàë ïðåäñåäàòåëåì ñ/ñîâåòà ñ. Ñîëäàòñêîå) çàøëè â êâàðòèðó ãð. Õàëååâà Å.Ä. (80-òè ëåò), íà÷àëè ñòðåëÿòü â êâàðòèðå, óãðîæàëè Õàëååâó ðàññòðåëîì è ñòàâèëè ê ñòåíêå, ïîñëå ÷åãî çàáðàëè íà àâòîìàøèíó âñå âåùè äîìàøíåãî îáèõîäà, ïðîäóêòû, çåðíî, ïîðîñåíêà, êîç. Õàëååâà ðàçäåëè äî íèæíåãî áåëüÿ è ñíÿòóþ ñ Õàëååâà îäåæäó (øòàíû, ðóáàõó) òàêæå óíåñëè ñ ñîáîé. Âñå âçÿòûå âåùè ó Õàëååâà Ñïàñåíîâ, Ïîéìåíîâ è Ëó÷àíèíîâ ðàçäåëèëè ìåæäó ñîáîé, êàê è çåðíî, ìóêó è ïðî÷åå è ñâåçëè íà ñâîè êâàðòèðû. 25

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: Ìîòèâîì äî òàêèõ äåéñòâèé óêàçàííûõ ëèö ÿâèëîñü òî îáñòîÿòåëüñòâî, ÷òî Õàëååâ â ïðîøëîì áûë ðàñêóëà÷åí è â ïåðèîä îêêóïàöèè âñåëèëñÿ â äîì, åìó ðàíåå ïðèíàäëåæàâøèé, è ÷òî, ÿêîáû åãî äâà ñûíà ñëóæàò â íåìåöêîé àðìèè. Ïðè ïðîâåðêå óñòàíîâëåíî, ÷òî äâà ñûíà Õàëååâà íàõîäÿòñÿ â ÐÊÊÀ ñ íà÷àëà âîéíû…” Âèòÿã ç “Àêòà îò 26 ñåíòÿáðÿ 1943 ã.” çàñòóïíèêà íà÷àëüíèêà Øïèë³âñüêîãî â³ää³ëåííÿ ì³ë³ö³¿ ñò. ëåéòåíàíòà Øò³íà, ñåêðåòàðÿ ÐÊ ÂÊÏ(á) Íåìåðè÷à òà ³í.: «…Â äîìå ãðàæäàíêè ßðîâîé Ïàðàñêîâüè Ôåäîòîâíû… â 2 ÷àñà äíÿ ëåéòåíàíòîì Íèêîëàåâûì 1461 ñàìîõîäíîãî àðòïîëêà áûëî ñîâåðøåíî óáèéñòâî ãðàæäàíèíà Ìóõè Ìàêàðà Ôåäîðîâè÷à, 1897 ã. ðîæäåíèÿ… ñëåäóþùèì îáðàçîì. Ëåéòåíàíò Íèêîëàåâ çàøåë â äîì ãðàæäàíêè ßðîâîé íàïèòüñÿ âîäû, â ýòîò ìîìåíò â ýòîò æå äîì çàøåë ãðàæäàíèí Ìóõà íàïèòüñÿ âîäû. Ëåéòåíàíò Íèêîëàåâ ñòàë ñïðàøèâàòü: «Ïî÷åìó âû íå íà ôðîíòå, ÿ âîþþ óæå äâà ãîäà?» È â ýòîò ìîìåíò ïðåäëîæèë õîçÿéêå ßðîâîé âûéòè èç õàòû. Êîãäà îíà âûøëà, ëåéòåíàíò Íèêîëàåâ èç ïèñòîëåòà ÒÒ â óïîð çàñòðåëèë ãðàæäàíèíà Ìóõó Ì.Ô. Ïîñëå ÷åãî ñàì ñáåæàë, íî áûë çàäåðæàí ìíîþ. ß ó ëåéòåíàíòà Íèêîëàåâà âçÿë äîêóìåíòû, êîòîðûå ïîäòâåðäèëè åãî ëè÷íîñòü. Íî â ýòî âðåìÿ ïîäáåæàëè åõàâøèå ñ íèì ñîâìåñòíî áîéöû, íàíåñëè ìíå íåñêîëüêî óäàðîâ, ñøèáëè ìåíÿ è îáåçîðóæèëè. Çàáðàëè àâòîìàò ÏÏØ, è ëåéòåíàíòà Íèêîëàåâà óâåçëè íà ìàøèíå ñ ñîáîé…» [ÕÕ²²²].

Â³éñüêîâîïîëîíåí³ ìîðÿêè Íà Ëó÷àíñüêîìó êëàäîâèù³ â «ñòðàøí³é ÿì³» çàñèïàí³ çåìëåþ á³ëüøå 10 òèñ. æåðòâ ôàøèçìó. Òàê íàçèâàëè ¿¿ â³éñüêîâîïîëîíåí³ òà íàâêîëèøí³ ìåøêàíö³, ÿê³ çâàëþâàëè òóäè ìåðö³â, ïðèâåçåíèõ íà ñîá³ âîçîì ç êîíöòàáîð³â. Äåñü òóò ò³ëà ³ 50-òè áåç³ìåííèõ ìîðÿê³â, ï’ÿòüîõ ïîâ³øåíèõ ïàðòèçàí³â çàãîíó Áåðäíèêîâà, ï'ÿòüîõ ðîçñòð³ëÿíèõ ï³äï³ëüíèê³â ç ãðóïè Ä. Êîñàðåíêà òà ÷èñëåííèõ ³íøèõ. Íà ÷åñòü ïîõîâàíèõ çâåäåíà ñòåëà, ³ í³ÿêèõ í³äå ïîÿñíåíü… Ïîëîíåíèõ ìîðÿê³â ïðèãàíÿëè äî íàñ í³ìö³ ïåð³îäè÷íî, íåâåëèêèìè ïàðò³ÿìè ç ê³íöÿ ë³òà 1942 ð. Óòðèìóâàëèñÿ âîíè ³ â òþðì³, ³ ó äâîõ êîíöòàáîðàõ: ó 5-é øêîë³ (òåïåð 8-ìà), òà â ãóðòîæèòêó ðàô³íàäíîãî çàâîäó. À íåçàáàðîì ¿õ ïî÷àëè ïî-çâ³ðÿ÷îìó çíèùóâàòè – ðîçñòð³ëþâàòè òà òîïèòè ó Ïñë³. Ì³é äàâí³é òîâàðèø Ð.Ñ. Áîãóø, ÿêèé æèâ òîä³ â ðàéîí³ òåïåð³øíüî¿ Êîâïàê³âñüêî¿ ðàéîííî¿ àäì³í³ñòðàö³¿, áà÷èâ, ÿê í³ìö³ ï³çíüî¿ îñåí³ 1942 ð. âåëè áëèçüêî 30 ìîðÿê³â ç òþðìè (áóëà ðîçòàøîâàíà íàïðîòè çàâîäîóïðàâë³ííÿ ÑÍÂÎ ³ì. Ôðóíçå), î÷åâèäíî, íà ðîçñòð³ë ó ÿð ïîáëèçó 2-ãî öåãåëüíîãî çàâîäó íà Îáîëîí³. Ïîëîíåí³ áóëè íàï³âðîçäÿãíåí³, ðóêè ñêðó÷åí³ äðîòîì, äóæå çáóäæåí³. Íàñåëåííÿ êèäàëî ¿ì îâî÷³, ÿê³ âîíè â³äðàçó æ â³äôóòáîëþâàëè ç ïðåçèðëèâèìè âèãóêàìè íà àäðåñó ñâî¿õ áëàãîä³éíèê³â. Ó ñåðåäèí³ 1990-õ ðð. ñóì’ÿíèí Ë³õíèöüêèé Ñòàí³ñëàâ Ìèêîëàéîâè÷ î÷îëþâàâ ãðóïó “Ïîøóê”, ³í³ö³þâàâ, âî÷åâèäü, çà çàâäàííÿì ì³ñüêêîìó ïàðò³¿, ñòâîðåííÿ Ìóçåþ áîéîâî¿ ñëàâè Äóíàéñüêî¿ ³ Àçîâñüêî¿ ôëîòèë³é ïðè øêîë³-³íòåðíàò³. À ïîò³ì öåé ìóçåé ïåðåäàëè, çà âêàç³âêîþ ïàðò³¿, ó ÏÒÓ ¹ 24. Êåð³âíèöòâî ó÷èëèùà íåãàòèâíî ïîñòàâèëîñÿ äî ïîä³áíîãî ð³øåííÿ, ââàæàþ÷è íåäîðå÷íèì öåé ìóçåé ó ìàéæå ö³ëêîì ä³âî÷îìó êîëåêòèâ³. Ï³ñëÿ ðîçâàëó Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó ìóçåé ñàìîë³êâ³äóâàâñÿ. 26

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü Â çâ’ÿçêó ç öèì íå çàéâå áóäå çðîáèòè íåâåëèêèé â³äñòóï â³ä òåìè, áî ùå é äîñ³ íàøå íàâ÷àëüíå â³äîìñòâî, ìàáóòü, êåðóºòüñÿ íàñòàíîâîþ ãîëîâè Ðàäè âåòåðàí³â ×îðíîìîðñüêîãî ôëîòó (ì. Ñåâàñòîïîëü) Ñ.Ì. Àêñ³ìåíòüºâà. Ó ëèñò³ äî Ñ. Ë³õíèöüêîãî ùå 1986 ð. â³í ïðîïîíóâàâ (ïåðåêëàä ç ðîñ³éñüêî¿): “…ó êîæí³é øêîë³ [ï³äêðåñëåííÿ ìîº – Â.Á.] ïîâèíåí áóòè ìóçåé Áîéîâî¿ ³ Òðóäîâî¿ Ñëàâè… Òàêèé ìóçåé áóäå â³äïîâ³äàòè çàâäàííÿì, âèçíà÷åíèì ÕÕ²² ç’¿çäîì [ÊÏÐÑ] ùîäî âèõîâàííÿ ³äåéíî¿ ïåðåêîíàíîñò³ ìîëîäîãî ïîêîë³ííÿ. Ó òàêîìó ìóçå¿ ðîçì³ùóþòüñÿ: 1. Áîéîâ³ ïîäâèãè âèçâîëèòåë³â ì. Ñóìè: – ä³¿ ïàðòèçàí³â ³ ï³äï³ëüíèê³â; – ëèõîä³éñòâî îêóïàíò³â; – Ãåðî¿ Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó, óäîñòîºí³ öüîãî çâàííÿ çà âèçâîëåííÿ ì. Ñóìè. 2. Òðóäîâà ñëàâà ñóì’ÿí: – ÿêèì áóëî ì. Ñóìè ï³ñëÿ éîãî çâ³ëüíåííÿ; – ÿêèì âîíî ñòàëî òåïåð; – Ãåðî¿ Ñîö³àë³ñòè÷íî¿ ïðàö³ – ïð³çâèùà, ôîòîãðàô³¿ – ³ çà ùî óäîñòîºí³ öüîãî çâàííÿ; – ïðî â³äì³ííèê³â øêîëè, ïðî òðóäîâ³ ïîäâèãè, ÿê³ çä³éñíèëè âèõîâàíö³ øêîëè òà ¿õ âèõîâàòåë³”. Çäàºòüñÿ, ïî ö³é ñõåì³ øê³ëüí³ ìóçå¿ “äåéñòâóþò” ³ ñüîãîäí³. Ùå ç òèõ ÷àñ³â âîíè ñòàëè ñõîæèìè á³ëüøå íà ô³ë³àëè ì³ñüêèõ ìóçå¿â, í³æ íà ñêàðáíèöþ ñâîãî âëàñíîãî æèòòÿ. Òàì áà÷èìî ïîðòðåòè Ñ. Ñóïðóíà, À. Ïàðìóç³íî¿ òà ³íøèõ âåëèêèõ ïîñòàòåé ì³ñòà òà îáëàñò³, ³ ÷àñòî-ãóñòî çîâñ³ì íå çíàéäåìî æîäíîãî äîêóìåíòà ïðî ñâî¿õ øê³ëüíèõ äîñòîéíèê³â. ² íå äèâíî, ùî ç ðîçâàëîì ÑÐÑÐ ìóçåé “Àçîâö³â” ïðè ÏÒÓ-24 ç³éøîâ Ìóçåé ñïîæèâ÷î¿ êîîïåðàö³¿ íàí³âåöü, ÿê íåïîòð³á. Ñóììùèíè Íà ì³é ïîãëÿä, ³ç êîðïîðàòèâíèõ ìóçå¿â ñâîºìó ïðèçíà÷åííþ íàéá³ëüøå â³äïîâ³äàº ìóçåé ñïîæèâ÷î¿ êîîïåðàö³¿ Ñóìùèíè, äå ç³áðàíà âåëèêà êîëåêö³ÿ åêñïîíàò³â ç ³ñòîð³¿ êîîïåðàòèâíîãî ðóõó, õî÷à âñå æ òàêè áðàêóº ñâ³ä÷åíü ïðî ñâî¿õ âèïóñêíèê³â. Ùî ñòîñóºòüñÿ ³ îñòàíí³õ, òî öå, áåçóìîâíî, òðåáà â³äâ³äóâàòè ìóçå¿ êîëèøíüîãî Â³éñüêîâîãî ³íñòèòóòó ðàêåòíèõ â³éñüê ³ àðòèëåð³¿ ³ì. Á. Õìåëüíèöüêîãî òà ïåäóí³âåðñèòåòó ³ì. À.Ñ. Ìàêàðåíêà. ²ç øê³ëüíèõ «ê³ìíàò ³ñòîð³¿» íàéáëèæ÷å ó íàøîìó ì³ñò³ äî íèõ äîòÿãóºòüñÿ øêîëà ¹ 15. Ñ.Ì. Ë³õíèöüêèé â³â øèðîêå ëèñòóâàííÿ ç áàãàòüìà ëþäüìè, ïðè÷åòíèìè äî òåìàòèêè, ùî éîãî çàõîïèëà: ç âåòåðàíàìè ôëîò³â ³ ôëîòèë³é, ìóçåÿìè, àðõ³âàìè, â³äîìñòâàìè. Àëå òàê ³ íå âäàëîñÿ éîìó ç’ÿñóâàòè, çâ³äê³ëÿ áóëè ò³ ãåðî¿, ùî ïðîäîâæóâàëè äî ê³íöÿ ñâî¿õ äí³â áîðîòèñÿ ó íåëþäñüêèõ óìîâàõ ïîëîíó. Áî íå áóëî, ÿê áà÷èìî, ó Ðàäÿíñüêîìó Ñîþç³ ñèñòåìè îáë³êó âòðàò íàøèõ ãðîìàäÿí – äëÿ ò³º¿ äåðæàâè öå áóëî àáñîëþòíî çàéâîþ ñòàòèñòèêîþ. Íàñåëåííÿ âèñòà÷àëî íà òå, ùîá ³ ãàòèòè áåçäîíí³ â³éñüêîâ³ ïð³ðâè, ³ âêëàäàòè òðóïàìè ÃÓËÀÃ³âö³â çàë³çíè÷í³ íàñèïè ó òóíäð³, ³, ÿê ñâ³ä27

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ÷èòü Ñ. Ë³õíèöüêèé, ó íàøîìó ì³ñò³ ëþäñüêèìè ê³ñòêàìè ìîñòèòè äàìáó äëÿ ïðîäîâæåííÿ ïðîñïåêòó Êàðëà Ìàðêñà (òåïåð – ïðîñï. Øåâ÷åíêà) ÷åðåç ëóã ð. Ñóìêè. Ñë³ä äîäàòè, ùî ó íàøîìó îáëàñíîìó êðàºçíàâ÷îìó ìóçå¿ ïðî ïîëîíåíèõ ìîðÿê³â ìàòåð³àë³â íåìàº. Íèæ÷å íàâîäÿòüñÿ ôðàãìåíòè Ïðè áóä³âíèöòâ³ äàìáè ÷åðåç ëóã ëèñò³â Ñ. Ë³õíèöüêîãî (çíàõîäÿòüñÿ ñàìîñêèäè âèãðóæàëè çåìëþ ç â îñîáèñòîìó àðõ³â³ àâòîðà), ÿê³ ïåâëþäñüêèìè ê³ñòêàìè òà îáðèâêàìè íîþ ì³ðîþ ðîçêðèâàþòü ñòàí ïîðóòåëüíÿøîê øåíî¿ ïðîáëåìè. Ç ëèñòà â³ä 1985 ð. äî Ñ.Ì. Àêñ³ìåíòüºâà, ãîëîâè Ðàäè âåòåðàí³â ì. Ñåâàñòîïîëÿ: «…Èõ áûëî 50 ÷åëîâåê – Ãåðîåâ-Ìîðÿêîâ Àçîâñêîé Âîåííîé ôëîòèëèè [öå ò³ëüêè ïðèïóùåííÿ – Â.Á.], êîòîðûõ â êîíöå ëåòà 1942 ã. ôàøèñòû ïðèêîíâîèðîâàëè â íàø ãîðîä. Èçðàíåííûõ è èçáèòûõ ìîðÿêîâ ôàøèñòû çàêîâàëè â êàíäàëû è ñêðóòèëè ïî èçðàíåííûì òåëàì ðæàâîé êîëþ÷åé ïðîâîëîêîé, íî ìîðÿêè øëè ïî ãîðîäó ãîðäî è íå äàâàëè âðàãó óäîâîëüñòâèÿ íàñëàæäàòüñÿ íå÷åëîâå÷åñêèì ñâîèì ñòðàäàíèåì, è òîëüêî íåíàâèñòü ìîãëè ïðî÷èòàòü âðàãè íà ëèöàõ Àçîâöåâ! …Ãåðîåâ-Àçîâöåâ ðàññòðåëÿëè ó ñ. Ïåñ÷àíîå, çà îêðàèíîé íàøåãî ãîðîäà, íî â 1947 ã. èõ ïåðåçàõîðîíèëè íà Ëó÷àíñêîå êëàäáèùå. Â àðõèâå ìåñòíîãî ìóçåÿ äàííûõ îá Àçîâöàõ î÷åíü ìàëî, íî ñêàçàíî, ÷òî, íåñìîòðÿ íà çâåðñêèå ïûòêè â çàñòåíêàõ ìåñòíîé òþðüìû, ìàòðîñû îòêàçûâàëèñü ðàáîòàòü, è òîãäà ôàøèñòû, â îêòÿáðå 1942 ã., ðàññòðåëÿëè ìîðÿêîâ… À ïîêà ÷òî ÿ ïûòàþñü, ñ Âàøåé ïîìîùüþ, óçíàòü, ãäå ìîãëè ïîïàñòü â ïëåí Àçîâñêèå Ãåðîè-Ìàòðîñû â êîíöå ëåòà 1942 ã… Â àðõèâû Ïîäîëüñêà è ã. Ãàò÷èíû ÿ óæå ïèñàë è îòòóäà ìíå ïîðåêîìåíäîâàëè îáðàòèòüñÿ èìåííî ê âàì…». ßêî¿ ôëîòèë³¿ ³ äå ïîëîíèëè ðàäÿíñüêèõ ìîðÿê³â, Ñ. Àêñ³ìåíòüºâ íå ïîâ³äîìëÿº. Ç ëèñòà â³ä 17.11.1985 ð. äî Óñîâà Ì.Ä., ë³òîïèñöÿ Äóíàéñüêî¿ òà Àçîâñüêî¿ ôëîòèë³é, ì. Ñåâàñòîïîëü: «…ÿ ñëåäîâàë âñåì Âàøèì íàñòàâëåíèÿì â âîïðîñå ïîèñêà è âûÿñíèë, ÷òî èñòîðè÷åñêîé êîìèññèè ïðè Ãîðêîìå è ïðè Âîåíêîìàòå íå ñóùåñòâóåò, à… áåçäóøíîå îòíîøåíèå… ê ãåðîè÷åñêîé ïàìÿòè ñîâåòñêèõ ëþäåé ìåíÿ êàê ñîâåòñêîãî ÷åëîâåêà, óáåæäåííîãî â ñâîèõ âçãëÿäàõ, ïðîñòî âîçìóùàåò, è îñêîðáëÿåò äî ãëóáèíû äóøè òàêîå áþðîêðàòè÷åñêè õîëîäíîå îòíîøåíèå íåêîòîðûõ ëþäåé ê Ñâÿùåííûì Àëòàðÿì Ãåðîè÷åñêîé ïàìÿòè!!! …Ïðè ñîäåéñòâèè Ñóìñêîãî ñîâåòà Âåòåðàíîâ ÂÎÂ ÿ îçíàêîìèëñÿ ñ ìàòåðèàëàìè Îáëàñòíîãî àðõèâà, íî òàê æå êàê è â ãîð. àðõèâå, è â ïàðòèéíîì àðõèâå ÿ íå îáíàðóæèë íèêàêèõ äàííûõ î ïîãèáøèõ Ãåðîÿõ-Àçîâöàõ. Òîæå áåçðåçóëüòàòíûìè îêàçàëèñü íàäåæäû íà ãîðîäñêîé è îáëàñòíîé âîåíêîìàòû… Åäèíñòâåííûé àðõèâ, â êîòîðîì ÿ íå ñìîã, ïî ïîíÿòíûì Âàì ïðè÷èíàì, ïðîâåñòè äîêóìåíòàëüíûé ïîèñê, òàê ýòî àðõèâ ÊÃÁ… Îêàçûâàåòñÿ, êðîìå Àçîâñêèõ âîåííûõ ìîðÿêîâ áûëî ðàññòðåëÿíî ôàøèñòàìè òðè ãðóïïû (ïî íåïîëíûì äàííûì) ñîâåòñêèõ ìîðÿêîâ, è îäíó ãðóïïó ôëîòñêèõ ðåáÿò ôàøèñòû óòîïèëè â ðåêå Ïñåë… Êàê ðàññêàçûâàëà Çàõàðîâà Ìàðèÿ Ãàâðèëîâíà (óë. ×åõîâà, äîì 9)… îíà áûëà ñâèäåòåëåì òîãî, êàê íà Ëó÷àíñêîå êëàäáèùå… ïðèâåçëè ðàññòðåëÿííûõ ñîâåò28

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ñêèõ ìîðÿêîâ è ñáðîñèëè â ÿìó. Íåêîòîðûå ìàòðîñû åùå áûëè æèâû, íî ôàøèñòû íèêîãî íå ïîäïóñêàëè ê ÿìå äî òåõ ïîð, ïîêà çåìëÿ íå ïåðåñòàëà âîðóøèòüñÿ è ïîêà íå çàòèõëè ñòîíû… [ñâèäåòåëè] æèâóò ðÿäîì ñ Ëó÷àíñêèì êëàäáèùåì è ãîâîðèëè, ÷òî â 1946-47 ã. (ïðèìåðíî) îäíàæäû íî÷üþ ïðèâåçëè ïåðåçàõîðîíèòü êàêèõ-òî ìîðÿêîâ, íî ñàìè îíè ýòîãî íå âèäåëè. È ïîäòâåðäèëè, ÷òî ïðèåçæàëà ìàòü îäíîãî èç ìîðÿêîâ â ñåðåäèíå 70-õ ãîäîâ, íî óòî÷íèòü, êòî îíà è îòêóäà íå ñìîãëè. …òîâàðèù Êðàâ÷åíêî (óë. Äçåðæèíñêîãî)… ñ ìåñòíûìè æåíùèíàìè âèäåëà, êàê ôàøèñòû êîíâîèðîâàëè èç êîíöëàãåðÿ [äå òåïåð 8-à øêîëà – Â.Á.] â êîíöëàãåðü íà òåððèòîðèè ÊÐÇ (äëÿ ðàññòðåëà) ÷åëîâåê 40 ìîðÿêîâ è ñðåäè íèõ áûë ìàëü÷èê-þíãà, ëåò 13-òè, è ÷òî ìàëü÷èê ïåðâûé çàïåë ïåñíþ «Ãèáåëü «Âàðÿãà», à ìàòðîñû ïîäõâàòèëè ïåñíþ… Ðóêè ó ìîðÿêîâ áûëè ñêðó÷åíû ïðîâîëîêîé, íî îíè áðîñèëèñü íà ôàøèñòñêèé êîíâîé è áèëè ôàøèñòîâ íîãàìè è ãîëîâîé. …ß ïîçíàêîìèëñÿ ñ Êðàâ÷åíêî Ìàðèåé Òàðàñîâíîé (ñ. Â.-Ïåñ÷àíîå, óë. Êîâïàêà, äîì 42), êîòîðàÿ ïîäòâåðäèëà, ÷òî ó Áîëüøîãî ßðà ðàññòðåëÿëè â 1942 ã. îñåíüþ áîëüøóþ ãðóïïó ìîðÿêîâ, êîòîðûõ ïðèâåçëè èç ã. Ñóìû… Â Ñóìñêîì Îáëàñòíîì àðõèâå ÿ ïðîñìàòðèâàë âñå «Ïîâåñòêè äíÿ» Ãîðèñïîëêîìà è Í.-Ïèùàíñêîãî ñåëüñîâåòà îò 1943 ïî 1949 ãîä, íî íèêàêèõ óïîìèíàíèé î ðàññòðåëÿííûõ ìîðÿêàõ è ïåðåçàõîðîíåíèè íå îáíàðóæèë. Ïðàâäà… íå âñå ïðîòîêîëû çàñåäàíèé Ãîðèñïîëêîìà áûëè â àðõèâå… …Ìíå è âñïîìíèëñÿ ñëó÷àé, êîãäà ñòðîèëè íàñûïíóþ äàìáó ÷åðåç ëóã ð. Ñóìêè äëÿ ïðÿìîãî âûõîäà ïðîñïåêòà Êàðëà Ìàðêñà ê öåíòðó ãîðîäà, à êîãäà âûñûïàëè çåìëþ íà äàìáó, òî âñå ïðîõîæèå îñòàíîâèëèñü, óâèäåâ, ÷òî èç êóçîâîâ ñàìîñâàëîâ ïîñûïàëèñü âìåñòå ñ çåìëåé ÷åëîâå÷åñêèå îñòàíêè è îáðûâêè ïîëîñàòîé èñòëåâøåé îäåæäû. Êîíå÷íî, âîçìóùåííûå æèòåëè ïîäíÿëè øóì è áîëüøå îñòàíêè íå âîçèëè. À ñêîëüêî èõ ïðèâîçèëè íî÷üþ…» Ç ëèñòà â³ä 22.01.1986 ð. äî Óñîâà Ì.Ä.: «…ß íàøåë ñûíà ïîëêîâíèêà-àðòèëëåðèñòà Ãðÿçíîâñêîãî Ïåòðà Àíàíüåâè÷à, êîòîðûé ïåðâûé ñîîáùèë Äâîðöó ïèîíåðîâ î ïðèíàäëåæíîñòè Ãåðîåâ-Ìàòðîñîâ ê Àçîâñêîé Âîåííîé ôëîòèëèè. Ê ãëóáîêîìó íàøåìó ïðèñêîðáèþ òîâàðèù Ãðÿçíîâñêèé Ï.À. óæå óìåð â 1984 ã. Ãðÿçíîâñêèé Âëàäèñëàâ Ïåòðîâè÷ ïîîáåùàë ìíå, ÷òî ïåðåñìîòðèò ñîõðàíèâøèåñÿ äîêóìåíòû è ñîîáùèò ìíå, åñëè íàéäåò èíòåðåñóþùèå íàñ äîêóìåíòû…». Àëå âîíè, ìàáóòü, íå çíàéøëèñü…

Äåñàíò. 22.01.1944ð. Ñõåìà áîéîâèõ ä³é

Êóëåìåòíèê ìîí³òîðà. 1942 ð. 29

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ:

Çáèòêè îáëàñò³ Íåçë³÷åíí³ âòðàòè ïîíåñëà Ñóìùèíà â ëþäÿõ òà ìàòåð³àëüíèõ ðåñóðñàõ. «Íåìöû çàìó÷èëè, ðàññòðåëÿëè è ïîâåñèëè ïî íàøåé îáëàñòè 99 òûñ. ÷åëîâåê, íà ñòðàøíóþ íåìåöêóþ êàòîðãó óãíàëè 75 òûñ. æèòåëåé. Òîëüêî èç ÌÒÑ âûâåçåíî è óíè÷òîæåíî 2575 òðàêòîðîâ è 815 êîìáàéíîâ èç âñåãî èìåâøèõñÿ äî âîéíû 4191 òðàêòîðîâ è 1130 êîìáàéíîâ. 96 ñåë îáëàñòè áûëî ñîææåíî è ïîëíîñòüþ óíè÷òîæåíî» [ÕÕ²V]. Äóæå òÿæê³ ðóéíóâàííÿ ó íàðîäíîìó ãîñïîäàðñòâ³ Ñóì çàëèøèëèñü ï³ñëÿ îêóïàö³¿. Ñåêðåòàð Ñóìñüêîãî ì³ñüêêîìó ÊÏ(á)Ó Êóðàñîâ òà ãîëîâà ì³ñüêâèêîíêîìó Òîëñòîêîð 02.09.1943 ð. (â äåíü çâ³ëüíåííÿ ì³ñòà!) äîïîâ³äàëè ñåêðåòàðþ ÖÊ ÊÏ (á)Ó Ì. Õðóùîâó, à òîé òåëåôîíîãðàìîþ Ãîëîâ³ Ðàäíàðêîìó ÑÐÑÐ: «1. Âçîðâàíû è ñîææåíû âñå öåõà çàâîäà… èì. Ôðóíçå… Ñîææåíû ïðèëåãàþùèå ê çàâîäó ñòðîåíèÿ. 2. Êðàñíîçâåçäåíñêèé ðàôèíàäíûé çàâîä ñîææåí… 3. Òåêñòèëüíàÿ ôàáðèêà…, çàâîä «Ñåëüýëåêòðî» è áèîôàáðèêà ñîææåíû. 4. Âçîðâàíû ëåñîïèëüíûé è ñïèðòîâîäî÷íûé çàâîäû, ìåëüíèöà ¹ 2, õëåáîçàâîä ¹ 1, 4 êèðïè÷íûõ çàâîäà, òèïîãðàôèÿ, çåðíîýëåâàòîð è ñêëàäû «Çàãîòçåðíà». Âîäîíàïîðíàÿ áàøíÿ âçîðâàíà…, à âîäîïðîâîä è íàñîñíàÿ ñòàíöèÿ âçîðâàíû ÷àñòè÷íî. 5. Âçîðâàíû 5 øêîë, 1 áîëüíèöà, ñîææåíû äðàìàòè÷åñêèé òåàòð…, õèìèêî-òåõíîëîãè÷åñêèé òåõíèêóì, êðàåâåä÷åñêèé ìóçåé. 6. Îáùåå êîëè÷åñòâî óíè÷òîæåííûõ îáùåñòâåííûõ çäàíèé ïî ãîðîäó – 17. Æèëûõ äîìîâ, îðèåíòèðîâî÷íî, óíè÷òîæåíî 120. 7. Æåëåçíîäîðîæíàÿ ñòàíöèÿ è âñå… ñîîðóæåíèÿ ñîææåíû… 8. Âñå ìîñòû ÷åðåç ðåêó è â ãîðîäå âçîðâàíû. Í. Õðóùåâ» [16, äîê. ¹ 261].

«Ïîäÿêà» âîæäÿ Â³äîìî, ùî íàéá³ëüø³ ìàòåð³àëüí³ çáèòêè ó Âåëèê³é Â³ò÷èçíÿí³é â³éí³ ä³ñòàëèñü íà äîëþ Óêðà¿íè ³ Á³ëîðóñ³, ëþäñüê³ âòðàòè ïðîñòî íåçð³âíÿíí³ ç âòðàòàìè óñ³õ ³íøèõ íàðîä³â ÑÐÑÐ ³ íàâ³òü ñâ³òó. Óêðà¿íö³â çãîð³ëî ó òîìó ïåêë³ ìàéæå 10 ì³ëüéîí³â. ² îñü 25 òðàâíÿ 1945 ð. íà áàíêåò³ â ÷åñòü ïåðåìîãè Ñòàë³í ïðîãîëîøóº «ïîäÿêó»: «ß õîòåë áû ïîäíÿòü òîñò çà çäîðîâüå íàøåãî ñîâåòñêîãî íàðîäà – è ïðåæäå âñåãî, ðóññêîãî íàðîäà. ß ïüþ ïðåæäå âñåãî çà çäîðîâüå ðóññêîãî íàðîäà ïîòîìó, ÷òî îí ÿâëÿåòñÿ íàèáîëåå âûäàþùåéñÿ íàöèåé èç âñåõ íàöèé, âõîäÿùèõ â ñîñòàâ Ñîâåòñêîãî Ñîþçà. ß ïîäíèìàþ òîñò çà çäîðîâüå ðóññêîãî íàðîäà ïîòîìó, ÷òî îí çàñëóæèë â ýòîé âîéíå îáùåå ïðèçíàíèå êàê ðóêîâîäÿùåé ñèëû Ñîâåòñêîãî Ñîþçà ñðåäè âñåõ íàðîäîâ íàøåé ñòðàíû. È… äîâåðèå ðóññêîãî íàðîäà Ñîâåòñêîìó ïðàâèòåëüñòâó îêàçàëîñü òîé ðåøàþùåé ñèëîé, êîòîðàÿ îáåñïå÷èëà èñòîðè÷åñêóþ ïîáåäó íàä âðàãîì ÷åëîâå÷åñòâà – íàä ôàøèçìîì. Ñïàñèáî åìó, ðóññêîìó íàðîäó, çà ýòî äîâåðèå». 30

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ² íå òðåáà çàïèòóâàòè, çâ³äê³ëÿ ó Ìîñêâ³ é ïî öþ ïîðó ç’ÿâëÿþòüñÿ øîâ³í³ñòè æèð³íîâñüê³ òà çàòóë³íè…

Ï³ñëÿìîâà Ïðèãàäóþ, ÿê ÿ, îäèíàäöÿòèð³÷íèé ï³äë³òîê, áðîäèâ ë³òîì 1943 ð. âóëèöÿìè ì³ñòà ç íà¿âíîþ íàä³ºþ ÿêîñü ïîòàéêè â³ä í³ìö³â çóñòð³òèñü ³ç ï³äï³ëüíèêàìè, ïðî ÿêèõ ïîøåïêè ãîâîðèëè äîðîñë³. ² ò³ëüêè òåïåð, ÷èòàþ÷è àðõ³âí³ äîêóìåíòè, ï³çíàþ ³ áåçïîñåðåäíº ³ îïîñåðåäêîâàíå ïåðåõðåùåííÿ ìî¿õ ñòåæîê ç ¿õí³ìè. Ï³ñëÿ çâ³ëüíåííÿ Ñóì íàøà ñ³ì’ÿ æèëà äåÿêèé ÷àñ ïî âóë. Ïåðøîòðàâíåâ³é, 10, äå ó íàï³âï³äâàë³ ìåøêàëà äî â³éíè ðîäèíà ìàéáóòíüî¿ ïàðòèçàíêè Ìàð³¿ Áàäàºâî¿. Ñàìå ïðî äîâîºííå æèòòÿ ö³º¿ õîðîáðî¿ ä³â÷èíè ìåí³ ðîçïîâ³äàëè ñóñ³äè òà çíàéîì³, ÿê³ ùå äîáðå ¿¿ ïàì’ÿòàëè. Ç³ Ñ.Ñ. Ñàïóíîì ìîÿ ðîäèíà ïðè í³ìöÿõ íåäîâãî ïðîæèâàëà â îäíîìó äâîð³ ïî Ïåòåð-Ïàóëü øòðàññå (òåïåð âóë. Ïåòðîïàâë³âñüêà, 89). Éîãî ìè, ä³òâîðà, çâàëè ïðîôåñîðîì (áî áóâ çà ôàõîì â÷èòåëåì). Òîä³ æ ï³ñëÿ àðåøòó ³ òðàã³÷íî¿ çàãèáåë³ ó òþðì³ Ñåìåíà Ñåìåíîâè÷à ÿ âïåðøå ïî÷óâ â³ä ñóñ³ä³â ñëîâî «íàö³îíàë³ñò». Ç éîãî äâîìà ïàä÷åðêàìè êîíòàêòóþ ³ äîòåïåð. Íà ïîäâ³ð’¿ «ôðóíçåíñüêîãî äîìó» (íàïðîòè òåïåð³øíüî¿ øêîëè ¹ 4) â ÷àñè îêóïàö³¿ ïåðåáóâàâ îáîç ³ç äåê³ëüêîõ âîç³â, ÿê³ íàëåæàëè öèâ³ëüíîìó í³ìöþ-ï³äïðèºìöþ. Ó íüîãî ñëóæèâ ¿çäîâèì ï³äï³ëüíèê Â. Õóäÿêîâ, ùî äàâàëî îñòàííüîìó ìîæëèâ³ñòü ðîç'¿æäæàòè ïî âñüîìó ðàéîíó. ßêîñü âðàíö³ ïðèá³ãàº ð³äíà ìàìèíà ñåñòðà Ìàð³ÿ ³ êðè÷èòü: «Ãàëêà! Áåðè ñîêèðó òà ì³øîê, ïîá³ãëè ðóáàòè ì’ÿñî!» Ç’ÿñóâàëîñÿ, ùî íàø³ âíî÷³ ðîçáîìáèëè îáîç ³ ïîáèëè óñ³õ êîíåé. Íàâêîëèøí³ ìåøêàíö³, ïðèðîäíî, íàêèíóëèñü íà «ìàííó íåáåñíó». ×è íå íà öèõ êîíÿõ Â. Õóäÿêîâ âîçèâ Ä. Êîñàðåíêà äî ïàðòèçàí³â Ì.². Íàóìîâà ó Ìèêîëüñüê³ ë³ñè? Âîíè «ïðèñëóãóâàëèñü» ³ ìî¿é ðîäèí³. À ó ìî¿é ð³äí³é øêîë³ ¹ 4 äåê³ëüêà ðîê³â ï³ñëÿ â³éíè çàñòóïíèêîì äèðåêòîðà ïðàöþâàâ îäèí ç àêòèâíèõ ÷ëåí³â ãðóïè «Ïðàïîð» À. Çóá÷åíêî. «Í.Â. Êàíäûáà, æèâåò ïî óëèöå Ñîâåòñêîé, 43» [òåïåð Ïåòðîïàâë³âñüêà – Â.Á.] – òàê çãàäóþòü ó ïîÿñíþâàëüíèõ çàïèñêàõ Êðàìàð Ê.À. [ÕÕV], Çàõëåâíèé Ì.Á. [ÕÕV²] òà ³íø³ ï³äï³ëüíèêè ãðóïè Ï³äîïðèãîðè öþ ñêðîìíó æ³íêó. Âîíà – ìàòè â³äîìîãî íà Ñóìùèí³ (íà æàëü, óæå ïîìåðëîãî) ðåäàêòîðà òåëåðàä³îêîìïàí³¿, ìîãî äðóãà ²ãîðÿ Îëåêñàíäðîâè÷à Êàíäèáè. Ç íèì çà íàçâàíîþ àäðåñîþ ìè ìåøêàëè äåê³ëüêà ðîê³â ï³ñëÿ â³éíè. Íåîäíîðàçîâî íàçèâàºòüñÿ ó÷àñíèêàìè ö³º¿ ãðóïè ñâîºþ ñï³ëüíèöåþ äðóæèíà ¿¿ êåð³âíèêà ² ñóñ³äè, ³ äðóç³ (çë³âà íàïðàâî): Í³íà Â³ðà Àíäð³¿âíà. Ïîðó÷ ç áàòüêîì ³ Âàñèë³âíà Êàíäèáà, Ãàëèíà Àíòîí³âíà Áóáíîâà, àâòîð, ²ãîð Êàíäèáà ìàò³ð’þ – ¿õ ñèí, ñàìèé þíèé ï³ä31

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ï³ëüíèê: «Ïîäîïðûãîðà Ãëåá Àëåêñàíäðîâè÷ (ó÷åíèê-ïèîíåð)» [Õ²Õ]. Ï³ñëÿ âèçâîëåííÿ Ñóì â³í ñòàâ ìî¿ì òîâàðèøåì. Éîãî ê³ìíàòà ïî âóë. Ïóøê³íà íàãàäóâàëà ðàä³îìàéñòåðíþ ÷è ëàáîðàòîð³þ. Òåïåð æèâå ó Ï³äìîñêîâ’¿, ëàóðåàò Äåðæàâíî¿ ïðåì³¿, ïî÷åñíèé ðàäèñò ÑÐÑÐ. Ïðî Â³ðó Äìèòð³âíó Êóö ÿ âæå çãàäóâàâ âèùå. Ì³æ ³íøèì, âîíà äâîþð³äíà ñåñòðà çíàìåíèòîãî îë³ìï³éöÿ Âîëîäèìèðà Êóöà. À îñü Êóö Â³ðó Ñåìåí³âíó, õî÷à ïàðò³ÿ ³ íå âèçíàëà ï³äï³ëüíèöåþ [ÕÕV²², äèâ. äîä.], êëóá «Â÷èòåëü-âåòåðàí» ââàæàº ó÷àñíèÇë³âà íàïðàâî: Ãë³á Ï³äîïðèãîðà, öåþ ãðóïè «Ïðàïîð» (ðóêîïèñíà çá³ðêà «Ïóñòü ïîìíèò ìèð ñïàñåííûé») àâòîð, â÷èòåëüêà õ³ì³¿. Êðàéí³é [14, ñ.107]. ïðàâîðó÷ - ²ãîð Êàíäèáà Íàö³îíàë³ñòè äîâãî ùå ï³ñëÿ â³éíè âåëè ñìåðòåëüíó áîðîòüáó çà íåçàëåæíó Óêðà¿íó, àëå âæå ò³ëüêè ç «ñîâ³òàìè». Â³ä ³ìåí³ îñòàíí³õ ó Ñóìñüê³é îáëàñò³ âèñòóïàâ íà÷àëüíèê â³ää³ëó ÁÁ (áîðîòüáà ç áàíäèòèçìîì) ÍÊÂÄ ï³äïîëêîâíèê äåðæáåçïåêè ².Ì. Þñô³í, ùî ìåøêàâ ïî âóë. Ðàäÿíñüê³é ìàéæå íàïðîòè íàñ. Ç éîãî äî÷êîþ Íåëåþ, ìîºþ îäíîë³òêîþ (íà æàëü, ïîìåðëîþ) ìè äåê³ëüêà äåñÿòèë³òü áóëè â îäí³é êîìïàí³¿. Îñü òàêà ÷àñòèíêà âîºííî¿ ³ñòîð³¿ íàøîãî ì³ñòà 1941-1943 ðð., Â³ðà Àíäð³¿âíà Ï³äîïðèãîðà ÿêó ñïðîáóâàâ ç ñèíîì Ãë³áîì ³ ²ãîðåì Þñô³í ².Ì. òðîõè ï³äïðàâèÊîíäèáîþ. Íà íàêëàäíîìó òè (íàðåøò³ áåç ôîòî - Ãë³á â³äîìà ³ çãîäè êîìóí³ñò³â) ³ ïðàâäèâî äîïîâíèòè âåòåðàí â³éíè ³ ïðàö³ Âîëîäèìèð Áóáíîâ 2010 ð.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

Äîäàòêè ² – Çâ³ò Ñóìñüêîãî ÌÊ ÊÏ(á)Ó. ²² – Ïîÿñíþâàëüíà çàïèñêà Áóãàðè É. Õ. ²²² – Ïîñòàíîâà áþðî ÌÊ ÊÏ(á)Ó (Ì. Ëóøïè). ²V – Ãðóïà Ñ. Òèõîí÷óê. V²² – Çâ³ò Øàáàëÿ Ä.Î. ²Õ – Ïîÿñíåííÿ Ï³âåíü Ò. Õ²² – Ïåðåë³ê ïàðòðîá³òíèê³â (53 ÷îëîâ³êà). Õ²²² – Ïåðåë³ê êîìóí³ñò³â (108 ÷îëîâ³ê). Õ²V – Äîâ³äêè ïðî ðîáîòó ãðóïè “Ïðàïîð” ñåêðåòàðÿ ì³ñüêêîìó ÊÏ(á)Ó Øåâ÷åíêà. ÕV² – Âèçíàííÿ Êóö Â.Ä. ³ Øàì³íî¿ Ë.Î. ï³äï³ëüíèöÿìè. ÕÕ² – Äîïîâ³äíà çàïèñêà ïðîêóðîðà Íåò³ìåíêà. ÕÕV²² – Íåâèçíàííÿ Êóö Â.Ñ. Äîâ³äêà ïðî ðîáîòó êîìñîìîëüñüêî¿ ï³äï³ëüíî¿ ãðóïè “Ïðàïîð”. Ôîòîêîï³ÿ ëèñòà çàâ³äóþ÷î¿ ïàðòàðõ³âîì Ñóìñüêîãî îáêîìó ÊÏÓ Í. Ñàõàðîâî¿ äèðåêòîððó Ñóìñüêî¿ ñåðåäíüî¿ øêîëè ¹4 ×åïóðåíêó Â.Ë. â³ä 30.01.1979 ð.

ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ ¹ I. ÇÂ²Ò ÑÓÌÑÜÊÎÃÎ ÌÊ ÊÏ(á)Ó ÏÐÎ ÎÐÃÀÍ²ÇÀÖ²Þ ÒÀ ÐÎÁÎÒÓ Ï²ÄÏ²ËÜÍÈÕ ÃÐÓÏ ² ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÜÊÈÕ ÇÀÃÎÍ²Â Ó ÐÀÉÎÍ² ì. ÑÓÌÈ 1946 ð. Îò÷åò Ñóìñêîãî ÃÊ ÊÏ(á)Ó îá îðãàíèçàöèè è ðàáîòå ïîäïîëüíûõ ãðóïï è ïàðòèçàíñêèõ îòðÿäîâ â ïåðèîä Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû ñîâåòñêîãî íàðîäà ïðîòèâ íåìåöêî-ôàøèñòñêèõ çàõâàò÷èêîâ â ðàéîíå ã. Ñóì. I. Îðãàíèçàöèÿ ïîäïîëüíîé êîììóíèñòè÷åñêîé ãðóïïû. Îðãàíèçàöèÿ ãðóïïû îòíîñèòñÿ ê ïåðèîäó ñåíòÿáðÿ 1941 ã., êîãäà á. ñåêðåòàðÿìè Ñóìñêîãî ÃÊ ÊÏ(á)Ó ò. Õèìåíêî Â.Ä. è Êóðàñîâûì Ô.À. ñôîðìèðîâàíà ïîäïîëüíàÿ îðãàíèçàöèÿ â ñîñòàâå 18 ÷åë., â èõ ÷èñëå Áóãàðà /áûâ. çàâ. ÃîðÎÍÎ/, Ïðîöåíêî /áûâ. Äèðåêòîð ãîðïðîìêîìáèíàòà/, Òèõîí÷óê /ïðåäñåäàòåëü àðòåëè èì. Êîòîâñêîãî/, Áîéêî Ò., Êóðàñîâ, Âîðîíà È.Ñ., Ìàëåæèí Ïàâåë ßêîâëåâè÷, Îáîçíûé Ñåðãåé Èâàíîâè÷, Îïàíàñåíêî Ôèëèïï Ñåðãååâè÷, Âàðóõà Ïàâåë Åôèìîâè÷, Âåðáåíêî Â.Ä., Çàäåñåíåö Í.È., Äóáðîâñêèé Ô.Ì., Ðÿá÷åíêî Åâäîêèÿ Ïðîêîôüåâíà, Ñàìîäàé Èâàí Ìàêñèìîâè÷ è äð. Ïåðâûì Ñåêðåòàðåì íàçâàííîé ãðóïïû áûëè óòâåðæäåíû Áóãàðà Èîñèô Õðèñòîôîðîâè÷, âòîðûì Ïðîöåíêî Ìèõàèë. Óêàçàííûå ðóêîâîäèòåëè ïîäîáðàëè äëÿ ñåáÿ ÿâî÷íûå êîíñïèðàòèâíûå êâàðòèðû, èç íèõ îäíà ó 33

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ãð. Ïèâåíü Òàòüÿíû, ïðîæèâàþùåé ïî Íàáåðåæíîé ðåêè Ïñëà, 3, äðóãàÿ íà Êîííîé ïëîùàäè /òî÷íûé àäðåñ è õîçÿèí å¸ íå óñòàíîâëåíû/. Ïðè îðãàíèçàöèè ãðóïïû è ñîçäàíèè å¸ ìàòåðèàëüíîé áàçû áûëè äîïóùåíû ñåðüåçíûå îøèáêè. Òàê, ïî îáúÿñíåíèþ òîâ. Áóãàðû, äîëæíîé êîíñïèðàöèè ïðè âåðáîâêå â ãðóïïû ñîáëþäåíî íå áûëî, ïðîäóêòû çàãîòàâëèâàëèñü è ñíîñèëèñü íà êîíñïèðàòèâíûå êâàðòèðû ñàìèìè ðóêîâîäèòåëÿìè ãðóïï ò.ò. Áóãàðîé è Ïðîöåíêî, äàæå âûäåëåííûå ñðåäñòâà íà ñîçäàíèå ìàòåðèàëüíîé áàçû ïîëíîñòüþ âûäàíû íå áûëè. Íàçíà÷åííûé îðãàíèçàòîð ãðóïïû ò. Áóãàðà ïðîÿâèë ðàñòåðÿííîñòü è òðóñîñòü, â íî÷ü ñ 9/IX íà 10/X – 41 ã. óøåë èç ã. Ñóìû â ñîâåòñêèé òûë. Òàêèì îáðàçîì, îñòàâøèåñÿ ó÷àñòíèêè ãðóïïû áåç ðóêîâîäñòâà ê ïðàêòè÷åñêîé ðàáîòå íå ïðèñòóïàëè. Áóäó÷è ïåðåáðîøåí âòîðè÷íî â òûë âðàãà è ÿâèâøèñü â ã. Ñóìû Áóãàðà íå óñòàíîâèë ñâÿçè ñ îñòàâøèìèñÿ êîììóíèñòàìè â Ñóìàõ. ×àñòü ó÷àñòíèêîâ ãðóïïû ò.ò. Òèõîí÷óê, Ïðîöåíêî áûëè ïðåäàíû è êàçíåíû íåìöàìè (áîëüøèíñòâî îñòàâøèõñÿ „ìèðíî” ïðîæèâàëè íà îêêóïèðîâàííîé òåððèòîðèè, äðóãàÿ ÷àñòü îñòàâøèõñÿ Ñóìñêèì Ãîðêîìîì Ïàðòèè, êàê íå îïðàâäàâøèå äîâåðèÿ â 1943-1946 ãã. èç ïàðòèè èñêëþ÷åíû, â ÷èñëå èõ Áóãàðà, Âàðóõà, Ìàëåæèí, Ñàìîäàé è äð.). Àêòèâíóþ áîðüáó ïðîòèâ íåìåöêèõ çàõâàò÷èêîâ â ã. â 1941 ã. ñ îêòÿáðÿ äî àïðåëÿ 41 ã. ïðîâîäèëà ñîçäàâøàÿñÿ â òûëó âðàãà êîìñîìîëüñêàÿ ãðóïïà „Çíàìÿ”, îò÷åò î äåÿòåëüíîñòè êîòîðîé óòâåðæäåí áþðî ÃÊ ÊÏ/á/Ó 19.VII – 1944 ã. è ñäàí Ñóìñêîìó îáêîìó ÊÏ/á/Ó. II. Îðãàíèçàöèÿ è äåÿòåëüíîñòü ïàðòèçàíñêèõ îòðÿäîâ. Â àâãóñòå 1941 ã. Ñóìñêîé ÃÊ ÊÏ/á/Ó èç ÷èñëà ó÷àñòíèêîâ Ñóìñêîãî èñòðåáèòåëüíîãî îòðÿäà ñîçäàë äâà ïàðòèçàíñêèõ îòðÿäà – îäèí â ñîñòàâå 40 ÷åë, ïîä êîìàíäîâàíèåì Áåðäíèêîâà Èâàíà, êîìèññàð îòðÿäà Øàáàëü Äìèòðèé Àëåêñååâè÷, äðóãîé îòðÿä ïîä êîìàíäîâàíèåì Õîäàðêåâè÷à, êîìèññàð Áîãóø. Êîëè÷åñòâî îòðÿäà – 60 ÷åë. Çàìåñòèòåëü êîìàíäèðà îòðÿäà Ñêëÿðåíêî Ïåòð – áûâøèé ðàáî÷èé çàâîäà èì. Ôðóíçå. Êîìïëåêòîâàíèåì îòðÿäà ðóêîâîäèë ñåêðåòàðü ÃÊ ÊÏ/á/Ó ò. Õèìåíêî. Â ðåçóëüòàòå ïîñïåøíîñòè, íåïðîäóìàííîñòè è äîïóùåííûõ îøèáîê ïðè ñîçäàíèè îòðÿäîâ ñ ïåðâûõ äíåé èõ îðãàíèçàöèè, ëþäè èç îòðÿäîâ íà÷àëè óõîäèòü. Òàê, îòðÿä Áåðäíèêîâà, ñ÷èòàÿñü óêîìïëåêòîâàííûì â êîëè÷åñòâå 40 ÷åë, èç ãîð. Ñóì, â ëåñà âûåõàëî òîëüêî 30 ÷åë. À äîåõàëè äî ëåñà òîëüêî 28 ÷åë. Â èõ ÷èñëå: 1) Áåðäíèêîâ Èâàí 2) Øàáàëü Äìèòðèé 3) Çàìÿòèí [ïîìèëêà, öå Çàëîìèí Îëåêñàíäð – Â.Á.] 4) Áåðäíèêîâà (æåíà êîìàíäèðà îòðÿäà) 5) Ìàíîéëîâ Ëåîíèä 6) ×åðíÿê Çàõàð Àíòîíîâè÷ 7) Êëèìåíêî Èâàí Ìèõàéëîâè÷ 8) Ãëàäêîâ Ìèõàèë 9) Ãàëàòèí 10) Ñîøèí 11) Ñòåïàíîâà Âàëåíòèíà 12) Ôåäîðîâà Ìàðèÿ [ïîìèëêà, öå Áàäàºâà – Â.Á.] 13) Ðàõìàíîâà Ìàðèÿ 34

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü 14) 15) 16) 17) 18) 19) 20)

Âîéêîâ Ïèñàíåíêî Äåíèñîâ Ìèõàéëîâ Ñåäûõ Êîâàëåíêî Ìà÷óëà

Äî 17 îêòÿáðÿ 1941 ã. îòðÿä çàíèìàëñÿ îòðûòèåì çåìëÿíîê. Ïîñëàííàÿ ðàçâåäûâàòåëüíàÿ ãðóïïà â êîëè÷åñòâå 5 ÷åë, â èõ ÷èñëå, Ðàõìàíîâà Ìàðèÿ, Ãëàäêîâ Ìèõàéëî, Ôåäîðîâà Ìàðèÿ, è ôàìèëèÿ ïÿòîãî íå óñòàíîâëåíà, â îòðÿä íå âîçâðàòèëèñü, áûëà ñõâà÷åíà íåìöàìè è êàçíåíà – Ðàõìàíîâà, ñóäüáà îñòàëüíûõ íå èçâåñòíà. Ïîñëàííûå åùå òðè ÷åë, â èõ ÷èñëå Êîâàëåíêî è äð., ôàìèëèè íå óñòàíîâëåíû, òàê æå ñ çàäàíèÿ íå âåðíóëèñü. Òàê æå íå âåðíóëèñü ïîñëàííûå â ðàçâåäêó Çàìÿòèí è Ïèñàíåíêî (âïîñëåäñòâèè îêàçàâøèåñÿ ïðåäàòåëÿìè è ñëóæèëè íåìöàì, ïåðâûé íà÷. ïàñïîðòíîãî îòäåëà, âòîðîé ãîðîäñêèì ñëåäîâàòåëåì). Âòîðîé îòðÿä ïîä êîìàíäîâàíèåì Õîäàðêåâè÷à èç 60 ÷åëîâåê ê ìåñòó ïåðåáàçèðîâêè äîøëî òîëüêî 30-36 ÷åë. Êîìàíäèð îòðÿäà Õîäàðêåâè÷, âîïðåêè ïîëó÷åííûì óêàçàíèÿì ðàñïîëîæèòü äëÿ áîåâûõ äåéñòâèé îòðÿä â Ñóìñêèõ ëåñàõ, ïîâåë îòðÿä â Áåëîðóññêèå ëåñà. Ïðè ïåðåõîäå èç Ñóìñêèõ ëåñîâ 12 ÷åë. çàÿâèëè î íåæåëàíèè èäòè âìåñòå ñ îòðÿäîì è íàïðàâèëèñü â ã. Ñóìû, â ÷èñëå èõ Êðàâ÷åíêî (Îáëïîòðåáñîþç), Ïåëèòóíè[?] (Òðåñò ñòîëîâûõ), Êâà÷êîâ[?] è äð. Îòðÿä Õîäàðêåâè÷à, ïðîäâèãàÿñü ïî ñîâåòñêîé òåððèòîðèè, â Ñ.-Áóäñêîì ðàéîíå Ñóìñêîé îáëàñòè, âîçëå ñ. Êðàñíîå, íà ó÷àñòêå 13 àðìèè ïîïàë ê íåìöàì â îêðóæåíèå è 15/X – 41 ã. íà ñâîåì ñîáðàíèè ðåøèë ðàçáèòüñÿ íà ìåëêèå ãðóïïû è èäòè íà ñîåäèíåíèå ñ ÷àñòÿìè Êðàñíîé Àðìèè. Ïîñëå ýòîãî ñîáðàíèÿ îòðÿä Õîäàðêåâè÷à ïåðåñòàë ñóùåñòâîâàòü. Êðîìå òîãî îòðÿä íå áûë îáåñïå÷åí è ïðîäóêòàìè ïèòàíèÿ è òåïëîé îäåæäîé, áàçû ïàðòèçàíñêèå òàê æå íå áûëè ñîçäàíû. Âñå ýòè îáñòîÿòåëüñòâà ïðèâåëè ê òîìó, ÷òî âîçëîæåííûå íà ïîäïîëüíóþ ãðóïïó çàäà÷è è íà ïàðòèçàíñêèå îòðÿäû, ñîçäàííûå â ã. Ñóìàõ, âûïîëíåíû íå áûëè. Ñåêðåòàðü Ñóìñêîãî ÃÊ ÊÏ/á/Ó/Øåâ÷åíêî/ ÄÀÑÎ. – Ô.Ï-4. – Îï. ÇÏ. – Ñïð. 197à. – Àðê. 1-2. Ìàøèíîïèñ. Îðèã³íàë.

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ¹ II. ÏÎßÑÍÞÂÀËÜÍÀ ÇÀÏÈÑÊÀ ².Õ. ÁÓÃÀÐÈ Ç ÏÐÈÂÎÄÓ ÎÐÃÀÍ²ÇÀÖ²¯ Ï²ÄÏ²ËÜÍÎ¯ ÐÎÁÎÒÈ 15 òðàâíÿ 1946 ð. Â Ñóìñêîé ÃÊ ÊÏ/á/Ó òîâ. ×óïðèíå È.Ñ. Îò Áóãàðà È.Õ. Îáúÿñíèòåëüíàÿ çàïèñêà ïî ïîâîäó îðãàíèçàöèè ïîäïîëüíîé ïàðòèéíîé ðàáîòû â òûëó ïðîòèâíèêà ñîîáùàþ íèæåñëåäóþùåå: â ñåíòÿáðå 1941 ã. ìåíÿ âûçâàë ê ñåáå ñåêðåòàðü ÃÊ ÊÏ/á/Ó òîâ. Õèìåíêî Ï.Ô. è ïðåäëîæèë ìíå íà âðåìÿ îêêóïàöèè ã. Ñóìû îñòàòüñÿ â òûëó âðàãà äëÿ âûïîëíåíèÿ ïîäïîëüíîãî ïîðó÷åíèÿ. Òàêîå ïðåäëîæåíèå ìíå äàíî íåñìîòðÿ íà òî, ÷òî ÿ â Ñóìàõ æèë ñ 1930 ã, âñå âðåìÿ ðàáîòàë â ðÿäàõ êîìñîìîëà, ñîîòâåòñòâåííî ìåíÿ âñå çíàëè (ÿ ðàáîòàë â ÃÊ ËÊÑÌ, ó÷èòåëåì â øêîëàõ è òåõíèêóìàõ, çàâ. Ó÷åáíîé ÷àñòüþ â øêîëå ¹ 1, äèðåêòîðîì øêîëû ¹ 20, çàâ. ÃîðÎÍÎ, (â ïåä. èíñòèòóòå, [ñëîâî íåçððîçóì³ëå – óïîð.] áûâàë íà çàâîäàõ), âûïîëíÿÿ ïîðó÷åíèå êîìñîìîëüñêèå, à òàêæå ïàðòèéíûå. Ïîñëå ðàçãîâîðà ñî ìíîé, ÿ ÷åðåç ñóòêè ÿâèëñÿ â ÖÊ ÊÏ/á/Ó è çàÿâèë, åñëè òàê íàäî, ÿ îñòàþñü. ×åðåç íåñêîëüêî äíåé ìåíÿ âûçâàë ê ñåáå òîâ. Øåâ÷óê è ïîðó÷èë ìíå ñàìîìó ïîäîáðàòü äëÿ ñåáÿ ÿâî÷íûå êâàðòèðû, ïðèäóìàòü ïàðîëü, ïàðòèéíóþ êëè÷êó. Ñ íîÿáðÿ ìåíÿ âòîðè÷íî âûçâàë ê ñåáå òîâ. Øåâ÷óê. Ñ ìàòåðèàëàìè ÿ ÿâèëñÿ: ïàðîëè, êëè÷êè, ïñåâäîíèìû, ÿâî÷íûå êâàðòèðû áûëè óòâåðæäåíû. Âî âðåìÿ ýòîé áåñåäû òîâ. Øåâ÷óê ñîîáùèë ìíå ôàìèëèè Ã.Ï. Ïðîöåíêî è Òèõîí÷óê äàë èõ àäðåñà, ïàðîëè è êëè÷êè, îäíîâðåìåííî ñîîáùèë, ÷òî êîãäà ïîäúåäåò òîâàðèù, êîòîðîìó ïîðó÷åíî áóäåò âåñòè êîìñîìîëüñêóþ ðàáîòó, ÿ âàì òîæå ñîîáùó. Òàê æå ïðåäóïðåäèë, ÷òî êîãäà ïðèåäåò òîâàðèù èç ÖÊ ÊÏ/ á/Ó è ñ âàìè ïðîâåäåò áåñåäó „÷òî è êàê äåëàòü”, íî ñî ìíîé áîëüøå íèêòî íèêàêèõ áåñåä íå ïðîâîäèë. Â ýòî âðåìÿ ÃÊ ÊÏ/á/Ó ïîäáèðàë è äðóãèõ ðàáîòíèêîâ, êîãî, ìíå íå èçâåñòíî. Íî ïîìíþ, ÷òî îäíàæäû ò. Øðàì÷åíêî (áûâø. çàâ. îðã. èíñòð. îòä.) ìåíÿ ñïðàøèâàë: „íó, òû îñòàåøüñÿ? ß îòêàçàëñÿ.” – ÿ åìó îòâåòèë „íå çíàþ”. Äëÿ ïîäãîòîâêè áàçû ìíå äàëè 4 òûñ. ð. (4000). È âîïðåêè òðåáîâàíèÿì êîíñïèðàöèè ìíå áûëî ïðåäëîæåíî ñàìîìó ïðîèçâåñòè çàêóïêó ïðîäóêòîâ. ß âûíóæäåí áûë õîäèòü ïî ìàãàçèíàì, ñêëàäàì, áàçàì, áðàòü ïðîäóêòû è íîñèòü íà ñâîþ êîíñïèðàòèâíóþ êâàðòèðó ïî óë. Íàáåðåæíàÿ ð. Ïñëà ê ãð. Ïèâåíü (ýòà êâàðòèðà ïîäîáðàíà ÃÊ ÊÏ/á/Ó äëÿ îðãàíèçàöèè òàì êîíñïèðàòèâíîé êâàðòèðû, æèëåö áûë âûñåëåí, à âñåëåíà ãðàæäàíêà Ïèâåíü. Ýòî áûëî ñëèøêîì íàãëÿäíî. Â ýòîì äâîðå æèëî 4 èëè 5 ñåìåéñòâ). ß çàãîòîâèë ìóêè 80 êã, ñïèðòà 15-20 ëèòðîâ, ñåëüäè 10 êã, ñóõàðåé äî 20 êã, ìÿñà – êîëáàñû – äî 16 êã, ìàêàðîíû – ïàïèðîñû – 100 ïà÷åê è äðóãîå. Â ãîðîäå ìíîãèå çíàëè, ÷òî ÿ äîëæåí îñòàâàòüñÿ â òûëó ïðîòèâíèêà, 36

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ìåíÿ ýòî âîçìóùàëî è íå òîëüêî ìåíÿ. Ïîìíþ, ÷òî â Ãîðèñïîëêîì çàøåë òîâ. Ïðîöåíêî, ïîäîøåë êî ìíå (ÿ åãî â ëèöî äàæå íå çíàë) è âîçìóùåííî ãîâîðèò: „÷òî ýòî çà êîíñïèðàöèÿ, åñëè ïðèõîäèòñÿ ñàìîìó õîäèòü è êëÿí÷èòü ó Ñòàñè÷à ìóêè, äà è ìíîãèå çíàþò îá ýòîì”. ß ïîääåðæàë åãî âîçìóùåíèå è ìåæäó ïðî÷èì ñîîáùèë åìó, ÷òî „ÿ åäó íà ÑÑÑÐ”. (ÿ ýòî ñäåëàë ñ öåëüþ êîíñïèðàöèè). Â ïåðâûõ ÷èñëàõ îêòÿáðÿ ìåñÿöà êî ìíå íà ðàáîòó â øòàá ÌÏÂÎ ïðèøëà òîâ. Áîéêî (êàíäèäàò â ÷ë. ÊÏ/á/Ó è ãîâîðèò ìíå ÷òî ìåíÿ ê âàì íàïðàâèë òîâ. Êóðàñîâ ñâÿçíûì). Íà ìîé âîïðîñ „êàêèì ñâÿçíûì?” îíà îòâåòèëà „äëÿ ïîäïîëüíîé ðàáîòû”, ÿ óæå è êàíäèäàòñêóþ êàðòî÷êó åìó ñäàëà. Ñëåäîâàòåëüíî, âîïðîñîì ïîäáîðà êàäðîâ çàíèìàëñÿ òîâ. Êóðàñîâ. Îäíàæäû â ìîåì ïðèñóòñòâèè îí çâîíèë â âîåíêîìàò è ñïðàøèâàë: „çà÷åì âû îòïðàâèëè â àðìèþ Òþïåíåâà, ìû îñòàâëÿåì åãî çäåñü”. Òàêèì îáðàçîì â âîïðîñå ïîäáîðêè êàäðîâ äëÿ ïîäïîëüíîé ðàáîòû áûëî ìíîãî íåîñòîðîæíîñòè è òîðîïëèâîñòè, à ôàêòè÷åñêè ïîäïîëüíîé ïàðòèéíîé îðãàíèçàöèè íå ñîçäàíî. Ñ îñòàâëåííûìè òîâàðèùàìè ïîäãîòîâèòåëüíîé ðàáîòû íå ïðîâåäåíî, èíñòðóêòèâíûå óêàçàíèÿ íå äàíû. ß è íå çíàë íèêîãî, çà èñêëþ÷åíèåì Ïðîöåíêî, Áîéêî è Òèõîí÷óê. Ñ íèìè íèêàêîé ðàáîòû, ðàçãîâîðà íå âåë, äà ìíå è íå ïîðó÷àëè. Èç òîâàðèùåé, êîòîðûõ ÿ çíàë – Ïðîöåíêî, è Áîéêî æèâû, à Òèõîí÷óê ïîâåøåíà íåìöàìè è âûäàëà îíà ñåáÿ ñàìà, ðàçãëàñèâ òàéíó â íåòðåçâîì âèäå, ìíå îá ýòîì ãîâîðÿò ëþäè. Â òàêîé îáñòàíîâêå è ïðè òàêîé ïîäãîòîâêå ÿ äîëæåí áûë îñòàâàòüñÿ â òûëó ïðîòèâíèêà, à åñëè åùå äîïîëíèòü òî, ÷òî ìíå íå äàëè ñîâñåì îäåæäû (ÿ ïîëó÷èë ïî ðàñïîðÿæåíèþ òîâ. Õèìåíêî äâà ñ ïîëîâèíîé ìåòðà ñóêíà), òî îáùàÿ êàðòèíà ïîäãîòîâêè áóäåò ÿñíà. Òàêèìè áûëè îáúåêòèâíûå óñëîâèÿ íàêàíóíå 9/X-1941 ã. Â òàêîé îáñòàíîâêå ìíîé îâëàäåëà òðóñîñòü, à ê òîìó ÿ åùå è çàáîëåë. Ïîòîìó ÿ ðåøèë ñðàçó â Ñóìàõ íå îñòàâàòüñÿ, à îòîéòè íåìíîãî â òûë è ÷åðåç íåêîòîðîå âðåìÿ âîçâðàòèòüñÿ äëÿ âûïîëíåíèÿ ïîðó÷åíèÿ. Èç Ñóì ÿ óåõàë â íî÷ü íà 10/X-41 ã âìåñòå ñ òîâ. Òîëñòîêîðîì è Ìåäåíîì [?], à çàòåì, êàê ÿ ïèñàë ðàíåå, ÿ ÿâèëñÿ â ÖÊ ÊÏ/á/Ó, êîòîðûé âåðîÿòíî íàäåÿñü íà òî, ÷òî ìåíÿ ÃÊ è ÎÊ ÊÏ(á)Ó ïîäãîòîâèëè äîñòàòî÷íî, [ñëîâî íåçðîçóì³ëå] ìíå íå äàëè. Ïîìíþ, ÷òî òîâ. Âàêñìàí ìíå ñêàçàë, ÷òî äîêóìåíòû äëÿ âàñ çàãîòîâëåíû ïëîõî (èõ ãîòîâèëè â Îáë.Óïðàâëåíèè ÍÊÃÁ òîâ. [ñëîâî íåçðîçóì³ëå]). È âûäàë ìíå ïàñïîðò è óäîñòîâåðåíèå îò àâòîèíñïåêöèîííîé âîèíñêîé ñëóæáû. Áåç ïåðåäåëêè äîêóìåíòîâ ÿ óøåë â òûë âðàãà è ñðàçó æå ïîïàë â ðóêè âðàãó ïðè ðàíåå îòìå÷åííûõ ìíîé îáñòîÿòåëüñòâàõ. Ïîñëå òîãî, êàê ìíå óäàëîñü âûðâàòüñÿ èç êîíöëàãåðÿ, î ÷åì òàê æå ÿ ïèñàë ðàíåå, ÿ ïîøåë (ïî ñóùåñòâó ïîëç) â Ñóìû äëÿ âûïîëíåíèÿ ïîðó÷åíèÿ. Ïðèäÿ â Ñóìû, ÿ âñòðåòèë íîâûå íåîæèäàííîñòè. Ê Ñóìàì ÿ ïðèøåë ñî ñòîðîíû Âåðõíåé Ñûðîâàòêè, ÿ ïðèøåë ê ñâîåé êâàðòèðå (êîíñïèðàò.), íî â ñâÿçè ñ òåì, ÷òî ÿ óâèäåë ïåðåäâèæåíèå íåìöåâ, ÿ ñàì íå ðåøèëñÿ âõîäèòü íà êâàðòèðó, à îáðàòèëñÿ ê ìàëü÷èêó, êîòîðûé ïàñ êîçó, ñ ïðîñüáîé, ÷òîáû îí ïðîøåë íà êâàðòèðó. Îíà íàõîäèëàñü â 120-150 ìåòðàõ, è ïîïðîñèë ïåðåäàòü [ñëîâî íåçðîçóì³ëå] (ó ìåíÿ áûë ïàðîëü „Ïðîäàéòå ÿè÷åê [ñëîâî íåçðîçóì³ëå] íåò, êóðû íå íåñóòñÿ”). Ìíå ìàëü÷èê ïðèíåñ ÿè÷åê. ß ñäåëàë âûâîä, ÷òî íà êâàðòèðó èäòè íåëüçÿ. Ïåðåäîõíóâ íåìíîãî, ðåøèë ñâÿçàòüñÿ ñ êâàðòèðîé òîâ. Ïðîöåíêî. Íî ïðèäÿ è íà ýòó êâàðòèðó, ÿ óñòàíîâèòü ñâÿçè íå ñìîã. Ñ õîçÿèíîì äîìà, 37

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: êîòîðîãî íèêîãäà íå âèäåë, ñîñòîÿëñÿ ñëåäóþùèé ðàçãîâîð: „Ðàçðåøèòå îãîíüêà”, ïî ïàðîëþ îí äîëæåí îòâåòèòü „Âàì îãîíüêó ïðåäëîæèòü?”, à îí âûíóë ñâî¸ êðûñàëî, äîáûë îãíÿ è äàë ìíå ïðèêóðèòü. ß òðè ðàçà ïîâòîðèë ñâîé âîïðîñ è íóæíîãî îòâåòà ÿ íå ïîëó÷èë. Â òî æå ñàìîå âðåìÿ ÿ íà óëèöå óâèäåë ïîëèöåéñêîãî ïî ôàìèëèè Âîðîíà (ìíå òàê ïî÷åìó-òî ïîêàçàëîñü) ÿ ðåøèë áûñòðî óéòè, èáî â ãîðîäå íå èìåÿ ñâÿçè íè ñ êåì, íå çíàÿ íè îäíîé çàïàñíîé êâàðòèðû (ÿâêè), à êðîìå òîãî ìíå áûëî èçâåñòíî, ÷òî â ïîëèöèè ðàáîòàþò Äèêàðåâ è Ôèøòåðîâè÷, êîòîðûõ ÿ â ñâîå âðåìÿ îòñòðàíèë îò ïðåïîäàâàòåëüñêîé ðàáîòû è îíè, êðîìå îáùåé íåíàâèñòè ê êîììóíèñòàì èìåþò ñî ìíîé ëè÷íûå ñ÷åòû. Ê òîìó æå, ÿ ñâîèì âíåøíèì âèäîì îáðàòèë ñëèøêîì ìíîãî âíèìàíèÿ: ÿ áûë íà êîñòûëÿõ ñ îòå÷íûì ëèöîì, íîãè çàáèíòîâàíû (ñëåäû ðàí ó ìåíÿ äî ñèõ ïîð åñòü). Ñëåäîâàòåëüíî ÿ ê ñàìîñòîÿòåëüíîé êàêîé-ëèáî äåÿòåëüíîñòè áûë íå ïðèãîäåí, ïîýòîìó ÿ ðåøèë óéòè â Ñåâåðíóþ ëåñíóþ ÷àñòü ðàéîíîâ ñ íàäåæäîé óñòàíîâèòü ñâÿçü ñ ïàðòèçàíàìè. ×òî ñëó÷èëîñü äàëüøå ñî ìíîé, ÿ îá ýòîì ïèñàë ðàíüøå, ìàòåðèàëû â ïèñüìåííîé âèäå íàõîäÿòñÿ â [ñëîâî íåçðîçóì³ëå – óïîð.]. Âñå âûøå èçëîæåííîå îá íåäîñòàòêàõ â îðãàíèçàöèè è ïîäãîòîâêå ê ïîäïîëüíîé ðàáîòå, îáúåêòèâíûå óñëîâèÿ íå ìîãóò ïîëíîñòüþ îïðàâäàòü ìåíÿ, ÿ ïåðåä ïàðòèåé âèíîâàò, ÿ íå âûïîëíèë çàäàíèå â òûëó. ß ãëóáîêî ýòî ñîçíàþ è ÷óâñòâóþ. Ïîíÿòíî, çà ýòî ÿ çàñëóæèâàþ íàêàçàíèå, íî íå êðàéíþþ ìåðó. ß äóìàþ, ÷òî åùå ñóìåþ äëÿ ïàðòèè, êîòîðàÿ ìåíÿ âîñïèòàëà, ïðèíåñòè åùå ìíîãî ïîëüçû. 16.5.46 ã. ã. Ñóìû/È. Áóãàðà/. ÄÀÑÎ. – Ô.Ï-4. – Îï. 3Ï. – Ñïð. 197à. – Àðê. 50-51. Ðóêîïèñ. Îðèã³íàë.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ¹²²²

ÄÀÑÎ. – Ô.Ï-4. – Îï. ÇÏ. – Ñïð. 289. – Àðê. 2. Ìàøèíîïèñ. Îðèã³íàë. 39

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ¹²V

ÄÀÑÎ. – Ô.Ï-4. – Îï. ÇÏ. – Ñïð. 289. – Àðê. 3. Ìàøèíîïèñ. Îðèã³íàë. 40

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ¹ VII. ÇÂ²Ò ÊÎÌ²ÑÀÐÀ ÑÓÌÑÜÊÎÃÎ Ì²ÑÜÊÎÃÎ ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÜÊÎÃÎ ÇÀÃÎÍÓ Ä.Î. ØÀÁÀËß 17 òðàâíÿ 1946 ð. Ñóìñêîìó Ãîðêîìó ÊÏ(á)Ó Îò÷åò çà äåéñòâèÿ ãîðîäñêîãî ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà Îò áûâøåãî ÷ëåíà ïàðòèè Øàáàëÿ Äìèòðèÿ Àëåêñååâ., áûâø. Êîìèññàðà Ñóìñêîãî ãîðîäñêîãî ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà. Íàø ïàðòèçàíñêèé îòðÿä áûë îðãàíèçîâàí âî âòîðîé ïîëîâèíå ñåíòÿáðÿ 1941 ã. Ñóìñêèì Ãîðêîìîì ÊÏ(á)Ó. Îðãàíèçàöèåé ïåðñîíàëüíî çàíèìàëñÿ ïåðâûé ñåêðåòàðü Ãîðïàðêîìà òîâ. Õèìåíêî. Êîìàíäèðîì îòðÿäÿ áûë íàçíà÷åí Áåðäíèêîâ Èâàí, à êîãäà âæå îòðÿä áûë îðãàíèçîâàí, â êîòîðûé çàïèñàëñÿ è ÿ, òî ìíå òîâ. Õèìåíêî ñêàçàë, ÷òî „Òû òàì áóäåøü êîìèññàðîì”. Íå çíàþ, îáñóæäàëàñü ëè ìîÿ êàíäèäàòóðà ãäå-íèáóäü, èëè íåò, íî ÿ íè íà êàêîì çàñåäàíèè ïî ýòîìó âîïðîñó íå áûë. Îòðÿä áûë îðãàíèçîâàí ÷àñòè÷íî èç ñîñòàâà Èñòðåáèòåëüíîãî áàòàëüåíà, â êîòîðîì áûë è ÿ, à áîëüøàÿ ÷àñòü èç ëþäåé, êîòîðûõ ÿ âïåðâûå óâèäåë òîëüêî â ïàðòèçàíñêîì îòðÿäå. Âñå âîïðîñû ïî îðãàíèçàöèè ò. Õèìåíêî ðàçðåøàë íåïîñðåäñòâåííî ñ êîìàíäèðîì îòðÿäà òîâ. Áåðäíèêîâûì, åìó æå äàâàë è óêàçàíèÿ îòíîñèòåëüíî îòðÿäà, à ÿ óæå óçíàâàë ïðî ýòè ðàñïîðÿæåíèÿ îò Áåðäíèêîâà. Îòðÿä äîëæåí áûòü, ïî çàÿâëåíèþ Áåðäíèêîâà, èç 40 ÷åëîâ., íî âûåõàëî â ëåñ íå áîëåå 30 ÷åë. Ïåðâîíà÷àëüíî îòðÿä ïîìåùàëñÿ â ãîðîäå â çäàíèè, ãäå ñåé÷àñ Ãîðïàðêîì, à ïèòàëñÿ â ñòóäåí÷åñêîé ñòîëîâîé ïî óëèöå Ëåíèíà, 2. ß ñ÷èòàþ ÷òî ýòî áûëî â òî âðåìÿ ãðóáîé îøèáêîé, òàê êàê òîò, êòî çàõîòåë áû ïîèíòåðåñîâàòüñÿ, ìîã çíàòü âñåõ ïàðòèçàí äàæå â ëèöî. Âî âðåìÿ èíòåíñèâíîé áîìáàðäèðîâêè íåìöàìè Ñóì 30 ñåíòÿáðÿ ìåíÿ è Äåíèñîâà ñèëüíî êîíòóçèëî (èçîðâàëî îäåæäó, çàñûïàëî çåìëåé è îãëóøèëî.) Ïîñëå áîìáåæêè ìû ïîëó÷èëè ðàñïîðÿæåíèå íî÷üþ âûåõàòü â ëåñ Íèêîëüñêèé, ÷òî íàìè è áûëî ñäåëàíî. Ìû âûåõàëè â Íèêîëüñêîå ëåñíè÷åñòâî è ðàçìåñòèëèñü â ïîìåùåíèè ëåñíè÷åñòâà, ãäå íàõîäèëñÿ è îòðÿä Ñóìñêîãî ðàéîíà. Íî ñ íàøåãî îòðÿäà åù¸ ïðè âûåçäå èç Ñóì íà÷àëè óáûâàòü ëþäè. Äâîå ìîëîäûõ ðåáÿò (ôàìèëèè íå ïîìíþ) çàáåæàëè íà Ëóêó-Áàðàíîâêó ïðîñòèòüñÿ ñ ðîäíûìè è â ëåñ â îòðÿä íå ïðèáûëè. Ãäå îíè äåëèñü, ìíå íå èçâåñòíî. Â ëåñ ïðèáûëè òàêèå òîâàðèùè. 1. Áåðäíèêîâ Èâàí (êîìàíäèð îòðÿäà). 2. Øàáàëü Äìèòðèé Àëåê. (êîìèññàð îòð.), 3. Çàìÿòèí (èìÿ è îò÷åñòâî íå ïîìíþ), 4. Áåðäíèêîâà (æåíà êîìàíäèðà) 41

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: 5. Ìàíîéëîâ Ëåîíèä 6. ×åðíÿê Çàõàð Àíòîíîâ. 7. Êëèìåíêî Èâàí Ìèõàéë. 8. Ãëàäêîâ (èìÿ íå ïîìíþ) 9. Ãàëàòèí (èìÿ íå ïîìíþ) 10. Ñîøèí (èìÿ íå ïîìíþ) 11. Ñòåïàíîâà Âàëåíòèíà 12. Ôåäîðîâà Ìàðèÿ 13. Ðàõìàíîâà Ìàðèÿ 14. Âîëêîâ (èìÿ íå ïîìíþ) 15. Ïèñàíåíêî (èìÿ íå ïîìíþ) 16. Äåíèñîâ (èìÿ íå ïîìíþ) 17. Ìèõàéëîâ (èìÿ íå ïîìíþ) 18. Ñåäûõ (èìÿ íå ïîìíþ) 19. Êîâàëåíêî (èìÿ íå ïîìíþ) 20. Ìà÷óëà ñ Õîòåíè (èìÿ íå ïîìíþ) È åùå 7 èëè 8 ÷åëîâ. Ôàìèëèè è èìÿ íå ïîìíþ. Ñðåäè íèõ îäíà æåíùèíà, æåíà êàêîãî-òî ëåéòåíàíòà èç ãîð. Ñóì, êîòîðàÿ âñêîðå çàáîëåëà è áûëà îòïðàâëåíà â òûë Êðàñíîé Àðìèè. Äî 17 îêòÿáðÿ îòðÿä íàõîäèëñÿ â ïîìåùåíèè ëåñíè÷åñòâà è çàíèìàëñÿ îòðûòèåì çåìëÿíîê, èçó÷åíèåì âîåííîãî è ïîäðûâíîãî äåëà è çàãîòîâêîé ïðîäóêòîâ. À ñ 17 îêòÿáðÿ âûøëè íåïîñðåäñòâåííî â ëåñ. Ïåðâîíà÷àëüíî çàíèìàëèñü îêîí÷àíèåì çåìëÿíîê, ìàñêèðîâêîé ê íèì ïîäõîäîâ, èçó÷åíèåì ìåñòíîñòè è ðàçâåäêîé ìåñò íàèáîëåå ïîäõîäÿùèõ è óÿçâèìûõ äëÿ íåìöåâ è áûëî ñäåëàíî äâå îïåðàöèè (ðàçáèòî äâå íåìåöêèõ àâòîìàøèíû). Ïîñëå ýòîãî íàì ðàçâåäêà äîëîæèëà, ÷òî íåìöû íàìåðèâàþòñÿ ñäåëàòü îáëàâó â Íèêîëüñêîì Ëåñíè÷åñòâå. Ìû ïåðåáðàëèñü â Ëåñíè÷åñòâî Êîìèøàíîå, Ìèðîïîëüñêèé îòðÿä óøåë êóäà-òî â Ìèðîïîëüñêèå ëåñà, à Ñóìñêîé è Õîòåíüñêèé îòðÿäû åùå ðàíüøå óøëè â òûë Êðàñíîé Àðìèè, êàê îíè çàÿâèëè. Â Êîìèøàíîì ìû ïðîáûëè ïðèáëèçèòåëüíî íåäåëþ, ïîñòàâèëè ìèíû ïî äîðîãå Ñóìû-Ìèðîïîëüå è ñäåëàëè ðàçâåäêó äîðîãè, èäóùåé ñ Ñóì íà Õàðüêîâ, ñ öåëüþ ïîñòàâèòü ìèíû è ñäåëàòü íàïàäåíèå íà àâòîìàøèíû. Æåëåçíàÿ äîðîãà â ýòî âðåìÿ åùå íå ôóíêöèîíèðîâàëà. Â ýòî âðåìÿ íàì ðàçâåäêà äîëîæèëà, ÷òî â Íèêîëüñêîì ëåñíè÷åñòâå íèêàêîé îáëàâû íå áûëî, à ÷òî íåìöû ïðîåõàëè ïðîñòî ëåñîì è ýòèì êîí÷èëîñü, à ïîòîìó ìû, ïîñêîëüêó íàøè áàçû áûëè â Íèêîëüñêîì ëåñíè÷åñòâå, âîçâðàòèëèñü îáðàòíî òóäà. Íî ìèðîïîëüñêèé îòðÿä íàçàä íå âîçâðàòèëñÿ. Íî ê ýòîìó âðåìåíè ê íàì â îòðÿä íå âîçâðàòèëîñü åùå 6 ÷åëîâåê: Ðàõìàíîâà Ìàðèÿ, Ôåäîðîâà Ìàðèÿ, Ãëàäêîé, Ìèõàéëîâ, Ìà÷óëà è åùå îäèí ÷åëîâåê (ôàìèëèè íå ïîìíþ, ðàáîòàë â Ñóìàõ, ðîäîì èç Þíàêîâêè). Âîçâðàòèâøèñü â Íèêîëüñêîå, ìû ïîñëàëè ëþäåé ðàçâåäàòü, ãäå íàøè ïðîïàâøèå òîâàðèùè, åñëè ïîïàëèñü, òî êàê èõ âûðó÷èòü è ñäåëàëè åù¸ îïåðàöèþ: âîçäå Êèÿíèöû íàïàëè íà íåìåöêèå ìàøèíû. Íî îïåðàöèÿ îêàçàëàñü íåóäà÷íîé – îòêàçàë ïóëåìåò è ìàøèíû, îáñòðåëÿííûå èç âèíòîâîê óøëè â ðàçâåäêó Êîâàëåíêî è åùå îäèí ÷åëîâåê èç çàâîäà Ôðóíçå, òîæå íå âåðíóëèñü. 42

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü Â ýòî âðåìÿ ê íàì â îòðÿä ïðèáûëè 6 èëè 7 íîÿáðÿ Áåëîäåä è Ñåâåðèí. Ìû ñîáðàëè ïàðòèéíîå ñîáðàíèå îáñóäèòü äåéñòâèÿ íàøåãî îòðÿäà, òàê êàê èç ðàçãîâîðîâ ñ òîâ. ìíå áûëî èçâåñòíî, ÷òî òîâ. Áåëîäåä îñòàâëåí Îáêîìîì ïàðòèè äëÿ ðóêîâîäñòâà ïàðòèçàíñêèìè îòðÿäàìè è ïîäïîëüíûìè ðàáîòíèêàìè. Íà ýòîì ïàðò. ñîáðàíèè ïðèíÿëè ÷àñòü òîâàðèùåé â êàíäèäàòû è ÷ëåíû ïàðòèè, èçáðàëè ïàðòáþðî è îáñóäèëè, êàê íóæíî äåéñòâîâàòü â äàëüíåéøåì, ò. Áåëîäåä îñîáåííî çàîñòðèë âîïðîñ, ÷òîáû áëèçêî îò ñâîèõ áàç îïåðàöèè íå äåëàòü, òàê êàê íåìöû ìîãóò ñêîðî âûÿâèòü, ãäå ìû íàõîäèìñÿ, à íóæíî äåéñòâîâàòü ïîäàëüøå îò ñâîèõ áàç. Ïîñëå ñîáðàíèÿ Çàìÿòèí è Ïèñàíåíêî ïîøëè â ðàçâåäêó è íè íî÷üþ íè óòðîì íå ïîâåðíóëèñü. 8 íîÿáðÿ Áåëîäåä è Ñåâåðèí ñîáðàëèñü èäòè íà Íèçû, ìû èì ïîðó÷èëè, ÷òî åñëè ÷òî óñëûøàò î íàøèõ òîâàðèùàõ, òî ÷òîáû íàì ñîîáùèëè. 9 íîÿáðÿ Áåëîäåä è Ñåâåðèí âîçâðàòèëèñü è ñîîáùèëè, ÷òî îíè çàõîäèëè íà ó÷àñòîê Êîáèíîå, ÷òî íèêîãî íå îáíàðóæèëè èç æèòåëåé, êîòîðûå òàì áûëè, ÷òî îñòàëñÿ ñàì ñêîò è ÷òî 7 íîÿáðÿ âå÷åðîì òàì áûëà ñòðåëüáà. Åñòü ïðåäïîëîæåíèå, ÷òî Çàìÿòèí è Ïèñàíåíêî òàì ïîïàëèñü è àðåñòîâàíû. 10 íîÿáðÿ ïðèáëèçèòåëüíî îêîëî 4 ÷àñîâ ÿ è Êëèìåíêî Èâàí Ìèõàéëîâè÷, êîòîðûé áûë íà÷àëüíèêîì ðàçâåäãðóïïû, ðåøèëè ñàìè èäòè â ðàçâåäêó è ïîñòàâèòü ìèíû ïî äîðîãå Ñóìû-Õàðüêîâ. Áåëîäåä è Ñåâåðèí òîæå çàÿâèëè, ÷òî îíè ïîéäóò ñ íàìè íà Íèçû ïî ñâîèì äåëàì. Â ýòî âðåìÿ â çåìëÿíêå, ãäå ÿ íàõîäèëñÿ, áûëè ÿ, Êëèìåíêî Èâàí Ìèõàéëîâè÷, ×åðíÿê Çàõàð Àíòîí., Ñîøêèí, Ãàëàòèí, Ñåäûõ, Ñòåïàíîâà Âàëÿ, Áåëîäåä è Ñåâåðèí. Â ýòî âðåìÿ ÿ ïîñìîòðåë íà ñâîè ÷àñû. ×àñû ñòîÿëè. ß ñïðîñèë ó òîâàðèùåé, ñêîëüêî âðåìåíè, çàâåë ÷àñû, íî ÷àñû ñòîÿëè. ß ðåøèë âûéòè ñ çåìëÿíêè íà âèäíîå è ïîñìîòðåòü, ÷òî ñ íèìè, à íàø ÷àñîâîé ïåðåä ýòèì çàøåë â çåìëÿíêó çàêóðèòü. Íî ÿ òîëüêî ïîêàçàëñÿ ñ çåìëÿíêè, êàê ïåðåäî ìíîé øàãàõ â ÷åòûðåõñîò ñî ñòîðîíû ïðîñåêè, ó ñàìîãî áðóñòâåðà çåìëÿíêè íåìöû îêðóæàþò çåìëÿíêó. Êîìàíäèð èõ äåëàë èì êàêèå-òî ðàñïîðÿæåíèÿ è ñòîÿë äî ìåíÿ ñïèíîé, à äðóãàÿ ÷àñòü íåìöåâ âûõîäèëà èç êóñòîâ, ïðèáëèæàÿñü ê çåìëÿíêå. ß êàìíåì áðîñèëñÿ â çåìëÿíêó, êðèêíóë „íåìöû! ãðàíàòû”, ñõâàòèë äâå ãðàíàòû è âûáðîñèë â ñòîðîíó, ãäå âèäåë íåìöåâ, à Êëèìåíêî è Áåëîäåä ñõâàòèëè ïîëóàâòîìàòû è íåñêîëüêî ðàç âûñòðåëèëè èç äâåðåé çåìëÿíêè. Ïîñëå ÷åãî ÿ ïîñìîòðåë: íåìöû îòîøëè çà êóñòû. ß êðèêíóë, ÷òîáû áûñòðî ïîêèäàëè çåìëÿíêó, ïîêóäà íåìöû ðàñòåðÿëèñü, è óêàçàë, êóäà îòõîäèòü. Êîãäà âñå âûøëè, ÿ áðîñèëñÿ â çåìëÿíêó çà ñâîèì ïîëóàâòîìàòîì, íî ïîëóàâòîìàòà íà ìåñòå íå îêàçàëîñü (åãî çàõâàòèë Áåëîäåä). ß óõâàòè åùå äâå ãðàíàòû, âûñêî÷èë èç çåìëÿíêè è ïîøåë ïî êóñòàì ñëåäîì çà òîâàðèùàìè. Ìåòðîâ çà 20 îò çåìëÿíêè íàãíàë òîâàðèùåé, êîòîðûå îñòàíîâèëèñü ó îòêðûòîãî ìåñòà, áîÿñü ïåðåáåãàòü. ß ñõâàòèë èç ñåáÿ ïëàíøåòêó ñ äîêóìåíòàìè, çàðûë ãëóáîêî ïîä ëèñò. Ñêàçàë òîâàðèùàì, åñëè ÿ ïåðåáåæó áëàãîïîëó÷íî, òî ÷òîáû áûñòðî ïåðåáåãàëè çà ìíîé. Â ýòî âðåìÿ ó íàøåé çåìëÿíêè ïîñëûøàëèñü ñèëüíûå âçðûâû è àêòèâíàÿ àâòîìàòíàÿ ñòðåëüáà. Âðåìÿ îò ìîìåíòà, êîãäà ÿ îáíàðóæèë íåìöåâ, êîãäà ìû âûñêî÷èëè èç çåìëÿíêè è äîáåæàëè äî ìåñòà ïåðåáåæêè, ïðîøëî íå áîëåå 3-4 ìèíóò. Äîêóìåíòû ÿ ñïðÿòàë íà ñëó÷àé, åñëè ìåíÿ íåìöû óáüþò âî âðåìÿ ïåðåáåæêè, òî ÷òîáû 43

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: íåìöû íå èñïîëüçîâàëè äîêóìåíòîâ. Êîãäà ïåðåáåæàëè îòêðûòîå ìåñòî, ÿ ïîäñ÷èòàë òîâàðèùåé: äâóõ (Ñîøèíà è Ñòåïàíîâîé) íå îêàçàëîñü. ß ñïðîñèë ãäå îíè, ìíå îòâåòèëè, ÷òî îíè ïîáîÿëèñü ïåðåáåãàòü. ß âîçâðàòèëñÿ, ïîñîâåòîâàâøèñü ñ òîâàðèùàìè, ïðèøëè ê çàêëþ÷åíèþ, ÷òî îíè óøëè ëåñîì âíèç è èñêàòü èõ òðóäíî è ìîæíî íàñêî÷èòü íà íåìöåâ, äî òîãî æ íóæíî áûëî óéòè îò ýòîãî ìåñòà, òàê êàê íåìöû, óçíàâ, ÷òî íàñ â çåìëÿíêå óæå íåò, ïîéäóò ïî ñëåäó (â ýòî âðåìÿ øåë ìàëåíüêèé ñíåã è íàñ íàêðîþò). Ìû ðåøèëè èäòè êî âòîðîé çåìëÿíêå, êîòîðàÿ áûëà îò íàøåé íà ðàññòîÿíèè ïîëêèëîìåòðà, â êîòîðîé áûë êîìàíäèð ò. Áåðäíèêîâ ñ îñòàëüíûìè òîâàðèùàìè, ñðåäè êîòîðûõ áûë è Ìàíîéëîâ Ëåîíèä. Íå äîõîäÿ äî çåìëÿíêè, ÿ, Êëèìåíêî è Ãàëàòèí ïîøëè ðàçâåäàòü, ÷òîáû íå íàïîðîòüñÿ íà íåìöåâ. Ïîäîøîâøè ê çåìëÿíêå, ìû íèêîãî íå îáíàðóæèëè, òîëüêî îáíàðóæèëè ñëåä â ñòîðîíó îò çåìëÿíêè, ïî íàïðàâëåíèþ Ðûáèöû. Ïîñëå ýòîãî ìû ðåøèëè ïîíàáëþäàòü çà íåìöàìè, ÷òî îíè äåëàþò ó íàøåé çåìëÿíêè è ñêîëüêî èõ. Íàáëþäàëè ìû âñå ñåì ÷åëîâåê è óâèäåëè, ÷òî íà ïðîñåêå, êîòîðàÿ ïðîõîäèëà ïðèáëèçèòåëüíî çà 15 ìåòðîâ îò çåìëÿíêè, ìåòóøèëèñü íåìöû áîëüøîå êîëè÷åñòâî, ìû îïðåäåëèëè äî 200 ÷åëîâåê è ÷òî-òî ïî íåìåöêè ðàçãîâàðèâàëè, ÷òî ðàçãîâàðèâàëè, íàì íå èçâåñòíî, òàê êàê ñðåäè íàñ íå áûëî íè îäíîãî òîâàðèùà, êîòîðûé áû ìîã ïîíèìàòü íåìåöêèé ÿçûê. Ñòðåëÿòü ìû íå ðåøèëèñü, òàê êàê ìû, êîãäà âûñêî÷èëè èç çåìëÿíêè, òî óñïåëè çàõâàòèòü òðè âèíòîâêè, 20-25 ïàòðîí, äî 7 ãðàíàò, ñ êîòîðûõ ÷àñòü áåç êàïñþëåé, è òðè ïèñòîëåòà. Äî òîãî æ åùå áîÿëèñü, ÷òî ñòîèò òîëüêî íàì âûñòðåëèòü êàê íåìöû ïî ñëåäó íàñ íàêðîþò è ìû ñ íàëè÷èåì òàêîãî îðóæèÿ íå ñóìååì îòáèòüñÿ. À ïîòîìó ìû ïîøëè ïî ñëåäó, êîòîðûé øåë îò âòîðîé çåìëÿíêè ñ íàäåæäîé íàéòè êîìàíäèðà è îñòàëüíûõ òîâàðèùåé. Âûøëè ê Ðûáèöå íà äîðîãó, ñîâñåì ñòåìíåëî, ñëåä ïîòåðÿëñÿ. Îñòàíîâèëèñü è íà÷àëè ðåøàòü, ÷òî äåëàòü. Ñðåäè íàñ áûëî äâà ÷ëåíà Ïàðòáþðî è ïðåäñòàâèòåëü Îáêîìà Áåëîäåä. Ïðèøëè ê çàêëþ÷åíèþ, ÷òî ñíåã äàâíî ïðåêðàòèëñÿ, íà ñíåãó ÿñíî âèäåí íàø ñëåä îò ñàìîé çåìëÿíêè â ëåñó íàñ ïî ñëåäó íàéäóò, êàê çàéöåâ, à ìû ñ íàëè÷èåì òàêîãî êîëè÷åñòâà îðóæèÿ íå ñóìååì îòáèòüñÿ, ðåøèëè íà íåäåëþ, äâå óéòè â ñåëî è ïåðåïðÿòàòüñÿ ãäå êòî ìîæåò, à çà ýòî âðåìÿ â ëåñó íàëîæàò[?] ñëåä è ìîæåò óäàñòñÿ óçíàòü, ãäå íàø êîìàíäèð ñ îñòàëüíûìè òîâàðèùàìè. Ïîòîì âîçâðàòèòüñÿ è ïðîäîëæèòü ïàðòèçàíñêèå äåéñòâèÿ. È ìû ðàçîøëèñü: Ãóëàòèí íà Øïèëåâêó, Ñåäûõ ó Êîñîâùèíó, Êëèìåíêî íà Áàñû, Áåëîäåä è Ñåâåðèí íà Íèçû, êàê îíè â òî âðåìÿ çàÿâëÿëè, à ÿ è ×åðíÿê â Õîòåíñêèé ðàéîí, ïîòîì ×åðíÿê óøåë ê áðàòó â Êîíîòîï, îäíîâðåìåííî ïðåäóïðåäèë, ÷òîáû ÿ åãî îæèäàë è âìåñòå ïîéäåì îáðàòíî ê Ñóìàì. Ñ ýòîãî âðåìåíè Ñóìñêèé ãîðîäñêîé ïàðòèçàíñêèé îòðÿä ïåðåñòàë ñóùåñòâîâàòü êàê áîåâàÿ åäèíèöà. Íå ñìîòðÿ íà òî, ÷òî ÿ 3 èëè 4 äåêàáðÿ, íå äîæäàâøèñü ×åðíÿêà, ïðîáðàëñÿ â Íèçû, ãäå áûëî ïîëíî íåìöåâ è ïîëèöèè, ïðîáûë òàì íåëåãàëüíî ïîä ôàìèëèåé Ñèäîðåíêî Èâàíà Ïåòðîâè÷à (òàê êàê ôàìèëèþ Øàáàëÿ áîëüøèíñòâî ãðàæäàí Íèçîâ çíàëî) ïîä ìàðêîé ñàïîæíèêà äî 30 äåêàáðÿ. Âñÿêèìè ïóòÿìè ïûòàëñÿ ñâÿçàòüñÿ ñî ñâîèìè òîâàðèùàìè, ÷òîáû ïðîäîëæàòü äåéñòâîâàòü, íî ïîïûòêè ìîè íå óâåí÷àëèñü óñïåõàìè, ñâÿçàòüñÿ íå óäàëîñü. È äî ñåãî âðåìåíè íå çíàþ ñóäüáó âñåõ òîâàðèùåé, êîòîðûå áûëè â ïàðòèçàíñêîì îòðÿäå. Èç îòðÿäà íèêîãî íå âèäåë. Âèäåë òîëüêî Áåëîäåäà, êîòîðûé áîéöîì íàøåãî îòðÿäà íå áûë. 44

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü Çíàþ, ÷òî Ñåâåðèí ãäå-òî â Çàïàäíûõ îáëàñòÿõ, Ìàíîéëîâ Ëåîíèä â Óæãîðîäå, Áåðäíèêîâà – æåíà êîìàíäèðà – áóäòî áû æèâà, íî íå çíàþ ãäå. Çà Ðàõìàíîâó, Ôåäîðîâó, Ñòåïàíîâó è Êëèìåíêà ñëûõàë, áóäòî áû ðàññòðåëÿíû, îñòàëüíûå íå çíàþ ãäå è æèâû îíè èëè íåò. Ñî ñâîåé ñòîðîíû ñ÷èòàþ, ÷òî íàø îòðÿä ïðèíåñ ìàëî ïîëüçû ïî ñëåäóþùèì ïðè÷èíàì: 1) Îòðÿä áûë ñêîëî÷åí íà ñêîðóþ ðóêó, ñ ëþäåé íåäîñòàòî÷íî ïðîâåðåííûõ, ìàëîïîäãîòîâëåííûõ, âåðíåå ñðåäîâûõ [?]. Â îòðÿäå ïî÷òè íå áûëî ëþäåé èç ïðîâîäÿùåãî ñîñòàâà áîëåå àâòîðèòåòíûõ, êîòîðûå áû çíàëè âåñü íàëè÷íûé ñîñòàâ îòðÿäà. Õîòÿ áû áûë îäèí ÷ëåí Ãîðïàðêîìà èëè Ãîðèñïîëêîìà. À òîìó ÿ ñ÷èòàþ, ÷òî ÷àñòü òîâàðèùåé, êîòîðûõ ïîñûëàëè â ðàçâåäêó, ïî÷óâñòâîâàëè òðóäíîñòè è óøëè, â îòðÿä íå âîçâðàòèëèñü. 2) Òàê æå, êàê ñåé÷àñ âèäíî, ÷òî ãðóáîé îøèáêîé áûëî òî, ÷òî îòðÿä îðãàíèçîâàëè, âûäåëèëè èç Èñòðåáèòåëüíîãî áàòàëüîíà, ïîìåñòèëè â îòäåëüíîì ïîìåùåíèè, à ïèòàëñÿ îí â îáùåñòâåííîé ñòîëîâîé, è ïðè æåëàíèè ìîæíî áûëî çíàòü êàæäîãî ïàðòèçàíà. Êàê ðåçóëüòàò, êîãäà Ðàõìàíîâà è Ôåäîðîâà ïîøëè â ðàçâåäêó â Ñóìû, òî èõ ïî âñåé âåðîÿòíîñòè âûäàëè. 3) ×òî êàê êîìàíäèð Áåðäíèêîâ Èâàí òàê è ÿ áûñòðî ñïå÷åíûé êîìèññàð, äà åùå ïðèãëóøåííûé âî âðåìÿ áîìáåæêè íå èìåëè îïûòà ïàðòèçàíñêîé áîðüáû, òàê æå êîìàíäèðñêîãî äîñòàòî÷íîãî îïûòà è ìîãëè äîïóñòèòü áîëüøèå îøèáêè òàì, ãäå ìû ñ÷èòàëè ïðàâèëüíûì, õîòÿ ìû è îòäàâàëèñü ýòîé ðàáîòå ñî âñåé ñâîåé ýíåðãèåé, óìåíèåì è íàñòîé÷èâîñòüþ. Íåñìîòðÿ íà òî, ÷òî âñå îòðÿäû, êîòîðûå áûëè â Íèêîëüñêîì ëåñó, óøëè â òûë Êðàñíîé Àðìèè, à ìû õîòÿ è áûëî òðóäíî â çèìíèõ óñëîâèÿõ îñòàâàòüñÿ â ãîëîì ëåñó, íî îñòàëèñü ñ ðàñ[ñ]÷[¸]òîì áîðîòüñÿ ñ íåìöàìè è ïðèíåñòè ïîëüçó íàøåìó ãîñóäàðñòâó. ß ñ÷èòàþ, ÷òî ïðèíåñëè áû, åñëè á íàñ íå ïðåäàëè íàøè æå ëþäè, êîòîðûå ïîïàëèñü. Â íàñ áûëî ïðåäïîëîæåíèå, ÷òî íàñ ïðåäàëè Ïèñàíåíêî, êîòîðûé áûë ó ïàñïîðòíîì îòäåëå, è Çàìÿòèí, êîòîðûé áûë ãîðîäñêèì ñëåäîâàòåëåì Ëåíèíãðàäñêèé. 30 äåêàáðÿ, ïîòåðÿâøè íàäåæäó ñ êåì ëèáî ñâÿçàòüñÿ èç ñâîèõ òîâàðèùåé, íå èìåÿ âîçìîæíîñòè áîëüøå áåç äîêóìåíòîâ êàêèõ ëèáî ïðÿòàòüñÿ â Íèçàõ, ÿ íàïðàâèëñÿ íà âîñòîê ñ íàäåæäîé èëè ïðèñòàòü ãäå íèáóäü ê ïàðòèçàíñêîìó îòðÿäó, èëè ïåðåéòè ôðîíò, è â Ïîëòàâñêîé îáëàñòè, Êàðëîâñêîì ð-íå, â ñåëå Êëèìîâêà, áåç äîêóìåíòîâ áûë çàäåðæàí ïîëèöèåé, íàïðàâëåí â êîëõîçíûé äâîð ðàáîòàòü ïîä ôàìèëèåé Äìèòðåíêà Âàëåíòèíà Âëàäèìèðîâè÷à èç Êðàñíîäàðñêîãî êðàÿ, à 25 èþíà 1942 ãîäà êàê âîåííîïëåííûé áûë âûâåçåí â Ãåðìàíèþ â Ñóäåòñêóþ îáëàñòü, ãîðîä Âàðñäîðô è áûë òàì äî ïðèõîäà Êðàñíîé Àðìèè, õîòÿ ïîñëåäíèå òðè ìåñÿöà ïðèøëîñü ñêðûâàòüñÿ â ëåñó.

17/V-46 ã.Ê ñåìó Ä. Øàáàëü

ÄÀÑÎ.– Ô.Ï-4. – Îï. 3Ï. – Ñïð. 197à. – Àðê. 39-44. Ðóêîïèñ. Îðèã³íàë.

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ¹ IX. ÏÎßÑÍÅÍÍß ÃÎÑÏÎÄÀÐÊÈ ÊÎÍÑÏ²ÐÀÒÈÂÍÎ¯ ÊÂÀÐÒÈÐÈ Ï²ÂÅÍÜ ÒÅÒßÍÈ 14 ëèïíÿ [1946 ð.] Ñóìñêîìó ãîðêîìó ïàðòèè îò Ïèâåíü Òåòÿíû Äàíèëîâíû Îáúÿñíåíèå ß äî îêêóïàöèè ã. Ñóìû ïðîæèâàëà â ã. Ñóìû ïî Ãåðìàíîâñêîé ¹ 3. Ïðèáëèçèòåëüíî â ñåíòÿáðå 1941 ã. ìåíÿ âûçâàëè â ãîðêîì ïàðòèè ê Õèìåíêî è ñïðîñèëè æåëàþ ÿ ïåðååõàòü íà äðóãóþ êâàðòèðó è ðàáîòàòü. ß ñîãëàñèëàñü è 29 ñåíòÿáðÿ 41 ã. ÿ ïåðååõàëà íà Íàáåðåæíà ð-êè Ïñåë, 3, ïîñëå ÷åãî êî ìíå çàâåçëè ïðîäóêòû è ïðèõîäèë ò. Áóãàðà, êîòîðûé óñòàíîâèë ìíå óñëîâíûé çíàê /Ó âàñ åñòü ÿè÷êè, ïðîäàéòå. Îòâåò: Íåò êóðåé íåò ÿè÷åê/. Ïî âñòóïëåíèþ íåìöåâ íà 3-é äåíü êî ìíå ïðèøåë îäèí òîâàðèù ïî óñëîâëåííîìó çíàêó è ñïðîñèë êòî áûë è êàêèå åñòü çàäàíèÿ. Ôàìèëèþ ÿ çàáûëà ýòîãî òîâàðèùà. ß îòâåòèëà, ÷òî íèêòî íå áûë è çàäàíèé íå äàâàë. Îí óøåë è áîëüøå íå ïðèõîäèë. Ïîñëå ýòîãî áîëüøå êî ìíå íèêòî íå ïðèõîäèë. Ýòîãî ÷åëîâåêà, ÷òî ê íàì ïðèõîäèë ÿ âèäåëà íåñêîëüêî ðàç â ãîðîäå, íî íå çíàþ ãäå îí ðàáîòàë è ãäå îí äåëñÿ íå çíàþ. Ïî ïðèõîäó Êðàñíîé Àðìèè ÿ ëèñòîâêè êîòîðûå áûëè çàâåçåíû â 1941 ã. ÿ ñîõðàíèëà è ñäàëà ò. Òîëñòîêîðó. Ïèâåíü 14/VII Çàïèñàíî ñî ñëîâ ÄÀÑÎ. – Ô.Ï-4. – Îï. 3Ï. – Ñïð. 197à. – Àðê. 21. Ðóêîïèñ. Îðèã³íàë.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ¹ ÕII. ÑÏÈÑÎÊ ÊÅÐ²ÂÍÈÕ ÏÀÐÒÏÐÀÖ²ÂÍÈÊ²Â ÑÓÌÑÜÊÎ¯ ÎÁËÀÑÒ², ßÊ² ÌÀËÈ ÇÀËÈØÀÒÈÑß ÍÀ ÎÊÓÏÎÂÀÍ²É ÒÅÐÈÒÎÐ²¯ ÄËß ÂÈÊÎÍÀÍÍß ÑÏÅÖÇÀÂÄÀÍÜ, ÀËÅ ÑÀÌÎÂ²ËÜÍÎ ÂÈ¯ÕÀËÈ Ó ÃËÈÁÎÊÅ ÇÀÏ²ËËß 6 ëèïíÿ 1942 ð.

Ñåêðåòíî ÑÏÈÑÎÊ ðóêîâîäÿùèõ ïàðòðàáîòíèêîâ Ñóìñêîé îáëàñòè, êîòîðûå äîëæíû áûëè îñòàâàòüñÿ íà îêêóïèðîâàííîé òåððèòîðèè Ñóìñêîé îáëàñòè ïî âûïîëíåíèþ ñïåöçàäàíèÿ, íî ñàìîâîëüíî îñòàâèëè è âûåõàëè â ãëóáü ñòðàíû. Ôàìèëèÿ, Çàíèìàåèìÿ è îò÷å- ìàÿ äîëæñòâî íîñòü â Ñóìñêîé îáëàñòè

Íàçâàíèå ðàéîíà

Ãäå íàõîäèòñÿ ïîñëå âûõîäà èç ðàéîíà Ñóìñêîé îáëàñòè

Ïðèìå÷àíèå

1. Êóãóåíêî È.Ä.

Ïåðâûé ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Áåëîïîëüñêèé

ÏÏÑ 1930, ïîëèòîòäåë, îò ñåêð. ïàðòáþðî ÷àñòè

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î ïðè÷èíàõ ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ðàéîíà

2. Ïàçóõà À.Ï.

Âòîðîé ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Áåëîïîëüñêèé

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ, ñåêðåòàðü Ðîìîäàíîâñêîãî ÂÊÏ/á/ ïî êàäðàì

Ïåðåäàíû ÖÊ ÊÏ(á)Ó ìàòåðèàëû ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà

3. Êàëþæíûé

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó ïî êàäðàì

Áåëîïîëüñêèé

ÏÏÑ 1402, øòàá /êîìèññàð ýâàêîãîñïèòàëÿ/

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î âûåçäå èç ð-íà

4. Ðåùàêîâ Ñ.Ô.

Ïåðâûé ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

ã.Êîíîòîï

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ, Çàïðîøåíî Êî÷êóðîâñêèé îáúÿñíèòåëüíóþ ðàéèñïîëêîì çàïèñêó î âûåçäå èç ð-íà

5. Ðàõîâñêèé

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó ïî êàäðàì

ã.Êîíîòîï

Ïî çàÿâëåíèþ ñåêðåòàðÿ ÃÊ ÊÏ/á/Ó ò. Ðåùàêîâà, ÿêîáû ò.Ðÿõîâñêèé âûåõàë èç ã.Êîíîòîïà â îäèí èç ð-íîâ Êóðñêîé îáëàñòè.

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: 6. Òåòåðÿ È.Í

Ñåêðåòÿðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó ïî êàäðàì

Êîíîòîïñêèé

Óäìóðñêàÿ ÀÑÑÐ, ïîøòîâîå îòäåëåíèå «Ìàëàÿ Ïóðãà», ïî÷òîâûé ÿùèê 4001, 180 ñòðåëêîâàÿ çàïàñíàÿ áàòàðåÿ

7. Êèòîâè÷ Å.Í.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Êîíîòîïñêèé

Ïî çàÿâëåíèþ êîììóíèñòîâ, ÿêîáû ò.Êèòîâè÷à âñòðå÷àëè â îäíîì èç ðàéîíîâ Ìîðäîâñêîé ÀÑÑÐ

8. ßöåíêî È.À.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Øàëûãèíñêèé

Ðàáîòàë â Áîðîâñêîì ð-íå, Õàðüêîâñêîé îáë. äèðåêòîðîì ñîâõîçà, ñåé÷àñ ñâåäåíèé î åãî ìåñòîíàõîæäåíèè íåò.

9. Íèòêèí Í.Ì.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì

Øàëûãèíñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë. /â êàêîì ð-íå – íå óñòàíîâëåíî/.

10. Ìóðàø- Ïðåäêî Ì.Å. ñåäàòåëü ðàéèñïîëêîìà

Øàëûãèíñêèé

Ðàáîòàë â Áîðîâñêîì ðàéîíå Õàðüêîâñêîé îáë., â ìàå ìåñÿöå îòïðàâëåí â òûë ïðîòèâíèêà äëÿ âûïîëíåíèÿ ñïåöçàäàíèÿ.

Â Ìàå 1942 íàïðàâëåí â òûë ïðîòèâíèêà ïî ñïåöçàäàíèþ.

11. Øåâöîâ 2-é ñåêðåÍ.Ò. òàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

ÑåðåäèíîÁóäñêèé

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ, èíñòðóêòîð Êîçëîâñêîãî ðàéèñïîëêîìà.

Ïåðåäàíî ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ìàòåðèàëû ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ðàéîíà.

12. Çàâàäñêèé

Ïðåäñåäàòåëü ðàéèñïîëêîìà

ÑåðåäèíîÁóäñêèé

ÏÏÑ 442, ïîëèòóïðàâëåíèå øòàáà Àðìèè.

13. ßí÷åíêî À.Ô.

Ïðåäñåäàòåëü ðàéèñïîëêîìà

Õîòåíñêèé

Ðàáîòàë â Õàðüêîâñêîé îáë., â ìàå îòïðàâëåí îáðàòíî â òûë ïðîòèâíèêà äëÿ âûïîëíåíèÿ ñïåöçàäàíèÿ.

14. ×åòûðóñ Ô.Ñ.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ìèðîïîëüñêèé

740 ÁÀÎ, ïîëèòðóê Çàïðîøåíî ÷ëåíà ðîòû, ÏÏÑ 783. ÂÑ Àðìèè ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ðàéîíà.

Ïåðåäàíî ÖÊ ÊÏ/á/Ó ìàòåðèàëû ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ðàéîíà

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü 15. Ïåõòåðåâ Ô.È.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ìèðîïîëüñêèé

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ, 2-é ñåêðåòàðü ÇóáîâîÏîëÿíñêîãî ÐÊ ÂÊÏ/á/.

Ïåðåäàíî ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ìàòåðèàëû ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà

16. Þð÷åíêî

Ïðåäñåäà- Ìèðîïîëüñêèé òåëü ðàéèñïîëêîìà.

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ, Çóáîâî-Ïîëÿíñêèé ð-í.

17. Ñèäîðåíêî

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Êðàñíîïîëüñêèé

Ïî ñîîáùåíèþ òò., ÿêîáû íàõîäèòñÿ â Ñàðàòîâñêîé îáë., íî ñâåäåíèé åùå íå ïîëó÷åíî.

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î ïðè÷èíàõ îñòàâëåíèÿ ðàéîíà.

18. Øèíòÿ Í.Ô.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Êðàñíîïîëüñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Îçèìñêèé ð-í, íà÷àëüíèê ïîëèòîòäåëà Îçèìñêîé ÌÒÑ.

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î ïðè÷èíàõ îñòàâëåíèÿ ðàéîíà.

19. Ôîìåíêî

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì

Êðàñíîïîëüñêèé

Âûåõàë, íåèçâåñòíî, ãäå íàõîäèòñÿ.

20. Ñòåãíèé

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Òðîñòÿíåöêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Ìàêàðîâñêèé ðàéîí, íà÷àëüíèê ïîëèòîòäåëà Äìèòðèåâñêîé ÌÒÑ.

Ïåðåäàíî ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ìàòåðèàëû ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà. Ðåøåíèåì Ñàðàòîâñêîãî îáêîìà ÂÊÏ(á)Ó îò 2 èþíÿ 1942ã èç ðÿäîâ ÂÊÏ(á) èñêëþ÷åí.

21. Íóæíåíêî È.Ò.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Òðîñòÿíåöêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Áàêóðèíñêèé ð-í, íà÷àëüíèê ïîëèòîòäåëà Êîìàðîâñêîé ÌÒÑ.

Ðåøåíèåì Ñàðàòîâñêîãî îáêîìà ÂÊÏ/á/ â ìàå 1942 ã. èñêëþ÷åí èç ÷ëåíîâ ÂÊÏ(á).

22. Çàäåñåíåö Â.Ì.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì

Òðîñòÿíåöêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Çîëîòîâñêèé ð-í, ïðåäñåäàòåëü ðàéïîòðåáñîþçà.

Ðåøåíèåì Ñàðàòîâñêîãî îáêîìà ÂÊÏ/á/ èñêëþ÷åí èç ÷ëåíîâ ÂÊÏ/á/ â äåêàáðå 1941 ã.

23. Ñåðäþê 1-é ñåêðåÈ.È. òàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ëåáåäèíñêèé

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ, Ðûáêèíñêèé ð-í, 1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÂÊÏ/á/

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó ïî âîïðîñó îñòàâëåíèÿ ðàéîíà.

24. Èùåíêî 2-é ñåêðåÈ.Ã. òàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ëåáåäèíñêèé

Ïî ñîîáùåíèþ Òîðáååâñêîãî ÐÊ ÂÊÏ/á/, Ìîðäîâñêîé ÀÑÑÐ, ò.Èùåíêî âûáûë â Êðàñíóþ Àðìèþ.

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: 25. Êðàâ÷åíêî Ä.Å.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Àõòûðñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Íîâî-Ðåïèíñêèé ð-í, íà÷àëüíèê ïîëèîòäåëà ÌÒÑ.

26. Ïåòðóñåâ Ã.Ì.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Àõòûðñêèé

Çàïðîøåíî ã. Ñàðàíñê, Ìîðäîâñêîé ÀÑÑÐ, îáúÿñíèòåëüíóþ ïåõîòíîå ó÷èëèùå. çàïèñêó î ïðè÷èíàõ ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà. Ïîëó÷åíî-1/Õ1942ã.

27. Êðåìïîõà À.Ï.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ãðóíüñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., ñåêðåòàðü Èâàíòååâñêîãî ÐÊ ÂÊÏ/á/.

Ïåðåäàíî ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ìàòåðèàëû ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà.

28. Èâàùåíêî À.Ò.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ãðóíüñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Ìàðèåíòåëüñêèé ð-í, íà÷àëüíèê ïîëèòîòäåëà ÑðåäíåÊàðàìèíñêîé ÌÒÑ

Ïåðåäàíû ìàòåðèàëû ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ìàòåðèàëû ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà.

29. Êîçûðåâ È.Ì.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

ËèïîâîÄîëèíñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Ïåðåëþáñêèé ð-í, íà÷àëüíèê ïîëèîòäåëà Ãðà÷åâîÊóñòîâñêîé ÌÒÑ

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î ïðè÷èíàõ ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà.

30. Æèëåíêî Ã.Ì.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

ËèïîâîÄîëèíñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Óíòåðâàëüñêèé ð-í

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î ïðè÷èíàõ ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà. Ïîëó÷åíà îáúÿñíèòåëüíàÿ çàïèñêà 20/IX1942 ã.

31. Ëûñåíêî

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ñèíÿâñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Àòêàðñêèé ð-í, íà÷àëüíèê ïîëèòîòäåëà ÌÒÑ

32. Ìàçèí

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ñèíÿâñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., íà÷. ïîëèòîòäåëà ñîâõîçà ¹103 Ëèçàíäåðãååâñêèé ð-í.

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î ïðè÷èíàõ ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà. Ïîëó÷åíî-28/IÕ1942ã.

Ïåðåäàíû ìàòåðèàëû ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü 33. Ðåøåòíèê

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Íåäðûãàéëîâñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Êðàñíîêóòñêèé ð-í, êîëõîç èì. Ëåíèíà.

Ïåðåäàíû ìàòåðèàëû ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà.

34. Ãóä È.Ä.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

ÁîëüøåÏèñàðåâñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Êîçà÷êèíñêèé ð-í, 2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÂÊÏ/á/.

Ïåðåäàíû ìàòåðèàëû ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà.

35. Øåâ÷åíêî Ä.Â.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì.

ÁîëüøåÏèñàðåâñêèé

Áûë â Ñàðàòîâñêîé îáë., â íàñòîÿùåå âðåìÿ íàõîäèòñÿ â Êðàñíîé Àðìèè.

Ïåðåäàíû ìàòåðèàëû ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà.

36. Ïàöåðà Â.È.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Óëüÿíîâñêèé

Íàõîäèòñÿ â ã.Âîðîíåæå, ïî ñîîáùåíèþ Öåíòðàëüíîãî ÐÊ ÂÊÏ/á/ ò.Ïàöåðà âûáûë â Êðàñíóþ Àðìèþ

37. Ãàëü÷åíêî È.Þ.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì

Ðîìåíñêèé

Ïî ñîîáùåíèþ êîììóíèñòîâ, ÿêîáû ò.Ãàëü÷åíêî ðàáîòàåò â Ñàðàòîâñêîì òðåñòå Íåôòåïðîìðàçâåäêè Âîðîøèëîâñêîãî ð-íà, ã. Ñàðàòîâà.

38. Òèùåíêî

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì

Ñìåëîâñêèé

Ïî çàÿâëåíèþ ïîëèòðóêà ò.Øêîëÿðåíêî, ÿêîáû ò.Òèùåíêî âñòðå÷àë â Ñàðàòîâñêîé îáëàñòè.

39. Ä¸ìèí À.Í.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ãëèíñêèé

Âûáûë èç ð-íà â ã.Ñóìû, à îòòóäà íàïðàâëåí â âîåíêîìàò äëÿ îòïðàâêè â Êðàñíóþ Àðìèþ.

ã.Ñóìû

Âûåõàë â Ìîðäîâñêóþ ÀÑÑÐ /àäðåñ òî÷íî íå óñòàíîâëåí/

Ïóòèâëüñêèé

Ïðèáûë â ã. Ñóìû â îêòÿáðå 41 ã., à îòòóäà íàïðàâëåí â Êðàñíóþ Àðìèþ

40. Áóãàðîâ Çàâ. ãîðÎÍÎ ã.Ñóì.

41. Õðîìåíêî

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: 42. Øóáàí

Ïóòèâëüñêèé

Âûåõàë íåèçâåñòíî êóäà.

43. Ìèùåí- Ïðåäêî ñåäàòåëü ðàéèñïîëêîìà

Ãðóíüñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Ìàðèåíòàëüñêèé ð-í, ñ.Ëèáåíòàëü.

Ïåðåäàíû ìàòåðèàëû ÷åðåç ÖÊ ÊÏ/á/Ó ïî âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ðàéîíà.

44. Ïðàä÷åíêî

Ïðåäñåäàòåëü ðàéèñïîëêîìà

Ñóìñêîé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Áàëüöåðîâñêèé ð-í, ñ.Àíòîì, êîëõîç èì.Òåëüìàíà

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î ïðè÷èíàõ ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ð-íà. Áàëüöåðîâñêèé ÐÊ ÂÊÏ(á) ñîîáùèë 3/X, ÷òî òîâ. Ïðàä÷åíêî íàõîäèòñÿ â ÐÊÊÀ.

45. Ìåëüíèê Ñ.Å.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì

Áóðèíñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Áàëàêîâñêèé ð-í, ñ.Ïîäû.

46. Ðåìåíåö

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Òàëàëàåâñêèé

Áàøêèðñêàÿ ÀÑÑÐ, Áóãóðóñëàíñêèé ð-í, êîëõîç «Ïðàâäà»

47. Øóòêà Ô.Í.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì

Êðîëåâåöêèé

Ñâåðäëîâñêàÿ îáë., Òóðèíñêèé ð-í.

48. Êîëüáàõ

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Äóáîâÿçîâñêèé

Íàõîäèëñÿ â ã.Ñàðàòîâå, â ÿíâàðå 42 ã., âûáûë â Êðàñíóþ Àðìèþ.

49. Ìîéñåíêî È.Ñ.

Çàì. çàâ. îòäåëîì êàäðîâ îáêîìà ÊÏ(á)Ó

Ã.Ñóìû

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ, Ìàòåðèàëû ïî È÷àëêîâñêèé ð-í. âîïðîñó ñàìîâîëüíîãî âûõîäà èç îáëàñòè è ïåðåäàíû ÖÊ ÊÏ/á/Ó.

50. Òàðàíåö ß.Ë.

Çàâ. ñåêòîÃ.Ñóìû ðîì îòäåëà êàäðîâ îáêîìà ÊÏ(á) Ó (íàìå÷àëñÿ áûòü ñâÿçíûì ó ò.Ìîéñåíêî.)

51. Áèòåíêî

Äèðåêòîð îáëÑóìòîðãà

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ/á/Ó

Ã.Ñóìû /íàìå÷àëñÿ áûòü ñâÿçíûì ó ò.Áàðàííèêà/.

Ðåøåíèåì Ñàðàòîâñêîãî îáêîìà ÂÊÏ/á/ èñêëþ÷åí èç ÷ëåíîâ ÂÊÏ/á/.

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ, Ìàòåðèàëû ïî âîÈ÷àëêîâñêèé ð-í. ïðîñó ñàìîâîëüíîãî âûõîäà èç îáëàñòè ïåðåäàíû ÖÊ ÊÏ/á/Ó.

Ìîðäîâñêàÿ ÀÑÑÐ /â êàêîì ðàéîíå ðàáîòàåò – íå óñòàíîâëåíî/.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü 52. Äóøèí È.Ï.

Ïðåäñåäàòåëü ðàéèñïîëêîìà

ÁîëüøåÏèñàðåâñêèé

Ñàðàòîâñêàÿ îáë., Êðàñàâñêèé ð-í.

53. Äàíèëåíêî Ì.È.

Ïðåäñåäàòåëü Äóáîâÿçîâñêîãî ðàéèñïîëêîìà

Äóáîâÿçîâñêèé

ÇàïàäíîÊàçàõòàíñêàÿ îáëàñòü, Òåðåêòèíñêèé ðàéîí, êîëõîç «Ïóòü Ëåíèíà»

Çàïðîøåíî îáúÿñíèòåëüíóþ çàïèñêó î ïðè÷èíàõ ñàìîâîëüíîãî îñòàâëåíèÿ ðàéîíà. Ïîëó÷åíî îáúÿñíåíèå 23/ IX-1942.

Ñåêðåòàðü Ñóìñêîãî Îáêîìà ÊÏ/á/Ó ïî êàäðàì [ï³äïèñ]/Øåâ÷óê/ 6.ÓÏ-42 ã. ÄÀÑÎ. – Ô.Ï-4. – Îï. 3Ï. – Ñïð. 14. – Àðê. 1-8. Ìàøèíîïèñ. Îðèã³íàë.

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ¹ ÕIII. ÑÏÈÑÎÊ ÊÅÐ²ÂÍÈÕ ÏÐÀÖ²ÂÍÈÊ²Â ÑÓÌÑÜÊÎ¯ ÎÁËÀÑÒ², ÇÀËÈØÅÍÈÕ ÄËß Ï²ÄÏ²ËÜÍÎ¯ ÐÎÁÎÒÈ 16 áåðåçíÿ 1944 ð. ¹ Ï 8/ÎÈ

16 ìàðòà 1944 ã.

×èòàë ×ó÷óêàëî 23.03.1944

Ñîâåðøåííî ñåêðåòíî Ñåêðåòàðþ Ñóìñêîãî Îáêîìà ÊÏ(á)Ó Òîâ. ×ó÷óêàëî

Îðãèíñòðóêòîðñêèé îòäåë ÖÊ ÊÏ(á)Ó íàïðàâëÿåò Âàì êîïèþ ñïèñêà êîììóíèñòîâ, îñòàâëåííûõ Ñóìñêèì îáêîìîì ÊÏ(á)Ó è ïîñëàííûõ ÖÊ ÊÏ(á)Ó íà ïîäïîëüíóþ ðàáîòó â 1941-1942 ãîäàõ. Ïðèëîæåíèå: íà 28 ëèñòàõ Çàâ. Îðãàíèçàöèîííî-èíñòðóêòîðñêèì îòäåëîì ÖÊ ÊÏ(á)Ó (À. Çëåíêî) Ñïèñîê ðóêîâîäÿùèõ ðàáîòíèêîâ Ñóìñêîé îáëàñòè, îñòàâëåííûõ äëÿ ïîäïîëüíîé ðàáîòû â òûëó âðàãà ¹ ï/ï

Íàèìåíîâàíèå ðàéîíà

Ôàìèëèÿ, èìÿ, îò÷åñòâî

Êåì ðàáîòàë ïåðåä îêêóïàöèåé îáëàñòè

Êåì îñòàâëåí Ïðèìå÷àíèå íà ïîäïîëüíîé ðàáîòå

Ïîäïîëüíûé Îáêîì ÊÏ(á)Ó

Áåëîäåä Ê. Â.

1-é ñåêðåòàðü Ñóìñêîãî ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàðåì Ñóìñêîãî Îáêîìà ÊÏ(á) Ó

Óâåçåí â Ãåðìàíèþ íà ðàáîòó, â íàñòîÿùåå âðåìÿ ðåïàòðèèðîâàí

Ïîäïîëüíûé Îáêîì ÊÏ(á)Ó

Àíòîíîâ À. È.

Çàì. çàâ. îòäåëîì ïðîïàãàíäû è àãèòàöèè Ñóìñêîãî ÎÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëüíûì ñåêðåòàðåì Îáêîìà ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá â áîðüáå ñ íåìåöêèìè îêêóïàíòàìè

Ïîäïîëüíûé Îáêîì ÊÏ(á)Ó

Áàðàííèê Ã.Ì.

Ñåêðåòàðü ïî ïðîìûøëåííîñòè ÎÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü- Ñ ïåðâûõ íûì ñåêðåòàäíåé îêêóïàðåì Îáêîìà öèè ïîãèá ÊÏ(á)Ó

Ïîäïîëüíûé Îáêîì ÊÏ(á)Ó

Ìîéñåíêî È.Ñ.

Çàì.çàâ. îòäåëà êàäðîâ ÎÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü- Âûåõàë â òûë ÑÑÑÐ íûì ñåêðåòàðåì Îáêîìà ÊÏ(á)Ó

Ïîäïîëüíûé Îáêîì ÊÏ(á)Ó

Òàðàíåö ß.Ä.

Çàâ. ñåêòîðîì îòäåëà êàäðîâ ÎÊ ÊÏ(á)Ó

Ñâÿçíîé Âûåõàë â òûë ñåêðå-òàðÿ Îá- ÑÑÑÐ êîìà ÊÏ(á)Ó

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü 6

Ïîäïîëüíûé Îáêîì ÊÏ(á)Ó

Óñòèìåíêî À.Â.

Ëåêòîð ÎÊ ÊÏ(á)Ó

Ñâÿçíîé ñåêðå-òàðÿ Îáêîìà ÊÏ(á) Ó

Ïîäïîëüíûé Îáêîì ÊÏ(á)Ó

Âèòåíêî À.Ë.

Äèðåêòîð Ñóìñêîãî òîðãà

Ñâÿçíîé ñåêðå-òàðÿ Îáêîìà ÊÏ(á) Ó

Øàëûãèíñêèé ðàéîí

ßöåíêî È.À.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàÂûåõàë â òûë ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó ÑÑÑÐ

Øàëûãèíñêèé ðàéîí

Íèêèòèí Ì.Å.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü- Âûåõàë â òûë íûì ñåêðåòàÑÑÑÐ ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Øàëûãèíñêèé ðàéîí

Õîìåíêî È.Ï.

Çàâ. îòäåëîì ïðîïàãàíäû ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëüíûì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Áóðûíñêèé ðàéîí

Ãðèöåíêî Í.Å.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàÂûåõàë â òûë ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó ÑÑÑÐ

Áóðûíñêèé ðàéîí

Òèùåíêî Ð.Å.

Áóðûíñêèé ðàéîí

Ìåëüíèê Ñ.Å.

Áóðûíñêèé ðàéîí

Êîçëîâ È.À.

Çàïàñíûì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûåõàë â òûë ÑÑÑÐ

Áóðûíñêèé ðàéîí

Äîìàêà Ì.Ô.

Çàïàñíûì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûåõàë â òûë ÑÑÑÐ

Ìèðîïîëüñêèé ðàéîí

×åòåðóñ Ô.Î.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàÂûåõàë â òûë ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó ÑÑÑÐ

Ìèðîïîëüñêèé ðàéîí

Ïåõòåðåâ Ô.Å.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü- Âûåõàë â òûë íûì ñåêðåòàÑÑÑÐ ðåì

Ìèðîïîëüñêèé ðàéîí

Þð÷åíêî À.Ã.

Ïðåäñ. Èñïîë- Òåððèòîðèàëü- Âûåõàë â òûë êîìà Ðàéñîâåòà íûì ñåêðåòàÑÑÑÐ ðåì

Ãîð. Ñóìû

Áóãàðà È.Õ. Çàâ. Ãîðîíî

1-ì ñåêðåòàðåì Ñóìñêîãî ÃÊ ÊÏ(á)Ó

Ãîð. Ñóìû

Ïðîöåíêî Ì.Ì.

Óïîëíîìî÷åííûé Îáëèòà Ñóìñêîé îáë.

Òåððèòîðèàëü- Ïðîïàë áåç íûì ñåêðåòàâåñòè ðåì ÃÊ ÊÏ(á)Ó

Àõòûðñêèé ðàéîí

Êðàâ÷åíêî Ä.Å.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàÂûáûë â òûë ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó ÑÑÑÐ

Àõòûðñêèé ðàéîí

Ïåòðóñîâ Ã.Ì.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Àõòûðñêèé ðàéîí

Íèòèìåíêî È.È.

Ïðîêóðîð ðàéîíà

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Âûåõàë â òûë ÑÑÑÐ

1-ì ñåêðåòàÂûåõàë â òûë ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó ÑÑÑÐ Ñåêðåòàðü ïî êàäðàì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü- Âûåõàë â òûë íûì ñåêðåòàÑÑÑÐ ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûåõàë â òûë ÑÑÑÐ

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: 24

Êðàñíîïîëüñêèé ðàéîí

Ñèäîðåíêî À.À.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì Êðàñíîïîëüñêîãî ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Êðàñíîïîëüñêèé ðàéîí

Ïèíòÿ À.Ô.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Êðàñíîïîëüñêèé ðàéîí

Ôîìåíêî Ê.Ô.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Êðàñíîïîëüñêèé ðàéîí

Äóáîâèê Ô.À

Çàïàñíûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Áåëîïîëüñêèé ðàéîí

Êóãóåíêî Í.È.

Áåëîïîëüñêèé ðàéîí

Ïîçóõà À.Ï. 2-é ñåêðåòàðü

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Áåëîïîëüñêèé ðàéîí

Êàëþæíûé Ñ.Ò.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ïóòèâëüñêèé ðàéîí

Õðîìåíêî À.È..

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ïóòèâëüñêèé ðàéîí

Øóáèí Ï.Í. Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ïóòèâëüñêèé ðàéîí

Âûñîöêèé È.È.

Ïðåäñåäàòåëü ÐÈÊà

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá – âçîðâàëñÿ íà ìèíå

×åðâîíûé ðàéîí

Áîíäàðåíêî Ô.Ô.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá â áîðüáå ñ íåìåöêèìè îêêóïàíòàìè

×åðâîíûé ðàéîí

Êóìàíåê Ï.Ô.

Ïðîêóðîð ðàéîíà

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

×åðâîíûé ðàéîí

Êîïà Â.Ô.

Ïðåäñåäàòåëü Ðàéèñïîë-êîìà

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Ïîãèá â áîðüáå ñ íåìåöêèìè îêêóïàíòàìè

×åðâîíûé ðàéîí

Çàáåëèí È.Å.

Äèðåêòîð ñðåä- Òåððèòîðèíåé øêîëû àëü– íûì ñ. Ýñìàíü ñåêðåòàðåì

Ïîãèá â áîðüáå ñ íåìåöêèìè îêêóïàíòàìè

Óëüÿíîâñêèé ðàéîí

Ïàöåðà Â.È.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàÂûáûë â òûë ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó ÑÑÑÐ

Óëüÿíîâñêèé ðàéîí

Òèùåíêî Ð.Å.

Ðåäàêòîð ðàéãàçåòû

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Óëüÿíîâñêèé ðàéîí

Êîçîðåíêî Å.Í.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàÂûáûë â òûë ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó ÑÑÑÐ

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü 41

Â-Ïèñàðåâñêèé ðàéîí

Áåäþõ Ñ.À.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Â-Ïèñàðåâñêèé ðàéîí

Äóíèí È.Ï.

Ïðåäñåäàòåëü Ðàéèñïîëêîìà

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Â-Ïèñàðåâñêèé ðàéîí

Ãóä È.Ä.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Õîòåíñêèé ðàéîí

Çâÿãèí Ñ.Ñ.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá â áîðüáå ñ íåìåöêèìè îêêóïàíòàìè

Õîòåíñêèé ðàéîí

Êîçîëóï È.Ê.

Çàâ. ñåêòîðîì ó÷åòà ÐÊ ÊÏ(á) Ó

×ëåí ÐÊ ÊÏ(á) Ó

Ïîãèá â áîÿõ

Õîòåíñêèé ðàéîí

ßí÷åíêî

Ïðåäñåäàòåëü Ðàéèñïîëêîìà

×ëåí ÐÊ ÊÏ(á) Ó

Ïðîïàë áåç âåñòè

Õîòåíñêèé ðàéîí

Ìàéçåäåé Ñ.Ô.

Çàïàñíûì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Õîòåíñêèé ðàéîí

Ìèëü÷åíêî À.Â.

Çàïàñíûì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ëåáåäèíñêèé ðàéîí

Ñåðäþê È.È.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ëåáåäèíñêèé ðàéîí

Èøåíêî È.Ã.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ëåáåäèíñêèé ðàéîí

Áðîâåíêî ß.Ä.

Äèðåêòîð Âîðîæáÿí-ñêîé ÌÒÑ

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ãðóíüñêèé ðàéîí

Êðåìíîõà À.Ï.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ãðóíüñêèé ðàéîí

Äîíêèí À.Ä.

Äèðåêòîð Ãðóíüñêîé ÌÒÑ

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ãðóíüñêèé ðàéîí

Äûñåíêî Ï.À.

Ðàéóïîëíî-ìî÷. ÒåððèòîðèÍàðêîìçàãà àëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ñèíÿâñêèé ðàéîí

Äûñåíêî Í.À.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ñèíÿâñêèé ðàéîí

Ìàçèí À.Ã.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ñèíÿâñêèé ðàéîí

Âàíäûê È.Å.

3-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñóìñêîé ðàéîí Áàðàáàø Í.À.

3-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: 59

Ñóìñêîé ðàéîí Ïðàä÷åíêî Ñ.À.

Ïðåäñåäàòåëü Ðàéèñïîëêîìà

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Êîíîòîïñêèé ðàéîí

Êèòîâè÷ Å.Í.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Êîíîòîïñêèé ðàéîí

Òåòåðÿ È.È.

Ñåêðåòàðü ïî êàäðàì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Êîíîòîïñêèé ðàéîí

Ìàéêî Ô.È. 1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Íåäðèãàéëîâñêèé ðàéîí

Ðåøåòíÿê È.Ä.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Íåäðèãàéëîâñêèé ðàéîí

Áåëèê È.Ä.

Íàðîäíûé ñóäüÿ Íåäðèãàéëîâñêîãî ðàéîíà

×ëåíîì áþðî ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Íåäðèãàéëîâñêèé ðàéîí

Âèòüêî À.À. Çàâ. ðàéñáåðêàññîé

×ëåíîì áþðî ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ãëèíñêèé ðàéîí

Êóçüìåíêî È.À.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Óìåð â 1942 ã.

Ãëèíñêèé ðàéîí

Ëóöèé Ñ.È.

Ðàéóïîëíàðêîìçàã

×ëåíîì áþðî ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ãëèíñêèé ðàéîí

Îëüøàíñêèé À.Ì.

Ïðåäñåäàòåëü ñåëüñîâåòà

×ëåíîì áþðî ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Õèëü÷àíñêèé ðàéîí

Êîíüêîâ À.Ê.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Õèëü÷àíñêèé ðàéîí

Áîðîâèêîâ À.È.

Ñåêðåòàðü Ñåêðåòàðåì Ðàéêîìà ÊÏ(á)Ó ÐÊ ÊÏ(á)Ó ïî êàäðàì

Õèëü÷àíñêèé ðàéîí

Ãîðþíîâ Ê.Ã.

Ïðåäñåäàòåëü ÐÈÊ”à

Õèëü÷àíñêèé ðàéîí

Íè÷èïóðåíêî È.À.

×ëåíîì áþðî ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Õèëü÷àíñêèé ðàéîí

Ôåäîðåíêî

×ëåíîì áþðî ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Êðîëåâåöêèé ðàéîí

Çâÿãèíöåâ Ì.Ï.

Êðîëåâåöêèé ðàéîí

Îêîï÷åíêî Ê.È.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ. Â 1942 ã. âûáðîøåí íà ïàðàøþòå. Ïîãèá â ïàðòèçàíñêîì îòðÿäå

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

1-ì ñåêðåòàð¸ì ÐÊ ÊÏ(á)Ó Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü 76

Ñìåëîâñêèé ðàéîí

Ïåðåïëåò÷èêîâ Ï.Ò.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñìåëîâñêèé ðàéîí

Êàëèíè÷åíêî

Ðåäàêòîð ðàéîííîé ãàçåòû

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Ñìåëîâñêèé ðàéîí

Êîâàëåíêî È.Ï.

Ãëóõîâñêèé ðàéîí

Êîâàëåâ Ã.È.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá â áîþ

ßìïîëüñêèé ðàéîí

Êðàñíÿê Ä.Ä

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá â áîþ

ßìïîëüñêèé ðàéîí

Ìàêàðåíêî È.Ã.

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

2-ì ñåêðåòàÏîãèá â áîþ ðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

ßìïîëüñêèé ðàéîí

Ãíèáåäà Ñ.Ì.

Îïåðóïîëíîìî÷åííûé Ðîìí. ÍÊÂÄ

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá â áîþ

ÑåðåäèíîÁóäñêèé ðàéîí

Ëèòìèíîâè÷ Ã.ß.

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ðàññòðåëÿí íåìåöêèì êàðàòåëüíûì îòðÿäîì

ÑåðåäèíîÁóäñêèé ðàéîí

Øåâöîâ Í.Ò.

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Òàëàëàåâñêèé ðàéîí

Îñòàïåíêî Ô.À.

Ïðåäñåäàòåëü ÐÈÊà

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá (ïîâåøåí íåìöàìè)

Òàëàëàåâñêèé ðàéîí

Çàé÷åíêî

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó ïî êàäðàì

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá (ïîâåøåí íåìöàìè)

Òàëàëàåâñêèé ðàéîí

Òîï÷èé Ï.Ç.

Çàâåäóþùèé ÐàéÇÎ

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ïîãèá (ïîâåøåí íåìöàìè)

Òðîñòÿíåöêèé ðàéîí

Ñòåãíèé Ï.È.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Òðîñòÿíåöêèé ðàéîí

Íóæíåíêî

2-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Òðîñòÿíåöêèé ðàéîí

Çàäåñåíåö

3-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ðîìåíñêèé ðàéîí

Áåëîóñ Ì.Ï.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

100 Øîñòåíñêèé ðàéîí

Îçåðîâ À.Ô.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

101 Øîñòêà-ãîðîä

Òðàäî Ê.Å.

Ñåêðåòàðü ÃÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÃÊ ÊÏ(á)Ó

102 Øîñòêà-ãîðîä

Äàâèäåíêî

Òåððèòîðèàëü– íûì ñåêðåòàðåì

Ñåêðåòàðåì ÃÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: 103 Äóáîâÿçîâêà

Êîëüâàõ

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

104 ã. Êîíîòîï

Ðåùÿêîâ Ñ.Ä.

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

105 Øòåïîâñêèé ðàéîí

Ìåëüíèê

Ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

106 Øòåïîâñêèé ðàéîí

Íèìåðè÷ Ï.Å.

107 Øòåïîâñêèé ðàéîí

Îíèïðèåíêî

108 Ëèïîâîäîëèíñêèé ðàéîí

Êîçûðåâ È.Ì.

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

Ïðåäñåäàòåëü ðàéèñïîëêîìà

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

1-é ñåêðåòàðü ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Ñåêðåòàðåì ÐÊ ÊÏ(á)Ó

Âûáûë â òûë ÑÑÑÐ

ÄÀÑÎ.– Ô.Ï-4. Îï. 3Ï. – Ñïð. 188. – Àðê. 1-7. Ìàøèíîïèñ. Îðèã³íàë.

¹ XIV. ÄÎÂ²ÄÊÀ ÏÐÎ ÐÎÁÎÒÓ ÊÎÌÑÎÌÎËÜÑÜÊÎ¯ Ï²ÄÏ²ËÜÍÎ¯ ÎÐÃÀÍ²ÇÀÖ²¯ „ÏÐÀÏÎÐ” Íå ï³çí³øå 3 ÷åðâíÿ 1975 ð. Ñïðàâêà î ðàáîòå êîìñîìîëüñêîé ïîäïîëüíîé ãðóïïû «Çíàìÿ», äåéñòâîâàâøåé â ïåðèîä âðåìåííîé îêêóïàöèè ã. Ñóì íåìåöêîôàøèñòñêèìè çàõâàò÷èêàìè. Â îêòÿáðå 1941 ã. â ã. Ñóìû îðãàíèçîâàëàñü íåáîëüøàÿ ïîäïîëüíàÿ êîìñîìîëüñêàÿ ãðóïïà, êîòîðàÿ âñêîðå âûðîñëà äî 22 ÷åëîâåê. Îðãàíèçàòîðîì ïîäïîëüíîé êîìñîìîëüñêîé ãðóïïû áûë ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ Äìèòðèé, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1923 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùèéñÿ øêîëû ¹ 2. Êðîìå ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ â ãðóïïó âõîäèëè ò.ò. ÕÓÄßÊÎÂ Âëàäèìèð, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1923 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùèéñÿ øêîëû ¹ 2. ÐÀÏÎÒÀ Âëàäèìèð, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1923 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùèéñÿ øêîëû ¹ 5. ÐÀÏÎÒÀ Íàòàëèÿ, ñåñòðà Ðàïîòû Âëàäèìèðà. ÒÅÐÅÁÓÍ Âëàäèìèð, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1923 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùèéñÿ øêîëû ¹ 3. ÇÓÁ×ÅÍÊÎ Àíàòîëèé, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1923 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùèéñÿ øêîëû ¹ 1. ÃÐÀÍÈÍ Àëåêñåé, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1923 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùèéñÿ øêîëû ¹ 2. ÇÀÕÀÐ×ÅÍÊÎ Âàñèëèé, ÍÀÁÎÉÊÈÍ Þðèé, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1923 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùèéñÿ øêîëû ¹ 5. ÑÀÂÅËÜÅÂÀ Òàòüÿíà, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1925 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùàÿñÿ øêîëû ¹ 2. 60

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ËÈÒÎÂ×ÅÍÊÎ Àëåêñàíäðà, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1922 ã. ðîæäåíèÿ, ó÷àùàÿñÿ øêîëû ¹ 5. ÇÓÁ×ÅÍÊÎ Åâãåíèé, ÙÅÐÁÀÊÎÂÀ Âàëåíòèíà, ËÀÇÀÐÅÍÊÎ Âàñèëèé, ØÅÐØÅÍÜ Âëàäèìèð, ÒÀÌÁÎÂÖÅÂÀ Ëèëèÿ, ÷ëåí ÂËÊÑÌ, 1925 ã.ðîæäåíèÿ, ó÷àùàÿñÿ øêîëû ¹ 2. ÐÓÄÅÍÊÎ Âåðà, ÑÈÏÀ× Âèêòîð, ÐÀÏÎÒÀ – ìàòü êîìñîìîëüöåâ ÐÀÏÎÒÀ, ó÷àñòíèêîâ ãðóïïû è ÁÀÒÞÊ Âàðâàðà Ìîèñååâíà, æåíà ÷ëåíà ÂÊÏ(á), ïîãèáøåãî íà ôðîíòå. Àêòèâíûìè ïîìîùíèêàìè ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ â îðãàíèçàöèè ãðóïïû è åå ðàáîòû áûëè ò.ò. ÒÅÐÅÁÓÍ, ÃÐÀÍÈÍ è ÇÓÁ×ÅÍÊÎ. Íà êâàðòèðå ò. ÇÓÁ×ÅÍÊÎ áûë óñòàíîâëåí ðàäèîïðèåìíèê. Òîâ. ÇÓÁ×ÅÍÊÎ ïðèíèìàë ñâîäêè Èíôîðìáþðî, êîòîðûå ïîòîì îò ðóêè ïåðåïèñûâàëèñü è ðàñêëåèâàëèñü ïî ãîðîäó. Êðîìå òîãî ñîîáùåíèÿ Èíôîðìáþðî ïåðåäàâàëîñü íàñåëåíèþ è óñòíî. Äîëãîå âðåìÿ ïîïûòêè ñâÿçàòüñÿ ñ ïàðòèçàíàìè íå ïðèâîäèëè ê ïîëîæèòåëüíûì ðåçóëüòàòàì è òîëüêî â ôåâðàëå 1943 ãîäà ãðóïïå óäàëîñü ñâÿçàòüñÿ ÷åðåç ò.ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ è ÒÅÐÅÁÓÍÀ ñ ïàðòèçàíñêèì îòðÿäîì òîâ. ÍÀÓÌÎÂÀ. Øòàá ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà ïðèñâîèë ãðóïïå íàèìåíîâàíèå „Çíàìÿ” è ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ êëè÷êó „Ñàãàéäà÷íûé”, à ò. ÒÅÐÅÁÓÍÓ „Êóëà÷êî”. Ïàðòèçàíñêèé îòðÿä äàë ãðóïïå ðÿä çàäàíèé: ðàñïðîñòðàíåíèå îáðàùåíèÿ Ñóìñêîãî Îáêîìà êîìñîìîëà ê êîìñîìîëüöàì è ìîëîäåæè Ñóìñêîé îáëàñòè, äîêëàä òîâàðèùà Ñòàëèíà î 25-ëåòèè Îêòÿáðÿ, à òàêæå çàäàíèÿ ïî âçðûâó ðàçëè÷íûõ îáúåêòîâ, øòàá ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà ñíàáäèë ãðóïïó ìàãíèòíûìè ìèíàìè, òåðìèòíûìè øàðèêàìè. Ãðóïïà çàíèìàëàñü ñáîðîì îðóæèÿ. Àêòèâíîå ó÷àñòèå â ýòîé ðàáîòå ïðèíèìàëè ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ, ÐÀÏÎÒÀ Âëàäèìèð, ÇÓÁ×ÅÍÊÎ Àíàòîëèé, ÑÀÂÅËÜÅÂÀ, ÒÀÌÁÎÂÖÅÂÀ, ÍÀÁÎÉÊÈÍ è äð. Îðóæèå õðàíèëîñü è ó ó÷àñòíèêîâ ãðóïïû, íî â áîëüøåé ìåðå â êâàðòèðå ãð. ÁÀÒÞÊ Âàðâàðû Ìîèñååâíû, æåíû ÷ëåíà ÂÊÏ(á), êîòîðûé ïîãèá íà ôðîíòå. ò. ÁÀÒÞÊ æèâåò ïî Êðàñíîãâàðäåéñêîé óëèöå, ä. ¹ 5. Çäåñü æå ÷àñòî êîìñîìîëüöû ñîáèðàëèñü íà ñîâåùàíèÿ, çäåñü õðàíèëè ëèñòîâêè è ò. ÁÀÒÞÊ ïðèíèìàëà àêòèâíîå ó÷àñòèå â ðàñïðîñòðàíåíèè ëèñòîâîê. Êîìñîìîëåö ò. ÒÅÐÅÁÓÍ ïîðâàë ñâÿçü ìåæäó Êðàñíîïîëüåì è Ìèðîïîëüåì, à òàêæå îðãàíèçîâàë âçðûâ òåëåôîííîãî øêàôà â ã. Ñóìàõ. ò. ÒÅÐÅÁÓÍ ïîääåðæèâàë ñâÿçü ñ ïàðòèçàíñêèì îòðÿäîì è ãîòîâèë ïåðåõîä ãðóïïû â ïàðòèçàíñêèé îòðÿä. ò. ÐÀÏÎÒÀ óñòàíîâèë ñâÿçü ñ äåçåðòèðîì ãåðìàíñêîé àðìèè ñîëäàòîìáåëüãèéöåì, îðãàíèçîâàë âçðûâ êîòëà íà ýëåêòðîñòàíöèè. Âçðûâ áûë îðãàíèçîâàí ïîñðåäñòâîì òåðìèòíûõ øàðèêîâ. Êðîìå òîãî, 21.II.1943 ã. â ãîðîäå áûëè åùå îðãàíèçîâàíû ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ, ÍÀÁÎÉÊÈÍÛÌ, ÒÅÐÅÁÓÍÎÌ âçðûâû òåëåôîííûõ øêàôîâ âîçëå òåëåôîííîé ñòàíöèè, ñáåðêàññû è êîìåíäàòóðû. Ìåñòíàÿ ãàçåòà „Ñóìñüêèé â³ñíèê” íåñêîëüêî ðàç ïîìåùàëà ñîîáùåíèÿ íåìåöêîé êîìåíäàòóðû î äèâåðñèîííûõ àêòàõ ñî ñòîðîíû „êîììóíèñòè÷åñêèõ ýëåìåíòîâ” è îá àðåñòå íîâûõ çàëîæíèêîâ â ñâÿçè ñ ýòèìè ñëó÷àÿìè. ò. ÒÅÐÅÁÓÍÎÌ, ïðè ñîäåéñòâèè ÐÓÄÅÍÊÎ Â., â ïîìåùåíèå òåëåôîííîé ñòàíöèè áûë áðîøåí òåðìèòíûé øàðèê, íî ïîæàð áûë çàìå÷åí èòàëüÿíñêèìè ñîëäàòàìè è ïîòóøåí. ò. ÒÅÐÅÁÓÍÓ óäàëîñü ñêðûòüñÿ îò ïðåñëåäîâàíèÿ. 61

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: Êîìñîìîëüöàìè ÙÅÐÁÀÊÎÂÎÉ è ÊÓÖ Â. íà ñò. Ñóìû áûëà ïîäëîæåíà ìèíà ïîä âîèíñêèé ýøåëîí, à êîìñîìîëåö ÇÀÕÀÐ×ÅÍÊÎ Â. çàìèíèðîâàë æ.ä. ïîëîòíî ïåðåä ïðîõîäîì ýøåëîíà ïî Ãîìåëüñêîé æ.ä. Ïîñëå ýòèõ âçðûâîâ â ãîðîäå íà÷àëèñü îáëàâû íà ìóæ÷èí è òîëüêî ñ ïðîïóñêàìè êîìåíäàòóðû ìîæíî áûëî ìóæ÷èíàì õîäèòü ïî ãîðîäó. Êîìñîìîëåö ÒÅÐÅÁÓÍ, ïåðåîäåâøèñü â æåíñêîå ïëàòüå, ïðîäîëæàë ïîääåðæèâàòü ñâÿçü ìåæäó ó÷àñòíèêàìè ãðóïïû. ×òîáû îáëåã÷èòü ðàáîòó ãðóïïû, êîìñîìîëüöû ïîõèòèëè ïèøóùóþ ìàøèíêó â îäíîé èç âîèíñêèõ ÷àñòåé è âî äâîðå ó÷àñòíèêà ãðóïïû ÃÐÀÍÈÍÀ èçãîòîâèëè ïðîïóñêà. Ïå÷àòü èçãîòîâèë ÇÓÁ×ÅÍÊÎ. Êðîìå òîãî, êîìñîìîëüöû øèðîêî ïðàêòèêîâàëè íàáèâêó ïàòðîíîâ òîëîì è ïîäñîâûâàëè èõ íåìåöêèì ñîëäàòàì. Ðàáîòà ãðóïïû ïðîäîëæàëàñü äî àïðåëÿ 1943 ãîäà. Â àïðåëå 1943 ãîäà íåìöû âûñëåäèëè è àðåñòîâàëè êîìñîìîëüöåâ ÐÀÏÎÒÓ Â., ÐÀÏÎÒÓ Í/, è èõ ìàòü. À âñêîðå áûëè àðåñòîâàíû åùå 2 ó÷àñòíèêà ãðóïïû ò.ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ è ÕÓÄßÊÎÂ. Êîìñîìîëüöû ñòîéêî è ìóæåñòâåííî äåðæàëèñü â òþðüìå è íåñìîòðÿ íà ïûòêè è èçáèåíèÿ íå âûäàëè òîâàðèùåé. Ðóêîâîäèòåëü ãðóïïû ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ â òþðüìå íàïèñàë ñòèõîòâîðåíèå, â êîòîðîì ðàññêàçàë î èõ ïðåáûâàíèè â òþðüìå. 22 àïðåëÿ 1943 ãîäà àðåñòîâàííûå ÷ëåíû ïîäïîëüíîé êîìñîìîëüñêîé ãðóïïû „Çíàìÿ” áûëè ðàññòðåëÿíû. Îñòàëüíûì ó÷àñòíèêàì ãðóïïû ïî÷òè âñåì óäàëîñü ñêðûòüñÿ. Òîâ. Øåðøåíü Â. â 1943 ã. óøåë â ïàðòèçàíñêèé îòðÿä. Òîâ. ÒÅÐÅÁÓÍ Â. óøåë â Êðàñíóþ Àðìèþ è ñåé÷àñ èíâàëèä Îòå÷åñòâåííîé âîéíû. Ò.ò. Íàáîéêèí Þ., Ëàçàðåíêî Â., è ÑÈÏÀ× Â. â Êðàñíîé Àðìèè. Ò. ÇÓÁ×ÅÍÊÎ Å. ïîãèá íà ôðîíòå. Ò. ÇÓÁ×ÅÍÊÎ À. ó÷èòñÿ â Ñóìñêîì ïåäèíñòèòóòå, òîâ. ÃÐÀÍÈÍ À. ó÷èòñÿ â Êèåâñêîì óíèâåðñèòåòå. ÑÀÂÅËÜÅÂÀ Ò, æèâåò â ã. Ñóìû (Ñóäæàíñêàÿ óëèöà, ¹ 9), òîâ. ËÈÒÎÂ×ÅÍÊÎ À. ðàáîòàåò â Ñóìñêîì êîììóíàëüíîì áàíêå, ÙÅÐÁÀÊÎÂÀ Å. æèâåò â ã. Ñóìàõ (óë. Õîëîäíîãîðñêàÿ, ¹ 17), ÒÀÌÁÎÂÖÅÂÀ Ë. – ñòóäåíò Õàðüêîâñêîãî Ãîðíî-èíäóñòðèàëüíîãî èíñòèòóòà. ÁÀÒÞÊ Â. ðàáîòàåò â Òàëàëàåâêå, Ñóìñêîé îáë., â Ãîñáàíêå. Ìîãóò áûòü îòìå÷åíû ìåìîðèàëüíûìè äîñêàìè êâàðòèðû, ãäå ïðîõîäèëè ñîâåùàíèÿ ãðóïïû, õðàíèëîñü îðóæèå è ëèòåðàòóðà, êâ. ò. ÊÎÑÀÐÅÍÊÎ ïî óë. Øåâ÷åíêî â ä. ¹ 18, êâ. ÁÀÒÞÊ ïî óë. Ñòàëèíà, 7, êâ. Ëèòîâ÷åíêî ïî óë. Ïñåëüñêîé, ä. ¹ 10, ò. ÇÓÁ×ÅÍÊÎ, ãäå íàõîäèëñÿ ðàäèîïðèåìíèê, Êîììóíàëüíûé ïåð. 83. Â ðåçóëüòàòå ïðîâåðêè óñòàíîâëåíî, ÷òî ñåìüè ó÷àñòíèêîâ ïîäïîëüíîé îðãàíèçàöèè, ðàññòðåëÿííûõ 22 àïðåëÿ 1943 ã., ïåíñèÿìè íå îáåñïå÷åíû. ÑÅÊÐÅÒÀÐÜ ÑÓÌÑÊÎÃÎ ÃÊ ÊÏ(á)Ó/Øåâ÷åíêî/ ÄÀÑÎ. – Ô.Ï-4. – Îï. 3Ï. – Ñïð. 197à. – Àðê. 22-24. Ðóêîïèñ. Îðèã³íàë.

1927

Êóö Âåðà Äìèòðèåâíà

Øàìèíà Ëèäèÿ Àëåêñàíäðîâíà

ðóñ.

óêð.

×ëåí ÂËÊÑÌ

á/ï

Íàöèîíàëüíîñòü

Ïàðòèéíîñòü

ó÷àù.

Ñîöèàëüíîå ïîëîæåíèå

Ìåñòî æèòåëüñòâà è äàëüíåéøàÿ ñóäüáà ã. Ñóìû, óë. Ëåíèíà, 19, êâ. 24. Ðàáîòàåò çàì. çàâ. îòäåëà òðóäîâûõ ðåñóðñîâ Ñóìñêîãî îáëèñïîëêîìà.

ã. Ñóìû, óë. Êèðîâà, 134, êâ. 51. Ðàáîòàåò ñòàðøåé äèåòñåñòðîé ëå÷åáíîñàíèòàðíîãî óïðàâëåíèÿ.

Âðåìÿ ïðåáûâàíèÿ â îðãàíèçàöèè (ãðóïïå) è ïðîâîäèìàÿ ðàáîòà ×ëåí ïîäïîëüíîé êîìñîìîëüñêîé îðãàíèçàöèè „Çíàìÿ” ñ ôåâðàëÿ 1942 ïî ñåíòÿáðü 1943 ãîäà. Ïîìîãàëà ïåðåïèñûâàòü è ðàñïðîñòðàíÿòü ëèñòîâêè ñ ìàòåðèàëàìè Ñîâèíôîðìáþðî. ×ëåí ïîäïîëüíîé êîìñîìîëüñêîé îðãàíèçàöèè „Çíàìÿ”. Âìåñòå ñ ÷ëåíîì ãðóïïû Ðóäåíêî Âåðîé Àíäðååâíîé ó÷àñòâîâàëà â óñòàíîâëåíèè ñâÿçè ñ ïàðòèçàíàìè.

ÄÀÑÎ.– Ô.Ï-4. – Îï. 3Ï. – Ñïð. 298. – Àðê. 4. Ìàøèíîïèñ. Îðèã³íàë.

1925

Ôàìèëèÿ, èìÿ, îò÷åñòâî

¹ ï/ï

Ãîä ðîæäåíèÿ

Íå ðàí³øå 3 ÷åðâíÿ 1975 ð. Ñïèñîê ó÷àñòíèêîâ ïîäïîëüíîé êîìñîìîëüñêîé îðãàíèçàöèè „Çíàìÿ” (äîïîëíåíèå ê ñïèñêó, óòâåðæäåííîìó áþðî îáêîìà îò 3.06.1975 ã.)

ÄÎÄÀÒÊÎÂÈÉ ÑÏÈÑÎÊ Ï²ÄÏ²ËÜÍÎ¯ ÊÎÌÑÎÌÎËÜÑÜÊÎ¯ ÎÐÃÀÍ²ÇÀÖ²¯ „ÏÐÀÏÎÐ”

¹ XVI.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ¹ ÕÕI. ÄÎÏÎÂ²ÄÍÀ ÇÀÏÈÑÊÀ ÏÐÎÊÓÐÎÐÀ ÑÓÌÑÜÊÎ¯ ÎÁËÀÑÒ² ÏÐÎ ÍÅÇÀÊÎÍÍ² Ä²¯ ÒÀ ÇËÎÂÆÈÂÀÍÍß ÎÊÐÅÌÈÕ ÊÎËÈØÍ²Õ ÏÀÐÒÈÇÀÍ²Â 3 âåðåñíÿ 1943 ð. Ñåêðåòíî Ñåêðåòàðþ Ñóìñêîãî îáêîìà ÊÏ(á)Ó ò. Â.Ä. ×ó÷óêàëî Ïðîêóðîðà Ñóìñêîé îáë. Íåòèìåíêî È. Äîêëàäíàÿ çàïèñêà Î íåçàêîííûõ äåéñòâèÿõ è çëîóïîòðåáëåíèÿõ îòäåëüíûõ áûâøèõ ïàðòèçàí â ðàéîíàõ îáëàñòè. Ïî ñîîáùåíèÿì ðàéïðîêóðîðîâ Ñ.-Áóäñêîãî, ßìïîëüñêîãî, Õèëü÷èöêîãî è Øîñòêèíñêîãî ðàéîíîâ, â ñåâåðíûõ ðàéîíàõ îáëàñòè áûâø. ïàðòèçàíû ïðîèçâîäÿò íåçàêîííûå äåéñòâèÿ ïî îòíîøåíèþ ê íàñåëåíèþ, ñàìîóïðàâñòâî è ïðåâûøåíèå âëàñòè. Òàê, íàïðèìåð: 1. Â Õèëü÷èöêîì ð-íå ïðåäñåäàòåëü Óâàðîâñêîãî ñåëüñîâåòà (áûâø. ïàðòèçàí) ×åðíåíêî, åãî çàìåñòèòåëü Ëàáóäà è ñåêðåòàðü Êîíü 2/IX1943 ã., áóäó÷è â íåòðåçâîì ñîñòîÿíèè, çàøëè íî÷üþ íà êâàðòèðó áûâø. ïîëèöåéñêîãî (ñáåæàë ñ íåìöàìè âìåñòå ñ æåíîé), ãäå íàõîäèëèñü äâå äî÷åðè ýòîãî ïîëèöåéñêîãî (14 è 16 ëåò), îòêàçàâøèåñÿ óåçæàòü ñ îòöîì, è ñòàëè òðåáîâàòü âûäà÷è èì 8 ïàð ñàïîã. Ïîñëå òîãî, êîãäà äî÷åðè áûâø. ïîëèöéñêîãî çàÿâèëè, ÷òî ó íèõ ñàïîã íåò, ïîñëåäíèõ, óãðîæàÿ óáèòü, èçáèëè, ïðîèçâåëè âûñòðåë èç âèíòîâêè. Òîò æå çàì. ïðåä. ñåëüñîâåòà Ëàáóäà 15/Õ-43 ãîäà ñ äðóãèì ÷åëîâåêîì (ôàìèëèÿ ïîêà íå óñòàíîâëåíà) çàøåë íà êâàðòèðó ê ãð. Øåâöîâîé Ï.È. (æåíà êðàñíîàðìåéöà), ó êîòîðîé ïîòðåáîâàëè âûäà÷è 2-õ ïàð âàëåíîê. Êîãäà ãð. Øåâöîâà îòêàçàëà èì â âûäà÷å âàëåíîê, ó íåå áûë ïðîèçâåäåí îáûñê, îáûñêîì áûëè îáíàðóæåíû è èçúÿòû áåç îôîðìëåíèÿ ñëåäóþùèå âåùè: ñòåííûå ÷àñû ñ áîåì, äâå ïàðû ïåðåäîâ, ãîëåíèùè ïðîñòîé âûäåëêè, äâå ïàðû ïîäîøåâ, ÷åòûðå îáðåçêà îêîííîãî ñòåêëà, áðèòâà ñ ïðèáîðîì è ðàçíàÿ áóìàãà. 8/X-43-ã. ïðåäñåäàòåëü Íîâî-Âàñèëüåâñêîãî ñåëüñîâåòà òîãî æå ðàéîíà Ñå÷êóðèí ñîâìåñòíî ñ äðóãèìè ëèöîì (ôàìèëèÿ íå óñòàíîâëåíà), áóäó÷è â íåòðåçâîì ñîñòîÿíèè è âîîðóæåííûå àâòîìàòàìè, ÿâèëèñü â ïîëå, ãäå ãð. Ìàñëþê Àííà ïàñëà ñâîþ êîðîâó è òåëêó ãð. Ìèõàëü÷åíêî, Ñå÷êóðèí íà÷àë çàáèðàòü êîðîâó è òåëêó. Êîãäà ãð. Ìàñëþê íà÷àëà âîçðàæàòü, Ñå÷êóðèí óäàðèë åå ïðèêëàäîì àâòîìàòà è ðàññòðåëÿë òåëêó. Ïîñëå ýòîãî êîðîâà ãð. Ìàñëþê áûëà óâåäåíà, à ðàññòðåëÿííàÿ òåëêà óâåçåíà íà ïîäâîäå. Ïî îáúÿñíåíèþ ïîòåðïåâøåé Ìàñëþê âçÿòàÿ Ñå÷êóðèíûì ó íå¸ êîðîâà ïðèíàäëåæàëà ðîäñòâåííèöå Ñå÷êóðèíà, è ýòó êîðîâó Ìàñëþê äàëè ïàðòèçàíû â îáìåí íà å¸ ñîáñòâåííóþ êîðîâó. 64

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü 23 îêòÿáðÿ îðãàíàìè ÍÊÃÁ â Õèëü÷èöêîì ð-íå áûë çàäåðæàí íåêèé ãð. Êèñèëåâ ïî ïîäîçðåíèþ â ïðåñòóïëåíèè, ïðåäóñìîòðåííîì ñò. 54-I ÓÊ è íàïðàâëåí â ãîð. Øîñòêó. Â òîò æå äåíü Êèñèëåâ áûë îñâîáîæäåí â âèäó îòñóòñòâèÿ ó Êèñèëåâà ñîñòàâà ïðåñòóïëåíèÿ. Íî â ïåðèîä çàäåðæàíèÿ Êèñèëåâà è ýòàïèðîâàíèÿ åãî â ãîð. Øîñòêó ó íåãî íà êâàðòèðå áîéöàìè èñòðåáèòåëüíîãî áàòàëüîíà (â áîëüøèíñòâå èç ÷èñëà áûâø. ïàðòèçàí) áûë ïðîèçâåäåí îáûñê è èçúÿòû äîìàøíèå âåùè è öåííîñòè áåç îôîðìëåíèÿ. 2. Â Ñ.-Áóäñêîì ðàéîíå 20 ñåíòÿáðÿ ñ.ã. ïî èíèöèàòèâå ñåêðåòàðÿ ÐÊ ÊÏ(á)Ó ò. Ñåíü È.Ö. (áûâø. êîìàíäèð ïàðòèç. îòðÿäà) è ïðåäñåäàòåëÿ Èñïîëêîìà Ðàéñîâåòà Äåïóòàòîâ Òðóäÿùèõñÿ òîâ. Áàáèíà (áûâø. êîìèññàð ïàðòèç. îòðÿäà) áûë îðãàíèçîâàí âå÷åð â ñâÿçè ñ 2-õ ëåòèåì áîðüáû ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà ñ íåìåöêèìè îêêóïàíòàìè. Ïî çàäàíèþ ò.ò. Ñåíü è Áàáèíà äëÿ âå÷åðà áûë èçãîòîâëåí ñàìîãîí èç õëåáíûõ êóëüòóð. Ñàìîãîí ãíàëè áûâø. áîéöû ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà. Íà ýòîò æå âå÷åð áûëà óáèòà êîðîâà, èçúÿòàÿ ó ñåìüè áûâø. ïîëèöåéñêîãî. Ïîñëå âå÷åðà, êîãäà áûâø. ïàðòèçàíû îòðÿäà áûëè ïüÿíû, ïî ïðèêàçàíèþ òîâ. Ñåíü áûëà îòêðûòà íî÷üþ ñòðåëüáà èç àâòîìàòîâ è ïèñòîëåòîâ, è â ðàçíûõ êîíöàõ ãîðîäà ñòàëè áðîñàòü ðàêåòû. Ñðåäè íàñåëåíèÿ âîçíèêëà ïàíèêà. Íà÷. ÐÎ ÍÊÃÁ òîâ. Êàëèíèí ïðåäëîæèë áûâø. ïàðòèçàíàì ïðåêðàòèòü ñòðåëüáó, ïîñëåäíèå íå ïîä÷èíèëèñü, çàÿâëÿÿ, ÷òî èì ðàçðåøèë êîìàíäèð îòðÿäà òîâ. Ñåíü è îíè íèêîìó íå ïîä÷èíÿþòñÿ. Íà âîïðîñ òîâ. Ñåíü: êòî ðàçðåøèë ñòðåëüáó? Ïîñëåäíèé îòâåòèë: „Ðàçðåøèë. Àòàêà îòáèòà”. Âå÷åð ñòîèë ÐÏÑ ïî ãîñ. öåíàì 1600 ðóáë. Äåíüãè íå îïëà÷åíû. Íà òîì æå âå÷åðå, êîãäà áûâø. ïàðòèçàíû ïåðåïèëèñü, âîçíèêëà äðàêà ìåæäó áûâø. ïàðòèçàíàìè Êåíäþõîâûì è Ïðîõîðåíêî. (Êåíäþõîâ ðàáîòàåò íûíå íà÷. ïîæ. êîìàíäû ïðè ÐÎ ÍÊÂÄ). Òîò æå Êåíäþõîâ 10/Õ-43 ãîäà, áóäó÷è â ïüÿíîì âèäå, çàøåë â îäèí èç ìàãàçèíîâ ÐÏÑ, îáðóãàë íåöåíçóðíîé áðàíüþ ïðîäàâöà, óãðîæàë å¸ çàñòðåëèòü, çàÿâèë: „ÿ ïàðòèçàí, ìíå ïðåãðàä íåò”. Ïðåäñåäàòåëü Êðàñè÷àíñêîãî ñåëüñîâåòà Ñ.-Áóäñêîãî ð-íà Ìàêðÿêîâ (áûâø. ïàðòèçàí) 2/Õ-43 ãîäà èçáèë â ñåëüñîâåòå 70-ëåòíåãî ñòàðèêà. Ýòîò æå Ìàêðÿêîâ 15/Õ-43 ãîäà, áóäó÷è â ïüÿíîì ñîñòîÿíèè, ñòðåëÿë èç ïîëóàâòîìàòè÷åñêîé âèíòîâêè â ñòàðèêà Òðåòüÿêîâà, íî êîãäà ïîëó÷èëàñü îñå÷êà, ðàçáèë åìó ãîëîâó. Òðåòüÿêîâ â òÿæåëîì ñîñòîÿíèè íàõîäèòñÿ â áîëüíèöå. Ìàêðÿêîâ ñòðåëÿë â Òðåòüÿêîâà è óäàðèë ïðèêëàäîì â ñâÿçè ñ òåì, ÷òî Òðåòüÿêîâ íåñâîåâðåìåííî ÿâèëñÿ â ñåëüñîâåò ïî âûçîâó. Òîò æå Ìàêðÿêîâ îðãàíèçîâàë ó ñåáÿ ïðè ñåëüñîâåòå êàìåðó, ãäå äåðæàë ïî 2-å ñóòîê è áîëüøå íèì „àðåñòîâàííûõ”. Ìàêðÿêîâ ïðîêóðîðîì àðåñòîâàí, âåäåòñÿ ñëåäñòâèå. Ñ 14-ãî ñåíòÿáðÿ ñåãî ãîäà ïðè ÐÏÑ Ñ.-Áóäñêîãî ðàéîíà îðãàíèçîâàíà ñòîëîâàÿ, â êîòîðîé ïèòàþòñÿ áûâø. ïàðòèçàíû, ðàáîòàþùèå íûíå íà îòâåòñòâåííûõ ðàáîòàõ â ðàéîíå. Ïî ðàñïîðÿæåíèþ òîâ. [ñëîâî íåðîçá³ðëèâå] óáèòî 3 êîðîâû, èçúÿòû ó áûâøèõ ïîëèöåéñêèõ. Á. ïàðòèçàíû ñòîëóþòñÿ áåñïëàòíî, â êðåäèò. Ïî ñîñòîÿíèþ íà 11/Õ-43 ãîäà ÐÏÑ èìååò ïî ïèòàíèþ áûâø. ïàðòèçàí äåáèòîðñêóþ çàäîëæåííîñòü â ñóììå 10 443 ðóáë. 3. 13/IX-43 ãîäà â ßìïîëüñêîì ð-íå çàì. Ïðåäñåäàòåëÿ èñïîëêîìà Ðàéñîâåòà Äåïóòàòîâ Òðóäÿùèõñÿ Ìàëàåâ (áûâø. êîìàíäèð ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà „Çà Ðîäèíó”, íàãðàæäåííûé îðäåíîì „Êðàñíîå Çíàìÿ”) ñàìî65

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: óïðàâíî ðàññòðåëÿë èç ïèñòîëåòà „ò.ò.” á.ïîëèöåéñêîãî Íåùåðåò. Ìàëàåâ ðàññòðåë Íåùåðåòà ïðîèçâåë âî äâîðå ÐÎ ÍÊÂÄ, ãäå íàõîäèëñÿ ïîä àðåñòîì ïîñëåäíèé. Ïðèíèìàÿ âî âíèìàíèå òî, ÷òî Íåùåðåò – èçìåííèê è ïðåäàòåëü, ðàññòðåëèâàë è âåøàë ñîâåòñêèõ ãðàæäàí, èçäåâàëñÿ íàä ñåìüÿìè ïàðòèçàí, à òàê æå òî, ÷òî Ìàëàåâ, íûíå çàì. Ïðåä. Èñïîëêîìà, èìååò çàñëóãè ïåðåä ðîäèíîé â áîðüáå ñ íåìåöêèìè çàõâàò÷èêàìè è èõ ïîñîáíèêàìè, – ìíîé ñàíêöèîíèðîâàíî ïîñòàíîâëåíèå Îáëóïðàâëåíèÿ ÍÊÂÄ î íåâîçáóæäåíèè óãîëîâíîãî äåëà ïðîòèâ Ìàëàåâà çà ñàìîñóä â îòíîøåíèè Íåùåðåòà. Îäíàêî èçëîæåííûå âûøå ôàêòû ñî ñòîðîíû áûâø. ïàðòèçàí â ðàéîíàõ îáëàñòè ñâèäåòåëüñòâóþò î ìàññîâûõ íàðóøåíèÿõ çàêîíîâ íèìè è ÷òî äàëüíåéøåå âîçíèêíîâåíèå ïîäîáíûõ ÿâëåíèé íå ìîæåò áûòü äîïóùåíî áåç ïðèìåíåíèÿ ê ýòèì íàðóøåíèÿì êàðû ïî çàêîíó óãîëîâíîãî êîäåêñà. Â ñâÿçè ñ èçëîæåííûì ïðîøó Îáêîì ÊÏ(á)Ó: 1. Ðàçðåøèòü âîïðîñ î äàëüíåéøåì ñóùåñòâîâàíèè â Ñ.-Áóäñêîì ðàéîíå ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà, ò.ê. ïîñëåäíèé íå ðàñôîðìèðîâàí è ôàêòè÷åñêè ñóùåñòâóåò. 2. ×åðåç ÐÊ ÊÏ(á)Ó ðàçúÿñíèòü áûâø. ïàðòèçàíàì è èõ êîìàíäèðàì î íåäîïóñòèìîñòè íàðóøåíèé íèìè ñîöçàêîííîñòè è èõ óãîëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè çà ïîäîáíûå ôàêòû, äîïóñêàåìûå â äàëüíåéøåì. Ïðîêóðîð Ñóìñêîé îáëàñòè/Íåòèìåíêî/ ÄÀÑÎ. – Ô.Ï-4. – Îï. ÇÏ. – Ñïð. 98. – Àðê. 61-63. Ìàøèíîïèñ. Îðèã³íàë.

ÌàìîíåíêîÀòîðèíà Ëþáîâü Âàñèëüåâíà (ïîñëå óòî÷íåíèÿ Âëàñîâíà)

Ðóäåíêî Âåðà Äìèòðèåâíà

1924

1914

1922

×ëåí ÂËÊÑÌ

á/ï

×ëåí ÂËÊÑÌ

Ïàðòèéíîñòü

óêð.

Íàöèîíàëüíîñòü

íå óñò.

ñëóæ.

Ñâèäåòåëüñêèìè ïîêàçàíèÿìè óñòàíîâëåíî, ÷òî êðîìå Ðóäåíêî Âåðû Àíäðååâíû â ïîäïîëüíîé êîìñîìîëüñêîé îðãàíèçàöèè „Çíàìÿ” äðóãèõ Ðóäåíêî íå áûëî.

Äî âîéíû ðàáîòàëà ó÷èòåëüíèöåé 18 ñðåäíåé øêîëû. Äâàæäû àðåñòîâûâàëàñü êàê ïàðòèçàíêà. Ïðè ïåðâîì àðåñòå äàëà ïîäïèñêó î ñîòðóäíè÷åñòâå ñ òàéíîé ïîëåâîé ïîëèöèåé. Èíôîðìèðîâàëà íåìöåâ î íàñòðîåíèè íàñåëåíèÿ ã. Ñóìû.

2 èþíÿ 1943 ã. Äîáðîâîëüíî âûåõàëà â Ãåðìàíèþ, ðàáîòàëà ïðà÷êîé â ðîääîìå ã. Áåðëèíà. Ïîñëå âîéíû âîçâðàòèëàñü â Ñóìû. Â 1946 ã. íè÷åãî î ñâîåé ïàòðèîòè÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè íå ïîêàçàëà

Âðåìÿ ïðåáûâàíèÿ â îðãàíèÑîöèàëüíîå çàöèè (ãðóïïà) è ïðîâîäèìàÿ ïîëîæåíèå ðàáîòà

ÄÀÑÎ.– Ô.Ï-4. – Îï. 3Ï. – Ñïð. 298. – Àðê. 19. Ìàøèíîïèñ. Îðèã³íàë.

Êóö Âåðà Ñåìåíîâíà

Ãîä Ôàìèëèÿ, èìÿ, ðîæäåîò÷åñòâî íèÿ

¹ ï/ï

Âåðîÿòíî îøèáî÷íî âìåñòî Êóö Âåðû Äìèòðèåâíû áûëî íàïèñàíî Ðóäåíêî Âåðà Äìèòðèåâíà.

Âåñíîé 1942 ã. ïîñëå âòîðè÷íîãî îñâîáîæäåíèÿ èç-ïîä àðåñòà âûåõàëà â Ãåðìàíèþ. Äàëüíåéøàÿ ñóäüáà íåèçâåñòíà.

Ñóäüáà íåèçâåñòíà

Ìåñòî æèòåëüñòâà è äàëüíåéøàÿ ñóäüáà

18 ëèñòîïàäà 1974 ð. ÑÏÈÑÎÊ ëèö ïî ã. Ñóìû, ó÷àñòèå êîòîðûõ â ïîäïîëüíîì è ïàðòèçàíñêîì äâèæåíèè íå ïîäòâåðæäåíî

ÑÏÈÑÎÊ ÎÑ²Á, ßÊ² ÍÅ ÌÀÞÒÜ Ï²ÄÒÂÅÐÄÆÅÍÎ¯ Ó×ÀÑÒ² Â Ï²ÄÏ²ËÜÍÎÌÓ ÒÀ ÏÀÐÒÈÇÀÍÑÜÊÎÌÓ ÐÓÑ²

¹ XXVII.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: ÄÎÂ²ÄÊÀ ÏÐÎ ÐÎÁÎÒÓ ÊÎÌÑÎÌÎËÜÑÜÊÎ¯ Ï²ÄÏ²ËÜÍÎ¯ ÃÐÓÏÈ „ÏÐÀÏÎÐ” Ñïðàâêà î ðàáîòå êîìñîìîëüñêîé ïîäïîëüíîé ãðóïïû „Çíàìÿ”, äåéñòâóþùåé â ïåðèîä âðåìåííîé îêêóïàöèè ã. Ñóì íåìåöêî-ôàøèñòñêèìè çàõâàò÷èêàìè. 10 îêòÿáðÿ 1941 ãîäà ã. Ñóìû áûë îêêóïèðîâàí íåìåöêî-ôàøèñòñêèìè âîéñêàìè, ñ ïåðâûõ äíåé îêêóïàöèè â ãîðîäå íà÷àëñÿ ìàññîâûé òåððîð, îïüÿíåâøèå âðåìåííûì óñïåõîì íåìöû íà÷àëè ïðîâîäèòü ñâîþ ãíóñíóþ ïîëèòèêó „íîâîãî ïîðÿäêà”. Íà÷àëèñü ìàññîâûå àðåñòû ñîâåòñêèõ àêòèâèñòîâ, íàñèëüñòâåííîé îòïðàâêè â Ãåðìàíèþ ñîâåòñêîé ìîëîäåæè, ãèòëåðîâöû çàïóãèâàëè íàñåëåíèå, ñâîåé ïðîâîêàöèåé ïðîïàãàíäèðóÿ î íåïîáåäèìîñòè ñâîåé àðìèè, îá óíè÷òîæåíèè Êðàñíîé Àðìèè. Íàñåëåíèå ãîðîäà, îòîðâàííîå îò áîëüøîé çåìëè, íå çíàëî î ïîëîæåíèè äåë íà ôðîíòàõ, êàê ðàç â ýòîò ïåðèîä â êîíöå îêòÿáðÿ ìåñÿöà 1941 ãîäà â ãîðîäå Ñóìàõ îáðàçîâàëàñü íåáîëüøàÿ ïîäïîëüíàÿ êîìñîìîëüñêàÿ ãðóïïà, êîòîðàÿ âñêîðå âûðîñëà äî 26 ÷åëîâåê. Îðãàíèçàòîðîì ïîäïîëüíîé êîìñîìîëüñêîé ãðóïïû áûë òîâ. Êîñàðåíêî Äìèòðèé Èâàíîâè÷, 1923 ã.ðîæäåíèÿ, ÷ëåí ÂËÊÑÌ ñ 1938 ã., ó÷àùèéñÿ Õ êëàññà 2-é øêîëû. ×ëåíû ýòîé ãðóïïû áûëè Òåðåáóí Â.Ã., Ãðàíèí À., Çóá÷åíêî À. Ïåðâûå ñâîè äåéñòâèÿ ãðóïïà íà÷àëà ñ ðàçîáëà÷åíèÿ ôàøèñòñêîé ëæè î Êðàñíîé Àðìèè è íàøåé ñòðàíå. Êîìñîìîëüöó Çóá÷åíêî áûëî äàíî çàäàíèå óñòàíîâèòü ïðèåìíèê, êîòîðûé ó íåãî ñîõðàíèëñÿ, íàëàäèòü ñëóøàíèå ñîâåòñêîãî ðàäèî. Ïðèíèìàâøèå ñâîäêè Èíôîðìáþðî êîìñîìîëüöû Òåðåáóí, Çóá÷åíêî, Ãðàíèí ïåðåïèñûâàëè îò ðóêè è ðàñêëåèâàëè ïî ãîðîäó, êðîìå òîãî ïîäïîëüíàÿ ãðóïïà çàíèìàëàñü âîâëå÷åíèåì ìîëîäåæè â àêòèâíîå äåéñòâèå ïðîòèâ íåìåöêî-ôàøèñòñêèõ çàõâàò÷èêîâ. Òàêèì îáðàçîì, ê êîíöó 1942 ãîäà êîìñîìîëüñêàÿ ïîäïîëüíàÿ ãðóïïà íàñ÷èòûâàëà 26 ÷åëîâåê. 8-ãî ôåâðàëÿ 1943 ãîäà êîìñîìîëüöû Êîñàðåíêî è Òåðåáóí ñâÿçàëèñü ñî øòàáîì ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà Íàóìîâà, êîòîðûé â ýòî âðåìÿ ïðîõîäèë â Ñóìñêîì ðàéîíå /Íèêîëüñêèå ëåñà/. Øòàáîì ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà ãðóïïå áûëî ïðèñâîåíî íàèìåíîâàíèå „Çíàìÿ”, êîìèññàðîì îòðÿäà òîâ. Ëóêàøåâûì ãðóïïå „Çíàìÿ” áûëî äàíî çàäàíèå: ðàñïðîñòðàíèòü ñîâåòñêèå ëèñòîâêè, êîòîðûå òóò æå áûëè âðó÷åíû. /Ýòî âîççâàíèå Ñóìñêîãî îáêîìà êîìñîìîëà ê êîìñîìîëüöàì è ìîëîäåæè Ñóìñêîé îáëàñòè, äîêëàä òîâ. Ñòàëèíà î 25 ãîäîâùèíå Îêòÿáðüñêîé ðåâîëþöèè/. Êðîìå òîãî, Êîñàðåíêî è Òåðåáóí ïîëó÷èëè ìèíû, òåðìèòíûå øàðèêè äëÿ äèâåðñèîííîé ðàáîòû â òûëó âðàãà. Çà âðåìÿ ñâîåãî ñóùåñòâîâàíèÿ êîìñîìîëüñêàÿ ãðóïïà „Çíàìÿ”, êðîìå ïðîâåäåíèÿ ðàçúÿñíèòåëüíîé ðàáîòû, ðàñïîâñþäæåâàíèÿ ëèñòîâîê è ñîâèíôîðìáþðî, ïðîâîäèëà è äèâåðñèîííóþ ðàáîòó, êàê, íàïðèìåð, êîìñîìîëüöàìè Êîñàðåíêî, Òåðåáóí è Íàáîéêèí ìàãíèòíûìè ìèíàìè áûëî âçîðâàíî 3 òåëåôîííûõ øêàôà, òàêèì îáðàçîì áûëà ïîâðåæäåíà ñâÿçü â ðàéîíå äåéñòâèÿ êîìåíäàòóðû, êîìñîìîëüöåì Òåðåáóíîì áûë áðîøåí òåðìèòíûé øàðèê â ïîìåùåíèå òåëåôîííîé ñòàíöèè, ãäå âîçíèê ïîæàð, à òàêæå ïåðåðåçàíà òåëåôîííàÿ ñâÿçü â Êðàñíîïîëüå, Ìèðîïîëüå. Ùåðáàêîâà è Êóö ïîäëîæèëè ìàãíèòíóþ ìèíó ïîä âîèíñêèé ýøåëîí íà ñò. Ñóìû, 68

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü êîìñîìîëüöåì Ðàïîòîé ïðè ñîäåéñòâèè áåëüãèéöà Ãóñòàâà – äåçåðòèðà íåìåöêîé àðìèè – áûë âûâåäåí èç ñòðîÿ êîòåë âîçëå ýëåêòðîñòàíöèè ëåñîçàâîäà. Ó÷àñòíèêàìè ãðóïïû ñîáèðàëîñü îðóæèå, ãðóïïà ãîòîâèëàñü ê ïåðåõîäó â ïàðòèçàíñêèé îòðÿä. Áîëüøóþ ïîìîùü êîìñîìîëüñêîé ãðóïïå îêàçûâàëà ãð. Áàòþê, Êðàñíîãðàâäåéñêàÿ, ¹ 5, â êîòîðîé íà êâàðòèðå õðàíèëîñü îðóæèå, ëèñòîâêè, ïðîâîäèëèñü ñîáðàíèÿ ãðóïïû. Ðàáîòà ãðóïïû ïðîäîëæàëàñü äî àïðåëÿ ìåñÿöà 1943 ã., â àïðåëå ì-öå 1943 ã. íåìåöêàÿ àãåíòóðà âñêðûëà îòäåëüíûõ ó÷àñòíèêîâ ãðóïïû è áûëè àðåñòîâàíû êîìñîìîëüöû Ðàïîòà Âëàäèìèð, Ðàïîòà Íàòàëüÿ, íà êâàðòèðå ó íèõ íàøëè ðàäèîïðèåìíèê, ÿùèê ïàòðîíîâ è âèíòîâêó. Âìåñòå ñ íèìè áûëà àðåñòîâàíà èõ ìàòü. Âñëåä çà íèìè àðåñòîâûâàþò ò. Êîñàðåíêî è Õóäÿêîâà. Âñåì îñòàëüíûì ó÷àñòíèêàì óäàëîñü ñêðûòüñÿ. 22 àïðåëÿ 1943 ã. àðåñòîâàííûå ó÷àñòíèêè ïîäïîëüíîé êîìñîìîëüñêîé ãðóïïû „Çíàìÿ” áûëè ðàññòðåëÿíû, ïîñëå ýòîãî ïîäïîëüíàÿ ãðóïïà „Çíàìÿ” àêòèâíûõ äåéñòâèé íå ïðîÿâëÿëà. Âûâîäû Õîòÿ êîìñîìîëüñêîé ãðóïïå „Çíàìÿ” íå óäàëîñü îðãàíèçîâàòü áîåâîãî îòðÿäà è íàíåñòè áîëüøîãî óùåðáà íåìåöêèì çàõâàò÷èêàì, îäíàêî ïðîäåëàííàÿ èìè ðàáîòà ïî ðàñïðîñòðàíåíèþ ñîâåòñêèõ ëèñòîâîê, ñîâèíôîðìáþðî, ó÷àñòíèêè êîìñîìîëüñêîé ãðóïïû, ðèñêóÿ æèçíüþ, ïðèíèìàëè ïî ðàäèî ñîâèíôîðìáþðî è ðàñïðîñòðàíÿëè åãî ñðåäè íàñåëåíèÿ, à òàêæå ïðîâåäåíèå íåáîëüøèõ äèâåðñèé çàñëóæèâàåò ïðåäñòàâëåíèÿ îòäåëüíûõ ó÷àñòíèêîâ ê ïðàâèòåëüñòâåííîìó íàãðàæäåíèþ. Òàê, íàïðèìåð, îðãàíèçàòîðîâ ïîäïîëüíîé ãðóïïû Êîñàðåíêî è Õóäÿêîâà, àêòèâíûõ ó÷àñòíèêîâ Ðàïîòó Â., Ðàïîòó Í. íàãðàäèòü ïîñìåðòíî, êðîìå òîãî ïðåäñòàâèòü ê íàãðàæäåíèþ àêòèâíûõ ó÷àñòíèêîâ: Òåðåáóí Â., Çóá÷åíêî Àíàòîëèé, Ãðàíèí À., Íàáîéêèí Þðèé, Òàìáîâöåâó Ë., Ñàâåëüåâó Òàòüÿíó, Ùåðáàêîâó Âàëåíòèíó, Áàòþê, îòìåòèòü ìåìîðèàëüíûìè äîñêàìè êâàðòèðû, ãäå ïðîõîäèëè ñîâåùàíèÿ ãðóïïû, õðàíèëîñü îðóæèå è ëèòåðàòóðà: êâ. Êîñàðåíêî, óë. Øåâ÷åíêî, ¹ 16, êâ. Áàòþê, Ñòàëèíà, ¹ 7, Çóá÷åíêî, Êîììóíàëüíûé ïåð. ¹ 3, à òàêæå óñòàíîâèòü ïåðñîíàëüíûå ïåíñèè ñåìüÿì ïîãèáøèõ Êîñàðåíêî, Õóäÿêîâà, Ðàïîòû. Èíñòðóêòîð îðãèíñòðóêòîðñêîãî îòäåëà îáêîìà ÊÏ(á)Ó

Êîíîíåíêî

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ:

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

Ñïèñîê ñêîðî÷åíü á. (áûâø.) – áûâøèé ÂÎÂ – Âåëèêàÿ Îòå÷åñòâåííàÿ âîéíà ãåíñåê – Ãåíåðàëüíèé ñåêðåòàð ãîð. – ãîðîä ãîðèñïîëêîì – ãîðîäñêîé èñïîëíèòåëüíûé êîìèòåò ãîðêîì, ÃÊ, ÌÊ – ì³ñüêèé êîì³òåò ÊÏ(á)Ó ãîðïàðòêîì – ãîðîäñêîé ïàðòèéíûé êîìèòåò ãð. – ãðàæäàíèí ÃÓËÀÃ – Ãëàâíîå óïðàâëåíèå ëàãåðåé (ÍÊÂÄ) ÄÀÑÎ – Äåðæàâíèé àðõ³â Ñóìñüêî¿ îáëàñò³ ÄÊÍÑ – Äåðæàâíèé êîì³òåò ç íàäçâè÷àéíîãî ñòàíó äîê. – äîêóìåíò åíêàâåäèñò – ñï³âðîá³òíèê ÍÊÂÑ çàì. – çàìåñòèòåëü ³í. – ³íø³ ÊÀ, ×À – Êðàñíàÿ Àðìèÿ, ×åðâîíà Àðì³ÿ êàïáóä³âíèöòâî – êàï³òàëüíå áóä³âíèöòâî ÊÃÁ, ÊÄÁ – Êìèòåò ãîñóäàñòâåííîé áåçîïàñíîñòè, Êîì³òåò äåðæàâíî¿ áåçïåêè êîëõîç (êîëãîñï) – êîëëåêòèâíîå õàçÿéñòâî, êîëåêòèâíå ãîñïîäàðñòâî ÊÏÓ, ÊÏ (á)Ó – Êîìóí³ñòè÷íà ïàðò³ÿ (á³ëüøîâèê³â) Óêðà¿íè) ÊÐÓ – Êîíòðîëüíî-ðåâ³ç³éíå óïðàâë³ííÿ ËÊÑÌÓ – Ëåí³íñüêà êîìóí³ñòè÷íà ñï³ëêà ìîëîä³ Óêðà¿íè ë-íò – ëåéòåíàíò ÌÃÁ – Ìèíèñòåðñòâî ãîñóäàðñòâåííîé áåçîïàñíîñòè ì³ñüêõàð÷îòîðã – ì³ñüêà òîðã³âëÿ õàð÷àìè, òðåñò ÌÏÂÎ – Ìåñòíàÿ ïðîòèâîâîçäóøíàÿ îáîðîíà ÌÒÑ – ìàøèííî-òðàêòîðíà ñòàíö³ÿ Íàðêîìçàã – Íàðîäíûé êîìèññàðèàò çàãîòîâîê ÍÊÂÄ, ÍÊÂÑ – Íàðîäíûé êîìèññàðèàò âíóòðåííèõ äåë, Íàðîäíèé êîì³ñàð³àò âíóòð³øí³õ ñïðàâ ÍÊÃÁ – Íàðîäíûé êîìèññàðèàò ãîñóäàðñòâåííîé áåçîïàñíîñòè îáêîì – îáëàñíèé êîì³òåò îêðóæêîì – îêðóæíîé êîì³òåò ïðåä. – ïðåäñåäàòåëü ïðî÷. – ïðî÷èå Ðàäíàðêîì – Ðàäà íàðîäíèõ êîì³ñàð³â ÐÈÊ – ðàéîííèé âèêîíàâ÷èé êîì³òåò ÐÊ – ðàéîííèé êîì³òåò ÐÊÊÀ – Ðàáî÷å-êðåñòüÿíñêàÿ Êðàñíàÿ àðìèÿ ÐÏÑ – ðàéîííûé ïîòðåáèòåëüñêèé ñîþç ñ. – ñåëî ñ. – ñòîð³íêà ÑÁ – Ñëóæáà áåçïåêè ÑÂÓ – Ñï³ëêà âèçâîëåííÿ Óêðà¿íè ÑÄ, ÑÑ – ï³äðîçä³ëè í³ìåöüêèõ îêóïàö³éíèõ êàðàëüíèõ îðãàí³â ñìò – ñåëèùå ì³ñüêîãî òèïó 71

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: Ñîâèíôîðìáþðî – Ñîâåòñêîå èíôîðìàöèîííîå áþðî ÑÐÑÐ (ÑÑÑÐ) – Ñîþç Ðàäÿíñüêèõ Ñîö³àë³ñòè÷íèõ Ðåñïóáë³ê ñ/ñîâåò – ñåëüñêèé ñîâåò ñò. – ñòàíöèÿ ñò. – ñòàðøèé ÓÐÑÐ – Óêðà¿íñüêà Ðàäÿíñüêà Ñîö³àë³ñòè÷íà Ðåñïóáë³êà ÷åê³ñò – ñï³âðîá³òíèê «×Ê» – íàäçâè÷àéíî¿ êîì³ñ³¿ ÷åë. – ÷åëîâåê ÷ë. – ÷ëåí

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

Àðõ³âí³ äæåðåëà ². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 197à, àðê.1. ²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 197à, àðê.50. ²²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 289, àðê.2. ²V.ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 289, àðê.3. V. ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 288, àðê.8. V². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 225, àðê.1. V²².ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 197à, àðê.39. V²²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 229, àðê.133. ²Õ. ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 197à, àðê.21. Õ. ÄÀÑÎ, Ô.Ï1, îï. 1, ñïð. 86, àðê.5,9. Õ². ÄÀÑÎ, Ô.Ï1, îï. 1, ñïð. 84, àðê.1. Õ²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 14, àðê.1. Õ²²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 188, àðê.1. Õ²V. ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 197à, àðê.25. ÕV. ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 289, àðê.4. ÕV². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 298, àðê.4. ÕV²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 244, àðê.26,27. ÕV²²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 89, àðê.2. Õ²Õ. ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 197à, àðê.3. ÕÕ. ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 4à, àðê.21. ÕÕ². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 98, àðê.1. ÕÕ²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 98, àðê.4. ÕÕ²²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 98, àðê.6. ÕÕ²V. ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 225, àðê.5. ÕÕV. ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 89, àðê.1. ÕÕV². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 197à, àðê.8. ÕÕV²². ÄÀÑÎ, Ô.Ï4, îï. 3Ï, ñïð. 298, àðê.19.

Ë³òåðàòóðà 1. Áàðáîñîâà (Ðóäåíêî) Â. Ï³äï³ëüíèê ç “Ïðàïîðà” // Ñóìè ³ ñóì÷àíè. – 2003. – 27 ñåðïíÿ. – Ñ. 7. 2. Áåëèíñêèé Â. Ñòðàíà Ìîêñåëü, èëè Îòêðûòèå Âåëèêîðîññèè. – Ê.: Âèä-âî ³ì. Îëåíè Òåë³ãè, 2008. – 376 ñ. 3. Ãîëîâ³í Ì. Íàáëèçèëè Äåíü Ïåðåìîãè // ×åðâîíèé ïðîì³íü. – 1994. – 17 âåðåñíÿ. – ¹ 38. – Ñ. 3. 4. Èñòîðèÿ ãîðîäîâ è ñåë Óêðàèíñêîé ÑÑÐ. Ñóìñêàÿ îáëàñòü. – Ê.: ÓÐÅ, 1980. – 700 ñ. 5. ²âàíóùåíêî Ã.Ì. Çàë³çîì ³ êðîâ’þ. ²ñòîðèêî-äîêóìåíòàëüí³ íàðèñè. – Ñóìè: Ñîáîð, 2001 – 192 ñ. 6. Êîðîãîä Á.Ë. òà ³í. Ñóìñüêà îáëàñòü ó ðîêè Âåëèêî¿ Â³ò÷èçíÿíî¿ â³éíè. – ÂÀÒ «ÑÎÄ», âèä-âî “Êîçàöüêèé âàë”, 2003. – 178 ñ. 7. Ëàâðèê Ï. Ï³äï³ëüíèêè ä³ÿëè ó Ñóìàõ // Ôðóíçåíåöü. – 1983. – 9 òðàâíÿ. – Ñ. 3. 73

Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: 8. Ëèòâèíîâ Â. Êîðè÷íåâîå “îæåðåëüå”. Äîêóìåíòàëüíîå ïîâåñòâîâàíèå î æåðòâàõ íàöèñòñêèõ ïðåñëåäîâàíèé – ãðàæäàíàõ áûâøåãî ÑÑÑÐ. Êí. 2. – Ê.: Àáðèñ, 2001. – Ñ. 481. 9. Ìàìîíòîâà Ý. Ïåðâûé äåíü è äðóãèå // Ïàíîðàìà. – 2005. – 2229 èþíÿ. – ¹ 25 (497). – Ñ. À8. 10. Ìîðãóí Ô.Ò. Ñòàë³íñüêî-ã³òëåð³âñüêèé ãåíîöèä óêðà¿íñüêîãî íàðîäó: ôàêòè ³ íàñë³äêè. – Ïîëòàâà: Äèâîñâ³ò, 2007. – 424 ñ. 11.ÎÓÍ-ÓÏÀ íà Ñóìùèí³ / Óïîðÿäíèê ²âàíóùåíêî Ã.Ì., ò. 1. – Ê., 2007 – 156 ñ. 12. ÎÓÍ-ÓÏÀ íà Ñóìùèí³ / Óïîðÿäíèê ²âàíóùåíêî Ã.Ì., ò. 2. – Ñóìè: ÔÎÏ Íàòàëóõà, 2009. – 232 ñ. 13. – Ïåòðåíêî Ì. ²ì’ÿ íà îáåë³ñêó // Íîâèíà. – 2001. – 22 ÷åðâíÿ. – 26 (546) 14. Ïóñòü ïîìíèò ìèð ñïàñåííûé / Ðóêîïèñíèé çá³ðíèê. – Ñóìè, Êëóá “Â÷èòåëü-âåòåðàí”, 2003. 15. Ñèêîðñêèé À. Çàïèñêè î ïîäïîëüå // Ïàíîðàìà. – 2008. – 3 ñåíòÿáðÿ. – ¹ 35 (507). – Ñ. À17. 16. Ñóìñêàÿ îáëàñòü â ïåðèîä Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû 19411945. Ñáîðíèê äîêóìåíòîâ è ìàòåðèàëîâ. – Ê., Íàóê. äóìêà, 1988. – 440 ñ. 17. Ñóìû: Êðàòêàÿ ñïðàâî÷íàÿ êíèãà. – Õ.: Ïðàïîð, 1979. – 168 ñ. 18. Ôåíîìåí “áàíäåðîôîáèè” â ðóññêîì ñîçíàíèè / Çá³ðêà ñòàòåé. – Ê., 2007. – 44 ñ. 19. Øòåïà Ï. Ìîñêîâñòâî. – Äðîãîáè÷: Â³äðîäæåííÿ, 2007. – 412 ñ.

îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü ÇÌ²ÑÒ Ïåðåäìîâà .............................................................................................. 3 Ç ÷îãî ïî÷àëîñÿ äîñë³äæåííÿ ................................................................. 5 Ïàðò³éíå ï³äï³ëëÿ .................................................................................... 5 Ï³îíåðè ³ øêîëÿð³ â ïåðøèõ ëàâàõ… ....................................................... 7 Ñóìñüê³ ïàðòèçàíè .................................................................................. 8 Ùå ðàç ïðî Ì. Áàäàºâó ........................................................................ 12 Àíòèôàøèñòñüêå ï³äï³ëëÿ ...................................................................... 13 Ìîëîä³æíà ãðóïà Ä. Êîñàðåíêà ............................................. 13 Ãðóïà Î.Ä. Ï³äîïðèãîðè ........................................................ 18 Ï³äï³ëëÿ Ñ.Ñ. Ñàïóíà............................................................. 19 Ïàðòèçàíè ³ íàñåëåííÿ .......................................................................... 22 Â³éñüêîâîïîëîíåí³ ìîðÿêè .................................................................... 26 Çáèòêè îáëàñò³ ...................................................................................... 30 «Ïîäÿêà» âîæäÿ ..................................................................................... 30 Ï³ñëÿìîâà ............................................................................................. 31 Äîäàòêè................................................................................................. 33 Ñïèñîê ñêîðî÷åíü ................................................................................. 71 Àðõ³âí³ äæåðåëà..................................................................................... 73 Ë³òåðàòóðà ............................................................................................. 73

Íàóêîâî-ïîïóëÿðíå âèäàííÿ Ñóìè ó 1941-1943 ðîêàõ: îô³ö³îç òà ä³éñí³ñòü

Àâòîð-óïîðÿäíèê: Áóáíîâ Â.Â.

Íà ïåðø³é ñòîð³íö³ îáêëàäèíêè –

Çäàíî äî íàáîðó 20.06.2010 ð. Ï³äïèñàíî äî äðóêó 5.09.2010 ð. Ôîðìàò 60õ84 1/16. Ãàðí³òóðà Ïðàãìàòèêà. Ïàï³ð îôñåòíèé. Äðóê îôñåòíèé. Óìîâí.-äðóê. àðê. 4,75. Îáë³ê.-âèä. àðê. 5,00. Òèðàæ 100 ïðèì.