H.K.S.V. SINDS 1898
KIPPEN ALS LIEFHEBBERIJ
Kippen, of eigenlijk hoenders en dwerghoenders, laten zich eenvoudig te houden als je over een eigen erf beschikt. Ze lopen vrij rond of verblijven in een ren en beschikken over een droog nachthok. Zijn tevreden met graan, grit en water en leveren smakelijke eieren op. En als de ruimte beperkt is, laat een krielhoen zich eenvoudig inpassen. Dit is een eenvoudige weergave, maar zolang hoenders gezond zijn, tijdig voer en water ontvangen kan een hoen probleemloos voor jarenlang plezier zorgen. Als dan het besluit wordt genomen om actief rashoenfokker te worden en jaarlijks een tentoonstelling bezoekt en kuikens uitbroedt moet meer georganiseerd worden, maar blijft in de basis het houden van hoenders als liefhebberij een prachtige hobby. Om iets meer te weten over het houden van hoenders is dit boekwerkje samengesteld zodat een vliegende start ingezet kan worden. De keuze voor een ras is sterk persoonlijk en door gesprekken met andere ervaren liefhebbers kunnen zij dit keuzeproces vereenvoudigen. Om die reden gaat dit boekje niet in op de verschillende rassen maar geeft een goed beeld van een dier dat eerst door het leven ging als schuw boshoen en nu honderden rassen, kleurslagen en variëteiten onder zijn nakomelingen mag rekenen.
INTRODUCTIE
Kippen als liefhebberij
Gedrag van kippen
Kippen zijn sociale dieren die van nature leven in kleine groepjes van een haan, enkele hennen en eventueel kuikens. De groep heeft een duidelijke rangorde. Dat noemen we de pikorde. De dieren kennen elkaar en respecteren de sterkste van de groep. De haan verdedigt zijn hennen en zijn territorium tegen indringers en waarschuwt voor gevaar. Hij lokt de hennen naar voedsel en naar een veilige slaapplaats. Kippen kletsen heel wat af met elkaar. Wetenschappers onderscheiden wel dertig verschillende geluiden. Daarmee vertellen ze hoe ze zich voelen, wat ze willen, wie de baas is, dat ze een ei hebben gelegd. Een kip is de hele dag in de weer en heeft slechts een paar uur per dag vrij waarin zij niets ‘moet’. En als ze niets moet, neemt ze een stofbad of zandbad en poetst ze haar verenkleed met vet uit de vetnippel op de rug. Deze handelingen bevorderen het welbevinden van een kip. Een belangrijke soorteigenschap van de gedomesticeerde kip is dat ze scharrelt. Het gedrag kenmerkt zich door nieuwsgierigheid. De grootte van een gebied waarover een toom zich verspreidt is afhankelijk van de beschikbaarheid van voedsel, geschikte slaapplaatsen en geschikte schuilplaatsen. Zoekend naar voedsel krabben ze de grond los en onderzoeken deze met de snavel op eetbare zaken, zoals zaden, wormpjes, insecten. Bij voldoende voedselaanbod zijn kippen opmerkelijk honkvast en verplaatsen ze zich zelden meer dan vijftig meter van hun overnachtingsplaats. Het gebied van verwilderde kippen kan zich uitstrekken tot een halve hectare. De maximaal gemeten afstand die een toom kippen aflegt is gemeten in Thailand: 32 kilometer.
De KIP
Als oerkip wordt een fazantachtige beschouwd. Alle kippen stammen af van het rode Kamhoen, ofwel de Gallus gallus. Het meest waarschijnlijk is dat alle moderne kippenrassen afstammen van de Gallus gallus gallus ofwel het Cochin-chinese rode kamhoen. Een indicatie hiervoor zou ook kunnen zijn, dat de oudst bekende kippenrassen namelijk de Cochin, het zijdehoen en de Chittagong uit China stammen.
2
3
Leg & broed periode
Eieren leggen
De meeste hobbyisten houden kippen voor de eieren. Door legnesten in het kippenhok aan te brengen kan het eieren leggen enigszins worden gestuurd. Loslopende kippen die een vrij leventje gewend zijn, willen nogal eens van legplaats veranderen. Door de dieren goed te observeren, kom je er meestal wel achter waar ze hun eieren leggen. Het leggen van een ei gaat bovendien gepaard met een hoop gekakel. Echt geheim houden ze hun zelfgekozen legplaats zelden. Hennen hebben een voorkeur voor een ruime, rustige, donkere plek. Het legnest moet bovendien voldoende privacy bieden. Sommige hennen zijn daarin tamelijk kieskeurig. Als gemiddelde geldt één legnest op drie hennen. De legnesten moeten liefst gelijk van positie, vorm en grootte zijn, anders ontstaat een voorkeur voor het ene nest boven het andere, waardoor de mindere buiten gebruik raakt. Het leggen van een ei luistert nogal nauw. Gemiddeld doet een kip daar anderhalf tot twee uur over. Logisch dus dat ze daarvoor het beste plekje uitzoekt.
Andere invloeden op de leg
Ook de leeftijd van de kippen, de gezondheid en de rui zijn van invloed op de leg. Evenals het aantal lichturen. Om te leggen heeft een kip over het algemeen minimaal 13 uur licht nodig. Dit is echter ook afhankelijk van het ras. De hybridelegrassen die professionele pluimveehouders gebruiken, blijven het hele jaar door goed blijven leggen. Ook Leghorns staan bekend als goede leggers. Bij veel rassen, zoals het Twents hoen, is de legkracht verbeterd door inkruising van deze Leghorns. Van andere rassen is door middel van selectie de legkracht verbeterd. Bovendien bestaan er binnen de verschillende rassen stammen die wel goed doorleggen en stammen die deze eigenschap niet hebben. Ook zijn 4
er kippen die in de winter af en toe een eitje blijven leggen. Maar de meeste hobbyhoederrassen moeten het van de voorjaars- en zomerleg hebben. Pas dan komt de eiproductie goed op gang. Vechthoenders zijn in het algemeen slechte leggers. Ook minder voor de hand liggende factoren hebben invloed op het leggedrag, zoals het stalklimaat.
Broedsheid
De ene kip wordt makkelijker broeds dan de andere. Dat heeft onder meer met het ras en met het seizoen te maken. Maar de broedsheid kan ook worden beïnvloed door de voeding en door de eieren te laten liggen. Blijft een hennetje constant op het nest zitten en pikt ze naar degene die de eitjes onder haar wil weghalen, dan is ze waarschijnlijk broeds. Kippenhouders maken onderscheid tussen gewenste en ongewenste broedsheid. Wilt u de hen laten broeden, plaats deze hen dan ‘s avonds voorzichtig op een nest met een aantal kalkeieren, waar ze op kan broeden. Gebruik niet meteen broedeieren om te testen of de hen wel goed broeds is. Soms stopt een hen al na 3 dagen. De broedeieren zijn in dat geval onbruikbaar. Laat de hen daarom eerst vier dagen op de kalkeieren zitten. Houdt ze dit vol, dan kunnen de broedeieren eronder. Doe dit ’s avonds of ‘s nachts.
Broedperiode
De broedsheid duurt doorgaans zo’n drie weken, krielen doen er een dag korter over. Sommige hennen eten in die periode niet of nauwelijks. Het komt zelfs voor dat ze zich letterlijk doodbroeden. Wanneer dit gevaar dreigt, haal de hen dan twee keer per dag van de eieren, neem de eitjes weg en geef haar buiten het hok eten en drinken. Geef haar telkens zo’n twintig minuten niet de kans het nest op te gaan.
5
1. Leg onder het nest een graszode die u enigszins vochtig heeft gemaakt. Dit voorkomt dat de eieren uitdrogen. 2. Haal tijdens de broedperiode eventueel eieren buiten de broedplek weg. De kip merkt het wanneer er geen leven meer in het ei zit en zal deze uit het nest duwen. 3. Plaats de water- en voerbak liefst niet te dicht bij het nest. De hen moet dan echt even van het nest af en kan tegelijkertijd haar behoefte doen. 4. Voer de hen gemengd graan. 5. Zijn de eieren ongeveer 18 dagen bebroed, maak ze dan een beetje vochtig met de plantenspuit. Dit is bevorderlijk voor het uitkomen van de eieren. 6. Rond de 20e dag hoort u gepiep. Een dag later komen de kuikens uit het ei. Bij krielen komen doorgaans al na 19 dagen de eieren uit.
Leg & broed periode
Bij kippen die broeds worden, maar op onbevruchte eieren zitten, kunnen de eieren worden vervangen door exemplaren die wel bevrucht zijn. Is de kip broeds en zijn de eieren bevrucht, hou dan rekening met het volgende:
Broedmachine
Er gaat niets boven een broedende hen, maar wanneer de kippen niet zo makkelijk broeds worden, is een broedmachine een goed alternatief. In de broedmachine heerst permanent dezelfde temperatuur en luchtvochtigheid. De ideale temperatuur ligt op 37,6 graden Celsius. Dit is de temperatuur gemeten aan de bovenzijde van het kippenei. Een thermostaat zorgt ervoor dat de lampen aangaan wanneer het te koud is, en dat ze uitgaan wanneer het te warm is. Geregeld controleren is wel noodzakelijk. Dat geldt ook voor de luchtvochtigheid. Voor een goed broedresultaat is gedurende de eerste zestien dagen van het broedproces een relatieve luchtvochtigheid van 55 procent noodzakelijk. Vanaf de zeventiende dag moet de luchtvochtigheid naar 65 procent. Plaats eieren die ongeveer zeven dagen oud zijn in de broedmachine en keer ze vervolgens dagelijks om. Vanaf dag 20 kunnen de kuikens een gaatje in het ei pikken, waarna ze een dag later uit het ei kruipen. Nadeel van de broedmachine is dat de kuikens geen moederkloek hebben die ze van alles leert. Kuikens uit de broedmachine kunnen dus niet zo maar bij de andere kippen. Ze zullen in een opfokruimte of een kistje met een warmtelamp op moeten groeien. Broedmachines zijn te koop, maar ook zelf te maken.
Kuikens
Scherm de ruimte waar de moederkip en de kuikens in zitten, goed af zodat er geen kuiken uit kan. Wanneer een kuiken niet meer bij de kloek kan, bestaat het gevaar dat het sterft aan onderkoeling. Zijn de kuikens ouder dan 2 weken, dan mogen ze even buiten lopen, mits het warmer is dan 20 graden. Blijf wel altijd op de kuikens en kloek letten. Wie geen kuikens wil, maar wel een haan wil aanhouden, raapt de eieren tijdig.
Kuikens uit de broedmachine
Kuikens hebben de eerste weken zes weken warmte nodig. Dit is met een warmtelamp te bereiken (rode warmtelampen hebben de voorkeur, witte kunnen het pikken bevorderen). Het hok moet tochtvrij zijn. Met het op hoogte stellen van de lamp is de temperatuur regelen. Houd voor de eerste week een temperatuur aan van 35 graden, elke week aflopend met 2 graden tot een temperatuur van 25 graden is bereikt en er voldoende veertjes op de kuikentjes zijn gegroeid. Dan binnen een week geleidelijk de warmte wegnemen. De eerste 24 uur hebben de kuikens geen eten of drinken nodig. Dit is doorgaans de tijd dat de kuikens onder in de broedmachine doorbrengen, als ze eenmaal uit het ei zijn. Na die 24 uur krijgen ze water en opfokvoer. Doe drinkwater in ondiepe bakjes om verdrinking te voorkomen of bied het drinkwater aan in een speciaal flesje voor kuikens. Geef eventueel een klein handje gebroken graan. Voor kuikens van 0-8 weken is er opfokvoer nr. I, van 8-16 weken opfokvoer nr. II en vanaf 16 weken kan er legkorrel of legmeel worden gevoerd.
6
7
Grit is belangrijk voor de hardheid van de eierschaal. Krijgen de kippen te weinig grit, dan kunnen ze windeieren (eieren zonder schaal) gaan leggen of in hun eigen eieren gaan pikken en dat nog lekker gaan vinden ook. Kippengrit is ook noodzakelijk om het voer in de spiermaag te vermalen, kippen hebben immers geen tanden of kiezen.
Voeding van kippen
Water voor kippen
Kippen zijn gek op groenvoer. Ze eten graag gras, maar ook groenten, fruit en kruiden. Muur, ook wel vogelmuur genoemd (in het Engels Chickenweed), is een van de favorieten van de kip. Geen wonder: behalve dat ze het lekker vinden, bevat het ook nog eens belangrijke bouwstoffen: ijzer, calcium, magnesium, kalium, kiezelzuur en vitamine C. Kruiden door het voer kunnen de smakelijkheid vergroten. Daarnaast zijn ze van invloed op de gezondheid van de kip. De spijsvertering, stofwisseling en het immuunsysteem kunnen erdoor worden verbeterd.
8
Ook met brandnetel, lijnzaad, paardenbloem en kamille valt bij kippen heel wat eer te behalen.
Hebben de kippen de ruimte en kunnen de kuikens een eigen groepje vormen, dan is het mogelijk ze al eerder los te laten. Kuikens die geen concurrentie hebben van volwassen kippen kunnen uiteraard al met zes weken naar buiten. Plaats ze eerst in een rennetje, zodat ze leren waar ze thuis horen.
Kippen hebben behoefte aan water en vast kippenvoer. Dat voer kan bestaan uit groenvoer, zaden en granen, wormen en insecten. Ook is er speciaal legvoer voor kippen of onderhoudsvoer. Kippen die los lopen, voorzien zelf voor een groot deel in hun voedsel. Zij kunnen twee keer per dag wat graan (niet teveel, want daar worden ze al gauw te dik van) en legkorrel of legmeel bijgevoerd krijgen. Legkorrel wordt gemaakt door de verschillende ingrediënten zeer fijn te vermalen, te verhitten en vochtig te maken, zodat ze geperst kunnen worden. Legmeel wordt doorgaans grover gemalen, waardoor de vezels grotendeels behouden blijven. Vezels activeren de spiermaag en dragen bij aan een goede darmfunctie. Bij goed legmeel zijn de afzonderlijke ingrediënten nog enigszins te onderscheiden.
voeding & gezondheid
Plaats kuikens niet zomaar bij andere kippen, ze kunnen doodgepikt worden. Pas na ongeveer 20 weken kunnen ze zich beter verdedigen, de beste tijd hiervoor is de ruitijd.
Eieren bestaan voor 65 procent uit water. Zeker bij leggende kippen is daarom een constant aanbod van schoon water belangrijk. Een globale richtlijn is dat kippen ongeveer 2,5 keer de droogvoergift aan water opnemen onder normale omstandigheden. Een groot deel van de eivorming vindt gedurende de nacht plaats. Kippen drinken daarom vaak extra enkele uren voordat het donker wordt. Voor een goede productie moet dus ook laat in de middag nog steeds ruim water aanwezig zijn. Kippen kunnen niet slikken. Ze gooien hun kop achterover om het water te laten zakken. Daarom is het handig de drinkbak zo te plaatsen dat de rand hiervan gelijk is aan de rughoogte van de kip. Dit gaat tevens vervuiling van het water tegen. Jonge kuikens herkennen in eerste instantie geen water. Ze pikken naar blinkende oppervlaktes. Doordat ze het water in de bek voelen, leren ze drinken. De karakteristieke drinkbeweging met opgeheven kop is aangeboren.
Gezondheid van Kippen
Een kip is op het gebied van verzorging in hoge mate zelfvoorzienend. Dat neemt niet weg dat ze geregeld op gezondheid geïnspecteerd moet worden. Worminfecties, luizen, vlooien en mijten en kalkpoten zijn de meest voorkomende kwalen. Voor hobbykippen die naar tentoonstellingen gaan, is vaccinatie tegen Pseudo-Vogelpest of Newcastle Disease verplicht.
9
huisvesting
Blijven de kippen in de ren, dan is het goed regelmatig tuin- of groenteafval in de ren te gooien. De dieren hebben dan wat te doen. Let wel op: afval bederft snel. Ook het omspitten van de vastgelopen grond in de buitenuitloop hoort bij de standaard verzorging. Enerzijds om de dieren te kunnen laten pikken in losse grond en anderzijds om de ziektedruk te verlagen.
Weren van roofdieren
Om te voorkomen dat de vos de kippen pakt, kan de afrastering worden verhoogd en eventueel voorzien van een stroomdraad. Plaats in elk geval bovenop een stuk gaas van ongeveer dertig centimeter dat naar buiten uitsteekt. Vossen zijn klimmers. Ze kunnen wel tegen drie tot vier meter hoog gaas opklimmen. Maar zo’n horizontaal stuk gaas weerhoudt ze ervan om dichter bij de kippen te komen. Ook zal de afrastering een stuk de grond in moeten, zodat de vos er niet onderdoor kan. Belangrijk is verder dat ‘s avonds de deur van het kippenhok wordt dicht gedaan. Kippen kunnen dit zelf doen, dankzij een handig systeem van bewegende zitstokken.
Zandbad of stofbad Huisvesting
Kippen hebben behoefte aan voldoende afzonderings- en ontspanningsmogelijkheden. Hiertoe dienen een lage beplanting en een wat humusrijke bodem, waar bladeren op vallen en kunnen verteren. Ter bescherming tegen natuurlijke vijanden zoals roofvogels en vossen is voor vrij rond lopende kippen een nachthok vaak afdoende, met daarin een zitstok, waar de dieren op kunnen zodra de avond invalt. Pluimvee heeft dus ruimte nodig, alle mooie, kant-en-klare aangeboden houten hokjes met een rennetje ten spijt. Per volwassen kip moet je minstens rekenen op een paar vierkante meter. Krielkippen of dwerghoenders kunnen uiteraard met wat minder ruimte toe. Een kip is een beweeglijk dier dat graag scharrelt. Te veel kippen in een te klein hok kan Verenpikken onder elkaar veroorzaken en de ziektedruk verhogen.
Kippenhok en kippenuitloop
Er zijn diverse huisvestingsmogelijkheden. Rond het kippenhok kan wat beplanting worden aangelegd, zodat de kippen in de schaduw kunnen zitten. Beplanting geeft ze ook beschutting tegen roofvogels.
Kippenren
Een ideale ren voor zes leghennen is minimaal 18 vierkante meter groot. Een dergelijke ruimte kan in drieën worden verdeeld, zodat de kippen kunnen rouleren. Gaan de kippen overdag het erf op of het weiland in, dan volstaat een nachthok dat op 1 vierkante meter ruimte biedt aan drie kippen. 10
Belangrijk is dat kippen een zandbad of stofbad kunnen nemen. Zo’n bad is nodig om zich te ontdoen van parasieten. Hebben de kippen de vrijheid, dan zoeken ze zelf wel een geschikte plek. Blijven de kippen in de ren of in het hok, plaats dan een bak met een opstaande rand van ongeveer 20 cm en vul deze met schoon, wit zand.
Kippen in de tuin
Kippen vinden het heerlijk om samen met de mens in de tuin te ‘’werken’’. Gaat er een schop in de grond, dan zijn ze er al gauw bij om te kijken of er een wormpje tevoorschijn komt. Wordt er geveegd of geharkt, dan inspecteren ze graag of ze nog wat insecten kunnen scoren. In een normale tuin kunnen het beste zo’n drie kippen worden gehouden. De tuin kan zo worden ingericht dat de kippen er geen kwaad kunnen. De kippen krijgen de ruimte en dragen op hun manier bij aan het onderhoud van de tuin. Kippen zijn namelijk handige tuinhulpjes. Om kippen in de tuin tot een succes te maken, is het van belang planten te kiezen waar ze geen belangstelling voor hebben of waar ze juist wel van mogen eten. Vruchtdragende struiken, zoals vlier, en zonnebloemen zijn zeer geschikt voor een tuin waar kippen rondscharrelen.
Kippen in de moestuin
Kippen kunnen na de oogst van groenten de moestuin helpen onkruidvrij te maken. Vooral in het najaar en in de winter kunnen kippen in de moestuin een nuttige functie vervullen. Overblijvende groenten, zoals boerenkool, kunnen worden afgeschermd. Of de moestuin kan zo worden ingericht dat een deel wel en een deel niet toegankelijk is voor kippen. 11
bezoeK voor meer informatie: > www.hksv.nl > www.bpkvborne.nl > www.facebook.com/ noabershow > www.levendehave.nl/ kennisbank/pluimvee
DEZE BROCHURE WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
NOA B ERS H OW
... de gezelligste kleindiershow van Twente
DIERENBEELDBANK.COM