carve the wave I τομή στο κύμα by electra_pol

τομή κέντρο

στο ξυλοναυπηγικής

κύμα στο

λιμένα Σούδας

Οκτώβριος 2020, Αθήνα

“

Αυτή η στιγμή είναι αφιερωμένη στα χιλιάδες καΐκια που άμυαλα δολοφονήθηκαν από την αμέλεια και την άγνοια των διοικούντων παίρνοντας μαζί τους μεγάλο μέρος από τον ελληνικό πολιτισμό, τη θάλασσα και τις ελπίδες μας. Κώστας Γουζέλης

”

τομή κέντρο

στο ξυλοναυπηγικής

κύμα στο

λιμένα Σούδας

σπουδάστριες: Πολύζου Ηλέκτρα, Σκάσση Αναστασία-Μαρίνα επιβλέποντες καθηγητές: Αγγελής Γεώργιος - Ζαχαριάδης Ιωάννης σύμβουλος: Καραδήμας Κωνσταντίνος

Οκτώβριος 2020 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα

περιεχόμενα: νεών ιστορίες _ σελ. 10 ακολουθώντας την οδηγία _ σελ. 12 ο τόπος _ σελ. 16

το οικόπεδο _ σελ. 24 η χάραξη _ σελ. 28 το χρώμα _ σελ. 46 το στέγαστρο _ σελ. 48 επίλογος _ σελ. 52 Αθηνά εκ του μηδενός _ σελ. 54 βιβλιογραφία _ σελ. 56

Ξεκινώντας με αυτή τη φράση του Γουζέλη επισημαίνουμε ότι η διπλωματική αυτή εργασία αποτελεί μια προσπάθεια κατασταλτικού παράγοντα, όσον αφορά την καταστροφή και τη λήθη των ξύλινων παραδοσιακών σκαφών. Περιστρέφεται γύρω από τη συγκρότηση ενός κέντρου ξυλοναυπηγικής στον παλαιό λιμένα της Σούδας, σημείο αρκετά κομβικό, αλλά συγχρόνως και παραγκωνισμένο από τον ιστό της πόλης. Η πρόταση, σε ό,τι αφορά την χωροθέτηση και τον διαχωρισμό των λειτουργιών στο σημείο μελέτης, αφορά στη δημιουργία μιας διμερούς δομής. Οι λειτουργίες που εντοπίζονται είναι η λειτουργία του ναυπηγείου μαζί με ένα δημόσιο υπαίθριο χώρο ναυπήγησης και επισκευής των σκαφών, και αυτή της σχολής ξυλοναυπηγικής. Ωστόσο, ο βασικός στόχος της λύσης ήταν ο συνδυασμός κατά το δυνατόν αυτών των λειτουργιών. Η πρόθεση ήταν ο χώρος του ταρσανά να καταστεί άμεσα επισκέψιμος, να λειτουργήσει δηλαδή ως ένα ανοιχτό μουσείο που διδάσκει και αναδεικνύει συνεχώς τόσο την τέχνη της ξυλοναυπηγικής όσο και την μακρά ιστορία της Κρήτης στον τομέα αυτό. Όπως κάθε δημιούργημα έχει μία αφορμή που το γέννησε, έτσι και για μας, αφορμή για την επιλογή του θέματος και του τόπου για αυτήν την ερευνητική εργασία, ήταν ένας συνδυασμός διαφόρων παραγόντων. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μας, έπεσε στα χέρια μας μια εφημερίδα που έθιγε το ζήτημα της καταστροφής των ξύλινων αλιευτικών σκαφών, με προτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον έλεγχο της υπεραλιείας. Καθώς και οι δύο προερχόμαστε από νησιά με σημαντική ναυπηγική ιστορία, ενδιαφερθήκαμε να μάθουμε περισσότερα. Αργότερα, έπεσε στην αντίληψη μας ένα άρθρο για μια εικαστικό που αναπαλαιώνει και «διασώζει» εγκαταλελειμμένα, παλιά ξύλινα καΐκια στη Σχοινούσα και στα Κουφονήσια, αλλά και ενός αυστριακού φωτογράφου που έμεινε πέντε χρόνια στο νησί της Πάρου, προσπαθώντας να σκιαγραφήσει τη ζωή των ψαράδων. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει: «Είναι ένα ιδιαίτερο είδος ανθρώπου. Γι’ αυτούς, υπάρχει μόνο το σκάφος, η θάλασσα και τα ψάρια. Τίποτα άλλο». Ανακαλύψαμε το έργο του αρχιτέκτονα Κώστα Γουζέλη, ο οποίος είχε γυρίσει μία σειρά από ντοκιμαντέρ στην προσπάθεια του να διασώσει και να προβάλει την ξυλοναυπηγική τέχνη. Ένα από αυτά προβάλλεται σήμερα εδώ. Ταυτόχρονα, ήρθαμε και σε επαφή με μία σειρά από διπλωματικές εργασίες, στη διάρκεια των σπουδών μας, οι οποίες αφορούσαν το ζήτημα αυτό. Έτσι, αποφασίσαμε να το διερευνήσουμε και να μιλήσουμε με ανθρώπους που ασκούν ακόμα την τέχνη, αλλά και να διαβάσουμε όσα περισσότερα πλαισιώνουν το θέμα αυτό. Καταλήξαμε, λοιπόν, στη δημιουργία ενός κέντρου ξυλοναυπηγικής με σκοπό τη διάσωση και τη διατήρηση της παραδοσιακής τέχνης, βαθιά εμπειρικής και βιωματικής, που τείνει να χαθεί. Η διπλωματική εργασία θα εστιάσει στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να λειτουργήσει ένα σύγχρονο και δημόσιο κέντρο ξυλοναυπηγικής, ενταγμένο σε ένα ιδιαίτερο τόπο, στα όρια της πόλης της Σούδας και συγχρόνως φυσικό τοπίο, επάνω στο εμπορικό της λιμάνι. Θα παρουσιαστεί ο τρόπος με τον οποίο αφενός προσεγγίστηκε το θέμα και αφετέρου η συνθετική διαδικασία. Έγινε προσπάθεια να βρεθεί μια μεθοδολογία η οποία θα ακολουθούσε την επεξεργασία του θέματος σε κάθε στάδιο. Ο τρόπος εργασίας ξεκινά από την ανάλυση (οικόπεδο, ανάγκες, λειτουργίες, αισθήσεις) και καταλήγει στην πρόταση (έκφραση της ιδέας σε αρχιτεκτονικό χώρο).

νεών ιστορίες

Αρχικά, θα γίνει μια αναφορά στην έννοια του ταρσανά και στην σύνδεσή του με το νησί στο οποίο βρισκόμαστε, καθώς και στην οδηγία της ευρωπαϊκής ένωσης για την καταστροφή των ξύλινων καϊκιών που ηταν και ο λογος ευαισθητοποίησης μας και επιλογής του θέματος.

Ο Ταρσανάς ή Καρνάγιο αποτελεί μικρές ναυπηγικές μονάδες και νεώρια στα οποία ανελκύονται μικρά σκάφη, συνήθως αλιευτικά και λέμβοι για καθαρισμούς, υφαλοχρωματισμούς αλλά και φύλαξη. Με την πάροδο του χρόνου, οι παραπάνω χώροι, από μικροεπισκευαστικές ζώνες μετατράπηκαν σε χώρους ναυπήγησης μεγαλύτερων σκαφών. Ο όρος Kαρνάγιο ή Καρενάγιο ήταν αυτός που επικράτησε στις ενετοκρατούμενες περιοχές. Τοποθετούνται σε τμήματα του αιγιαλού, εντός λιμένων ή όρμων, που έχουν φυσική ομαλή κλίση, όπου παρέχεται η δυνατότητα ανέλκυσης και καθέλκυσης μικρών σκαφών (κυρίως ξύλινων), για εργασίες επισκευής. Η Κρήτη διέθετε ένα από τα σημαντικότερα νεώρια της εγχώριας και μη ναυπηγικής ιστορίας. Τα Ενετικά Νεώρια είναι από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία στο Παλιό λιμάνι των Χανίων. Κατασκευάστηκαν τον 16ο αιώνα, όταν ο στόλος των Ενετών κυριαρχούσε στη Μεσόγειο. Την ανάγκη επισκευών του στόλου κάλυψαν τα Ενετικά Νεώρια, που είναι γνωστά και ως Αρσενάλια, από την λατινική λέξη «arsenalli». Το 1599 το συγκρότημα αποτελούνταν από 17 Νεώρια, ενώ λίγο αργότερα ξεκίνησε η κατασκευή ακόμα πέντε προς τα ανατολικά του λιμανιού, των Νεωρίων του Μόρο. Τα Ενετικά Νεώρια ήταν μεγάλες πέτρινες κατασκευές, με αψιδωτή πρόσοψη. Ανοικτά προς την θάλασσα, ώστε να μπορούν τα πλοία να φτάνουν ως το εσωτερικό τους ανεμπόδιστα, θολοσκέπαστα και επικοινωνούσαν μεταξύ τους με τοξωτά ανοίγματα στους εσωτερικούς τοίχους και έκλειναν με ξύλινες πόρτες.

η οδηγία

Εναπομείνοντα καρνάγια στον Ελλαδικό χώρο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην προσπάθεια για μείωση της υπεραλίευσης, εξέδωσε οδηγία από το 1991 για την απόσυρση των καϊκιών και την κατάθεση της άδειας αλίευσης. Την τροποποίησε το 2014 οδηγώντας στην πλήρη καταστροφή των καϊκιών. Με καινούργιες αποφάσεις, ξεκίνησε η καταστροφή και άλλων ξύλινων καϊκιών με αποζημίωση, αντί αυτό να διατεθεί για τη συντήρησή τους. Ο Ελληνικός Σύνδεσμος Παραδοσιακών Σκαφών, που ιδρύθηκε το 1999, έχει κάνει τεράστιο αγώνα προκειμένου να αποτρέψει την καταστροφή των ξύλινων αλιευτικών σκαφών που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Επισημαίνει ότι πρόκειται για μια τέχνη, που δυστυχώς σταδιακά χάνεται και μαζί της χάνονται όχι μονάχα αυτά τα σκαριά, αλλά και ολόκληρος ο κόσμος του ταρσανά με τους μαστόρους, τους βαφείς, καλαφάτες, ιστιοράφτες, αρμαδώρους, μηχανικούς, παραγιούς, τα εργαλεία, τη γλώσσα, τους στίχους, τα τραγούδια τους. Ο Σύλλογος πρότεινε την αλλαγή της χρήσης των καϊκιών, όταν αυτά αποσύρονται, σε τουριστικά ή ιδιωτικά, αντί της καταστροφής τους. H ελληνική παραδοσιακή ναυπηγική βιομηχανία δεν έχει ακόμη ανακάμψει, παρά τις σημαντικές προσπάθειες οργανώσεων και συλλόγων. H χώρα με μια από τις σημαντικότερες ναυτιλίες στον κόσμο, δεν διαθέτει τους πόρους, αλλά συγχρόνως και τη βοήθεια από το κράτος, για να κατασκευάσει και να επισκευάσει τα ξύλινα σκαριά που όφειλε να προσέχει σαν μουσειακά αντικείμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συνεχής συρρίκνωση των εναπομεινάντων ταρσανάδων στο νησί της Σύρου. Παρά την αντιμετώπισή τους ως “διατηρητέα μνημεία” (ΦΕΚ Β’92/20-01-2015), δεν τους δίνεται η σημασία που τους αρμόζει, ενώ συγχρόνως δυσχεραίνεται η λειτουργία τους λόγω διαφόρων νομικών περιορισμών. Το ίδιο ισχύει για τα περισσότερα ναυπηγεία της Ελλάδος, σε περιοχές όπως στη Σάμο, στις Σπέτσες, στο Τρίκερι του Βόλου και στην Κοιλάδα της Αργολίδας. “Έχουμε γη και πατρίδα όσο έχουμε πλοία στη θάλασσα”, είπε ο Θουκυδίδης, φιλοσοφική διδαχή που παραμένει επίκαιρη στις μέρες μας. Και συνεχίζοντας ο κύριος Γουζέλης συμπληρώνει: “Η ποιότητα σχέσης με τη φύση του ξύλινου ιστιοφόρου με ένα πλαστικό ταχύπλοο είναι πολύ διαφορετική. Δεν έχει βία. Έχει μια καλλιτεχνική ποιότητα η πάλη ενός ιστιοφόρου με δυνάμεις απείρως ανώτερες από τον εαυτό μας. Δυνάμεις που προσπαθείς να δαμάσεις πηγαίνοντας μαζί τους, ελαφρύνοντας τις πιέσεις, βρίσκοντας μια αρμονική συνύπαρξη για να καταφέρεις να ολοκληρώσεις μια διαδρομή και στο τέλος να αισθανθείς ότι βρίσκεσαι στα πόδια των θεών.” Είναι γνωστό ότι μέχρι σήμερα η κατασκευή και χρήση των τρεχαντηριών γίνεται από απλούς, λαϊκούς ανθρώπους, χωρίς να υπεισέρχεται ουσιαστικά ο σύγχρονος ειδικός τεχνίτης. Αυτό είναι αρκετά σημαντικό γιά να επιβιώσει μία παραδοσιακή κατασκευή και να λειτουργήσει μέσα στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. “Την τέχνη της κλέβεις, δεν στην μαθαίνουν”, αναφέρει ναυπηγός στoν ταρσανά της Πάρου. Οι τεχνίτες που ασκούν ακόμη το επάγγελμα ανήκουν στην προηγουμενη γενιά, με αποτέλεσμα να είναι ο λόγος που ζει ακόμη η τέχνη αυτή. Αν δεν προλάβουν να μεταδώσουν την αγάπη για την τέχνη αυτή αλλά και τις γνώσεις τους, τότε πολύ σύντομα θα πλέουν στις ελληνικές θάλασσες μόνο σκάφη που δεν θα φέρουν τίποτα από τη ναυτοσύνη του τόπου. Η ξυλοναυπηγική τέχνη στη χώρα μας πρέπει να αναγεννηθεί. Να “αγαπηθεί” ξανά από την αρχή και να “αγκαλιαστεί” με τρόπο που θα της επιτρέψει να ξεπεράσει την “εγκατάλειψη” που βίωσε τα τελευταία χρόνια. Οφείλουν να ενδυναμωθούν οι δράσεις, ώστε να υποστηριχθεί ο παραδοσιακός αυτός κλάδος.

Πώς, λοιπόν, δημιουργείς ένα ναυπηγείο που ταυτόχρονα θεραπεύει, διδάσκει και προβάλλει το πολιτιστικό του στοιχείο; Σύντομα αντιληφθήκαμε ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει κάτι τέτοιο μόνο του, παρέχοντας όλα αυτά που αποζητάμε. Έτσι γεννήθηκε και η ιδέα για την ύπαρξη μιας δημόσιας σχολής ξυλοναυπηγικής, η οποία θα δανείζεται τους μαστόρους, τα εργαλεία, τα σκαριά και θα αλληλεπιδρά με το ναυπηγείο καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας.

ο τόπος

Η ερώτηση που κληθήκαμε να απαντήσουμε εξαρχής στο σχεδιασμό ήταν αυτή του “κατοικέιν”. Το πού, δηλαδή, και μέσα σε ποιον κόσμο βρίσκεται αυτό που σχεδιάζουμε, ποιές οι αναφορές του προς την πόλη, ποιά η σχέση του με τον περιπατητή-πολίτη και ποια η υποχρέωσή του απέναντι στο πέλαγος.

Η περιοχή όπου επιλέγουμε να εγκατασταθούμε, φέρει μια μακρά ιστορία ναυτικής κληρονομιάς. Αποτελεί και σήμερα πυρήνα για πολλές ναυτικές επιχειρήσεις. Η Σούδα είναι κωμόπολη της Περιφέρειας Κρήτης και στρατηγικής σημασίας λιμάνι. Είναι επίνειο της πόλης των Χανίων από το 2011, από την οποία απέχει 7 χλμ. Η πόλη της Σούδας είναι χτισμένη στα νοτιοδυτικά του Κόλπου της Σούδας και πήρε την πολεοδομική της μορφή τα μεταπολεμικά χρόνια.Το λιμάνι της εξυπηρετεί πλοία εσωτερικού, από και προς Πειραιά, καθώς και πλοία εξωτερικού, εμπορικά ή κρουαζιερόπλοια. Στην περιοχή του Κόλπου βρίσκονται επίσης σημαντικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις, τόσο του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού (Ναύσταθμος Κρήτης), αλλά και του ΝΑΤΟ (Βάση Σούδας), που εξυπηρετεί και τις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ. Δυτικά της Σούδας βρίσκεται η πόλη των Χανίων που περικλείεται από το παλιό βενετσιάνικο λιμάνι. Βόρεια εκτείνεται η μεγάλη χερσόνησος του Ακρωτηρίου με τις απάνεμες παραλίες και τα σημαντικά ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία, ενώ στα νοτιοανατολικά της βρίσκεται η καταπράσινη περιοχή του Αποκόρωνα με τα γραφικά παραδοσιακά χωριουδάκια του και κάποια από τα παραθαλάσσια θέρετρα του νομού Χανίων.

Τα περισσότερα τοπόσημα που βρίσκονται γύρω από τον κόλπο, είναι άμεσα συνδεδεμένα με τo μεγάλο φυσικό λιμάνι που αποτέλεσε, δια μέσου των αιώνων, στρατηγικό σημείο της ανατολικής Μεσογείου, είτε για εμπορικούς, είτε για στρατιωτικούς σκοπούς. Τα σημαντικότερα είναι ο αρχαιολογικός χώρος της Απτέρας, που υπήρξε στα μινωικά χρόνια μία από τις σπουδαιότερες πόλεις - κράτη της Κρήτης, το φρούριο φορτέζας στη νησίδα Σούδα, ο Κουλές των Απτέρων, φρούριο που κτίστηκε από τους Τούρκους μετά την Κρητική Επανάσταση του 1866, το φρούριο Ιτζεδίν, το οποίο αποτελεί το μοναδικό οθωμανικό φρούριο, το Συμμαχικό Νεκροταφείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ιστορικός Ναυστάθμος Κρήτης, αλλά και η νατοϊκή βάση.

ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΠΟΣΗΜΩΝ

Νεώρια Χανίων

Ναυτικό μουσείο Χανίων

Συμμαχικό Νεκροταφείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Επιβατικό λιμάνι Χανίων

Ιστορικός Ναυστάθμος Κρήτης

Νατοϊκή βάση της Σούδας Αεροδρόμιο Χανίων “Ιωάννης Δασκαλογιάννης” Αρχαιο θέατρο Απτέρας Κουλές Απτέρων

Φρούριο Φορτέτζας στη Νησίδα Σούδα

Φρούριο Ιτζεδίν

Αρχαιολογικός χώρος Απτέρας Η Άπτερα, η οποία βρίσκεται σε απόσταση 15 περίπου χλμ. από την πόλη των Χανίων και πάνω από τον κόλπο της Σούδας, υπήρξε στα μινωικά χρόνια μία από τις σπουδαιότερες πόλεις - κράτη της Κρήτης. Η ιστορία της ξεκινά από την μινωική εποχή, ωστόσο τα πιο ορατά αρχαιολογικά ίχνη στα ερείπια ανάγονται στην γεωμετρική εποχή, την Ελληνιστική περίοδο και την Ρωμαιοκρατία. Στην ελληνιστική περίοδο και στην Ρωμαιοκρατία καταχωρούνται οχυρωματικά έργα, υδραγωγεία, δημόσια λουτρά, και τάφοι. Από τα σωζόμενα αρχαία οικοδομήματα τα πιο εντυπωσιακά είναι τα συγκροτήματα των ρωμαϊκών δεξαμενών, που μαζί με τα πολυάριθμα πηγάδια και τις στέρνες εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της πόλης και τροφοδοτούσαν τις εγκαταστάσεις των δημόσιων και ιδιωτικών λουτρών. Η πόλη διέθετε θέατρο, το οποίο δεν έχει ακόμα αποκαλυφθεί πλήρως. Για την προστασία της είχε κατασκευαστεί τείχος, από το οποίο σήμερα σώζεται τμήμα 4 χιλιομέτρων περίπου. Κατά την περίοδο 1866-69 ανεγέρθηκε από τους Τούρκους κατακτητές το κάστρο με στόχο τη καταστολή της Κρητικής Επανάστασης. Φρούριο Φορτέτζας στη Νησίδα Σούδα Πρόκειται για το μικρό νησί που στέκει σα φύλακας στην είσοδο του κόλπου της Σούδας. Πριν να οχυρωθεί, στο νησάκι ήταν ένα μοναστήρι του Αγ. Νικολάου και γι’ αυτό λεγόταν Φραρονήσι. Ύστερα από την οχύρωση του, πήρε το όνομα Σούδα από το όνομα του κόλπου. Πάνω στο μεγαλύτερο νησί, έχτισαν οι Βενετοί ένα από τα σπουδαιότερα φρούρια της Κρήτης, για να προστατέψουν τον κόλπο από εχθρικά και πειρατικά πλοία. Σ’ αυτό είχε εφαρμοστεί η τελευταία λέξη της οχυρωματικής τέχνης με αποτέλεσμα να μην μπορέσουν οι Τούρκοι να το καταλάβουν, παραμένοντας στην κυριαρχία των Βενετών μισό αιώνα ύστερα από την κατάληψη της Κρήτης. Αποτέλεσε το καταφύγιο των κυνηγημένων πατριωτών της Κρήτης, έως ότου παραδόθηκε στους Τούρκους με τη συνθήκη το 1715. Κουλές Απτέρων Το φρούριο Κουλές βρίσκεται 12 χλμ. ανατολικά των Χανίων, κοντά στη θέση Παλαιόκαστρον και στα ερείπια της Αρχαίας Απτέρας. Το φρούριο κτίστηκε από τους Τούρκους μετά την Κρητική Επανάσταση του 1866, κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος για τον επανέλεγχο της Κρήτης με ένα δίκτυο από οχυρωματικά έργα. Αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα φρουριακής Αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα, χτισμένο για να ελέγχει την κοιλάδα του Αποκόρωνα, από την οποία διερχόταν το πέρασμα προς τα Χανιά. Το φρούριο διέθετε όλους τους αναγκαίους χώρους στρατωνισμού, διαμονής αξιωματικών, αποθήκευσης, φυλάκισης, παρασκευής φαγητού, εστίασης, κ.α. Ο Κούλες μετά την αποχώρηση των Τούρκων από την Κρήτη, χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο για το χωριό Μεγάλα Χωράφια. Φρούριο Ιτζεδίν Αποτελεί το μοναδικό οθωμανικό φρούριο. Βρίσκεται στο ύψωμα Καλάμι, 15 χλμ. ανατολικά της πόλης των Χανίων και έχει πανοραμική θέα του κόλπου της Σούδας. Κτίστηκε το 1872, στην ίδια θέση που το 1646 οι πρώτοι Οθωμανοί διώχνοντας τους Ενετούς έχτισαν Πύργο. Αποτελούσε το κυριότερο αμυντικό έργο του λιμανιού και ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του πρωτότοκου γιου του Σουλτάνου. Στα μεταγενέστερα χρόνια χρησιμοποιήθηκε κυρίως σαν φυλακή πολιτικών κρατουμένων, κρατουμένων του κοινού ποινικού δικαίου αλλά και θανατοποινιτών. Η μόνη μέρα που είναι επισκέψιμο είναι στις 14 και 15 Δεκεμβρίου, όταν γιορτάζει ο ναός του Αγίου Ελευθερίου που χτίστηκε από τους ίδιους τους φυλακισμένους. Συμμαχικό Νεκροταφείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Στην περιοχή “Βλητές”, δυτικά του μυχού του όρμου σε ένα θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον βρίσκονται οι τάφοι Στρατιωτών των συμμάχων που έπεσαν στους αγώνες για την ελευθερία, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το κοιμητήριο κτίστηκε και συντηρείται από την Κοινοπολιτειακή Επιτροπή στρατιωτικών ταφών και έγινε μετά τον πόλεμο για να περιλάβει τους τάφους όλων των στρατιωτών της Κοινοπολιτείας που σκοτώθηκαν στην Κρήτη. Αρχιτέκτονας ήταν ο Louis De Soissons. Στο μνημείο του Πολεμικού Κοιμητηρίου Φαλήρου μνημονεύονται αυτοί, των οποίων οι τάφοι ήταν ανώνυμοι. ‘‘ Η γη πάνω στην οποία εξαπλώνεται το νεκροταφείο ‘’, όπως αναφέρεται και σε σχετική επιγραφή δωρίθηκε από τον Ελληνικό Λαό για την αιώνια ανάπαυση των Ναυτών, Στρατιωτών και Αεροπόρων οι οποίοι τιμώνται εδώ. Οι ενταφιασμοί στο κοιμητήριο είναι 1527 άτομα. Κάθε χρόνο γίνονται εκδηλώσεις στη μνήμη των θυμάτων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Η περιοχή αποτελείται κυρίως από κατοικίες και βιομηχανικά κτίρια που συντελούν στις λειτουργίες του λιμανιού και διαμορφώνει την κορυφογραμμή του τοπίου. Επίσης απαρτίζεται από διαφόρων ειδών καλλιέργειες, αλλά και δέντρα όπως πικροδάφνες, φοίνικες, αρμυρίκια, ευκαλύπτους, χαρουπιές και μουριές. Ένα ακόμη στοιχείο που μας απασχόλησε, καθολη τη διάρκεια της διπλωματικής αυτής, ήταν η έννοια των υφών, των χρωμάτων, του φωτός και των υλικών. Αυτός ήταν και ο λόγος που επισκεφτήκαμε την περιοχή αρκέτες φορές, σε διαφορετικές ώρες της ημέρας, αλλά και εποχές.

Κατοικία Ναύσταθμος Αθλητικές - εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις Εμπόριο - εγκαταστάσεις τουρισμού Βιομηχανία Τοπόσημα περιοχής Θρησκεία

Χαμηλή βλάστηση (γρασίδι, καλλιέργειες κηπευτικών) Ψηλή βλάστηση (φοίνηκες, αρμιρίκια, συκιές, πικροδάφνες, ευκάληπτοι, μουριές, χαρουπιές)

το οικόπεδο

Η επιλογή του θέματος οδήγησε στην αναζήτηση ενός χώρου που να φέρει μια ναυπηγική ιστορία, όπως προαναφέρθηκε, αλλά και να αποζητά τρόπους, μέσα και χώρους που να γίνεται σωστά, ολοκληρωμένα και έμπειρα. Στα όρια της πόλης των Χανίων, λοιπόν, βρέθηκε ένας τέτοιος “χώρος”. Δεν θα το χαρακτηρίζαμε πεζά ως ακόμη ένα κενό οικόπεδο. Δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Πρόκειται για ένα σημείο που βρίσκεται μεταξύ πόλης και θάλασσας. Μεταξύ κατοίκησης και μη. Η θάλασσα μετατρέπεται σε σύνορο, σε εμπόδιο, που περικλύει το οικόπεδο και επεκτείνεται ως το βάθος του ορίζοντα, σαν έμμονη απεραντοσύνη, πανταχού παρούσα, αινιγματική. Μας παραπέμπει στην ιδέα του νησιού, μια ιδέα σχεδόν ποιητική. Η ατμόσφαιρα του τοπίου, όντας ένα λιμάνι που απευθύνεται σε φορτηγά-πλοία, επισκευές και μεταφορές προϊόντων, είναι βαριά και κάπως απρόσιτη. Μια ξέρα απέναντι από την εν ζωή μικρή περιοχή της Σούδας, που ο κόσμος προσπερνά απλά για να βρεθεί στο σημείο εκκίνησης των επιβατικών πλοίων. O Αλεξάντρε Σεμετόφ το 1981 είπε ότι: “Το τοπίο δεν είναι τέχνη. Δεν είναι θεωρία. Δεν υπάρχει τοπίο, υπάρχουν τοπία, πλατείες, αυλές, δρόμοι, παραλίες, αγροί, λόφοι, αμπέλια, δάση. Υπάρχει το σπίτι που γεννιέσαι και η γλώσσα που μιλάς. Υπάρχει ένας πολιτισμός ευαίσθητος και διαρκής συγχρόνως.” Το τοπίο υπάρχει για να σε κινητοποιεί να μετράς την αλήθεια σου, θα συμπληρώναμε εμείς. Η σημασία του οικοπέδου του οποίου επιλέξαμε να εγκατασταθούμε συνθετικά, ωστόσο, είναι διτή. Πρόκειται, όπως προαναφέραμε, για ένα τόπο που βρίσκεται στα ξέφτια της πόλης, απομακρυσμένο από την έντονη ζωή της, τοποθετημένο απέναντι από αυτήν με μια λωρίδα θάλασσας και κυμάτων να τα διαχωρίζει. Ο δεύτερος λόγος επιλογής του λιμανιού έγκειται στο γεγονός ότι ολόκληρη η γειτονική περιοχή αποτελεί ένα μεγάλο αυτοσχέδιο καρνάγιο. Τα καρνάγια αποτελούν από τις απαρχές του χρόνου βιωματικά κατασκευασμένους χώρους. Θετική επίδραση στην επιλογή του οικοπέδου, επίσης, είχε η εν λειτουργία Ιχθυόσκαλα μαζί με το λιμάνι μπροστά της που βρίσκονται ακριβώς δίπλα στο χώρο επιλογής μας, στο τέλος του ίδιου κόλπου. Χώρος και αυτός, γεμάτος ξύλινα αλιευτικά σκάφη.

Ο,τι είναι παρελθόν, είναι πρόλογος. Μέσα λοιπόν από αυτή την παράταση ζωής για τα καΐκια, γιατί να μην υπάρξει και μια για το λιμάνι;

Το ερώτημα και το στοίχημα που θέσαμε, λοιπόν, ήταν κατά πόσο μπορεί αυτός ο κενός χώρος να λειτουργήσει ως εργαλείο σύνθεσης και όχι ως το υπόλειμμα του κτισμένου περιβάλλοντος. Πρωταρχικός μας στόχος ήταν ένας αστικός σχεδιασμός για τη σύνθεση ενός νέου τόπου που θα δημιουργούσε τη μετάβαση μεταξύ της κλίμακας του εμπορικού πλοίου και της πόλης. Ένας σχεδιασμός που θα περιελάμβανε τόσο αυστηρούς όγκους αρμονικά συντεριασμένους με το σκληρό τοπίο του λιμανιού, όσο και στοιχεία πιο κοντά στην κλίμακα της πόλης και του ανθρώπου, όπως ένα περίπατο, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα μεταβατικό στάδιο. Νιώσαμε την ανάγκη, δηλαδή, να δημιουργήσουμε ένα χώρο-πυκνωτή που θα απαρτίζεται από χώρους εκπαίδευσης, παραγωγής και αναψυχής προβάλλοντας ταυτόχρονα και έναν πολιτιστικό χαρακτήρα. Προσπαθήσαμε, ακόμη, να αντιμετωπίσουμε την πόλη ως ένα δίαυλο τοπικής και υπερτοπικής κίνησης. Να πάψει το λιμάνι να λειτουργεί μόνο τουριστικά και οικονομικά αλλά να ενταχθεί στον ιστό της πόλης με βάση τις υπάρχουσες ανάγκες. Θεωρούμε ότι με ένα τέτοιο κέντρο που προτείνεται θα υπάρξει τόνωση της τοπικής οικονομίας, αλλά συγχρόνως και ενδυνάμωση της Ενάλιας Πολιτισμικής Κληρονομίας (ΕΠΚ). Κομβικό σημείο της συνθετικής διαδικασίας αποτέλεσε η επιλογή θέσης και προσανατολισμού πάνω στην ακτογραμμή του λιμανιού. Προσανατολισμού με βάση το λιμάνι ή με βάση την πόλη; Όσον αφορά τον προσανατολισμό, το συγκρότημα δεν προσανατολίζεται με βάση την πόλη και τη βασική λεωφόρο που διέρχεται παραλιακά του μετώπου, αλλά επίσης λαμβάνει τις περασιές και τις χαράξεις του λιμανιού στο οποίο εγκαθίσταται. Ο ρόλος του διττός. Η σχέση με την πόλη και το βορρά. Η σχέση με τη θάλασσα. Η “κατοίκιση” έγινε στον αυχένα του λιμανιού, κοντά στο σιλό. Αυτό συντέλεσε στην αρμονική συσχέτιση και ένταξη μέσα στο τοπίο. Η τοποθέτηση μας στον κόμβο του λιμανιού, ενώ δηλαδή βρίσκεσαι ακόμη στην προέκταση της πόλης πριν βρεθείς να περπατάς αντίκρυ της, βοηθάει στο να διατηρήσουμε ανοιχτό το λιμάνι αφήνωντας αθικτο τον υπάρχων χαρακτήρα του. Η παρέμβαση περιλαμβάνει τη συνέχιση της μεταβαλλόμενης γραμμής του παλιού λιμανιού πάνω στο οποίο θα κατοικήσουμε. Πρόκειται για ένα συνεχή διάλογο μεταξύ ξηράς και θάλασσας, κυμάτων και μπετού, πόλης και λιμανιού. Εντάσσεται στο χρονικό μιας παράδοσης, τοποθετώντας κάτι νέο σε αυτήν, συνεχίζοντας το ναυπηγικό παλίμψηστο της ελληνικής παράδοσης.

η χάραξη

“

Η παράδοση είναι ένα εξαιρετικά σπουδαίο πράγμα, όμως το σπουδαίο της παράδοσης δεν είναι η αντιγραφή δρώμενων ή γεγονότων ή συνηθειών και τεχνών, αλλά η κατανόηση του πώς φτάνουν αυτά τα πράγματα να δημιουργηθούν από ανθρώπους που είναι τεχνίτες. Που δεν είναι επαγγελματίες, μουσικοί ή επαγγελματίες αρχιτέκτονες, δεν είναι επαγγελματίες θεατρίνοι. Δηλαδή, το πώς η ίδια η κοινωνία γεννάει την ανάγκη και γεννάει και τη δράση του αποτελέσματος. Το να αντιγράψεις κάτι παραδοσιακό, είναι μια βλακεία. Το να καταλάβουμε όμως τις συνθήκες στις οποίες βρισκόντουσαν αυτοί οι άνθρωποι, το τι εξέφραζαν αυτά τα πράγματα που έκαναν, αυτό είναι πολύ σημαντικό. Αυτή είναι η πραγματική, χρήσιμη και απαραίτητη ουσία της παράδοσης.

”

Κ.Γουζέλης (αρχιτέκτονας)

Φέροντας αυτές τις σκέψεις στο μυαλό μας, ξεκινήσαμε τη συνθετική διαδικασία προσπαθώντας να τα αναδείξουμε και να τα μεταφράσουμε σε αρχιτεκτονικούς χώρους. Για το λόγο αυτό, οι όγκοι της σχολής και του ναυπηγείου έρχονται να τοποθετηθούν κατά μήκος του λιμανιού καταλαμβάνοντας μεγάλη έκταση. Οι λόγοι είναι δύο. Αρχικά, για να δημιουργήσουν, σε συνδυασμό με το σιλό, την όψη του λιμανιού από την πόλη. Με το σιλό να εκτείνεται καθ’ ‘υψος και τη σύνθεσής μας κατ’ ‘εκταση, δημιουργούμε ένα μέτωπο που υπογραμμίζει το μήκος του λιμανιού. Οι δύο όγκοι, ναυπηγείου και σχολής έρχονται να τοποθετηθούν παράλληλα ο ένας με τον άλλο, έτσι ώστε να δημιουργούν ένα χώρο κλειστό, προστατευμένο που στο εσωτερικό του θα περικλείει όλη τη ζωή της σχολής και του ναυπηγείου. Το κέντρο της σύνθεσης ανοίγεται και προσπαθεί να δημιουργήσει μια κοινότητα που θα επιτρέψει σε φοιτητές, ναυπηγούς και περαστικούς να ενταχθούν στον μικρόκοσμο του καικιού που εκεί αποτελεί τον πρωταγωνιστή. Ο πυρήνας της συνθετικής χειρονομίας, πρόκειται για μια τομή, που χαράσσεται στην επιδερμίδα του λιμανιού, διασπώντας το, προκειμένου να υποδεχτεί τα ταλαιπωρημένα καϊκια πριν αυτά γιατρευτούν, αλλά και να απελευθερώσει τα νέα. Περιλαμβάνει, αρχικά, τη δημιουργία ενός κέντρου ξυλοναυπηγικής που θα απαρτίζεται από ένα εκπαιδευτικό τμήμα, το οποίο επιχειρεί να επεκτείνει το έργο της σχολής Ναυπηγών μέσα από το Πολυτεχνείο των Χανίων. Θεωρούμε σημαντική την ύπαρξη πρακτικής εκμάθησης πάνω στα κομμάτια της κατασκευής, σχεδιασμού και συντήρησης. Ταυτόχρονα, αντιλαμβανόμενοι την ανάγκη της περιοχής για ένα σύγχρονο, εξοπλισμένο και στεγασμένο χώρο ναυπήγησης, αλλά και τη συμβολή που αυτό θα είχε στην ενίσχυση του αρχικού στόχου, οδηγηθήκαμε στον σχεδιασμό ενός ναυπηγείου, αποκλειστικά για τη δημιουργία και συντήρηση ξύλινων σκαφών.

Ένα προκήπιο με τα εγκαταλελειμμένα κακια που βρέθηκαν στην περιοχή, ένα φάρο-παρατηρητηριο που φέρει στο νου σε συνδυασμο με την οψη του βορρα μια μοναστηριακή εικόνα, μια ημιυπαίθρια στοά που σε τοποθετεί πιο κοντά στο νερό, ένα μπαλκόνι με θέα τον ημιυπαίθριο χώρου του ναυπηγείου,αλλά και ένα στέγαστρο που πλαισιώνει όλες τις εργασίες που γίνονται, έρχονται να ενισχύσουν και να εμπλουτίσουν αυτή την αξία του χώρου. Πρωταρχικές ιδέες για το σχεδιασμό που ακολούθησε. Το μπαλκόνι συμβάλλει στην συνεχή συσχέτιση των φοιτητών με το ναυπηγείο συμβάλλοντας στην βιωματική μάθηση που θεωρούμε απαραίτητη για το συγκεκριμένο αντικείμενο, ενώ το στέγαστρο ενδυναμώνει αυτή την εσωτερικότητα του θέματος και τονώνει τη ζωή που αναπτύσσεται κάτω από αυτό. Μέσα σε ένα τέτοιο κέντρο γίνεται αντιληπτό ότι οι σπουδές του φοιτητή και η δουλειά του ναυπηγού θα συνυπάρχουν και θα αλληλεπιδρούν. Δημιουργήθηκε, λοιπόν, η ανάγκη ενός ενδιάμεσου πλατύσκαλου. Ενός επιπέδου που οι δύο αυτές ζωές των μαστόρων και των φοιτητών θα τέμνονται. Η έννοια της συνύπαρξης είναι αυτή που διαμορφώνει σχέσεις μεταξύ των υποκειμένων που δρουν σε ένα χώρο. Δημιουργεί αυτές τις απαραίτητες συνθήκες κεντρικότητας προκειμένου να επιτευχθεί η επικοινωνία.

Εκτός όμως από το κτισμένο περιβάλλον και τις ιδιότητές του, σημασία έχει να αναδειχθεί η σχέση των προσώπων που ενεργούν σ αυτό. Πιο συγκεκριμένα μας ενδιαφέρει η σχέση δασκάλου-μαθητή. Ξεκινώντας από το χωρικό τους αποτύπωμα, διακρίνουμε κι εδώ μια κεντρικότητα. Ο δάσκαλος στο κέντρο, οι μαθητές τριγύρω του. Αυτή η δομή επιτρέπει την καλύτερη δυνατή επικοινωνία και μετάδοση της πληροφορίας. Ταυτόχρονα δημιουργεί συγκεκριμένες σχέσεις και δυναμικές καθώς η ενέργεια που προσφέρει ο δάσκαλος είναι πολλαπλάσια από αυτή που δέχεται από τους μαθητές του. Παράλληλα η ουσιαστική σχέση μεταξύ δασκάλου-μαθητή έχει πολλαπλά οφέλη τόσο ψυχολογικά όσο και συναισθηματικά τα οποία ευνοούν την διαδικασία της μάθησης. Όσον αφορά το ναυπηγείο στόχος υπήρξε η δημιουργία ενός σύγχρονου και καλά εξοπλισμένου χώρου εργασίας που θα μπορέσει να αναδείξει την ίδια την τέχνη αλλά και να διευκολύνει τους μαστόρους της. Με νέα μέσα και εργαλεία, αλλά με τις υποδείξεις και τις γνώσεις των παλαιοτέρων, επιχειρεί να μεταλλαμπαδεύσει όση περισσότερη γνώση και αγάπη μπορεί γύρω από το θέμα των ξύλινων σκαφών. Στοχεύουμε στη βιωματική εκπαίδευση και στη συνεχή ενεργοποίηση ερεθισμάτων με την άμεση επαφή αυτών με τη θάλασσα και τα ξύλινα σκάφη.

Και τελικά που καταλήγουμε; Περικλείει το ναυπηγείο η σχολή ή το αντίστροφο; Ή μήπως αποτελούν αυτόνομους χώρουςκτίρια, δημιουργώντας μια συλλογική κοινότητα, ένα νέο μικρόκοσμο. Αμφιταλαντεύεται μεταξύ ενός διπόλου εσωστρέφειας και εξωστρέφειας.

Λόγω του ότι πρόκειται για ένα περίοπτο κτίριο, δημιουργήθηκε η ανάγκη όψης από ολες του τις πλευρές. Όψεις που απευθύνονται σε διαφορετικές κλίμακες, στην κλίμακα του πλοίου, στην κλίμακα του ανθρώπου και του καϊκιού. Παράλληλα όψεις που έφεραν και διαφορετική λειτουργική αξία, αυτή του περάσματος ή αυτή της εισόδου. Η βορεινή όψη αποτελεί την κύρια όψη στο Κέντρο Ξυλοναυπηγικής, η οποία όμως εκτός από την κλίμακα του ανθρώπουφοιτητή που παραλαμβάνει, αναφέρεται και στο φορτηγό-πλοίο που έχει απέναντί της. Ο φάρος-παρατηρητήριο που στέκει μπροστά από αυτή, στο τέλος της σύνθεσης, είναι σημείο αναφοράς της, σημείο απόληξης αυτής, αλλά και στοιχείο που έρχεται να συνομιλήσει καθ’ ύψος με το γειτονικό σιλό και το μέγεθος των πλοίων που έρχονται από το πέλαγος. Τέλος, αυτή η μακρόστενη όψη που διατρέχει κατά μήκος τη γραμμή του λιμανιού, αυτό το σινεχόμενο μπετό, προκειμένου να καταφέρει να δημιουργήσει το σημείο στο οποίο θα υποδεχτεί τον άνθρωπο, στρέφεται προς τα μέσα δημιουργώντας μια εσοχή σε αυτή τη συνεχόμενη επιδερμίδα σκυροδέματος.

Η νότια όψη του ναυπηγείου, που είναι και η όψη του Κέντρου απο την πόλη, δεν αποτελεί μια συμβατική όψη, αφού δεν υποδεικνύει απλά την είσοδο, αλλά αντικατοπτρίζει το περιέχειν της συνθετικής πρότασης. Κάνει φανερό στην πόλη ότι πρόκειται για ένα βιομηχανικό κτίριο από το οποίο μπαινοβγαίνουν άνθρωποι, καϊκια, μηχανές, ξύλα. Η σχολή που υπάρχει πίσω από το ναυπηγείο, φαίνεται στη νότια πλευρά της σαν κάτι πιο ανοιχτό και διάτρητο. Αυτό συμβαίνει και με τη βορεινή όψη του ναυπηγείου, διότι θέλαμε να υπάρχει μια συνεχής επικοινωνία μεταξύ των δύο όγκων, μια διαφάνεια, καθώς και μια εσωστρέφεια που αναπτύσσεται γύρω απο την κοινή αυλή και τη σχισμή. Η βορεινή όψη του ναυπηγείου, όπως και της σχολής, απευθύνεται στην είσοδο του ανθρώπου-εργάτη στο κτίριο.

Η ανατολική όψη του συγκροτήματος, αναφέρεται κυρίως στον περιπατητή, αφου στην προέκτασή της συνεχίζει και διατρέχει, μέσα απο μια πορεία, όλη την ακτογραμμή του λιμανιού, αλλά αποτελεί και την είσοδο των φορτηγών για την τροφοδοτηση της σχολής. Η δυτική, αντίστοιχα, αποτελεί την είσοδο στα σκάφη που εισέρχονται στον κόλπο, στη σχισμή της σύνθεσης και ταυτόχρονα, καδράρει την ιχθυόσκαλα που βρίσκεται απέναντι της.

Χώροι εκπαίδευσης

Βοηθητικοί χώροι

Χώροι κίνησης

Αίθουσα πολλαπλών

Χώροι εστίασης

Χώροι γραφείων

Χώροι εργασίας

Όσον αφορά την εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων τόσο της σχολής όσο και του ναυπηγείου, διατηρείται μια καθαρότητα στην διάρθρωσή τους. Ξεκινώντας από το κτίριο της σχολής στο επίπεδο του ισογείου βρισκόμαστε στην κεντρική στάθμη της εισόδου τόσο της σχολής όσο και ολόκληρου του συγκροτήματος όπου μια εσοχή στον όγκο του κτιρίου έρχεται να τη σηματοδοτήσει. Ο όροφος αυτός, περιλαμβάνει, επίσης, τον εκθεσιακό χώρο όπου σε συνδυασμό με την αίθουσα πολλαπλών που βρίσκεται στον από κάτω όροφο γίνεται μια προσπάθεια προβολής της τέχνης στον εξω κόσμο, μέσα από εκθεσεις, ομιλίες και σεμινάρια. Στις δύο άκρες ενός διαμήκη διαδρόμου που υπάρχει σε κάθε ορόφου βρίσκονται τα κεντρικά κλιμακοστάσια με δύο ανελκυστήρες σε κάθε πλευρά εκ των οποίων το δυτικό θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως κεντρικό καθώς διαμορφώνει την νότια όψη του κτιρίου. Καθ’ ύψος, και από το κατώτερο προς το ανώτερο επίπεδο οι διάδρομοι τροφοδοτούν τις αίθουσες εργαστηρίων (στάθμη +1.90), τις αίθουσες διδασκαλίες (στάθμη +6.90), τη βιβλιοθήκη με το αναγνωστήριο, καθώς και το αμφιθέατρο (στάθμη +10.70) και τέλος τα διοικητικά με μια σειρά γραφείων διοίκησης και καθηγητών (στάθμη +14.50). Στο επίπεδο της εισόδου βρίσκεται το εστιατόριο όλου του συγκροτήματος που επεκτείνεται στον υπαίθριο χώρο του δώματος της πολλαπλών και αποτελεί τον κύριο χώρο συγκέντρωσης φοιτητών - καθηγητών και ναυπηγών. Συγκεντρώνει δηλαδή μαζί με το μπαλκόνι, που συνδέονται, την ζωή του συγκροτήματος. Στην τελευταία στάθμη του κτιρίου υπάρχει το εντευκτήριο που συνδέεται μέσα από έναν ημιυπαίθριο χώρο με τον φάρο-παρατηρητήριο.

Χώροι εκπαίδευσης

Βοηθητικοί χώροι

Χώροι κίνησης

Αίθουσα πολλαπλών

Χώροι γραφείων

Όσον αφορά το ναυπηγείο, η είσοδος στο κτίριο γίνεται στη στάθμη +2,25 και το πρώτο πράγμα που συναντά κανείς είναι το καφενείο που αποτελεί χώρο διαλλείματος των ναυπηγών. Στο ίδιο επίπεδο, υπάρχουν τα γραφεία διοίκησης αλλά και οι χώροι υγιεινής που αποτελούν το πρώτο στάδιο πριν την έναρξη των εργασιών. Μια ράμπα οδηγεί σε μια χαμηλότερη στάθμη, τη στάθμη εργασίας, έναν ελεύθερο χώρο που περιλαμβάνει τα χνάρια, αλλά και όλα τα απαραίτητα εργαλεία και μηχανήματα για τη διαδικασία της ναυπήγησης και συντήρησης των σκαφών. Στον ακριβώς από πάνω όροφο διαρθρώνονται όλες οι βοηθητικές λειτουργίες της ναυπήγησης και συντήρησης των σκαφών. Ένα μηχανολογικό και ένα ηλεκτρολογικό εργαστήριο πλαισιώνουν την τρύπα που αφήνει τον από κάτω όροφο ελεύθερο σε ύψος, ενώ επικοινωνούν μαζί του μέσα από αναβατόρια φορτίων για την εύκολη μετακίνηση του εξοπλισμού των σκαφών. Δίπλα από τα εργαστήρι αυτά βρίσκεται και το εργαστήριο μοντελισμού. Ένας χώρος πιο απομονωμένος και ήσυχος για να μπορούν να δοκιμάζουν και ελέγχουν νέες ιδέες και σκαριά.

το χρώμα

Όσον αφορά τα υλικά της σύνθεσης θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα επικρατέστερα είναι το μπετόν και ξύλο. Αυτό γιατί θεωρούμε πως είναι αυτά που μας συνδέουν τόσο με τον τόπο όσο και με το θέμα. Το μπετόν εναρμονίζεται με τα υλικά και το τοπίο του λιμανιού. Μέσα από την προσοχή και την επιμέλεια του εμφανούς σκυροδέματος προσδίδεται στο υλικό μια αίσθηση κλίμακας πιο κοντά σε αυτή του ανθρώπου και έρχεται να συμβάλει στην μετάβαση από το λιμάνι στον άνθρωπο. Από την άλλη το ξύλο είναι το κατ’ εξοχήν αντικείμενο ενασχόλησης του ναυπηγείου και των ανθρώπων που δουλεύουν σε αυτό. Αποτελεί σήμα κατατεθέν του θέματος. “Το ξύλο είναι υλικό που σε τραβάει. Υλικό ζωντανό, όμορφο, μυρωδάτο”, όπως επισημαίνει ο ναυπηγός Νίκος Δαρουκάκης. Χρώμα γιατί; Οι βάρκες που αποτελούν τον πρωταγωνιστή του θέματος είναι πάντα βαμμένες με ζωντανά χρώματα για να προστατεύουν το ξύλο που είναι μέσα στο νερό. Οι λαϊκοί τεχνίτες έπαιρναν αυτά τα χρώματα, ότι περίσσευε, και έβαφαν και τα κουφώματα τους. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι τα καΐκια έχουν συμβάλλει στην διαμόρφωση της λαϊκής αρχιτεκτονικής κάθε τόπου. Για αυτό το λόγο γίνεται και στη σύνθεση μας η χρήση του χρώματος, τόσο ως ένα μέσο σύνδεσης της με την λαϊκή αρχιτεκτονική του τόπου, όσο και ως μια συσχέτιση της με τα έντονα χρώματα των καϊκιών. Τα χρώματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής συνδέονται με αυτά του ελληνικού τοπίου (η ώχρα, το λουλακί, το χοντροκόκκινο. Στη Μινωική Κρήτη γίνεται χρήση και των τριών χρωμάτων. Ο άνθρωπος εξάλλου, πέρα από το να αντιμετωπίσει τα φυσικά φαινόμενα, έχει και την ανάγκη να δημιουργήσει χώρους άνετους, φιλικούς και ευχάριστους για την καθημερινότητα του. Για αυτό το λόγο, διαμόρφωσε διάφορες παραδόσεις και συνήθειες που έχουν να κάνουν με τα χρώματα και την αντιμετώπιση της αίσθησης του κρύου και του θερμού. “Τα δωμάτια που ζούσαμε ήταν χρωματιστά. Τα βορινά ήταν βαμμένα κόκκινα ή ώχρα για να αισθάνεσαι πιο θερμά. Ενώ τα μεσημβρινά ήταν μπλε για να αισθάνεσαι πιο δροσερά. Βλέπουμε, λοιπόν, πόσο μεγάλο ρόλο έπαιζε το χρώμα στη ζωή μας, στη ζωή των ανθρώπων. Ήταν κάτι αναγκαίο. Κάτι που ήταν συνυφασμένο με τη ζωή μας.”, αναφέρει ο Α.Φασιανός. Εμείς στη σύνθεσή μας επιλέγουμε να βάψουμε το τοιχίο της όψης το οποίο περιέχει το κεντρικό κλιμακοστάσιο της σχολής, καθώς και το τοιχίο που έρχεται σε δεύτερο επίπεδο προβολής στην ανατολική πλευρά του συγκροτήματος. Μέσα στη σχολή βάφουμε τις αίθουσες εργαστηριών και διδασκαλίας, καθώς και τα πανέλα ενοποίησης και διαχωρισμού κάποιων χώρων. Στο ναυπηγείο, χρωματίζουμε τις δυο μεταλλικές συρρόμενες πόρτες εισόδου της νότιας πλευράς. Με τον τρόπο αυτό το συγκρότημα αποκτά κάποια χαρακτηριστικά που το σηματοδοτούν και το εναρμονίζουν με τον τόπο και την ιστορία του.

το στέγαστρο

Τα καρνάγια ξεκίνησαν ως υπαίθριοι χώροι στους οποίους γινόντουσαν μικρές επισκευαστικές κυρίως δραστηριότητες, στη συνέχεια για την προστασία από τις περιβαλλοντικές συνθήκες προστέθηκαν σε κάποια από αυτά προσωρινά συνήθως στέγαστρα. Και για εμάς συνθετικά το στέγαστρο του ναυπηγείου έρχεται χρονικά και εννοιολογικά μετέπειτα για να καλύψει τις απαραίτητες ανάγκες των εργαζομένων. Για το λόγο αυτό είναι μια ελαφριά ξύλινη κατασκευή που προστατεύει χωρίς να περιορίζει τη ναυπηγική διαδικασία. Οικοδομικά λοιπόν το στέγαστρο αποτελεί μια ξύλινη κατασκευή με μεταλλικές συνδέσεις. Αναλύοντάς το από κάτω προς τα πάνω, απαρτίζεται από μια δοκοθήκη που πακτώνεται σε μπετονένια βάση που υπάρχει στο έδαφος και πάνω της έρχονται να τοποθετηθούν ενα κάθετο και ένα πλάγιο υποστύλωμα. Τα υποστυλώματα αυτά φέρουν 2 κεντρικά δοκάρια σε σχήμα V τα οποία τοποθετούνται δεξιά και αριστερά των υποστυλώματων αγκαλιάζοντας τα. Μεταξύ των δοκαριών τοποθετούνται τάκοι ανά τακτά διαστήματα που διατηρούν την μεταξύ τους απόσταση (30 πόντων). Κάθετα στα δοκάρια υπάρχουν τεγίδες που διαμορφώνουν τον δευτερεύον φέροντα οργανισμό του στεγάστρου και οι οποίες συνδέονται με αυτά με κρυφούς συνδέσμους. Τέλος η πλήρωση του στεγάστρου είναι περσίδες.

επίλογος

Στο σύνολό της, η πρότασής μας ανάγεται σε τοπιακό ζήτημα, χαρακτηριστικό που προϋπήρχε του κτιριακού σχεδιασμού. Αναζητούμε ένα νέο τόπο ανασυγκρότησης της ναυπηγικής τέχνης και της ναυτοσύνης της περιοχής, μέσα από την δημιουργία της νέας ακτογραμμής του λιμανιού, αλλά και κορυφογραμμής προς την πόλη. Μέσα σε ένα τοπίο που λάνθανε λόγω των επιστρώσεων του χρόνου και της εξέλιξης της δραστηριότητας της ναυπηγικής, ερχόμαστε λοιπόν και εγκαθίσταμαι. Το κτίριο συνεισφέρει στον τερματισμό της πόλης. Τα στοιχεία που το αποτελούν δεν συντάσσουν ακόμη μια κτιριολογική στρατηγική, αλλά επιχειρούν να απαντήσουν σε ερωτήματα τόσο λειτουργικά, όσο και τοπιακά, επιχειρώντας την ίδια ώρα τη μετάβαση από την αστική κλίμακα της πόλης, στην κλίμακα του λιμανιού και από αυτή στην κλίμακα του ναυπηγού και του φοιτητή. Η σχισμή που δημιουργείται προκειμένου να υποδεχτεί τα καΐκια, αποτελει μια πράξη τοπιακής χάραξης. Χωρίζει και συντεριάζει. Αποτελεί το όριο προς τη θάλασσα και την ένωση με αυτήν. Είναι σημαντικό να συνεχίσουμε το περπάτημα πάνω στα χνάρια που άλλοι, πριν από εμάς, άφησαν πάνω στο έδαφος, συνεχίζοντας αυτόν τον παλίμψηστο της ναυτικής τέχνης. Χιλιάδες καϊκια καταστράφηκαν σπάζοντας τα όνειρα ενός κόσμου για φυγή προς το μύθο, για την αναζήτηση του απρόσμενου. Με προτάσεις σαν αυτή ελπίζουμε κάτι τέτοιο να διορθωθεί και να αναγεννηθει. Εξάλλου, κάτι από της θάλασσας το DNA υπάρχει μέσα μας για να μας κάνει να χαμογελάμε με οικειότητα και νοσταλγία προς αυτή κάθε φορά που την αντικρίζουμε.

Αθηνά εκ του μηδενός

Μια φανταστική συζήτηση με τους Νίκο Δαρουκάκη και Κώστα Γουζέλη, μέσα από το ντοκιμαντέρ “Αθηνά εκ του μηδενός”(2012), του σκηνοθέτη Φοίβου Κοντογιάννη. Ένα ντοκιμαντέρ για την κατασκευή ενός παραδοσιακού ελληνικού ιστιοπλοϊκού σκάφους, που δεν περιγράφει απλώς την τεχνική της κατασκευής του σκάφους και την αρτιότητα του αποτελέσματος, αλλά επικεντρώνεται στις προσωπικότητες και στις σχέσεις των δημιουργών που ασχολούνται με το συγκεκριμένο έργο.

- Τι σκέφτεστε στο άκουσμα των λέξεων θάλασσα, καΐκι; Ποια η δικιά σας ερμηνεία για τη σχέση τους; Κ.Δ.: Η θάλασσα είναι αγαπησιάρα αλλά πρέπει να την σέβεσαι, να την φοβάσαι και να τα πηγαίνεις καλά μαζί της. Ο άνθρωπος που του αρέσουν τα κατάρτια και τα πανιά, δεν βλέπει τη θάλασσα σαν ένα στοιχείο ναυσιπλοΐας ξερά, τη βλέπει σαν κοντινό του σύντροφο που μπορεί να της γλυκομιλά, να την αποζητά, αλλά και να την σιχτιρίζει. Δεν υπάρχει στιγμή στην κατασκευή του καϊκιού που να υπάρχει μια ασύνδετη προχειρότητα ή οποιαδήποτε δυσαρμονία. Είναι ένα έργο τέχνης. Ανά πάσα στιγμή γεννιέται ως τέτοιο και ζει όλη του τη ζωή με παρόμοιο τρόπο. Όλη αυτή η συγκέντρωση ξύλου και σίδερου, πανιών, συρμάτων,σχοινιών, που χρειάζονται για την κατασκευή του καϊκιού, αποτελούν υλικά μιας μεγάλης σύνθεσης που έχει χαρακτήρα, ατομικότητα, προσόντα και ελαττώματα. Συνταιριασμένα όλα αρμονικά από ανθρώπους που την καθελκύουν στο νερό και άλλους που θα μάθουν να γνωρίζουν το πλοίο αποκτώντας σιγά σιγά μια σχέση μαζί του που ξεπερνάει τη σχέση ανθρώπου προς άνθρωπο. Όλα αυτά δημιουργούν μια αγάπη σχεδόν ίση όπως αυτή μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας. Συχνά τυφλή και ανεξάρτητη από τα μειονεκτήματα που μπορεί να έχει. Ν.Δ.: Οτιδήποτε είναι φτιαγμένο με αγάπη, έχει ψυχή. - Τί αποτελεί παράδοση για εσάς; Ν.Δ: Παράδοση είναι και αντιγραφή, είναι και να το προχωράς και να δημιουργείς κάτι νέο. Βέβαια, κάθε εκσυγχρονιστικό δεν είναι απαραίτητα το καλύτερο, όπως και κάθε παραδοσιακό δεν είναι απαραίτητα το καλύτερο. Και εν τέλει δεν υπάρχει καλύτερο, υπάρχει το τελειωμένο έργο που θα δείξει την αξία του στη θάλασσα. - Θεωρείτε πως η τέχνη της ναυτοσύνης και της κατασκευής μαθαίνεται; Ν.Δ: Μια τέχνη την κλέβεις δεν την μαθαίνεις. Αν κάποιος έχει την υπομονή και το χρόνο να σε διδάξει καλοδεχούμενο. Πρέπει όμως να μάθεις να παρατηρείς τον άλλον πως και γιατί το κάνει, αν θέλεις να το μάθεις σωστά. - Γιατί ξύλο; Ν.Δ.: Το ξύλο είναι υλικό που σε τραβάει. Υλικό ζωντανό, όμορφο, μυρωδάτο. Κ.Γ.: Η ποιότητα σχέσης με τη φύση του ξύλινου ιστιοφόρου με ένα πλαστικό ταχύπλοο είναι πολύ διαφορετική. Δεν έχει βία. Έχει μια καλλιτεχνική ποιότητα η πάλη ενός ιστιοφόρου με δυνάμεις απείρως ανώτερες από τον εαυτό μας. Δυνάμεις που προσπαθείς να δαμάσεις πηγαίνοντας μαζί τους, ελαφρύνοντας τις πιέσεις, βρίσκοντας μια αρμονική συνύπαρξη για να καταφέρεις να ολοκληρώσεις μια διαδρομή και στο τέλος να αισθανθείς ότι βρίσκεσαι στα πόδια των θεών. - Ποιά η διαδικασία κατασκευής της Αθηνάς; Κ.Γ.: Από την αρχή ήταν έντονη η αίσθηση ότι δημιουργούμε ένα θετικό έργο. Καταπολεμούμε το φόβο και τη φοβερή του αδελφή, τη δειλία, και μαζί όλες τις αναστολές που παρουσιάζονται μπροστά μας. Θέλαμε να δούμε το πλοίο μας να πλέει με τις δικές του δυνάμεις συνεπικουρούμενο με τις δυνάμεις της φύσης, δημιουργημένο εκ του μηδενός. Πρώτα στήθηκαν τα ποδοστάματα από ξύλο ιρόκο, χτίστηκαν τα χνάρια και πάνω τους ακούμπησαν αχνιστοί οι σκαρμοί από ακακία. Ένα ολόκληρο τετράμετρο κομμάτι χωρίς ματήσεις φορμαρισμένο στον ατμό. Τζαβέτες σιδερένιες δένουν τα ποδοστάματα και τις βάσεις των σκαρμών. Το σκάφος αρχίζει και κλείνει με πεντάρια σαμιωτικα πεύκα σιγά σιγά δημιουργείται το κέλυφος. Μου έρχεται στο νου το αυγό. Ένα τέλειο υδατοστεγές και δυναμικό σχήμα. Η αρχή της ζωής. Ατελείωτες ώρες κόπου γεμάτες τέχνης σε όλες τις κινήσεις. Γνώσεις της υφής του κάθε ξύλου και συντεριασματα μεταξύ τους. Οι εφαρμογές έχουν απόλυτη τελειότητα, για να μπορεί το πλοίο να διατηρήσει τη ζωή του και μαζί και αυτή των κυβερνώντων. Με απόλυτη αγάπη. Καμία προχειρότητα. Η αγάπη είναι εχθρός της προχειρότητας, βέβαια κουβαλάει μαζί της τη φίλη της τη μετάνοια. Αυτή τη μετάνοια αποφεύγουμε σαν το διάολο, θέλει προσπάθεια να βρίσκεσαι μέσα στο περιβάλλον της αγάπης και της δημιουργικότητας. Πρέπει να είσαι λίγο σκηνοβάτης, αλλά αυτά είναι έργα που δεν γίνονται αλλιώς. 54

-Πιστεύετε πως έχει εκλείψει η τέχνη της ξυλοναυπηγικής; Ν.Δ: Δηλαδή όταν υπάρχουν τρία μέρη στην Ελλάδα που φτιάχνουν ξύλινα σκάφη και αυτά ένα στα πέντε χρόνια δεν έχει εκλείψει η παράδοση; Όλοι μουρμουράνε πόση δουλειά έχει ένα ξύλινο σκάφος στη συντήρηση του, αυτοί που λένε ότι αγαπούν τα ξύλινα σκάφη δεν έχουν ξύλινα σκάφη. Είμαστε λίγοι ρομαντικοί, άλλοι βρίσκουν ποιότητα στην παράδοση, άλλοι δεν βλέπουν τίποτα. ‘Όσο υπάρχουν κάτι λίγοι που το συνεχίζουν δεν είναι αδιέξοδο. Οδεύουμε προς τα εκεί αλλά δεν έχουμε φτάσει ακόμη. Κ.Δ.: Μέσα σε τριάντα - σαράντα χρόνια, στις μέρες μας δηλαδή, περάσαμε από τα καΐκια με τα πανιά που κουβαλούσαν όλα τα χρειαζουμενα στα νησιά, τροφιμα, τούβλα, τσιμέντα, μπακάλικα, ζώα, ρούχα, φτάσαμε πολύ γρήγορα στις νταλίκες με τους τρακτορες που μεταφέρονται καθημερινά σε μεγάλα και ασφαλή καράβια. Όλα αυτά καλά, με τίμημα όμως να χαθεί ο μύθος, η μαγεία, που έκανε τα ταξίδια αυτά και τα προϊόντα τους σημαντικά για όλες τις αισθήσεις μας και όχι απλά καταναλωτικά είδη. Χιλιάδες καϊκια καταστράφηκαν από αυτούς που αλόγιστα καταστρέφουν την αγάπη για τη θάλασσα, της ανεξαρτησία, την ελευθερία. Έσπασαν τα όνειρα ενός κόσμου για φυγή προς το μύθο, για το μεροκάματο με ελευθερία, για την αναζήτηση του απρόσμενου. - Πιστεύετε ότι ακόμη και αν εκλείψει, θα επανεμφανιστεί; Κ.Δ.:“Τα ξύλινα τείχη θα σώσουν τους Αθηναίους”, είπε η Πυθία. “Έχουμε γη και πατρίδα όταν έχουμε πλοία στη θάλασσα”, είπε ο Θουκυδίδης. Αυτά γίνονται σήμερα φιλοσοφικά επίκαιρα. Βέβαια δεν είναι το πλοίο το ίδιο που φέρνει αυτή την επιθυμία, είναι ο βαθύτερος συμβολισμός του περάσματος σε έναν άλλο κόσμο χωρίς φοροεισπράκτορες, αστυνόμους, κινηση, χαρτιά, σχολεία, τράπεζες, υποχρεώσεις και όλους τους δεκάδες εκβιασμούς που αντιμάχονται την αλήθεια, την αγάπη, το μύθο, που με αυτός ζούμε καθημερινά υποχρεωτικα και αυτόματα. Να,λοιπόν, που η θάλασσα μέσα στο σκάφος μας ότι και αν είμαστε μας κάνει βασιλιά, κυρίαρχο. Δεν πάμε εκεί που πρέπει, προσπαθούμε να πάμε εκεί που μπορούμε και αυτό είναι μια χειροπιαστή εμπειρία που θα ήταν πολύ βοηθητική αν μπορούσαμε να την εφαρμόσουμε και στην στεριανή μας ζωή. Κάτι από της θάλασσας το DNA υπάρχει μέσα μας για να μας κάνει να χαμογελάμε με οικειότητα και νοσταλγία στη θάλασσα. Άραγε πόσοι λίγοι είναι οι άνθρωποι που κάποια στιγμή δεν σκέφτηκαν ή δεν φαντάστηκαν τον εαυτό τους μέσα σε ένα

Βιβλιογραφία

Βιβλία Christian Stemper, LUPIMARIS - Wolves of the Sea, 2014 Κώστας Α. Δαμιανίδης, Ελληνική Παραδοσιακή Ναυπηγική, εκδ. πολιτιστικό ίδρυμα ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2013 Κώστας Γουζέλης, Ωδές, για την μπρατσέρα “Αθηνά”, εκδ. Ποντοπόρος, Πάρος 2012 Παπαϊωάννου Τάσης, Φασιανός Αλέκος, Αρχιτεκτονική και χρώμα, Εκδόσεις Νηρέας, Αθήνα, 2009

Διπλωματικές Αθανάσιος Ζερβός, Απόστολος Μητρόπουλος, Σχολή Ξυλοναυπηγικής στη Σύρο, επ. καθηγητές: Α. Παπαϊωάννου, ιουλ. 2016 Κουρούβανη Μαρία, Χαραλαμπάκη Χριστίνα, Σχολή ξυλοναυπηγικής τέχνης στη Σύρο, επ. καθηγητές: Σ. Γυφτόπουλος, Ι. Ζαχαριάδης, ιουλ. 2018 Κωνσταντίνος Ντρέκος, Μελέτη και καταγραφή διαδικασιών κατασκευής σύγχρονου ξύλινου σκάφους σε ναυπηγείο της Μαγνησίας, επ. καθηγητές: Γ. Μαντάνης, οκτ. 2018 Τερεζάκη Αγγελική, Επιβατικός σταθμός στο Λιμένα Σούδας, επ. καθηγητές: Δ. Τσακαλάκης, σεπτ. 2012 Ιστοσελίδες http://kakarasioannis.blogspot.com/2014/07/blog-post_1.html http://ayla.culture.gr/xilonaupigiki_wooden_shipbuilding/ http://users.teilar.gr/~mantanis/kentro-xylonafpigikis.pdf http://www.roikos.gr/b1-stadio-anatheorisi-epektasi-gps-dimou-chanion-kai-periastikon-dimon/ https://www.academia.edu/40915819/%CE%9C_%CE%9A%CF%84%CF%89%CF%81%CE%AE_2019_%CE%A3%CF%8 4%CE%B1_%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CF%80%CE%AC%CF%84%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF %81%CE%B1%CF%86%CE%AE_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE %B1_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%BE%CF%85%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%85%CF%80%CE%B7%CE%B3%CE%B9%CE %BA%CE%AE%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%9A%CF%8D%CF%80%CF%81%CE%BF_AURA_2_285_303

Carve

the

wave

Boatbuilding center for wooden vessels at the port of Souda

This diploma thesis is, at first, a matter of learning and supporting the value of greek traditional shipbuilding. Secondly, it is of great importance to analyze and understand the locus where we come to create our whole architectural synthesis. Our goal was to find a place where the art of shipbuilding and reconstructing wooden vessels could be embraced and highlighted, but at the same time, an urban design that could improve the landscapeâ&#x20AC;&#x2122;s conditions by adding new functions. Through the creation of a new coastline for the port, in addition to the complex of spaces with a variety of indoors and outdoors functions, we believe our goal was fulfilled. Furthermore, integration into the landscape was essential. Big rigor volumes with closed facades to the exterior of the complex and more perforated ones to the interior were used for this cause. First idea that led to the basic architectural gesture was a section in the sea that could provide a slit to bring out the vessels from the water. Two linear buildings frame this slot in the water and as a result the sense of the section is strengthened. Various spaces are formed to its right and left attempting the transition from the large scale of the port to the urban scale of the city and from that to the scale of humans. The whole urban design is a matter of balance between union and separation. Sea and land, city and port, work and education, humans and boats. All together coexisting like a system where everything is essential for its balanced operation.

Ευχαριστούμε για την υπομονή και τη βοήθεια τις οικογένειές μας, τους καθηγητές μας, τους συμφοιτητές και φίλους μας.