CBS-kantoor CBS-kantoor bovenop bovenop de de Oranje-Nassau Oranje-Nassau II
Mijnwater voorziet in warm Michaël Meijer
In december 1974 sloot de Oranje-Nassau I in Heerlen als laatste van vier mijnen haar deuren. Om de werkloosheid in de streek te beperken besloot de rijksoverheid om bedrijvigheid uit de Randstad naar het zuiden te verplaatsen. In 1978 vestigde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zich in een nieuw gebouw in Heerlen. Ruim een kwarteeuw later was deze huisvesting sterk verouderd geraakt en ook te groot geworden voor de afgeslankte organisatie. Bovendien had het CBS behoefte aan een kantoorgebouw dat zijn kernwaarden – transparant, open en midden in de samenleving – onderstreept. De nieuwbouw voor de duizend medewerkers in Heerlen is zeer goed in zijn omgeving verankerd. Dit geldt met name de parkachtige inrichting van de buitenruimte en de unieke benutting van mijnwater uit het onderaardse gangenstelsel.
36
Gezond Bouwen & Wonen 1-2011
project ENERGIE
te en koeling
Het Stedenbouwkundig plan van Meyer & Van Schooten Architecten voor kantoor Zeswegen geeft het idee van de parkomgeving voor de kantoren duidelijk weer.
H
300 parkeerplaatsen die grotendeels onder
te denken over de nieuwbouw. Via offer-
het gebouw liggen. In plaats van het gebouw
kelingen kan een glooiend parklandschap met
teaanvragen werden partijen gezocht om het
aan de randen van de kavel te plaatsen, zoals
wandelpaden vormgegeven worden. Centraal
plan op te stellen. Voor de nieuwbouw stelde
aangegeven door de gemeente, koos archi-
in het gebied zal dan een groene ruimte lig-
de gemeente een prominente locatie beschik-
tect Roberto Meyer voor een centrale ligging
gen waarop alle gebouwen zich oriënteren. Dit
baar in het stadspark Oranje Nassau, bovenop
bovenop de oude mijnschacht. Een voorschrift
groene hart biedt levendigheid en ruimte voor
de oude schacht van de Oranje-Nassau I. De
luidde dat rond de mijnschacht – in 1975 afge-
ontmoeting en recreatie. Ook omwonenden
nieuwe locatie ligt op loopafstand van het
dicht met beton en leisteen – in een straal van
kunnen daar gebruik van maken.
centrum van Heerlen en dichtbij het NS-station.
25 meter geen constructieve elementen aange-
De strijd om de opdracht, waar 21 partijen
bracht mochten worden. Na grondonderzoek
Mijnwaterenergiecentrale
op inschreven, werd in 2006 gewonnen door
kon deze beperking worden teruggebracht tot
Het CBS-gebouw is in mei 2009 opgeleverd en
IPMMC Vastgoed en LSI project investment
6 meter. Dit maakte het ontwerp van Meyer
werd als eerste utiliteitsgebouw op het zoge-
met een ontwerp van Meyer & Van Schooten
uitvoerbaar.
naamde mijnwaterproject aangesloten. De oude
Architecten. De inzending gooide hoge ogen
Precies op de oude mijnschacht staat een impo-
mijnen zijn in de loop der jaren volgelopen met
door de aansprekende architectuur en het mul-
sant kunstwerk van Ellen Brouwers dat naar de
grondwater dat verwarmd wordt door de aarde.
tifunctionele karakter van het ontwerp waarin
geschiedenis verwijst. Het kunstwerk van 15
Daardoor ligt er een grote energiebron onder
de menselijke maat centraal staat. In janu-
meter hoog bevindt zich midden in een groot
Heerlen die benut kan worden voor de verwar-
ari 2007 werd de samenwerkingsovereenkomst
overdekt glazen atrium dat de vijf vleugels van
ming en koeling van gebouwen (zie kader). De
getekend waarna de bouw nog hetzelfde jaar
het gebouw verbindt. Het ontwerp is verre van
mijnwaterenergiecentrale, in 2008 geopend,
van start ging.
een gesloten bouwblok, maar een stervormig
is de eerste ter wereld. Het CBS-gebouw is
transparant gebouw in een parkachtige omge-
lang niet de enige gebruiker van deze unieke
Bouwen rond mijnschacht
ving. De inrichting van de buitenruimte met
energiebron. Op de centrale zijn verder 200
Het project omvat 22.000 vierkante meter
veel groen en water is naar een ontwerp van
woningen, een aantal winkels, een bibliotheek
kantoorruimte (bruto vloeroppervlak) en bijna
West 8 Urban Design & Landschap Architecture.
en een stadsdeelkantoor aangesloten.
38
et CBS vroeg de gemeente Heerlen mee
Tegelijk met de omliggende kantoorontwik-
Gezond Bouwen & Wonen 1-2011
Detail kunstwerk in Atrium
project
Warmte en koude uit mijnwater Het mijnwaterproject is een initiatief uit 2003 van projectleider nieuwe energie Elianne DemollinSchneiders en wethouder Riet de Wit van de gemeente Heerlen. Het mijnwaterproject kreeg ondersteuning van de Europese Unie via het Interreg IIIB-programma. Daarin is in 2005 en 2006 met andere oude mijnsteden uit Duitsland, Frankrijk, Engeland en Schotland en samen met woningcorporaties en gespecialiseerde bedrijven gekeken naar de haalbaarheid van het project. Vervolgens is de pilot in Heerlen gestart. Na het sluiten van de mijnen zijn deze met grondwater volgelopen. Grondwater wordt door de aarde verwarmd. Hierbij geldt hoe dieper het grondwater, hoe hoger de temperatuur. Gebouwen zijn te koelen of te verwarmen door het water van verschillende dieptes op te pompen. De mijnwaterenergiecentrale in Heerlen bezit vier bronnen: twee op een diepte van 700 meter voor warm water (30 - 32 graden Celsius) en twee op 250 meter diepte voor koud water (16 - 18 graden). Een vijfde buis brengt het gebruikte water terug in de gangen op 400 meter diepte. Gebruik van energiezuinige pompen houdt het rendement zo hoog mogelijk. De energie van het mijnwater wordt met een warmtewisselaar in een energiecentrale overgebracht op het leidingensysteem dat de warmte of koude bij de gebruikers aflevert. Daar draagt het via low-exergy klimaatsystemen bij aan een aangenaam leefklimaat.
Detailopname van het kunstwerk van Ellen Brouwers in het Atrium van het CBS-gebouw. Gezond Bouwen & Wonen 1-2011
39
PROJECT
Visualisaties van de inrichting van de buitenruimte...
...en het atrium van het nieuwe CBS-gebouw
Het Mijnmuseum naast het oude CBS-gebouw.
Het CBS-gebouw verhoogt zijn duurzaam-
Terug op de kaart
heid met mogelijkheden voor flexibele inrich-
Naast de locatie van het CBS werkt IPMMC aan
gebouw met een EPC van 0,56 en een CO2-
ting en multifunctioneel gebruik. Zo zijn de
kantoor Zeswegen, dat ook op het mijnwater
reductie van 45%.
vijf gebouwvleugels afzonderlijk te verhuren.
wordt aangesloten. Dit project kreeg in 2010
Wat het mijnwaterproject en de kantoorontwik-
Ook is een lagetemperatuurinstallatie geïn-
subsidie uit het Unieke Kansen Programma
kelingen in het centrum van Heerlen bovenal
stalleerd die samen met de verlichting via
‘Naar energieneutrale scholen en kantoren’.
tonen is een rotsvast vertrouwen in de toekomst
aanwezigheidssensoren wordt gestuurd. Het
Dit is een rijksprogramma voor projecten die
van deze door krimp uitgedaagde streek. De
CBS haalt in de GreenCalc+ een A-label(MIB)/
zich onderscheiden door energiezuinigheid,
kolenmijnen waren decennia lang de belang-
B-label(MIG). De CO2-reductie bedraagt 40%.
duurzaamheid en organisatorische innovaties
rijkste energieleverancier van Nederland. Na een
Voor het oude onderkomen zoeken gemeente
in de bouwkolom. Aanvullende duurzame
lange periode van vergetelheid zet het mijnwa-
en Rijksgebouwendienst een nieuwe bestem-
maatregelen in Zeswegen zijn onder andere
terproject Heerlen opnieuw op de kaart.
ming. Een van de plannen die zijn geopperd
de goed geïsoleerde gebouwschil, driedubbel
is om in het pand groenten te gaan telen met
glas, betonkernactivering, mechanische venti-
behulp van led-verlichting. Voorlopig biedt het
latie met warmteterugwinning, gevels op het
gebouw plek aan bedrijfjes en kunstenaars.
zuiden en 1500 vierkante meter zonnepanelen.
40
Gezond Bouwen & Wonen 1-2011
Tezamen moet dit in 2012 resulteren in een
Michaël Meijer werkt als landschapsontwerper en planoloog bij Adviesbureau Haver Droeze in Amersfoort en als docent Urban planning and design aan Hogeschool Rotterdam.