Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

1 Voorwoord

3

1. Het beroep

4 5 5 6 6 7

De beroepsrollen De beroepseisen De opleiding: technisch, creatief en communicatief Ioannis Manousioudakis: “Je moet de taal van zowel technici als medici kunnen spreken” Michel Doeleman: “De gezondheidszorgtechnoloog maakt de vertaalslag naar de gebruiker”

2. De arbeidsmarkt Specialistische know-how Stijgende zorgvraag Werkterrein Hbo-niveau Titel Anne-Marieke Wieman: “Technologische verbeteringen voor gecombineerd infuussysteem” Ruth Williams: “Een persoonlijke alarmeringsmodule op een scootmobiel”

3. De functies Applicatiespecialist Medisch Technoloog Medisch Technicus

4. Nieuws over technologie in de zorg Informatie Hogeschool Rotterdam Informatie Engineering

9 10 10 11 12 12 12 13 15 15 18 20 22 24 24

2

3 Voorwoord Vier jaar geleden startte de Hogeschool Rotterdam met de opleiding Gezondheidszorg Technologie. Dit gebeurde in een tijd dat de vraag naar gezondheidszorgtechnologen in zorg en medische industrie zich langzamerhand scherper begon af te tekenen.

Inmiddels is duidelijk dat techniek en zorg onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Ontwikkelingen in de ICT bieden vele mogelijkheden. Daarnaast vraagt de overheid aan zorginstellingen om met minder middelen meer patiĂŤnten te helpen.

Dit boekje wil een hulpmiddel zijn om duidelijk te krijgen wat gezondheidszorgtechnologen moeten weten en kunnen om daadwerkelijk de verbinding te zijn tussen de zorg en de techniek in die zorg. Ook biedt het zicht op de eisen die het werkveld aan deze mensen stelt.

Hogeschool Rotterdam kiest ervoor de gezondheidszorgtechnoloog van morgen nu reeds breed op te leiden. De eerste lichting enthousiaste studenten staat inmiddels klaar om een eerste stap te zetten op de arbeidsmarkt van Gezondheidszorg Technologie.

Ed van Sprundel Directeur Opleidingen Engineering Hogeschool Rotterdam Mei 2007

4

5 Beroepsrollen GEZONDHEIDSZORGTECHNOLOGIE LIGT ALS VAKGEBIED OP HET SNIJVLAK VAN GEZONDHEIDSZORG EN TECHNIEK. GEZONDHEIDSZORGTECHNOLOGEN BEHEREN EN INNOVEREN MEDISCHE APPARATUUR. ZE ZIJN DE INTERMEDIAIRS, DE BRUGGENBOUWERS, TUSSEN ZORGVERLENERS EN TECHNICI: ZE SPREKEN DE TAAL VAN ARTSEN EN VERPLEEGKUNDIGEN, EN ZE BESCHIKKEN OVER EEN BREDE KENNIS VAN DE TECHNIEK. HIERDOOR VORMEN ZIJ EEN BELANGRIJKE VERBINDING TUSSEN DE BELANGEN VAN DE PATIËNT, HET MEDISCH PERSONEEL, DE INSTELLING, DE FABRIKANT EN DE OVERHEID ALS WETGEVER.

1.

Het beroep

Door de ontwikkelingen in de ICT en door de toenemende vraag aan de zorg om met minder middelen meer patiënten te helpen, maakt de gezondheidszorgtechnologie een snelle ontwikkeling door. Denk maar aan de nieuwe web-based oplossingen in de thuiszorg, telemedicine, elektronisch patiëntendossier, domotica (woonhuisautomatisering) en andere medische hulpmiddelen.

Gezondheidszorgtechnologen werken in ziekenhuizen, instellingen voor ouderenzorg, revalidatiecentra en thuiszorginstellingen. Ook zijn er banen in het bedrijfsleven, in de medische industrie en bij leveranciers van o.a. ICT-diensten in de zorg.

Andere benamingen voor het beroep: GZT’er, zorgingenieur, medisch technoloog, ziekenhuistechnoloog, ziekenhuisinstrumentatietechnicus, klinisch-fysisch medewerker, applicatiebeheerder, productspecialist.

Gezondheidszorgtechnologen oefenen verschillende rollen uit.

Soms gebeurt dat naast elkaar binnen één functie, soms ligt het accent op een van de rollen: ¬ participant in het zorgaanbod: omdat de GZT’er ervoor zorgt dat bijvoorbeeld diagnostisch medisch onderzoek of de behandeling zelf efficiënt, doelgericht en veilig verloopt; ¬ instructeur: omdat de GZT’er medische professionals of patiënten zelf instructies geeft over het gebruik van de medische apparatuur; ¬ projectleider: omdat de GZT’er projecten kan leiden die met de aanschaf of innovatie van medische apparatuur te maken hebben; ¬ adviseur: omdat de GZT’er adviezen kan geven aan zorgaanbieders over nieuwe of alternatieve producten; ¬ productspecialist: omdat de GZT’er een inhoudsdeskundige is die de vraag van de gebruiker het beste kan verwoorden naar leveranciers of ontwerpers van producten/ diensten; ¬ beheerder: omdat de GZT’er in staat is de technische infrastructuur van een zorginstelling te beheren; ¬ inrichter: omdat de GZT’er in de technische infrastructuur van bijvoorbeeld een verpleeginstelling nieuwe technieken kan introduceren en implementeren.

Beroepseisen Gezondheidszorgtechnologen zijn deskundig op het gebied van medische technologie. Ze hebben kennis van de gezondheidszorg: van patiëntgroepen, van diagnose- en behandelme-

6

7 thodes, van zorgprocessen en van de organisatie van de zorg.

Ze richten zich op de toepassingen van techniek in de dagelijkse praktijk van de zorg, en leggen daardoor de link tussen techniek en gezondheidszorg. Gezondheidszorgtechnologen kunnen dan ook medische apparaten beoordelen op werkwijze (toepassing), gebruiksgemak, storingen, veiligheid en implementatieproblematiek. Dankzij deze technische kennis zijn ze in staat de grote hoeveelheid techniek die in de (gezondheids)zorg wordt gebruikt, te ondersteunen en begeleiden.

Door hun rol als intermediair, instructeur en bijvoorbeeld adviseur is het noodzakelijk dat ze over goede communicatieve vaardigheden beschikken. Daardoor zijn ze in staat gebruikers van nieuwe apparatuur in zorginstellingen te leren hoe deze apparatuur te gebruiken.

Gezondheidszorgtechnologen spreken de taal van de technicus en van de zorgverlener. Dat betekent dat ze op hbo-niveau kunnen communiceren met de industrie die het apparaat levert, met zorgleveranciers (in de breedste zin van het woord) en met zorggebruikers die het apparaat nodig hebben.

Technisch, creatief en communicatief Gezondheidszorg Technologie (GZT) is een praktische HBOopleiding die zich op de techniek richt, op de mensen achter de techniek, en de gezondheidszorg. Het is een gezonde mix van techniek, informatica en gezondheidszorg waar ook een flink portie creativiteit en communicatieve vaardigheden bij komen kijken.

Je leert oplossingen bedenken voor technische problemen die het werken in de zorg belemmeren. Een goed computersysteem voor huisartsen bijvoorbeeld. Of apparaten waardoor de tandarts makkelijker bij je achterste kiezen komt en jij als patiënt er minder last van hebt. Je leert wat erbij komt kijken als een nieuwe OK-ruimte voor een ziekenhuis moet inrichten.

Dit zijn maar enkele voorbeelden waarmee jij je straks gaat bezighouden.

“Je moet de taal van zowel technici als medici kunnen spreken” student Ioannis Manousioudakis Na de middelbare school in Athene verhuisde hij naar de stad waar zijn moeder vandaan komt: Delft. Om er te gaan studeren. Daar ontdekte Ioannis Manousioudakis (“Zeg maar Io”) dat hij in de techniek wilde werken maar niet louter en alleen binnen een technische werkomgeving. Hij koos daarom voor Gezondheidszorg Technologie.

Brein en handen “Spannend om een studie te doen die nog niet zo lang bestaat. Gezondheidszorg Technologie. Een pionierstudie die helemaal nieuw voor me was. Van gezondheidszorgtechnologen had ik ook nog nooit gehoord. Dat kan natuurlijk kloppen, want het beroep is nog sterk in ontwikkeling.”

Het aardige van GZT is volgens Ioannis dat je er niet alleen je brein moet gebruiken maar ook je handen. “Natuurlijk krijgen we theorie, behoorlijk pittig zelfs, maar in het Technopark van de opleiding leer ik bijvoorbeeld ook lassen. Bovendien gaat het steeds om de praktische toepassing van de techniek in de zorg. Je weet waar de theorie voor dient. Die combinatie maakt het juist zo’n aardige studie.”

Strak in het pak “Ik wil natuurlijk na mijn afstuderen een goeie baan hebben en goed verdienen”, bekent Ioannis. “Met geld kan je in de samenleving veel bereiken. Vandaar. Het is mijn ideaal om strak in het pak naar een ziekenhuis in, zeg, Tokio te vliegen en daar namens een leverancier van medische apparaten een presentatie geven.”

Als gids bij de Koninklijke Porceleyne Fles in Delft weet hij hoe leuk maar ook hoe lastig het soms is om presentaties te geven. Van de rondleiding bij Philips Medical Systems was Ioannis dan ook erg onder de indruk. Hij realiseerde zich hoezeer gezondheidszorgtechnologen de taal moeten spreken van technici, artsen, verpleegkundigen en bijvoorbeeld laboranten.

“De gezondheidszorgtechnoloog maakt de vertaalslag naar de gebruiker” student Michel Doeleman Michel Doeleman heeft op het Stanislas College in Delft de havo gedaan. Aanvankelijk viel de keuze voor een vervolgstudie op Informatica, maar hij vond het dagelijkse werk van een informaticus te ver af staan van de gebruiker. Bij Gezondheidszorg Technologie is de combinatie mens en techniek duidelijker zichtbaar.

“Jij staat daar namens het bedrijf. Nee, sterker nog, je bént voor je toehoorders het bedrijf. Het is een hele kunst om verstand te hebben van de techniek achter de apparaten, én van de vragen waar klanten en gebruikers mee zitten. Daar moet ik nog ver voor klimmen, maar ik hoop dit ideaal wel te bereiken.”

9

8 ICT Gelukkig liggen beide studies in het verlengde van elkaar en was de overstap binnen de Hogeschool Rotterdam snel gemaakt. Zoiets kost wel extra tijd. Daar tegenover staat echter dat je als ex-informaticastudent veel know-how meebrengt op het gebied van ICT. Daar heb je als gezondheidszorgtechnoloog veel profijt van, klinkt het opgewekt.

Het zijn vooral de projecten die Gezondheidszorg Technologie tot een praktische studie maken, vooral omdat er doorgaans altijd echte opdrachtgevers bij betrokken zijn. In groepen van ongeveer acht studenten werken studenten zelfstandig aan een opdracht. Eén docent begeleidt de groep als tutor maar voor inhoudelijke informatie moeten de studenten zelf op zoek naar experts. Dat kunnen andere docenten zijn, maar ook leveranciers of deskundigen bij de opdrachtgever.

Projecten De hoorcolleges staan in het teken van het project waar je mee bezig bent. Zeker in het begin begrijp je nog niet veel van alle specificaties over een medisch apparaat die de leveranciers toesturen. Allerlei natuurkundige en technische principes liggen eraan ten grondslag. “Het voordeel is dat je die theorieën snel snapt”, zegt Michel, “juist omdat je er intensief mee bezig bent.”

Ook krijg je college over hoe de gezondheidszorg in elkaar steekt. Bijvoorbeeld over wie wat in de thuiszorg betaalt.

Of over specifieke medische zorg. Michel: “Toen we aan het eerstejaarproject infuuspompjes werkten, moesten we ons

verdiepen in de palliatieve zorg. Dat is de zorg voor patiënten die binnen afzienbare tijd dood zullen gaan. Die patiënten hebben veel pijn. En dus krijg je college over pijnbestrijding.”

ER IS GEEN TOEKOMST ZONDER TECHNIEK. ZEKER IN DE GEZONDHEIDSZORG. DE ZORGVRAAG NEEMT DE KOMENDE JAREN STERK TOE ALS GEVOLG VAN VERGRIJZING, MEER CHRONISCH ZIEKEN EN TOENEMENDE WELVAART. MEER WERK, ANDER

Infuus Omdat ook chronisch zieken dikwijls pijnbestrijdingsmiddelen krijgen toegediend via een infuus, kwam er ook een gastspreker uit de thuiszorg. “Chronisch zieke patiënten hebben een ander type zorg nodig dan patiënten die op sterven liggen”, legt Michel uit. “Daarom worden er andere eisen gesteld aan het infuus.”

Er zijn veel typen infuuspompjes op de markt, zo merkte de projectgroep van Michel. Bij het ene type wordt de medicatie snel in het bloed opgenomen en bij het ander is de doorloopsnelheid weer een stuk langzamer. “Naar al die verschillende varianten hebben we uitgebreid onderzoek gedaan. Dat is typerend voor de gezondheidszorgtechnoloog. Die is in staat zich in de technische kant te verdiepen en de vertaalslag te maken naar de gebruiker.”

WERK. DE PATIËNT EIST KWALITEIT. WIL STEEDS VAKER THUIS VERZORGD WORDEN. DIT VRAAGT OM ZORGTECHNOLOGISCHE OPLOSSINGEN. EN DUS OM PROFESSIONALS MET KENNIS EN VAARDIGHEDEN OP HET GEBIED VAN TECHNOLOGIE EN ZORG.

2.

De arbeidsmarkt

10

11 In ziekenhuizen, in de thuiszorg of bijvoorbeeld in de ouderenzorg: overal wordt gebruik gemaakt van ICT-toepassingen.

Denk maar aan geavanceerde instrumenten om diagnoses te stellen. Of aan de digitale patiëntendossiers die voor huisarts, fysiotherapeut, apotheek en ook de patiënt zelf toegankelijk moeten zijn. Of neem de zelfzorgapparaten die ziekenhuispatiënten in staat moeten stellen eerder naar huis te gaan.

Specialistische know-how Dergelijke toepassingen moeten worden aangeschaft. Of ze moeten worden gebouwd. Er zijn trainingen nodig om de gebruikers ermee te leren omgaan. Er is onderhoud nodig.

Er moet misschien iets worden veranderd, misschien een klein onderdeeltje, maar hoe.

Specialisten en verpleegkundigen hebben te weinig knowhow in huis om met leveranciers of onderhoudstechnici te overleggen. Ze spreken elkaars taal niet, ze weten te weinig af van elkaars werkzaamheden. Hoe groter het gat tussen zorg en techniek, des te groter wordt de vraag naar technisch geschoolde medewerkers in de gezondheidszorg. Zorgingenieurs zijn bij uitstek geschikt om te werken op het snijvlak van zorg en techniek.

Stijgende zorgvraag Hoe de arbeidsmarkt zich zal gaan ontwikkelen is moeilijk te voorspellen. Maar vast staat dat het zorggebruik de komende jaren met zo’n 30 procent zal toenemen. Dat kan alleen worden opgevangen door effectiever en produktiever te gaan

werken. Hierbij speelt inzet van technologie een belangrijke rol.

Er is uitgerekend dat de verdergaande technologisering leidt tot een verdubbeling van de behoefte aan gezondheidszorgtechnologen. Er ligt zelfs een scenario dat de vraag in 2020 verzesvoudigd is, onder andere door strengere kwaliteits- en veiligheidseisen. Wat verpleegkundigen nu misschien nog voor hun rekening kunnen nemen, ligt straks op het bordje van de gezondheidszorgtechnoloog.

Domotica Domotica is een verzamelbegrip voor allerlei innovatieve technische toepassingen om woningen zo in te richten dat ouderen en gehandicapten langer thuis kunnen blijven wonen. Ook verpleeg- en verzorgingshuizen worden toegerust met ondersteunende techniek, waardoor de cliënten/patiënten zich meer en veiliger kunnen bewegen. Ook de individuele woningen (of groepswoningen) voor ouderen en gehandicapten worden hiermee uitgerust. Experimenten met webcams en internetverbindingen voegen een nieuwe dimensie toe aan de zorg: zorg op afstand. Bewoners communiceren thuis rechtstreeks met zorgverleners in een callcenter via een beeldverbinding. Cliënten bepalen zelf wanneer zij contact opnemen, maar ze kunnen ook met de zorgverleners de afspraak maken

Werkterrein dat zij op bepaalde tijden de camera inschakelen.

Zo krijgen zorgverleners ook een indruk van de situatie waarin de cliënt zich thuis bevindt en kunnen ze beoordelen of een extra huisbezoek noodzakelijk is.

Als gezondheidszorgtechnoloog kun je aan de slag bij commerciële bedrijven, zorgverzekeraars en instellingen in de gezondheidszorg. Je kunt als gezondheidszorgtechnoloog een baan zoeken als:

De ruimere toepassing van domotica vergroot de mogelijkheden voor individuele dienstverlening op het gebied van veiligheid in huis, extra bewegingsruimte, oproepbare zorg, communicatie en netwerkvorming.

Dankzij domotica wordt de zelfredzaamheid van de patiënt/cliënt bevorderd en diens kwaliteit van leven verbeterd. Domotica ondersteunt de zorg, geeft zorgverleners meer oren en ogen, en maken extra begeleiding en ondersteuning mogelijk.

¬ medisch technoloog in een ziekenhuis of bijvoorbeeld een verzorgingshuis; ¬ als klinisch-fysisch medewerker; ¬ als applicatiebeheerder in een zorginstelling of in de medische industrie; ¬ als productspecialist in de medische industrie; ¬ als deskundige bij een maatschappelijke instelling of in het bedrijfsleven (bijvoorbeeld op het gebied van domotica, E-health of thuiszorgtechnologie); ¬ als medewerker bij de inspectie voor de volksgezondheid; ¬ als zelfstandig ondernemer.

Daarnaast speelt er een kostenaspect mee, aangezien domotica tot op zekere hoogte kan leiden tot besparingen op de personeelskosten. Voor ontwerp, aanschaf en implementatie van domotica doen echter ook nieuwe disciplines hun intrede. Verpleegen verzorgingshuizen dienen elektrotechnische, installatietechnische en organisatorische expertise in huis te hebben om enerzijds met de zorgverleners te overleggen en anderzijds als sparring-partner op te treden voor leverancier, installateur en een externe domotica-adviseur.

Hbo-niveau Je functie is op hbo-niveau. Dat betekent dat je meestal werkt in multidisciplinaire teams, waarin de betrokkenen zich vanuit hun eigen invalshoek bezighouden met een bepaald werkterrein. De zorg voor de techniek is toevertrouwd aan de gezondheidszorgtechnoloog maar wel zul je je werkzaamheden sterk moeten afstemmen op de behoeften van andere disciplines in de zorg.

Je bent gesprekspartner voor specialisten, verpleegkundigen en andere hoogopgeleide professionals. En je bent gespreks-

12

13 partner voor technici en informatici. In je werk zul je vaak voor praktijkproblemen komen te staan die om nieuwe oplossingen vragen.

Er wordt dan ook een beroep gedaan op je innovatievermogen. Projectmatig werken om deze oplossingen gerealiseerd te krijgen, is je niet vreemd. Je kunt ook leiding geven aan zo’n projectteam dat zich hiermee bezighoudt.

Titel Een afgeronde bacheloropleiding Gezondheidszorg Technologie van de Hogeschool Rotterdam geeft recht op de titel ingenieur. Voor je naam mag je de (wettelijk beschermde) titel ing. voeren.

In plaats hiervan mag je ook de internationaal erkende titel Bachelor of Applied Science (B AS) voeren achter je naam.

Deze titels worden officieel erkend, in Nederland en ver daarbuiten. Belangrijk is ook, dat het bedrijfsleven de ing. een hoge waardering geeft.

Foutenboom

“Technologische verbeteringen voor gecombineerd infuussysteem” Student Anne-Marieke Wieman In ziekenhuizen blijkt het aanbrengen van meerdere infuuspompen op één lijn lang niet altijd vlekkeloos te gebeuren. Omdat multi-infusie vooral bij ernstig zieke patiënten op de intensive care wordt toegepast, moeten de infusen goed op elkaar aansluiten. De snelheid van het ene infuus bijvoorbeeld mag niet veranderen als een ander infuus wordt vervangen.

Voor haar stageopdracht in het Leids Universitair Medisch Centrum heeft Anne-Marieke Wieman een foutenanalyse gemaakt voor multi-infusie. “Ik had al een project over infuuspompen achter de rug, waardoor ik enigszins bekend was met de techniek van zo’n pomp.

Maar constructies waarbij een paar pompen tegelijk op één lijn een patiënt infunderen, kende ik nog niet.”

Eerst heeft ze zich verdiept in de literatuur over multi-infusie.

Ook heeft ze in andere ziekenhuizen onderzocht welke fouten ermee gemaakt kunnen worden en welke oplossingen zij hebben bedacht. “Met deze achtergrondkennis heb ik voor het LUMC een vragenlijst opgesteld om de situatie daar in kaart te brengen. Ik wilde van de gebruikers zelf horen waar de problemen lagen.”

Haar onderzoek leverde een hele foutenboom aan onregelmatigheden op die voor de IC-verpleegkundigen zeer herkenbaar waren. Zo hebben infuuspompen geen alarm die hen waarschuwt wanneer ze een druppeltje gemorst hebben.

“Terwijl dat essentieel is, want het morsen veroorzaakt onderdruk en dat heeft weer gevolgen voor de infuussnelheid.

Ook het op hoogte verstellen van de pompen kan de snelheid beïnvloeden.”

Er zijn allerlei oplossingen naar voren gekomen. Of ze al zijn doorgevoerd, weet Anne-Mariek niet. “Het wijzigen van protocollen en procedures heeft altijd tijd nodig. Net als technologische verbeteringen. Daar kan ik niet op wachten, want mijn stage zit erop.”

“Een persoonlijke alarmeringsmodule op een scootmobiel” Student Ruth Williams De firma Beenhakker Revacore is gespecialiseerd in mobiliteitshulpmiddelen. Van rollators en elektrische rolstoelen tot scootmobiels. Bij problemen kunnen gebruikers de hulp in roepen van de helpdesk. Revacore heeft nu ook een persoonlijke alarmeringsmodule ontwikkeld. In geval van nood kan de gebruiker door middel van GPS onmiddellijk getraceerd worden. En bij elektrische problemen kan de helpdesk het elektrische vervoermiddel zelfs op afstand resetten.

Voordat de firma deze alarmeringsmodule op de markt brengt, wil ze weten wat de rol van de helpdesk precies zal zijn. En ook of deze alarmknop wel tegemoet komt aan de behoeften van de gebruiker. Met die twee vragen heeft Ruth Wilmans zich met een paar andere tweedejaars studenten Gezondheidszorg Technologie beziggehouden.

14

15 Gebruikersonderzoek Bij het gebruikersonderzoek stuitten de studenten al snel op de vraag wie de gebruiker is. In zekere zin is ook de gemeente er als financier van deze dure mobiliteitshulpmiddelen bij gebaat dat technische problemen snel en goed worden opgelost. “Maar voelen invaliden zich niet gecontroleerd als ze door de alarmeringsmodule altijd traceerbaar zijn? Zoiets ligt erg gevoelig.”

Iets anders is de vraag of invaliden er überhaupt wel behoefte aan hebben. Er bestaan immers al veiligheidstelefoons met GPS-plaatsbepaling. “We moesten daarom onderzoeken wat de meerwaarde van de alarmeringsmodule van Revacore is.

In hoeverre zit de gebruiker te wachten op een spraak-luisterverbinding met de helpdesk?”

Applicatiespecialist Het team

Service “De service is natuurlijk erg belangrijk”, constateert Ruth.

Maar ook daarvoor geldt de vraag: tot hoever moet die service gaan? “Moet de alarmmodule een apart knopje hebben waarmee de gebruiker zelf in geval van nood 112 kan bereiken? Of is het beter dergelijke noodsignalen via de helpdesk te laten lopen? Als gezondheidszorgtechnoloog moet je goed weten waar de voorkeur ligt van de gebruiker.”

3.

De functies

In de industrie gaat het om de mensen àchter de producten.

Hun enthousiasme en hun verantwoordelijkheidsgevoel is van onschatbare waarde. Philips Medical Systems stelt daarom hoge eisen aan de medewerkers van het ‘call & dispatch center’. Daar komen uit heel de Benelux telefoontjes binnen van gebruikers: van medici, maar ook technici. De vragen en het kennisniveau is heel divers.

De afdeling bestaat uit ongeveer vijftien medewerkers. Vooral aan het begin van de dag kan het hectisch zijn omdat dan de meeste meldingen binnenkomen. Snel handelen is geboden.

Soms betekent dat onderdelen met een taxi naar een bepaald ziekenhuis sturen, of extra technici inzetten.

De “remote support engineer” is verantwoordelijk voor het geven van technische ondersteuning in het gebruik van medische apparatuur, zoals defibrillators. De technische vragen variëren sterk. Zo kan het om een vraag over de configuratie gaan, een technisch probleem of een klacht. De bedoeling is om op afstand hulp te geven. Als dat niet lukt, wordt een collega van de buitendienst ingeschakeld.

16

17 De applicatiespecialist traint de mensen die in het ziekenhuis gaan werken met een nieuw apparaat van Philips, bijvoorbeeld met een nieuwe MRI. Dit zijn in Nederland vrijwel altijd de laboranten, in België vaak ook de radiologen. Afhankelijk van het type contract dat het ziekenhuis heeft, zorgt de applicatiespecialist ervoor dat de kennis bij de laboranten of radiologen up-to-date blijft.

De functie Siemens Medical Solutions levert medische apparaten van enkele tienduizenden euro’s tot en met de miljoenen kostende cyclotron waarmee tumorcellen kunnen worden stukgemaakt.

Daarnaast worden er accessoires geleverd.

De verkoopafdeling is opgedeeld in business-units, met daarbinnen diverse specialismen. De manager Radiologie bijvoorbeeld kent slechts een beperkt aantal apparaten op hoofdlijnen. Verkopers doen aan acquisitie. Zij gaan op bezoek bij de klant, introduceren de laatste technologische innovaties en proberen een vraag te genereren. Zij worden ondersteund door productmanagers.

Pas nadat de verkoop tot stand is gebracht komen de applicatiespecialisten in beeld. Zij zijn de échte kenners. Zij zijn verantwoordelijk voor de gebruikerskant van de applicatie. Ze zijn in staat de gebruikers te begeleiden bij de ingebruikname van de toepassing. Soms gebeurt dit door middel van trainingen, maar vaak ook ter plaatse, bij de klant.

Adviseren, ondersteunen en ten uitvoer brengen van verbeteringen behoren eveneens tot het taakgebied van de

applicatiespecialist. Door de contacten met de klant en de gebruiker is de applicatiespecialist goed in staat de trends in het domein van healthcare dicht bij de marktbehoeften te doen aansluiten. Datgene wat de klant vindt moet worden teruggekoppeld naar de fabriek, de afdeling marketing en de productontwikkelaars. Aanleg om te verkopen is de applicatiespecialist dan ook niet vreemd.

Applicatiespecialisten hebben te maken met artsen, verpleegkundigen, inkopers van ziekenhuizen of met medewerkers van de medische instrumentatiedienst. Ze zijn vertrouwd met de medische wereld, beschikken over een klantgerichte instelling en hebben ervaring in het projectmatig implementeren van de medische apparatuur.

De meeste applicatiespecialisten bij Siemens Medical Solutions hebben een paramedische achtergrond, bijvoorbeeld als röntgenlaborant, en spreken de taal van de arts. Ze kennen de morfologie van het lichaam maar zijn tegelijkertijd in staat de wensen vanuit de zorg te koppelen aan de mogelijkheden van het product.

De sollicitatie Siemens richt zich met zijn medische oplossingen op de intramurale zorg; op ziekenhuizen. Het bedrijf verkoopt medische producten maar richt zich meer en meer op integrale oplossingen voor vraagstukken binnen gezondheidszorginstellingen. In de toekomst wil men de markt uitbreiden naar de thuiszorg, de eerstelijn en apotheken.

Op welk type functies kan een GZT’er uit Rotterdam sollici-

teren? Siemens heeft diverse mogelijkheden. Allereerst zijn er de productmanagers, die de verkopers ondersteunen. Ze werken op de ontwikkelafdeling en moeten bij de productontwikkeling inspelen op de wensen van de klant. Wanneer een potentiële klant om gedetailleerde informatie vraagt, schakelt de verkoper de productmanager in.

Daarnaast zijn er de projectleiders, die verantwoordelijk zijn voor implementatieprojecten van de producten of oplossingen die Siemens heeft verkocht. Zij hebben de verantwoordelijkheid over het installeren van bijvoorbeeld een nieuwe MRI-scanner of over de verhuizing/migratie van data van het ene softwaresysteem naar het andere.

De applicatiespecialist komt in actie nadat de systemen zijn verkocht en geïnstalleerd. De doelgroep wordt met name gevormd door de gebruikers; zij worden geïnstrueerd, getraind en verder begeleid. Het doel is dat het product of het systeem zo goed mogelijk wordt gebruikt. De after sales service is een andere divisie; daar zitten de ‘echte’ technici, de ‘sleutelaars’.

Het is voor verkopers en projectleiders niet noodzakelijk om uitgebreide kennis te hebben van wat zich afspeelt op de ziekenhuiswerkvloer. Ook technisch gezien is hun kennis niet op het niveau van de bits & bytes. Bij productmanagers en applicatiespecialisten is dat wel het geval.

maakt naar applicatiespecialist en zijn daarna doorgegroeid naar het productmanagement. Een volgende stap in hun loopbaan is in de richting van sales.

Applicatiespecialisten hebben bij Siemens allen hbo-niveau.

Dat moet wel, want ze moeten niet alleen een groot analytisch en probleemoplossend vermogen bezitten, ook is het nodig dat ze op een hoog abstractieniveau kunnen denken en praten met hoog opgeleide zorgprofessionals. Een zekere mate van overwicht is van belang. Verder moeten ze zelf hun tijd kunnen indelen; Siemens laat ze wat dat aangaat vrij.

Die verantwoordelijkheid dient de applicatiespecialist aan te kunnen. In de praktijk blijkt dit geen probleem. In tegendeel, Siemens is een commerciële instelling waar medewerkers prioriteiten kunnen stellen en als de nood aan de man komt rustig 50 à 55 uur per week willen werken. De functie brengt een grote zelfstandigheid met zich mee.

Loopbaan Bij Siemens werken momenteel tien productmanagers en zes applicatiespecialisten. Vaak zijn ze hun carrière begonnen als laborant. Vervolgens hebben ze bij Siemens de overstap ge-

Bronnen: gesprekken met mw. Ada Janmaat (P&O, Siemens Medical Solutions), Jan Koster (business unitmanager Ultrasound, Siemens Medical Solutions) en Philips Magazine (april 2006).

19

18

Medisch Technoloog Het Maxima Medisch Centrum zit verspreid over de locaties Eindhoven en Veldhoven. Het is een topklinisch ziekenhuis, waar ongeveer 3.400 mensen werken. De Dienst Medische Technologie & Informatie en Communicatie Technologie kent drie functies: ¬ instandhouding: ten behoeve van onderhoud, instructie en reparatie; ¬ toepassing: het volgen van ontwikkelingen in de markt, door de gebruiker (verpleegkundige en/of specialist) en de medische technoloog; haalbaarheidstudie, proefplaatsing en implementatie behoren tot diens werkterrein; ¬ innovatie: hierbij is de klinisch fysicus betrokken.

Bijvoorbeeld een medisch specialist wil bestaande tools aanpassen om daarmee met nieuwe vraagstellingen uit de voeten kunnen; leidt tot innovatieve toepassingen.

Adviesrol Medisch technologen richten zich op de advisering naar de gebruikers toe opdat de apparatuur wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is. Medisch technologen vervullen als het ware intermediaire rol ten aanzien van de gebruikers, patiënten en de apparatuur zelf. Zij maken de vertaalslag

tussen enerzijds de variëteit aan patiënten en hun medische klachten, en anderzijds de functionaliteit van de apparatuur.

Om die reden is het vanzelfsprekend dat een medisch technoloog een technische achtergrond heeft.

Er is een opmerkelijke ontwikkeling gaande, die van belang is voor de beroepsuitoefening van de medische technoloog. De apparatuur wordt steeds robuuster, mede dankzij de intelligente software die erin is verwerkt. Hierdoor neemt het onderhoud af maar tegelijkertijd komt de gebruiker verder af te staan van het apparaat. Deze heeft veel meer moeite om de gegevens van de digitale apparatuur uit te lezen. De rol van de medische technoloog wordt daardoor steeds groter.

Een voorbeeld is de aanschaf van een IP-communicatieplatform waarin verschillende systemen zijn geïntegreerd. Het communicatiesysteem is uitgerust met ruim 1.500 vaste IP-toestellen en bijna 1.000 draadloze IP-toestellen die de bestaande piepers voor het oproepen van medewerkers en de zusteroproep vervangen. Daarnaast worden de handsets ingezet voor alle vormen van signalering, zoals brandmelding, gebouwautomatisering en medische technologie. De communicatie over beide locaties van het ziekenhuis wordt hiermee gelijkwaardig en eenvoudiger. Voorts nemen onderhoud en beheer af, hetgeen leidt tot kostenbesparingen.

binnen het ziekenhuis. Hij of zij dient daarom zelf in een ziekenhuis te hebben gewerkt.

Medisch technologen zijn als een kameleon: ze blijven technicus maar kunnen communiceren met alle zorgprofessionals in het ziekenhuis. Dat laatste is van belang want investeringen vinden plaats in nauw overleg met de gebruikers. Gebruikers moeten vertrouwen in hen hebben. Medisch technologen zijn door hun praktische kennis complementair in de organisatie.

Functiegebouw Het Maxima Medisch Centrum kent voor de technici een functiegebouw met veel scholingstrajecten en doorgroeimogelijkheden: ¬ vmbo’ers: routinematige handelingen ¬ mbo’ers: blijven bij voorkeur vier jaar in dienst om de organisatie en bedrijfsprocessen onder de knie te krijgen ¬ mbo+: kunnen zelfstandig diverse activiteiten voor de gebruiker verrichten ¬ mbo++: hetzelfde niveau als de hbo-opgeleide medische technoloog ¬ hbo’ers: beginnen hun carrière bij het MMC ook bij ‘instandhouding’, maar groeien veel sneller door naar andere functies.

Zorgprocessen Juist vanwege de intermediaire positie tussen gebruikers, patiënten en apparatuur is het meer dan ooit van belang dat de medische technoloog gericht blijft op de zorgprocessen

Bron: gesprek met Paul Rieter, sectormanager Medische Technologie & Informatie en Communicatie Technologie bij Maxima Medisch Centrum (Eindhoven/Veldhoven).

20

21

Aanvankelijk lag het accent op onderhoud en reparatie. De medisch specialist was degene die de apparatuur aanschafte.

gaan op een vergaande bedrijfsmatige aanpak. Daarnaast is de medische apparatuur steeds complexer geworden, onder andere doordat het deel uit maakt van grotere systemen.

ICT-ontwikkelingen, miniaturisering en minimaal invasieve technieken zijn hier voorbeelden van. De complexiteit heeft tot gevolg dat er veel instructie en training nodig is om de gebruiker te leren de apparatuur te bedienen.

Dankzij deze ontwikkelingen heeft de functie van medisch instrumentatietechnicus meer inhoud gekregen. Hij of zij wordt betrokken bij: keuze en aanschaf, afspraken met de leverancier, instructie, gebruikersondersteuning, veiligheid, onderhoud en beheer, en bij buitengebruikstelling. Hierdoor is de medische technologie een breed en interessant vakgebied geworden, met raakvlakken met vele technieken en vele disciplines.

De tijd dat iedereen zich beperkte tot zijn eigen kleine deelterrein is voorbij; nu is veel meer sprake van een generieke aanpak. De scheidslijnen tussen wat de ICT’er, de fijnmechanicus en de elektrotechnicus deden, vervagen. De toenemende standaardisatie, gecombineerd met de groeiende rol van de gebruikers bij aanschaf en implementatie heeft geleid tot meer efficiency, meer effectiviteit en zelfs minder instructie.

Veiligheid, betrouwbaarheid en efficiency

Professionalisering

Intussen is er meer aandacht gekomen voor veiligheid (voor gebruiker en patiënt), betrouwbaarheid en efficiency. Er zijn normen en richtlijnen gekomen, het kwaliteitsdenken heeft zijn intrede gedaan en binnen de ziekenhuizen is men overge-

De professionalisering van het beroep medisch instrumentatietechnicus bracht met zich mee dat in 2004 het beroepsprofiel is geactualiseerd. Voorop staat dat het een ondersteunende functie betreft voor het primaire zorgproces en dat

Medisch Technicus Het beroep medisch instrumentatietechnicus is zo’n 40 jaar geleden ontstaan met de opkomst van de analoge elektronische medische apparatuur. Een klein aantal technici was nodig ten behoeve van het onderhoud. Hun functiebenamingen en functie-inhoud varieerden. Iedereen was op zijn eigen kleine deelterrein bezig: ¬ instrumentmaker medisch elektronicus ziekenhuiselektronicus onderhoudsmonteur medische apparatuur klinisch fysisch medewerker instrumentatietechnicus ziekenhuisinstrumentatietechnicus medisch instrumentatietechnicus medisch technicus.

er binnen de beroepsgroep mbo- en hbo-functies zijn (80%20%). Het beroep kent drie pijlers: ¬ waarborgen van de bedrijfszekerheid en technische veiligheid van de medische instrumentatie (instandhouding) ¬ bevorderen van doelmatig en veilig gebruik (gebruikersondersteuning) ¬ zorgdragen voor het optimaal functioneren (applicatie en innovatie).

Hoewel de medische technologie is opgeschoven in de richting van de zorg, participeert de medisch technoloog niet echt in de het zorgproces. Toch, bij apparatuurintensieve afdelingen, waar men bij voorkeur werkt met vast technischondersteunend personeel, is de band met het zorgpersoneel heel nauw. De medisch technoloog is voor zo’n afdeling het vaste aanspreekpunt en weet exact welke vragen er op de werkvloer leven. Daarbij neemt hij geen afwachtende houding aan; hij monitort het gebruik en onderzoekt in hoeverre verpleegkundigen alles uit de techniek halen wat mogelijk is.

Ook al vereist de bediening nog zoveel ‘technische’ handelingen, voor de verpleegkundige moeten ze routine worden. De zorgprofessional immers blijft degene de medische apparatuur bedient.

Ook bij de aanschaf van nieuwe medische apparatuur wordt de medisch technoloog nauw betrokken. Dit is om twee redenen. Enerzijds zijn de aanbestedingsprocedures van kostbare apparatuur dermate complex, dat dit niet geen taak meer is voor de zorgprofessional. Anderzijds is het noodzakelijk dat de wensen van medicus en gebruiker worden gematcht

met de mogelijkheden die de leverancier biedt. De medisch technoloog is degene die de vertaalslag kan maken van wensen naar mogelijkheden, en andersom. Het is dan ook de medisch technoloog die zo nodig contact heeft met de afdeling research & development van de leverancier. Innovatieve ideeën ontstaan op de werkvloer maar vinden hun weg naar het product bij de fabrikant.

Voor de beroepsuitoefening is uiteraard een goede opleiding van belang. Tot nu toe kon men volstaan met de basisopleiding mts-elektrotechniek/fijnmechanica, eventueel aangevuld met cursussen en/of een interne opleiding. Dit blijkt echter niet toereikend. Afgezien van het feit dat ziekenhuizen op dit terrein niet zijn ingericht voor scholing, is het een dermate eigenstandig vakgebied geworden, dat er aparte opleidingen voor moeten worden ingericht.

Hoewel de medisch technoloog niet zelf onderhoudswerkzaamheden verricht, moet hij wel feeling hebben met de techniek en verstand hebben van elektronica. Een schema van een MRI-scanner mag hem niet afschrikken. Indien nodig moet de medisch technoloog hierover kunnen communiceren met de onderhoudsdienst van de leverancier.

Bron: gesprek met Nico Laheij, consultant medische technologie, Erasmus MC (Rotterdam).

22

4.

Nieuws over technologie in de zorg

23

Hoogste baas Shell: Zorgtechnologen hard nodig

Zorg Innovatie Forum in Groningen

Chip volgt bewoners verpleeghuis

HBO-RAAD.NL – De technische sector staat voor enorme

GIC.NL 30-3-2007 – Acht marktpartijen uit Noord-Neder-

NEN.NL 27-10- 2006 – Bewoners van een verpleeg- en ver-

uitdagingen de komende jaren. Zo ontstaan er tekorten op de arbeidsmarkt en is er een toenemende vraag naar technologische vernieuwing op gebieden als zorgtechnologie, bouwkunde, ICT chemie en transport. De kenniseconomie vraagt om nieuwe ingenieurs die aan hoge eisen moeten voldoen.

Dit zegt Rein Willems Rein Willems, president-directeur van Shell Nederland BV, tijdens het jaarcongres van de HBO-raad in 2007.

land, twee zorgverzekeraars en zes zorgaanbieders (cure en care) hebben het initiatief genomen tot oprichting van het Zorg Innovatie Forum.

De zorgmarkt is een groeimarkt. Door gebrek aan regie, te weinig samenwerking en te veel versnippering worden er echter kansen gemist. Ageing is inhoudelijk het centrale thema waar het Zorg Innovatie Forum zich op richt. De samenleving vergrijst, mensen worden ouder en het aantal patiënten met chronische ziekten neemt toe.

Er wordt meer zorg gevraagd en de zorgkosten zullen stijgen.

Met innovaties wordt kwaliteitsverhoging van de zorg en efficiencyverbetering nagestreefd waarbij de toepassingen zich op een breed gebied voordoen. Bijvoorbeeld op het gebied van sensortechnologie. Sensoren kunnen worden gebruikt om allerlei domotica-toepassingen, waarnemingen en controles op afstand uit te voeren. Te denken valt aan bloeddrukmetingen vanuit huis, maar ook aan revalidatie waarbij de patiënt op afstand allerlei medische controles kan ondergaan.

zorgingshuis in Tolkamer (Gld) krijgen een pols- of enkelarmband voorzien van een chip waardoor zij te volgen zijn. Met de chip kunnen onder meer lichaamstemperatuur, bloeddruk en hartslag van bewoners worden vastgelegd, evenals de plek waar zij zich bevinden. De gegevens worden via een computernetwerk doorgegeven aan PDA’s (Personal Digital Assistant) die het verzorgend personeel altijd bij zich heeft.

Alle bewegingen van personeel en bewoners zijn te volgen via één computersysteem. Bij verandering van bloeddruk, lichaamstemperatuur of hartslag wordt het dichtstbijzijnde personeel gealarmeerd. Ook kunnen dementerende mensen, die ‘s nachts uit bed gaan, waardoor zij mogelijk in nachthemd uren in de kou komen te zitten, worden gevolgd. Voor een bewoner die tijdens het koken in slaap valt is het gevaar nu ook geweken, want bij een lage hartslag gaat de kookplaat automatisch uit.

Netscouters voor innovatieve ideeën in de zorg NRC 7-12-2006 – Er zijn sinds enkele maanden ‘netscouters’

actief van het bedrijf Syntens, die samen met Spanje, Italië en Tsjechië vernieuwende ideeën uit de gezondheidszorg in producten willen omzetten. “In veel zorginstellingen ontstaan vaak innovatieve ideeën, maar die moeten ook op de markt worden gebracht”, zegt Jan Ritsema, netscouter bij Syntens.

“Een goed idee van een arts uit een ziekenhuis in Catalonië, kan in Brabant worden ontwikkeld. Een voorstel voor een eerste product ligt al op tafel: een ‘lekdetector’ die lekkende slangen in dialysecentra opspoort. Vooral middelgrote en kleine bedrijven moeten profijt hebben van de gesubsidieerde netscouters.

24 Hogeschool Rotterdam

Cluster Engineering

Hogeschool Rotterdam is een échte Rotterdamse instelling.

De aanpak, de cultuur en de wijze van werken die veelal met Rotterdam in verband wordt gebracht, komen samen in het motto van de Hogeschool: “Denken en Doen”.

In het cluster Engineering zijn vijf technische opleidingen ondergebracht:

De missie luidt:

De Hogeschool Rotterdam is dé Rotterdamse Hogeschool, waar mensen hun grenzen verleggen door leren en werken, door denken en doen.

Hogeschool Rotterdam voelt zich sterk verbonden met Rotterdam en de regio. Het onderwijs is nauw verweven met de stedelijke en regionale ontwikkelingen en vraagstukken. In een voortdurende wisselwerking deelt de hogeschool kennis en leveren zo een bijdrage aan de kennisinfrastructuur in de regio.

De Rotterdamse aanpak en werkwijze is vertaald in het Rotterdams Onderwijsmodel (ROM). De opleidingen combineren een stevige basis van kennis en vaardigheden met een grote praktijkgerichtheid. Op deze wijze zorgen zij ervoor dat studenten competenties verwerven waarmee ze goed terecht zullen komen. In Nederland, maar ook daarbuiten.

¬

Autotechniek Elektrotechniek Gezondheidszorg Technologie Industrieel Product Ontwerpen Werktuigbouwkunde

Oriënterende Propedeuse Techniek en Bedrijf In samenwerking met een aantal technische opleidingen heeft Engineering een speciaal propedeuseprogramma ontwikkeld.

Dit is vooral bedoeld voor studenten met een veelzijdige belangstelling voor techniek, die een weloverwogen keuze willen maken voor de juiste opleiding.

In het eerste halfjaar is het vakkenpakket uitgebreid. De student oriënteert zich op een aantal technische vakgebieden zoals bouwkunde, bedrijfskunde en autotechniek. Na een half jaar maakt de student de keuze voor een specifieke opleiding.

In het tweede halfjaar volgt de student vakken die daarbij aansluiten. Aan het eind van dit jaar is de keuze duidelijk.

Zonder studievertraging kan de student aan het tweede jaar beginnen.