SEMINARIUM VOOR ORTHOPEDAGOGIEK AL MEER DAN 80 JAAR EEN BEGRIP IN SPECIAAL EN PASSEND ONDERWIJZEN
Vanuit de positie van opleidingsinstituut voor leraren ontwikkelt en organiseert het Seminarium voor Orthopedagogiek de Master Special Educational Needs, gespecialiseerde cursussen, coachings- en begeleidingstrajecten en initieert en/of participeert in praktijkgericht onderzoek. De focus is gericht op het veld van ‘Speciaal Onderwijzen’, zonder daarbij de maatschappelijke context uit het oog te verliezen. Deze opleidingen en professionaliseringstrajecten zijn gericht op het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs, het speciaal onderwijs en het beroepsonderwijs. Missie Aan elke activiteit ligt het beginsel ten grondslag, dat deze van betekenis moet zijn voor de maatschappelijke emancipatie en participatie van de kinderen en jongeren die voor hun ontwikkeling aangewezen zijn op passend onderwijzen.
Daniëlle de Jong, leraar en lid van het PBS-gedragsteam Openbare Basisschool Anne Frank, Gorinchem
Binnen de Faculteit Educatie en het Kenniscentrum Educatie van Hogeschool Utrecht is het Seminarium voor Orthopedagogiek de drager van het kennisdomein ‘Speciaal Onderwijzen’. Door adequate afstemming en samenwerking met interne en externe
WWW.SEMINARIUM.HU.NL
partners heeft kennisontwikkeling op dat terrein per definitie een integraal, handelingsgericht karakter. Door een gericht en goed vormgegeven opleidingsaanbod wil het Seminarium voor Orthopedagogiek bijdragen aan de verhoging van de kwaliteit van leraren en daarmee de kwaliteit van het onderwijs.
SCHOOLWIDE POSITIVE BEHAVIOR SUPPORT SCHOOLBREDE AANPAK TER BEVORDERING VAN POSITIEF GEDRAG
Partnerschap Onze scholings- en opleidingsactiviteiten realiseren wij samen met de opdrachtgever. Graag zijn wij uw partner bij de vormgeving van uw professionaliseringstrajecten om de uitdaging van morgen aan te gaan. Wij nodigen u uit voor een persoonlijk gesprek over uw professionaliseringswensen op individueel niveau, op team- dan wel organisatieniveau. Hiertoe kunt u vrijblijvend contact met ons opnemen. Contact Onze scholings- en opleidingsactiviteiten worden verzorgd vanuit kantoren van het Seminarium voor Orthopedagogiek die verspreid zijn over heel Nederland. Kijk voor het kantoor bij u in de buurt op www.seminarium.hu.nl > contact
svo_pbs_eb0414_tc
“HET IS ZO GEMAKKELIJK OM TEGEN EEN LEERLING TE ZEGGEN WAT HIJ OF ZIJ FOUT DOET. BENOEM WAT JE GOED VINDT, DAT ZAL DE LEERLING ONTHOUDEN.”
Het Seminarium voor Orthopedagogiek van Hogeschool Utrecht is een landelijk opererend kennis- en opleidingscentrum voor leraren en professionele opvoeders, coaches en hulp- en dienstverleners, die werken met jongeren en volwassenen waarvan de leef- en opvoedingssituatie specialistische ondersteuning en begeleiding vraagt.
SCHOOLWIDE POSITIVE BEHAVIOR SUPPORT SCHOOLBREDE AANPAK TER BEVORDERING VAN POSITIEF GEDRAG
“MET PBS HOEVEN LERAREN MINDER TIJD TE BESTEDEN AAN PROBLEEMGEDRAG. ZO KOMT ER MEER LESTIJD BESCHIKBAAR.” Kees van Overveld, coördinator PBS kees.vanoverveld@hu.nl @KvOverveld
Schoolwide Positive Behavior Support is een schoolbrede aanpak gericht op het bevorderen van positief gedrag binnen school. Met dit model kunnen scholen een positieve, sociale omgeving creëren die het leren stimuleert en gedragsproblemen voorkomt of doet afnemen. De heterogeniteit van leerlingen vraagt om verscheidenheid in manieren om gedrag te beïnvloeden. Schoolwide Positive Behavior Support (SWPBS, kortweg: PBS) biedt een inhoudelijk raamwerk waarin verschillende programma’s geïntegreerd en op elkaar afgestemd kunnen worden. De nadruk ligt op aandacht en goed onderwijs voor alle leerlingen. Niet alleen leerlingen met gedragsproblemen vinden hier ondersteunende structuur, ook hun klasgenoten krijgen begeleiding die op hen is afgestemd. Dit maakt PBS aantrekkelijk en geschikt voor iedere school. Omdat het stimuleren van positief gedrag los staat van de leeftijd van leerlingen, is PBS van toegevoegde waarde voor scholen in het basisonderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs.
DE KERNELEMENTEN VAN POSITIVE BEHAVIOR SUPPORT 1. Schoolbrede aanpak op basis van gedeelde waarden Gedrag is niet waardevrij. Om die reden start ieder PBS-traject met het gezamenlijk formuleren van de waarden van de school. In veel scholen zijn dat de waarden veiligheid, verantwoordelijkheid en respect. Ouders en leerlingen worden liefst bij het bepalen van die waarden betrokken. De gedeelde waarden zijn leidend voor de invulling van diverse onderdelen van het PBS-traject. Zo kan een waarde als respect praktisch worden uitgewerkt naar gewenst gedrag op het schoolplein. 2. Accent op preventie Schoolteams steken doorgaans veel energie en tijd in enkele leerlingen die voor zo’n tachtig procent van alle probleemsituaties zorgen. Het voortdurend corrigeren, het bespreken van incidenten, het uitpraten van ruzies en het bedenken van passende aanpakken levert niet altijd het gewenste resultaat op. In PBS wordt daarom veel nadruk gelegd op het organiseren van preventieve activiteiten met als doel probleemgedrag te voorkomen. Structureel wordt er op drie preventieniveaus aan positief gedrag gewerkt. 3. Positieve en duidelijke benadering Binnen PBS is veel aandacht voor positief gedrag. Vanuit de gedeelde waarden worden gedragsverwachtingen geformuleerd, die duidelijk aangeven welk gedrag van de leerling wordt verwacht. Alle medewerkers in de school krijgen een training in het leren bekrachtigen van het gewenste gedrag. Er wordt een systeem uitgewerkt waarbij de leerlingen bijvoorbeeld met behulp van beloningskaartjes worden aangemoedigd zich te gedragen conform de gedragsverwachtingen.
4. Effectief werken met data Onderwijsprofessionals nemen dagelijks vele beslissingen over leerlingen. Als het gaat om leerlingen met probleemgedrag, incidenten en schorsing spelen emoties van leraren vaak een grote rol in hun besluitvorming. PBS stimuleert besluiten en beleid te formuleren die zijn gebaseerd op objectieve feiten en cijfers in plaats van emoties. Door observaties en door gedrag te registreren krijgt een school antwoord op vragen als: Hoe ziet het probleemgedrag er precies uit? Wie is erbij betrokken? Waar en wanneer vond het plaats? Welke leraar heeft het probleemgedrag geregistreerd? De leden van het PBS-gedragsteam maken een nauwkeurige analyse van de gegevens die deze registraties opleveren. Op grond van deze objectieve data bepalen ze vervolgens de gewenste acties: Is er extra ondersteuning nodig voor de leraar of de leerling? Moeten de gedragsverwachtingen nog eens onder de aandacht worden gebracht? 5. Samenwerking Binnen een schoolomgeving ontmoeten diverse partijen elkaar in wisselende samenstellingen. In PBS wordt gestreefd naar samenwerking met ouders en de hulpverlening, zodat iedere leerling verzekerd is van de juiste ondersteuning. Zo kunnen bijvoorbeeld ouders en de jeugdarts deel uitmaken van het PBS-gedragsteam en mede bepalen hoe en op welke wijze de gedragsverwachtingen in de school het best kunnen worden ingevoerd en nageleefd.
DRIE PREVENTIENIVEAUS 1. Alle leerlingen in de klas Op het eerste preventieniveau worden allerlei maatregelen en programma’s ingezet die probleemgedrag kunnen voorkomen. Zo is het belangrijk dat de gezamenlijke waarden zijn vertaald in heel duidelijke gedragsverwachtingen: welk gedrag willen we zien en horen? Positief gedrag in de klas, in de gang, op het schoolplein, wordt vaak en veel bekrachtigd. Op dit niveau wordt ook aandacht besteed aan klassenmanagement, het reageren op ongewenst gedrag en het actief toezicht houden op het schoolplein. Als de school reeds een succesvolle aanpak heeft, wordt deze in PBS geïntegreerd. Zo is het bijvoorbeeld heel goed mogelijk om een leerplan voor sociaal en emotioneel leren als PAD (Programma Alternatieve Strategieën) op het eerste preventieniveau in te zetten. 2. Leerlingen die het risico lopen om ernstig probleemgedrag te ontwikkelen De interventies op het tweede preventieniveau zijn kortdurend en intensief, bedoeld om de leerling het gewenste gedrag te laten ontwikkelen. Voorbeelden van interventies zijn: training van sociale vaardigheden, leren omgaan met emoties of extra ondersteuning bij het leren.
HET PBS-TRAJECT 3. Individuele leerlingen die veel ongewenst gedrag laten zien Het derde preventieniveau is voor leerlingen bij wie de eerste twee niveaus onvoldoende effect hebben. De leerling krijgt op dit niveau gedurende langere tijd intensieve ondersteuning aangeboden. De ondersteuning kan bijvoorbeeld gericht zijn op het controleren van heftige emoties als woede of het leren omgaan met frustraties. Hierbij wordt nauw samengewerkt met de ouders van de leerling en de partners uit de zorgketen, zoals het schoolmaatschappelijk werk.
Bewezen effectiviteit Diverse onderzoeken in het buitenland laten zien dat PBS een werkzaam programma is. Effectiviteitonderzoek in de Verenigde Staten toont aan dat • probleemgedrag afneemt; • het pedagogisch klimaat verbetert; • leerresultaten toenemen; • leerlingen minder vaak uit de klas worden gestuurd; • gevoelens van veiligheid toenemen; • de effectieve leertijd van kinderen met ernstig probleemgedrag toeneemt. PBS internationaal Behalve in de Verenigde Staten en in Nederland wordt het PBS-programma geïmplementeerd in Canada, Australië en in diverse Europese landen, zoals Denemarken en IJsland. PBS is in Noorwegen ingevoerd onder de naam PALS. Sinds november 2010 bestaat het project EuroPBS, een initiatief om samen te werken met onderwijsinstellingen uit Europa.
Oriëntatie De invoering van PBS duurt drie jaar. Ieder PBS-traject start met een intakegesprek met de directie van de school. In dit gesprek komen de factoren voor een succesvolle implementatie ter sprake. De volgende stap is een oriëntatiebijeenkomst voor het schoolteam om de teamleden uitgebreid te informeren over de inhoud en werkwijze van PBS. Bij deze bijeenkomst worden ook collega’s uit de zorgketen uitgenodigd. Denk hierbij aan de schoolarts of bijvoorbeeld de schoolmaatschappelijk werker.
Key facts Start In overleg Voor Schoolteams in het primair onderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs Duur 3 jaar Studiebelasting • Intakegesprek met de directie van de school
Implementatie De school die een PBS-traject ingaat, creëert een PBS-gedragsteam. Dit gedragsteam bestaat uit een vertegenwoordiging van de school, ouders, zorgmedewerkers en eventueel leerlingen. Het gedragsteam bevordert het toepassen van de PBSkernelementen in de school en helpt mee met de voorbereiding van scholingsdagen van het schoolteam. Ook bespreekt het gedragsteam de resultaten van de implementatie van het traject aan de hand van de geregistreerde gegevens. Elke leerkracht registreert hiertoe gedragsincidenten en het aantal keren dat leerlingen positief worden bekrachtigd. Over een periode van drie jaar wordt gewerkt aan de invoering van PBS via scholingsdagen voor het team en via scholing voor en overleg met het PBS-gedragsteam. Stap voor stap geven school- en gedragsteam invulling aan de drie preventieniveaus van PBS. Indien gewenst, kan de PBScoach van het Seminarium voor Orthopedagogiek ouderavonden organiseren, klassenbezoeken afleggen of individuele leraren begeleiden.
(1,5 uur) • Oriëntatiebijeenkomst voor het team over de inhoud en de werkwijze (1,5 uur) • Training van het schoolteam (6 dagdelen per jaar) • Bijeenkomsten met het PBS-gedragsteam en directie van de school: scholing, begeleiding en overleg (frequentie en duur in overleg) Optioneel • Organisatie ouderavond • Extra begeleiding van leraren • Observatie in klassen en schoolplein Locatie Op de eigen school of een locatie naar wens Kosten Op basis van een offerte Meer informatie Wilt u meer weten over de invoering van PBS bij u op school? Neem dan contact op met een van onze onderwijsspecialisten in uw regio. Of kijk op www.seminarium.hu.nl/pbs
Waarom kiezen voor PBS bij het Seminarium voor Orthopedagogiek? • Het Seminarium voor Orthopedagogiek heeft een rijke traditie in opleiding en maatwerk op het terrein van gedrag, leren en begeleiding. • In onze PBS-trajecten werken we met goed opgeleide PBS-coaches die ruime ervaring hebben met langdurige scholingstrajecten. • Onze PBS-coaches kunnen de inhouden van PBS verbinden met actuele ontwikkelingen zoals passend onderwijs. Daarnaast kunnen zij relaties leggen met andere scholingstrajecten of producten zoals handelingsgericht werken, de oplossingsgerichte benadering, het PAD-leerplan, het BAS+project of het project Leren in Veiligheid. • Onze PBS-coaches opereren in uw regio en weten wat er bij u in de buurt speelt.