In Positieve psychologie in de praktijk gaat Fredrike Bannink uitgebreid in op deze veelbelovende nieuwe vorm van psychologie. In het eerste deel beschrijft zij de state of the art van theorie en onderzoek van de ´familieleden´ van de Positieve psychologie, waaronder: Optimisme, Hoop, Geluk, Veerkracht, Flow, Positieve Emoties, Dankbaarheid en Zelfrespect.
Meer dan 35 effectieve oefeningen zorgen ervoor dat u de inspirerende inzichten vanuit de Positieve psychologie op uzelf of in uw werk met cliënten kan toepassen. Dit zeer leesbare en toegankelijke boek is het eerste praktische Nederlandstalige boek over Positieve psychologie voor professionals, werkzaam in psychotherapie, psychiatrie, onderwijs, sport, coaching en mediation. Fredrike Bannink, klinisch psycholoog en Master of Dispute Resolution, heeft een praktijk voor therapie, training, coaching en mediation in Amsterdam. Zij is docent aan instellingen voor postdoctoraal onderwijs, opleider van de Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie (VGCt) en mediator aan de Rechtbank Amsterdam. Zij is auteur van vele (internationale) publicaties.
Positieve psychologie in de praktijk
In het tweede deel gaat Bannink dieper in op verschillende toepassingsgebieden. Met sprekende voorbeelden, verhalen en informatieve kaders laat zij zien welke impact de Positieve psychologie heeft en kan hebben in psychotherapie en psychiatrie, bij het werken met kinderen en ouderen, op het werk en bij conflictmanagement.
Fredrike Bannink Fredrike Bannink
Er is een nieuw geluid in de psychologie te horen: Positieve psychologie. Uitgangspunt van deze wetenschappelijke benadering is dat de reguliere psychologie te eenzijdig gericht is op klachten en te weinig op krachten. Omdat behandeling meer is dan herstellen wat er mis is, doet de psychologie er goed aan niet alleen aandacht te schenken aan stoornissen, zwakheden en beperkingen, maar ook aan sterke kanten, goede eigenschappen en aan bouwen wat er goed gaat.
Positieve psychologie in de praktijk
Positieve psychologie in de praktijk Fredrike Bannink
Inhoud
Dankwoord
Inleiding: het Nikki-principe
Deel I Theorie en onderzoek
1 Wat is Positieve psychologie?
9
11
15
Aandacht voor de sterke kanten
15
Klachtgericht of krachtgericht
16
Mag ik even voorstellen: de Positieve psychologie-familie
18
2 Optimisme
21
Optimisme is te leren
21
De rol van verwachtingen
22
Optimisme en geluk
25
3 Hoop
27
Visies op hoop
27
Hoop is als een reis
30
Optimisme en hoop
31
4 Verwachting van de eigen effectiviteit
33
‘Yes I can’
33
Zelfcontrole
35
Vinden van sterke kanten
36
5 Zelfrespect
39
Persoonlijkheidstrek of emotie
39
Kritiek
41
6 Positieve emoties
43
Broaden-and-build-theorie
43
Tegengif
46
Tien positieve emoties
47
Vertel het aan een ander
49
Positiviteitsratio
50
7 Veerkracht
55
Posttraumatisch succes
55
Veerkracht en optimisme
58
Crisis
60
Rouw en veerkracht
62
Zingeving en optimisme
64
8 Geluk
67
Geluksformule
67
Evenwicht
69
Geluk en optimisme
70
Top 10 van geluk en ongeluk
71
Geluksgetal
72
9 Dankbaarheid
75
Focus op dankbaarheid
75
Dankbaarheid en welbevinden
76
Dankbaarheid en veerkracht
78
10 Flow
79
Optimale ervaring
79
Autotelische persoonlijkheid
80
11 Verbondenheid
83
Betrokkenheid
83
Verbondenheid en veerkracht
84
12 Overige familieleden
87
Vergeving
87
Moed
89
Nieuwsgierigheid
89
Humor
90
Empathie/altru誰sme en compassie
91
Trots
92
Inspiratie en bewondering
93
Creativiteit
93
Spiritualiteit
94
Vertrouwen
95
Liefde
95 97
13 Positieve psychologie en neurowetenschap Linker en rechter hersenhelft
97
Neuroplasticiteit
99
Immuunsysteem
101
Dopamine
102
Oxytocine
102
Cortisol
103
Gamma-aminoboterzuur
104
Antidepressiva
104
Het lichaam
105
Deel II
Toepassingen
14 Probleemgerichte psychotherapie
109
Positieve psychotherapie
109
Positieve psychiatrie
111
Hoe Positieve psychologie kan bijdragen aan de verdere
ontwikkeling van probleemgerichte psychotherapie
112
Aanbevelingen
121
15 Oplossingsgerichte psychotherapie
127
Oplossingsgerichte psychotherapie
127
Oplossingsgerichte psychiatrie
129
Hoe Positieve psychologie kan bijdragen aan de verdere
ontwikkeling van oplossingsgerichte psychotherapie
133
Aanbevelingen
138
16 Positieve psychologie en de psychotherapeut
141
Hoop en optimisme
141
Positieve emoties, veerkracht en geluk
143
Self-efficacy en zelfrespect
143
Reflectie op het gesprek
144
Oplossingsgerichte intervisiemodellen
146
17 Kinderen
149
Nogmaals het Nikki-principe
149
Optimisme
149
Hoop
151
Welbevinden
154
Opvoeding en opleiding
155
Positieve psychotherapie met kinderen
156
18 Ouderen
161
Wel oud worden, niet oud zijn
161
Beperking van activiteiten
162
Succesvol ouder worden
163
Positieve psychotherapie met ouderen
165
19 Werk
169
Gezond werk
169
Teams
171
Transformatief leiderschap
176
Positieve emoties op het werk
177
20 Conflictmanagement
181
Vergelding of verzoening
181
Vergeving
181
Mediation
183
Bouwen aan positieve emoties
183
Oplossingsgerichte mediation
185
Nawoord: Positieve psychologie en de toekomst
189
De pieken en de dalen
189
Onderzoek
189
Toepassing
190
Training
191
Literatuur
193
Websites
203
Index
204
Over de auteur
208
Dankwoord
Niemand schrijft een boek alleen. Het is altijd het product van de samenwerking van vele mensen, hoewel uiteindelijk alleen de naam van de auteur op de omslag staat. Ik dank mijn lieve man Hidde en mijn geweldige dochters Eva en Eline voor de gelegenheid die ze me hebben gegeven om mijn boeken te schrijven. Mijn dank gaat ook uit naar al mijn vrienden, collega’s, studenten en cliÍnten. Ook dank ik mijn uitgever Erik Faas, die meteen enthousiast reageerde toen wij op een Amsterdams terras de eerste plannen maakten om dit boek samen uit te brengen. Dank ook aan mijn Italiaanse poezen, die me soms tot op het toetsenbord van mijn computer gezelschap hielden tijdens de aangename uren die ik met het schrijven van dit boek heb doorgebracht. Het lezen en schrijven over positieve emoties had namelijk het prettige effect dat ze onmiddellijk ook door mij werden ervaren. Mijn hoop is dat dit onder het lezen van dit boek ook bij u het geval zal zijn.
Inleiding: het Nikki-principe
Psycholoog Martin Seligman, grondlegger van de Positieve psychologie, vertelt graag het volgende verhaal over hoe in 1997 zijn dochter Nikki zijn persoonlijke leven veranderde. Ik was in de tuin mijn rozen aan het snoeien en onkruid aan het wieden. Mijn dochter, die net vijf jaar geworden was, maakte er een spel van om het onkruid in de lucht te gooien, rond te rennen en rond te dansen. Ik mopperde op haar en toen ze niet ophield schreeuwde ik tegen haar dat ze er mee moest ophouden, waarop ze me even aankeek en wegliep. Toen kwam ze terug en zei: Papa, misschien heb je het niet gemerkt, maar voordat ik vijf werd, huilde en zeurde ik over van alles. Vanaf mijn derde tot mijn vijfde heb ik dat gedaan, en toen ik vijf werd heb ik besloten om daarmee op te houden. Dat was het moeilijkste dat ik ooit heb gedaan, en het is me gelukt! En als ik kan ophouden met huilen en zeuren, dan kan jij ophouden met mopperen. Dit was een eyeopener voor Seligman. Hij realiseerde zich dat zijn dochter gelijk had: al vijftig jaar was hij vaak zonder goede reden chagrijnig. Hij besefte op dat moment dat de aandacht in de opvoeding van Nikki zou moeten gaan naar het benoemen, stimuleren en ontplooien van haar sterke kanten, zoals ze net had laten zien, en de nadruk niet moest liggen op haar zwakke kanten. Zo zou het in de psychologie ook moeten zijn: er zou net zoveel aandacht moeten zijn voor wat mensen gelukkig maakt, als voor wat mensen ongelukkig maakt. Het Nikki-principe was geboren.
11
Deel I
Theorie en onderzoek In deel I kunt u kennismaken met de vele ‘familieleden’ van de Positieve psychologie. Ik beschrijf de theorie en het onderzoek en geef per familielid voorbeelden en praktische oefeningen, die u kunt gebruiken voor uzelf, voor cliënten in psychotherapie, coaching en mediation, in het onderwijs en op de werkplek.
Hoofdstuk 1
Wat is Positieve psychologie? Wees de verandering die je in de wereld wilt zien. Mahatma Ghandi
Aandacht voor de sterke kanten Het Nikki-principe van Seligman, zoals beschreven in de inleiding, bleek niet alleen voor Seligman persoonlijk en voor de opvoeding van zijn dochter van belang, maar voor de hele psychologie. De Positieve psychologie werd de stroming die uitgaat van de sterke kanten van de mens en de veronderstelling dat geluk niet het gevolg is van alleen de juiste genen of toeval, maar te vinden is door het identificeren en gebruikmaken van de sterke kanten die iemand al bezit. De Positieve psychologie kwam in de belangstelling toen Seligman (die inmiddels bekend was door zijn onderzoek naar aangeleerde hulpeloosheid, learned helplessness, waarover later meer) in 1998 voorzitter werd van de belangrijke American Psychological Association. Het werd zijn missie om de Positieve psychologie op de kaart te zetten. Seligman en zijn collega’s (2005) stellen dat het niet de bedoeling van de Positieve psychologie is om alles wat er inmiddels bekend is over menselijk lijden en ziekten te vervangen, maar juist aan te vullen en te komen tot een betere balans in de aandacht voor de pieken en de dalen van het menselijk bestaan en alles daar tussenin. ‘The message of the Positive Psychology movement is to remind our field that it has been deformed. Psychology is not just the study of disease, weakness, and damage; it also is the study of strength and virtue. Treatment is not just fixing what is wrong; it also is building what is right. Psychology is not just about illness or health; it is about work, education, insight, love, growth, and play. 15
And in this quest for what is best, Positive Psychology does not rely on wishful thinking, self-deception or hand-waving; instead it tries to adapt what is best in the scientific method to the unique problems that human behavior presents in all its complexity’ (p. 4). Het is belangrijk om te beseffen dat gezondheid niet hetzelfde is als de afwezigheid van ziekte, of het nu gaat om lichamelijke of geestelijke gezondheid. Keyes en Lopez (2005) stellen dan ook dat mental health niet hetzelfde is als de afwezigheid van mental illness. Mental health is meer dan dat: het is de aanwezigheid van welbevinden. In het hoofdstuk over hoop kom ik hierop terug.
De oude Grieken kenden in de derde eeuw voor onze jaartelling al hetzelfde onderscheid. Enerzijds waren er de Stoïcijnen: zij leerden de rede te volgen, hartstochten uit te bannen en het leed te verachten. Onverstoorbaarheid in pijn, leed of moeilijkheden was het hoogste goed: ‘hoe niet ongelukkig te zijn’ was de kunst. De afwezigheid van ongeluk kon bereikt worden door emoties niet toe te laten. Anderzijds stelden de Epicuristen dat geestesbeschaving en het beoefenen van de deugd het hoogste goed van de mens was: ‘hoe gelukkig te zijn’ was de kunst. De aanwezigheid van geluk kon door middel van positieve emoties worden bereikt.
Klachtgericht of krachtgericht? Tot voor kort was er in de psychologie weinig aandacht voor de sterke kanten en hulpbronnen van cliënten. De psychologie en psychiatrie hielden zich voornamelijk bezig met problemen, klachten en symptomen als angst en depressie, en hoe deze klachten verminderd konden worden. Dit weerspiegelt de tijdgeest, waarin de meeste disciplines de aandacht richtten op problemen en beperkingen. In de internationale psychologische literatuur tussen 1970 en 2000 zijn ongeveer 54.000 abstracts (samenvattingen) te vinden waarin het woord depressie voorkomt, 41.000 waarin het woord angst staat en slechts 400 waarin het woord vreugde voorkomt (Meyers, 2000). Sinds de Positieve psychologie eind jaren negentig van de vorige eeuw werd geïntroduceerd, richten psychotherapeuten de aandacht steeds vaker op krachten in plaats van op klachten. Niet langer staat het bestrijden van psychische klachten centraal, maar het ontwikkelen van krachten. Daarmee doelt men op positieve, functionele
16
.
Positieve psychologie in de praktijk
In Positieve psychologie in de praktijk gaat Fredrike Bannink uitgebreid in op deze veelbelovende nieuwe vorm van psychologie. In het eerste deel beschrijft zij de state of the art van theorie en onderzoek van de ´familieleden´ van de Positieve psychologie, waaronder: Optimisme, Hoop, Geluk, Veerkracht, Flow, Positieve Emoties, Dankbaarheid en Zelfrespect.
Meer dan 35 effectieve oefeningen zorgen ervoor dat u de inspirerende inzichten vanuit de Positieve psychologie op uzelf of in uw werk met cliënten kan toepassen. Dit zeer leesbare en toegankelijke boek is het eerste praktische Nederlandstalige boek over Positieve psychologie voor professionals, werkzaam in psychotherapie, psychiatrie, onderwijs, sport, coaching en mediation. Fredrike Bannink, klinisch psycholoog en Master of Dispute Resolution, heeft een praktijk voor therapie, training, coaching en mediation in Amsterdam. Zij is docent aan instellingen voor postdoctoraal onderwijs, opleider van de Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie (VGCt) en mediator aan de Rechtbank Amsterdam. Zij is auteur van vele (internationale) publicaties.
Positieve psychologie in de praktijk
In het tweede deel gaat Bannink dieper in op verschillende toepassingsgebieden. Met sprekende voorbeelden, verhalen en informatieve kaders laat zij zien welke impact de Positieve psychologie heeft en kan hebben in psychotherapie en psychiatrie, bij het werken met kinderen en ouderen, op het werk en bij conflictmanagement.
Fredrike Bannink Fredrike Bannink
Er is een nieuw geluid in de psychologie te horen: Positieve psychologie. Uitgangspunt van deze wetenschappelijke benadering is dat de reguliere psychologie te eenzijdig gericht is op klachten en te weinig op krachten. Omdat behandeling meer is dan herstellen wat er mis is, doet de psychologie er goed aan niet alleen aandacht te schenken aan stoornissen, zwakheden en beperkingen, maar ook aan sterke kanten, goede eigenschappen en aan bouwen wat er goed gaat.
Positieve psychologie in de praktijk