Method of Levels gesprekstherapie: een transdiagnostische benadering
Method of Levels gesprekstherapie: een transdiagnostische benadering Warren Mansell, Timothy A. Carey en Sara J. Tai
Copyright © 2017 Hogrefe Uitgevers, Amsterdam Oorspronkelijke titel: A Transdiagnostic Approach to CBT using Method of Levels Therapy. Copyright © 2013 Warren Mansell, Timothy A. Carey en Sara J. Tai; Routledge, East Sussex. Dit werk is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek. Vertaling: Wouter Scheen, Amsterdam Redactie: Lieke Berkhuizen, Rijnsburg Vormgeving omslag: 11, Haaften Vormgeving binnenwerk: Annelies Bast, Amsterdam Grafische producutie: Drukkerij Barriet BV, Steenwijk ISBN 978 94 92297 08 2 NUR 770 www.hogrefe.nl
Inhoud
Voorwoord Inleiding
7 11
Deel 1 De theorie 1 De denk- en gedragsstijlen die psychisch lijden in stand houden
zijn transdiagnostisch van aard
2 Transdiagnostische processen overlappen elkaar en vormen zo een
17 21
kernproces dat het lijden in stand houdt
3 Het verschijnsel controle: perceptie, vergelijking en actie
25
4 De controle van perceptie: niet de controle van gedrag
31
5 De terugkoppelingskringloop
35
6 De hoofdoorzaken van controleverlies
39
7 HiĂŤrarchieĂŤn van controle: op en neer tussen niveaus
41
8 Conflicten
45
9 Reorganisatie: een niet-lineair veranderingsproces
51
10 Bewustzijn en verbeelding
55
11 Arbitraire (of inflexibele) controle houdt het lijden via conflicten
59
in stand
12 Het bewustzijn sturen om flexibele controle te herwinnen: een gemeen- 63
schappelijke factor van de CGT, effectieve therapie en natuurlijk herstel
13 Interpersoonlijke controle
65
14 Circulaire causaliteit en het ontwikkelen van modellen
67
15 Alles is perceptie
71
Deel 2 De praktijk 16 De omstandigheden van de setting: een probleem waarover de cliënt
17 De uitgangspositie: de cliënt in staat stellen om zo efficiënt mogelijk
75
bereid is te praten 79
controle uit te oefenen
18 Doel één in de Method of Levels: vragen naar het actuele probleem
83
19 Doel twee in de Method of Levels: vragen naar verstoringen
89
20 Het verleden gebruiken, controle hebben over het heden en leven
93
in de toekomst
21 ‘Groene appels’: aan problemen werken zonder dat erover wordt gepraat 99 22 Wat zeg je tijdens de eerste sessie
103
23 Hoeveel gesprekssessies aanbieden en hoe vaak
107
24 Een nadruk op het lijden in plaats van de symptomen
111
25 Het monitoren van de uitkomst
117
26 Je eigen manier van werken evalueren
121
27 De therapeutische relatie vrijelijk verkennen
125
28 De MOL incorporeren in andere therapieën en therapeutische
131
manieren van werken
29 De controletheorie gebruiken bij andere therapieën
137
30 Interventies zonder praten: de gecontroleerde variabele toetsen
143
Verder lezen
147
Over de auteurs
153
Dankwoord
155
Bijlage 1: Evaluatieformulieren Bijlage 2: De Method of Levels geprekstherapieschaal (MOLAS: versie 3)
157 163
Bijlage 3: De Method of Levels: veelgestelde vragen over de therapie
171
Voorwoord
In de afgelopen decennia is veel vooruitgang geboekt in de diagnostiek en de behandeling van psychische klachten. Er zijn wetenschappelijk onderbouwde richtlijnen en behandelprotocollen gekomen voor de aanpak van vrijwel alle stoornissen. Inmiddels zijn er zoveel verschillende diagnoses met bijbehorende (protocollaire) therapieën dat het aantal kritische vragen steeds groter en actueler wordt. Doet deze ontwikkeling nog wel recht aan de werkelijkheid? Zijn de overeenkomsten tussen die diagnoses en die behandelingen niet veel groter dan de verschillen? Wordt er met behandelprotocollen wel voldoende recht gedaan aan de grote verschillen tussen cliënten met dezelfde diagnose? Passen cliënten die een scala aan problemen hebben wel in één diagnose-behandelcombinatie? Hoe staat het met het streven in de GGZ naar matched care en gepersonaliseerde zorg waarin de cliënt zelf meer de regie moet gaan voeren? Hoe kunnen hulpverleners al die veranderingen nog bijhouden? Hoe om te gaan met de steeds grotere weerstand bij cliënten en hulpverleners tegen de toenemende regels, richtlijnen en registraties? Er is een beweging op gang gekomen, ook wel de transdiagnostische benadering genoemd, die er vanuit gaat dat behandelingen veel efficiënter kunnen worden. De visie is dat er maar een beperkt aantal basisfactoren zijn die ten grondslag liggen aan alle psychische stoornissen. Op basis van die overeenkomstige factoren zijn transdiagnostische interventies ontwikkeld: een of enkele behandelmethoden die breed toepasbaar zijn bij allerlei psychische klachten. Method of Levels (MOL) is zo’n nieuwe transdiagnostische gesprekstherapie.
MOL gesprekstherapie is gebaseerd op een bijzonder en vernieuwend uitgangspunt: de nadruk ligt op het bewust worden van de oorzaak van het psychisch lijden en niet op het aanpakken van de symptomen. Een voorbeeld: een cliënte is heel erg van slag door de recente scheiding van haar zoon. Ze is somber, angstig, slaapt en eet weinig en piekert veel. In een MOL gesprekstherapiesessie komt ze tot inzicht dat ze lijdt, omdat ze extreem bezorgd is dat ze erg ontregeld zal raken. Toen zij jong was, zat haar vader jarenlang depressief thuis op de bank. De cliënte wordt zich ervan bewust dat ze bang is dat de mogelijke ontregeling ervoor zal zorgen dat dit ook met haar gebeurt. Nadat ze zich dit gerealiseerd heeft, klaart haar stemming enorm op. Door MOL-vragen komt ze tot nieuwe inzichten. Met stemverheffing zegt ze: ‘Mij vergaat het helemaal ziet zoals pa! Ik heb al voor hetere vuren gestaan. Dit is heel erg vervelend maar hier kan ik ook mee dealen!’ MOL stelt dat emotionele en cognitieve veranderingen ontstaan doordat de cliënt zich bewust wordt hoe zijn huidige gevoelens, gedachten en gedrag conflicteren met belangrijke opvattingen, waarden of doelen. Het is een vorm van ‘conversationele’ exposure waarbij de therapeut twee belangrijke taken heeft: de cliënt stimuleren om te blijven stilstaan het onderwerp en gericht door te vragen bij verstoringen in het gesprek. Met andere woorden: in het gesprek wordt de aandacht steeds intens gericht op waar de pijn zit. Essentieel in de MOL gesprekstherapie is het opmerken en stil staan bij verstoringen in het verhaal van de cliënt. Dit zijn de (non)verbale veranderingen zoals aarzelen, een andere gelaatsuitdrukking, wegkijken, onrustige bewegen, ander taalgebruik of een evaluerende opmerking maken. Op dat moment dienen zich vaak op de achtergrond belangrijke gevoelens en gedachten aan. Door deze de volle aandacht te geven wordt de cliënt zich meer bewust van de verschillende kanten van het probleem. Wat op de achtergrond speelt komt naar de voorgrond. Er ontstaat een perspectief dat het oorspronkelijke probleem overstijgt, een helicopterview waarbij het probleem vanuit een hoger niveau gezien wordt. Vandaar het woord levels in MOL. Met deze inzichten ziet de cliënt manieren om het probleem zelfstandig verder aan pakken of het lost zich vaak ‘vanzelf’ op. Het uitgangspunt van de MOL gesprekstherapie is dat mensen meestal zelf de kennis in huis hebben voor het oplossen van hun psychische problemen. Ze zien echter geen uitweg omdat ze hun pijnlijke gevoelens en gedachten het liefst zoveel mogelijk uit de weg gaan en er daardoor geen goed zicht meer op hebben. Het doel van de MOL is om al pratende alle kanten van het probleem zo gedetailleerd mogelijk onder de aandacht te brengen zodat er steeds meer emotioneel inzicht en verwerking komt.
.
Method of Levels gesprekstherapie: een transdiagnostische benadering
De MOL heeft de volgende kenmerken: •
De cliënt bepaalt zelf in elke sessie het gespreksonderwerp.
•
Hij bepaalt ook wanneer en hoe vaak hij afspraken wil.
•
Er worden geen therapeutische interventies gedaan of protocol gevolgd.
•
De therapeut houdt de aandacht van de cliënt steeds dicht bij het onderwerp door er voortdurend nieuwsgierige vragen over te stellen.
•
Hij merkt verstoringen en evaluatieve opmerkingen op en vraagt gedetailleerd door naar gevoelens en gedachten op dat moment.
•
De therapeut is zeer spaarzaam in het geven van uitleg, interpretaties, adviezen of oefeningen. Hij volgt meer dan dat hij stuurt.
MOL kan als op zichzelf staande gespreksmethode gebruikt worden. Ook kan de MOL- stijl van gespreksvoering bepaalde interventies verbeteren. Voorbeelden zijn: het vaststellen van de agenda, het stellen van doelen, het motiveren van cliënten en het plannen van exposure, gedragsexperimenten of activiteiten. Gesprekstechnieken, zoals de socratische dialoog in de cognitieve therapie, krijgen door de MOL veel meer emotionele diepgang. Het is voor mij een verademing om met de MOL gesprekstherapie te werken, ook bij complexe psychische problemen. Mijn cliënten knappen ervan op en zijn zeer tevreden over hun eigen inbreng. Bovendien is het erg prettig om effectieve hulp te bieden op een manier die veel ruimte laat voor een persoonlijke benadering. Borne, oktober 2016 Ger Schurink Gezondheidszorg-psycholoog, cognitief-gedragstherapeut en psychotherapeut. Geeft opleidingen Method of Levels aan psychologen, psychotherapeuten en psychiaters. www.gerschurink.nl
Voorwoord
.
Inleiding
Dit boek gaat over het begrijpen van mensen. Of jij nu wel of niet te kampen hebt gehad met problemen met je geestelijke gezondheid en of je nu wel of niet werkzaam bent in de geestelijke gezondheidszorg, je kunt de in dit boek beschreven principes gebruiken om te begrijpen hoe mensen in een groot aantal situaties en contexten denken, zich voelen en zich gedragen. Deze principes zijn van toepassing op alle levende wezens. Maar dezelfde principes kunnen evenzeer helpen verduidelijken wat er gebeurt wanneer mensen problemen krijgen met hun psychische welbevinden. We beschrijven de processen die bepalen of dit moeilijkheden van voorbijgaande aard zijn, die vrij snel weer verdwijnen, of dat het gaat om het soort ervaringen dat kan uitmonden in aanhoudende problemen die nog lang nawerken in hun leven. We beschrijven ook hoe mensen geholpen kunnen worden om de draad op te pakken, hun leven meer zin te geven en hun welbevinden te vergroten. Deze methoden kunnen zoals gezegd voor iedereen werken die zijn zelfbewustzijn en de controle over zijn leven wil vergroten. De ideeĂŤn die in dit boek naar voren worden gebracht, zijn gebaseerd op een theorie die bekendstaat als de Perceptual Control Theory (PCT), ontwikkeld in de jaren vijftig van de twintigste eeuw en vanaf die tijd verfijnd door William T. Powers (1973; 2005). Eenvoudig gezegd is de PCT een verklaring van gedrag en de doelen die belangrijk voor ons zijn en samenhangen met al onze verschillende gedragsniveaus. Volgens de PCT kunnen onze gedragingen in ons leven worden gezien als een onderdeel van een doorgaand proces van het creĂŤren, realiseren
11