TEL_13-2015

13 Vakblad voor de groenvoorziening | 37e jaargang | 18 juni 2015

Een tuin voor Vincent Dag van de Stadslandbouw Hoe meet je tevredenheid burger?

Groene Gast: Harold Bastiaansen

Voorplaat.indd 1

15-06-15 14:08

603885_.indd 2

15-6-2015 13:01:24

Inhoud

Nummer 13 | 18 juni 2015

Nieuws 4 5 6 7 8 9

Steeds meer stemmen voor behoud lage btw Mansveld geeft eindelijk meer duidelijkheid over gebruik laagrisicomiddelen Openstelling bureaulijst NVTL stap dichterbij Stadslandbouw is 'gewoon doen' Uitgesproken: Tevredenheid burger is geen bestemming, het is een weg Tuin en Landschap Online

Foto voorplaat Gerdien de Nooy

Ontwerp en Inrichting 12

16

11 12 16 22 26 30 36 40 44 50 54

Voorwoord: Tien tuinen voor Vincent In dat licht bezien Like me De kunst van het loslaten Het levenspad Het palet Bal Populaire Oneindige penseelstreken Vincent binnenste buiten Dans les mĂŠmoires Het vlietende leven

Service 62 Agenda en cursussen 63 Groene Gast: Harold Bastiaansen

36

44

TuinenLandschap l 13 l 2015

Inhoud.indd 3

3 15-06-15 13:16

Nieuws

Botanicus Harry van Trier overleden

Steeds meer stemmen voor behoud lage btw Er gaan steeds meer stemmen op voor het behoud van het lage btw-tarief. VNO-NCW en MKBNederland pleiten voor behoud van het 6%-tarief. Ook is er een petitie ingediend door de fractie van 50-Plus.

Groenjournalist en plantenkenner Harry van Trier is op 6 juni na een langdurige ziekte overleden in het AZ Campus Sint Elisabeth in Turnhout. Hij is 60 jaar geworden. Van Trier was een bevlogen botanicus en actief op vele gebieden, onder meer als docent, bestuurslid van verschillende plantenverenigingen en als medeoprichter van Arboretum De Kolonie in Merksplas.

Van Trier was verder bekend als groenjournalist en auteur. Hij schreef onder meer boeken over bamboe, hortensia’s, Buxus en Helleborus. Tot 2013 schreef Van Trier ook artikelen over sortiment voor Tuin en Landschap. In mei werd hij in België nog gekozen tot Tuinpersoonlijkheid van het Jaar. <

VNO-NCW en MKB-Nederland willen dat het prille herstel in de bouw wordt beschermd. Per 1 juli stopt de tijdelijke regeling voor een laag btw-tarief. Dit kan ten koste gaan van 7.000 tot 8.000 banen die dankzij het btw-tarief behouden zijn gebleven, waarschuwen de ondernemingsorganisaties het kabinet.

Consumenten worden terughoudend met het ouderhoud van hun woning of het kopen van oudere woningen als het btw-tarief weer 21% wordt, verwachten VNO-NCW en MKB-Nederland. Vooral kleine en middelgrote bedrijven zullen daar de dupe van zijn.

Verlenging van het lage btwtarief kost zo’n €20 miljoen per

maand. Volgens VNO-NCW en MKB-Nederland kan het kabinet dit makkelijk betalen nu de economie weer aantrekt. „De bouwsector en de woningmarkt zijn belangrijke groeimotors van onze economie. Toon politiek koopmanschap nu het kan en moet.”

Op internet is een petitie gestart tegen beëindiging van het lage btw-tarief op renovaties. Deze actie is opgestart door Zelfstandigen Bouw en Kwaliteitsvakman.nl. De petitie is inmiddels meer dan 20.000 keer getekend.

Ook is er door de fractie van 50Plus in de Tweede Kamer een motie ingediend voor continuering van het lage btw-tarief. Op dinsdag 16 juni is over de motie gestemd. Op het moment dat dit blad naar de drukker ging, was de uitslag van de stemming nog niet bekend. Volgens voorzitter Charles Verhoef van Zelfstandigen Bouw is er brede steun in de Kamer voor de motie. <

Commentaar

Konijn Terwijl de datum van 1 juli steeds dichterbij komt, de dag waarop het verlaagde btw-tarief voor renovaties voorgoed verleden tijd is, gaan er steeds meer stemmen op om het verlaagde tarief te handhaven. En waar dit enkele weken geleden nog ondenkbaar leek, zijn er nu opeens weer allerlei signalen waar een sprankje hoop aan kan worden ontleend.

Zo liet De Nederlandsche Bank vorige week weten meevallers op de begroing te voorzien door de aantrekkende economie. Daardoor komt een bedrag van zo’n €5 miljard vrij die gebruikt kan worden als smeerolie voor de belastinghervorming van het kabinet.

Vorig jaar kwam er ook op de valreep een konijn uit de hoge hoed. Ook toen was er een plotselinge meevaller bij de begrotingsbehandeling, waardoor de constructieve oppostie van D66, ChristenUnie en SGP kans zagen om het lage btw-tarief een half jaar te

4

TuinenLandschap l 13 l 2015

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 4

verlengen. Of er nu ook weer een konijn uit de hoed van het kabinet komt blijft afwachten. De constructieve oppositie stelt zich na de laatste verkiezingen een stuk minder constructief op. En de volgende verkiezingen, in 2017, doemen alweer aan de horizon op.

Bij onderhandelingen over de belastinghervorming zou de verlaagde btw een mooi succesje zijn voor de oppositiepartijen om in dewacht te slepen.

Alleen heeft het kabinet nóg een partij nodig om een meerderheid in de Eerste Kamer te halen. De vraag is of het CDA eindelijk in beweging komt en met het kabinet om tafel gaat, of zich richt op de volgende kabinetsperiode.

Onverwacht heeft 50-Plus onlangs een motie ingediend voor behoud van het lage btw. Als deze motie wordt aangenomen, betekent dat een flinke steun in de rug voor de regeling. Alle hoop van de bouw- en groensector is gevestigd op Henk Krol...

Ralph Mens vakredacteur

15-06-15 13:16

Mansveld geeft eindelijk meer duidelijkheid over gebruik laagrisicomiddelen Staatssecretaris Mansveld heeft vorige week een concept wetswijziging voor gewasbeschermingsmiddelen en biociden naar de Tweede Kamer gestuurd. Deze voorziet in een verbod op alle gewasbeschermingsmiddelen op verhardingen vanaf 2016, met uitzondering van laagrisicomiddelen.

Vanaf begin 2016 is het gebruik van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen op verharde terreinen niet meer toegestaan.

Vanaf november 2017 geldt het verbod ook voor onverharde terreinen voor professioneel gebruik. Voor niet-professioneel gebruik wordt ingezet op „minimalisering van risico’s en gebruik van die middelen”.

Uitzonderingen voor situaties waarin chemische onkruidbestrijding op verhardingen echt noodzakelijk is, blijven mogelijk. Dit geldt onder andere

voor industrie-, defensie- en luchthaventerreinen.

Ook blijft chemische onkruidbestrijding toegestaan op onverharde oppervlakken zoals sport-, golf- en recreatieterreinen. Verder blijft het gebruik van chemische middelen toegestaan bij het bestrijden van bepaalde soorten onkruid zoals Amerikaanse vogelkers, Japanse duizendknoop of reuzenberenklauw.

Het niet-professioneel gebruik van chemische onkruidbestrijdsmiddelen op onverharde oppervlakken blijft eveneens toegestaan. Via Green Deals met onder andere Tuinbranche Nederland wordt gewerkt aan minimalisering van het gebruik door particulieren.

Laagrisicomiddelen De wetswijziging geeft eindelijk duidelijkheid over de vraag

of laagrisicomiddelen wel of niet onder het verbod vallen. Probleem is echter dat er nog steeds geen criteria zijn voor deze middelen. Wel heeft Mansveld onlangs toegezegd dat zij voor het zomerreces met een nationale lijst komt met laagrisicomiddelen.

Rogier Doornbos van ECOstyle, leverancier van onder andere Ultima voor Nederland, België en Denemarken, ziet de lijst met vertrouwen tegemoet. „Een Kamermeerderheid liet eind december weten dat het niet gewenst is dat middelen tijdelijk moeten verdwijnen omdat pas rond 2020 een Europese lijst met laagrisicomiddelen wordt verwacht. In Frankrijk is Ultima, dat daar onder de naam Finalsan plus bekend is, daarbij al opgenomen in een nationale lijst van uitzonderingen.”

Productspecialist Doornbos gaat er dan ook van uit dat Ultima ook na 2016 gewoon kan worden gebruikt in Nederland.

Buiten proportie Nefyto, branchevereniging voor middelenproducenten, noemt in een reactie het verbod op gewasbeschermingsmiddelen ’buiten proportie’. „Nefyto regeert geschokt op dit voornemen, omdat het gebruik van de middelen niet wordt beëindigd vanwege veiligheidsrisico's voor mens, dier of milieu.

Wat de ene overheidsinstantie (Ctgb, red.) toelaat, wordt nu door de staatssecretaris verboden.”

Nefyto zegt de tekst van het ontwerpbesluit te zullen bestuderen, maar zet grote vraagtekens bij de juridische grondslag voor het besluit. <

Biomassa op ’omgekeerde rabatten’ Foto Miranda Vrolijk

Stichting Probos en Landgoed Twickel organiseerden op 9 juni een werkbezoek aan de ’omgekeerde rabatten’ van het Overijsselse landgoed. Twickel heeft het hakhoutareaal uitgebreid met 6,5 ha Alnus om meer biomassa te kunnen produceren. De rabatten zijn omgekeerd omdat het hakhout niet zoals vroeger op de verhoogde rabatten groeit, maar juist in de verlaagde delen. Naast biomassaproductie dragen de moderne rabatten op die manier bij aan de waterretentie.

Bovendien heeft de uitbreiding een cultuurhistorische waarde omdat hakhoutbossen karakteristiek zijn voor landgoederen.

In 2035 zijn de elzen voor het eerst oogstbaar. <

TuinenLandschap l 13 l 2015

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 5

5 15-06-15 13:16

Nieuws

Openstelling bureaulijst NVTL stap dichterbij

Om lid van de NVTL te worden moeten de tuinontwerpers aan twee voorwaarden voldoen.

Als eerste moeten ze staan ingeschreven bij de Kamer van Koophandel in het vakgebied. Daarnaast moeten ze de gedragsregels van de NVTL onderschrijven. In die gedragsregels staat onder meer dat een NTVL-lid professioneel met zijn vak omgaat, geen belangen verstrengelt en helder naar zijn opdrachtgever communiceert.

Opdrachtgevers die vinden dat een NVTL-lid zich hier niet aan houdt, kunnen een klacht

indienen bij de vereniging, die vervolgens de geschillencommissie kan inschakelen.

Kaf van het koren Het bestuur verwacht dat door deze twee voorwaarden het kaf zogezegd van het koren wordt gescheiden. Van een opleidingseis heeft het bestuur afgezien, omdat daarmee een enorme bureaucratische rompslomp op de hals wordt gehaald.

De NVTL wil graag de groep ontwerpers binnen haar gelederen krijgen, „omdat er heel veel werk in de openbare ruimte wordt gedaan door ontwerpers die nu geen lid zijn van de vereniging. We missen een aanzienlijk deel van onze vakgenoten’’, legt bestuurslid Henk Schuitemaker uit.

Ook vakinhoudelijk gaat de NVTL de programmering op ontwerpers afstemmen. „Dit betekent nadrukkelijk meer aandacht voor de kleine schaal.’’ <

Foto Hans Clauzing

Het bestuur van de NVTL wil de bureaulijst per 1 januari 2016 openstellen voor ontwerpers. Daarnaast wil de NVTL het lidmaatschap voor kleinere bureaus en zzp’ers aantrekkelijker maken, door het instaptarief laag te houden. In de algemene ledenvergadering (alv) die na de zomer plaatsvindt, zal over het voorstel worden gestemd.

Proef dakmoestuin in Gent Vrijwilligers van het stadslandbouwproject ’Roof Food’ leggen een 50 m2 dakmoestuin aan op het dak van Galveston, een oude textielfabriek in Gent. Deze kleinschalige dakmoestuin met vurenhouten bakken dient als proeflocatie. Er wordt geëxperimenteerd met vier substraten, mengsels van compost, lavasteen, puimsteen, turf en kokosvezel in verschillende verhoudingen.

Tevens onderzoekt Roof Food welke condities beter zijn op een dak dan in de vollegrond, welke belagers er voorkomen of juist niet, wat de invloed is van de temperatuur en de wind en welke groenten al dan niet geschikt zijn voor een dak. Volgend jaar komt er een dakmoestuin van 500 m2 op een bedrijvencentrum.

c o l u m n

Klant(on)vriendelijk Een hovenier, winkelend in de stad? Die heeft een belangrijk doel. Het was bijna Moederdag en dus toog ik met mijn blagen naar Eindhoven voor een cadeau.

We besloten bij een groot warenhuis ons koopgeluk te beproeven. Ik let er dan, als ondernemer, extra op hoe ik zelf als klant wordt behandeld. Een alleraardigste jongedame vroeg of ze ons van dienst mocht zijn. Mijn dochter legde haar uit dat we op zoek waren naar een hanger voor een collier. „Nemen jullie plaats, dan zal ik eens wat laten zien”, zei de verkoopster. Daar begon mijn argwaan. Moesten we daar voor gaan zitten? Zouden we zo schrikken van de prijs? Ik maande mezelf tot rust. Weldra kwam ze tevoorschijn met dozen vol hangers. „Het is een memorabele dag vandaag omdat jullie samen hier zitten voor moeder,’’ zei de verkoopster. Ik dacht: ’Opletten Jack, die heeft een hele goede verkoopcursus gehad. Ze speelt in op emotie’. Ze toonde de hangers en vertelde er hele ver-

6

TuinenLandschap l 13 l 2015

NieuwsPag_6-7B.indd 6

halen bij. We zochten er één uit van €90. Dat viel nog alles mee. „Mag ik jullie dan nu iets te drinken aanbieden?’’ vroeg de verkoopster. Hadden wij dan een auto gekocht? Nee, dat drankje sloegen we af. „Dan ga ik het cadeau heel mooi voor jullie inpakken”, zei ze.

Een kwartier later kwam ze terug. De hanger zat in een doosje. Dat doosje zat in een zwart tasje.

Dat zwarte tasje zat weer in een groter wit tasje met een gele strik er omheen. Ze kwam achter de balie vandaan, overhandigde het geschenk, feliciteerde ons met de aankoop en gaf ons alle drie een hand. „Een hele fijne dag nog verder”, lachte ze ons toe. We verlieten snel de winkel want ik had inmiddels jeuk van zoveel vriendelijkheid. Ik besloot dat ik zelf zo hier en daar toch wel eens wat vriendelijker mag zijn tegen klanten. Maar ik had ook een andere wijze les geleerd: te veel klantvriendelijkheid wekt argwaan. Dan wordt klantvriendelijkheid klantonvriendelijk.

Bart Hoes tuinontwerper Jack van Haperen ontwerper/hovenier Ruud Vermeer hovenier

Jack van Haperen info@formaverde.nl

15-06-15 14:07

Stadslandbouw is de pioniersfase ontgroeid en onderdeel geworden van meer maatschappelijke vraagstukken dan alleen lokaal en gezond voedsel. Toch lopen initiatiefnemers tegen beperkingen aan in gemeentelijk beleid en wet- en regelgeving. Het devies van alle sprekers tijdens de Dag van de Stadslandbouw op 4 juni was: ’gewoon doen’. De tien tips ’Stadslandbouw van hype naar duurzame ontwikkeling’ van het stedennetwerk Stadslandbouw en DuurzaamDoor helpen daarbij.

Een van de buitenlandse sprekers op het congres was Pam Warhurst van Incredibele Edible Todmorden uit Engeland.

Zij liet zien dat met enthousiasme en een beetje burgerlijke ongehoorzaamheid veel te bereiken is in de leefbaarheid van een stad die geconfronteerd wordt met hoge werkloosheid en armoede. In Todmorden wist de club van ’propaganda-gardeners’, zoals zij de vrijwilligers noemt, de stad met eetbaar groen te verfraaien en daarmee

de saamhorigheid tussen burgers te bevorderen, hun welzijn te vergroten en deelname van werklozen aan de samenleving mogelijk te maken. En dat met nauwelijks budget en zonder subsidie van de gemeente, die in het kielzog daarvan echter geen belemmeringen meer opwierp.

Kracht van stadslandbouw De kracht van stadslandbouw zit in de effecten die het heeft op de samenleving in termen van participatie, gezondheid, welzijn, sociale cohesie, leefbaarheid, veiligheid, biodiversiteit en ecologie. Dit maakt het echter moeilijk om stadslandbouw in één domein onder te brengen. Het vraagt zowel van de initiatiefnemers – ondernemer of burger – gemeente, maatschappelijke organisaties als ook groenvoorziener dat deze het traditionele systeemdenken loslaten en samenwerking zoeken met elkaar.

Na vijf jaar ervaring met de ’eetbare initiatieven’ in de stad lanceerde het Stedennet-

werk Stadslandbouw en het programma DuurzaamDoor de folder ’Stadslandbouw van hype naar duurzame ontwikkeling’.

Tien tips Hierin staan tien tips om stadslandbouwinitiatieven te professionaliseren en daarmee de continuïteit te vergroten.

Zowel in deze tips als die van de verschillende sprekers en workshop-inleiders, onder wie ook vertegenwoordigers van de groensector, komt naar voren dat het belangrijk is om helder te zijn in wat je wilt realiseren, wat ieders rol is en waar ieders verantwoordelijkheid ligt. Tevens is het van belang te streven naar profijt voor iedereen.

Dat daarin ook een plaats voor de groensector is, benadrukten Egbert Roozen van de VHG, Ronald Kusters van Brouwers Groenaannemers en Rob Luyk van Binder Groenprojecten tijdens hun inleidingen op het congres.

De rol van de groene vakman kan de ene keer adviserend

zijn in participatie-initiatieven, de andere keer uitvoerend.

De VHG bracht onlangs het cahier Burgerparticipatie uit waarin zij aanbevelingen doet hoe de groenprofessional kan bijdragen aan participatie-initiatieven zoals die van stadslandbouw. Roozen noemde het idee van groencoöperaties, een samenwerking tussen burger, overheid en hovenier, waarbij je als groene vakman de burger ontzorgt en een beetje opleidt en de overheid de garantie geeft van de continuïteit van een project.

Waardecreatie Voor zowel Rob Luyk als Ronald Kusters zit de betrokkenheid bij initiatieven als stadslandbouw in de waardecreatie voor de samenleving. Je draagt als hovenier bij aan gezondheid, educatie, ecologie en cohesie.

Dat is meer dan alleen tuinen maken. Maar ook hierbij geldt: niet te veel regelgeving en bij monde van Kusters: ,,niet te veel kakelen, maar eieren leggen.” Dus gewoon doen. <

Food for Good wint Rabo Stadslandbouw Award Tijdens de Dag van de Stadslandbouw werd de Rabo Stadslandbouw Award uitgereikt aan Hans Pijls van Stichting de Wending voor het project Food for Good. De winnaar werd gekozen uit 23 inzendingen.

Het Utrechtse project in Kanaleneiland slaat op professionele wijze een brug tussen voedselproductie in de stad, vrijwilligers en mensen met een zorgvraag (zie ook TenL nummer 8 pagina 22 ) De Rabo Stadslandbouw Award bedraagt naast de erkenning een stimuleringscheque ter waarde van €2.500. De andere twee genomineerden waren Stadsimkerij Beezzzz en Tuinderij de Es. Op de foto van links naar rechts vrijwilligers Francesca Heikens en John Plomp, initiatiefnemer Hans Pijls en tuincoördinator Mariken Heitman. <

Foto: Wendy Bakker

Foto Hans Clauzing

Stadslandbouw is ’gewoon doen’

TuinenLandschap l 13 l 2015

NieuwsPag_6-7B.indd 7

7 15-06-15 14:07

Uitgesproken

„Sturen op tevredenheid. Dat is wat het politiek bestuur van de beheerder openbare ruimte vraagt. Onderhoudsfrequenties van acht keer maaien zijn niet interessant, en ook niet kwaliteitsniveau A+, A, B, C of D. Een tevreden burger, dat is het doel.

Maar hoe stuur je op tevredenheid? Daarover hadden wij laatst een boeiende discussie in de CROW-werkgroep Monitoring openbare ruimte.

Veel gemeenten hebben een leefbaarheidsmonitor, zo krijg je inzicht in zaken waarover burgers tevreden zijn. Maar weet je dan ook wat je moet doen om tevredenheid te verbeteren? Veel gemeenten merken dat als zij meer doen aan hondenpoep, de waarde-

Hoe langer je nadenkt over het sturen op tevredenheid, hoe ingewikkelder het blijkt

ring van burgers gewoon rond een 6,1 blijft schommelen. Of mensen tevreden zijn, heeft te maken met vier vragen: Wat wil men (behoefte)? Wat krijgt men (functie)? Hoe goed is het (kwaliteit)? Hoe bevalt het (gebruik)? Dan bepaalt beheer en onderhoud van de openbare ruimte dus maar voor een klein deel de tevredenheid.

Kun je dan niet beter beginnen bij het gesprek met en de betrokkenheid van de bewoners?

Als mensen mogen participeren, zijn ze veel tevredener, toch? Niet altijd: bewoners die helpen bij het schoonhouden van de stad, geven juist een lagere score op schoon. Zij letten er namelijk meer op, en zien meer rommel op straat liggen dan anderen.

Als we beginnen met het maken van een database waarin we alle tevredenheidsscores op dezelfde manier verzamelen.

Dan kunnen we wiskundige

verbanden leggen tussen tevredenheid, beeldkwaliteit, inrichtingsniveaus. Of is dat een te abstracte benadering? Moet je beginnen met de knoppen waaraan je als beheerder kunt draaien: beplanting vervangen door gras, speeltoestellen door natuurlijk spelen, bijzondere materialen gebruiken en dan meten welke invloed dat heeft?

Hoe langer je nadenkt over het sturen op tevredenheid, hoe ingewikkelder het blijkt.

Was de werkgroep het ergens over eens? Jawel, dat we ons werk doen voor de burger, en dat we sturen op tevredenheid om het bestuur goed te informeren, zodat zij goede besluiten kunnen nemen, en om te leren van gemeenten die een hogere tevredenheid behalen. En dat de tevreden burger geen eindresultaat is, maar iets waar je voortdurend aan moet werken. Tevredenheid is geen bestemming, het is een weg.” <

Foto CROW

’Tevredenheid burger is geen bestemming, het is een weg’

Harro Verhoeven Projectmanager Beheer openbare ruimte & infrastructuur CROW

www.tuinenlandschap.nl

vhg

Deze kolom valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

Gidsland Nederland staat bekend als het land van molens, tulpen en klompen. Omdat ons land voor een groot deel beneden zeeniveau ligt, is onze kennis op het gebied van waterbouw en –beheer een toonaangevend exportproduct geworden. Ik krijg het gevoel, dat we ook op het gebied van groen onze autoriteit vestigen.

Deze week ontvangen we een delegatie van onze Deense zusterorganisatie. Midden juli bezoeken de leden van de Europese organisatie van jonge hoveniers en bloemisten ons land. In september begroeten we onze Finse collega’s. Vanuit Frankrijk is de vraag gekomen op korte termijn een ontmoeting te organiseren om de groene ontwikkelingen binnen ons vakgebied

8

TuinenLandschap l 13 l 2015

NieuwsPag_8-9.indd 8

en onze brancheverenigingen met elkaar te benchmarken. De Engelse collega’s hebben gevraagd een workshop te verzorgen tijdens de komende Landscape Show in Londen. Er is vanuit het buitenland grote belangstelling voor hoe we bezig zijn met verduurzaming op basis van De Levende Tuin, hoe we nieuwe groenconcepten ontwikkelen met steun van wetenschappelijk onderzoek, hoe we onze lobby organiseren en hoe we verbindingen leggen naar de markt. Wat voor ons normaal dagelijks werk is, wordt door onze buitenlandse collega’s gezien als zeer vooruitstrevend.

Ik vind het een enorme opsteker voor ons allemaal, dat ons de positie van gidsland wordt toegedicht.

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

15-06-15 13:16

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

GroenLinks Deventer roept op tot onttegeling

Hans Homburg @InhetVondelpark Vanochtend 2 rozenperken geschoffeld voor de verbetering #Rosarium #Vondelpark - rozen komen eraan!

GroenLinks in Deventer roept bewoners op om hun tuinen te onttegelen. De meest vertegelde tuin van Deventer neemt de fractie persoonlijk onder handen. De partij vraagt Deventenaren om betegelde tuinen aan te pakken en steen te vervangen door minimaal 1 m² groen en bloemen.

greenSand @greenSandco2 Maandag 6 ton split geleverd aan @WillemsteinTuin. We ontvangen graag een foto als het klaar is Sjaak!

Register voor monumentale bomen online

Arnoud de Romph @ARomph Wat een podium! Bewoners willen groen! John Koomen werkt plannen uit. #Carre #Greenwall #daktuin #duurzaamheid.

In Amsterdam is het online register monumentalebomen.nl geopend. Door inventarisatie kunnen overheden en beheerders worden opgeroepen afdoende beschermende maatregelen te treffen om bijzondere bomen te beschermen.

Magnolia Tuinontwerp @Magnoliaontwerp Een dag in de permacultuurtuin gewerkt, dit smaakt naar meer!!

Wat geeft dat een heerlijk gevoel.

’Meer groen en wateropvang tegen hevige regenval’ 83% van de Nederlandse gemeenten ziet wateroverlast door hevige neerslag als meest urgent klimaatprobleem.

Dat blijkt uit de Gemeentelijke Barometer van de Fysieke Leefomgeving. 57% maakt extra budget vrij voor dergelijke maatregelen.

Marcel Wenker @groenman74 Gezellig in de #geurtuin Nieuwe Plantsoen

VHG start Project Duurzame Inzetbaarheid VHG start een nieuw project rondom duurzame inzetbaarheid in de groene sector. Het project dat wordt ondersteund door MKB Cursus & Training en Stigas, gaat deze maand van start.

GroenLinks roept op tot onttegeling tuinenlandschap.nl GroenLinks vraagt bewoners om betegelde tuinen aan te pakken en steen te vervangen door minimaal 1 m² groen en bloemen.

Wat denkt u, zet deze oproep zoden aan de dijk?

Rozendorp Lottum presenteert Potrozenshow

Discussieer mee in de tuinenlandschap-groep

63% zei ja tegen de stelling:

Foto PR

’De bedragen die aan showtuinen zoals in Chelsea worden gespendeerd zijn buitensporig’ Stem mee over de volgende peiling:

'Terecht dat VHG niet-leden laat betalen voor deelname aan de Tuin van het Jaar-competitie'

Van 21 tot en met 28 juni presenteren rozenkwekers uit binnen- en buitenland hun allerbeste potrozen in De Rozenhof Lottum. Bezoekers kunnen de ingezonden potrozen beoordelen en hun eigen favoriete rozen kiezen.

ap

an

h dsc

Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website Foto’s

Filmpjes

Dossiers

Documenten en links naar websites

Praat mee

nL ine

f

ie r b s uo eer euw n on Ni Ab e pd

Tu

TuinenLandschap l 13 l 2015

NieuwsPag_8-9.indd 9

9 15-06-15 13:16

603886_.indd 10

15-6-2015 12:21:50

Voorwoord

Tien tuinen voor Vincent Het 125e sterfjaar van Vincent van Gogh was aanleiding voor de Tuinen van Appeltern om daar het tuinenfestival aan te wijden. Volgens organisatoren Ben van Ooijen en Michel Lafaille „is het resultaat van de tien geselecteerde ontwerpen uit de vele inzendingen in de overtreffende trap inspirerend.’’

Tekst Miranda Vrolijk Beeld Gerdien de Nooy

V

oor de zesde editie van het tuinenfestival werd ontwerpend Nederland opgeroepen een tuin te maken voor de wereldberoemde schilder Van Gogh. Een tuin van 10 bij 10 m geïnspireerd op het werk van de schilder of juist bedoeld voor de mens Vincent, die zo van tuinen hield. „De artisticiteit van zijn werken zou ongetwijfeld tot inspiratie dienen voor een scala aan diverse tuinontwerpen. Vanuit de gedachte dat elke tuin, en dus ook elk tuinontwerp, voor veel mensen een verbeelding is van een nietbestaande werkelijkheid, leek de parallel met de schilderkunst snel getrokken’’, legt Michel Lafaille uit. Het tuinenfestival als hommage aan Van Gogh.

Niet bij voorbaat twee jaar In totaal werden uit de inzendingen tien nieuwe ontwerpen gekozen. Alvorens Van Ooijen en Lafaille tot een definitieve keuze kwamen, voerden ze eerst intensieve gesprekken met de verschillende ontwerpers en ontwerpteams. Daaruit volgden kleine aanpassingen aan de ontwerpen en werd de uiteindelijke selectie gemaakt. In deze gesprekken moesten de deelnemers ook kunnen verantwoorden hoe ze hun tuin zouden gaan aanleggen, met name wanneer er bijzondere elementen gepland stonden.

Een groot deel van de tuinen zal er twee jaar blijven liggen en moet al die tijd er goed uit blijven zien. Zo is dit jaar ook nog een deel van de editie ’Dromend van Holland’ van vorig jaar te zien. Dat niet alle elf er nog zijn, heeft volgens Lafaille te maken met strategische en technische redenen. „In principe liggen de tuinen er een jaar.’’ Daarna evalueren Lafaille en Van Ooijen welke tuinen nog een jaar zullen blijven liggen. „Wanneer dan blijkt dat een tuin bijvoorbeeld technisch geen stand houdt dan kunnen we in overleg met de ontwerper besluiten om de tuin af te breken.’’

De afgelopen jaren hadden de meeste

De tuin ’Dans les mémoires’ van Rivius.

tuinen een looptijd van twee jaar. De organisatoren van het festival willen nu echter vaker een looptijd van een jaar inzetten. „Dit om elkaar scherp te houden.’’

Opbouw artikelen In dit nummer worden de tien festivaltuinen in aparte artikelen besproken. Elk artikel bestaat uit een interview met de ontwerper die het idee achter de tuin uitlegt. Omdat de ontwerpers helemaal zelf verantwoordelijk zijn voor de aanleg en de bekostiging van de materialen wordt in een apart kader ’Aanleg’ besproken hoe de speciale elementen in elkaar zitten. Ook komt in dit kader naar voren hoe de tuin is bekostigd en door wie.

Daarnaast geeft Michel Lafaille kort een commentaar waarom de betreffende tuin een plek op het festival verdient. <

Tuinenfestival Appeltern Locatie De Tuinen van Appeltern, Walstraat 2a in Appeltern.

Open April t/m september 10.00 tot 18.00 uur.

Oktober t/m november 10.00 tot 17.00 uur.

Het tuinenfestival van Appeltern is opgenomen in het culturele programma van de Van Gogh Europe Foundation, zie www.vangogheurope.eu.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Voorwoord.indd 11

11 11-06-15 17:08

Tekst Ralph Mens | Beeld Gerdien de Nooy, Gemma Diks, Peter Bennink

In dat licht bezien In haar tuin voor Vincent wil Gemma Diks van Groen ID de sfeer oproepen van de agrarische landschappen van Van Gogh. Tevens laat ze bezoekers door verschillende gekleurde vensters naar haar tuin kijken, een ode aan de kleurenstudies van Vincent van Gogh. „Waarneming van kleur is relatief en hangt af van de omgeving.”

12

T

Gemma Diks www.groenid.nl

uinontwerper Gemma Diks hoefde niet lang na te denken over het ontwerp voor haar festivaltuin ’In dat licht bezien’. Het thema ’Een tuin voor Vincent’ sprak haar direct aan. „Ik kende het Tuinenfestival van de Appeltern en ga ook ieder jaar kijken om inspiratie op te doen.

Ik had zelf niet eerder meegedaan, en het was al vlak voor de inschrijvingstermijn zou sluiten. Maar ik had wat tijd over en nadat ik het thema onder ogen kreeg, ben ik ervoor gaan zitten en stond het basisontwerp eigenlijk heel snel op papier.”

Diks ontwerpt in de praktijk vooral particuliere tuinen. Het ontwerpen van een festivaltuin was dan ook een heel nieuwe ervaring. „Het is heel leuk dat je weinig beperkingen kent en buiten de gebaande paden kunt gaan. Normaal moet je rekening houden met de wensen en eisen van de klant; waar komt het terras, waar de speelhoek, de looproute. Dit is een andere manier van ontwerpen, je bent helemaal vrij binnen het kader van 10 bij 10 m. Het

TuinenLandschap l 13 l 2015

In dat licht bezien.indd 12

11-06-15 17:07

Nest Het centrale punt van waaruit de bezoeker de tuin van Diks kan bekijken, is het hutje van wilgentakken dat zij het Nest heeft gedoopt. „Ik wilde een ruimte

maken van waaruit je kleurenkwesties rustig kunt overzien en een lichtstudie kunt maken. Door de vensters kun je in verschillende kleuren naar de tuin kijken.”

De naam van de observatiehut refereert aan Van Gogh’s periode in Nuenen, toen hij veel tekeningen maakte van vogelnestjes die hij verzamelde. Het deel met de glooiende akkers met voren verwijst naar de agrarische taferelen die Van Gogh tekende. De boomgaard met fruitbomen ten slotte verwijst naar zijn schilderijen van boomgaarden.

Om het tafereel zo authentiek mogelijk te maken is Diks te rade gegaan bij het fruitteeltmuseum in Capelle. „Ik wilde dat alles zo veel mogelijk klopte. Gebruikten ze in die tijd manden of kisten om fruit te plukken? Wat voor ladders gebruikten ze, recht of taps toelopend?”

Er bleek weinig bewaard te zijn uit die tijd. De manden van wilgentenen zijn niet origineel, maar lijken wel op de fruitmanden die destijds werden gebruikt.

De ladders heeft Diks apart laten maken.

Deze moesten namelijk een speciale maat hebben en ook heeft ieder een andere kleur.

Oude peer Diks heeft gekozen voor een gemengde boomgaard met halfstambomen. „Dat kwam vroeger ook voor.” Behalve appels staan er ook amandelen en kersen. Meest opvallende boom in het landschap is een knoestige oude perenstruik. „Dat is ook weer zoiets wat je normaal niet vaak in een particuliere tuin aanplant.”

De beplanting in de tuin is verdeeld in grote vlakken waarbij niet alleen bloemen een rol spelen. Zo zijn er, naast vakken met vaste planten, ook vlakken met grassen. „Die verwijzen naar de korenvelden van Van Gogh. Grassen wuiven ook mee met de wind wanneer het waait.”

Onder de boomgaard is een kruidenmengsel ingeplant dat Diks zelf heeft samengesteld, na advies te hebben ingewonnen bij leverancier Cruydt-Hoeck.

Belangrijk in de beplanting zijn de contrasterende kleuren paars en geel waar Van Gogh veel gebruik van maakte.

In het totaalbeeld gaat het Diks echter niet om de bloei van de bomen en planten, maar om het soort landschap dat het

verbeeldt. „Ik wil eigenlijk dat mensen een landschappelijk gevoel krijgen als ze naar de tuin kijken. Het is niet een nostalgisch gevoel, maar meer iets tijdloos, agrarisch.”

Waarneming Diks hoopt verder dat bezoekers zich, door de kleurenvensters, bewust worden van hoe verschillend de tuin en de beplanting eruitzien, en hoe de kleur de waarneming beïnvloedt. „Van Gogh zelf was hier ook veel mee bezig. Hij experimenteerde bijvoorbeeld met lichtinval, of met het effect van een lamp op de ruimte.”

Op de grond van de hut heeft Diks als bodembedekker beuken spietjes gebruikt die zijn bedoeld om schilderijdoeken te spannen. Het was bedoeld als grapje, maar bleek bij nader inzien een dure grap te worden. „Ik had één doos met spietjes gekocht, maar toen ik die in de hut op de grond gooide, bleken het er veel te weinig te zijn. Omdat het te duur zou worden om de hele grond met spietjes te bedekken, heb ik ervoor gekozen om ze te vermengen met gekleurde houtsnippers. Deze zijn geleverd door Dipro Decor.

Zij hebben ze in alle kleuren, maar ik heb uiteindelijk alleen gele houtsnippers gebruikt. Ze zijn op een 100% natuurlijke manier gekleurd en lagen nog niet in de Tuinen van Appeltern.” <

De jury

is wat meer kunstzinnig, je kunt dingen doen die normaal niet kunnen. Het thema geeft daarbij de richting.”

Diks is geïnteresseerd in kunst. Enkele jaren geleden bezocht ze de overzichtstentoonstelling van Van Gogh’s leven en werk in de Beurs van Berlage in Amsterdam. „Door het verhaal van zijn leven gaan de schilderijen ook meer spreken.

Van Gogh was heel erg bezig met kleur en licht. Vroeger was ik werkzaam als waarnemingspsycholoog, dat gaat ook over de vraag hoe waarneming ons gedrag beïnvloedt. Dat aspect heb ik eruit gehaald. In zijn brieven schrijft Van Gogh hier ook over, hoe waarneming van kleur relatief is en afhangt van de omgeving.”

Artistieke collage In dit ontwerp zijn niet alleen heel veel elementen en thema’s van Van Gogh’s onderwerpen te herkennen, ze zijn bovendien gegroepeerd tot een mooi en evenwichtig beeld, dat als tuin een waar landschap verbeeldt. De boomgaard, de akkers, het vogelnest, de glooiingen in het landschap, het werk op het platteland… Stuk voor stuk herkent men de fragmenten uit de schilderijen en samen zijn ze meer dan slechts dat.

Daar blijft het echter niet bij, want de ontwerper laat de bezoeker kiezen naar welke Van Gogh hij wil kijken door de verschillende gekleurde raampjes. Alsof ze de grote verscheidenheid van zijn gedrevenheid en liefdes wil tentoonstellen. Dat maakt deze tuin tot een ware hommage aan Vincent.

TuinenLandschap l 13 l 2015

In dat licht bezien.indd 13

<

13 11-06-15 17:07

1

2

3

1

In de boomgaard staan verschillende soorten halfstam fruitbo2 men bij elkaar, zoals dat vroeger ook voor kwam. Naast twee Malus domestica ’Jonagold’ staan er twee Prunus dulcis ’Robijn’ (amandel) en drie Prunus avium ’Annabella’ (kers). Onder de bomen is een kruidenmengsel gezaaid.

Door de kleurenvensters op verschillende hoogtes kunnen 3 bezoekers de tuin steeds in andere kleuren bekijken. Diks refereert hiermee aan de kleurenstudies van Van Gogh die veel experimenteerde met contrasterende kleuren en lichtval. Iedere kleur roept een andere stemming op en beïnvloedt zo de waarneming.

4

14

keerwand. Deze is gemaakt van gebruikt hout dat Mocking Hoveniers nog had liggen. Ook zijn de glooiingen in de tuin aangelegd die het landschappelijk karakter van de tuin moeten benadrukken.

Het tuinhek van Tilia Tuinservice is gemaakt met snoeihout uit de Tuinen van Appeltern. Twijgjes camoufleren het ijzerdraad waarmee het hek is vastgezet. Links staat een vak Salvia nemorosa ’Caradonna’, daarnaast een vak Stipa tenuissima ’Pony Tails’ (vedergras).

5

6

Op de tweede dag is het vlechtwerk voor het Nest met wilgentenen verricht door Tilia Tuinservice. In eerste instantie werd eerst gevlecht en daarna de vensters uitgezaagd. Dit bleek echter lastig, zodat gekozen is om met takken de uitsparingen voor de vensters aan te geven, waarna de wand eromheen is gevlochten.

Op de derde dag worden de puntjes op de i gezet.

Tuinontwerper Gemma Diks is bezig met het strooien van beuken spietjes op de grond van het Nest die bedoeld is voor kleurenstudies en als retraite. Omdat de spietjes de bodem niet voldoende bedekten, heeft Diks deze aangevuld met gele houtsnippers van Dipro Decor.

Op de eerste dag werd begonnen met het aanbrengen van een

TuinenLandschap l 13 l 2015

In dat licht bezien.indd 14

11-06-15 17:07

Aanleg

Tuin in drie dagen Gemma Diks heeft haar tuin aangelegd samen met Mocking Hoveniers uit Wijk bij Duurstede. „Ik heb hen zelf gevraagd.

Ik kende ze al, ze zijn ook Appelterngeselecteerd hovenier, maar ze hebben nog niet eerder meegedaan aan het Tuinenfestival. Ze zeiden meteen ’ja’.

Voor het maken van het Nest en het hek dat voor de tuin staat, benaderde Diks Tilia Tuinservice. Zij zijn gespecialiseerd in het werken met wilgentenen. „Ik kende ze nog niet, maar ze waren ook meteen enthousiast.”

Derde sponsor is Dipro Decor die de gekleurde houtsnippers in het Nest heeft geleverd.

De aanleg van de tuin is in drie dagen gerealiseerd. De eerste dag werd samen met hoveniers van Mocking het grove werk gedaan. Zo werd een keerwand aangelegd van oud, gebruikt hout en werden de glooiingen in de tuin aangebracht.

Ook werd er gefreesd en zijn de bomen geplant die Diks bij kwekerij De Batterijen met korting heeft gekocht. Tot slot is er gezaaid.

De tweede dag kwam Tilia Tuinservice om de wilgen voor het Nest te vlechten. Dat bleek iets meer tijd in beslag te nemen dan gedacht. „In eerste instantie werden de vensters pas na het vlechten van de wilgen aangebracht. Het bleek echter las-

5

4

tig om het venster achteraf op maat in te passen. Daarom is later gekozen om een frame om de vensters aan te brengen, die te bevestigen en hier omheen te vlechten.

Daarom duurde het iets langer.” Diks plantte die dag ook alle vaste planten.

Tilia maakte ook het hek van snoeiafval uit de Appeltern. In een eerste ontwerp was de tuin gedeeltelijk open, maar later koos Diks voor het hek over de hele breedte, om zo bezoekers te ’dwingen’ de tuin vanuit het Nest te bekijken.

De derde dag benutte Diks om, samen met Tilia Tuinservice, het nest af te maken en de puntjes op de i te zetten. Zo brachten ze een strip aan bij de ingang van het Nest om de houtsnippers heen.

Op advies van Michel Lafaille werden

wilgentwijgjes gebruikt om de ijzerdraadjes te camoufleren waarmee het hek is vastgezet.

De samenwerking met de sponsors verliep heel prettig. Doordat de tuin in korte tijd kon worden aangelegd, was het behapbaar qua werk. Bij praktische vragen van Diks waren de hoveniers van Mocking en Tilia Tuinservice altijd bereid te helpen waar zij konden.

Diks was uiteindelijk wel veel tijd kwijt met de voorbereiding voor de tuin. De meeste tijd ging zitten in het uitzoeken van materialen zoals de bomen en de gekleurde vensters. De planten heeft de tuinontwerper ook allemaal zelf betaald, aangezien ze daar door de beperkte tijd geen sponsors voor kon vinden.

6

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

In dat licht bezien.indd 15

15 11-06-15 17:07

Tekst Miranda Vrolijk | Beeld Gerdien de Nooy en Team Natuurlijk

Like me Team Natuurlijk heeft met een grote, verwrongen ’schilderijlijst’ en een ingenieus beplantingsplan een krachtig statement op Appeltern neergezet.

De tuin is een metafoor voor het leven van Van Gogh, „waarin alles golft, vloeit, explodeert en uit zijn voegen barst’’, zoals de schilder zelf het zo rijk onder woorden bracht.

T

eam Natuurlijk bestaat uit vijf oud-leerlingen en hun docent. De vijf, Jeannetta Bijon, Ivo Brouwers, Thijs Klumpers, Caroline de Vries en Karin van Ham, hebben allemaal de opleiding ’Tuindesign’ gevolgd aan het Linnartz Instituut in Nijmegen. Inmiddels zijn ze allevijf werkzaam als tuinontwerper.

Toen ze na twee jaar de opleiding hadden afgerond, wilden ze er heel graag nog een jaar aan vastplakken. Hun docent Adriana Verhagen had hier ook oren naar en stelde hen voor om samen een ontwerp voor het tuinenfestival in Appeltern te maken. „Door samen aan een ontwerp te werken, zouden we bij elkaar kwaliteiten naar boven kunnen halen. We gingen er vrij naïef in, we dachten dat we het ontwerp alleen op papier zouden maken en hielden er in beginsel geen rekening mee dat ons ontwerp ook uitgekozen zou kunnen worden’’, zegt Verhagen.

Verhagen komt uit een kwekersgeslacht, haar vader was bedrijfsleider van de Darthuizer Boomkwekerijen in Leersum. Zelf heeft ze aan Larenstein gestudeerd en sinds 2001 runt ze haar eigen ontwerpbureau: Adriana Verhagen Tuinontwerp & Advies in Rhenen. Het overlijden van haar vader enkele jaren geleden, deed haar besluiten om te gaan lesgeven. „Toen hij ziek werd en overleed, realiseerde ik me dat het belangrijk is om zijn kennis over planten aan ande-

16 Like Me.indd 16

Team Natuurlijk www.team-natuurlijk.nl

ren over te dragen.’’ In het eerste jaar van de opleiding Tuindesign doceert Verhagen dan ook het vak plantenkennis en in het tweede jaar toegepaste beplantingsleer.

Het ontwerptraject begon voor de zes met het bijwonen van een lezing van Michel Lafaille in september vorig jaar. Daarin legde hij uit wat een tuin een festivaltuin maakt en waaraan een ontwerp moet voldoen om te worden uitgekozen. Diverse brainstormsessies volgden tussen de zes. „Maar eigenlijk lag binnen tien minuten het concept op tafel’’, zegt Verhagen.

Worsteling met zichzelf Geïnspireerd door de grove penseelstreken die zo kenmerkend zijn voor Vincent van Gogh, kwamen ze gezamenlijk op het idee om op eenzelfde manier te schilderen met planten. Jeannetta Bijron was na onderzoek het volgende citaat van Van Gogh op het spoor gekomen: „Het leven is niet zomaar zwart of wit met een aanvulling van kleur, maar alles golft, vloeit, explodeert en barst uit zijn voegen, zodat het schilderij alleen nog in bedwang lijkt gehouden door de lijst.’’ Waarop Ivo Brouwers direct begon te vouwen, en algauw het idee voor een schots en scheve schilderijlijst ontstond, ingekleurd met golvende drifts

van beplanting in de complementaire kleuren blauw en oranje. „De tuin weerspiegelt wie Vincent was’’, legt Karin van Ham uit. Zij heeft zich vooral verdiept in de brieven die Van Gogh aan zijn broer Theo schreef. „Zijn expressieve schilderstijl - het gebruik van dikke klodders verf en complementaire kleuren - is terug te zien in de beplanting. De worsteling met zichzelf in de verwrongen, scheve omlijsting.’’ Niets in de tuin is daarom recht: ook het maaiveld komt omhoog en zelfs de bestaande Carpinus-hagen worden in schuine vormen gesnoeid.

Die worsteling met zichzelf leidt tegelijkertijd naar de tweede laag in de tuin. „Van Gogh heeft heel veel zelfportretten gemaakt, daarin zocht hij erkenning voor zichzelf. Die zelfportretten kun je beschouwen als een selfie’’, zegt Thijs Klumpers. „Vincent wilde heel graag geliked worden.’’ Bezoekers van Appeltern - met name jongeren - worden uitgenodigd om in de tuin een selfie te maken. „Met een fantastisch schilderij als achtergrond’’, aldus Klumpers. Die foto kan geplaatst worden op een van de sociale media. Om ze op dit idee te brengen ligt

TuinenLandschap l 13 l 2015

11-06-15 16:26

Starry Night Het patroon van de beplanting in de lijst is gebaseerd op een deel van het schilderij ’De Sterrennacht’ dat in het Museum of Modern Art in New York hangt. „Daarin paste Van Gogh de meeste dikke klodders toe en er zitten vele draaiingen in’’, zegt Verhagen. Qua beplanting heeft Team Natuurlijk heel bewust voor gelijkvormige soorten gekozen die alleen in bloeikleur (blauw of oranje) van elkaar verschillen. „Het gaat nadrukkelijk niet om de soorten, maar om het kleureffect.’’

Daarom hebben ze voor hoofdzakelijk aarvormen gekozen die zo’n 60 tot 80 cm hoog worden, met name veel Salvia en Agastache. Tijdens de opening van het festival op 16 mei waren het Erysium ’Bowles Mauve’ en Nemesia die voor het beoogde kleureffect zorgden. Hoogstwaarschijnlijk is de tuin in augustus op zijn mooist omdat dan alle Agastache en Salvia bloeien. Of alles dan ook daadwerkelijk op gelijke hoogte zal bloeien is

De Jury

bij de ingang van de tuin de iconische ’f’ van Facebook in cortenstaal. Daarom ook heeft de tuin de titel ’Like me’ gekregen.

Hedendaagse uitdrukking Alles aan deze constructie is schots en scheef, alsof Van Gogh met zijn gepassioneerde kijk op de wereld de zaak zelf in handen heeft genomen. En een constructie is het wel degelijk, want de wereld die hier binnen het ontwerp is opgebouwd is het resultaat van weloverwogen beslissingen in het ontwerpproces, van vormgeving tot plantkeuze. Maar wel met het doel daar iets mee te vertellen.

Dat laatste is bovenal geslaagd.

Vertrekpunt van deze ontwerpersgroep is het idee dat Vincent van Gogh vandaag de dag een fervent Facebook-gebruiker zou zijn.

Iemand die zoveel brieven schreef en daarin al zijn gedachten en wensen verwoordde, die zou nu twitteren, facebooken en e-mailen.

afwachten. „Uiteindelijk is een festivaltuin ook een experiment.’’

Het ontwerpen in een team is de zes erg goed bevallen. Ivo Brouwers legt uit dat tijdens het ontwerp- en aanlegproces alle zes gelijkwaardig waren, „maar Adriana hakte soms bij kleine schermutselingen wel de knoop door. Ze gaf richting aan het proces, wat juist prettig

Voeg daarbij het uitwisselen van beelden, die op de sociale media zo intens wordt ingezet, dan is aan de hang van de schilder tot communiceren helemaal voldaan.

Deze gedachte is in elk geval bijzonder en verdedigbaar en werpt bovendien ook een ander licht op de inzet van de tuin als plaats van communicatie. Men kan erin bewegen en klimmen, van standpunt wisselen, een selfie maken, en wat al niet.

Dat alles zou nog oppervlakkig blijven, ware het niet dat deze tuin in het beplantingsplan tot in detail ontworpen is op kleur en textuur, zodat ook op dat niveau het werk van Vincent van Gogh geëerd wordt.

was.’’ Het werken in een groep heeft er vooral voor gezorgd dat het concept het hele traject hetzelfde is gebleven. De teamgenoten hielden elkaar bij de les en zorgden ervoor dat ze voortdurend weer bij het eerste concept uitkwamen. „Er is niks overbodigs bij verzonnen. Er ligt nu exact wat we bedacht hadden’’, benadrukt Brouwers. <

TuinenLandschap l 13 l 2015

Like Me.indd 17

<

17 11-06-15 16:26

2

1

Foto vorige pagina: Het schilderij ligt omhooggekanteld, voorin de tuin sta je op zijn laagst: zo kun je ook de ’penseelstreken’ achterin de tuin goed zien. In totaal zit er 1 m hoogteverschil in de tuin, met -20 cm als diepste punt tot +80 cm als hoogste punt. Voor de bestaande Carpinus-hagen zijn extra hagen van haagbeuk geplant. Zij variëren in hoogte van 1 tot 3 m en lopen schuin op en af. Het is de bedoeling dat ook de bestaande Carpinus-hagen gaan variëren in hoogte, zodat ze op die manier meedoen met het schilderij.

1

18 Like Me.indd 18

De f van Facebook is gemaakt van de resten cortenstaal die overbleven nadat de schilderijlijst in elkaar was gezet. De letter is gevuld met Canadian Slate, vanwege de mooie purperen kleur.

De f ligt deels buiten de tuin, evenals de schilderijlijst. In het platte vlak past hij in de 10 bij 10 m, maar op zijn hoogste punt helt hij buiten de tuin. Ondanks dat in de voorwaarden voor deelname staat, dat het ontwerp binnen de 10 bij 10 m moet passen, zijn Ben van Ooijen en Michel Lafaille hier toch mee akkoord gegaan. Verhagen: „Bij deelname aan een festival zoek je grenzen op, dit was een grens, evenals het laten meedoen van de Carpinus-hagen.’’

2

3

De donkerste blauwe penseelstreken uit het schilderij ’De Sterrennacht’ worden in de tuin gevormd door Salvia nemorosa ’Mainacht’ en Salvia greggii ’Blue Note’. De lichtste blauwe drifts worden gevormd door Agastache ’Kudos Silver Blue’, Viola ’Boughton Blue’ en Iris germanica. Voor het donkerste oranje is Agastache ’Kudos Mandarin’ gebruikt en voor het lichtere oranje Salvia x jamensis ’Sierra San Antonio’ en Helianthemum ’Regenbogen’. Dit voorjaar tijdens de opening zorgden Erysimum ’Bowles Mauve’ en Nemesia voor de twee complementaire kleuren. De beplanting is afgestrooid met 5 cm lava, „die laag fungeert als schildersdoek en breit alles aan elkaar’’, aldus Verhagen.

Om het uitzetten van de beplanting te vergemakkelijken is het schilderij in 49 m2-vakken verdeeld en de penseelstreken in stippen van 30 bij 30 cm. De lijnen op papier zijn vervolgens met touwen uitgezet in de tuin. Bij het inplanten volgde Team Natuurlijk nauwkeurig het raster op papier.

TuinenLandschap l 13 l 2015

11-06-15 16:27

Aanleg

Inplanten een ingewikkelde klus Team Natuurlijk heeft ’Like me’ zelf aangelegd. Daarbij kwam het van pas dat een van hen – Ivo Brouwers – al bij een hovenier in Andelst werkzaam is. Voor de realisatie van de schilderijlijst heeft teamgenoot Caroline de Vries het staalbedrijf Democo in Breda benaderd. De Vries heeft een bedrijf in beregening in Werkendam en Democo is een contact van haar. Het staalbedrijf wilde graag meewerken en heeft de cortenstalen lijst naar aanleiding van de tekeningen van het team geconstrueerd en in de tuin geplaatst. Ook legde De Vries contact met een aantal andere sponsoren waaronder de hoofdsponsor, Aannemersbedrijf P. de Visser uit Werkendam.

Betonblokken De fundering voor de cortenstalen lijst bestaat uit twee betonblokken van 1,5 m bij 1,5 m en 80 cm diep: in totaal is er dus ruim 3,5 kuub beton gestort. Door middel van draadeinders is het cortenstaal aan het beton bevestigd. Naar achteren toe rust de omhooggaande lijst op verschillende staanders. Met 60 cm is het staal breed genoeg om als pad te dienen: bezoekers kunnen over de lijst door de tuin lopen. ’Like me’ is aangelegd op de plek waar de tuin ’De Horizon voorbij’ uit de vierde editie ’Uitdaging’ lag. Het zand uit deze strandtuin is hergebruikt door het door de

klei te mengen. Hiermee is een wat schralere grond verkregen wat de beplanting – die voornamelijk bestaat uit prairieplanten – goed van pas komt.

De planten zijn afkomstig van diverse gespecialiseerde kwekers en gesponsord door Adriana Verhagen. Na afloop van de twee jaar dat de tuin op Appeltern ligt, neemt zij de planten weer terug. Het inplanten was nog een hele tour. Omdat de draaiende grove penseelstreken goed in de beplanting te zien moesten zijn, is het schilderijdeel van ’Sterrennacht’ op papier in vierkante meters verdeeld. De

penseelstreken zelf zijn verdeeld in stippen van 30 bij 30 cm, waarbij elke stip één plant is. Voor het inplanten heeft het team touwen gespannen die de lijnen op papier verbeelden. Op die manier was precies te zien hoe de penseelstreken lopen en waar de planten uitgezet moesten worden. „Dan nog was het een puzzel, omdat de grondslag varieert in de tuin”, zegt Van Ham. Uiteindelijk gingen er zo’n zeventien planten per m2 de grond in. „Omdat het een showtuin is. De tuin moet snel tonen en hij ligt er maar twee jaar”, aldus Verhagen.

3

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

Like Me.indd 19

19 11-06-15 16:27

603887_.indd 20

15-6-2015 12:20:27

603888_.indd 21

15-6-2015 12:22:22

Tekst Wendy Bakker | Beeld Gerdien de Nooy, Peter Bennink, Ruud Vermeer

De kunst van het loslaten In de kunst van het loslaten prikkelt ontwerper Jolanda Vreeken de herinnering aan de kindertijd en verbeeldt ze tevens de uitersten uit het leven van Van Gogh. Ze geeft hiermee betekenis aan het loslaten.

Gekaderd in een zwarte lijst, met een rode schommel en rood venster als krachtige metafoor, en met een prominente rol voor eenjarige en tweejarige planten is de tuin een stilleven vol beweging.

Z

De Jury

wieren en zwaaien. Op het hoogste punt laat je los. Je zweeft door de lucht. Heel even maar.., om dan stevig op beide voeten te landen op een andere plek dan waar je vandaan komt. Wie kent dit niet uit zijn kindertijd: van de schommel afspringen, de zekerheid loslaten, en de opwindende spanning ervaren als je zonder kniescheuren de grond raakt.

Het is dit gevoel, deze herkenning, die ontwerper Jolanda Vreeken van Joosbuiten uit Bussum met haar tuin ’De kunst van het loslaten’ aan de bezoeker wil meegeven.

Zij heeft het thema ’Een tuin voor Vincent’ gezocht in de betekenis van zijn

22

werk en niet zozeer in de vertaling van een aspect uit zijn schilderijen. Net zoals van Gogh met zijn kleurige penseelstreken de menselijke emotie weet aan te raken, zo hoopt zij, in een meer bescheiden vorm, hetzelfde te doen in haar festivaltuin. Voor mij gaat het erom dat je als ontwerper betekenis geeft aan de tuin, ’kippenvel’ veroorzaakt bij de opdrachtgever, of hier bij de bezoeker, door bijvoorbeeld de geur van een plant, een bepaalde lichtinval, een beeld van herkenning. Daar ben ik in mijn werk altijd naar op zoek.” Zij werd voor de festivaltuin hierbij geholpen door hovenier Ruud Vermeer van Meneer Vermeer Tuinen en

Momentum in het leven Het ontwerp van deze tuin verplicht de kijker toe te zien hoe een schommel in de lucht lijkt stil te hangen terwijl de persoon reeds weggevlogen is door een open raam aan de zijkant. Bevrijd! Losgelaten! Het verhaal achter dit ontwerp is dat elk mens in staat moet zijn om in het eigen leven de zekerheden los te laten en nieuwe wegen en paden te onderzoeken. Men moet zichzelf ontdekken en dat is waar Vincent van Gogh zeer bewust en actief mee bezig was in zijn leven. Dat heeft deze ontwerpster geïnspireerd tot dit krachtige beeld. Vanuit de donkere wereld van de ’aardappeleters’ naar de openheid en licht-

heid van Frankrijk. Van de stille zwaarmoedigheid naar het extroverte levendige, van de bruinen naar de roden en de gelen.

Bijzonder is dat de sprong over een wondermooie wereld van beplanting gaat, fijnzinnig samengesteld. Alsof ook daar nog een diepere betekenis achter schuilt. Het herkenbare beeld van de schommel uit de kindertijd, dat de ervaring doet herbeleven, geeft niet alleen de durf aan die gepaard gaat met loslaten, maar ook het idee van het momentum.

Springt men niet, dan is het voorbij en komt die kans misschien wel nooit meer terug.

Vlnr: Jolanda Vreeken, Joyce Oomen, Ruud Vermeer en Lianne Kok www.joosbuiten.nl

beplantingsontwerper Joyce Oomen van BloomingBusiness.

Bewegen De schommel is de metafoor voor de sprong die Van Gogh maakte naar de toekomst toe. ,,Hij is zijn tijd ver vooruit geweest”, zegt Vreeken. ,,Komend uit de donkere schaduwen van de Lage landen, de sombere tijd als dominee en op het veen in Drenthe, vertrekt hij naar Parijs.

Daar schildert hij boeketten bloemen en ontdekt hij de impact van kleuren. Daar zit voor hem het gevoel in. Later verhuist hij naar Zuid-Frankrijk, de gelukkigste periode uit zijn leven. Hij schildert met kleur in al zijn puurheid en gaat met complementaire kleuren aan de slag. Hij laat daarbij de vorm meer en meer los.”

De donkere fase uit het leven van de schilder heeft Vreeken vertolkt in een losgestapelde verzameling van aardappelkisten en kuubskisten die zwart zijn geverfd. Geraamten van de imposante berenklauw tornen hierboven uit. Tussen de kisten groeien zwarte vlieren. De staanders van de schommel staan in dit donkere deel van de tuin, maar met hun ronding zetten ze de beweging naar de toekomst al in. Een grillige rand van het kruid Perilla ’Magilla’ vormt de overgang naar het kleurrijke deel met eenjarige en tweejarige planten. ,,Ik heb gekozen voor deze Perilla en niet de P. frutescens. Dat

TuinenLandschap l 13 l 2015

De kunst van het loslaten.indd 22

11-06-15 16:27

blad is weliswaar donkerder en grilliger, maar in het donkerpaarse, grote blad van ’Magilla’ zit een rode nerf waardoor de overgang naar het uitbundigere beplantingsdeel sterker is”, legt beplantingsdeskundige Joyce Oomen uit.

Verbinden Jolanda Vreeken koos bewust voor een tuin waar de beplanting een essentiële rol heeft in de vertolking van haar boodschap. ,,Door de beplanting word je geraakt.” De kleurrijke en geurende bloeiers verbeelden de lichtheid van het bestaan van Vincent van Gogh in Zuid-Frankrijk, maar geven door hun bloeiwijze, vorm en het aantrekken van insecten eveneens beweging aan de tuin. Oomen die alle ruimte kreeg in het samenstellen van de beplanting liet zich voor de kleurstelling inspireren door een relatief onbekend werk van de schilder: ’Herinneringen aan de tuin in Etten’.

Het rode stoeltje van de schommel zwiert boven de beplanting in de richting van het rode venster in de groene beukenhaag. Het is de verbinding tussen heden en toekomst: de sprong voorwaarts. Deze wordt versterkt door vijf zonnebloemen die als stapstenen tussen de overige beplanting staan.

De tuin kan niet betreden worden. ,,Je ervaart de tuin door er naar te kijken.

Het is alsof je voor een schilderij staat.

De zwarte lijst dwingt je tot een actie, in dit geval die van stilstaan. Eigenlijk is de Kunst van het loslaten een stilleven vol beweging.”

Regisseren Dat het loslaten van dat wat je vertrouwd is niet alleen in het ontwerp van de tuin tot uiting zou komen, maar ook in het samenwerkingsproces had Vreeken van

tevoren niet bedacht. Omdat zij en Ruud Vermeer al eens eerder hadden samengewerkt, vroeg zij hem of hij mee wilde werken aan de realisatie van de tuin. De hovenier zei direct ja. Hij kende op zijn beurt Joyce Oomen en stelde voor haar de beplanting te laten samenstellen. ,,Ik legde Ruud mijn eerste concept voor om te bespreken. Hij adviseerde de schommel en het zwarte deel naar het publiek toe te draaien, dus een kwartslag ten opzichte van hoe deze nu staat.” Zo is de tuin in eerste instantie ook aangelegd. Een zwartgeblakerde schutting van lariksstroken vormde de achtergrond. ,,Toen het er stond, dacht ik: ,,Dit is het niet. Wat ik wil zeggen, zegt het niet.

Want op die manier zag je niet goed de

beweging. Ik had niet van mijn concept moeten afwijken. Het moet in een split second duidelijk zijn bij de bezoeker. Het moest over. Daar heb ik wel slapeloze nachten van gehad, ik vond het heftig om te vragen, want er was zo veel inzet geleverd. Toch heb ik dat gevoel durven loslaten en erover gesproken. We hebben de schutting verwijderd en mijn oorspronkelijke idee uitgevoerd, ook met hulp van de mensen van Appeltern.” De hovenier kon zich daar in vinden. ,,Een festivaltuin is ook theater en Jolanda is de regisseur.

En als zij vindt dat de ’voorstelling’ niet goed overkomt, dan passen wij dat aan.

Het is mooi om te zien hoe de tuin ook voor onze samenwerking betekenis heeft gekregen.” <

TuinenLandschap l 13 l 2015

De kunst van het loslaten.indd 23

<

23 11-06-15 16:27

1

2

3

1

2

3

24

De schommel zweeft boven de uitbundige, kleurrijke beplanting van een- en tweejarige, en kortlevende vaste planten.

Op de voorgrond Carex testacea ’Prairie Fire’, de donker rozerode Salvia ’Wendy’s Wish’, Ocimum basilicum ’Magic Blue’, Ipomoea batatas ’Green’ en ’Bronze’. Meer naar achteren Stipa tenuissima ’Ponytails’ en Salvia ’Balsalmisp’ (MYSTIC SPIRES BLUE).

Het rode venster naar de toekomst in de groene haagbeukenhaag. Wat daar ligt is nog ongewis. Het venster is gemaakt van larixhout en net als de schommel in een rode kleur geschilderd. ,,Groen en rood zijn de meest krachtige complementaire kleuren”, licht de ontwerpster de kleurkeuze toe. In de beplanting voor het venster staan Helianthus annuus als gele stapstenen. Het blad van Rudbeckia ’Tiger Eye’ sluit net als de witbloeiende Bidens ’Bellamy White’ en de sieraardappelen snel het plantvak.

De donkere periode uit het leven van Van Gogh herken je in een verzameling van gestapelde en zwartgeverfde kisten waarvan enkele gevuld met aardappelen. Zwarte vlier en staketsels van berenklauw rijzen uit de ’chaos’ omhoog. De gebogen staanders staan tussen de sombere kisten maar maken met hun buiging al een beweging richting het venster. Langs de

TuinenLandschap l 13 l 2015

rand bij de aardappelkratten staat Perilla ’Magilla’ die met zijn donkere blad en rode nerf de overgang maakt naar de vrolijke bloeiers.

4

5

6

Joyce Oomen maakte het beplantingsplan gebaseerd op de methode van wisselbeplanting. Zij leverde eveneens de planten van eigen kweek. Samen met Marcel Hellenkamp (hier op foto) en Bart Betjes van Meneer Vermeer Tuinen en ontwerper Jolanda Vreeken legden ze gemengde beplanting op basis van een verdeling in percentages aan. Jolanda Vreeken: ,,De hoveniers werkten snel en effectief, zijn praktisch en ’open minded.’’

Ruud Vermeer en stagiaire Lianne Kok verwijderen vier haagbeuken. Deze zijn op het terrein van Appeltern opgekuild. De haagbeukenhaag voor de tuin moest deels verwijderd worden om de zwarte ’schilderijlijst’ - waardoor je het tafereel gadeslaat - te kunnen plaatsen.

Voor de realisatie van de grote lijst is hout gebruikt uit de werkplaats van het hoveniersbedrijf dat altijd met natuurlijke, duurzame materialen werkt. Marcel Hellemkamp en Bart Betjes hebben de lijst in elkaar gezet.

laten

Aanleg

Wisselbeplanting Ruud Vermeer en zijn compagnon van Meneer Vermeer Tuinen uit Warmenhuizen hebben de tuin aangelegd. ,,Maar dat is voor het artikel niet zo boeiend, gewoon standaard aanlegwerk”, zegt Ruud Vermeer, ,,Veel interessanter is de methode van wisselbeplanting die Joyce heeft ontwikkeld. Daar zijn nog maar weinig vakmensen mee bekend.

Daarbij is de beplanting essentieel in deze tuin.”

Beplantingsdeskundige Joyce Oomen heeft in de festivaltuin een- en tweejarige en kortlevende vaste planten toegepast die vanaf het moment van aanplant het levende schilderij geur en kleur geven.

Oomen gebruikt hiervoor drie beplantingslagen die elk een eigen functie hebben in het beplantingsplan en elkaar deels opvolgen in bloei. De planten zijn gemengd aangeplant, gebaseerd op percentages per soort.

Drie lagen De basislaag bestaat uit soorten die na aanplant de grond snel bedekken en de onkruidgroei onderdrukken. Ze geven direct een beeld aan het 45 m2 beplantingsvlak. ,,Het zijn planten waar je altijd op kunt rekenen.” Oomen gebruikte in de ’Kunst van het loslaten’ de sieraardappels Ipomoea batatas ’Green’ en ‘Bronze’ en het witte tandzaad Bidens ’Bellamy White’.

De tussenlaag bestaat eveneens uit zekere planten. Ze groeien boven de basislaag uit en geven het plantvak ’body’. Oomen koos de goudgele Rudbeckia ’Tiger Eye’

4

die overigens ook snel de bodem sluit, Salvia ’Wendy’s Wish’, Agastache ’Blue Fortune’, Lobelia Fan Red en Salvia coccinea ’Red’.

De laatste laag is die van de verrassing.

Daarin lijken de planten als van nature te zijn aangewaaid. Zij prijken hier en daar boven de rest uit en weven zich door de beplanting heen. Deze planten vragen in de nazomer de aandacht op, zoals de grassen Stipa tenuissima ’Ponytails’ en Carex testacea ’Prairie Fire’, de tweejarige Verbena bonariensis, het kruid Foeniculum vulgare ’Dulce’, en de diepviolette Salvia ’Balsalmisp’ (MYSTIC SPIRES BLUE).

Het een- en tweejarige mengsel is in een 10 cm afdeklaag aangeplant. Deze donkere mulchlaag gaat onkruidgroei tegen, houdt

5

vocht vast maar geeft eveneens een mooi visueel effect waartegen de beplanting afsteekt zolang deze nog niet is dichtgegroeid.

Investering De drie teamleden investeerden ieder in de realisatie van de tuin. Oomen maakte het beplantingsontwerp, leverde de planten van eigen kweek en de mulchgrond.

Meneer Vermeer Tuinen zorgde voor de materialen en deed de aanleg met hulp van stagiaire Lianne Kok van het Clusius College uit Hoorn. Jolanda Vreeken tekende voor het concept en ontwerp, kocht de kisten en liet de schommel maken door kunstsmid Rein Tupker uit Soest.

6

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

De kunst van het loslaten.indd 25

25 11-06-15 16:28

Tekst Emiel van den Berg | Beeld Gerdien de Nooy, Emiel van den berg, Sylvia Vergouwen

Het levenspad De tuin van Sylvia Vergouwen kent twee routes. Beide verbeelden ze de wegen die Vincent van Gogh bewandelde om zijn uiteindelijke levensdoel te bereiken. Eén van vallen en opstaan en één doelgericht naar perfectionisme. Beplanting en materiaalgebruik in de tuin verwijzen naar het landschap en het boerenleven waar Vincent veel over heeft geschilderd.

H

et was op de cursus van het Ontwerp Instituut waar Michel Lafaille haar stimuleerde om in te schrijven voor het Tuinenfestival van Appeltern. ,,Met Vincent van Gogh ben ik opgegroeid, mijn ouders komen uit Zundert en zelf woon ik in Schijf, niet ver daarvandaan. Het thema sprak me daarom meteen aan.”

Thuis op de bank ontstond een eerste ontwerpidee. ,,Het levenspad van Vincent is bijzonder, dat wilde ik verbeelden.

Een pad in de vorm van een spiraal met steeds verwijzingen naar fases uit zijn leven en centraal een kunstwerk verwijzend naar zijn werk.” Vergouwen kende de Tuinen van Appeltern en het festival. ,,Michel adviseerde om gewoon in te schrijven en dat deed ik. Ik dacht in eerste instantie niet na over de gevolgen, de eventuele aanleg van de tuin en de vele bezoekers die de tuin zouden gaan bekijken.”

Het ontwerp van Vergouwen bestaat grotendeels uit een spiraalvormige pad waarlangs een halfhoge haag van Ligustrum vulgare staat. Van buiten naar binnen gezien loopt deze haag geleidelijk af. Het pad volgend, is er in de vier hoeken van de tuin steeds een verlaging in de haag waarachter een boom groeit. Die bomen staan symbool voor vier fases in Vincent’s leven. ,,Bomen spelen sowieso een belangrijke rol in zijn leven. Hij heeft er veel getekend en geschilderd. Door veel van

26

zijn schilderijen te bekijken, ontstond het idee om bomen een centrale rol in de tuin te geven.”

Eik en berk Direct bij de entree, waar het spiraalvormige pad begint, staat een Quercus robur.

Deze eik staat voor de jeugd, de jaren dat Vincent een jong volwassene was, een periode waar vrij weinig van bekend is. ,,De eik betekent ook kracht, leven. Als je jong bent heb je veel kracht nodig, want vroeg in het leven heb je nog heel wat voor de boeg. Daarnaast is een eik echt een boom die verbonden is aan de streek rondom Zundert waar Vincent zijn eerste jaren doorbracht.”

In de tweede hoek is een Betula pendula geplant. Deze berk symboliseert de Brabantse periode waarin Vincent al wat ouder was en veel schilderijen en pentekeningen maakte. ,,Hij schilderde toen veel bosfragmenten en scheve bomen, zoals deze ook in de natuur soms krom en grillig uitgroeien. De berk, die veel in Brabant groeit, is daar een goed voorbeeld van.

Net als de wilg.” Het liefst wilde Vergouwen hier een afgekeurde, knoestige, gehavende berk. Zoals je ze ook op de schilderijen ziet. Zo’n boom was echter niet te vinden dus viel de keuze op een meerstammig exemplaar. Toen die geplant was, ontstond het idee om een

stam om te zagen, op zo’n manier dat hij nog wel uit zou lopen. Dat laatste is niet gelukt. ,,Hoe dan ook; ik wilde hiermee zijn ongelukkige Brabantse levensfase benadrukken. Vincent was ongelukkig in de liefde en kreeg ruzie met zijn vader.

Hij knakte zelf ook.”

Meer kleur Onder de eerste twee bomen groeit enkel gras in de vorm van Pennisetum alopecuroides ’Hameln’. ,,Het landschappelijke van Zundert en zijn omgeving verbeeldend.”

Vanaf boom drie, een Malus domestica, komt er meer kleur in de beplanting.

De appelboom verwijst naar de tijd die Vincent in het Franse Arles verbleef. De periode waarin zijn schilderijen veel meer kleur kregen en waarbij bloeiende fruitbomen een geliefd onderwerp waren.

Rudbeckia fulgida ’Goldsturm’, Verbena bonariensis en Iris pseudacorus die tussen Pennisetum groeien, brengen eveneens kleur. Tegen de stam van de appel groeit een blauwe Clematis.

In de vierde hoek staat een Syringa vulgaris. Deze staat symbool voor zijn

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het Levenspad.indd 26

11-06-15 16:27

De Jury Sylvia Vergouwen. www.sylviavergouwen.nl

laatste levensfase in Auvers-sur-Oise. ,,Op veel schilderijen uit die periode zie je aanzichten van dorpen en tuinen, tuinen waarin vaak seringen bloeien.”

Rondom de sering groeien dezelfde vaste planten als bij de appelboom.

Een plek die bedekt is met klimop trekt aandacht. Hierin zijn twee tegels als grafzerken neergelegd. ,,Vincent had tijdens zijn leven veel aan de steun van zijn broer Theo. Beide zijn in Auvers-sur-Oise begraven, naast elkaar. Ik vond dat ook Theo in de tuin geëerd moest worden.”

Het spiraalvormige pad dat de levensloop van Vincent van Gogh verbeeldt, eindigt in het hart van de tuin. Daar

Troostend groen Vincent van Gogh was een zoeker. Deze tuin gebruikt de metafoor van het labyrint als een sterk beeld daarvoor. Hij ging zijn weg, soms moeilijk en niet te begrijpen, zoals elk mens zijn pad moet volgen. Terugkijkend kan men grote periodes herkennen, van plaats en tijd waar Van Gogh verbleef om er te leren, te werken, te zoeken. Om dan weer verder te trekken. Zijn abrupte, plotse en onverklaarbare dood geeft een onopgelost einde aan die weg. Alsof hij nog veel verder had kunnen of moeten gaan. In tegenstelling met

staat een glasplaat die omlijst is met cortenstaal en beplakt met folie. Voor de afbeelding op dat folie diende het schilderij De Sterrennacht als inspiratie. ,,Zo’n typisch Van Gogh-schilderij met streepjes in verschillende kleuren.” Wie niet over het spiraalvormige pad richting de kern wil, kan kiezen voor de alternatieve route; een pad van kinderkoppen dat rechtstreeks van de buitenkant van de tuin naar de glasplaat leidt, zonder om-

het eenvoudige groen van de haag die het pad vormt, staan er vier bomen die de grote periodes van Vincents leven verbeelden en de korte harde en snelle weg die er doorheen snijdt, recht naar het kunstwerk middenin.

Want daar lag het doel van de schilder, daar moest hij heen. Zijn artistieke vervulling, zijn wens om de wereld te verbeteren met zijn kunst. Het is een troostende gedachte dat zaken moeten zijn en gebeuren, buiten de mens om.

wegen. ,,Ondanks al zijn ups en downs heeft Vincent altijd doelgericht gewerkt naar perfectionisme, als schilder bleef hij constant zoeken naar antwoorden. Niets heeft hem daarvan kunnen weerhouden.

Zijn leven bestond niet uit toevalligheden. Hij heeft over alles goed nagedacht, heeft veel gedaan, alles geprobeerd en werd zo steeds beter. Naar die standvastigheid, dat recht op je doel afgaan, verwijst dit tweede pad.” <

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het Levenspad.indd 27

<

27 11-06-15 16:27

1

2

3

4 1

2

3

4

28

In het centrum van de tuin staat het kunstwerk waarvoor het schilderij De Sterrennacht als inspiratie diende. Langs het pad groeit liguster die vroeger veel rondom Zundertse boerderijen en kwekerijen werd aangeplant. De ontwerper koos ook voor liguster omdat het een vergeten plant is, verdrongen door onder meer Carpinus, Taxus en Hedera. Voor het rechte hoofdpad gebruikte Vergouwen bewust de vroeger in die regio veel gebruikte kinderkoppen.

De meerstammige berk met bewust geknakte tak als symbool voor de ongelukkige tijd van Van Gogh in Brabant. De wond is omgeven met jute en heeft een spoor van rode verf gekregen dat in een straal doorloopt op de witte stam. Het geeft het beeld extra drama.

Een van de cortenstalen kunstwerken van Jos van Laerhoven: De Turfstekers. Een beroepsgroep die vroeger in de regio werkzaam was. Dit kunstwerk staat bij de eerste boom in de tuin.

Aan het einde van het levenspad overziet Vincent zijn leven. De pop is een idee van hovenier Merijn Schrauwen. Karakteristiek met de hoed van stro en de romp beschilderd met amandelbloesem. Ernaast liggen de symbolische grafstenen van Vincent en Theo. Er groeit klimop zoals dat ook bij de echte graven in Auvers-sur-Oise het geval is. Bewust koos Vergouwen er voor

om geen namen in de tegels te graveren. ,,Ik wilde de symboliek benadrukken.” De onderbeplanting bij de sering bestaat uit Pennisetum alopecuroides ’Hameln’ en Iris pseudacorus.

5

6

7

Kunstenaar Jos van Laerhoven kit het glas vast in het frame van cortenstaal. Dat is aan een ijzeren frame bevestigd dat in pvcbuizen met gestort beton staat.

Twee medewerkers van hoveniersbedrijf Mijn Tuin – Buitengewoon Groen strooien het pad af met olivijn. Dit mineraal is hergebruikt uit de vorige tuin. Omdat de hoeveelheid te weinig was om een stabiele laag te krijgen, is er ander split als vullaag gebruikt. Dit lichtgrijze split is eveneens restmateriaal uit Appeltern. Op de achtergrond plant een van de hoveniers de siergrassen aan.

In de werkplaats van het hoveniersbedrijf is op worteldoek de spiraalvorm gespoten. Het worteldoek diende als mal voor de tuin. Het doek is op de grond uitgerold en het buitenste pad met piketpalen uitgezet. Het doek is verwijderd en de grond afgegraven. Daarna is het doek wederom neergelegd en zijn er gaten in gemaakt, piketten geplaatst en daarmee de spiraalvorm uitgezet. De hagen zijn in de maten 75/100 en 60/80 geleverd.

De hoveniers hebben ze gesnoeid om uitloop aan de onderkant te bevorderen.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het Levenspad.indd 28

11-06-15 16:28

Aanleg

Kunst Sylvia Vergouwen ontwierp de festivaltuin zelf. Gaandeweg het proces realiseerde ze zich dat hulp bij de uitvoering nodig zou zijn, mocht ze uiteindelijk uitgekozen worden. ,,Ik dacht meteen aan dorpsgenoot Merijn Schrauwen die een eigen hoveniersbedrijf Mijn Tuin – Buitengewoon Groen heeft.’’ Hij reageerde enthousiast. ,,Samenwerken met De Tuinen van Appeltern, op welke manier ook, stond al jaren op mijn bucket list. Ik zie Appeltern als de ultieme etalage van Nederland.

Doorslaggevend was ook dat het een handzame, goed uit te voeren en particulier toepasbare tuin was van slechts 10 x 10 m”, zegt Schrauwen. Naarmate het ontwerp vorderde, ontstond er een goede samenwerking. ,,Merijn heeft ook meegedacht over de plantkeuzes’’, legt Vergouwen uit.

Sponsoring Toen de plannen waren uitgewerkt, moest er gezocht worden naar sponsoren. ,,In het oorspronkelijke ontwerp was het spiraalvormige pad voorzien van dolomiet, maar toen we de plek kregen toegewezen, bleek hier al een groot oppervlakte halfverharding (olivijn) te liggen. Dit zag er goed uit en toen hebben we besloten dit te hergebruiken.” Verder gebruikte Schrauwen kinderkoppen die hij nog in voorraad had en verzorgde de Zundertse groothandel Verlimex voor de beplanting. Tot slot was er nog iemand nodig voor het maken van de verschillende kunstwerken. ,,Toevallig zag ik op het gemeentehuis in Rucphen een kaartje liggen van dorpsgenoot en kunstenaar Jos van Laerhoven van JvL Eco Design. Hij kende Appeltern niet, maar zei meteen: ’Ja’. Jos werkt bij ZNR, de Zuid Nederlandse Ramenfabriek, en zo

5

hadden we meteen ook een sponsor voor de glasplaat in het hart van de tuin.” Jos realiseerde behalve het centrale kunstwerk ook de andere kunstwerken. Bij de eerste boom – ,,we wilden daar een blikvanger’’ – staat een kunstwerk dat verwijst naar de turfstekers die vroeger in de regio werkzaam waren. Bij de derde boom hangt het bekende Van Gogh-oor, uitgevoerd in cortenstaal. Dicht tegen de vierde boom zit nog een geschilderde pop met strohoed op. ,,Een idee van Merijn die deze poppen verkoopt. Het is Vincent zelf, kijkend over zijn levenspad. Voor de turquoise beschil-

6

dering van de pop diende het schilderij Amandelbloesem als inspiratie. Op zijn hemd zie je de bloesemtakken.”

Tweede leven Als vervolg op het festival droomt Vergouwen erover de tuin in haar gemeente aan te leggen. ,,Hij is gemaakt door drie Schijvenaren en is tijdloos verbonden aan Vincent van Gogh, die in onze regio een belangrijke rol speelt. De gemeente is veel met groen en recreatie bezig dus het kan prima passen in de nieuwe ontwikkelingen.”

7

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het Levenspad.indd 29

29 11-06-15 16:28

Tekst Wendy Venhorst | Beeld Gerdien de Nooy en Sabine van Andel

Het palet Een bezoek aan het Van Gogh Museum in Amsterdam inspireerde Sabine van Andel bij het ontwerpen van haar festivaltuin ’Het palet’.

Ze ging aan de slag met de kleurenpaletten die Vincent van Gogh als kunstenaar gebruikte. Van Andel valt echter niet alleen op door haar ontwerp, maar ook omdat ze pas 23 is. „Ik ben de jongste deelnemer ooit!”

W

De Jury

ie aan Vincent van Gogh denkt, denkt automatisch aan de felle kleuren waarmee hij schilderde. Toch gebruikte Van Gogh deze kleuren niet zijn hele loopbaan. Pas na een lange zoektocht veranderde zijn palet van donker naar licht. En dat was nu net wat Sabine van Andel inspireerde bij het bedenken van haar tuin voor Van Gogh.

Van Andel volgde de opleiding Tuin- en landschapsarchitectuur aan Hogeschool Van Hall Larenstein in Velp en studeerde in juli 2014 af. Omdat het lastig was om werk te vinden en ze graag wilde blijven ontwerpen, zocht ze op het internet naar ontwerpwedstrijden. Ze kwam bij het tuinenfestival in Appeltern terecht.

Een leuke uitdaging en bovendien sloot het aan bij haar wens om als ZZP’er aan de slag te gaan en naamsbekendheid te verwerven. „Het is mijn droom om voor mezelf te beginnen; dan kun je alles op je eigen manier doen.’’

Van Andel vertelt dat haar eerste ontwerp - een tuin die doorliep in het landschap - sneuvelde, omdat ze zich niet kon vinden in het verhaal erachter. Een week voor de deadline gooide ze daarom het roer om en ging naar het Van Gogh Museum om inspiratie op te doen. „Daar viel me op dat Van Gogh in zijn loopbaan vier verschillende kleurenpaletten gebruikte.

Daardoor kwam ik op het idee om de tuin

30

op te delen in vier kleurvakken, die ik met beplanting zou kunnen invullen.”

Toen de jonge architecte haar ontwerp kwam presenteren, keek de organisatie wel even verbaasd. „Ze wilden meteen weten hoe oud ik was. Op dat moment was ik nog 22, wat ze erg jong vonden.

Tegelijkertijd vonden ze het ook superleuk dat ik als jongere geïnteresseerd ben in het vak.’’

Tijdens de gesprekken bleek dat de organisatie het concept heel sterk vond. „Maar ik kreeg ook het advies om bepaalde elementen uit het ontwerp te halen, zodat het geheel beter bij het thema zou aansluiten. Ik moest me meer focussen op het idee van de kleurenpaletten.’’

Sabine van Andel www.sabinevanandel.weebly.com

ten ontstonden. Een bekend voorbeeld is het schilderij De Aardappeleters.

Het derde vak beeldt de periode in Frankrijk uit, waarin Van Gogh veel pasteltinten gebruikte. Het kleurgebruik was nog niet uitbundig, maar wel lichter.

Daarna volgde de tijd waarin hij veel met

Verschillende kleuren Zo gezegd zo gedaan. Van Andel deelde de tuin op in vier vakken, waarbij ieder vak een ander kleurenpallet uitbeeldt.

Ze vertelt dat Van Gogh zijn carrière als tekenaar begon. Via een kronkelig paadje maakt de bezoeker daarom eerst kennis met deze periode, waarbij Van Gogh alleen zwart, wit en grijs gebruikte. Vervolgens komt de donkere periode, waarin Van Gogh, als leerling van Anton Mauve, gebruik begon te maken van verf. Tijdens die periode mengde hij vaak alle kleuren door elkaar, waardoor donkere bruintin-

’De bezoeker moet zelf kijken’ Een palet is een ovaalvormig plankje met een gat erin voor de duim, waarop de schilder zijn verven plaatst en mengt, dus een instrument. Maar een palet is ook de kleurenharmonie die door een schilder wordt gerealiseerd en typisch voor hem is, dus een uiting. Met deze eenvoudig vormgegeven tuin, rijk aan beplanting, drukt de ontwerper deze beide elementen uit. Het ontwerp is

tegelijkertijd samengesteld en het resultaat is bijzonder. Echter, ’als men het ziet!’, zo lijkt zij te willen zeggen. De bezoeker moet wel kijken. Daarom staat er midden in de tuin, waar men over een kronkelend pad naartoe kan, een (schilders)lijst die draait, zodat de kijker zelf een uitsnede kan maken uit de omgeving. ’Jij moet zelf kijken’, is het motto. Daar zou Van Gogh blij mee zijn.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het palet.indd 30

11-06-15 16:28

complementaire kleuren experimenteerde. Bekende schilderijen uit deze periode zijn de Zonnebloemen, de Irissen en de vele zelfportretten.

De beplanting heeft Van Andel vooral geselecteerd op kleur, waarbij ze een mix maakte van bloemen, grassen en bladplanten. Het kronkelige pad staat voor de persoonlijkheid van Van Gogh. „Hij was heel getalenteerd, maar had ook veel problemen. Hij leefde in armoede en had last van psychoses. Het pad staat voor zijn wispelturigheid en verwarde geest, maar ook voor zijn ontwikkeling als kunstenaar. Hij ging steeds meer zijn eigen weg. Het einde van het pad staat symbool voor het einde van zijn leven.’’

Meer respect Van Andel hoopt dat bezoekers, nu ze zich bewust zijn van de verschillende kleurperiodes, Van Gogh nog meer gaan waarderen. Zelf heeft ze in ieder geval meer respect gekregen voor de schilder. „Waarom? Omdat Van Gogh zijn passie heeft gevolgd. Ook al leidde dat tot armoede en ook al heeft hij tijdens zijn leven nooit een schilderij verkocht.’’ Ze weet dat hij heeft voorspeld dat er een schilder zou komen die met felle kleuren zou gaan werken en een voorbeeld zou worden voor andere schilders. „Uiteindelijk is hij dat zelf geworden.’’

De jonge architecte is zeker tevreden met het eindresultaat. „Het is precies

geworden zoals ik voor ogen had, hoewel de beplanting nog wel wat klein is. Maar naarmate de tijd vordert, wordt de tuin alleen maar mooier.”

De beplanting noemt ze de kracht van de tuin, evenals de interactiviteit. Zo staat er in het midden van de tuin een houten paal met daaraan twee schilderijlijsten die kunnen draaien, waardoor de bezoeker de tuin vanuit verschillende perspectieven kan bekijken. Mensen kunnen door de lijsten foto’s van de tuin en van zichzelf maken. Van Andel ontwierp zelfs een selfie-wedstrijd. „Degene die de leukste of meest originele foto maakt, wint een gratis tuinontwerp inclusief beplantingsplan!” <

< TuinenLandschap l 13 l 2015

Het palet.indd 31

31 11-06-15 16:28

1

2

1

32

3

In het midden van de tuin staat een houten paal met schilderijlijsten: één op ooghoogte en één op een lager niveau, zodat ook de lagere planten goed door de lijst zijn te bekijken. De paal kan ronddraaien, waardoor de hele tuin door de lijsten te zien is.

Van Andel heeft de tuin opgedeeld in vier vakken, waarbij ieder vak een ander kleurenpalet uitbeeldt. De verschillende vakken zijn ingevuld door beplanting, die op kleur is uitgekozen. In het vak met zwart-, grijs- en wittinten, heeft Van Andel bijvoorbeeld Allium bulgaricum, Ophiopogon planiscapus ’Niger’ en Heuchera ’Silver Scrolls’ gezet. In het vak met bruin- en oranjetinten onder meer Allium ’Forelock’, A. schubertii, Carex comans ’Bronze Form’, Euphorbia amygdaloides ’Purpurea’ en Achillea ’Terracotta’. De pasteltinten komen terug in Camassia leichtlinii ’Caerulea’, Allium ’Hair’, A. nigrum, Sedum telephium ’Stardust’ en Echinacea purpurea ’Alba’. Voor de felle kleuren tot slot zijn onder meer Narcissus ’Baby Moon’, Iris sibirica ’Blue King’, I. germanica ’Empress of India’ en Crocosmia ’Lucifer’ aangeplant.

Het kronkelige pad staat voor de wispelturigheid van Van Gogh en zijn verwarde geest, maar beeldt ook uit dat de schilder altijd zijn eigen weg is gegaan. Het pad bestaat uit zand en grof grind en is afgewerkt met Gravier d’or, een gemalen dolomietsteen.

Hoewel de vorm van de tuin iets weg heeft van een schilderspalet, was dat volgens Van Andel niet de opzet. „Ik wilde het niet heel strak maken; de overgangen tussen de verschillende periodes waren ook niet strak. Vandaar dat er geen duidelijke afscheidingen zijn.”

2 3

Van Andel verwerkte verschillende quotes van Van Gogh in de tuin. Zo ligt er aan het begin van de tuin een plankje en aan het einde. Ook de schilderijlijsten bevatten spreuken. „Deze woorden van Van Gogh voegen net iets extra’s toe aan de tuin”, licht Van Andel toe.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het palet.indd 32

11-06-15 16:28

Aanleg

Jonge leeftijd een voordeel De aanleg van de festivaltuin van Sabine van Andel begon met het uitgraven van het pad, onderin kwam worteldoek en daarop zand en grof grind. Het pad is afgewerkt met Gravier d’or als bovenlaag, een gemalen dolomietsteen dat harder wordt naarmate er meer mensen overheen lopen. De stapstenen in de tuin zijn gemaakt van leisteen en liggen op een stevig aangetrilde zandondergrond.

Opvallende elementen zijn verder de houten plankjes op de grond, die met paaltjes in de grond zijn bevestigd, en de houten paal in het midden van de tuin met daaraan de schilderijlijsten. Voor deze paal is eerst een gat gegraven, daarin is een bekisting geplaatst, waarna er beton in de voet is gegoten. Vervolgens is er een ijzeren paal in gezet met daaromheen een houten paal. Doordat de paal kan draaien, is de tuin vanuit verschillende perspectieven te bekijken en kan de bezoeker zijn eigen schilderij maken.

Alles bij elkaar heeft de aanleg, inclusief het binnenhalen van sponsoren en het regelen van de materialen, zo’n twee maanden geduurd. „Maar ik moest tussendoor ook werken; ik had niet iedere dag tijd’’, licht Van Andel toe. Een deel van de aanleg heeft ze zelf gedaan, met hulp van familie. Maar het grootste

deel is aangelegd door Jos van Vliet van Tuincultura in Zeist, een oud-klasgenoot en vriend van haar. „Ik had meteen het idee om hem dat te laten doen. Hij had ook al gezegd dat hij me met de aanleg wilde helpen als ik door zou gaan.’’ Ook trommelde Van Andel tijdens het planten een aantal klasgenoten op die haar graag wilden helpen.

Sponsoren De planten in de tuin zijn gesponsord door Lageschaar Vaste Planten in Aalten, Boomkwekerij Bischoff Tulleken in Heerde en Baltus Bloembollen in Vaassen. Het hout werd gesponsord door Kraam 90 in

Beemte-Broekland en het materiaal voor het pad en de stapstenen zijn beschikbaar gesteld door Appeltern. „Ook mijn oom en tante van Vakantiewoning Hof van Beemte hebben veel gedaan, zowel in de tuin als bij het regelen van de sponsoren”, vertelt Van Andel. „Mijn oom is vroeger boomkweker geweest en kende nog veel mensen in die wereld. Zodoende kwam ik ook aan de sponsoren. Hij heeft ze eerst benaderd, waarna we samen langs zijn gegaan. Dat was dus wel fijn. Vervolgens heb ik zelf de contacten onderhouden. Iedereen vindt het superleuk dat ik nog zo jong ben en wilde me daarom ook graag helpen!”

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het palet.indd 33

33 11-06-15 16:28

603891_.indd 34

15-6-2015 12:21:44

603890_.indd 35

15-6-2015 12:20:48

Tekst Wendy Bakker | Beeld Gerdien de Nooy, Brechje Verhoeven Fotografie

Bal Populaire De festivaltuin van Tom Poppelaars laat de bezoeker de tuin van binnenuit ervaren. Hij biedt daarmee inzicht in het bewogen leven van Vincent van Gogh waarin vrolijkheid en tragiek dicht bij elkaar staan. In Bal Populaire is het alleen de herinnering die blijft.

Aan het volksfeest en aan een getalenteerd en getourmenteerd mens.

1

4 juli 1890, Auvers-sur-Oise. Een dorp boven Parijs waar het begin van de Franse revolutie in 1789 wordt gevierd.

Lampionnen en slingers hangen voor het stadhuis. Het dorp is in feeststemming. Dit tafereel legde dorpsbewoner Vincent van Gogh vast op zijn schilderij ’Hôtel de Ville’. Voor ontwerper Tom Poppelaars van Tuinstudio Tom uit Beek en Donk vormde dit schilderij de inspiratiebron voor zijn festivaltuin. ,,Ik zag een documentaire waar dit schilderij werd besproken. Van Gogh schilderde het in de laatste fase van zijn leven. Er is niet veel over bekend en het is in particulier bezit. Ik wilde het feest uit 1890 herdenken en daarmee een feest voor Vincent maken. Dat is op zijn plaats als je zo veel meesterwerken op je naam hebt staan.

Quatorze juillet is een echt volksfeest, in het Vlaams ook wel Bal populaire genoemd. En het tuinenfestival is eigenlijk ook een feest.”

Toch is het niet het feest zelf wat Poppelaars in de tuin verbeeldt, maar de ochtend erna. De dag dat de roes wordt

36

Tom Poppelaars en Mark van der Aa www.tuinstudiotom.nl

uitgeslapen. Alleen de herinnering aan een vrolijke en mooie dag en avond blijft.

De dag erna verwijst eveneens naar de tragiek uit het leven van Van Gogh. Twee weken na die bewuste 14e juli overlijdt de schilder.

Slingerend pad De tuin bestaat uit drie tuindelen die met elkaar zijn verbonden door een slingerend pad. Lopend over dit pad, neemt de ontwerper je mee in de hoogte- en dieptepunten van het leven van Van Gogh. Het eerste compartiment is een vertaling van de eerste fase uit zijn bestaan. Hij voelde zich niet geaccepteerd, want hij was in zijn gedrag en in zijn werk anders dan anderen. Het pad is oneffen met grote stapstenen en grillige boomstammen waartussen schelpen zijn aangebracht. De beplanting is natuurlijk. ,,De planten staan door elkaar heen, zoals in de natuur waar hij zo van hield.

Maar ik wilde ook laten zien dat er meer mogelijk is in de tuin dan een beplanting

in groepen.” Daarbij zocht de ontwerper naar planten die ook tijdens de opening van het festival al in bloei zouden staan. ,,Je komt immers in dit tuindeel binnen.

Allium karataviense ’Ivory Queen’, een sierui die weinig wordt toegepast, en Brunnera macrophylla bloeiden.” Meerstammige bomen versterken het grillige karakter van dit tuindeel.

Het pad volgend kom je in 15 juli 1890 terecht. Een houten dansvloer, op elkaar gestapelde stoelen, lantaarns in de hoek, een luiwagen die de vloer heeft schoongeboend en een mand met schoenen die zijn uitgeschopt tijdens het dansen: ’Kick off those fancy shoes’. De muziek is verstomd maar ijlt in het hoofd nog na.

Om de dansvloer heen staan, iets afwijkend van de lijn van de vloer, vier hoge robiniapalen. De palen zijn bovenin met ruw touw aan elkaar verbonden. Aan het touw hangen schoenen. ,,Deze pergola zorgt voor hoogte in de tuin en benadrukt de dansvloer”, legt Poppelaars uit.

De beplanting is vrolijk om de feestelijkheid te benadrukken. Een combinatie

TuinenLandschap l 13 l 2015

Bal populair.indd 36

11-06-15 16:29

De Jury

van zomerbloeiers als Echinacea purpurea ’Powwow Wildberry’, Rudbeckia fulgida ’Goldsturm’ en Achillea millefolium ’Paprika’ kleurt het plantvak. De donkerbladige Geranium maculatum ’Espresso’ en Foeniculum vulgare ’Giant Bronze’ blussen de heldere kleuren wat af.

Na deze uitbundigheid versobert de tuin. De beplanting is stemmig met groenblijvende soorten als Buxus sempervirens, Pinus mugo var. pumilio en Polystichum setiferum ’Herrenhausen’ waartus-

sen Carex morrowii ’Variegata’ nog enige beweging brengt. Het symboliseert de fase van het terugtrekken uit het leven. ,,Van Gogh zocht naar rust. De uitzichtloosheid en de gedachte iedereen tot last te zijn, leidden uiteindelijk tot zijn dood op 27 juli 1890.”

Van binnenuit ervaren Poppelaars koos ervoor om de bezoeker de tuin in te trekken. ,,Je stapt letterlijk

Verstild moment Een redelijk onbekend schilderij van Vincent vormde bij deze ontwerper de aanleiding voor zijn ontwerp. Daarop is het gemeentehuis van Vincents dorp in Frankrijk te zien, met de omringende ruimte waar gisteren de beroemde ’14de juli’ werd gevierd met een volksbal. Nu is het feest voorbij, enkel wat achtergelaten spullen zijn nog te zien. Als men vervolgens bedenkt dat Vincent twee weken later in datzelfde dorpje gestorven is, dan krijgt dit laatste feest een diepe lading van ’afscheid nemen’ en van ’terugzien op het leven’. De ontwerper heeft dit grote idee tot in detail en op een smaakvolle manier uitgewerkt, met de nodige nuance en afstand waardoor het nergens een vals sentiment krijgt of louter decor wordt.

via een lijst het leven van de schilder binnen. Daardoor denk ik dat je de tuin meer beleeft. Je kunt op verschillende plekken stilstaan en nadenken over wat je vandaaruit ziet.”

Door een wand van rondhoutpalen te plaatsen, krijgt ’Bal Populaire’ zijn geleding. De palen staan niet strak tegen elkaar: ,,Dat geeft niet alleen een speels effect maar het maakt mensen ook nieuwsgierig en je houdt contact met de andere tuindelen.” De palen zijn zwartgeblakerd om ze ouder te doen lijken en om de beplanting mooi uit te laten komen.

Op enkele palen staan jaartallen. De schutting vormt hiermee de grillige tijdlijn van het leven van Vincent van Gogh.

Tot in detail heeft de ontwerper zijn concept van ’de dag na het feest’ uitgewerkt. Het levenspad door de tuin gaat van grillig naar kleurrijk, wordt opgelicht door de feestelijke dansvloer en slingert in alle rust naar de uitgang. Wat blijft is de herinnering aan dat wat eens was en wat is achtergelaten. < < TuinenLandschap l 13 l 2015

Bal populair.indd 37

37 11-06-15 16:29

1

2

3

38

De eerste fase uit het leven van de schilder wordt gekenmerkt door hoogte- en dieptepunten. Het schelpenpad is oneffen met grillige zwerfkeien en halve, eikenhouten boomstammetjes, De beplanting is natuurlijk met Allium karataviense ’Ivory Queen’, Brunnera macrophylla, Stipa tenuissima ’Ponytails’, Gaura lindheimeri ’Whirling Butterflies’, Eryngium x zabelii ’Big Blue’, Nepeta ’Walker’s Low’. Rechts van het pad staat een Malus domestica ’Bloemeezoet’, links Magnolia kobus in struikvorm. In het plantvak een schildersezel als verwijzing naar de meester van het expressionisme.

4

5

6

De schelpen van het pad uit het eerste tuindeel gaan vloeiend over in een halfverharding die er al lag. De kantopsluiting is hier niet meer aanwezig. De stoelen haalde Poppelaars van Marktplaats, de meerstammige Betula stonden al in de tuin.

Na het volksbal is het de stilte die rest. Poppelaars koos voor een stemmige beplanting om de laatste fase van het leven van de schilder betekenis te geven. Buxus-bollen, Carex morrowii ’Variegata’, Polystichum setiferum ’Herrenhausen’, Pinus mugo var. pumilio bepalen hier het beeld. Door de rondhoutpalen niet tegen elkaar te plaatsen blijft er contact met de andere tuindelen.

7

1

2

3

4

De puzzel van de ontwerptekening die de ontwerper gebruikte als crowdfundingactie.

Vader Jan Poppelaars brandt de tweedehands rondhoutpalen zwart met de gasbrander. Dit om de beplanting tegen de zwartgeblakerde achtergrond meer uit te laten komen. Voor plaatsing van de palen is een gleuf gegraven, de palen zijn daarna in de grond geslagen.

Na de verdeling van de planten, die de ontwerper op een natuurlijke manier wilde mengen in het plantvak, zet hij de planten in de grond. De zware klei maakte het gebruik van de schop noodzakelijk. Het schelpenpad is aangebracht op een cunet (10 cm) met worteldoek en is opgesloten door rvs-strips.

In de natuurlijke border liggen nog enkele stapstenen. Je kunt dus van het pad afwijken.

Mark van der Aa legt zich toe op de beplanting in het laatste deel van de tuin. Gekozen is voor grote potmaten zodat er direct een redelijk volwassen beplantingsbeeld ontstaat.

Poppelaars: ,,Dát is wel een uitdaging om in één plantseizoen het eindbeeld te moeten creëren.’’

TuinenLandschap l 13 l 2015

Bal populair.indd 38

11-06-15 16:29

Aanleg

Hulp in natura ,,Eens kijken hoe ver ik kan komen.” Het was weliswaar niet zijn eerste reden om mee te doen aan ’Een tuin voor Vincent’, maar het speelde wel een rol. ,,Ik vond het thema Van Gogh interessant. Ik werk dicht bij Nuenen waar hij gewoond heeft.

Zijn werk, vooral de kleur en vrolijkheid, spreekt me aan. Maar ik ben ook net gestart met mijn eigen ontwerpstudio Tuinstudio Tom, naast mijn werk bij Tuintechnisch Bureau Smeulders. Ik vond dat een mooie aanleiding om de uitdaging aan te gaan. Tot mijn verrassing is het gelukt.” Na verdieping in het werk en leven van de schilder via documentaires, boeken en een bezoek aan het Kröller Müller museum vond de ontwerper het thema voor zijn tuin in het schilderij L’Hôtel de ville in Auvers-sur-Oise.

Voorbereiding Het ontwerp bleek niet de uitdaging, ook niet de aanleg, maar wel de voorbereiding en het bijeen krijgen van sponsoren en financiering. Tom Poppelaars vroeg bevriend hovenier Mark van der Aa uit Ulestraten om hem te helpen bij de aanleg. Op de vrije zaterdagen en af en toe een zondag legden ze de tuin aan, met medewerking van Tom’s vader, Jan Poppelaars. Het werken op de zware rivierklei viel wel tegen, geeft Poppelaars toe, die zavel gewend is. De kleigrond is vrij nat, daardoor bestaat de fundering van de dansvloer niet uit liggende balken op een zandbed, maar uit in de grond geslagen palen waar dwarsbalken aan zijn vastgemaakt. Voor de aankleding van de tuin gebruikte de ontwerper en de hovenier zoveel mogelijk hergebruikte materialen - de rondhoutpalen, eiken boom-

5

stammetjes en de dansvloer - en duurzame materialen als de rvs-kantopsluiting, de schelpen voor het pad en de robiniapalen.

De accessoires zijn afkomstig van familie en vrienden en marktplaats.

Puzzelen Voor de sponsoring heeft Tom Poppelaars bedrijven uit zijn netwerk benaderd. Het leverde veertien sponsoren op, waaronder Tuintechnisch Bureau Smeulders en Mark van der Aa Tuinaanleg en onderhoud.

Daarnaast hielpen de volgende bedrijven in natura mee: Michel Oprey en Beisterveld (zwerfkeien en schelpen), QuickHedge (haagbeukenhaag voorkant tuin), Van de Berk Boomkwekerij (twee bomen), Robiniawood (vier palen pergola),

6

Vos Capelle (anti-worteldoek onder pad en vlonder), Gardliner (rvs-kantopsluiting), Skyhigh Media (website en brochure Tuinstudio Tom), Groencentrum de Mortelen (beplanting), Boomkwekerij Boxtel (beplanting), Pontmeyer Eindhoven (balkenconstructie onder dansvloer en schilderijlijst begin tuin), Bouwcenter Swinkels (betonfundering robiniapalen) en Brechje Verhoeven Fotografie (foto’s tuin). Voor de restfinanciering zette de ontwerper crowdfunding in. Hij liet een puzzel van het ontwerp maken. Geïnteresseerden konden een puzzelstukje kopen en daarmee een gratis tuinontwerp of kaartje voor De Tuinen van Appeltern winnen. Elk puzzelstukje bracht de realisatie van de tuin dichterbij.

7

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

Bal populair.indd 39

39 11-06-15 16:29

’Tekst Miranda Vrolijk | Beeld Gerdien de Nooy, Miranda Vrolijk en Ward Maaswinkel

Oneindige penseelstreken Het ontwerp van Ward Maaswinkel van DGJ Architects & Landscapes is als een opengeklapt schilderij waarin je eindeloos kunt doorlopen.

De bezoeker van Appeltern kan opgaan in de penseelstreken van Van Gogh, gesymboliseerd door de aarvormen van de weelderige beplanting.

D

e tuin ’Oneindige penseelstreken’ bestaat voor een groot deel uit planten. De ontwerper van deze festivaltuin, Ward Maaswinkel, is dan ook een echte plantenman. Hij heeft gestudeerd aan Van Hall Larenstein en deed vervolgens de studie Landschapsarchitectuur in Wageningen. „Hoewel ik dus de grootschalige kant op ging, bleek mijn passie toch uiteindelijk op tuinniveau te liggen.’’

Een festivaltuin ontwerpen waarvan de oppervlakte slechts 10 bij 10 m bedraagt, was dan ook een kolfje naar zijn hand.

Maaswinkel werkt bij DGJ Architects & Landscapes in Den Haag, een bureau voor zowel architectuur als landschapsarchitectuur. Onlangs is het bureau verhuisd naar een voormalig winkelpand in de Prins Hendrikstraat. In de etalage zullen planten worden uitgestald die het bureau zelf opkweekt. „Mensen lopen daardoor gemakkelijker zomaar even binnen’’, legt Maaswinkel de keuze voor de groene uitstalling uit. Hij gebruikt daarvoor onder meer de Zeeheldentuin als moedertuin.

Die gemeenschappelijke tuin, ontworpen door DGJ, ligt op een steenworpafstand van de Prins Hendrikstraat en wordt onderhouden door de buurt.

Het is de eerste keer dat Maaswinkel een ontwerp voor het tuinenfestival heeft ingezonden. Hij legt uit dat DGJ prijsvragen altijd goed in de gaten houdt.

Het thema ’Een Tuin voor Vincent’ sprak hem meteen aan en het concept voor

40

de festivaltuin lag er dan ook eigenlijk vrij snel: een opengeklapt betreedbaar schilderij waarin verschillende elementen refereren aan de schilderkunst van Van Gogh. Samen met collega’s van DGJ – onder meer stagiair Gert-Jan Timmerman die de maquette maakte, eigenaar Daniël Jauslin en Frédérique Huigen - werkte hij het concept verder uit.

Aarvormen Zo is er als eerste de weelderige beplanting – met name aarvormen – die refereert aan de pensteelstreken van Van Gogh. „Die penseelstreken worden in deze tuin driedimensionaal’’, zegt Maaswinkel. De basisbeplanting wordt gevormd door de grassen Carex alba en Pennisetum alucoperoides ’Hameln’, de vaste planten Pulmonaria ’Blue Ensign’ en Polemonium ’Northern Lights’ en de bolgewassen Muscari armeniacum en Nectaroscordum siculum. Deze planten zijn gemengd aangeplant. Daarin heeft Maaswinkel groepen met eenzelfde soort gezet, die allemaal een aarvormige bloeiwijze hebben. Zo heb je een groep met Agastache foeniculum, Salvia nemorosa ’Blauhügel’, Verbascum nigrum, Kniphofia ’Vanilla’, Actaea simplex ’James Compton’, Persicaria amplexicaulis ’Blackfield’, Thermopsis villosa en Perovskia atriplicifolia ’Blue Spires’. Die bloeien in de door Van Gogh veelgebruikte felle kleuren: geel,

blauw en rood. „Door ze in groepen te plaatsen knallen die planten er echt uit’’, zegt Maaswinkel.

Het vreemde, afwijkende perspectief dat Van Gogh soms koos in zijn schilderijen is ook in de festivaltuin van de ontwerper terug te vinden. De twee stoelen uit het beroemde schilderij ’De Slaapkamer’ dat in het Van Gogh Museum in Amsterdam hangt, stonden model voor de twee houten stoelen. Die staan in de lussen van het achtvormige pad dat in de tuin ligt. „Als je rechts voor de tuin staat ter hoogte van het informatiebord, lijken de stoelen te kloppen, maar wanneer je je door de tuin beweegt en ze vanuit andere hoeken bekijkt dan staan ze scheef.

We wilden spelen met dat vreemde perspectief van Van Gogh.’’ Het 8-vormige pad staat symbool voor het tijdloze karakter van het werk van de schilder. „Een pad in de tuin werkt alleen als je naar iets toe kunt lopen, daarom hebben we

TuinenLandschap l 13 l 2015

Oneindige penseelstreken.indd 40

11-06-15 16:28

De Jury Ward Maaswinkel www.dgj.nl

ook voor een 8-vorm gekozen, je kunt nu in principe eindeloos doorlopen.’’

Golvende horizon In de tuin is een grote houten schilderijlijst geplaatst, de meest letterlijke verwijzing naar het thema ’Een Tuin voor Vincent’. „Hij is bedoeld om het totale beeld in te lijsten’’, legt Maaswinkel uit.

Wanneer je voor de tuin staat, wordt de helft van het ’schilderij’ in de lijst gevormd door de beplanting en de helft door de lucht. Daarom wil de ontwerper

’Dubbele betekenis’ Er is bij alles eerst het uiterlijk dat opvalt.

Zo ook hier. Een grote lijst die een bepaalde wereld omvat. Daar binnenin de verhouding van een landschap met de hemel, de werking tussen die beide elementen zoals in de schilderijen van de meester ook veel te bewonderen valt. Het valse perspectief waar Vincent als schilder veel mee speelde, hier weergegeven in de letterlijke nabootsing van de stoelen uit het schilderij ’De Slaapkamer’ en de beplanting die enkel bestaat uit langgerekte aarvormige bloeiwijzen. Allemaal

ook de Carpinus-haag erachter bij de tuin betrekken door deze in een golvende vorm te knippen. „De golvende haag vormt dan de heuvelachtige horizon op het ’schilderij’ dat je in de houten lijst ziet. Daarnaast sluit de vorm aan bij het golvende pad, waarmee de tuin meer één geheel wordt.’’

fysieke elementen die de ontwerpers aan Vincent ontleend hebben. Samen vormen zij een levend schilderij dat verwijst naar ’Van Gogh.

Simultaan speelt op de achtergrond de inzet mee van deze groep ontwerpers, die andere disciplines willen integreren en de participatie hoog in het vaandel hebben. De CO2verwerking van de materialen en inzet bij de aanleg dienden gerespecteerd te worden en moesten tussen de andere festivaltuinen een uiting van terughoudendheid vormen.

Bij de opening van het festival was de beplanting nog vrij laag, maar uiteindelijk zullen de aarvormen zo'n 1,5 m hoog worden, waardoor de stoelen en het pad meer in de planten zullen opgaan. „Planten hebben nu eenmaal tijd nodig om te groeien. Uiteindelijk zal het de beplanting zijn die de aandacht trekt.’’ <

TuinenLandschap l 13 l 2015

Oneindige penseelstreken.indd 41

<

41 11-06-15 16:28

1

2

3

1

42

De beplanting bestaat uit een basis van Carex alba, Pennisetum alucoperoides ’Hameln’, Pulmonaria 'Blue Ensign', Polemonium ’Northern Lights’, Muscari armeniacum en Nectaroscordum siculum. Deze planten zijn gemengd aangeplant. Daarin heeft Maaswinkel groepen met eenzelfde soort gezet, die allemaal een aarvormige bloeiwijze hebben: Agastache foeniculum, Salvia nemorosa ’Blauhügel’, Verbascum nigrum, Kniphofia ’Vanilla’, Actaea simplex ’James Compton’, Persicaria amplexicaulis ’Blackfield’, Thermopsis villosa en Perovskia atriplicifolia ’Blue Spires’. Wanneer die op hun hoogtepunt zijn, dan zullen de lijst en de stoelen meer opgaan in de beplanting dan nu nog het geval is.

2

3

Maaswinkel heeft in de tuin ’gespeeld’ met het perspectief, net zoals Van Gogh dat deed. De botergele stoelen uit het schilderij ’De Slaapkamer’ ogen op sommige standpunten scheef en verdraaid. Slechts op één punt zien ze eruit zoals op het schilderij.

De ene kant van de lijst is witgeschilderd en de andere kant zwart, waardoor echt een voor- en achterkant in de tuin is gecreëerd. Maaswinkel wilde dat zijn festivaltuin te begrijpen zou zijn voor de bezoekers, daarom heeft hij naast abstracte verwijzingen zoals het eindeloze pad en de aarvormige beplanting, ook wat meer letterlijke verwijzingen in de tuin verwerkt zoals de lijst en de stoelen.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Oneindige penseelstreken.indd 42

11-06-15 16:28

Aanleg

Zo duurzaam mogelijk Ward Maaswinkel heeft de tuin samen met collega’s van DGJ Architects & Landscapes, familie en een bouwaannemer aangelegd. Voor de technische constructie van de houten lijst werd ABT Adviseurs in Bouwtechniek in Arnhem ingeschakeld. De twee staanders bestaan uit houten palen met daaromheen een koker van multiplex. De palen gaan 1,5 m de grond in en steken daar 4 m bovenuit. Aan de achterkant worden ze gestut door twee palen die diagonaal geplaatst zijn. De horizontale ligger van de lijst is een koker: allevier de zijden bestaan uit een dubbele laag multiplex waarvan de planken elkaar overlappen waarmee voorkomen wordt dat de ligger gaat doorhangen. De voorzijde van de koker is met latten afgewerkt. Die heeft Maaswinkel vervolgens wit geschilderd en de achterkant kreeg een zwarte kleur.

De stoelen zijn gemaakt van kastanjehouten ronde palen. Ter plekke projecteerde Daniël Jauslin – eigenaar van DGJ – met zijn laptop het schilderij ’De Slaapkamer’ op de tuin. Terwijl Jauslin vanachter zijn scherm aanwijzingen gaf, maakte Maaswinkel in de tuin de kastanjehouten palen zo aan elkaar dat ze op het scherm van de computer samenvielen met het schilderij. Op het bureau werden de stoelen verder afgemaakt en net zoals

op het schilderij botergeel geschilderd, alvorens ze definitief in de festivaltuin werden geplaatst.

De planten heeft Maaswinkel bij de Hessenhof van Hans Kramer in Ede gekocht.

Hij heeft zich bij zijn plantkeuze ook door Kramer laten adviseren. Het uiteindelijke beeld dat Maaswinkel voor ogen heeft, is pas later in het seizoen goed te zien.

Het fijne split dat in de voorgaande tuin ’Veerkracht’ van de editie De Uitdaging uit 2013 lag, is door Maaswinkel in het pad hergebruikt. „Dat past perfect bij de visie van DGJ. We willen alles graag zo duurzaam mogelijk doen. Wat het extra leuk maakt, is dat het split in de tuin Veerkracht al was hergebruikt en nu dus weer.’’

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

Oneindige penseelstreken.indd 43

43 11-06-15 16:29

Tekst Peter Bennink | Beeld Gerdien de Nooy, Fhreja Deckers, Peter Bennink

Vincent binnenste buiten De tuin van Fhreja Deckers is gebaseerd op het schilderij ’De Slaapkamer’ van Van Gogh. De meubels uit het beroemde schilderij staan opgesteld in de tuin en wanneer je erlangs loopt, ga je vanzelf op zoek naar de juiste standplaats. Zo speelt Deckers met perspectief en dwingt ze de toeschouwer zich te verplaatsen in de schilder.

T

uin- en landschapsarchitecte Fhreja Deckers, van Fhreja Ontwerpbureau Groene Leefomgeving, deed twee jaar geleden met de tuin ’Ontspanning door Inspanning’ ook mee met het Appeltern Tuinenfestival. Toen ging ze ervandoor met de Gouden Potloden voor het beste ontwerp, het meest inspirerende ontwerp en het beste materiaalgebruik.

Dat beloofde dus wat voor ’Vincent binnenste buiten’. De tuin heeft dan ook een doordacht en gelaagd ontwerp dat speelt met perspectief, kleur en thema’s als binnen en buiten en gekte en genialiteit.

Het thema ’een tuin voor Vincent’ sprak Deckers meteen aan. Vorig jaar volgde ze een cursus bij het Ontwerpinstituut met als rode draad Vincent van Gogh. Deckers: „Ik ben gespecialiseerd in het thema groen en gezondheid. Dat element in het leven van Van Gogh, zijn geestelijke gezondheid, vind ik dan ook het meest interessant.”

Als onderwerp voor de tuin nam ze het schilderij ’De Slaapkamer’ waarin hij zijn eigen slaapkamer in Arles schilderde.

Deckers: „Het perspectief in deze kamer is verwarrend en klopt niet. Hij heeft de meubels bewust plat en zonder schaduw geschilderd als in Japanse prenten, daarbij heeft hij extreem felle kleuren gebruikt, die in de loop der tijd fletser zijn geworden. Het opmerkelijke is dat hij heeft geschreven dat hij dit schilderde om zichzelf troost te bieden en rustig te maken. Een boeiende gedachte want ik denk dat het drukke schilderij met felle

44

kleuren, veel perspectiefwerkingen en onsamenhangende elementen maar weinig mensen rustig zou maken. Dat zegt dus wat over de geestelijke gesteldheid van Van Gogh.”

Idee In eerste instantie dacht Deckers aan opgehangen meubels in de tuin die zouden draaien als gedachten. Later brachten schaduwen op een gebouw haar op het idee om de meubels plat te maken (in 2D dus) maar door de maat, onderlinge verhouding en plaatsing in de ruimte toch perspectief brengen.

De 2D-meubelen in de tuin staan precies zo opgesteld als op het schilderij, maar dan in een driedimensionale ruimte. Het gevolg hiervan is dat je maar vanaf één plek voor de tuin het juiste perspectief ziet. Deckers: „Het idee is dat je jezelf letterlijk moet verplaatsen om het op de juiste manier te zien. Daarmee verplaats je je dus in de leefwereld en in het hoofd van Van Gogh.” Op die manier laat Deckers zien dat je niet direct een mening klaar moet hebben, maar je eerst ergens in moet verplaatsen en nadenken voordat je weet wat je daadwerkelijk ziet.

In het verlengde hiervan kun je je ook afvragen of Van Gogh gek of geniaal was.

Het ontwerp dat Deckers indiende voor het festival is ongewijzigd uitgevoerd.

Behalve de houten deuren en meubels in de kamer is ook de rest van het schilderij uitgebeeld. De muren zijn gemaakt van

blauw geschilderde wilgenstammen.

Deze vormen dezelfde scheve lijnen als op het schilderij. Doordat er ruimte is tussen de stammen kun je van binnen naar buiten kijken en andersom. De wilgen zullen worden gevormd tot knotbomen zodat de ruimte tussen de stammen vrij blijft.

De vloer die op het schilderij op het eerste gezicht een planken vloer lijkt maar bij nadere bestudering een tegelvloer blijkt te zijn, is in de tuin nagemaakt door beplanting in rechte lijnen gescheiden door geroeste stalen kantopsluitingen. Waar het moet, is de beplanting laag om de meubels niet aan het zicht te onttrekken, waar het kan is de beplanting hoger.

Gebruikte planten Veel van de gebruikte planten, zoals Persicaria, Salvia en Veronica hebben aarvormige bloeiwijzen die verwijzen naar de penseelstreken van Van Gogh. Verder zijn lievevrouwebedstro en slaapkamergeluk toegepast als verwijzing naar de slaapkamer.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Vincent binnenstebuiten.indd 44

15-06-15 12:43

Jury Fhreja Deckers

In het begin van het jaar bloeien er vooral blauw/paarsbloeiende planten, later in het jaar vooral roodbloeiende. Dit verwijst naar de vele roodtinten die Van Gogh gebruikte en in de loop der tijd van het doek verdwenen zijn. Het schilderij is daardoor steeds paarser en fletser geworden. Deckers geeft zo met de beplanting het schilderij zijn kleur terug.

Ook staan er planten die Van Gogh geschilderd heeft zoals irissen (een groep blauwe en één witte, net als op het bekende schilderij). Voor Helianthus annuus heeft Deckers niet gekozen, wel staat er Echinacea als verwijzing naar de beroemde zonnebloemen.

Rondom de slaapkamer loopt een

Verrijking van het bekende

Zonder een oordeel uit te spreken, dacht de jury met dit tuinontwerp een ware ’eyecatcher’ in huis te halen. Hier is een beeld opgezet waaraan geen bezoeker onverschillig voorbij kan lopen: men moet er iets van vinden. Door het schilderij ’De slaapkamer’ te citeren met enkele opvallende elementen die in een groene ruimte lijken te zweven, ontstaat een vervreemding ten opzichte van het origineel, maar tegelijkertijd een inspirerend beeld dat nog versterkt wordt door die vervreemding in beplanting en kleurver-

schelpenpad, een verwijzing naar de Zuid-Franse sferen en de nabijheid van de Middellandse Zee bij Arles. Om het verschil tussen binnen en buiten te benadrukken staan binnen in de ’kamer’ alleen bloeiende vaste planten en buiten de kamer alleen siergrassen. Op de grens van binnen en buiten staat Liriope muscari, een vaste plant met grasachtig blad.

Aan de buitenkant van het schelpenpad staat een golvende beplanting van siergrassen die in de loop van het jaar

schuiving door te zetten. Men lijkt het werk van Van Gogh nu pas echt te begrijpen, zijn statement komt nu pas in volle bewustzijn naar voren. Blauwe bomen, planten in perspectiefrijen, een wereld die besloten is.

Ook hier, net zoals bij andere inzendingen, is de samenwerking met een hovenier van cruciaal belang. Technische opzet en afwerking verrijken het beeld dat nagestreefd wordt, dat anders niet tot zijn volle wasdom zou kunnen komen met een zo breekbare en tedere opzet van de ontwerpinterpretatie.

ook kleurt van blauw naar rood. Er zijn veel verschillende soorten toegepast, maar de belangrijkste zijn Luzula nivea en Sesleria autumnalis die als matrixbeplanting door de hele tuin zijn toegepast.

Dit geeft met name in de voorzomer een graslandschap zoals dat te zien is op schilderijen als ’bos met kreupelhout’ en ’paar in het bos’. Verder zijn onder meer Koeleria glauca, Andropogon gerardii ’Red October’ en Sporobolus heterolepis toegepast.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Vincent binnenstebuiten.indd 45

<

45 15-06-15 12:43

1

2

3

46

1

2

3

4

Kantopsluitingen van geroest ijzer geven perspectief aan de ’plavuizen vloer’ die door deze lijnen en de beplanting wordt verbeeld.

De meubels zijn gemaakt van watervast multiplex en zitten met draadeinden vast aan de betonnen fundering. Doordat de draadeinden een beetje uitsteken lijkten de meubels te zweven tussen de beplanting.

De blauwgeschilderde wilgen vormen een levende scheiding tussen binnen en buiten. Het opschot op de stammen zal in de loop van het jaar in toom gehouden worden zodat het transparante karakter van de ’muren’ blijft bestaan. Door de stammen heen is de grasbeplanting aan de buitenkant te zien, een beeld dat doet denken aan het schilderij ’bos met kreupelhout’.

4

Het oorspronkelijke schilderij ’slaapkamer’ was geschilderd met opvallend felle kleuren.

5

De tekening die onderdeel vormde van de presentatie van de tuin.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Vincent binnenstebuiten.indd 46

15-06-15 12:44

Aanleg

Meubels maken Voor de aanleg van ’Vincent binnenste buiten’ werkte Deckers samen met verschillende mensen en werd ze gesponsord door enkele bedrijven. Belangrijkste partner voor het aanlegwerk was hovenier Paul Casteleijn. Bouwadviesbureau LBS hielp met de aanleg, Maasdriel Schilderwerken hielp met de verf en Van Oirschot Tuinplanten uit Biezenmortel leverde kosteloos de beplanting.

Het meest uitdagende deel van de aanleg was het fabriceren van de meubels. Om de meubels in de juiste verhoudingen en op de juiste grootte te kunnen maken zette Deckers de afbeelding van het schilderij in in een 3D-tekenprogramma.

Vervolgens ’knipte’ ze de meubels digitaal uit. In een werkruimte van Casteleijn projecteerde ze met een beamer de meubels op watervast multiplex zodat ze de lijnen konden uitzetten en de panelen uitzagen.

Vervolgens hebben ze met behulp van de met Casteleijn bevriende schilderes Marianne Verhoeff-Berkmann de meubels geschilderd. Deckers: „Marianne heeft geholpen met de manier van schilderen.

Ik werk normaal gesproken heel netjes, maar Van Gogh schilderde juist met grove streken. Omdat we de meubels

5

zo’n vier keer vergroot hebben, moest je voor hetzelfde effect dus helemaal grof te werk gaan. Ook het kleurgebruik is bijzonder. Van Gogh gebruikte veel fellere kleuren, soms bijna fluorescerend, dan je op het eerste gezicht zou zeggen. Het mengen van de kleuren viel daarom niet altijd mee.’

De wilgen die de wanden vormen zijn afkomstig van het land van Casteleijn.

Daar mocht het bos wel gedund worden, dus het mes sneed aan twee kanten.

Eenmaal in de grond werden de stammen op maat afgezaagd en geschilderd.

De schelpen voor het schelpenpad komen van Paul Casteleijn net als de hergebruikte stalen randen die de beplanting scheiden en perspectief geven aan de ’vloer’ van de slaapkamer.

Het onderhoud wordt zoals in alle tuinen in principe gedaan door de Tuinen van Appeltern, maar sommige zaken die verband houden met de zeggingskracht van het ontwerp houdt Deckers in eigen hand. Zoals de manier waarop de wilgen gesnoeid worden en het in toom houden van de vaste planten die de vloer van de kamer vormen.

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

Vincent binnenstebuiten.indd 47

47 15-06-15 12:44

603889_.indd 48

15-6-2015 12:20:38

603892_.indd 49

15-6-2015 12:21:55

Tekst Peter Bennink | Beeld Gerdien de Nooy, Peter Bennink, Peter van Dam

Dans les mémoires De kracht van ’Dans les Mémoires’ ligt in zijn eenvoud. Slechts twee plantensoorten, houten paaltjes en drie openstaande deuren met fragmenten van schilderijen. Maar juist die eenvoud nodigt uit tot nadenken over de bedoelingen van de ontwerper. De honderden gekleurde paaltjes vormen als pixels een deel van een zonnebloem tegen een blauwe lucht. En wat zouden die openstaande deuren betekenen…

D

ans les mémoires is alweer de derde tuin die Peter Van Dam van Rivius, ontwerpburo voor de groene buitenruimte uit Alphen aan den Rijn, heeft aangelegd op het tuinenfestival in Appeltern.

Van Dam: „Het leuke van een festivaltuin maken is dat je kunt experimenteren. Als je een tuin maakt voor een consument weet je van tevoren altijd wel hoe het gaat worden. Bij een festivaltuin

50

is dat anders. Ik probeer in tuinen voor consumenten ook wel eens te experimenteren met kleurvlakken of spiegels bijvoorbeeld, maar hier heb je echt de vrije hand.”

Het ontwerp voor ’Dans les mémoires’ is in fases geëvolueerd tot wat het nu is. In eerste instantie had Van Dam een (levens)pad in de tuin getekend dat leidde naar een deur, maar na gesprekken met

Peter van Dam www.rivius.nl

curator Michel Lafaille is dat er weer uit verdwenen en is het een echte kijktuin geworden die je alleen vanaf de buitenkant ziet. „Dat pad was een beetje te ver gezocht, maar die deur was wel een goed element, daar ben ik verder mee gegaan.”

Het leerproces tijdens het ontwerpen van de tuin was een van de drijfveren van Van Dam. „Kijken waar het beter kan, het ontwerp naar een hoger plan brengen

TuinenLandschap l 13 l 2015

Dans les memoires.indd 50

11-06-15 17:18

De tuin ’Dans les mémoires’ bestaat uit een veld met 375 geschilderde paaltjes waartussen Vinca minor groeit. In dit vlak dat de hele tuin beslaat staan drie deuren met daarin uitsnedes van schilderijen van Van Gogh en zes Prunus serrulata ’Kanzan’.

Het ontwerp is weliswaar in verschillende fases ontstaan, maar het belangrijkste element, de paaltjes, zijn steeds

De Jury

en een diepere laag aanbrengen maakten het allemaal de moeite waard.”

Een andere reden om mee te doen voor Van Dam was het thema ’Een tuin voor Vincent’. „Toen ik het hoorde dacht ik meteen: ik wil meedoen. Ik was benieuwd naar wat ik ermee zou kunnen.”

Een gunstige bijkomstigheid is volgens Van Dam dat er het hele jaar op veel meer plekken in binnen- en buitenland activiteiten zijn rond Van Gogh. „Daarop zou het festival best wel eens mee kunnen liften. Misschien dat het commercieel daardoor ook interessanter wordt”, aldus Van Dam.

Een beeld in pixels Een mooie poëtische titel die contrasteert met de ’pixelachtige’ uitwerking van dit hedendaagse tuinbeeld. Vanuit de lucht zullen de punten van de gekleurde paaltjes een fragment laten zien van het bekende schilderij ’Zonnebloemen’, verwijzend naar de kleursamenstelling waar Van Gogh zo sterk mee werkte. Dat platte vlak wordt doorbroken door enkele Prunus-bomen, een van de andere geliefde onderwerpen van de schilder. Daartussen staan drie deuren,

blijven staan. Eigenlijk moeten we het niet over paaltjes hebben, maar over pixels. Die zijn allemaal bruin, geel of blauw geschilderd en vormen samen een grofgepixelde afbeelding van een zonnebloem tegen een blauwe lucht. Het is de bedoeling dat wanneer de Vinca straks is dichtgegroeid en wat hoger komt, je geen paaltjes meer ziet, maar alleen gekleurde stippen.

De stippen staan in een regelmatig ritme en verbeelden zo het dagelijks werk van Van Gogh die altijd aan het schilderen was of op zoek naar nieuwe ideeën.

Naast het hart van de zonnebloem, die een belangrijke rol speelt in het werk van Van Gogh, staat de kleur bruin voor de donkere beginperiode van Van Gogh, waarin hij onder meer de aardappeleters schilderde. De gele paaltjes staan voor de kelkblaadjes van de zonnebloem en tegelijk voor de meer zonnige werken die Van Gogh in Parijs en Arles maakte.

De ene deur uit het oorspronkelijke ontwerp is uiteindelijk drie deuren geworden. Van Dam: „Dat getal heeft verder geen betekenis maar voor de compositie was het goed.”

De deuren staan steeds iets verder open en in de deuren hangen uitvergrotingen van uitsnedes van drie schilderijen van Van Gogh. Dit zijn dus ook herinneringen van Van Gogh, vandaar de naam ’Dans les mémoires’, ’In de herinneringen’, maar de tuin had volgens Van Dam ook ’Doors of Perception’ kunnen heten naar het boek van Aldous Huxley.

Van Dam: „Ik wilde een bepaalde manier van kijken bewerkstelligen. Daarom staan de deuren ook in een schuine lijn.

Als je erlangs loopt zie je ze steeds iets anders.”

drie poorten, die symbolisch verwijzen naar een andere wereld, een andere kant. In die deuren hangen drie schilderijen waarin de bezoeker drie fragmenten van de schilder herkent: het thema van de zaaier (Van Goghs liefde voor het land en het boerenleven), de weg met cipressen (zijn diepere zoektocht) en een zelfportret (zijn drang om zichzelf te beschouwen en te ontwikkelen).

Kortom, een ontwerp dat in de inhoud volledig aansluit bij Vincents leven en werk.

De deuren zouden oorspronkelijk ook bruin, geel en blauw worden, maar van Dam koos voor de rust van een onopvallende donkergrijze kleur. De aandacht gaat zo uit naar de schilderijen die erin hangen, niet naar de deuren zelf. Van Dam: „Het is een beetje de kunst van het weglaten.”

Ook de bomen hoeven maar weinig aandacht te trekken. De zes Japanse kersen heeft Van Dam vooral gebruikt omdat de compositie van de tuin wat hoogte en massa kon gebruiken. Het belangrijkste aan de bomen is dat de vertakking hoog begint en zodoende de tuin eronder goed te zien blijft. De keuze voor Japanse kers is enigszins arbitrair maar omdat Van Gogh ook Japanse kersen heeft geschilderd is de keus erop gevallen. Van Dam: „En ze bloeien natuurlijk mooi, helaas duurt dat maar kort en waren ze twee weken voor de opening van het festival uitgebloeid. Maar toch vind ik Prunus serrulata ’Kanzan’ ten onrechte een beetje een vergeten boom.”

De plaatsing van de bomen in twee schuine rijen heeft Van Dam puur op compositie bedacht zonder verdere betekenis. Van Dam: ,,Een van de bomen staat ook wat uit de lijn van de andere twee in zijn rij. Dat heeft alleen maar te maken met de verdeling van de massa over de tuin.”

Met het resultaat is Van Dam tevreden: „Sommige dingen hadden wel anders gekund. Ik had bijvoorbeeld meer paaltjes kunnen gebruiken, maar dat hoeft niet.

Het moet ook praktisch haalbaar zijn en ik geloof niet dat ik de plank nu misgeslagen heb.” < < TuinenLandschap l 13 l 2015

Dans les memoires.indd 51

51 11-06-15 17:18

1

2

3

1

2

3

52

Drie deuren openen de toegang tot de leefwereld van Van Gogh, de schilderijen die erop staan afgebeeld verwijzen naar verschillende aspecten van zijn leven.

De 375 paaltjes vormen het hart van de tuin. Ze vormen niet alleen een zonnebloem tegen een helderblauwe hemel maar verbeelden ook de regelmaat en het ritme van Van Goghs werkende leven.

De duizend Vinca minor die in de tuin staan, moeten de bodem bedekken en ervoor zorgen dat alleen de bovenkanten van de paaltjes zichtbaar zijn. De toeschouwer ziet dan geen paaltjes meer maar pixels.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Dans les memoires.indd 52

11-06-15 17:18

Aanleg

Samenwerking Een financier had Van Dam niet voor zijn tuin dus bij alle hulp en materialen die hij nodig had bedong hij een schappelijke prijs in ruil voor naamsbekendheid via de uitingen van Appeltern zoals het informatiebordje bij de tuin.

Voor het maken van de foto’s op canvas riep Van Dam de hulp in van tuinfotograaf Hans Clauzing. Clauzing maakte close-up opnames en liet die op de grootte van de deur afdrukken. De deuren zelf kon van Dam ophalen bij een aannemer die ze juist uit een pand had gesloopt.

De bomen komen bij het Bomencentrum Nederland uit Baarn vandaan. Van Dam verwacht ze over twee jaar, als de tuin weer wordt verwijderd, te kunnen hergebruiken. Ze staan ondergronds verankerd met boomband en paaltjes. De 1.000 Vinca’s kreeg Van Dam voor een schappelijke prijs van kwekerij Rijnbeek uit Boskoop.

Voor de aanleg van de tuin heeft Van Dam de hulp ingeroepen van hovenier Theo Denayere. Van Dam had nog nooit met hem samengewerkt, maar Denayere is een van de exclusief geselecteerde hoveniers van de Tuinen van Appeltern en zo kwamen de twee in contact. Denayere en Van Dam hebben het aanlegwerk samen gedaan, in totaal schat Van Dam

is er zo’n maand aan manuren in het aanlegwerk gaan zitten.

Het meeste werk is gaan zitten in het slaan en schilderen van de paaltjes. Allemaal precies in het gelid en op hoogte.

De deurposten staan verankerd aan houten palen in de grond waaraan ze met slotbouten bevestigd zijn. De palen steken maar een klein stukje boven de grond uit, en zullen weldra door de Vinca overwoekerd zijn.

De deuren staan geschoord met paaltjes.

Die houden ze ook open en op hun plaats.

Door de samenwerking met Denayere en de sponsoring door deelnemende kwekerijen heeft Van Dam de aanlegkosten kunnen beperken tot zo’n €2.700.

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

Dans les memoires.indd 53

53 11-06-15 17:18

Tekst Peter Bennink | Beeld Gerdien de Nooy, Peter Bennink, Irene Visser, Michel Lafaille

Het vlietende leven De Japanse prentkunst vormt de inspiratiebron voor ’Het vlietende leven’ van Irene Visser, Atelier Zwier. Deze tuin waarin een akker met een grote dode boom tegen een blauwe wollige achtergrond centraal staan, staat bol van symboliek en verwijzingen naar het leven van Van Gogh en zijn liefde en fascinatie voor landschap, kleuren en Japanse houtprentkunst.

Irene Visser

I

n haar inzending voor het Appeltern Tuinenfestival komen twee fascinaties van Irene Visser samen. De ene is de Japanse houtprentkunst, in de stijl van het vlietende leven (ukiyo-e in het Japans) die het leven van alledag weergeeft.

De andere is het werk van Van Gogh; al sinds haar jeugd houdt Visser met name van zijn schilderijen en tekeningen van bomen en landschappen.

Van Gogh liet zich inspireren door de Japanse prentkunst en hij heeft ook een aantal Japanse prenten nageschilderd.

Terugkerende aspecten in die prentkunst zijn de brute ’afsnijdingen’ van elementen op de voorgrond waarop details te zien zijn (elementen zoals een tak met bloesem die niet helemaal op het schilderij passen). Zo’n element op de voorgrond, ook wel repoussoir genoemd, geeft diepte aan de afbeeldingen en plaatst de achtergrond, waarop van alles gebeurt, verder weg.

Visser bracht dit afgekapte repoussoir in haar ontwerp met een metershoge dode Robinia voorin de tuin. De boom staat in een verhoogde akker waarin allerlei verfplanten groeien in een compositie van lijnen, vlakken en accenten.

Visser bestudeerde welke planten er in Nederland groeien en met schilderkunst en kleur te maken hebben. Zo staat er bijvoorbeeld vlas, waarvan zowel lijnolie voor olieverf als schilderslinnen gemaakt wordt. Ook staan er eiken met galappels erin waarvan vroeger inkt gemaakt werd, wede waaruit de blauwe verfstof pastel gewonnen wordt, wegedoorn als bron voor schietgeel, en meekrap als ingrediënt voor kraplak. Ook staan er wouw, verfwalstro, verfkamille, valse indigo, verfbrem, zaagblad waaruit de gele verfstof serratuline wordt gewonnen en iris-

54

sen die Van Gogh niet alleen geschilderd heeft, maar waarvan je ook een blauwe kleurstof kunt maken. Als grapje staan er ook ingrediënten van absinth, de drank die Van Gogh vaak dronk, in de tuin zoals Artemisia absinthium en venkel.

Een ander aspect typerend voor de schilderijen van Van Gogh is simultaan en complementair contrast. Dat wil zeggen contrast tussen twee verschillende complementaire kleurenparen en het meevibreren van andere kleuren in de contrasten. Visser paste dit in de compositie toe met de kleurenparen geel en paarsblauw en rood en groen. Veel van de planten die in de tuin (akker) groeien bloeien ofwel geel ofwel blauw. In de tuin is dit contrast daarom goed te zien. Wede bloeit geel, maar de kleurstof die eruit gewonnen wordt is blauw. Hier is het complementaire contrast dus niet zichtbaar maar op metafysisch niveau wel aanwezig. Dat geldt overigens natuurlijk ook voor de andere planten die niet geel of blauw bloeien, maar wel een gele of blauwe kleurstof leveren.

De geelbloeiende planten contrasteren bovendien met de blauwe achterwand.

Het geraamte van die wand is gemaakt van staal en hout. Daaroverheen is een canvas doek gespannen. Zo is een schildersdoek van 10 x 2 m ontstaan. Visser heeft dit doek bekleed met blauwe wol.

Een abstractie van het schilderij ’Brug in de regen’ diende als inspiratie. De wol zit geklemd achter gekleurde wollen draden.

Die draden zie je alleen van dichtbij, van een afstandje zie je alleen maar blauw.

Op vergelijkbare wijze gebruikte Van Gogh allerlei kleuren in zijn schilderijen, terwijl je van een afstandje één kleur ziet. De blauwe wol verandert van vorm en structuur door het weer. Dit verbeeldt

de veranderlijkheid en de vergankelijkheid van het (vlietende) leven.

Het materiaal wol verwijst naar de wollen draden die Van Gogh gebruikte om verschillende kleurencombinaties te onderzoeken zonder verf te verspillen.

Die draadjes bewaarde hij in een rood kistje. Van dat kistje staat een uitvergroot exemplaar in de tuin dat onderdeel uitmaakt van het tweede complementaire

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het vlietende leven.indd 54

15-06-15 13:04

De Jury

kleurenpaar, rood en groen. Naast de rode kist liggen tussen de groene planten roodgeverfde bamboestokken die de verschillende plantvakken van elkaar scheiden. Die plantvakken liggen diagonaal in de tuin, net zoals de belangrijkste lijnen in de Japanse prentkunst diagonaal lopen.

In de Japanse prentkunst maakte men gebruik van planken waarin houtsnedes werden gemaakt. Voor deze planken werden verschillende standaardformaten gebruikt waaronder het Oban-formaat van 25 x 38 cm. De akker in de tuin meet precies 24 keer de breedte en 24 keer de lengte van dit formaat. Op de stam in de tuin hangt een houtsnede van een schets van Van Gogh, van een boom in een veld.

Hij maakte daar later een schilderij van.

De lijst om de akker, in de vorm van een pad, verbeeldt de levenswandel van Van Gogh. Aan de linkerkant van de tuin loopt een zandpad met zwerfkeien en een enkele jeneverbes. Dit verbeeldt de periode in Drenthe en Brabant. Achter de

Japanse prentkunst De jury was blij met deze inzending omdat dit ontwerp van een andere orde is en een verrijking van het scala van beelden oplevert.

Inderdaad was Vincent van Gogh zeer geïnspireerd door de Japanse prentkunst. Het verlaten van het perspectief daarin, het kleurgebruik, het schikken van diverse onderdelen die even belangrijk zijn in een totaalbeeld, het gebruik of juist weglaten van contouren… allemaal nieuwe benaderingen voor de Europese schilders van einde 19e eeuw. Het ’Impressionisme’ als schilderstijl zou zeer beïnvloed worden door deze Japanse kunst.

De aandachtige kijker merkt al snel de sterke symboliek die in dit ’totaalbeeld’ verweven zit.

akker loopt een strak paadje van keien, verwijzend naar de straten van Antwerpen en Parijs. Tot slot loopt het paadje aan de rechterkant over in een lichtgekleurde halfverharding die de periode in Zuid-Frankrijk representeert.

In de prentkunst werd voor elke kleur een aparte plank gebruikt. Het kostte dus vele planken om tot één mooie prent te komen. Dit gegeven inspireerde Visser tot

De dode boom en de tekeningen in het hout, de vakken met aparte beplanting, de blauwe wollen muur, de rode kist. Men wordt gedwongen even te kijken. Al deze aandacht voor het kleurgebruik en vakmanschap is terug te brengen naar de instelling van Vincent. Ook het gebrek aan dieptewerking is een ’andere’ kijk op de tuinkunst. Wie goed naar het werk van Van Gogh en de schilders van die periode kijkt, ziet dat het perspectief waar de schilderkunst tot die tijd zoveel aandacht voor had, alsmaar meer komt te vervallen en de schilders zichzelf in de twee dimensies van het platte vlak willen uitdrukken. Dat kan voor de tuinkunst misschien ook een interessante gedachte zijn.

het maken van een lang pad van lariks plankjes, allemaal op 25 x 38 cm formaat.

In het midden van dit paadje vormen de plankjes een bank met uitgesneden tekeningen. De bank is als een uitgevouwen album. Van Gogh schetste in één van zijn brieven een harmonica idee om zijn tekeningen te presenteren als een Japans leporello album. < >

< TuinenLandschap l 13 l 2015

Het vlietende leven.indd 55

55 15-06-15 13:04

1

2

3

4

56

1

2

3

4

De achterwand van blauwe wol is geĂŻnspireerd op het schilderij â&#x20AC;&#x2122;een brug in de regenâ&#x20AC;&#x2122;. De wol moet in de loop van de tijd veranderen en vervilten en zo de vergankelijkheid van het leven symboliseren.

Een pad van larikshouten planken laat zien dat er veel planken nodig zijn voor een mooie houtprent. De plankjes meten allemaal 25 x 38 cm, het oban-formaat in de houtprentkunst en in het midden vormen ze een bankje.

Een grote dode Robinia staat voorin de akker. De boom dient zo als repoussoir, een element op de voorgrond in een schilderij dat dient om het schilderij diepte te geven.

In de Japanse prentkunst pasten voorwerpen op de voorgrond vaak niet op de prent en werden daarom bruut afgekapt, net als de armen van deze schijnaccacia.

Visser maakte deze abstractie van haar tuin, met op de voorgrond de Robinia en op de achtergrond de eikjes met gallen.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het vlietende leven.indd 56

15-06-15 12:42

Aanleg

Grondige voorbereiding Voor het ontwerp en de aanleg heeft Visser veel onderzoek gedaan. Ze ging naar musea en botanische tuinen, volgde lezingen, las boeken en verdiepte zich in zowel het leven en werk van Van Gogh als in de Japanse prentkunst. Ze ontwierp verschillende maquettes en tekeningen en een schilderij om de essentie van de compositie uit te drukken. Het schilderij, in dezelfde Oban maat, heeft haar rode logo als een stempel op een prent.

Een beeldend kunstenaar adviseerde bij het verfijnen van de ruimtelijke compositie.

Voor de aanleg consulteerde Visser een aantal specialisten. Voor de wollen wand ging ze te rade bij een interieurarchitect, een textielkunstenares. Een wolspecialiste adviseerde over de bevestiging van de wol. Visser’s vriend en haar moeder hebben meegeholpen bij het maken van de wand.

Ook een belangrijke rol speelde de vader

van Visser. Hij maakte de rode ’wol’ kist en de houtsnede van de boom die in de boomstam hangt.

Bij de aanleg hielp Johan Kollen van Arteco tuinen in Wageningen mee. Ook de hoveniers Paul Casteleijn en Ruud Vermeer, die ook aan andere tuinen op het festival heb-

ben meegewerkt, hielpen bij de uitvoering.

Voor de plantkeuze sprak Visser met verfspecialist Talens die haar adviseerde over welke planten gebruikt worden voor het maken van kleurstoffen en pigmenten. De vaak zeldzame planten en zaden werden ingekocht bij verschillende kwekers.

<

TuinenLandschap l 13 l 2015

Het vlietende leven.indd 57

57 15-06-15 12:43

603896_.indd 61

15-6-2015 12:23:27

Agenda

Cursussen

Rozenfestijn t/m 12 juli, Kasteeltuinen, Arcen

Open tuinendag 27 juni, Utrecht ▸ www.opentuinendagutrecht.nl

▸ www.kasteeltuinen.nl

Kansen voor groen in een urbaniserend Europa Knooppuntcafé, 24 juni, Cuijk

Toepassing siergrassen Cursus, 16 en 23 september, De Wilp ▸ www.siergras.nl

Open tuinen Landelijke Gilden 27 en 28 juni, België

▸ www.knooppuntinnovatiefgroen.nl

▸ www.landelijkegilden.be

Beeldkwaliteit Praktijkmiddag, 24 juni, Ede

▸ www.beeldeninleiden.nl

Hortulanuswandeling 12 juli, 16 augustus, 13 september, Rotterdam

▸ www.crow.nl

Bloemenpaleis Het Loo ’de tuin aangelegd en omgespit’ Expositie, t/m 30 augustus, Apeldoorn

▸ www.trompenburg.nl

Boombeheer in beeld Workshop, 25 juni, Eemnes

Natuurwet- en regelgeving in de praktijk Tweedaagse cursus, 24 september, Utrecht

DemoDag straten en infiltratievoorziening 15 juli, Moergestel

▸ www.nladviseurs.nl

▸ www.sbo.nl

▸ www.wketelaars.nl

Flora- en faunawet Workshop, 9 juli, Eemnes

Omgevingsrecht Opleiding, start 1 oktober, Utrecht

Najaarsbeurs 26 t/m 28 augustus, Boskoop

▸ www.nladviseurs.nl

▸ www.sbo.nl

▸ www.floralisboskoop.nl

Bacterievuur Workshop, 11 augustus Haaren, 19 augustus Boxmeer, 27 augustus Opheusden

Inrichting openbare ruimte Cursus, 8 oktober, Amersfoort

Beelden in Leiden -BotanicaTentoonstelling, t/m 2 augustus, Leiden

▸ www.paleishetloo.nl/bloemenpaleis

Tropisch Vlinderfestival t/m 20 september, Utrecht ▸ www.uu.nl/botanischetuinen

De groene schatkamer Tentoonstelling 425 jaar Hortus, t/m 20 september, Leiden ▸ www.bibliotheek.leidenuniv.nl

Inspiratiebezoek Londen 26 t/m 28 augustus

▸ www.pinetum.nl

GroenTechniek Holland Vakbeurs, 8 t/m 10 september, Biddinghuizen

Bomen en recht Cursus, 3 september, Cuijk

▸ www.huubenadelheid-kortekaas.nl

Open dagen straatbaksteenfabrikant Bylandt 20 juni, 29 augustus, Tolkamer ▸ www.bylandt.com/erfgoedfestival

Open tuinendag 21 juni, Landerd ▸ www.vvvlanderd.nl

demopark + demogolf 2015 Beurs, 21 t/m 23 juni, Eisenach, Duitsland ▸ www.demopark.de

▸ www.crow.nl

Zwammen en boomveiligheid Cursus, 13 oktober, Midden-Nederland ▸ www.cobra-adviseurs.nl

▸ www.cobra-adviseurs.nl

Opzichter/uitvoerder buitenruimte Cursus, 3 september, Arnhem

Contractmanagement openbare ruimte Vijfdaagse cursus, 15 oktober, ’s Hertogenbosch

▸ www.ipcgroen.nl

▸ www.haskennistransfer.nl

Tuinen van de toekomst Evenement, 26 september, Wageningen

Coördinator gladheidsbestrijding Opleiding, 9 september, Bunnik, 4 november Zwolle

Bomen en buren Juridische verdieping, 5 november, Cuijk

▸ www.tuinenstichting.nl

▸ www.crow.nl

Presentatie herfst en meer 13 t/m 15 oktober, Boskoop

Snoeien (handboek bomen) Cursus, 10, 17 september Barneveld

Herkennen van winterkenmerken Cursus, 12 november, Cuijk, 10 februari, 17 november, Hilversum

▸ www.floralisboskoop.nl

▸ www.ocbor.nl

▸ www.cobra-adviseurs.nl

Chrysantenshow 10 oktober t/m 1 november, Kasteeltuinen, Arcen

Bomenbeheer A tot Z Zesdaagse cursus, 15 september, Doorn

Slim ontwerpen bomen/infrastructuur Cursus, 12 november, Ede

▸ www.kasteeltuinen.nl

▸ www.ocbor.nl

▸ www.crow.nl

▸ www.groentechniekholland.nl

De Tempelhof Open tuin, 20, 21, 27, 28 juni, 4, 5, 11, 12 juli, Winssen

▸ www.ocbor.nl

▸ www.naktuinbouw.nl

▸ www.meusefoundation.eu

Planten uit de oertijd Tentoonstelling, t/m 4 oktober, Hilversum.

Boomtaxatie Cursus, 22 en 23 september, locatie nog niet bekend

HEX Open tuinendagen 12 en 13 september, Heers, België ▸ www.hex.be

▸ www.cobra-adviseurs.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

62

Redactie Bakker hoofdredacteur (06-35115617 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@ hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Diseno vormgeving ▸ Wendy

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld T (0342) 49 48 44 F (0342) 41 31 41 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten.

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice.

Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2015 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.

Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

TuinenLandschap l 13 l 2015

Agenda_Cursus2kolomTEL13.indd 62

11-06-15 17:18

Foto Gerdien de Nooy

Groene Gast

Harold Bastiaansen Tegen welke brug leun je? „Het bruggetje over De Mark in het natuurgebied Markdal aan de rand van het Mastbos bij Breda. Het is een centraal punt tussen de stad Breda waar ik geboren ben, het dorpje Galder waar ik lang gewoond heb en, schuin achter mij, het dorp Bavel waar ik nu woon. In mijn vrije tijd trek ik hier met mijn gezin heen om even uit de drukte te zijn en er is een leuk speelbos in het Mastbos.”

Harold Bastiaansen is hovenier, ontwerper en eigenaar van Harold Tuinen| in het bijzonder.

Vereerd met de ’Prix d’Excellence’ van de Festivaltuinen Appeltern voor de tuin ’Is zoals ik zelf ben’? „Enorm. Vaak twijfel ik over wat ik nu eigenlijk ben: een ontwerper, hovenier of een ontwerpend hovenier? Maar ik maak meer dan een tuintekening. Het winnen van de prijs voelt als de erkenning dat ik wel degelijk ook een ont-

werper ben. Dat kan ik meer gaan uitdragen. Daarbij is de verkiezing van onze tuin ’als beste creatieve uiting in vijf jaar’ door collega vakgenoten het ultieme compliment! Maar ik heb de tuin samen ontworpen met vriend en vormgever Walter Van Ekkendonk, en beplantingsdeskundige Joyce Oomen heeft er een flink aandeel in gehad.”

Hoe was het om met de 1e editie van het tuinenfestival mee te doen? „Ik wilde eens iets geks doen, los van het dagelijks aanleggen van tuinen, waardoor je nieuwe input krijgt, waarmee je jezelf reset. Iedere tuin is een uitdaging, maar hier ging het ’voorbij de tuin’. Het is de reden dat ik Walter direct heb gebeld. Het moet kunstzinnig zijn, een soort droom. Ik wist dat ik dit niet alleen kon, maar input nodig had van andere disciplines. Het

werkt verhelderend en bevrijdend als er geen grenzen zijn, als je helemaal los kunt gaan in het ontwerp. Als het dan gewaardeerd wordt, geeft dat veel energie.”

Zie je ontwikkeling in het festival? „Als ik eerlijk ben: eigenlijk niet. Net als het eerste jaar, zijn er in de andere jaren kwalitatief goede en slechte tuinen. Ik blijf toch een vakman en zie de tekortkomingen in de aanleg. Als ik deelnemers een tip mag geven: let op de beplanting. In een festivaltuin hoort de beplanting in juni dichtgegroeid te zijn en een volwassen beeld te geven. De planten krijgen geen twee seizoenen de tijd. Die moet je dus niet aanplanten zoals je in een gemiddelde tuin doet.”

TuinenLandschap l 13 l 2015

GroeneGastHaroldBastiaansen.indd 63

63 15-06-15 12:43

603897_.indd 64

15-6-2015 12:24:02