Boş Oda Tasarım Sürecinin Temsil Üzerinden Katlama Yöntemiyle Araştırılması by hülya yavaş

İTÜ MİMARİ TASARIM YÜKSEK LİSANS PROGRAMI [2019-2020_güzyy] MİMARİ TASARIM ARAŞTIRMA LABORATUARI / [mts] PROJE 1: MADDE – FORM - ANLAM // Boş Oda N. Paker, A. Şenel, Ö. Berber, B. Almaç

BOŞ ODA TASARIM SÜRECİNİN TEMSİL ÜZERİNDEN KATLAMA YÖNTEMİYLE ARAŞTIRILMASI BÜŞRA BALABAN HÜLYA YAVAŞ SEÇİL YATAN ŞENGÜL HAS

ÖZET Mimarlık donmuş anlar üretmenin aksine yaşantıyla var olan ve karşılıklı olarak süreç içinde dönüşen bir karaktere sahiptir. Mimarlık; madde, form ve anlam bileşenlerini bir arada bulundurur ve onların birbirleri içinde dönüşen tanımları ile sürekli yeni anlatılar kurar. Bu nedenle bir son ürün olarak görülmeyen mimarlığa süregelen mekanlar üreten bir potansiyel olarak yaklaşılmıştır. Böylece mekan kendi varlığını ve anlatısını her değişimde yeniden kurmaktadır. Süreç; mimarlık üretiminin, ‘oluş’ halini görünür kılarken çoklu ve farklı okumalara imkan tanımaktadır. Mekanın olduğu gibi, mekanın temsilinin de dinamik ve okunabilir bir yöntemle üretilmesine çalışılmıştır. Temsil, zihinsel olanla gerçek olanın kesişiminde konumlanır ve bilgi aktarımını sağlar. Kağıt üzerindeki temsilin, gerçekliği üreten çizginin kıvrılma, katlanması [fold] üzerinden mekansal müdahaleler üretildiği bir yöntem araştırılmıştır. Temsilde katlama yöntemi ile mekanın dinamik temsilinin üretiminin yolları aranmıştır. Katlama, eylemsellik ve zamansallık barındırmaktadır ve izlerin kaydını tutma, hareketliliğe imkan verme, anlatıları çoklulaştırma gibi potansiyellere sahiptir. Bu sebeple, Boş Oda tasarım araştırmasına son ve değişmez bir ürün değil, katlama yöntemi aracılığıyla temsil üzerinden yürütülen, süregelen mekan ve temsil yöntemi araştırması olarak yaklaşılmıştır. Katlama (müdahaleleri) ile yeniden kurulan anlatı ve onun mekansallığı, Boş Oda tasarım araştırmasının temelini oluşturmaktadır. Kıvrım, kat, kat izi, kesik atma, kat açma [unfold] ve yeniden katlama [refold], bu araştırma sürecinde geliştirilen yöntemin bileşenlerini oluşturmaktadır. Dinamik bir yöntem olarak ele alınan temsilde katlamanın tüm potansiyelleri ve kısıtlarıyla araştırılması önemsenmiştir. Zihindeki tasarım düşüncesinin temsil aracılığıyla aktarılması için çizim yapmanın yanı sıra katlamanın da tasarlama sürecine dahil edilebileceği düşünülmektedir. Boş Oda, bu araştırmada üretilen katlama yöntemiyle eylemlerin kurduğu (ara) mekan(lar) bütünüdür. Boş Oda tasarım araştırmasında geliştirilen yöntem, Feriköy pazar alanında denenmiştir. Süreç içinde zamansal ve eylemsel yoğunluğu değişen pazar alanı dört araştırmacının gözlemlerini biriktirdiği dinamik temsiller üzerinden yürütülmüştür. Farklı zamanların ve eylemlerin mekanla kurduğu ilişki ile anlatıyı oluşturduğu temsillerde, katlama (müdahale) ile mekansal potansiyeller keşfedilmesi hedeflenmiştir. Bu potansiyellerle kurulabilecek Boş Oda mekanları araştırılmıştır. Geliştirilen yöntemle üretilen mekansal temsiller, bir yere dair aktif okuma ve anlatı kurmayı mümkün kılarak mekansal müdahalelerin izlerini temsilde tutar. Böylece katlama geçici, süregelen ve geri açılabilir [unfold] bir süreç yaratır. Her müdahalenin anlatıda, temsilde ve mekanda bıraktığı iz, yere ve zamana özgüdür, süreç içerisinde birikir. Temsilde katlama yöntemi ile temsil edilebilir ve dolayısıyla tasarlanabilir olanın potansiyelinin arttırılması hedeflenmiştir. Katlama yöntemi ile temsil üzerinde gerçekleştirilen var olan yapının katlanması ile yapılan müdahaleler, kat aralıkları açılması ile eklenen yeni mekanlar, bu katlamaların okunması, geri açılarak okunması ve temsili kapatarak okunması ile oluşan yeni mekansal anlatılar ve bu anlatıların kurduğu mekanlar Boş Oda tasarım araştırmasını oluşturur. Bu yöntem ile farklı zaman ve eylemleri barındıran dinamik bir süreç oluşturulmuş ve Boş Oda tasarım araştırmasının dahil olunabilen bir süreç yaratarak oyunlaşması hedeflenmektedir. Katlama yöntemiyle temsil üzerinde gerçekleştirilen araştırma, farklı yerlerde ve zamanlarda aynı izlek üzerinden yürütüldüğünde farklı Boş Oda mekanları kurması öngörülmektedir.

BOŞ ODA TASARIM SÜRECİNİN TEMSİL ÜZERİNDEN KATLAMA YÖNTEMİYLE ARAŞTIRILMASI BÜŞRA BALABAN | HÜLYA YAVAŞ | SEÇİL YATAN | ŞENGÜL HAS

Tasarım araştırma sürecinde, Boş Oda kavramına birden çok zamansallığı, süreci, eylemi barındıran ve bunlar aracılığıyla yeniden oluşan dinamik bir mekan kurma yöntemi olarak yaklaşılır. Boş Oda tasarım araştırmasında mimarlık, yaşantıyı barındırması, süreç içinde değişimler göstermesi ve bu değişimlerle farklı mekansallıklar oluşturması üzerinden ele alınır. Sarah “... to recognise what high architecture has previously suppressed was never able to exclude) by seeing the world within rather than Wigglesworth, mimarlığın donmuş (but from above. We explicitly acknowledge the everyday as a productive anlar üretiyor oluşunu eleştirir ve context for the making, occupation and criticism of the architecture. Table Manners işi ile mimarlığın, However, nowhere do we attempt to define the everyday. The word alone does enough, allowing anyone to find their own space within the öngörülen bir işlevin yeri olmadığını; generalised term.” Sarah Wigglesworth, Jeremy Till, The Everyday and dönüşmeye, eklemlenmeye açık bir Architecture, Academy Press, 1994. yapıda olduğunu tartışır.1 Mimarlığın zamansal olarak sürekli dönüşüm halinde oluşu, bu sürece ‘içeriden’ bir bakış sağlaması2 yönüyle gündelik yaşam üzerinden yapılan gözlemlerle keşfedilebilir. Süreç; mimarlığın, ‘oluş’ halini görünür kılan uzun soluklu, çoklu okumalara imkan verir. Boş Oda, bu araştırmada üretilen katlama yöntemiyle eylemlerin kurduğu mekan(lar)dır. Var olan mekanları, yeri, topoğrafyayı, yapılı çevreyi yok saymadan onu dönüştürerek oluşan mekanlar ve ara mekanlar bütünüdür. Boş Oda tasarımı, son ve değişmez bir ürün değil süregelen mekan ve temsil yöntemi araştırmasıdır. “But of course we didn’t really come to the everyday from the furthest shores of architecture. The everyday was always there, and we, like everyone else, were always immersed in it. To some extent it is this immersion which prevents us from seeing the everyday, or acknowledging it.” Sarah Wigglesworth, Jeremy Till, The Everyday and Architecture, Academy Press, 1994.

1 Sarah Wigglesworth, Critical Architecture içinde Critical Practice, London: Routledge, 2007. 2 Sarah Wigglesworth, Jeremy Till, The Everyday and Architecture, Academy Press, 1994.

DİNAMİK BİR YÖNTEM OLARAK TEMSİLDE KATLAMA Boş Oda tasarım araştırması, dinamik bir üretme ve okuma sağlayan katlama yöntemi ile temsil üzerinden sürdürülmektedir. Bu araştırmada mimari temsil de mekan gibi donmuş bir üretim olmaktan öte dinamik bir karaktere sahiptir.3 Robin Evans ‘temsil’i, hayali olan ile ‘gerçek’ olan arasındaki ilişkide konumlandırırken4 Erdem Ceylan ‘diyagram’ı zihinsel aktivite ile üretilenin temsil “Theories and practices are both produced in definable spaces, by active, conscious subjects. Intelligent, creative practices — the writing of theory included edilmesi için bir araç olarak — are always more than the habitual exercise of rules defined elsewhere. Practice tanımlar ve hareketleri, is not a static construct, but is defined precisely by its movements and trajectories. değişimleri, ilişkileri ortaya There is no theory, there is no practice. There are only practices, which consist in 5 action and agency. They unfold in time, and their repetitions are never identical. çıkardığını belirtir. It is for this reason that the know-how of practice (whether of writing or design) is a continual source of innovation and change.” Stan Allen. Practice: Architecture Technique and Representation. New York: Routledge, 2009.

Gilles Deleuze, çizginin gerçekleştirdiği kıvrımların, bükülmelerin gerçek olanın 6 bilgisini aktardığını söyler. Temsil üzerindeki müdahalelerin tümü mekan üzerinde yeni gerçeklikler üretir. Boş Oda tasarım araştırma sürecinde, durağan kesit plan temsilleri, katlanarak gerçekleştirilen müdahalelerle zamansal ve mekansal bilgileri okunaklı kılan dinamik temsillere dönüştürülür. Bu araştırmada kıvrılma, katlama sürecinin bir parçasıdır; katlama; kıvrılmayı oluşturan kuvvetin bir yoğunlaşma anıdır. Kıvrım iz bırakmaz ama katlama iz bırakır. “Bükülme, çizginin ya da noktanın saf Olayıdır, Virtüel olandır, kusursuz idealliktir. Koordinat eksenlerine göre gerçekleşecektir, ama şu an için Diller ve Scofidio, Bad Press işi dünyada değildir: Dünyanın ta kendisidir, ya da daha doğrusu, Klee’nin üzerinden tartıştıkları makalede, dediği gibi, dünyanın başlangıcı, “kozmosun doğduğu yer”, “boyutlar [fold] yeniden arası”, “boyutu olmayan nokta”dır. Olay beklentisinden ibaret bir olay mı? katlamanın Bükülme, bu haliyle şimdiden olanaklı dönüşümlerden, Cache’a göre üç tür yapılabildiğini ve daha geçici bir dönüşümden geçer.” Gilles Deleuze. Kıvrım: Leibniz ve Barok. Çev. Hakan zamanı olduğunu ancak kat izinin Yücefer. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1988. S.26 [crease] temsil üzerinde bilgiyi kaydettiğini belirtir.7 Kıvrım [fold], temsile (çizgiye) müdahale düşüncesini aktarır; katlanma [fold], Boş Oda tasarımının müdahalelerini oluşturur; kat izi [crease], bu müdahaleleri kaydeder, katın geri açılması [unfold] ve katlamanın yeniden yapılmasını [refold] mümkün kılar. Kıvrım, katlamanın ön eylemi iken birçok katlamanın bir araya gelmesi ile tekrar bir kıvrım oluşur ve aralarında döngüsel bir ilişki kurulur. Temsil üzerinde kesik oluşturma; katlama ve kıvrılmanın imkanlarını arttıran bir eylemdir, mekanlar arası ilişkiyi keser ve yeni ilişkiler kurar. Mekana ait bilginin yoğunlaştığı alanlarda ise temsile yeni kat aralıkları açılır ve bu sayede o mekana ait olası eylemler için alan oluşur. Kat aralıklarına çizim yapılarak bu olasılıkların bir arada okunması mümkün kılınır. Açılan kat aralıklarının düzenli ritmi eşdeğerliliği ve eş zamanlı okumayı mümkün kılarken katlama ritminin farklılaşması ve kıvrım derecelerinin değişmesi üretilen yeni temsilde önceliklerin oluşmasını ve okumanın katmanlaşmasını sağlar. Temsil üzerinde yapılan her değişim, mekansal karşılıklarını da bulur. Böylece Boş Oda tasarım araştırma

3 4 5 6 7

Stan Allen. Practice: Architecture Technique and Representation. New York: Routledge, 2009. Robin Evans. Projective Cast: Architecture and Its Three Geometries, MIT Press, 1995. s.363. Erdem Ceylan. 2010. Modern Bir Mimari Temsil ve Performans Aracı ya da Mimarlıkta Diyagram. Yayınlanmamış doktora tezi. S.30 Gilles Deleuze. Kıvrım: Leibniz ve Barok. Çev. Hakan Yücefer. İstanbul: Bağlam Yayınları, 1988. S.26 Elizabeth Diller, Ricardo Scofidio. (1994). Flesh: Architectural probes. New York: Princeton Architectural Press. p.58-59.

sürecinde dinamik bir mimarlığın ve temsilinin araştırması sürdürülür. Tasarım süreci, zamansal, mekansal ve kuramsal okumaların-üretimlerin ‘yapmakta olduğu’dur. 8 Gündelik hayatta yer alan strateji9 ve taktikleri10, yerin, zamanın ve bu zamanda gerçekleşen tüm hareketlerin bulunduğu bir uzam olarak ele alan Michel De Certeau, okuma eyleminin de yeni bilgiler üreten aktif bir eylem olduğunu belirtir. Bu sırada okuyucu kendi öznelliğiyle okuma eylemini “Discursive practices look critically at what already exists (“things made”), while material practices bring new things into being: “things gerçekleştirir.11 Mekanın ve temsilinin in the making.” Stan Allen. Practice: Architecture Technique and Repaktif olarak okunması gerçekleştirilirken resentation. New York: Routledge, 2009. okuyucuya özgü biçimde mekanın gerçekliği üretilir. Mekanın birden fazla zamanını, eylemini barındıran kat araları, var olan mekanı dönüştüren katlar ve kıvrımlar aktif bir okuma eylemiyle mekanın yeni anlatılarının yazılmasını sağlar ve böylece mekanın çoklu12 gerçekliklerini üretir. Bu araştırma sürecindeki üretim sırasında, kişi temsilin üzerindeki katları değiştirerek mekanı dönüştürür. Farklı kat birleşmeleri yeni anlatıları oluşturur. Okuma ve mekansal anlatıyı yazma eylemi de artık mekanın temsili olma niteliğine ulaşır, tasarım araştırması sürecine katılır. Mekan temsil üzerinde katlanmalar ile çoklu anlatıları kurar ve anlatılar da temsil üzerinde katlanmalar ile mekanları kurar. Bu döngüsel süreç dinamik bir mimarlığı mümkün kılar. “ “Strateji” den kasıt, bir istek öznesi ile bir erk öznesinin belli bir “çevre”yle yalıtılmasıyla oluşan güç ilişkilerinin ölçülüp tartılmasıdır. Strateji uygulaması, her şeyden önce belirli bir aidiyet olarak çerçevesi çizilen bir alanın varlığını gerektirir. Bu alan, ilişkilere, belirgin bir biçimde dıştan bakabilecek bir idareyi mümkün kılan, bu idarenin zeminini oluşturan alandır. Politik, ekonomik ya da bilimsel akılcılık işte bu stratejik model üzerine kurulur.” Michel De Certeau. Gündelik Hayatın Keşfi I. (Çev. L. A. Özcan). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 2008. (Orjinal Yayın: 1988).

“Taktik sahip olduğu avantajları toparlayabileceği, daha fazla yayılmak için kendini ayarlayabileceği, koşullardan bağımsız bir hale gelebileceği bir merkezden, bir zeminden yoksundur. “Aidiyet”, mekanın zamana karşı zaferidir. Aksine, taktik, mekansız olduğu için, zamana bağımlıdır ve kendi çıkarına kullanabileceği olasılıkları yakalamak için de sürekli tetiktedir. Taktik, kazançlarını muhafaza edemez. Sürekli olarak olaylarla oynamak ve bunları “fırsatlara” çevirmek durumundadır.” Michel De Certeau. Gündelik Hayatın Keşfi I. (Çev. L. A. Özcan). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 2008. (Orjinal Yayın: 1988).

TEMSİLDE KATLAMA YÖNTEMİNİN FERİKÖY PAZAR ALANI UYGULAMASI Günlük olarak değişen eylemleri ile mekansal farklılaşmaları ve kendine özgü süreci içinde barındıran bir uzam örneği olan Feriköy Pazar Alanı, Boş Oda tasarım araştırmasının deney alanı olarak seçilir. Feriköy pazar alanının, sokak pazarlarının aksine statik bir strüktür altında devingen bir yaşantı oluşturması araştırma kapsamında önemli bulunur. Pazar yerinin süreci, dört farklı kişi tarafından uzamın bir parçası olarak ve dört farklı halinin temsilleri üretilerek kaydedilir. Bu kayıtlar, mekanda hareket halinde iken yapılır ve süreç içinde değişen konum ile pazar alanına dair gözlemler artıp yoğunlaşır. Donna Haraway, nesnelliğin konumlu bilgi üzerinden 8 Stan Allen. Practice: Architecture Technique and Representation. New York: Routledge, 2009. 9 Michel De Certeau. Gündelik Hayatın Keşfi I. (Çev. L. A. Özcan). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 2008. (Orjinal Yayın: 1988). 10 A.g.y. 6

11 A.g.y. 12 Çoklu anlatılar Feriköy’e dair gözlemlerin, deneyimlerin ve müdahalelerin ürettiği anlatıları ifade etmektedir.

üretildiğini ve bu konumun kendi öznel kısıtlarının olduğunu söyler.13 Bu tasarım araştırmasında mekanda konumlanan -katlayan- kişi, katlayarak ve okuyarak temsil üzerinde spekülatif mekansal anlamlar üretir. Pazar alanının günlük hayatına dair gözlemler, farklı zamansallıklar ve eylemler, katlamalar aracılığıyla temsillere aktarılır. Temsil üzerinde mekansal bilgiyi üreten çizimin zamansallık ve eylemsellik ile katlanıyor oluşu temsilin ürettiği mekansal bilgiyi değiştirir ve yeni ilişkiler kurar. Katlanma doğrultusu, uzunluğu ve mesafesi bu ilişkilerin kurulmasındaki bağıntıları oluşturur. Katlamalarla oluşan ilişkilerin kurduğu mekan, çoklu anlatıları kurar. Temsil üzerinde zamanın biriktiği, eylem potansiyellerinin yoğunlaştığı alanlarda ise üretilen anlatı, pazarla ilişkilenen yeni mekanları kurar. Pazar alanının günlük hayat ritmi, eylemleri ve zamanlarına ait dört farklı katlayanının gözlemleri öncelikle plan temsili üzerinde buluşturulur. (Anlatı 1) (Katlama 1) Planda yapılan katlamalara eylemsel yoğunlaşmaların bulunduğu alanlardan geçen kesitler eşlik eder. Plana yapılan müdahale, üzerine yerleşen kesiti dönüştürür. Kesitte yapılan müdahale ise plandaki mekansal ilişkileri dönüştürür. İki farklı temsil yönteminin bir araya gelmesi ile temsiller arası bir ifade yöntemi gelişir. Pazar alanının yeni mekansal kurgusunu aktaran maketleşen bir temsil oluşur. (Katlama 2)

“The moral is simple: only partial perspective promises objective vision. All Western cultural narratives about objectivity are allegories of the ideologies governing the relations of what we call mind and body, distance and responsibility. Feminist objectivity is about limited location and situated knowledge, not about transcendence and splitting of subject and object. It allows us to become answerable for what we learn how to see.” Donna Haraway, (1998). “Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective.” Feminist Studies, vol. 14, no. 3, p. 575–599.

Pazar alanında 1/500 ölçekli temsillerde anlatı kurulur ve mekanın izi sürülür. Buradaki müdahaleler farklı taktiklerle detaylanarak 1/200 ölçekli kesitlere aktarılır. (Anlatı 2-3-4) Mekanın var olan bilgisini aktaran pazar alanı kesitlerinde eylemsel ve zamansal çeşitliliği sebebiyle kritik bulunan alanlara ‘pli aralıkları’ açılır. Bu kat aralarında pazarın ve Feriköy uzamının var olan eylemleri, alana dair spekülatif önerilerle buluşturulur. Farklı eylemler ve zamanlar bu kat aralarına çizilir ve farklı katlama taktikleri geliştirilerek birbirlerine “bulaşırken”14 yeni mekansallıklar üretilir.

13 Donna Haraway, (1998). “Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective.” Feminist Studies, vol. 14, no. 3, p. 575–599. 14 Bernard Tschumi; Mimarlık ve Kopma isimli kitabında mimarlıkla program arasındaki olanaksız ilişkiyi keşfetmenin yollarından ‘Programsızlaştırma’yı, farklı programların mekansal konfigürasyonunun birbirine ‘bulaşması’ olarak tarifler. Bernard Tschumi. Mimarlık ve Kopma. (Çev. A. Tümertekin). Ankara: JANUS. 2018. (Orjinal Yayın: 1994). s.263.

Gökkuşağı Sokak’tan girildiğinde pazarın farklı noktalarına dağılan yoğun bir akış hissedilir. Bu akış katlama ile plan düzlemine aktarılır. (Figür 1) Bu akış doğrultusunda yapılan ışınsal katlama ile birbirini dik kesen akslar kırılmaya başlar. Katlamalarla yeni mekansal ilişkiler kurulur. Pazar alanının Gökkuşağı sokağına cephesi olan duvarında meydana gelen açıklıktan artık pazara girilebilir. Böylece buradan pazara getirilenler (nesneler) içeri alınır. Eylemlerin çoğaldığı bir aralık açılmış olur.

figür 1. Gökkuşağı Sokak girişinden yapılan ışınsal katlamanın farklı halleri.

Pazara yoğun giriş alanlarından biri de Düzoğlu Sokak’taki merdivenli giriştir. Bu alan çevresiyle katlanarak pazar alanının içine dahil edilir. Çevrenin eylemleriyle beraber pazara katlanan bu alan merdivenin bulunduğu yerde boşluk oluşturarak otopark kotu ile pazarı, düşey ilişkileri ile birlikte düşünmeye açar. (Figür 2) Katlama ile merdiven girişi kat arasında kalır. Bu köşe artık sokak kotundan çatı örtüsünün üstüne bağlanmaktadır. Buradan üst kottaki eylemlerin olduğu mekanlara ulaşılabilir. Pazara bu üst mekandan geçişler gerçekleşir.

figür 2. Pazarın merdivenli girişinin katlanması. 8

[ANLATI - 1]

Üst kotta sahanın yer aldığı, pazar alanının Düzoğlu Sokak ile buluştuğu köşesi tezgahların yoğun olarak istiflendiği ve dağıtıldığı bir alandır. Burası pazardaki en karanlık alanlardan biridir. Tezgahların değişken hareketini -yığılma ve yerleşmelerini- aktarmak üzere yapılan katlama ile topografyada pazarın içi ve dışı arasında yeni ilişkiler kurulması mümkün kılınır.Işınsal katlamanın sonucunda Düzoğlu sokağından pazara açılan 2,5 metrelik boşluk hava akışını arttırır ve gün ışığının girdiği bir mekan oluşturur. Buradan yeme içme alanlarına ulaşılabilir. Pazarın içinden geçen bu katlama doğrultusunda Gökkuşağı sokağına çıkan açıklığa ulaşılır. (Figür 4) figür 4. Düzoğlu Sokak ile kurulan mekansal ilişki.

figür 5. Pazarın üst örtü sınırında çift yönlü katlama taktiği.

Pazarın üstü açık ve kapalı olan kısmı arasında bir sınır vardır. Bu sınır alanında tezgah düzeninin ve dolayısıyla insan hareketlerinin düzensizleştiği, farklılaştığı görülmektedir. Buradaki durumun mekansal karşılıklarını düşünmek üzere sınır çizgisi kapalı ve açık alana doğru katlanır. Bu iki katlama ile sınır alanının üreteceği potansiyelleri keşfetmek hedeflenir. (Figür 5) Pazar alanına Harika sokaktan da giriş yapılabilmektedir. Burası yoğun ziyaretçi girişi dışında araç ve ürün girişi olarak da kullanılır. Aynı zamanda üst örtüsü olmayan alan da burada konumlandığından pazar, burada kısıtlı ışık alır. Farklı maddelerin (ve maddesiz olanların) farklı ritimlerdeki hareketi burada potansiyel katlamaları mümkün kılar. (Figür 6)

[ANLATI - 1]

figür 6. farklı materyallerin giriş hallerine ait katlama.

Pazarın kesit üzerinden Düzoğlu sokak yönünde katlanması, sokak ile pazarın alt kotunun ilişkisini kurmaya başlar. Mimar Sinan Üniversitesinden çıkan öğrenciler, bu katlamayla oluşan mekansal açıklıktan pazarın içine iner. Buradaki yeme mekanlarında vakit geçirirler. Buradaki katlamayla pazar zeminin altında açılan prova alanı Sahne sanatları bölümü öğrencilerinin haftanın belirli günleri uğrak yeri olur. Plan üzerindeki katlamalarla kat aralığı açılan mekan ‘3 (plili) zamanlı mekana’ imkan sağlar. Pazarın tüm kotlarını etkileyen kat aralığında üretim eyleminin gerçekleştiği mekanlar pazarın yaşamına katılır. Pazarın en kalabalık olduğu zamanlarda açılan bu kat aralığında, Moda Tasarımı öğrencilerinin sıklıkla kullandığı atölyeler bulunur. Pazarın üst kotunda konumlanan atölyelerde diktikleri kıyafetleri, pazarın alt kotuna ileten hareketli sistem, ters yönde pazarın içinden tadilat işlemi gerçekleştirecek kıyafetleri bir üst kotta bulunan, kıyafetleri yenileme ve kişiselleştirme atölyesine taşır.(Figür 8)

figür 7. Planda yapılan katlamalarla oluşan kesit

figür 8. Kesit üzerinde müdahale ve kat aralıkları 1. durum

Pazarın üst kotunu zemine doğru katlayan müdahale pazar zeminin altında sahne alanı oluşturur. Bu yöndeki katlamayla performansın gerçekleştiği mekan oluşur. Sahne kotu, pazarın zemin kotuyla ilişkilenerek performans bitimi seyircileri pazarın içine alır.

Pazarın içindeki rota, plan üzerinden yapılan katlamalarla değişir ve pazarla eş zamanlı farklı eylemleri barındıran potansiyel mekanlar oluşur. Burada eylem figür 9. Kesit üzerinde müdahale ve kat aralıkları 2. durum havuzundan seçilen biriktirme eylemi ile kurulan mekan pazar kotu ve pazarın üst kotunu ilişkilendirir. Biriktirme mekanı, dikim atölyesinin bir kısmıyla eş zamanlı bulunabilir. Böylece tadilatı yapılmayan ya da tadilat sırasında açığa çıkanlar burada birikir. (Figür 9) 10

[ANLATI - 2]

Pazarın katlarının geri açılmasıyla [unfold] oluşan kat izleri ve mekansal izler okunabilir hale gelir. Pazarla ilişkilenmeyen ancak pazar zemininin altına inen farklı bir rotayla ilişkilenme potansiyeli taşır. Bir önceki katlamayla oluşan bu mekan bir sonraki katlamayı tetikler.

figür 10. Kesit üzerinde müdahale ve kat aralıkları 3. durum

Pazarın rotasının değişmesiyle açılan kat arasında bulunan aktivite rotası, Feriköyde oturanların günlük olarak bulunduğu bir yer olur. Günün farklı saatlerinde açılan kat arası; koşu, bisiklete binme gibi ritmik hareketleri barındırır. (Figür 10-11-12)

figür 11. Pli aralıklarındaki eylemler; dikim atölyesi, biriktirme mekanı, spor alanı

figür 12. Pli aralıklarındaki eylemlerin birbiriyle ilişkilenmesi

[ANLATI - 2] 11

Plan üzerine yapılan müdahaleler, Düzoğlu Sokak’tan Gökkuşağı Sokak’a giden kesitin çizgiselliğini bozar, kesitte kırılmalar yaratır, kırılmaların olduğu bölgelere pli aralıkları ve ışınsal kat aralıkları açar. Işınsal açılan kat araları, farklı zamansal durumları üzerinde barındırır. (Figür 13) Her ışınsal dilim ile ayrı ayrı veya eş zamanlı yapılabilen okumalar, eylemsel ve zamansal kombinasyonları ‘anlık’ bir araya getirir. Yeni ilişkiler kurar veya mevcut durumun üzerini örter, okunmasını engeller. Kırılma gerçekleşen kesitin devamında eklenen ışınsal katlar, pazar zemininde topografik bir kıvrılma yaratır. Zemin giderek yükselirken mevcut çatı örtüsü uzatılarak zemine yaklaştırılır. Eylem havuzundan seçilen ‘tırmanma’, ‘eğilme’ eylemleri bu kat aralarında yerlerini alır.

figür 13. Işınsal açılan kat aralarının farklı zamansal durumları üzerinde bulundurması

Seçilen bir diğer ‘periskopla bakma’ eylemi değişen topografya üzerinden farklı noktalara bakışları mümkün kılar. Sırayla farklı kotlarda ve yönlerde yer alan otopark alanı, pazar örtüsü, futbol sahası ve Gökkuşağı Sokak’taki konutun cephesi görülür. Periskopların yer aldığı ‘kat’lar farklı şekillerde katlandıkça değişen topografyayla ilişkili biçimde, içeriden görülecek manzara sürekli değişir. (Figür 14) Eylem havuzundan seçilen tuvalet ihtiyacına yönelik eylem de bu kat aralarında yerini bulur. Katlar farklı şekillerde katlandıkça tuvaletin sınırları yer yer ortadan kalkar, yer yer tuvalet bütüncül olarak ortadan kalkar, kat aralarında saklı kalır. Işınsal katlama mahremiyet üzerine yeni tartışmalar başlatır.

figür 14. Işınsal açılan kat araları Periskopla bakma eylemi

[ANLATI - 2] 12

Pazarın Gökkuşağı Sokak’a cephelenen, sokakla ilişkisini koparan duvarını yok edecek, sokak ile pazar arasındaki kot farkını eşitleyecek şekilde toprak zeminden pazara doğru eğik katlama yapılır. Katlama sonucunda sokak ile pazar artık daha ilişkilenebilir hale gelir. Bu sayede artık pazarın bu köşesinden de içeri mal aktarımı gerçekleşebilir. Plana yapılan müdahaleye paralel olarak Gökkuşağı Sokak pazarın içine doğru düşey biçimde katlanır. (Figür 11) Böylece sokaktaki eylemler pazarın içine dahil olur. Düşeydeki katlama bir derece daha devam ettirilir. Pazarın karşısında yer alan konut yapısının bahçesi de pazara dahil edilir. Katlama derecesi öncekilere paralel biçimde arttırıldıkça konutun içindeki eylemler de pazara dahil olmaya başlar. Kamusal ve özel yaşam ‘buluşmuş’ olur. Düşey katlamalar unfold edilip ilk yapılan eğik katlamanın aksi yönde yeni bir katlama yapılır. Bu katlama pazar alanının zemininde kot farkları meydana getirir. Eğim derecesi azaltılan ‘eğik’ katlama; pazar alanının zemininde, önceki katlama müdahalesine oranla daha az kot farkı meydana getirir. (Figür 15)

figür 15. Anlatı 2 kesitinin kat araları açıldıktan sonraki durumu

[ANLATI - 2] 13

Pazarın Gökkuşağı Sokak’taki giriş alanından, Düzoğlu Sokak’taki duvarına dek uzanan kesiti, gözlemler ve müdahalelerle değişime uğrar (Figür 16).

figür 16. Gözlemler ve müdahalelerin katlama yöntemiyle kaydının tutulması - unfold

Plan üzerinde giriş alanından yapılan ışınsal katlama ile kesitin bir kısmı kat arasında kalır. Katlanarak yok olan bu kısımlar, farklı eylemler ve zamanlarla yeniden kurulur. Pazar ve sokak arasında bulunan katta ‘izole’ mekanlar kurulur. Birçok farklı zamansallığı ve eylemi bir arada barındıran pazar alanında; durma, dinlenme, rahatlama, uyuma eylemleri için mekanlar üretilir. Pazarın yoğunluğundan kat arasında kalan dinlenme mekanı ile uzaklaşmak mümkün kılınır. Kesitin devamında, pazar alanının üst örtüsündeki ışıklıklardan geçen doğrultuda yapılan katlamalar ile döşeme ve üst örtünün doğrultusu şaşırtılır. Bu katlamalar, iki ışıklığın mekansal etkisini pazar alanında buluşturacak şekilde yapılır ve iki katlama arasındaki döşeme yükselir. (Figür 17) Üst örtüde açılan yarıklar, mekandaki düşey ilişkileri kuvvetlendirir. Yağmur suyunu, havayı ve gün ışığını içeri alan bu alanda üretim eylemi gerçekleştirilir. Pazarda satış yapmanın yanı sıra ürünlerin üretim sürecini de barındırması sağlanır. (Figür 18)

Eylem havuzundan seçilen çöp atma/biriktirme, asma, silkeleme eylemleri de bu alanda birbirleriyle ilişki içinde mekansallıklarını kurar. Pazar alanının organik çöp üretim miktarı göz önünde bulundurularak mekanda yükselen döşemenin altında kalan alan oyularak çöp biriktirme ayrıştırma ve öğütme mekanı kurulur. Birçok farklı kottan içine erişilebilen bu hazne, biriken organik çöpleri öğüterek tekrar toprağa karıştırır ve bu sayede üretim alanının verimliliği arttırılır. Kıyafet pazarcılarının ürünlerini silkelediği, yiyecek pazarcılarının atıklarını biriktirdiği, mahallelinin çöpünü attığı bu alan ile pazar alanının üst kotu ile kurduğu ilişki arttırılır (Figür 3).

Figür 17. ‘Katlama’nın tetiklediği mekansal dönüşümler

[ANLATI - 3] 14

Pazarın başlıca eylemlerinden olan asma ve silkelemenin, mekansal karşılıkları bu alanda aranır. Pazar alanının zemin altından yukarıya yükselen dikmeler, katlama ile oluşturulan yeni mekanın taşıyıcıları olur. Çöp haznesi, ara kotlar ve ‘sallanan-silkelenen’ mekanlar bu dikmelere asılarak taşınır. Dikme çevresinde serbest salınım hareketi yapan çok yüzeyli ‘izole’ birimler pazar alanının farklı zamansallıklarına katılır (Figür 18). Figür 18. Asma ve silkelemenin mekansal karşılıkları

Pazar alanının var olan ve potansiyel eylemlerle tekrar düşünüldüğü bu alan, üretme, dönüştürme gibi eylemlerle döngüsel zamansallıklar tanımlar.Bunun yanı sıra, devamında düşey ilişkiyi arttıracak yeni eylemler ve zamansal deneme olasılıkları için katlayarak iz bırakılır. Kesit düzlemindeki ışınsal katlama ile küçük bir alan tartışılabilirken zemin çizgisini bozmaya yönelik bir katlama ile tüm pazar alanının düşey ilişkisi tartışmaya açılır(Figür 19).

Figür 19.Işınsal katlamanın zamansal potansiyelleri

[ANLATI - 3 ] 15

figür 20. Plandaki katlamanın kesitte açtığı pli aralıkları ile kesitin tamamı

Pazarın planının, pazardaki hareket temelinde katlanması, Gökkuşağı Sokak’tan Harika Sokak’a uzanan kesitte mekansal değişimlere sebep olur. Plandaki katlamalarda kat arasında kalan kesit üzerinde ‘pli aralıkları’ açılarak müdahalelerde bulunulur. (Figür 20) Düzoğlu Sokak’tan pazara girilen mekan, pazarın alt kottaki girişinin yoğunluğu ile kaybolmuştur. Kaybolan bu yere düşey dolaşımı sağlamak adına üst kottan girişe imkan veren kabuk pli aralıklarına eklenir. Pazar alanına alanın ortasından giriş mümkün olur. Eylem havuzundan seçilen meditasyon yapma eylemi ile zaman havuzundan seçilen yağışlı bir gün, figür 21. Pli aralayarak müdahale: Pazara yerleştirilen meditasyon alanı pli aralığındaki ihtimali yaratır. Üst kota açılan kabuğun pazarın zemini ile bağlantısını yağışlı günde yağmur suyunu toplayan ve alt kota ileten zincirler sağlar. Suyun pazar zemininin altına iletimi ve biriken figür 22. Pli aralayarak müdahale: Salıncak ile dönüşen pazar suyla karışırken çıkardığı ses, meditasyon alanının atmosferini yaratır. Zeminde eylemselliği kuvvetli pazar eylemi ile sakinliği ön plandaki meditasyon alanı yanyana yer alır. (Figür 21)

Aynı bölge için eylem havuzundan çekilen ikinci eylem sallanmak, zaman havuzundan [ANLATI - 4] çekilen ‘Pazarın Kurulma Anı’ ile birleşir. Zincirler,

bu ihtimalde pazarın içine doğru yönelen kabuğun asılarak taşınmasını sağlayan elemanlar haline gelir. Pazarın alt kotunun üst kotunun ilişkilenmesini sağlayan kabuk, ürünlerin pazara alınmasını sağlar. Kabuğun pazar kotu ile arasından sallanmakta olan zincirler salıncaklara dönüşür. (Figür 22)

figür 23. Pazar alanının modüler elemanla kurulma alternatifi

figür 24. Pazarın konser alanına dönüşümü

figür 25. Pazarın farklı kotunda mutfak

Harika Sokak yönüne ilerlerken pazarın günlerinin çakışmış durumunda ilerlendiğinde, karşılaşılan Harika Sokak’ı ve sokağın karşısındaki konutun içeriye alınan bir kısmının katlamasıdır. Bu mekanda kaybolan bölgenin aralıklarında 3 eylem ve 3 zaman bir araya gelir. İlk alternatif, pazarın modüler elemanlardan oluşması ve içerisinde varolan eylemlerin tek bir modülden elde edilmesinin araştırmasıdır. Pazarın bu modüller ile tezgahları oluşturduğu görülür. Pazarcılar tezgahın altını ürünlerini depolamak için kullanır. (Figür 23) İkinci alternatif, aynı modüllerin konser anındaki potansiyelinin araştırmasıdır. Birimler üst üste gelerek sahneye oluşturur, dik tutularak ise masalara dönüşür. Konser anındaki ses, borular aracılığıyla ayrılmış görünen yerlere ulaştırılır. Borular sesi toprağın altına da iletir, üst kotta dans edenlere de ulaştırır. (Figür 24) Üçüncü eylem yemek yapma, pazarın zemininin de altına inerek pazar alanından ayrışır. Bu ayrışma pazar zeminine yarattığı farklı yüksekliklerde sirkülasyonu mümkün kılarak pazar zeminindeki tekdüzeliğe bir öneri getirir. Pazar zemininin de alt kotunda pişirilen yemekler, üst kattan uzanmaya çalışan kişilere ulaştırılır. Bir önceki aralıkta meydana gelen eylemde ses ileten borular, burada yemek kokusunu dışarı çıkaran borulara dönüşür. (Figür 25)

figür 26. Alternatif eylemlerin bir aradalığı ve ‘bulaşma’

figür 27. Kat izlerinin ‘bulaşma’ alternatiflerinin oluşması

Alternatifler değişken ritimlerdeki kat aralarında meydana gelmesiyle farklı bir araya gelmelere ve eylemlerin pazar alanında farklı kombinasyonlarının oluşmasına imkan verir. Farklı büyüklüklerdeki aralıkların yanyana gelişinde oluşan birçok kombinasyon, eylemlerin birbiriyle yanyana gelme olanaklarını [ANLATI - 4] araştırır. (Figür 26-27) 17

SONUÇ YERİNE Katlama yöntemi ile temsilin ‘temsil edebilme potansiyeli’ arttırılırken aynı zamanda ‘tasarlanabilir’ olanın bilgisinin üretilmesi ve potansiyelinin çoğaltılması hedeflenir. Katlama yönteminin ‘çizmek’ ile bir arada düşünüldüğünde mimari tasarım sürecine getireceği yeni bakışlar araştırılmaktadır. Farklı ölçeklerdeki temsiller üzerinde katlama; farklı taktiklerle işlenmekte, alana ve mekana dair yeni anlamları görünür kılmaktadır. Temsil üzerinden yürütülen araştırmada mekan ve anlatı arasında dinamik bir süreç ilişkisi kurulmaktadır. Bu sürece farklı özneler farklı konumlardan dahil olabilmektedir. Katlama yöntemi ile Boş Oda tasarım araştırması, Feriköy Pazar Alanı’nda uygulanır. Katlama yöntemi ile temsil üzerinde gerçekleştirilen var olan yapının katlanması ile yapılan müdahaleler, kat aralıkları açılması ile eklenen yeni mekanlar, bu katlamaların okunması, geri açılarak okunması ve temsili kapatarak okunması ile oluşan yeni mekansal anlatılar ve bu anlatıların kurduğu mekanlar Boş Oda tasarım araştırmasını oluşturur. Boş Oda, bu tasarım araştırma sürecinin temsilidir. Temsilin diyalog kurma potansiyeli arttırılarak kurulan mekanın donmuş bir sonuç ürün değil farklı zamansallıklarda farklı öznelerle ait olduğu yerde değiştirilip dönüştürülebilen, oyunsallaşabilen potansiyeller barındıran mekanlar kurması hedeflenmektedir.

KAYNAKLAR Allen, S. (2009) Practice: Architecture Technique and Representation. New York: Routledge. Ceylan, E. (2010) Modern Bir Mimari Temsil ve Performans Aracı ya da Mimarlıkta Diyagram. Yayınlanmamış doktora tezi. De Certeau, M. (2008) Gündelik Hayatın Keşfi I. (çev. L. A. Özcan). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. (orjinal Yayın: 1988) Deleuze, G. (1988) Kıvrım: Leibniz ve Barok. çev. Hakan Yücefer. İstanbul: Bağlam Yayınları. Diller, E., Scofidio, R., Teyssot, G. (1994) Flesh: Architectural probes. New York: Princeton Architectural Press. Evans, R. (1995) Projective Cast: Architecture and Its Three Geometries. MIT Press. Haraway, D. (1998) “Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective.” Feminist Studies, vol. 14, no. 3. Tschumi, B. (2018) Mimarlık ve Kopma. çev. A. Tümertekin. Ankara: JANUS. (orjinal Yayın: 1994) Wigglesworth, S. (2007) Critical Practice, Critical Architecture içinde. London: Routledge. Wigglesworth, S., Till, J. (1994) The Everyday and Architecture. Academy Press.

BÜŞRA BALABAN 1994

2012 yılında İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’nde eğitimine başladı. 2015-2016 akademik yılını Venedik IUAV Üniversitesi’nde geçirdikten sonra 2018 yılında lisans eğitimini tamamladı. 2019 yılından bu yana İTÜ Mimari Tasarım Yüksek Lisans Prorogramı’nda eğitimine devam etmektedir.

HÜLYA YAVAŞ 1994

2014 yılında İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’nde eğitimine başladı ve 2019 Ocak ayında mezun oldu. 2019 bahar döneminde AURA Sertifika Programı’na katıldı ve “İstanbul Üzerine Duyusal Bir Deney: Sinestezik Deneyimlerle Çoklu Mekan Tarifleri” araştırma çalışmasını yaptı. 2019 yılından bu yana İTÜ Mimari Tasarım Yüksek Lisans Prorogramı’nda eğitimine devam etmektedir.

SEÇİL YATAN 1995

2014 yılında İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’nde eğitimine başladı. 2016-2017 akademik yılını Politecnico di Milano Üniversitesi’nde geçirdikten sonra 2019 yılı Ocak ayında lisans eğitimini tamamladı. 2019 yılından bu yana İTÜ Mimari Tasarım Yüksek Lisans Prorogramı’nda eğitimine devam etmektedir.

ŞENGÜL HAS 1993

2014 yılında MEF Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’nde eğitimine başladı ve 2018 Haziran ayında mezun oldu. 2019 bahar döneminde AURA Sertifika Programı’na katıldı ve “Hikayelerle Güncel Kent İnşası” araştırma projesini yürüttü. 2019 yılından bu yana İTÜ Mimari Tasarım Yüksek Lisans Prorogramı’nda eğitimine devam etmektedir.