Rondeel te koop
Vijf jaar na de feestelijke opening staat Rondeel Ewijk leeg. Pluimveehouder Willy Derks vertelt zijn verhaal.
‘Het is een prachtig concept. Daarom ben ik al deze jaren het positieve verhaal blijven vertellen.’ Het is stil in het Rondeel. De geur van kippenmest hangt nog in de stal, maar de 30.000 bewoonsters van Rondeel Ewijk zijn al in oktober opgehaald om naar het slachthuis te gaan. Tussen het strooisel in de stal ligt een verlaten eitje te glanzen. ‘Die zou ik maar niet meer opeten’, zegt staleigenaar Willy Derks. Wat is er gebeurd? door Marieke Creemers In de gangen van het bezoekersgedeelte hangen vrolijke, educatieve platen: gezonde eieren, gezellige kippen. Met eerlijke prijzen voor de boer wordt de schaalvergroting hier buiten de deur gehouden, legt het welkomstbord uit. Willy knikt. ‘Het is een prachtig concept. Daarom ben ik al deze jaren het positieve verhaal blijven vertellen.’ Nu de deuren van zijn Rondeel echter gesloten zijn, wil de pluimveehouder het eerlijke verhaal vertellen – en de laatste kans op een oplossing grijpen. De pluimveehouderij zit de familie Derks in het bloed: terwijl de moeder van Willy de stal van haar jong overleden man uitbreidde en tot bloei bracht, bouwden de schoonouders van Willy twee goedlopende bedrijven op. Van het opfokbedrijf in Beuningen en de volière-stal in Groesbeek konden Willy en zijn vrouw een ruim belegde boterham verdienen. De wijze van werken ging Willy echter tegen staan. ‘De maatschappelijke vragen en de economische druk worden steeds groter in de pluimveehouderij. We zagen dat steeds meer collega’s om ons heen stopten met hun bedrijf. Wij wilden geen deel uitmaken van deze afvalstrijd,’ begint de ondernemer zijn verhaal. ‘Het belangrijkste was echter de manier waarop mijn kinderen thuis kwamen van school. Het was niet langer iets om trots op te zijn, dat je ouders pluimveehouder waren; ze verzwegen het liever. Het zou zoveel discussie oproepen.’ Het was de directe aanleiding om op zoek te gaan naar andere manieren van kippen houden: vriendelijker voor mens, dier en milieu.
Bovendien werkte Rondeel B.V., de speciaal in het leven geroepen dochteronderneming van Vencomatic, aan korte lijnen tussen boer en consument: de eitjes werden op het Rondeel verpakt en direct aan de supermarkt geleverd. Van de bezoekersruimte tot aan de afbreekbare eierdoosjes, alles in het Rondeel is doordacht. Willy lacht. ‘Een prachtige stal was het, maar duur! Dat kan financieel niet uit, dacht ik toen.’ Het concept laat de ondernemer echter niet los, en na veel berekeningen besluit Willy als eerste franchisenemer een eigen Rondeel op te zetten. De stal was weliswaar een flinke investering, maar een bijzondere bijkomstigheid was dat Rondeel B.V. een voercorrectie hanteerde bij het verkopen van de eieren. Dat is belangrijk voor de boer: zeventig procent van de productiekosten van een eitje bestaat uit kosten voor het voer voor de legkippen. Wanneer de voerprijzen stijgen terwijl de eierprijzen gelijk blijven, wordt de winst per ei kleiner. Rondeel B.V. pakte dit probleem aan door de eierprijzen mee te laten bewegen. Stijgen de voerprijzen? Dan stijgen ook de eierprijzen, en blijft de winstmarge voor de boer gelijk.
‘Rondeel Barneveld was dé innovatieve stal van het moment.’ Al snel komt de pluimveehouder uit bij het net geopende Rondeel Barneveld, dé innovatieve stal van het moment. Het Rondeel is in samenwerking met de Dierenbescherming ontwikkeld door de Universiteit van Wageningen en op de markt gebracht door stalsystemenproducent Vencomatic. Scharrelen, verkennen, stofbaden nemen: het Rondeel is ingericht naar de natuurlijke behoeften van de kip. Het klimaat in de stal wordt met natuurlijke ventilatie geregeld, uitstoot wordt beperkt en de kwaliteitsmest van de kippen wordt in de stal gedroogd. Door deze en andere maatregelen heeft het Rondeel niet alleen het 3-sterren Beter Leven-keurmerk van de Dierenbescherming, maar ook het keurmerk van Stichting Milieukeur.
Dat zorgt voor een stabieler boerenbedrijf en voorkomt schaalvergroting. Zo wordt de race to the bottom voorkomen, getuigt het welkomstbord in de stal. Slingers, ballonnen, traktaties: het is feest wanneer Rondeel Ewijk in maart 2012 open gaat. De moeder van Willy opent de nieuwe stal. ‘Zó leuk was het.’ Willy glundert. ‘Op de opening waren er al 5000 mensen in de
stal. Af en aan liep het, en ook daarna: van toevallige bezoekers tot rondleidingen. Elke Pasen organiseerde ik een Kip en Ei-evenement, met allerlei activiteiten in en rondom het Rondeel, zoals een kleine broedmachine. De kinderen zaten uren met hun neus tegen het glas te wachten tot de eieren uitkwamen.’ Terwijl de slingers nog hangen, zijn de problemen echter al begonnen. De sorteer- en inpakmachine, nodig om de Rondeeleitjes te verpakken in de herkenbare ronde doosjes, wordt niet geplaatst. De eieren worden in plaats daarvan op treetjes geplaatst en bij een reguliere eierhandelaar ingepakt. Lastig, verzucht Willy. ‘De buren hadden hun eendenstal opgegeven – het zou slecht zijn voor mijn kippen. In ruil hiervoor kon ik ze werk aanbieden bij het inpakken.’ De beloofde uren zijn echter overbodig nu het werk wordt uitbesteed. Rondeel B.V. sluit bovendien een overeenkomst met een grote horeca-keten. De voercorrectie, het prijsparadepaardje van het Rondeel, wordt hier niet doorgevoerd. Niet veel later na de eerste afspraken wordt de afgesproken prijs bovendien aangepast naar de landelijke, lagere eierprijs. ‘Voor die prijs kon mijn Rondeel niet produceren, zeker niet met de hoge prijzen van het voorgeschreven voer.’ Na veel gesprekken wordt een hogere prijs afgesproken. Ondertussen gaat het verpakken van de eieren bij de eierhandel echter niet zoals gewenst. Het verpakken van de eitjes in de ronde doosjes wordt daarom verplaatst naar het Rondeel te Barneveld. De treetjes waarop de eieren van Rondeel naar Rondeel worden verplaatst worden tussen de vervoersbeurten door niet schoongemaakt.
‘Vencomatic, het moederbedrijf van Rondeel B.V., is een stallenbouwer; wij zijn kippenboeren, we kennen de sector van binnen en buiten.’ In 2014 wordt Rondeel Ewijk getroffen door een salmonellabesmetting. De besmetting is een financiële slag: de eieren mogen enkel nog worden verkocht aan de verwerkingsindustrie. De opbrengsten van de eieren zijn hierdoor veel lager en de afgesproken hogere prijs vervalt. Het vervoer tussen de Rondelen gaat ondertussen door. Niet veel later heeft ook Rondeel Barneveld met een salmonellabesmetting te kampen. ‘Waar dat door komt? Dat kunnen we nooit met zekerheid zeggen,’ zegt Willy. ‘Als pluimveehouder wil je echter het gesleep van stal naar stal beperken. Dat was eigenlijk een terugkerend probleem. Vencomatic, het moederbedrijf van Rondeel B.V., is een stallenbouwer; wij zijn kippenboeren, we kennen de sector van binnen en buiten.’ Willy wilde verbeteren; out of the box denken. Plannen zijn er genoeg. Het ontwerp voor een Rondeel-opfokbedrijf, op Willy’s stal te Groesbeek, lag klaar: hier zouden de kippen voor de Rondelen dicht
in de buurt kunnen worden grootgebracht. Het project vond echter geen doorgang, net zomin als de rechtstreekse afzet in de regio voor een beter verdienmodel, de stal voor de leghaantjes en de sociale werkplaats in het hart van het Rondeel. ‘Rondeel B.V. keerde steeds meer terug naar de traditionele eierhandel: voor zo laag mogelijke kosten produceren. Natuurlijk is het ook voor hen heel belangrijk dat het Rondeel wérkt,’ legt Willy uit. ‘De stal werd al in 2004 bedacht door de Universiteit van Wageningen, maar de plannen hebben tot 2010 op de plank gelegen. Niemand wilde zijn vingers branden aan zo’n nieuw project. Vencomatic wel, en heeft daar veel eigen geld in gestoken. Dat hebben ze echt goed gedaan. Nu wordt het echter een heilloze weg, omdat het concept steeds verder wordt uitgehold.’
‘Wij zijn bang voor de toekomst, bang dat het Rondeel zijn unieke eigenschappen verliest en een standaardbedrijf wordt. Rondeel is ook het visitekaartje van de pluimveehouderij. Als dit omvalt, is dat niet goed voor de sector.’ Ondertussen denkt ook het moederbedrijf van de Rondelen na over betere opbrengsten. Met meer Rondeelstallen kan de logistiek efficiënter worden ingericht en zijn de kosten voor de verkoop en marketing van de Rondeeleieren relatief minder groot. Willy is daarom blij als er in 2016 een tweede franchisenemer bij komt en een vierde Rondeel wordt gebouwd. ‘Tot mijn schrik en verbazing werd dit Rondeel echter anders gebouwd,’ vertelt de pluimveehouder. ‘In plaats van 30.000 dieren, zoals in mijn stal, werden er 36.000 dieren gehuisvest.
Om voor meer vierkante meters per kip te zorgen werden er stellages gebouwd in de dagverblijven - maar de bosrand werd niet uitgebreid en bovendien overkapt.’ Ook bleef de dure mestdrogingsinstallatie bleef achterwege. ‘Dat waren niet de regels waar ik aan moest voldoen en voor betaalde – en het is niet hoe ik het concept voor me zie,’ vertelt Willy. De vierde stal kan zo echter wel een stuk goedkoper dan Rondeel Ewijk produceren. De oorspronkelijke, eerlijke prijs wordt ondertussen enkel voor de Rondeeleieren die in de supermarkt terecht komen gehanteerd. ‘Op geen enkel moment heeft mijn stal geld opgeleverd’, zegt Willy. In oktober 2016 kiest de pluimveehouder er daarom voor geen kippen meer te nemen. Vijf jaar na de opening, de slingers en de ballonnen, staat de stal leeg.
“De stal werd al in 2004 bedacht door de Universiteit van Wageningen, maar de plannen hebben tot 2010 op de plank gelegen. Niemand wil de zijn vingers branden aan zo’n nieuw project. ”
“Het speelt in je gezin door, het speelt in alles door. Eigenlijk had ik de hoop dat we er toch nog uit zouden komen.” Vanaf dat moment is het stil in het Rondeel – en al snel klopte de bank aan bij Willy. Vencomatic heeft recht op de eerste koop en biedt ver onder de waarde van de stal. Instappen is moeilijk: om de eieren als Rondeelei te mogen verkopen, zijn geïnteresseerden afhankelijk van het moederbedrijf. Wanneer de miljoenen kostende stal veel minder oplevert blijft Willy met een enorm gat in de financiering achter en trekt de bank ook voor de stal in Beuningen de financiering terug. Het einde van het Rondeel zou daardoor zo maar het einde van Willy’s pluimveehouderij kunnen zijn. Willy kijkt naar zijn handen. ‘Het is zwaar,’ zegt de pluimveehouder. ‘Het speelt in je gezin door, het speelt in alles door. Eigenlijk had ik de hoop dat we er toch nog uit zouden komen. Tja. Die hoop is wel weg – maar niet alle hoop.’ Even zwijgt de pluimveehouder, dan staat hij op om zijn trots – de lichte dagverblijven met de bezoekersgang ertussen, de bosrand en de strooiselvloer – te laten zien. Daar, de voersystemen, de doorgang
naar de nachtverblijven. De achtergebleven veertjes dwarrelen nog even op. ‘Ik heb nergens spijt van,’ zegt Willy. ‘Als ik het achteraf bekijk, hadden we de afspraken beter vast moeten leggen: op papier, niet op basis van vertrouwen. Misschien had ik harder moeten zijn. Toch zou ik er zo weer instappen.’ ‘Ik heb vijf jaar ontzettend genoten van deze manier van werken, de mensen over de vloer; dat ga ik missen. Daarom zijn we nog steeds aan het kijken of we een oplossing kunnen vinden. Als ik het geld had, zou ik er vandaag nog verder mee gaan. Misschien moet ik een crowdfunding starten. Tóch verder kunnen. Ik vraag me af of we de tijd nog hebben.’ De pluimveehouder recht trots zijn rug voor de laatste foto’s voor de stal. In de verte raast de weg, Willy zwaait. De stilte keert weer terug in het Rondeel – maar hopelijk niet voor lang. Door Marieke Creemers (tekst) en Hilde Segond von Banchet (fotografie & vormgeving)
Is er nog tijd? Willy wil graag met een grote, betrokken achterban zijn Rondeel vrij kopen en omvormen tot een bedrijf waar aandeelhouders inspraak hebben en waar nieuwe plannen, zoals de inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, verder worden ontwikkeld. Heb jij een idee, een plan of de wil om te helpen? Neem dan contact op via rondeeltekoop@gmail.com