FD Landbouwbijlage mei 2015 by Ward Media

Vrijdag 1 mei 2015

â&#x20AC;&#x153;Koeien vreten meer van kruidenrijk gras dan wanneer ze alleen een rantsoen krijgen van productiegras en krachtvoer en zijn daardoor beter in staat meer melk te producerenâ&#x20AC;? Hessel Agema, topfokker en weidevogelboer in Kollumerpomp

Landbouw

Pagina 48

!"#$$%&'()* +*,-%.*%'/0 ,"/ .* )%'/0&--1&"/.+-$2

Maak ook kennis met de voordelen van AgriMestMix速 AgriMestMix速 is een natuurlijk mineralenmengsel ter verbetering van de kwaliteit van drijfmest. Door toevoeging van het middel wordt de stikstof namelijk beter in de mest behouden en komt het gelijkmatiger vrij tijdens het groeiseizoen. Bovendien tonen onderzoeken aan dat de bodemvruchtbaarheid verbetert en het bodemleven wordt gestimuleerd, met meer opbrengst als resultaat. Lees er meer over op www.rinagro.nl.

30%'4*5#4'67 !" ##$ %&'()*+ ,-$.

/#01 23435676869 :::1&!$-;&'1$0 smar t farming

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

Akkerbouw Experimenteren en bijleren bij de overstap naar biologisch Het kost jaren om de bodemvruchtbaarheid te verbeteren. Biologische akkerbouwers Jan Willem en Wridzer Bakker in Munnekezijl schakelden in 2000 over op een biologische bedrijfsvoering. Het is nog steeds experimenteren en bijleren. Simon Talsma

eertig hectare groot was het akkerbouwbedrijf van ouders Wridzer en Aukine Bakker in Munnekezijl. ,,Groot genoeg voor hen, maar te klein om van te bestaan als ik er bij zou komen”, zegt zoon Jan Willem. Er moesten dus stappen worden gezet. ,,Het bedrijf moest groter, in ieder geval moest de omzet omhoog. Maar areaal bijkopen was een kostbare aangelegenheid en dat zou moeizaam gaan”, zegt de jonge boer. Via zijn zus kwamen ze in aanraking met biologische landbouw. ,,Daarmee was ik tijdens mijn opleiding aan Van Hall Larenstein in Leeuwarden ook niet mee in contact gekomen. Maar op de proefboerderij in de Kollumerwaard, hier vlakbij, waren ze er al druk mee. We zijn er ook voorzichtig mee begonnen, omdat we dachten dat er meer geld mee te verdienen was”, zo blikt Bakker terug. Voor de Bakkers was dit een leerzame periode. ,,Duidelijk was dat we meer richting de groenteteelt moesten gaan. Dus niet alleen maar graan, aardappelen en suikerbieten zoals dat hier traditie is. We hebben gekeken

naar gewassen die bij óns passen en bij deze grondsoort, de klei. We kwamen in eerste instantie uit bij bloemkool, boerenkool, rode biet, wortelen en koolraap.” Bij bedrijfsopvolging is vaak sprake van verschillende visies tussen de oude en de jonge generatie. Bij de familie Bakker was daar geen sprake van. ,,Samen zijn we de nieuwe uitdaging aangegaan en het was voor ons allen één groot leerproces. We wisten niets van biologische landbouw, maar gaandeweg zijn we te weten gekomen wat bij ons past en bij ons bedrijf.” Dat het vele experimenteren effect

Wanneer je de lagen op zijn kop zet, kost het veel onnodige energie om alles weer op zijn plek te krijgen

heeft, blijkt uit het feit dat het bedrijf eerder dit jaar een landelijke prijs heeft ontvangen: de Ekoland Innovatieprijs. Gewassen De gewaskeuze is sterk veranderd vergeleken bij de beginjaren. Bloemkool is de hoofdteelt bij BakkerBio, maar daarachter komen tegenwoordig onder meer pootaardappelen, knolselderij, peen, haver en pompoenen. ,,Dat we nu andere gewassen telen dan in de beginperiode heeft ook alles te maken met de markt. Die is leidend en stuurt je een bepaalde richting op.” Elk gewas komt één keer in de zes jaar terug op hetzelfde stuk land. Dat is om te voorkomen dat de bodem uitgeput raakt. In de gangbare landbouw is dat enkele jaren korter. Tussendoor wordt er ook grasklaver geteeld. ,,Dit is een rustgewas, dat de bodem laat herstellen”, legt de akkerbouwer uit. Klaver is in staat, net als andere vlinderbloemigen, om stikstof uit de lucht op te nemen en vast te leggen in de plant. ,,Het zorgt voor een goede beworteling, natuurlijke bemesting en een betere bodemstructuur.” De klaver blijft in de regel één tot anderhalf jaar op een bepaald stuk grond staan, voor er weer een ander gewas wordt geteeld. Andere gewassen die worden geteeld om de grond te verbeteren en niet zozeer voor de verkoop zijn phacelia, erwten en Japanse haver. ,,Er moet altijd iets groeien op het land”, doceert Bakker. ,,De bodem moet groen blijven, want dat is goed voor het bodemleven. Dat leeft van de plantenwortels en wat die afscheiden aan de bodem.” De begroeiing gaat ook uitdroging van de grond tegen. ,,En het zorgt in de zomer en in de winter voor een extra isolatielaag tegen de hitte en kou.” De producten worden vooral verkocht aan de groothandel, supermarkten en groenteboeren in de regio. Een

klein deel wordt verkocht op het bedrijf zelf; in de gelukswinkel, zoals de familie ’m noemt. Om de bodem en het bodemleven blijvend te verbeteren, wordt er bij BakkerBio niet meer geploegd. ,,We werken met drie meter brede bedden waarin we de gewassen zaaien of poten. Net als bij een moestuin zitten er paden tussen. Hier kunnen we overheen rijden. We rijden niet over de andere stukken, want waarom zou je de grond eerst aanwalsen en het daarna weer losmaken? Nergens voor nodig. Door zo te werken creëren we een hogere opbrengst.” Jaar na jaar worden de bedden gebruikt voor de gewassen. Bij deze manier van werken is gps een mooie toepassing. Dankzij de geavanceerde apparatuur kan tot op twee centimeter nauwkeurig over dezelfde paden worden gereden. ,,Gps wordt al wel veel in de akkerbouw gebruikt, maar niet zozeer voor het rijden over vaste paden. In landen als Australië en Amerika is dat al veel algemener”, legt de boer uit. Het ploegen gebeurt al sinds 2007 niet meer. ,,Het is niet natuurlijk. Het bodemleven in de bovenste lagen heeft een functie, dat geldt ook voor het leven in diepere lagen. Wanneer je

De vaste producten als aardappelen en bloemkool zijn er meestal, wanneer je geluk hebt ligt er meer

de lagen op de kop zetten, kost het onnodig veel energie om alles weer op z’n plek te krijgen. Door de bodem met rust te laten, is de grond bijvoorbeeld beter in staat om overtollig water snel weg te laten vloeien in diepere lagen. Droge grond neemt het water beter op dan grond die ondersteboven gehaald is. Ook voor ons was het een gewoonte om ieder jaar te ploegen en de mest in de bodem te brengen. Maar dan is de kracht voor een deel al uit de mest verdwenen, als in het voorjaar de groei op gang komt. Niet echt efficiënt dus.” Bemesting De akkerbouwers maken op hun grond veel gebruik van vaste mest. Het bodemleven profiteert hiervan, stelt Bakker. ,,Kunstmest is puur zout, drijfmest is vaak te zuur en stoot veel ammoniak uit. Allemaal voedingsstoffen die je kwijtraakt, en niet gebruikt voor de teelt van de gewassen.” Volgens de boer maakt de strorijke mest het bodemleven veel actiever. ,,Een deel van de voedingsstoffen is direct opneembaar, maar het grootste deel moet worden geactiveerd. Je moet het bodemleven alle ruimte geven om dit mogelijk te maken.” De mest voor de akkers komt voor een deel van de Charolais-zoogkoeien op de boerderij van zijn ouders. De dieren staan met hun kalveren tot mei op stal en lopen in de zomerperiode in het Lauwersmeergebied. De mest met het haverstro, van het eigen bedrijf, wordt op eigen land uitgereden. Daarnaast wordt er ook mest aangevoerd van een biologische geitenhouder. Kunstmest is in verband met de biologische bedrijfsvoering niet aan de orde. ,,Je krijgt dan een geforceerde groei waarbij er geen bodemleven nodig is.” De familie heeft inmiddels het gevoel dat ze de biologische akkerbouw steeds beter in de vingers heeft. ,,Als je de basis goed hebt, heb je minder last van ziekten en plagen. We zien dat bijvoorbeeld bij onze pootaardappelen”, zegt de ondernemer. ,,In 2007 hebben we er een bedrijf bij gekocht, ook veertig hectare groot. Hier woon ik met mijn gezin. Op dit bedrijf wordt nu zeven jaar biologisch geboerd en we zien echt verschillen met het ouderlijke bedrijf waarop vijftien jaar biologisch wordt geboerd. Aardappelrassen die minder resistent zijn voor de beruchte aardappelziekte phytophthora poten we op het land bij mijn ouders, de resistente rassen bij ons. Onze ervaring is dat dat beter is dan andersom.” Tegenwoordig hebben biologische boeren meer mogelijkheden als het gaat om de bestrijding en het voorkomen van ziekten. Meer dan enkele decennia geleden, stelt Bakker. ,,Zo wordt er veel energie gestoken in de rasveredeling van landbouwgewassen die geschikt zijn voor de biologische teelt. Zo ontstaan er rassen die minder gevoelig zijn voor ziekten en plagen. Ook de onkruidbestrijding is veel beter in de hand te houden. Daar wordt een grote vooruitgang geboekt. Vooral ook weer door met gps te werken. Je weet veel nauwkeuriger waar de gewassen staan en waar je wel of niet moet schoffelen.”

Het bedrijf BakkerBio organiseert 20 juni een open dag Vader en zoon Wridzer en Jan Willem Bakker hebben eerder dit jaar de Ekoland Innovatieprijs biologische landbouw 2015 gewonnen. Foto: Marcel van Kammen

www.bakkerbio.nl

vrijdag 1 mei 2015

AUTOMATISEREN MET LELY

<( =->& 4-"( ("."&"& ?@ 4??( !"#$ '" A-"="&6 9E HE /E

*" A?" B'CC' D"&'(CC# 5?"F"BG-'B' ?G C,'?@C'-B"(-&F IJ !"#$ %"&'"( K"BDL-A' ?4"( ." &?.-F" #?AC#" A&?JL?J M& ,-'F"K("-." A"&&-B 4C& !"#$0G(?.,D'"&

NCC( L"' C##"(K"#C&F(->AB'6 1E

*" @""B' K"'(?,JKC(" @"."J"(A"( .-" , =-DL @CC( A,&' 4??(B'"##"&

innovators in agriculture !"#$ %"&'"( ) *" +,-&."( /01 ) 2111 *% 3""("&4""& ) 5"#6 789/ 0 :/ 9: ;;

GEA Farm Technologies

Royal De Boer Stalinrichtingen BV

(van links naar rechts) Koba 191 EX-94, haar zuster Koba 195 EX-91 en Ella 158 EX-94

‘BVD in onze veestapel zou een groot drama zijn’ Wanneer je kampioenskoeien op stal hebt en een veestapel met gemiddeld 89,3 punten dan ben je natuurlijk heel zuinig op je koeien. Elk geboren kalf bij Nico en Lianne Bons wordt dan ook getest op BVD. ‘Toch denken we erover om voor BVD te gaan vaccineren’, vertelt Nico. ‘Met de hoge gezondheid van onze koeien willen we geen enkel risico lopen.’ Bons Holsteins Koba 191. Wie kent haar niet? Ze is de algemeen kampioene van de NRM 2014 die maar liefst 94 punten voor haar uiterlijk kreeg, een score die maar heel zelden door het stamboek in Nederland wordt uitgedeeld. Koba loopt in de excellente stal van Nico en Lianne Bons in het Zuidhollandse Ottoland samen met nog 63 hele fraaie stalgenoten. Een veestapel die goed is voor maar liefst 89,3 punten gemiddeld voor hun exterieur. Kostbare topkoeien dus waar Nico, Lianne en hun team al jarenlang hoge ogen mee gooien op nationale en internationale shows. Vrij van alles En ook een veestapel met een bijzonder hoge status voor diergezondheid. De Bons-koeien zijn vrij van Para-tbc, Salmonella, IBR én BVD. ‘We willen de allerhoogste gezondheidsstatus voor onze koeien’, geeft Nico de strategie aan. ‘Wanneer we koeien of embryo’s verkopen dan moeten ze op elk bedrijf passen. We willen aan iedere veehouder koeien, stieren en embryo’s kunnen leveren. Dat kan dankzij de hoge gezondheid van onze veestapel.’ Daarbij is de veefokker ervan overtuigd dat hij dankzij de hoge gezondheid van zijn koeien ook de allerbeste resultaten haalt. ‘BVD bijvoorbeeld is een sluipmoordenaar voor je bedrijf. Je herkent dragers in de veestapel niet, ziet niets aan deze koeien, maar ondertussen heb je wel veel problemen met bijvoorbeeld mastitis en een verminderde vruchtbaarheid doordat de weerstand van de veestapel onderuit gaat.’ Het zijn allemaal problemen die zeker in het quotumvrije tijdperk veel geld kosten. ‘Elke liter melk die je mist betekent verlies, koeien krijgen veel meer waarde, dus koeien gezond houden is nog belangrijker.’ Bij Bons-Holsteins worden daarom alle kalveren enkele weken na hun geboorte getest op BVD. ‘We nemen bij het onthoornen ook standaard bloed af van het kalf en testen het op BVD. Het zit in het protocol, dus geen enkel dier slaan we over.’ Bovendien houden Nico en Lianne het bedrijf gesloten en dat betekent dat ze geen dieren aanvoeren op hun bedrijf. ‘Het is voor ons de uitdaging om uit onze eigen Koba’s, Aaltjes, Dikkie’s en Ella’s nog betere koeien te fokken. Het doel is de beste showkoe van de wereld te fokken.’ Ook vaccineren Maar is het consequent en strak monitoren van de veestapel genoeg? Nico realiseert zich dat hij ondanks de BVD-vrije status risico’s loopt. ‘We gaan veel naar keuringen, zowel in Nederland alsook in het buitenland. Boven-

dien krijgen we jaarlijks honderden gasten op ons bedrijf, uit binnen- en buitenland. We weten dat we een risico lopen, maar we moeten er niet aan denken dat we hierdoor een keer een BVD besmetting zouden binnenhalen.’ Nico weet eigenlijk ook de oplossing wel voor deze dreiging. Het vraagt om een kordate aanpak: vaccinatie. ‘Ja, daar denken we heel serieus over na, we moeten onze koeien beschermen. Het zou een groot drama zijn wanneer we door BVD niet meer naar keuringen zouden kunnen gaan en erger nog, waardevolle exclusieve koeien zouden verliezen.’ Voor het vaccineren valt zijn keuze op het Bovela vaccin van Boehringer Ingelheim. ‘Dan hoef je maar één keer per jaar te vaccineren, dus zo min mogelijk stress.’ Nog belangrijker: het werkt ook tegen BVD type 2. ‘Wanneer je beschermt wil je het ook goed doen.’ Met het nationale bestrijdingsprogramma, dat in 2016 tegen BVD (en IBR) start, is Nico dan ook heel blij. ‘We moeten onszelf niet op een eiland zetten, landen om ons heen zijn er al volop mee bezig en wij moeten mee’, is zijn overtuiging. ‘Vooral ook omdat je weet dat BVD veehouders veel geld kost. Dat moet je niet accepteren, daar moeten we met zijn allen wat aan doen.’

Van koe naar showwinnaar: jarenlange voorbereiding Van een koe een showwinnaar maken vraagt jarenlange voorbereiding. Bij Bons-Holsteins staat alles in het teken van keuringsdeelname. Het begint bij de juiste stierenkeus voor de koe, daarna mag er aan de opfok van de kalveren helemaal niets mankeren. Pinken krijgen weidegang en ‘s nachts in de stal hooi gevoerd. Op zo’n 2,5 jarige leeftijd kalven ze wat ouder af zodat ze goed kunnen uitgroeien. Melkkoeien liggen in extra brede boxen met stro erin en in de zomer is er weidegang. Ter voorbereiding op een show krijgt elke koe haar eigen rantsoen en elke week een wasbeurt. Voor de keuring wordt ze nog geschoren en ondanks de goede zorg en voorbereiding is het dan natuurlijk altijd nog afwachten hoe de jury haar gaat plaatsen.

Nico Bons: ‘Elke liter melk die je mist betekent verlies. Koeien gezond houden is daarom nog belangrijker.’

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

Rigoureuze omslag Alles gericht op vogels en planten bij Miedema Natuurlijk Zoveel mogelijk produceren met zo weinig mogelijk koeien. Met veel krachtvoer, gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest lukte het Sjoerd Miedema 20.000 liter melk per hectare te winnen. Plankgas was zijn motto. Maar het roer ging om bij de Haskerdijkster veehouder. Hinne Bokma

n de bedrijfsvoering speelt de natuur tegenwoordig een heel belangrijke rol. ,,Us hert leit by de natuer”, zegt de veehouder. Hij past zijn bedrijfseconomisch model nu aan op agrarisch natuurbeheer. Zijn vader had een traditioneel boerenbedrijf aan de Rigedyk tussen Heeg en Oudega. Sjoerd nam daar het bedrijf van zijn vader over, maar de mogelijkheden om door te groeien waren hem te beperkt. ,,We koene yn Aldegea net foarút, der wiene net genôch kânsen om út te wreidzjen”, aldus Miedema. Uiteindelijk werd aan het Sythústerfjild tussen Haskerdijken en Akkrum een nieuw bedrijf gevonden, waar de mogelijkheden van groei wel aanwezig waren. En groeien deed het bedrijf van Miedema. Er werd veel grond aangekocht, niet alleen in de naaste omgeving van de boerderij, maar ook wat meer afgelegen. In het gebied tussen Heerenveen, Goingarijp en Aldeboarn beschikt de melkveehouder over zo’n 235 hectare. Ongeveer 135 ha is zijn eigendom, de rest wordt gepacht. Aanvankelijk was de werkwijze gericht op een hoge melkproductie, hoe meer hoe beter. Miedema was verslaafd aan kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen. De koeien stonden op stal. ,,Dit ha we twa jier sa dien. Mar doe tocht ik: dit komt net goed. Yn it lân gjin blommen en fûgels. Dat moat oars”, aldus Miedema.

aan hun witte kop(zie foto voorpagina). ,,De bisten passe better yn ús bedriuwsfiering. Se freegje in sobere wurkwize.” De koeien van Miedema zijn iets kleiner en geven minder melk dan de traditionele Holsteiner. Met gemiddeld 330 koeien wordt op jaarbasis zo’n twee miljoen liter melk geproduceerd. Dat komt neer op zo’n zesduizend liter melk per koe per jaar. De gemiddelde melkproductie in ons land ligt op zo’n achtduizend liter per koe. Miedema geeft aan dat zijn Blaarkop-Holsteins sterker zijn, ze hebben minder krachtvoer nodig, minder antibiotica en de veehouder hoeft minder vaak een beroep te doen op de dierenarts. De lagere opbrengsten worden gecompenseerd door lagere kosten. Blaarkoppen zijn geschikt voor nattere weidegronden en structuurrijk voer. ,,Omdat se net sa swier binne ferwâldzje ús kij minder gers”, aldus de veehouder. Waar mogelijk wordt het waterpeil verhoogd.

Hij geeft aan dat de lat hoog ligt. Er wordt veel van de koeien gevraagd. ,,Se moatte it sels dwaan. Se wurde hjir net fertroetele, krije gjin útbalansearre iten. By’t simmer binne se altiten bûten. Se wolle net nei de stâl as it begjint te reinen.” Toch vindt Miedema dat zijn koeien een goed leven hebben. Een deel van de stal is gebouwd als potstal, waar natuurlijk afvalmateriaal als mest en stro zich ophoopt om later op het land te kunnen worden uitgereden. Biodiversiteit Het kruidenrijke grasland van Miedema bevat meer mineralen en vitaminen dan gangbaar land. Hij noemt de monocultuur van Engels raaigras, geen kruiden en laag waterpeil, armoedig. De kruiden verbeteren de weerstand van de koeien. Miedema hecht veel waarde aan biodiversiteit: verschillende planten en vogels. ,,Mear plantsjes, mear ynsekten en dêrtroch mear fûgels”, aldus de veehouder. Hoe ver zijn natuurhart gaat blijkt wel uit het feit dat Miedema tussen Haskerdijken en Aldeboarn, in de veenpolder De Deelen, een particulier natuurgebied beheert. Het gaat om De Lytse Deelen en omvat 32 hectare grasland, dat in 2014 zonder beheers- of inrichtingssubsidie is omgezet naar natuurgebied. Het land ligt buiten de ecologische hoofdstructuur, maar wordt wel bijzonder extensief gebruikt. Miedema laat daar zijn jongvee lopen. De veehouder wil in De Lytse Deelen een optimaal leefgebied creëren

voor de grutto’s, kieviten, tureluurs, scholeksters, snippen en andere weidevogels. Het onderhouden van het natuurgebied kost hem geld. Miedema probeert de mensen te betrekken bij zijn natuurproject in De Deelen. Natuurliefhebbers vraagt hij te investeren. Ze kunnen meedoen aan het project Adopteer een are. Hij heeft daarvoor Natuurinvest opgericht, een kennisnetwerk dat boeren, burgers en bedrijven met elkaar wil verbinden. Voor 12,50 euro per are (honderd vierkante meter) kunnen burgers en bedrijven een stukje van De Lytse Deelen ‘adopteren’. Ze helpen daarmee de natuur in stand te houden. Als tegenprestatie geeft Miedema de ‘adoptie-boeren’ informatie over de natuurontwikkeling in De Lytse Dee-

De kij moatte it sels dwaan. Se wurde hjir net fertroetele, krije gjin útbalansearre iten. By’t simmer binne se altiten bûten

len, worden ze uitgenodigd voor een weidevogeldag en wordt hen een rondleiding aangeboden. ,,Sa wie der ferline jier in feestjûn mei Nynke Laverman en Sytse Pruiksma.” Tot nu toe hebben zestig mensen een of meer ares geadopteerd. ,,Der is ien by, dy’t seis are hat”, aldus Miedema. Hij vindt de betrokkenheid van de burgers bij de natuur van groot belang. De terugtredende overheid dwingt de maatschappij min of meer te investeren in natuur. Kening fan de Greide Miedema is actief lid van het netwerk van weidevogelboeren van de Vogelbescherming en hij is een enthousiast lid van het burgerinitiatief Kening fan de Greide, een club van betrokken en enthousiaste eenlingen die samen kiezen voor een nieuwe, multidisciplinaire aanpak om de toekomst van het weidelandschap aan de kaak en veilig te stellen. Over anderhalf jaar hoopt Miedema zich biologisch boer te kunnen noemen. Dan is de grond schoon en kan worden gewerkt volgens de biologische regels. Naast natuurboer is Miedema ook ondernemer. Hij heeft vier medewerkers om zijn bedrijf draaiende te houden. Zelf melkt hij één dag per week. ,,Ik mei graach melke, mar it leafst net alle dagen.” Hij heeft het druk om zijn bedrijf te runnen, om op de natuur te passen. Daarbij is hij zich er terdege van bewust dat het houden van ruim driehonderd koeien en het creëren van zoveel mogelijk ruimte voor de weidevogels soms best een lastige opdracht is.

De terugtredende overheid dwingt de maatschappij min of meer te investeren in natuur

Hij is inmiddels een vogelman in hart en nieren geworden en werd zelfs voorzitter van de Fûgelwacht Akkrum. Hij richtte ‘Miedema Natuurlijk’ op. Twee jaar geleden werd hij voor zijn weidevogelbeheer beloond met de Sulvren Skries, de prijs voor het beste initiatief op het gebied van agrarisch natuur- en landschapsbeheer in Fryslân. In het kader van het ‘nieuwe boeren’ gingen op het bedrijf van Miedema de ‘grote’ Holstein-Frisians de deur uit en werden vervangen door Blaarkop-Holsteins, te herkennen

Sjoerd Miedema voor het onderkomen van de zorgboerderij op zijn bedrijf waarvan geen gebruik wordt gemaakt. Foto: Marchje Andringa

vrijdag 1 mei 2015

Van alle smaken thuis! Kernactiviteiten van HZPC: Het ontwikkelen van nieuwe rassen en het telen en verkopen van (poot)aardappelen.

Wurde jo útmolken troch de belestingtsjinst? Belje mei ús hoe t it oars kin!

In Nederland bekende consumptierassen van HZPC: Annabelle, Asterix, Berber, Bildtstar, Challenger, Mozart, Platina, Victoria en Vivaldi.

Deskundig, betrouwbaar en betrokken jaarrekeningen Þscale adviezen loonadministratie belastingaangiften bedrijfseconomische adviezen bedrijfsoverdrachten samenwerkingsvormen subsidies

Kweekbedrijf Metslawier

HZPC Holland B.V. Joure

www.hzpc.com

Wi Wismastate 9 Pos bus 52 5 Postbus 8900 AB Leeuwarden 89

Hoofdkantoor Joure

T (0888) 18 18 18 F (0888) 18 18 00 E info@deelstrajansen.nl www.deelstrajansen.nl

www.vdbosmechanisatie.nl Dukdalf 7, 9206 BE Drachten - tel. (0512) 513662

www.veenstrabakkeveen.nl Mandewyk 1-A, 9243 JW Bakkeveen - tel. (0516) 541741

vrijdag 1 mei 2015

Energie wordt een steeds grotere kostenpost in de melkveehouderij. Met een energiezuinig melkkoelsysteem van Mueller kan het energieverbruik op melkveebedrijven behoorlijk worden verminderd. Bijvoorbeeld met de Mueller Scroll en E-Star® koelmachine (allebei TNO getest) en Fre-Heater®. Wilt u weten hoeveel u kunt besparen? Neem contact met ons op om samen te bekijken hoe we uw energierekening omlaag kunnen krijgen. Om het beste uit uw koelsysteem te halen en nog energiezuiniger te koelen, kunt u zelf ook maatregelen nemen. Bijvoorbeeld door regelmatig de koelmachine schoon te spoelen. Of door de koelmachine zo af te schermen dat hij alleen nog maar frisse lucht van buiten aanzuigt. Op onze website staan instructiefilmpjes waarin wordt uitgelegd hoe u dit kunt doen. De melktank De Mueller melkkoeltank vormt de basis van ons productenpakket en onderscheidt zich in kwaliteit, afwerking en koeleigenschappen. De tanks worden geproduceerd in Nederland en zijn leverbaar in horizontale en verticale types. Optimale melkopslag en -koeling Al meer dan 70 jaar is Mueller

- wereldwijd - toonaangevend op het gebied van melkkoeling. In Europa kunnen we onszelf rekenen tot één van de grootste leveranciers. Wat we bieden zijn melkkoelsystemen waarop veehouders kunnen vertrouwen, die aansluiten bij de eisen van de agrarische sector en waarmee flink bespaard kan worden op energiekosten. Bovendien staat onze serviceorganisatie altijd paraat. Voor een onverhoopte storing, het uitvoeren van een onderhoudsbeurt en voor het uiteraard kundig installeren van het melkkoelsysteem. Hiermee zijn veehouders altijd verzekerd van optimale opslag en koeling van de melk op hun bedrijf en is continuïteit in de bedrijfsvoering gewaarborgd. Mueller: • Wereldwijd specialist in het koelen van melk: leverancier in meer dan 50 landen • Extra duurzaam: Mueller Scroll en E-star® koelmachine en FreHeater® • Landelijk 24-uurs servicenetwerk, ruim 50 monteurs • Aantrekkelijk inruilprogramma voor gebruikte tanks • Mogelijkheid tot huren melkkoeltank • Nederlands vakmanschap • Innovatief en ambitieus

Nieuwe financieringsmogelijkheden voor agrarische ondernemers! Agrarische ondernemers hebben behoefte aan alternatieve financieringsbronnen. Reden hiervan is dat banken, door aangescherpte regelgeving, minder mogelijkheden hebben ondernemers te financieren. Vanuit hun agrarische en bancaire achtergrond, hebben Andre Bouwkamp en Bartold van der Waal daarom het crowdfundingplatvorm Agrifinance gestart. Agrifinance bemiddelt in geldleningen tussen agrarische ondernemers en private investeerders. Wilt u bijvoorbeeld investeren in een nieuwe melkstal, dan dient u hiervoor een aanvraag in via de website. Iedere financieringsaanvraag wordt door medewerkers van Agrifinance beoordeeld op rendement, vermogen en onderpand. Afhankelijk van de scores op deze onderdelen, wordt een project ingedeeld in een risicoclassificatie A t/m D. De rente varieert per project en is hoger naarmate het risico hoger is. Een financiering via Agrifinance kan als aanvulling op de financiering bij de bank verstrekt worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een achtergestelde lening via Agrifinance. Maar ook losse objecten, innovaties en starters kunnen voor financiering in aanmerking komen. Uitgangspunt is dat iedere aanvraag op zijn eigen haalbaarheid wordt getoetst.

Ondernemers Bent u agrarisch ondernemer en op zoek naar financiering? Dan kunt u hiervoor een aanvraag indienen bij Agrifinance. Om de aanvraag te kunnen beoordelen, vraagt Agrifinance de meest recente jaarcijfers op van de afgelopen 3 jaar, een goed onderbouwde prognose en eventueel aanvullende gegevens. Op basis hiervan beoordeeld Agrifinance de haalbaarheid van de financiering en wordt het rentepercentage bepaald. Is de aanvraag in de ogen van Agrifinance haalbaar, dan wordt deze op de website geplaatst zodat geïnteresseerde investeerders hierop kunnen inschrijven. Investeerders Bent u gestopt met uw agrarisch bedrijf en bent

u op zoek naar een goede bestemming voor uw geld? Of bent u particulier en op zoek naar een alternatief voor de zeer lage spaarrente? Dan is het mogelijk interessant om (een deel van ) uw geld te lenen aan een of meerdere agrarische ondernemers. Via de website kunt u uw interesse om te investeren in een bepaald project kenbaar maken. De projecten waarop een investeerder kan inschrijven kunnen verschillen qua risico en rendement. Om het risico te spreiden, adviseert Agrifinance de inleg te spreiden over meerdere projecten. Risicobeheersing Agrifinance vindt het van groot belang dat de leningen die tot stand komen tussen geldlener en investeerder passend zijn voor beide partijen. Aan het in kaart brengen en het beheersen van de risico’s welke verbonden zijn aan het lenen van geld, wordt door Agrifinance dan ook veel aandacht besteed. Meer weten? Meer informatie vindt u op onze website, www.agrifinance.nl Ook kunt u ons bellen op telefoonnummer (085)4018175 of (06)26 508 704.

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

Zaadjes Biologische kiemgroenten telen is nog geen peulenschil Als vrijwilliger kwam de Zeeuw Adrie Klaassen ruim dertig jaar geleden terecht in Rottevalle. Met Okke Spahr van der Hoek is hij begonnen biologische taugé te telen. Nu levert hij met De Peuleschil een groot assortiment kiemgroenten en zaden voor particulieren. Simon Talsma

aden op water zetten, wassen, keren, drogen, in porties verpakken, koelen en klaarzetten voor transport. Het is dagelijkse kost voor de ondernemers Adrie Klaassen en Corrie de Waard in hun biologische kiemerij achter hun woning in Rottevalle. ,,Het is net als met koeien, je bent er iedere dag mee bezig. Het werk gaat dag en nacht door”, zegt Klaassen. Na veel experimenteren hebben de twee na ruim dertig jaar een goed lopend bedrijf in de productie van biologische kiemgroenten. Van taugé tot alfalfa en Chinese preischeuten tot broccolikiemen. De smaken variëren van pittig tot mild. Voor op brood, bij een warm of koud gerecht of zomaar tussendoor. Klaassen is geboren en opgegroeid in Terneuzen en kwam min of meer toevallig in Fryslân terecht in de biologische tuinderij. ,,Na mijn havo heb ik gewerkt in de fietsenhandel van mijn vader en bij een suikerfabriek in Sas van Gent. In mijn vrije tijd was ik veel in de natuur te vinden met vrienden. Ik was lid van de vogelwacht en wilde mijn bijdrage leveren aan de verbetering van

het milieu. Ik kwam in contact met de familie Spahr van der Hoek hier in het dorp. Zij woonden hier toen pas en zoon Okke wilde hier achter dit huis een biologisch dynamisch bedrijf beginnen met tuinbouw in een kas met een oppervlakte van tweehonderd vierkante meter. In een weiland van een hectare teelde hij biologische groenten. Een paar extra handen waren meer dan welkom.” Het contact met de Friese familie werd gelegd via Klaassens broer die verkering had met de zus van Okke. ,,Zo kwam mij ter ore dat ze vrijwilligers zochten. Dat leek mij wel wat.

Om te voorkomen dat alles in elkaar groeit, moeten sommige zaden worden geschud, soms meerdere keren per dag

Biologische taugé, klaar voor transport. Foto: Marchje Andringa

En in 1979 betrok ik de woonwagen hier achter in de tuin.” Op het laaggelegen stuk land werden in de eerste jaren verschillende groenten geteeld. ,,Mooie oogsten waren dat. Witte kool voor de productie van biologische zuurkool maar ook pompoenen. We konden de oogst maar amper kwijt en we hebben die moeten opslaan in een leegstaande school in Rottevalle. In de kas hebben we met succes tomaten, paprika’s en komkommers geteeld.” Hoe enthousiast ze ook waren, de opzet was te kleinschalig om van te kunnen bestaan. ,,Ik leefde toen nog van het eerder verdiende zakgeld, woonde in de woonwagen op het erf en had amper uitgaven. We zijn toen begonnen met de teelt van biologische taugé. Biologische wortelen en andere groentes waren toen al beschikbaar, maar biologische taugé niet”, schetst de Rottevalster. In 1982 begonnen Okke Spahr van der Hoek en Adrie Klaassen met de teelt van biologische taugé. ,,Het was een gat in de markt, maar het was moeilijk om aan kennis over de teelt te komen. Het bleek een groot geheim. We konden niet even langs bij de gangbare akkerbouwbedrijven.” De eerste biologische taugé werd geteeld in een kleine cel met een sproei-installatie en een radiator. ,,Het was een kwestie van uitproberen”, blikt de ondernemer terug. Daarna is er een grotere cel gebouwd en tot op de dag van vandaag worden de processen aangepast. De zaken gingen steeds beter en Spahr van der Hoek en Klaassen werden in die jaren in zakelijk opzicht partners. ,,Via de groothandel kwam er een afzetmarkt voor ons product, maar we waren wel erg kwetsbaar met maar één product.” Die kwetsbaarheid was een voorname reden om ook andere kiem-

groenten biologisch te telen. ,,Samen zijn we in mei 1983 met De Peuleschil begonnen. Een peulenschil was het echter niet”, zo zegt Klaassen nu. ,,Het was een moeizame periode, niet alleen in technisch opzicht. Net na de oprichting van onze vennootschap werd Okke ziek. Hij kreeg acute leukemie. Tegenwoordig is leukemie goed te behandelen, maar destijds waren de mogelijkheden beperkter. In oktober 1985 overleed hij.” Adrie en Corrie Klaassen hebben daarna het bedrijf met zijn tweeën voortgezet. De woning met grond is van de ouders van Okke overgenomen. De kas werd afgebroken en het land werd verkocht. ,,Ik wist immers niks van groenteteelt en tuinbouw, dat was niet mijn pakkie-an. Bovendien, de kleinschalige teelt zou nooit levensvatbaar zijn. Wij richtten ons op de productie van biologische taugé.” Vanaf het eerste jaar waren de productiecijfers goed. Op teelttechnisch gebied moest er wel veel worden geleerd en worden geëxperimenteerd, op boekhoudkundig gebied is Klaassen altijd sterk geweest. ,,Dat is een groot voordeel bij het runnen van een bedrijf. Het ondernemen zit in de familie, daar heb ik veel voordeel van gehad”, zegt hij nu. ,,Ik heb altijd geleerd dat de baten voor de kosten uitgaan, zo heeft onze familie ook altijd gewerkt. Ons bedrijf groeide stapje voor stapje.” Er zijn er steeds meer producten ontwikkeld. Iedere kiemgroente vraagt een andere aanpak, weet de kweker. Zo zijn er zaden die binnen enkele dagen kiemen, maar er zijn ook soorten die meer dan een week nodig hebben. Er zijn zaden die op weinig water groeien en zaden die meer vocht nodig hebben. ,,En om te voorkomen dat alles in elkaar groeit, moeten sommige zaden worden gespoeld, soms meerdere keren per dag. Dat betekent heel veel werk en een strakke planning omdat de producten wel op tijd klaar moeten zijn voor ze bij ons weggaan.” Intussen levert het bedrijf negen verschillende kiemgroenten aan vooral de groothandels. Die verkopen op hun beurt weer de producten aan restaurants, natuurvoedingswinkels en andere gelegenheden. Bij het bedrijf werken zes mensen in vaste dienst. Daarnaast is er een groep van twaalf oproepkrachten inzetbaar. Particulieren In 2011 moesten de bakens deels worden verzet. In Europa zorgde de Ehec-crisis ervoor dat de markt voor rauwe groenteproducten als komkommer, paprika en kiemgroenten inzakte. De verspreiding van de Escherichia coli-bacterie leidde in Europa tot enkele tientallen doden. De oorzaak van de uitbraken is waarschijnlijk een verontreinigde partij fenegriekzaden geweest. Doordat lange tijd niet duidelijk was waar de besmetting vandaan kwam, zakte de markt voor verschillende groenteproducten sterk in. Ook taugé werd in de zomer van 2011 genoemd als besmettingsbron. ,,De gehele sector werd hard geraakt en ook ons bedrijf. Onze omzet zakte met 50 procent en helaas konden wij geen beroep doen op compensatiemaatregelen. We hebben in die periode wel werktijdverkorting kun-

nen aanvragen. Het betekende dat er geen ontslagen hoefden te vallen.” De Rottevalster ondernemers hebben in die periode hun plannen om zich ook op de particuliere markt te richten, versneld doorgevoerd. ,,We hebben een webwinkel opgezet. Hier kunnen mensen zaden bestellen en ze thuis uit laten groeien tot verse kiemen.” De zaden zijn niet alleen bij de webwinkel te koop. Ook bij tuincentra, natuurvoedingswinkels en vele boerderijwinkels zijn de zaden in de schappen te vinden. Daarnaast worden de zakjes met zaden ook verkocht aan wederverkopers en groothandels. Deze tak van het bedrijf is nog steeds groeiende. In de nasleep van de Ehec-crisis heeft de particuliere markt een deel van de omzet kunnen opvangen. ,,Maar niet helemaal. Intussen halen we nu bijna 15 procent van de omzet uit de verkoop van losse zaden”, rekent Klaassen uit. Om de verkoop op de particuliere markt te stimuleren staan de eigenaren op verschillende markten. Met Pinksteren zijn ze onder meer te vin-

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

Adrie Klaassen in zijn kiemerij De Peuleschil in De Rottevalle. Foto: Marchje Andringa

den op de markt Smûk & Smikkel in de Blokhuispoort in Leeuwarden. Eerder dit jaar stonden ze in Boxtel op de Groenmoesmarkt, een beurs voor moestuiniers. Alle zaden voor de verkoop voor de particuliere markt worden door echtgenote Corrie verpakt. ,,Een zeer arbeidsintensieve klus die ze tussen alle andere werkzaamheden door doet”, zegt Klaassen trots. Biologisch De zaden die het bedrijf gebruikt komen voornamelijk uit het buitenland. Klaassen noemt vooral Italië, Canada en landen in Azië. Zaden die bestemd zijn als kiemgroente moeten volgens strenge Europese regels, die zijn opgesteld na de Ehec-crisis, uit Europa komen. Invoeren uit landen buiten de Unie is ook mogelijk maar dan moet er een zogenaamd brondocument bij waarbij duidelijk is dat het materiaal onder bepaalde hygiënische omstandigheden is opgekweekt. Voor De Peuleschil betekent het onder meer dat de productie van tau-

gé van bonen uit China gebonden is aan extra strenge eisen. ,,Zaden die je koopt moet je eerst uittesten. Van het water dat langs de bonen is gelopen moet je steekproeven nemen en na goedkeuring mag je die partij bonen pas gebruiken voor de kiemerij”, stelt hij. Daarnaast moet er maandelijks ook een steekproef van alle lekwater worden ingestuurd ter controle. De Ehec-crisis heeft er ook toe geleid dat er nu gewerkt moet worden volgens de strengste voedselveiligheidsnormen (HACCP). Het bedrijf werkte voor de Ehec-crisis al volgens deze systemen en is daar nu ook voor gecertificeerd. Het betekent onder meer dat er een logboek bijgehouden moet worden en dat bezoek moet voldoen aan bepaalde hygiëneeisen. Omdat De Peuleschil zich richt op de biologische teelt zijn er extra eisen. De zaden die worden gebruikt voor de productie van kiemgroenten moeten in het land van herkomst biologisch zijn geteeld. Buitenlandse zusterorganisaties van Skal, de orga-

nisatie die in Nederland controles uitvoert op het gebied van biologische landbouw, controleren en geven certificaten uit bij de biologische landbouw in andere landen. ,,Van bedrijven waarmee wij contact hebben verlangen we dat ze zijn aangesloten

Het is net als met koeien, je bent er iedere dag mee bezig. Het werk gaat dag en nacht door

bij deze zusterorganisaties.” Zaden die de onderneming gebruikt zijn dus niet ontsmet, zoals vaak wel het geval is bij zaden in de gangbare teelt. De biologische kiemerij onderscheidt zich doordat er geen meststoffen worden toegevoegd. Vooral bij de gangbare teelt van taugé wordt dit gedaan, stelt Klaassen. ,,Wij voegen alleen maar warmte en water toe. In de gangbare teelt zorgen de meststoffen ervoor dat er veel meer water wordt opgenomen door de bonen. Dat betekent dat je van een kilo bonen totaal tien kilo taugé haalt. Bij de biologische teelt is dit vier kilo taugé. Dat betekent dat bij ons product bij verwarmen in de pan minder vocht ontstaat dat anders moet worden afgegoten. Ook is het langer houdbaar.” Omdat de sector (gangbaar en biologisch) klein is, is er niet veel budget voor het ontwikkelen van branchespecifieke apparatuur. ,,De telers moeten dus zelf experimenteren met machines die in andere branches worden gebruikt. Iedereen heeft zo zijn eigen geheim. We heb-

ben jaren geleden wel een automatische kiemmolen aangeschaft, maar die voldoet niet aan onze vraag. De machine staat nu werkloos in een hoekje.” Toch is er in de afgelopen jaren wel degelijk geautomatiseerd. ,,Eén van de schudmachines komt uit de aardappelteelt. Onze doseermachine voor de verse kiemen die klaar zijn, is eigenlijk bedoeld voor het inpakken van pasta’s en andere kleverige producten. We hebben deze machine kunnen aanpassen - dankzij subsidies - en we kunnen nu porties samenvoegen tot bijvoorbeeld honderd gram per pakje.” Het betekent dat het bedrijf minder mensen aan het inpakken heeft. ,,Tot 2000 deden we alles nog met de hand. Dagelijks waren er soms achttien mensen aan het inpakken. Nu zijn dat er op een inpakdag zes of zeven en kunnen we in plaats van honderd pakjes per man per uur nu vijfhonderd pakjes kiemgroente per man per uur klaarzetten.” www.depeuleschil.nl

vrijdag 1 mei 2015

Sjoerd en Arjan. Typisch ondernemers met een nine-to-five mentaliteit.

Nieuw! Slim boekhouden met een betrouwbare online totaaloplossing Da’s lekker... tijd overhouden voor een potje tennis met je vrienden. Hoe doe je dat? Met Boekhout van Kromhout. Deze slimme online oplossing van Van der Veen & Kromhout geeft 24/7 inzicht in de prestaties van uw bedrijf. U bent altijd in control en de tijdrovende administratie behoort tot het verleden. Zo kunt u de kostbare uren na vijven besteden zoals u zelf wilt: aan uw relatie, uw kinderen, uw hobby, uw sport of om nieuwe ondernemingsplannen uit te werken.

Ontdek hoeveel tijd u kunt besparen! Ga naar www.boekhoutvankromhout.com

Het gemak van een grotendeels geautomatiseerde administratie Overal en altijd inzicht in actuele cijfers Betrouwbare sturingsinformatie in één muisklik Altijd het advies van uw accountant bij de hand Tijd overhouden voor zaken die er écht toe doen

vrijdag 1 mei 2015

Eet verstandig, eet met kunstmest www.ocinitrogen.com

Wat hebt u gegeten gisteravond? Hollandse pot, Italiaanse pasta, Indiase curry of een smakelijke hamburger? Vraagt u zich wel eens af waar dat eten vandaan komt? Al dat lekkere en gezonde voedsel komt van de boer met behulp van vruchtbare grond, groeizame zaden en voldoende water. Wereldwijd is het de uitdaging van miljoenen boeren om voor ons dagelijks voedsel te zorgen. En dat kan niet zonder kunstmest.

Meer voedsel, minder landbouwgrond In 1960 moesten in Nederland 11 miljoen monden gevoed worden. Anno 2015 zijn dat er bijna 17 miljoen. Tegelijkertijd hebben weilanden en landbouwgrond plaatsgemaakt voor woonwijken, bedrijventerreinen en natuur. Onze boeren moeten steeds zorgvuldiger met de beschikbare grond omgaan. En gelukkig kunnen ze dat. Dankzij efficiënte landbouw-

methodes en kunstmest wordt er meer graan, meer groenten, meer vlees en meer fruit geproduceerd op minder grond. Met verstandig kunstmestgebruik is Nederland een voorbeeld voor de wereld geworden.

Gezond en lekker Kunstmest is een welkome en noodzakelijke aanvulling op het gebruik van organische mest.

Via efficiënte landbouwmethodes en kunstmest lukt het boeren om de grond vruchtbaar en gezond te houden. Kunstmest zorgt voor een effectieve opname van mineralen door de plant. Zo worden voor u de verse boontjes, die lekkere salade en die malse runderlapjes geproduceerd. Meer weten over het nut en de noodzaak van het gebruik van kunstmest? Kijk op www.ocinitrogen.com > Eet verstandig

Eet smakelijk!

”KUNSTMEST IS EEN WELKOME EN NOODZAKELIJKE AANVULLING OP HET GEBRUIK VAN ORGANISCHE MEST.“

Sloten B.V. onderdeel van Nutreco produceert sinds 1958 hoogwaardige jongdiervoeders, waaronder Sprayfo kalvermelk. Vanuit productielocaties Sloten (Fr.) en Deventer wordt Nederlandse zuivel tot waarde gebracht, door export naar meer dan 55 landen. Met haar eindproducten en expertise biedt Sloten wereldwijd effectieve oplossingen voor opfokmanagement. Dat stelt veehouders in staat om de duurzaamheid van hun bedrijven te versterken.

vrijdag 1 mei 2015

DE NIEUWE GENERATIE MULTIFUNCTIONELE IONENWISSELAARS Laagste kosten per m3 water Accepteert u de risico’s nog? Steeds meer veehouders accepteren de risico’s niet meer. Uit de jarenlange praktijkervaring van Remon is gebleken

● in één handeling verwijderen van ijzer, mangaan en schadelijke gassen

dat onbelucht (zuurstofarm)bronwater met een hardheid

● spoelwater slechts 0.6%

van 0 ⁰D een verminderde wateropname veroorzaakt. Dit

● instelbare hardheid (kalkgehalte)

heeft direct negatief effect op de prestaties van uw dieren,

● 12 jaar garantie

zonder dat u dit in de gaten hebt…

● onderhoudsvriendelijk ● 50 tot 70% minder zoutverbruik

Met de nieuwe generatie ionenwisselaars van Remon

door ‘droogzoutbed’-technologie

is dit absoluut verleden tijd. Zorg daarom ook dat uw gezuiverde bronwater gezond en lekker van smaak is door

Online monitoring van:

toevoeging van zuurstof, verwijdering van schadelijke

● waterverbruik

gassen en het behoud van essentiële magnesium- en

● zoutverbruik

kalkmineralen (hardheid van minimaal 4 ⁰D).

● melding bij storingen ● melding bij laag zoutniveau ● aantal cilinders in bedrijf

VRIJBLIJVEND MEER INFORMATIE

0594 64 80 80 info@remon.com www.remon.com

vrijdag 1 mei 2015

Mobiel:

*+ %,-.+ /0!+"*01 23 4+*&5 6++,)+1 7588 ##"

!"#$%&'()

drinken en ijsjes

Koecomfort op maat

Dual waterbed + positiebox Dual waterbed icm. Positiebox zorgt voor minder werk

Stalinrichting

Eiberkamp 2 - 9351 VT Leek Tel. 0594 - 50 17 00

Recht liggen, schone box, weinig strooisel

www.buc-holland.com

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

Melkveebedrijf Agema Kruidenrijk grasland is goed voor ko Melkveehouders Hessel en Ettie Agema combineren natuurbeheer met een hoogproductief bedrijf. Weidevogels én de koeien op het bedrijf profiteren van het kruidenrijk grasland en latere maaidata. Simon Talsma

ij droomt er vaak van. Van lieve vrouwen, beste koeien, mooie paarden en veel natuur - maar dan met zo weinig mogelijk vossen. Melkveehouder Hessel Agema in Kollumerpomp somt in één adem zijn passies in het leven op. De passies heeft hij van zijn ouders meegekregen. Wanneer hij er eenmaal over begint, is hij bijna niet te stoppen. ,,Tot 1978 heb ik met mijn ouders geboerd in Kollum. Daarna kwam ik hier met Ettie, op het bedrijf van haar ouders. We hebben een mooi bedrijf kunnen opbouwen.” Agema begon met het melken van ongeveer tachtig koeien op de Hollandse stal. In 1982 kwam er een ligboxenstal en werd het bedrijf uitgebreid naar honderd melkkoeien. In 1991 molk hij al ruim 120 dieren. Het areaal breidde uit van veertig hectare naar negentig hectare. ,,Eerst hadden we land op verschillende plekken in de omgeving en na de ruilverkaveling van 2004/’05 kwam alle land rondom de boerderij te liggen.” Het maakte het boeren een stuk gemakkelijker.

De ondernemer stak veel tijd en energie in het weidevogelbeheer. ,,Wanneer de eerste grutto’s terugkomen uit Senegal in Afrika en boven onze boerderij vliegen, sta ik altijd te luisteren. En wanneer de mannetjeskieviten weer gaan buitelen, dan heb ook ik last van voorjaarskriebels. Dan breekt voor ons de tijd aan ervoor te zorgen dat er zoveel mogelijk jongen van weidevogels grootgebracht kunnen worden. Dat is op deze boerderij een belangrijk onderwerp.” Om dat voor elkaar te krijgen worden er verschillende, voor de vogels, belangrijke maatregelen genomen. Zo wordt de eerste snede van alle land op het bedrijf niet in één ronde binnengehaald. ,,Dat zou wel zo efficiënt zijn omdat we een loonwerker inhuren, maar het is slecht voor de weidevogels”, betoogt de boer. Het eerste gras wordt in zes of zeven rondes gemaaid. Dat betekent dat er binnen het areaal altijd land is waar niet wordt gewerkt en waar kuikens zich in het hoge gras kunnen verschuilen voor roofdieren. Bovendien blijft tijdens de eerste snede op alle percelen een strook gras staan van vijf meter van-

af een sloot, die als schuilplaats voor de kuikens kan dienen. Op deze stroken wordt ook geen kunst- of drijfmest uitgereden. Sinds op deze manier wordt gewerkt groeien op die stukken land verschillende grassoorten, veel kruiden en bloemen. ,,Dat is goed voor de biodiversiteit. Zo komen er bijvoorbeeld meer insecten, waar de jonge weidevogels weer van profiteren. En het is nog goed voor de koeien ook”, schetst de boer. De kruidenrijke grasstroken worden alleen bemest met vaste mest en stro. De vaste mest wordt normaliter met speciale mestwagens in zeer kleine porties over het land verstrooid om zo snel mogelijk opgenomen te kunnen worden door de planten. Dat moet ruim voor de komst van de weidevogels gebeuren om het broedproces niet te verstoren. ,,De mest die bij ons wordt verstrooid komt echter niet in heel kleine porties op het land. Door de mest in iets grotere porties over het land te verdelen, blijft daaronder voldoende ruimte over voor insecten en wormpjes. Bij kleinere porties zou dat niet het geval zijn”, legt Agema uit. ,,En die insecten en wormpjes zijn belangrijk als voedsel voor de weidevogels.” Waterstand Niet alleen de bemesting en de wijze van maaien zijn belangrijk voor een goede leefomgeving voor de weidevogels en hun jongen. Ook de waterstand is dat volgens de boer. In zijn gebied is het waterpeil, in overleg met boeren rondom, een halve meter verhoogd. Dat heeft een gunstig effect op het bodemleven en de leefomgeving van de weidevogels.

,,Die bodem is de basis voor alle leven, die moet goed zijn.” Bang voor problemen met de bewerking van het land door dit hogere waterpeil is Agema niet. ,,Dat valt hier op de kleigrond best mee. Het enige waarop we moeten letten is dat er niet te zware machines op het land komen.” Dat heeft hij echter niet helemaal in de hand. ,,We laten een groot deel van het werk door een loonwerker doen. We vragen er wel aandacht voor. Al dat mechanisatiegeweld is niet goed voor de grond. Die wordt alleen maar in elkaar gereden waardoor de grond verarmt. Je merkt dat ook wanneer er gekuild is; je ziet na veertien dagen nog de sporen van de zware machines”, zegt Agema. Gezondere koeien Zijn manier van grasbeheer zorgt voor een prima product voor droge koeien en voor een gezonde aanvulling op het rantsoen voor melkkoeien. ,,Het gras wordt apart opgeslagen. De verhouding tussen calcium en fosfor in het voer is beter en de koeien hebben minder problemen in de periode na het kalven. Tevens komt de nageboorte er sneller af.” Ook de hoogproductieve koeien doen het beter op een rantsoen dat de boer ze voorschotelt: een combinatie van kuil afkomstig uit de binnenste delen van de percelen en een kruidenrijk product uit de randen. ,,In de veehouderij en het graslandbeheer wordt alleen maar gesproken over de productiewaarde van gras, de hoeveelheid melk die daarvan te produceren is (de zogenaamde VEM), het gehalte aan droge stof per hectare en dat soort eenheden. Het gaat alleen

Net als bij de mens zitten bij de koe de neus en de mond dicht bij elkaar. Als het eten lekkerder ruikt, wordt er ook meer van gegeten

Hessel en Ettie Agema met een van hun topk

Grutto in een weiland van SkalsumerNatuurbeheer in Kollumerpomp. Foto: Marcel van Kammen

maar om kwantiteit en vaak niet meer om de kwaliteit.” Dat het sturen op kwantiteit geen goede weg is, laat de boer op zijn bedrijf zien. ,,Als we de mengvoerindustrieën hun gang laten gaat, gaan het de verkeerde kant op. Zij willen alleen maar meer verkopen, terwijl dit lang niet altijd goed is voor de koeien.” Volgens Agema zijn koeien die kruidenrijker gras krijgen veel gezonder en kunnen ze met gemak meer produceren. ,,Dat voer ruikt veel lekkerder en koeien zullen er ook meer van eten. Net als bij de mens zitten bij de koe de neus en de

mond dicht bij elkaar. Als het eten lekkerder ruikt, wordt er ook meer van gegeten. Voor een mens is macaroni met veel verschillende ingredienten lekkerder dan kale macaroni. Iets vergelijkbaars zien we ook bij onze dieren: die vreten meer dan wanneer ze alleen een rantsoen van productiegras en krachtvoer krijgen. En daardoor zijn ze beter in staat meer melk te produceren. ” De melkproductie ligt mede door het eten van het veel smakelijker voer op een hoog niveau. De gemiddelde productie op het bedrijf ligt rond de 12.000 liter per jaar. Het ge-

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

koeien én weidevogels

un topkoeien bij het bedrijf in Kollumerpomp. Foto: Marcel van Kammen

middelde in Nederland ligt ongeveer op 8000 liter. Agema’s bedrijf melk jaarlijks ongeveer 1,2 miljoen liter melk met honderd melkkoeien. Topfokker Ook de fokkerij heeft sterk bijgedragen aan het hoge niveau van de dieren. Agema heeft altijd interesse gehad in de veefokkerij en in de zoektocht naar hoogproductieve dieren die bij zijn bedrijf passen. ,,We hebben niet alleen op productie gefokt, maar ook op gezondheid, zoals de conditie van de poten.” Om sneller genetische vooruit-

Al dat mechanisatiegeweld is niet goed voor de grond, die wordt alleen maar in elkaar gereden

gang te boeken, werkt het fokbedrijf veel samen met kennis- en fokkerijorganisaties. ,,Er zit veel informatie in het DNA van de dieren. Onderzoekers kunnen aan het DNA van een pasgeboren dier zien wat de uiteindelijke productiekenmerken zullen zijn. En dan gaat het niet alleen om de productiehoeveelheid maar ook om hoe efficiënt dat dier met zijn voer zal omgaan, hoe de vruchtbaarheid zal zijn en de uiergezondheid.” Zijn inspanningen hebben Agema internationaal een goede naam bezorgd. ,,Veel jongvee gaat naar het buitenland. Hier komen mensen uit

Amerika, Duitsland, Canada maar ook uit Japan. Vooral het bezoek van Japanners is leuk op te zien. Ze zijn in het algemeen kleiner dan westerlingen en hebben wat meer moeite de koeien van soms 1,70 meter hoog goed te bekijken. Ze moeten vaak op een hoopje voer staan om het goed te kunnen zien.” De melkveehouder is dag en nacht bezig met zijn passie om de natuur en zijn bedrijf te verbeteren. ,,Maar ik besef ook dat het betrekkelijk is. We hebben heel veel kampioenskoeien gehad, maar je blijft werken met levende have. Je kunt nog zulke mooie

koeien hebben, maar ook die kunnen zomaar ziek zijn. We blijven met beide benen op de grond staan. Het gaat niet om de macht van het grote geld. Hier is er nog te genieten van het landschap. Hazen profiteren van een andere wijze van maaien. Reekalveren worden hier groot. Het wemelt hier van de vogels: kluten, slobeenden, plevieren, kieviten, gele kwikstaarten, zomertalingen, visdiefjes, scholeksters en tureluurs. Door anders te boeren is er veel biodiversiteit te creëren.” www.skalsumernatuurbeheer.nl

vrijdag 1 mei 2015

Het beste voor al uw werk!

Solcamastraat 21 9262 ND Sumar Tel. 0511-521491 gsm 06-51099723 www.jansmedes.nl

Hoogwaardige kwaliteit brandstoffen Brandstof tank en toebehoren

Hoogwaardige kwaliteit smeermiddelen 24/7 door heel Nederland

Arnhem: 026 3547400

www.ok-olie.nl

3 OKTOBER 2014

Breda: 076 5232818

Staphorst: 0522 239999

www.oliecentrale.nl

Dé voedingsaanpak melkvee

+ 275kg melk

+ 0,05% melkeiwit

+ €165,per koe/jaar

We maken waar wat we zeggen Nummer 1 in melkeiwit en levensproductie

Onze voedingsaanpak Feed2Milk staat voor probleemloos melken met gezonde koeien. De focus ligt op een optimale (ruw)voerbenutting en de beste melkproductie. Dat zorgt immers voor de hoogste voerwinst. Feed2Milk melkt beter! De Jong Fourages - Parrega • T 0515 57 91 50 Fa. K. Politiek - Lollum • T 0517 46 91 31 Weidse Blik - Joure • T 0513 41 61 62 Gebr. Van der Wal Fourage - It Heidenskip • T 0514 52 13 35

Ga voor meer informatie naar: www.forfarmershendrix.nl Boeren met ambitie

vrijdag 1 mei 2015

Door onze jarenlange ervaring op het gebied van agrarisch onroerend goed kunnen wij u van dienst zijn bij:

• JARENLANGE ERVARING IN AANLEG EN ONDERHOUD • VOOR BEDRIJVEN EN PARTICULIEREN • VRAAG PRIJSOPGAVE VOOR UW ERF, WEG OF TERREIN • AANLEG VAN BUITENMANEGES • UW ADRES VOOR VULZAND, MANNEGEZAND

★ ★ ★ ★ ★

Uw adviseur/makelaar voor landelijk gelegen onroerend goed • aan- en verkoop landbouwbedrijven,

Aan- en verkoop van landbouwbedrijven Aan- en verkoop van productierechten Advisering en begeleiding bij onteigening Taxaties t.b.v. overdracht, successie, financiering e.d. Emigratiebegeleiding van agrarische ondernemers naar buitenland

landerijen, woonboerderijen

• taxaties bij aan- en verkoop, bedrijfsovername, bedrijfsbeëndiging

• advies bij onteigeningszaken

• planschade Maak vrijblijvend eens een afspraak.

JOUWERT DE VRIES

• TUINGROND, GRIND EN RODE MIJNSTEEN

A G R A R I S C H E

www.deruiterzandengrind.nl Overijselsestraatweg 18 - 9008 TS Reduzum Tel.: 0566-602340 - mobiel 06-53433933 Fax: 0566-602630

De Lange West 110, 9201 CH Drachten Postbus 609, 9200 AP Drachten Telefoon 0512 – 530422, fax 0512 – 526004

M A K E L A A R D I J

Wurgedyk 15 • 9051 LE Stiens tel. (058) 257 41 32 • E-mail: info@jouwertdevries.nl www.jouwertdevries.nl

Ascon Vrijligbox “OOK UW KOE KAN LANGER MEE” Duurzaam concept qua materiaal, maar vooral voor uw koeien. Geschikt in combinatie met alle boxbedekkingen. Garantie op: recht liggen, lang liggen, schoon liggen, vrij opstaan, vrij gaan liggen en…… 10 jaar garantie.

STALINRICHTING NIEUWBOUW RENOVATIE

www.wateler.nl 0518-481961

info@wateler.nl 06-53333474

MESTVERWERKING MESTOPSLAG

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

Bodem Biodiversiteit holt achteruit Een gezond bodemleven is belangrijk voor een goede ontwikkeling van planten, zorgt voor vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en gaat erosie tegen. Door moderne landbouw en verstedelijking staat het steeds meer onder druk, stelt hoogleraar Wim van der Putten. Interview Simon Talsma

ezonde grond heeft een divers bodemleven dat belangrijke functies heeft. Een van die functies is de omzetting van organische stoffen in mineralen die door planten kunnen worden opgenomen. Boeren zijn er sterk afhankelijk van. Een rijk bodemleven, met een grote hoeveelheid (micro-)organismen, zorgt ook voor een goede bodemstructuur met gaten en holen. Planten kunnen daar beter op groeien; hun wortels kunnen zich daarin optimaal ontwikkelen. Met een goede bodemstructuur kunnen planten het vocht uit diepere lagen beter opnemen, en tegelijkertijd kan het water bij overvloedige regenval beter worden afgevoerd. Een gezonde bodem is ook beter in staat voedingsstoffen vast te houden. Uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater wordt tegengegaan, en met een gezonde plantengroei worden minder broeikasgassen uitgestoten en treedt er geen erosie op. Ook zorgt een rijk bodemleven - onder meer mijten, bacteriën, schimmels en wormen - voor een natuurlijke onderdrukking van ziekten en plagen. Allemaal functies die zeer belangrijk zijn voor de Nederlandse landbouw, stelt deskundige Wim van der Putten. Hij is buitengewoon hoogleraar Functionele biodiversiteit bij de leerstoelgroep Nematologie van Wageningen UR en afdelingshoofd bij het Nederlands Instituut voor Ecologie NIOO-KNAW in Wageningen. Hij is gespecialiseerd in het functioneren van het bodemleven. Volgens hem staat dit functioneren steeds meer onder druk. Intensivering van de landbouw leidt tot een afname van de biodiversiteit in de bodem, maar ook opwarming van de aarde en verstedelijking eisen hun tol. Welke factoren schaden vooral de bodem en in welke mate? ,,Elk van deze factoren heeft veel effect, maar ze zijn anders van aard. Moderne landbouw heeft een aantal negatieve gevolgen. Een hoog niveau van bemesting, intensieve grondbewerking, bodemverdichting en gebruik van bestrijdingsmiddelen hebben allemaal een negatief effect op het bodemleven. De grotere bodemorganismen verdwijnen en wat overblijft lijkt steeds meer op elkaar.” ,,Klimaatverandering heeft weer een ander effect op de bodem. Als het minder vriest, krijgen we steeds meer problemen met de bodemstructuur: in de winter staat de tarwe te verdrinken en in het voorjaar is het moeilijker om een goed zaaibed te krijgen. In het voorjaar en in de zomer krijgen we door klimaatverande-

ring meer te maken met overvloedige regenval of lange droogte, en daardoor raken bodems ook ontregeld.” ,,Verstedelijking heeft veel effect doordat steeds meer bodem wordt afgesloten door bestrating en bebouwing. Verder is de bodem in steden vaak verstoord omdat er steeds in gegraven wordt. Als iedereen ook nog eens z’n tuintje vol legt met stenen en tegels, dan blijft er weinig open bodem over in de stad. Vervolgens moet alle regenwater via het riolenstelsel worden afgevoerd, waardoor bij hoosbuien wateroverlast ontstaat.” In hoeverre is deze afdichting van de bodem, de zogeheten ‘soil sealing’, schadelijk? ,,Het afdichten van de bodem leidt tot het verlies van de meeste bodemfuncties. Daarom zijn die effecten zo groot. Er is berekend dat in een periode van tien jaar in heel Europa een hoeveelheid bodem is afgedicht (gesealed) ter grootte van Luxemburg. Iedereen kan z’n bijdrage leveren door de tuinen niet te betegelen. Wanneer je per se geen gras of bloemenperk wilt, gebruik dan in ieder geval open grastegels of houtsnippers. Regenwater kan beter weglopen wanneer je de bodem zoveel mogelijk openhoudt. Mensen zullen

denken: ‘Ach dat kleine stukje van mij dat loopt zo’n vaart niet’. Maar kleine stukjes zijn toch heel veel als je ze allemaal optelt.” U stelt dat veel bodemleven in Nederland dus al verloren is gegaan door afdichting, klimaatverandering en intensivering van de landbouw. ,,In Nederland is elke vierkante meter al vaak op de schop geweest. Wij hebben bijna geen grond die niet is aangetast. Zelfs het wad wordt regelmatig omgeploegd door vissers. Misschien zijn de duinen nog wel het minst aangetast.” ,,Bouwland is het meest uitgeput. Daar is het gros van de organische stof verdwenen. De organische stof in de bodem is een belangrijke graadmeter voor het bodemleven. In de Flevopolders is er een gradiënt van de oudste naar de jongste polders. In de oudste polders is het organische stofgehalte volgens waarnemingen het laagst. Verder komt veel grasland ook onder druk te staan. Vooral daar waar de veebezetting hoog is en waar regelmatig het grasland wordt omgeploegd en opnieuw ingezaaid.” Zijn er ook mogelijkheden voor herstel van landbouwgronden? ,,Je kunt groenbemesters inzaaien, bouwland af en toe omzetten naar grasland of gewasresten terugbrengen in de bodem of compost uitrijden. Een andere mogelijkheid is om percelen eens in de paar jaar in te zaaien met bio-energiegewassen die veel organische stof in de grond brengen. Zo zijn wilgenplantages heel goed voor de bodem.” ,,Met onder meer de genoemde maatregelen kan de hoeveelheid organische stof en daarmee het bodemleven worden hersteld tot naar een goed niveau. Dat hebben we in enkele onderzoeken onderzocht op lange termijnproefvelden. Bij de proeven hebben we ook landbouwgrond uit

productie genomen. Dat is de beste manier om bodemleven te herstellen. Maar dat duurt tien tot twintig jaar en is dus niet economisch rendabel.” Wellicht kan biologische landbouw daarin een rol spelen, bij het herstel van het organische stofgehalte. ,,Het bodemleven in de biologische landbouw - liever spreek ik over de op organische stof gebaseerde landbouw - kan in een tijdsbestek van tien tot vijftien jaar aanmerkelijk verbeteren. Aandachtspunt is waar alle organische stof vandaan moet komen die daarvoor nodig is. De vraag is ook hoe je de omvormingstijd van conventioneel naar biologisch kunt ver-

De beste manier om bodemleven te herstellen, is landbouwgrond uit productie te nemen snellen, want daar verlies je financieel het meeste rendement. Het duurt nu vele jaren voor een boer in omschakeling dat hij zich biologisch mag noemen. Eigenlijk zou een financieel voordeel in de waardevermeerdering van de grond tot uiting moeten komen.” ,,Om een substantieel beter bodemleven te krijgen met voldoende financiële opbrengst is het echter niet altijd noodzakelijk dat er biologisch wordt geboerd. Het gaat erom dat er wordt gewerkt met een ruime rotatie waarin hoogrenderende gewassen zitten zoals aardappelen, wortelen, uien/prei en ook gewassen die de bodem tot rust brengen (gra-

In april 2007 hadden boeren in Flevoland last van extreme droogte. Door intensivering van de landbouw en opwarming van het klimaat komt de biodiversiteit in de bodem sterk onder druk te staan. Foto: ANP

nen, peulvruchten). In dat systeem moeten gewasresten en strorijke stalmest en compost worden teruggebracht naar de akker. Andere voorbeelden zijn afwisseling met gras/klaversystemen.” Is het achterwege laten van ploegen nog een optie bij het herstel van het bodemleven in combinatie met een hogere financiele opbrengst? ,,Achterwege laten van ploegen hangt sterk af van de omstandigheden, maar kan zeker financieel voordeel hebben. Dat voordeel is echter niet zo groot, want in plaats van ploegen moet je toch de grond losmaken. Voor het bodemleven is het wel goed, maar ook dat hangt af van de grondsoort. Een recent overzichtsonderzoek heeft aangetoond dat in slechts een deel van alle gevallen niet ploegen een voordeel oplevert, maar dat deze effecten sterk omgevingsafhankelijk zijn.” Is de gangbare akkerbouw, gezien de sterke afname van de biodiversiteit in de bodem, een heilloze weg ingeslagen met steeds meer (kunstmatige) bemesting, intensiever (moeten) bestrijden van ziekten en uiteindelijk uitputting van de bodem? ,,Voorlopig kunnen we vooruit met intensieve landbouw, maar in de toekomst is het inderdaad de verwachting dat we naar een tussenvorm moeten gaan waarbij het beste van de verschillende typen landbouw gecombineerd gaat worden. Als je de grond beter in conditie houdt, hoef je minder te beregenen. Wat ook veel gedoe scheelt voor de boer." ,,Een belangrijke vraag hierbij is wat de grondprijs gaat doen. Bij de huidige commerciële grondprijzen is het haast niet mogelijk voor een particulier om nog grond te kopen en met de oogst het geld terug te verdienen. Aan de andere kant is het voor goed bodembeheer wel beter als grond in eigendom van particulieren blijft, want verhuur van grond leidt vooral met korte termijnpacht - nogal eens tot minder goed langetermijnbeheer. En dat het bodembeheer een kwestie is van lange adem, moge duidelijk zijn.” En wat is in de melkveehouderij de invloed van het huidige graslandbeheer met injecteren van mest in de bodem? De luchtkwaliteit verbetert dan wel door minder uitstoot maar het bodemleven wordt om zeep geholpen. ,,Dat hangt wel af van het soort drijfmest, maar het zou inderdaad beter zijn als we in plaats van drijfmest naar een vast product zouden kunnen gaan waarin al meer organische stof zit. Dus naar een tussenvorm tussen drijf- en stalmest. Maar momenteel is iedereen ingesteld - technisch gezien - op drijfmest, dus het vraagt een omslag in denken en doen, en het vraagt investeringen.” ,,Het gebruik van kunstmeststoffen kan de komende jaren ook worden beperkt. We leven in Nederland in een uitzonderlijke situatie waarin we zoveel mineralen via veevoer importeren dat we bijna alles met dierlijke mest kunnen bemesten. Dat is echter niet overal in de wereld zo en zelfs ter aanvulling zijn kunstmeststoffen ook in de toekomst vast nodig.” ,,Het zou veel beter zijn als we terug kunnen naar droge stalmest. Dat levert in eerste instantie nog wel wat financiële en praktische obstakels op maar vanuit milieuoogpunt, de natuur en de biodiversiteit in de bodem is dat veel beter. Uiteindelijk ook in financieel opzicht.”

vrijdag 1 mei 2015

Nieuwbouw, renovatie, onderhoud, reparaties en keuringen van

mestopslagsystemen Pas Mestopslagsystemen is al meer dan 30 jaar dé specialist. Van bouwaanvraag tot eindproduct. Wij leveren: • Emaille silo’s • Betonnen silo’s: prefab elementen, en ter plaatse gestort • Thermoplast silo’s • Kunststof silo’s • Mestbassins • Mestzakken • PVC spankappen • Drijfdekken en linings • Keuringen alle soorten mestopslag

De Giek 31, 9206 AS Drachten Tel. (0512) 582058 Internet: www.pastanks.nl E-mail: info@pastanks.nl

Verlicht de energie rekening van uw bedrijf met LED van De 5 pluspunten van Adurolight 1. Bespaar tot 90% op uw verlichtingskosten Verkrijgbaar bij:

2. Uitstekende lichtkwaliteit 3. Tot maar liefst 41,5% belastingaftrek

Wildkamp Drachten Jade 14-16

Wildkamp Sneek Leidekkersstraat 1

Wildkamp Winsum St. Michaëlsberch 2

www.wildkamp.nl T 0523 - 68 75 00

4. Langste garantie in de markt: 5 jaar 5. Zeer korte terugverdientijd

50.000 BRANDUREN

vrijdag 1 mei 2015

We tillen er zwaar aan....

HELP DIEREN IN NOOD,

OOK BIJ U IN DE BUURT HEFTRUCKS V E R KO O P & V E R H UU R WWW. THEM MEN .NL

ZEEDIJK 12, FERWER T - INFO@THEM MEN.NL

HELP MEE OP UW

EIGEN MA NIER!

w.d ier. nu en 1. Ga naa r ww wilt helpen! kie s zelf hoe u 088 en word 0-7 080 tis 2. Bel gra ur vaste donate giro malige gift op 3. Stort uw een renLot 2329 t.n.v. Die op in Lot ren Die 4. Neem . uw testament 61 (werkd agen 57 5. Bel (030) 241 16.00 uur) als u en 0 10.0 sen tus tie wilt meer informa

Vele dieren leiden een buitengewoon beroerd bestaan; ook in Nederland. Ze worden opgesloten in veel te kleine hokken, ernstig mishandeld, of zonder pardon op straat gezet. Stichting DierenLot trekt zich het lot van deze dieren aan en wil hen graag helpen en vraagt daarbij om uw steun! Dan helpt u, samen met Stichting DierenLot, lokale en regionale dierenhulpverleners in Nederland.

www.dier.nu

Maak kennis met ons unieke Mezu-combisysteem! Ons unieke Mezu-combisysteem is een aanrader voor alle bedrijven die kiezen voor een combinatie van energiezuinige technieken met een maximaal resultaat op het gebied van bronwaterkwaliteit. Het Mezu-combisysteem is uitgerust met een mezu clack voorfiltratie. Deze verwijdert ijzer, mangaan, kalk en reduceert ammonium. Door middel van een vernevelings proces worden eventueel aanwezig Methaangas, waterstofsulfide (H2S) en zwavelstof uit het bronwater verwijderd. Met een calcium carbonaat pakket wordt het water vervolgens weer opgehard; hierdoor bevat het water de gewenste waarde hardheid. Met het geruisloze E.sybox systeem wordt uw leidingnet vervolgens met een stabiele druk gevoed Met een geringe investering kunt u veel besparen op uw waterrekening; kies daarom nu voor het Mezu Combisysteem- dé combinatie van techniek en kwaliteit.

Voordelen Mezu-combisysteem

Vraag NU onze brochure aan!

Praktisch: • Hogere capaciteiten per uur • Standaard waterontharding • Glashelder en zuiver water • Milieuvriendelijk • Gescheiden restwatermodule (=optie)

Financieel: • Verdient zich snel terug • Lage onderhoudskosten • Energiezuinig, besparing tot max. 70% • Waterleidingen en (warm water) apparatuur gaan langer mee.

vrijdag 1 mei 2015

Altijd op zoek naar schonere brandstoffen, met betere prestaties

Veenema Olie, Chemie en Energie Als 100% familiebedrijf weten we wat er bij komt kijken om de zaak draaiende te houden. Als leverancier van Texaco brandstoffen, smeermiddelen, chemie en gassen doen we daarom net dat beetje meer. En als exploitanten bevoorrader van Texaco Tankstations lopen we daarom net dat stapje harder.

Non-stop Veenema T (0515) 42 01 51 |

veenemaolie.nl

Uw DAK is ons VAK De vakman voor nieuwbouw, vernieuwen en onderhoud van

RIETEN DAKEN De rubber specialist voor melkvee en jongvee!

Tevens • isoleren van daken • vernieuwen van dakpannen • leggen van asbestvrije golfplaten ★ Door onze 80-jarige ervaring kunnen wij u over DAKCONSTRUCTIE, ISOLATIE en BRANDBEVEILIGING van advies dienen.

Koematrassen Kuilplaatrubber

Melkstalrubber

Bos Rubber biedt voor iedere koe het juiste comfort! Jongveematrassen

En meer…

Bel vrijblijvend voor advies en offertes: P. T. Roosma Franeker P. Roosma Makkum S. Roosma Oudemirdum

Kijk voor meer informatie op www.bosrubber.nl of bel 0224 - 571 468

E-mail: info@roosma.nl; www.roosma.nl

Bos Rubber | Schagerbrug | Tel. 0224-571468 | www.bosrubber.nl | info@bosrubber.nl

Tel. 0517-392268 Tel. 0515-233021 Tel. 0514-571996 Fax 0515-232317

DE 3 MUSKETIERS UIT DE 5 SERIE.

Tractorrijbewijs 2015

5 redenen om te investeren in één van de 5 serie tractoren

• De juiste trekker in de juiste uitvoering, voor uw bedrijf • Een zeer aantrekkelijke aanschafprijs • Een voordelige ﬁnanciering • Motoren die zuinig omgaan met brandstof • Een voucher voor een meerdaagse trip naar onze fabriek met bezoek aan historische steden en een wijnhuis of een luxe-pakket ter waarde van € 1.500,00 excl. BTW***

DEUTZ-FAHR 5100 G vermogen 97 pk

€ 34.495,-

Netto excl. BTW* Financiering vanaf 0%**

5100 TTV € 49.995,-* Tier 4i motor 95 pk • Traploze transmissie 40 km/u gereduceerd toerental • Automatisch schakelmanagement vooras • Sense clutch powershuttle • 540/540E/1.000 • Banden, 420/70R24 - 480/70R34 • 3 DW ventielen

Uitgebreide info;

www.rijschool-argus.nl info@rijschool-argus.nl

Ook voor andere rijbewijzen.

5100 G Tier 4i motor 97 pk • • • • •

16/16 transmissie met Hi - Lo schakeling Mechanische shuttle onder het stuur Banden 14.9R24, 16.9R34 2 DW hulpventielen Vooras met geintegreerde remmen en draaibare voorspatborden • 2 werklampen voor en 2 werklampen achter • Zwaailamp

5100 C met fronthef pakket € 39.995,-* Tier 4i motor 95 pk • • • • •

Elektronische heﬁnrichting achter Fronthef en aftakas Aftakas 540/540E Banden, 14.9R24 - 16.9R34 Vooras met geïntegreerde remmen en draaibare voorspatborden • 2 werklampen voor en 2 werklampen achter

Het gebruik van originele koelen smeermiddelen wordt aanbevolen

DEUTZ-FAHR LUBRICANTS deutz-fahr.com DEUTZ-FAHR is een merk van * excl. aﬂeverkosten zonder trekhaak achter ** mits goedkeuring DLL actie geldig tot en met 31-05-2015 *** Luxepakket voor de 3 musketiers bestaande uit een luchtgeveerde stoel, 2 extra werklampen achter en 2 op de breedtelichten, bijrijderzitting en ruitenwisser op achterruit

Schoterlandseweg 40 Tel. 0513 - 54 12 14 www.kuperus.org

De beste

bescherming tegen Phytophthora

De beste bescherming, door: • flexibele dosering voor lage, normale en hoge infectiedruk • optimale bladbescherming voor gezonde groei en maximale oogst • allerbeste knolbescherming.

Gebruik gewasbeschermingsmiddelen veilig. Lees vóór gebruik eerst het etiket en de productinformatie.

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

Bernardus Smits tussen de reeds gepote Berltsumer geeltjes op een terp aan de rand van het dorp. Foto: Marchje Andringa

Berltsumer geeltje Een nieuw leven voor traditionele Berltsum was ooit een belangrijke speler in de grove tuinbouw, maar verloor die rol bij de mechanisatie en schaalvergroting in de jaren zestig van de vorige eeuw. Op kleine schaal proberen de gebroeders Smits oude rassen terug te brengen. Peter Halbersma

e binne der wer’, zo zal de tekst ook halverwege juni of begin juli weer luiden als het Berltsumer geeltje in een tiental Friese groente(speciaal)zaken te krijgen is. Het is een dubbele boodschap: het oude ras is terug, en het nieuwe aardappelseizoen is aangebroken. ,,Mensen beginnen hem te herkennen en

kijken er zelfs naar uit. Als een groenteboer ze eenmaal heeft verkocht, dan komen klanten er voor terug. Die ervaring hebben we nu”, zegt Bernardus Smits (40) uit Berltsum. ,,Hij beantwoordt aan de moderne smaak dat mensen meer vastkokende aardappelen willen.” Samen met zijn broer Klaas, handelaar in aardappelen en uien, is Smits enkele jaren geleden begonnen met het terugbrengen van het Berltsumer geeltje. Het is een van de

oude Friese geeltjes, naast het wâldgieltsje (ook terug), Wierumer geeltje en lang geeltje. Op een hectare grond aan de rand van het dorp, letterlijk tegen de uitgestrekte kassen aan, liggen de grijze aardappelruggen er mooi bij in een waterig ochtendzonnetje. Half maart is er gepoot. ,,Dit stuk grond is een terp met cultuurhistorische waarde. Er mochten daarom geen kassen op worden gezet”, vertelt Smits. Een aantal ruggen ligt onder wit zeil. Dat moet het groeiproces versnellen en een gedeeltelijk vroegere oogst mogelijk maken. ,,Twee jaar geleden ging dat overigens niet goed. Toen was er ineens nachtvorst met Koninginnedag en vroor dit deel kapot, omdat het al boven de grond was.” De zogenoemde rotatie van het gewas is één op vier. Smits keert dus elke vier jaar terug op dit stuk. In de tussentijd worden onder meer brouwgerst en uien geteeld. ,,De eis is dat het Berltsumer geeltje in een kleine straal rond het dorp wordt ver-

bouwd. Dus je moet altijd kijken waar er volgend jaar weer land beschikbaar is. Wat ook telt is de grondsoort. We willen telen op zandachtige klei, want dan kun je eerder poten dan op zware grond, en komt het spul half juni ook echt boven”, zegt Smits. ,,Als we meer zouden willen verbouwen, is het dus de vraag of dat wel kan. Iedereen zit hier om grond verle-

Ik heb wat met aardappelen en vind het mooi om een stukje geschiedenis tastbaar beet te kunnen houden

gen. Dat is echt een puzzel. En wij moeten wel aan de voorwaarden van een officieel erkent streekproduct kunnen voldoen.” Smits heeft de streekproducterkenning en ook een certificaat van Waddengoud. Er moet zo’n 25 ton van het hectare land komen dit jaar. Soms maakt succes wel dat de eisen aan een streekproduct wat worden opgerekt, weet Smits. Het bekende Noord-Hollandse ras Opperdoezer ronde wordt volgens de Berltsumer niet meer exclusief in een straal van een kilometer van het dorp Opperdoes verbouwd. Die begrenzing zorgde er eerder voor dat jaarlijks maximaal vier miljoen kilo kon worden geoogst. De vraag was en is een stuk groter. Vader begon Het Berltsumer geeltje stamt uit het laatste decennium van de negentiende eeuw. Toen werd het ras voor het eerst gekweekt. Tussen 1890 en de jaren 1960-’70 van de vorige eeuw nam

Landbouw

Vrijdag 1 mei 2015

Bernardus Smits bij de oogst van Berltsumer geeltjes, vorig jaar. Foto: Johannes Schaaf

Overzicht

Berltsumer groenten De Berltsumer wortel is een winter- een bewaarwortel. Kwalitatief is de Berltsumer wortel, vergeleken met andere winterwortelrassen, de zachtste en de zoetste. De peen kent geen vezeligheid en heeft - zoals sommige andere wortelsoorten - geen dikke pit in het midden. De Berltsumer ui draagt de Friese naam ‘sipel’, die stamt uit het Latijn (cipolla). Dat wijst

er op dat de ui al sinds de Romeinse tijd in Fryslân voorkwam. Het is een vroegrijp gewas, aangepast aan de klimatologische omstandigheden in de provincie. De Berltsumer bruine ui is overvleugeld door de Rijnsburger ui. Aan de Friese gele bronskop (koolraap) zijn de namen van de Friese kwekers Runia en Wassenaar verbonden. Bijna 100 pro-

cent van de koolrapen die in Fryslân verbouwd werden was van dit type. Berltsum vormde daarbij het middelpunt. Vermoedelijk is het geeltje (gieltsje) een echt Fries aardappelras dat al rond 1700 in de provincie voorkwam. In 1800 kwamen er al vijf types van het geeltje voor. Ten eerste zijn dat de woudgeeltjes, vooral geteeld in de Fryske Wâlden door de arbeiders. In

Berltsum als centrum van de grove tuinbouw werd het Berltsumer geeltje geteeld. Er hebben ook een Wierumer, een Hallumer en een Finkumer geeltje bestaan. Een vijftal akkerbouwers zorgt er voor dat deze vijf aardappelrassen bewaard blijven. Alle mutaties zijn van dezelfde kleur.

Fryslân. Een Friese tuinder vroeg wijlen Smits’ vader ermee verder te gaan en met hulp van het centrum voor oud Friese erfgoed, ’t Griene Nêst in Sumar, werd daarna op vermeerdering ingezet. ,,Ik heb iets met aardappelen en ik vind het mooi om een stukje geschiedenis vast te kunnen houden. Eerst deed ik het als hobby en dan is het niet erg dat het wat geld kost, maar inmiddels heb ik met mijn broer ook een machine voor landbewerking aangeschaft en dan moet je er op een moment ook wat aan gaan verdienen.” Smits verkoopt aardappelrooimachines van het merk Dewulf, maar heeft het in de zomer wat rustiger. Dat geeft tijd de aardappelen van het land te halen en te distribueren. In een tiental Friese groentezaken ligt het Berltsumer geeltje weer vanaf half juni, begin juli. ,,Uiteindelijk telt de temperatuur onder de grond, en eigenlijk is het dit jaar nog wat te koud geweest. Vorig jaar waren ze er

op 10 juni, maar ik vermoed dat we dat nu niet halen. Op het Zeeuwse Tholen willen ze altijd de eerste zijn met de nieuwe oogst van de doré, maar voor ons maakt het niet uit of het 10 of 20 juni is.” In het eigen dorp is geen groenteman meer en dus verkoopt supermarkt Spar ze. De Smits’ brengen de aardappelen zelf rond. ,,Dat kost tijd en energie, maar we houden wel van korte lijnen. Er zit toch een prijs aan de verpakking en met de marge van een groothandel wordt de prijs al gauw hoger. Je moet niet vergeten dat we ’t over een aardappel hebben. In de winkel staat de consument lang na te denken bij het schap met de Wereldgerechten van Knorr, maar bij de aardappelen is het gewoon een kwestie van pakken”, aldus Smits. ,,Dat proberen we wel te veranderen in onze sector: dat duidelijk wordt dat er echt wat te kiezen valt.” Een leuke aankleding in de Spar met oude aardappelkisten van opa ‘K.H. Smits’ en een aantrekkelijke

verpakking met het authentieke verhaal moeten de marketing doen. Van de trend te willen weten waar voedsel vandaan komt - na verschillende schandalen met bijvoorbeeld vlees profiteert ook het geeltje.

Tekst: It Griene Nêst

tuinbouw de teelt hand over hand toe. Maar met de mechanisatie en schaalvergroting raakte het geeltje uit de gratie. ,,Hij was redelijk ziektegevoelig en door de enorme vraag naar pootgoed in die tijd werd de opbrengst per hectare belangrijker. Toen is gezegd: andere rassen zijn beter, dus deze gaat aan de kant”, vertelt Smits. ,,Het geeltje heeft nu nog steeds niet de hoogste opbrengst, maar de ziektedruk is minder een issue geworden door moderne bestrijdingsmiddelen.” Ook het tuinbouwdorp Berltsum verloor haar historische rol in de grove tuinbouw. Met eigen rassen, vele akkerbouwers, een veiling, landbouwschool en de titel van ‘twaalfde stad van Fryslân’ was het aandeel in de landelijke teelt er een van belang. Via het water vonden de groenten hun weg door het land. Maar de traditionele rassen verloren hun kracht en daarmee verdween ook de veiling. De akkerbouw-

grond in de richting van Bitgum veranderde in uitgestrekte kassencomplexen. De telers van onder meer paprika’s en tomaten hebben het nu overigens ook weer lastig. Een Zeeuwse verzamelaar van aardappelrassen hield het Berltsumer geeltje in stand. Hij liet celmateriaal uit een Duitse genenbank bewerken en stuurde vier knollen naar

Dat proberen we wel te veranderen in onze sector: dat duidelijk wordt dat er echt wat te kiezen valt

Sipels In de achtertuin van zijn huis laat Smits met enige trots een plastic bakje met zwarte korreltjes zien. Het zijn de zaadjes van de Berltsumer sipel uit de nationale genenbank in Wageningen. De ui is ook een verdwenen ras uit het dorp dat de Smits’ nieuw leven willen inblazen. Ze zijn dit jaar op een stuk van vierhonderd vierkante meter gezaaid en dat moet zo’n duizend kilo opleveren. ,,We gaan kijken hoe deze het doet bij de groenteboer. Het is ook een ras dat past bij de historie van het dorp.” En ook een wortelras vindt mogelijk weer zijn weg terug naar de markt. ,,Dat zaad vermeerdert alleen niet zo snel als de aardappel. Dus dat vraagt tijd.”

DE START BEPAALT DE LEVENSPRODUCTIE De eerste twee maanden zijn bepalend voor hoe een kalf zich ontwikkelt, uiteindelijk tot melkkoe. Met excellente kalvermelk, uitgekiende voerschemaâ&#x20AC;&#x2122;s, advies en begeleiding bij alle aspecten van de opfok legt Sprayfo een sterke basis voor de toekomstige productiviteit van uw veestapel. Benieuwd wat Sprayfo LifeStart voor uw bedrijf kan betekenen? Wij zijn u graag van dienst. Kijk op www.sprayfo.nl voor meer informatie.

vrijdag 1 mei 2015

PERSBERICHT

Westwoud, The Netherlands

M EER

Met de introductie van een leaseconstructie komt stalreinigingsexpert

JOZ KOMT MET LEASE CONSTRUCTIE VOOR ROBOTS

J.Tolsma

JOZ tegemoet aan de roep van de eindgebruiker. Leasen heeft een groot aantal voordelen en tijdens de introductie profiteert men zelfs

Voor al uw grond- en loonwerk!

van een speciale aanbieding: 0% rente bij 36 maanden! Samenwerking met BNP Paribas Lease Solutions Voor de lease is JOZ een samenwerking aangegaan met de BNP Paribas LS, welke zeer veel ervaring heeft met het leasen in de agrarische sector. Met deze ervaring en het specialisme van JOZ is een goede basis gelegd voor een optimale oplossing in zowel financiering als stalreiniging. Voordelen voor de eindgebruiker De eindgebruiker weet precies waar hij/zij aan toe is met vaste looptijd en maandbedragen. De rekening courant wordt niet aangesproken en zodoende blijven liquide middelen voor andere zaken beschikbaar, zoals b.v. voer. Het enige onderpand is de robot. Door deze financieringsvorm blijft er meer financieringsruimte over bij

Wommelserweg 48, 8804 NL Tzum Tel.: 0517-452277 WWW.LOONBEDRIJFTOLSMA.NL

de huisbank. Met deze lease, voor de JOZ-Tech JT200 Evo mestrobot en de Moov voeraanschuifrobot, ontzorgen wij als JOZ de veehouder!

WAAR VUUR IS

...IS ROOK

Wist u dat rook binnenshuis meer slachtoffers maakt dan aids en malaria samen? In Afrika koken vrouwen vaak binnenshuis op houtvuur. Zeer ongezond en bovendien slecht voor het milieu. Dat moet snel veranderen! Daarom helpen we Afrikaanse boerinnen met veilige, energiezuinige kooktoestellen en praktijkgerichte trainingen.

GEEFT U MET MOEDERDAG EEN VEILIGE KEUKEN CADEAU?

Neresi Jere uit Malawi is blij met haar veilige oven. Ze heeft geen last meer van de schadelijke rook en heeft 4x minder hout nodig dan vroeger.

Steun onze Moederdag actie en schenk een Afrikaanse boerin de materialen voor zo’n veilig fornuis. U maakt dan bovendien kans op het kookboek ‘Handboek oven’ van Karin Luiten. Kijk op www.heifer.nl/trouw fd

WIN DIT KOOKBOEK

Hollema Bouw B.V. ! Postbus 98 ! 9230 AB SURHUISTERVEEN T 0512-362255 ! F 0512-362254 ! E info@hollemabouw.nl

NIEUW!

AGRABOUW ! Innovatieve ontwerpen en moderne oplossingen ! Begeleiding vergunningen en eventueel MDV-certiďŹ catie van ontwerp tot realisatie ! Mestkelders van gestort beton ! Emissie-arme stalsystemen ! Systeembouw of maatwerk ! Nieuwbouw, verbouw en upgrading

STALINRICHTING ! Levering en montage Spinder stalinrichting ! Huisvesting kalveropfok voor buiten ! Renovatie bestaande stalinrichting, voerhekmuren etc. ! Vraag vrijblijvende prijsopgave en/of advies ROOSTERS VERVANGEN ! Het vervangen van roostervloeren door nieuwe roosters of emissie-arme vloeren ! Uitvoering d.m.v. speciale apparatuur ! Vraag naar de verschillende mogelijkheden

ASBESTSANERING ! Verwijderen en afvoeren van asbesthoudende golfplaten ! Aanbrengen van nieuwe golfplaten of sandwichpanelen ! Eventueel in combinatie met zonnepanelen ! Wij geven u graag advies voor een totaal aanpak

! ! ! ! !

MELKSTALLEN INBOUW MELKROBOTS LOODSEN / SCHUREN LEVERING BOUWMATERIALEN VERHUUR BEKISTINGSYSTEEM

www.hollemabouw.nl

vrijdag 1 mei 2015

SIM Holland 80 jaar vertrouwde kwaliteit in Noodstroom, Mestverwerking, Mixers en Pompen

NIEUWSGIERIG?

OPEN

HUIS

Specialisten met mest Vanaf heden heeft Sim Holland een vestiging opgericht in Leeuwarden, vanuit Leeuwarden kunnen wij nu ook onze dealers in de noordelijke en oostelijke regio ondersteunen met advies, service en verkoop

Morseweg 13, 8912 BG Leeuwarden Tel. 058 – 2160844 Fax 058 – 2542385 mail: info@sim-holland.nl info: www.sim-holland.nl

VRIJDAG 29 MEI 13.00 t/m 22.00 uur

ZATERDAG 30 MEI 10.00 t/m 18.00 uur

SIM Holland Noord

Locatie: Olde Borchweg 32, Munnekezijl

pommeq Mechanisatie

Agrarisch Recreatie Transport

Sterk in Beweging

Mestrobots • Mestschuiven Voeraanschuifrobots • Royal Mat

Nieuw bij JOZ: leasen!

JOZ b.v. Industrieweg 5 1617 KK Westwoud Nederland

T. +31 (0)228 566 500 F. +31 (0)228 566 570 E. sales@joz.nl

Actie: 0% ren te 3 6 maan

Profiteer van onze introductieactie en lease nu uw Moov en/of JOZ-Tech JT200 Evo tegen voordelige rentetarieven.

den*

Uw voordelen: • Vaste looptijd, vast maandbedrag • Liquide middelen blijven beschikbaar • Alleen robot als onderpand • Er blijft meer financieringsruimte over bij uw huisbank

Home of the clean stable www.joz.nl/leasen

*Kijk voor onze actievoorwaarden op www.joz.nl/leasen

Het bedrijf overnemen

met vertrouwen in de toekomst.

Samen werken aan een succesvolle agrarische bedrijfsopvolging Bedrijfsopvolging vraagt om goede voorbereiding. Daarom werkt de Rabobank samen met u aan een succesvolle overname. Met het Rabo OpvolgersPerspectief ontdekt u waar uw kracht ligt en welke strategie past bij u en uw bedrijf.

Meer weten? Neem contact op met uw accountmanager. Een aandeel in elkaar