NUMMER 6 JAARGANG 2014 HYDRO! IS EEN UITGAVE VAN HYDROSCOPE EN VERSCHIJNT 2 KEER PER JAAR
LEGIONELLACONGRES 2014 HYDROSCOPE
ZEER GESLAAGD!
THERMISCH BEHEER DE MEEST EENVOUDIGE VORM VAN BEHEER DE INTERNE VRAAGBAAK VOOR U OPGESTELD WEET U HOE HET IS GESTELD MET DE KWALITEIT VAN HET WATER IN UW CV-SYSTEEM?
PASTEURISATIE-SYSTEMEN BINNEN DE TU DELFT, INNOVATIE BEKROOND MET CERTIFICERING
THERMISCH BEHEER
Voorwoord HYDRO!
Inhoud 02
Voorwoord
03
Beheer werkt!
04
Pasteurisatie-systemen binnen de TU Delft
DE NAJAARSVERSIE VAN 2014 EN TEVENS DE LAATSTE VOOR DIT JAAR. Beste lezer, gewaardeerde klant, Welkom, ook deze keer weer bij het lezen van onze Hydro! De najaarsversie van 2014 en tevens de laatste voor dit jaar. Wij hopen met deze editie weer aan uw wensen te kunnen voldoen. Wat mag u verwachten? Vertrouwd en toch net weer even anders zijn de artikelen van de TUDelft die u als klant meeneemt in haar ervaringen op het gebied van legionella, de vraagbaak en nieuwsberichten. We hebben ze zoveel mogelijk geschreven vanuit uw behoefte en wensen.
De najaarsversie van 2014
Thermisch beheer is de meest eenvoudige vorm van beheer
Innovatie bekroond met certificering
06
Congres Hydroscope 2014
08
CV-water en het gesloten warmte-distributiesysteem
Aqualab Zuid stelde haar laboratorium open voor onze klanten
BEHEER WERKT!
THERMISCH BEHEER IS DE MEEST EENVOUDIGE VORM VAN BEHEER.
Weet u hoe het is gesteld met de kwaliteit van het water?
11
Vraagbaak
12
Nieuwsfeiten en colofon
Vragen vanuit klanten, installateurs en technische beheerders NUMMER 6 JAARGANG 2014 HYDRO! IS EEN UITGAVE VAN HYDROSCOPE EN VERSCHIJNT 2 KEER PER JAAR
Een hoogtepunt voor ons, en gezien de reacties die we ontvangen hebben ook voor onze klanten, is de recent georganiseerde klantendag. Een korte impressie hiervan vindt u terug in deze Hydro! Mocht u deze dag gemist hebben, in 2015 hopen we er weer een te kunnen organiseren en u dan weer of alsnog te mogen ontmoeten.
LEGIONELLACONGRES 2014 HYDROSCOPE
ZEER GESLAAGD!
THERMISCH BEHEER DE MEEST EENVOUDIGE VORM VAN BEHEER DE INTERNE VRAAGBAAK VOOR U OPGESTELD WEET U HOE HET IS GESTELD MET DE KWALITEIT VAN HET WATER IN UW CV-SYSTEEM?
PASTEURISATIE-SYSTEMEN BINNEN DE TU DELFT, INNOVATIE BEKROOND MET CERTIFICERING
LEGIONELLAPREVENTIE KENT HAAR OORSPRONG IN THERMISCH BEHEER. THERMISCH BEHEER IS DE MEEST EENVOUDIGE VORM
Aantal normoverschrijdingen prioritaire complexen
VAN BEHEER. HOUDT HET KOUDE DRINKWATER KOUD EN HET
2011 - 30 mei 2014
WARMTAPWATER WARM. OM DIT TE GARANDEREN IS DE NEN1006 EEN GOED HANDVAT EN ZIJN DE RICHTLIJNEN UIT DE
200
wordt afgeweken van de installatievoorschriften. Normoverschrijdingen zijn dan de aanleiding om op zoek te gaan naar de oorzaak hiervan. De adviseurs van Hydroscope onderzoeken dagelijks drink- en
150
warmtapwaterinstallaties en komen de meest verschillende oorzaken van normoverschrijdingen tegen. Het vinden van de bron van een normoverschrijding variëert in tijd van 5 minuten werk tot jaren. De bron wordt eigenlijk altijd gevonden, al moet de zoektocht wel
Kevin Kanters Bedrijfsleider
250
WATERWERKBLADEN EN ISSO55 SERIE GOEDE STEUNPILAREN. Legionellaproblemen ontstaan wanneer er bewust of onbewust
Het is wat aan de vroege kant, maar graag maak ik van de gelegenheid gebruik om u te bedanken voor het vertrouwen dat u ook in 2014 in Hydroscope heeft gehad. Voor 2015 wens ik u het allerbeste toe en hoop ik naar de toekomst toe dat u ons blijft waarderen en we de samenwerking die we hebben naar ieders tevredenheid kunnen voortzetten.
300
100
blijven opwegen tegen het resultaat. In het diagram is de zoektocht binnen een aantal woonzorggebouwen
50
in beeld gebracht. Tot aan 2011 werd er door de gebruikers van de woonzorggebouwen onvoldoende aandacht aan beheer besteed. In 2012 is een programma gestart waarbij beheer en eenmalige installatieaanpassingen zijn opgestart. Dit programma is in 2013 afgerond, met tot nu toe meer dan goede resultaten. Het percentage normoverschrijdingen is gedaald van 26% tot 6%.
02 HYDRO!
0
2011
2012
■ Totaal aantal legionellamonsters ■ < 100 kve/liter ■ > 100 kve/liter ■ Percentage normverschrijdingen
2013 2011 140 103 37 26
2014
2012 2013 2014 215 263 143 185 232 134 30 31 9 14 12 6
HYDRO!
03
TU DELFT BESCHIKT OVER EEN VERKLARING VAN KIWA De samenwerking van de TU Delft en Hydroscope heeft geleid tot het certificeringstraject van alle opgestelde pasteurisatie-systemen dat door Kiwa bezegeld is. Een resultaat waar beide partijen met recht trots op mogen zijn!
REDEN VAN TOEPASSING PASTEURISATIE-SYSTEEM
Dit tegenstroomprincipe is gebaseerd op een directe vorm van
Er bestaan een aantal alternatieve systemen die binnen de TU Delft
warmteoverdracht tussen het inkomende en uitgaande water die in
gebouwen zijn toegepast. Dit betreffen filtratie-systemen, koper-
gang treedt op het moment dat er watervraag op de aerosolvormende
zilver-installaties en de huidige pasteurisatie-systemen. Na verloop
tappunten ontstaat. Een energetisch interessant detail is dat het
van tijd werd duidelijk dat met name de pasteurisatie-systemen naar
inkomende water in de boiler al voorverwarmd is door de warmte-
tevredenheid functioneerden. Een voormalig collega van Rob opperde
uitwisseling met het terug te koelen water. De uitgaande temperatuur
het idee om de pasteurisatie-systemen verder te ontwikkelen en toe
is afhankelijk van de aangeleverde temperatuur uitgaande van een
te gaan passen op de aerosolvormende tappunten binnen de TU Delft.
delta T van 5°C. Deze techniek is gebaseerd op het
Een aantal bestaande douches werd hiervoor als pilot geselecteerd.
poortwachtersprincipe. Het toegevoerde koude water wordt hierbij
Aan de hand van deze pilot kon het systeem onder normale
centraal thermisch gedesinfecteerd ten behoeve van een achterliggende
bedrijfsomstandigheden op een juiste wijze getoetst worden op
drinkwaterinstallatie.
functionaliteit en werking. BIJDRAGE HYDROSCOPE De TU Delft heeft gekozen voor het pasteurisatie-systeem, aangezien
Hydroscope heeft als doel het ontzorgen en adviseren van haar klanten.
dit een veilige methode betreft die geen toevoegingen afgeeft aan het
Richting de TU Delft betekent dit dat ze een bijdrage heeft geleverd
drinkwater. Daarbij is het systeem op een heldere manier in kaart
aan het in kaart brengen van de pasteurisatie-systemen, het
te brengen. Een overzichtelijke situatie is hierdoor ontstaan die goed
implementeren van de beheersschema’s in de bestaande
beheersbaar is binnen de complexen van de TU Delft.
Waterbeheerplannen en het begeleiden van het gehele certificeringstraject tot en met het goedgekeurde beheersprotocol.
PASTEURISATIESYSTEMEN BINNEN DE TU DELFT, INNOVATIE BEKROOND MET CERTIFICERING
In samenwerking met de gebouwbeheerders werden vervolgens in de periode erna, op gefaseerde basis, alle aerosolvormende installaties voorzien van pasteurisatie-systemen. Alex van der Brugge is, als één van de gebouwbeheerders, vanaf het begin betrokken geweest bij de standaardisatie van de systemen.
“
ydroscope heeft als doel H het ontzorgen en adviseren van haar klanten.
”
De pasteurisatie-systemen worden volgens opgestelde beheerschema’s
Pepijn Prins, adviseur van Hydroscope, werkt twee dagen per week
onderhouden. Niet alleen correctieve, maar juist ook preventieve
bij de TU Delft om samen met de afdeling Facilitair management en
maatregelen zijn hierin opgenomen. Rob van der Vlies noemt als
Vastgoed de systemen in haar totaliteit actueel en juist functionerend
voorbeeld dat alle pasteurisatie-systemen, inclusief de aangesloten
te houden volgens de door Kiwa opgestelde eisen.
tappunten, om de twee maanden een thermische reiniging ondergaan en jaarlijks onderworpen worden aan een keurings-en onderhoudsrapport.
CERTIFICERING
Op deze wijze blijven de systemen in optimale conditie.
In nauw overleg met de TU Delft en Hydroscope heeft KIWA een certificaat verstrekt voor de aanwezige pasteurisatie-systemen volgens
DE WERKING VAN HET PASTEURISATIE-SYSTEEM
de BRL-K14010-1. Deze zijn geproduceerd en geleverd door Klimaat-
De werking van de techniek berust op een hittebehandeling van al het
Service en geplaatst binnen de complexen van de TU Delft. Om dit te
koude drinkwater dat aan het warmwatersysteem wordt toegevoerd.
bereiken zijn vijf systemen beoordeeld die een representatief beeld
Bij deze hittebehandeling wordt het water in een voorraadvat van
geven van alle aanwezige systemen. Een eis die daarbij gesteld wordt is
SINDS 1 JUNI 2014 BESCHIKT DE TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT OVER EEN VERKLARING VAN KIWA VOOR PARTIJKEUR OP AFNEMERSEISEN, DAT
70 °C tot 80 °C verwarmd. Hierdoor wordt, bij een voldoende lange
dat er een beheersprotocol aanwezig is voor de pasteurisatie-installaties
OPGESTELD IS VOOR DE AANWEZIGE PASTEURISATIE-SYSTEMEN. VANAF 2008 IS DE TU DELFT EEN TRAJECT GESTART OM ALLE AEROSOLVORMENDE
verblijftijd, een mogelijke uitgroei van legionella bacteriën voorkomen.
dat voldoet aan de geldende eisen en richtlijnen. Men moet de
TAPPUNTEN TE VOORZIEN VAN DEZE ALTERNATIEVE DESINFECTIEMETHODE. DE TU DELFT WERD OPGERICHT IN 1842 EN IS MET MEER DAN 20.000
De verwarming vindt plaats in een elektrische- of gasgestookte boiler.
systemen aantoonbaar beheersen en onderhouden. Hieronder valt
STUDENTEN EN RUIM 5.000 PERSONEELSLEDEN DE OUDSTE, GROOTSTE EN MEEST VEELZIJDIGE TECHNISCHE UNIVERSITEIT VAN NEDERLAND. BINNEN
Vervolgens wordt het hete water via een nageschakelde warmte-
bijvoorbeeld het tweewekelijks spoelen van de systemen en jaarlijks
DE TU DELFT IS ROB VAN DER VLIES VERANTWOORDELIJK VOOR DE LEGIONELLAPREVENTIE IN SAMENWERKING MET MARCEL KLOK.
wisselaar, werkend volgens het tegenstroomprincipe, teruggekoeld tot
onderhoud.
een gebruikerstemperatuur van circa 20 °C.
04 HYDRO!
HYDRO!
05
AQUA LAB ZUID STELDE HAAR LABORATORIUM OPEN
DONDERDAG 9 OKTOBER WAS HET WEER TIJD VOOR HET JAARLIJKSE CONGRES VAN HYDROSCOPE. DIT KEER HAD HYDROSCOPE ERVOOR GEKOZEN OM KLANTEN TE LATEN ZIEN WAAR HUN WATERMONSTERS WORDEN GEANALYSEERD. AQUALAB ZUID STELDE HAAR LABORATORIUM OPEN VOOR ONZE KLANTEN. De ochtend begon met een aantal lezingen, waarin kennis op de diverse gebieden van de legionellaproblematiek werden gedeeld. De voorzitter, de heer Bertrand, van de Stichting Veteranenziekte hield een verhaal waarin hij aangaf dat besmetting met legionellose nog steeds enorme desastreuze gevolgen kan hebben. Aansluitend vond een presentatie plaats over de juridische aspecten waar je mee te maken kunt krijgen als je je zorgplicht zoals die in de Drinkwaterwet genoemd staat niet serieus neemt. Ook hoe je als beheerder de drinkwaterinstallatie kunt beheren, kwam aan bod. De ochtend eindigde met een presentatie over het laboratorium. Tot slot en als ontspannen afsluiting van een inspannende dag, hebben de klanten samen met medewerksters van het lab en Hydroscope een rondvaart gemaakt in de Biesbosch. Hydroscope kijkt terug op een geslaagd congres en hoopt dit volgend jaar weer te kunnen organiseren. Hydroscope bedankt alle sprekers, klanten en medewerkers van het lab voor het slagen van ons legionellacongres 2014.
CONGRES HYDROSCOPE 2014 06 HYDRO!
HET LABORATORIUM Nu de lunch mochten klanten een kijkje nemen in het laboratorium. De reacties waren: erg interessant en leerzaam. De aanwezigen kregen een goed beeld van wat er gebeurt nadat de watermonsters zijn genomen.
HYDRO!
07
CHECK REGELMATIG DE WATERKWALITEIT OM PROBLEMEN TE VOORKOMEN
Om problemen te voorkomen is het belangrijk om de waterkwaliteit regelmatig te checken. Dit kan een hoop ellende in uw installatie voorkomen.
U KUNT ZELF AL MET EEN SIMPELE VISUELE PROEF EEN EERSTE INDRUK OPDOEN VAN DE KWALITEIT VAN DIT WATER. Pak een doorzichtig glas of bakje en tap wat cv-water af van het systeem. Wanneer dit water helder en geurloos is, dan heeft u waarschijnlijk prima water in dit gesloten circuit. Is het water echter zwart, troebel of stinkt het zelfs, dan kunt u in de toekomst problemen verwachten in het gesloten circuit. In dit geval adviseren wij dan ook om een uitgebreide analyse op de waterkwaliteit te laten uitvoeren. De analyseresultaten zullen aangeven waar zich een probleem voordoet en in een adviesrapport wordt u geadviseerd welke maatregelen u kunt nemen om toekomstige problemen te voorkomen.
CV-WATER EN HET GESLOTEN WARMTEDISTRIBUTIESYSTEEM Weet u hoe het is gesteld met de kwaliteit van het water in uw cv-systeem of gesloten warmtedistributiesysteem? 8 HYDRO!
VEEL VOORKOMENDE PROBLEMEN IN CV-SYSTEMEN OF GESLOTEN
CORROSIE
WARMTEDISTRIBUTIESYSTEMEN ZIJN O.A.:
Zuurstof in het cv-water is een oorzaak van de vorming van corrosie.
• Dichtslibben van leidingen door vervuiling van het cv-water
Als u vaak de installatie moet bijvullen met drinkwater, dan voegt u
(daling van het rendement is energieverspilling
gelijk weer een hoeveelheid zuurstof toe, waardoor u corrosie bevordert.
• Storing in de installatie
Ook komt zuurstof het cv-systeem binnen door diffusie. Diffusie is het
• Corrosie in leidingen, pompen en verdelers waardoor er op
verplaatsen van zuurstof vanaf een plaats met een hoge concentratie
termijn lekkages ontstaan of pompen defect gaan.
naar plaatsen met een lage concentratie zuurstof. Denk hierbij aan leidingen, membranen, slangen en koppelingen.
Primaire problemen zijn waterzijdige corrosie en kalkafzetting. Als u één van bovenstaande problemen heeft dan is er waarschijnlijk
Ook de zuurgraad (pH) van het water heeft veel invloed op corrosie,
iets mis met de samenstelling van het cv-water!
in combinatie met diverse materialen in de installatie. Tot slot is de geleidbaarheid van het water ook nog van invloed. Er zijn diverse typen
Anderzijds is het ook belangrijk om kalkafzetting en corrosie in
corrosie; denk aan oppervlaktecorrosie, putcorrosie, erosiecorrosie,
de toekomst te voorkomen. Dit kan door de waterkwaliteit te
microbieel bepaalde corrosie en corrosie door spanningsscheuren.
monitoren. Bijvoorbeeld door jaarlijkse monsterneming waaruit blijkt hoe de situatie is.
HYDRO!
9
DE VRAAGBAAK
CV-WATER EN HET GESLOTEN WARMTEDISTRIBUTIESYSTEEM
“
Door de samenstelling van het water te controleren, kunnen we voor u bepalen of er problemen te verwachten zijn in de installatie.
”
DE INTERNE VRAAGBAAK, VOOR U OPGESTELD
KALKAFZETTING
Bij Hydroscope zijn 28 adviseurs dagelijks met
Door de waterkwaliteit van het cv-water en het vulwater in combinatie
drinkwaterinstallaties aan het werk. Hierbij lopen
met hoge watertemperaturen kan kalkafzetting plaatsvinden, waardoor het installatievermogen vermindert en er plaatselijk oververhitting kan
wij tegen nieuwe toepassingen aan en soms
ontstaan. Hierdoor is er weer kans op scheurcorrosie, spanningscorrosie
vraagstukken die niet met ja of nee te beantwoorden
en cavitatiecorrosie.
zijn. Om elkaar op de hoogte te houden van
Al met al kunnen we zeggen dat de kwaliteit van het cv-water of
opmerkelijkheden is er intern een ‘vraagbaak’
warmtedistributiewater de levensduur en het rendement van de
opgesteld. Deze vraagbaak wordt beheerd door
installatie bepaalt.
Rob Hol (adviseur) en nu ook gedeeld met u.
Door de samenstelling van het water te controleren kunnen we voor u bepalen of er problemen te verwachten zijn in de installatie. Tevens geven we gericht adviezen om de waterkwaliteit te verbeteren of op peil te houden. Ook wilt u gaan voor duurzaamheid van de installatie. Om hoge kosten te voorkomen is het raadzaam de installatie regelmatig te monitoren en eventueel bij te sturen. Hierdoor kunt u problemen als corrosie, verkalking of verstoppingen voortijdig aanpakken en voorkomen.
VRAAG 1:
VRAAG 2:
Geeft een brandslanghaspel risico op een legionellabesmetting?
Er zijn een aantal toestellen waar sinds enkele jaren een lagere
Van klanten, installateurs en technisch beheerders krijgen de
beveiligingsklasse voorgeschreven wordt. Bijvoorbeeld bij de
adviseurs van Hydroscope vaak de vraag of een brandslanghaspel
huishoudelijke vaatwassers en wasmachines, maar niet bij de
wel of niet als een aerosolvormend tappunt gezien moet worden
koffiemachine. Hoe zit dit?
en of hier dan geen monster voor legionellaonderzoek van genomen moet worden.
aan de drinkwaterinstallatie worden aangesloten met een niet
Hydroscope kan u het volgende aanbieden om de conditie van het
verstand geven de adviseurs van Hydroscope hier een duidelijk nee
controleerbare keerklep (type EB). Dit staat geheel los van de
betreffende water te controleren:
als antwoord. In de ISSO 55.1, hoofdstuk 3.2 staat aerosolvorming
hoogte van de kraan waarop het toestel is aangesloten.
• Ter plekke: algemene visuele scan op de installatie in combinatie
aan tappunten beschreven. Voor brandslanghaspels staat er dat er
met controle van kleur, reuk, sedimentvorming en pH-meting van
van uitgegaan wordt dat een verzegelde brandslang niet gebruikt
Is een vaat- of wasmachine op een slangwartelkraan met een
het cv-water
wordt en dus geen bron van aerosolen kan zijn.
beluchter (type DA) aangesloten en is de kraan boven het werkingsniveau in het toestel geplaatst, dan is alleen de beluchter
geleidbaarheid, ijzer, troebelheid, kleurmeting, bezinksel volume,
Een brandslanghaspel die verzegeld is en alleen voor nood
ook voldoende als beveiliging tegen terughevelen van water
hardheid, calcium, magnesium en chloride. Eventueel aangevuld
aanwezig is, kunt u dus beschouwen als niet aerosolvormend.
uit de vaat- of wasmachine. Nu lijkt een koffiemachine ook een huishoudelijk toestel en hier wordt wel een controleerbare keerklep
met M-getal, P-getal en opgelost zuurstof
10 HYDRO!
volgende besloten. Huishoudelijke vaat- en wasmachines mogen
Onderbouwd door de regelgeving en het gebruik van gezond
• Monsterneming: analyse van parameters koper, aluminium,
Hoelang duurt het nog voordat hier een lekkage ontstaat?
Namens de werkgroep beveiliging toestellen (WBT) is het
Als er geen aerosolvorming optreedt heeft het onderzoeken naar
voorgeschreven (type EA). Deze zwaardere terugstroombeveiliging
Hydroscope maakt van haar bevindingen een onafhankelijk rapport met
aan- of afwezigheid van legionella in het water ook geen zin.
wordt vereist omdat in een koffiemachine drukopbouw plaatsvindt.
een neutraal advies. Wilt u verdere informatie, schroom dan niet om
Onafhankelijk van het wel of niet aanwezig zijn van legionella in dit
Hier kan dus water uit de koffiemachine (terug) geperst worden in
contact met ons op te nemen!
water, is er geen risico voor de volksgezondheid.
de drinkwaterleiding.
HYDRO!
11
Nieuwsfeiten
Colofon
NUMMER 6 JAARGANG 2014 HYDRO! IS EEN UITGAVE VAN HYDROSCOPE EN VERSCHIJNT 2 KEER PER JAAR
LEGIONELLACONGRES 2014 HYDROSCOPE
ZEER GESLAAGD!
Graydon award 2014 voor financieel gezond bedrijf
HYDRO! verschijnt twee keer per jaar
Hydroscope heeft van kredietbeoordelaar Graydon een award
WILT U REAGEREN?
in ontvangst genomen. Hydroscope behoort tot de top van financieel
U kunt uw reactie sturen naar:
gezonde bedrijven in Nederland.
Hydroscope BV
THERMISCH BEHEER DE MEEST EENVOUDIGE VORM VAN BEHEER DE INTERNE VRAAGBAAK VOOR U OPGESTELD WEET U HOE HET IS GESTELD MET DE KWALITEIT VAN HET WATER IN UW CV-SYSTEEM?
PASTEURISATIE-SYSTEMEN BINNEN DE TU DELFT, INNOVATIE BEKROOND MET CERTIFICERING
Postbus 3238
Hydroscope en Aqualab Zuid werken samen
4800 DE BREDA Of mail naar info@hydroscope.nl
Per 1 juli 2014 werken Hydroscope en Aqualab Zuid samen aan de
REDACTIE:
meest betrouwbare legionella-analyses. Door deze samenwerking
Sylvia Kradolfer, Kevin Kanters, Henk Peelen
beschikt u tevens over nieuwe innovatieve detectietechnieken,
en Bianca van Meerten
zoals PCR, FISS en MALDI-TOF. NUMMER:
Hydroscope heeft een donatie gedaan aan de Stichting Veteranenziekte
Nummer 6, jaargang 2014 Oplage: 2.800 stuks FOTOGRAFIE: Arie Graus ONTWERP: Scheepens reclame adviseurs
Hydroscope heeft een duurzaamheidscertificaat ontvangen
DRUKWERK: Printadvise HYDROSCOPE Hydroscope is Nederlands grootste adviesbureau op het gebied van
Hydroscope heeft een duurzaamheidsscan uit laten voeren
waterkwaliteit en -veiligheid binnen gebouwen. Ons adviespakket is
en is het eerste bedrijf met twee sterren in Nederland.
uitgegroeid van legionellapreventie tot breed advies over drink-, procesen bluswater. We geven persoonlijk, onafhankelijk en resultaatgericht advies dat zich vertaalt in hoge klanttevredenheid en loyaliteit.