ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ -ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ«
Pažuhešhnâme-ye Enghelâbe Eslâmi
ﺳﺎل اول :ﺷﻤﺎرة ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 1391 ﺻﻔﺤﺎت 113-143 :
A Quarterly Scientific – Research Journal on Islamic Revolution Vol 1, No 4, Fall 2012
D I
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ
ﭼﮑﯿﺪه
S f
ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻫﺰاوهاي
o e
1
ارﺗﺒﺎط اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻮﺿﻮع اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ،از ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﺮاواﻧـﯽ در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨـﻪ
v i h
ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .از ﻃﺮﻓﯽ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﯿﺮ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ« از ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﻓﺮاواﻧﯽ را ﭘﯿﺶ روي ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار داده و ﻓﻬﻢ آﯾﻨﺪه ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﻮزه ،از اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺳﺌﻮال ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ« ،ﭼﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑﺮ آﯾﻨﺪه »اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ« در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻧﻘﺶ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﺻـﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
c r
ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺗﻼش اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺴﺖ روش ﮔﻔﺘﻤﺎن و از رﻫﮕﺬر ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻣﺤﺘﻤﻞ و ﻣﻄﺮح در اﯾـﻦ زﻣﯿﻨﻪ ،ﭘﺎﺳﺨﯽ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي ﺳﺆال ﻣﺬﮐﻮر ﺑﯿﺎﺑﺪ .ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﯿﺮ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ« ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﯾﺖ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد. ﮐﻠﯿﺪ واژهﻫﺎ :ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ،آﯾﻨﺪه -1اﺳﺘﺎدﯾﺎر ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳﯿﻨﺎ
ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ91/4/25 :
www.SID.ir
A
Email:m.hazavei@basu.ac.ir
ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻬﺎﯾﯽ91/7/25 :
114
................................................................. 114ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘـﺎ و ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﭘﯿﺮاﻣـﻮن آن از ﻣﺤﻮرﻫـﺎي ﻣﻬﻢ ﭘﮋوﻫﺶ در ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ،رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﺣﺘﯽ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ. ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺎ رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ،ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﻌﻀﺎً ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧـﺪ. ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ 1و ﺑﺮرﺳﯽ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ،اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﺧﺪاد 2از ﺟﻬﺖ ﻧﺤﻮه وﻗﻮع ﺑـﻪ ﻟﺤﺎظ زﻣﺎﻧﯽ و در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﯿﺰ ،اﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع را ﺑﺎ رﻫﯿﺎﻓﺖ آﯾﻨﺪه ﭘﮋوﻫﯽ 3ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ.
D I
از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺪ اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ،ﭘﯿﺮوزي اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن و در ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﺣﺪاﻗﻠﯽ اﻓـﺰاﯾﺶ وزن
ﺳﯿﺎﺳﯽ آﻧﺎن ،ﺑﻮده اﺳﺖ ،و ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪه ﺗﺎ ﻋﻨﻮان ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺤـﻮﻻت اﻃﻼق ﮔﺮدد.
S f
ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ ،ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﺧـﺪاد و آﺳـﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ ،در ﻣـﻮرد اﯾـﻦ
o e
ﺗﺤﻮﻻت ،آﯾﻨﺪه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ و ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت در ﺣـﺎل رﺷـﺪ اﺳﺖ و )ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ از ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ( ،ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻬﻤﺘـﺮﯾﻦ ﻣﺤـﻮر آﯾﻨﺪهﭘﮋوﻫﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﺗﺤـﻮﻻت آن ﺑﺎﺷـﺪ .از اﯾـﻦ رو ﭘـﯿﺶ ﺑﯿﻨـﯽ اﯾﻨﮑـﻪ روﻧـﺪ
v i h
ﺗﺤﻮﻻت آﯾﻨﺪه در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ،وﺿﻌﯿﺖ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﻈﺎم ﺳﺎزي ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد ،ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ دو ﺳﻮﯾﻪ اي ﺑﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘـﻪ و ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺳﻨﺎرﯾﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﻣﻄﺮح و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ از آن اراﺋﻪ ﮐﺮد.
c r
ﺳﺆال اﺻﻠﯽ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ ﺗـﺄﺛﯿﺮي ﺑـﺮ آﯾﻨﺪه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻧﻘﺶ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟
A
1-Gentic study 2- Process study 3-Feuture study
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 115 .............................................................................................
ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮد ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺳﺆال از روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑـﯽ از روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده اﺳﺖ .ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اراﺋﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠـﯽ واﻗﻊﺑﯿﻨﺎﻧﻪ از اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﺑﺮ اﺣﯿﺎء و رﺷﺪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﺑﻨـﺪي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻠﯽ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ ،اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ اﺳﺎس وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎ و ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾـﻦ ﺧـﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي آﻧﻬﺎ در ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﯿﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ و ارﺗﺒـﺎط ارﮔﺎﻧﯿـﮏ آن ﺑـﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﯽﭘﺮدازد .ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﯿﺮ ﻣﻮﺳـﻮم
D I
ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﺗﻘﻮﯾـﺖ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد.
S f
.1ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي :ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ و روش -1-1ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ
o e
ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﺎﺳﺎً در زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﻃﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ .اﮔﺮ ﭼﻪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺪتﻫﺎ از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧـﺪه ﺑـﻮد اﻣـﺎ در ﺳـﺎل 1952زﻟﯿـﮓ ﻫـﺮﯾﺲ،
v i h
زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮاﯾﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ،ﺑﺮرﺳﯽ واﺣﺪﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ از »ﺟﻤﻠﻪ« را ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد. )ﺧﻮاﺟﻪ ﺳﺮوي (35 :1391 ،و آن را ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪ .در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮا ،ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد .ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻘﺶ ﮔﺮاﯾـﯽ در دﻫـﻪ ﻫـﺎي 60و 70
c r
ﻣﯿﻼدي ،ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎﻓﺖ ﻧﯿﺰ وارد ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﮔﺮدﯾﺪ و اﯾﻦ ﻧـﻮع از ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﮔﻔﺘﻤـﺎن را ﻣـﯽﺗـﻮان ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻧﻘﺶﮔﺮا ﻧﺎﻣﯿﺪ و ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﺎﻓﺖ ،ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ ﮐـﻪ زﺑﺎن در آن ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣـﯽ رود .ﺑﻌـﺪﻫﺎ در دﻫـﻪﻫـﺎي 80و 90ﻣـﯿﻼدي ﺑـﺎ رﺷـﺪ ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪ
A
زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﺘﻘﺎدي ،ﻗﺪرت و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي وارد ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدي ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮادي ﭼﻮن ون داﯾﮏ ،وداك و ﻓﺮ ﮐﻼف ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ .ﮔـﺮ ﭼـﻪ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﺎ ﺳﻪ روﯾﮑﺮد ﻋﻤﺪه ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ اﻣـﺎ ﻣﺤـﻮر ﻫﻤـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻧﻘـﺪ ﻣﺤـﺪودﯾﺖ ﻫـﺎ و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻧﻘﺶ ﮔﺮا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ(154 : 1383 ،
www.SID.ir
116
................................................................. 116ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻓﻠـﺴﻔﻪ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﯿـﺸﻞ ﻓﻮﮐـﻮ در دﻫـﻪ 60 ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از زﺑﺎن اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻞ ﺣﻮزه اﺟﺘﻤﺎع را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﺮ ﺳﻮژه ﻫﺎ ﯾﺎ ﻓﺎﻋﻼن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﯿﺪي در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻓﻮﮐﻮ »ﺣﮑﻢ« اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﯾﮏ ﺻﻮرﺗﺒﻨﺪي ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ .وي ﮔﻔﺘﻤﺎن را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از اﺣﮑﺎم را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻨﺪي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣـﯽ ﻧـﺎﻣﻢ (Foucault, 1962: 117) «.ﻣـﺜﻼً ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﮔﺰاره ﻫﺎ و اﺣﮑـﺎﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »اﺳـﻼم ،داراي ﺑﻌـﺪ ﺳﯿﺎﺳـﯽ
D I
اﺳﺖ«» ،ﺣﮑﻮﻣﺖ ،ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﻓﻘﻪ اﺳﺖ« و »ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺎ ﻋﯿﻦ دﯾﺎﻧـﺖ ﻣﺎﺳـﺖ« و ...ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ. ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﻮﺳﻂ آرﻧﺴﺘﻮ ﻻﮐﻼوﺷﻨﺘﺎل ﻣﻮف در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﺑﺴﻂ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﻮﮐـﻮ در ﺣـﻮزه
S f
ﺳﯿﺎﺳﯽ – اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺴﺖ ﻧﻈﺮﯾﺎت اﻓﺮادي ﭼﻮن درﯾـﺪا ،ﺳﻮﺳـﻮر ،ﺑـﺎرت، ﻻﮐﻼن ،ﮔﺮاﻣﺸﯽ و آﻟﺘﻮﺳﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و اﯾﻨﮏ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺎ ﻧﺎم اﯾﻦ دو ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد.(E,laclau and Mouffe, 1985 :180) .
o e
ﻻﮐﻼوﻣﻮف ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﻫﻢ ﭼﻮن دال ﻫﺎي ﺷﻨﺎور )ﻧﺸﺎﻧﮥ( ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖ اﻋﺘﺒـﺎر ،دال ﻣﺮﮐـﺰي، زﻧﺠﯿﺮه ﻫﻢ ارزي و ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ » اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﯿـﺖ ﺗﻨﻬـﺎ
v i h
در درون ﺳﺎﺧﺖ ﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻤﻨﺪ و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧـﻮد داراي ﻫﻮﯾـﺖ ﻧﯿـﺴﺖ« )ﺣﻘﯿﻘﺖ( 534 :1387،
ﮔﺮ ﭼﻪ اﻧﺘﻘﺎداﺗﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻻﮐﻼوﻣﻮف وارد ﺷﺪه اﺳـﺖ اﻣـﺎ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ وﯾﮋﮔﯿﻬـﺎي
c r
ﺧﺎص ،اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻬﻢ ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ در ﺣﻮزه ﻋﻠـﻮم اﻧـﺴﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﮐﻞ ﺣﻮزه اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻮﻟﯿـﺪ و ﺑﺎز ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ.(160 : 1383 ، -1-2ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ روش
A
ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روﺷﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ – اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ اﻣـﺮي ﺑـﺪﯾﻊ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﯾﮏ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑـﺮاي رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ ﻫـﺪف ﭘـﮋوﻫﺶ ﮐﻤـﮏ
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 117 .............................................................................................
ﻣﯽﮐﻨﺪ .از اﯾﻦ رو ﻻزم اﺳﺖ ﻗﺪري ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ روش ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ .در ﮐﺎرﺑﺴﺖ روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺎﺳﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﯾﮏ :ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻓﻀﺎي ﺗﺨﺎﺻﻢ :ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ اﻗﺘـﻀﺎي ﮐـﺎرﺑﺮد روش ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي آن ،ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ اﺳـﺖ .ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬـﺎ ﻫﻤـﻮاره ﺑـﻪ واﺳـﻄﻪ »ﻏﯿﺮ« ﯾﺎ »دﺷﻤﻦ« ﻫﻮﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻌﻨﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ .ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﻏﯿﺮﯾﺖ در ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺑـﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن در ﺳﺎﯾﻪ دﯾﮕﺮي ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ،ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺗﺤﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ آن ﻣﺘﺤـﻮل ﻣﯽﺷﻮد و اﺣﯿﺎﻧﺎً ﺑﻪ زوال ﻣﯽرود و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ .ﺣﻀﻮر ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ ﺧﺼﻢ ،ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬـﺎ
D I
را ﺑﺮاي ﺑﻘﺎء ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزيﻫﺎي ﻣﺪاوم ﺗﺌﻮرﯾﮏ وادار ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺗـﻮان ﺑﺎزﺳـﺎزي ﺧـﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﯿﺪان ﻣﻨﺎزﻋﻪﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ،ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﻪ رﻗﯿﺒﺎن واﻣﯽﮔﺬارد )ﻧﻮذري(35 :1380 ،
S f
دو :ﺗﻌﯿﯿﻦ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن :ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑـﺎ ﺷﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬـﺎي ﻣﺘﺨﺎﺻـﻢ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﻘﻄـﻊ زﻣـﺎﻧﯽ و
ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮد .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق و ﻧﯿﺰ در ﻣﺼﺮ ﻗﺒﻞ از ﺣﺴﻨﯽ ﻣﺒﺎرك و ﭘﺲ از آن ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﻫﻢ
o e
ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺪ و ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻬﻢ در ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﻣﺎن و ﻣﮑـﺎن ﯾـﺎد ﺷـﺪه در ﻣﺜﺎل ،ﮐﺎﻣﻼً ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
v i h
ﺳﻪ :ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺳﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ :ﺑﺮ اﺳـﺎس اﯾـﻦ اﺻـﻞ و ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ ﻧﻈﺮﯾـﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ،ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎﺳﺖ .در ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ روش ،رواﯾﺖ ﺻﺮف رﺧﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﺪف ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺮرﺳـﯽ اﯾـﻦ
c r
روﯾــﺪادﻫﺎ در ﺳــﺎﯾﻪ ﺗﺤــﻮﻻت ﻣﻌﻨــﺎﯾﯽ اﺳــﺖ .در ﺣﻘﯿﻘــﺖ ﺗﺤــﻮﻻت اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ ﻧﺘﯿﺠــﻪ ﮐﺎرﺑــﺴﺖ ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در ﯾﮏ رﻗﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺼﺎﺣﺐ اﻓﮑﺎر ﻋﻤـﻮﻣﯽ اﺳـﺖ از اﯾـﻦ رو ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺮه ﺧﻮرده اﺳـﺖ و ﺑـﺪون درك ﻧﻈـﺎم ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان روﯾﺪادﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻤﻮد.
A
ﭼﻬﺎر :ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﺘﻦ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن :ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ آورده ﺷﺪ ﮐﺎرﺑﺴﺖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻣـﺸﺎﺑﻪ روش ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ درك ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﺳﺖ اﻣـﺎ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﻣﻌﻨـﺎ ﺑـﺪون ﻣـﺘﻦ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ .ﻟﺬا ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺪون ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺘﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻟﻐﺰﻧـﺪه اي اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ اﻓـﺰاﯾﺶ
www.SID.ir
118
................................................................. 118ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﺿﺮﯾﺐ ﺧﻄﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻮن ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎﺗﯽ ،ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎ و ﺳـﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻫـﺎ و ﺑﯿﺎﻧﯿﻪ ﻫﺎ ﺿﺮوري اﺳﺖ .ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آن در ﮔﻔﺘﻤـﺎن ،رﯾـﺸﻪ در دﯾـﺪﮔﺎه ﻫـﺎي ﻣﺎﯾﮑـﻞ ﻫﺎﻟﯿﺪي دارد وي در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎن ﺳﻪ ﻓﺮاﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه دارد ﮐـﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از: »ﻓﺮا ﻧﻘﺶ اﻧﺪﯾﺸﮕﺎﻧﯽ« » ،ﻓﺮا ﻧﻘﺶ ﺑﯿﻨﺎﻓﺮدي« و »ﻓﺮاﻧﻘﺶ ﻣﺘﻨـﯽ« .وي ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻣـﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮاﻧﻘﺶ اول ﻣﺤﺘﻮا را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎﺗﺶ از ﺟﻬﺎن واﻗﻌﯽ ﺗﺠـﺴﻢ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﺮاﻧﻘﺶ دوم از زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﺑﺰاري ﺑﺮاي ورود ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ روﯾـﺪاد ﮔﻔﺘـﺎري ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺴﺖ ﻓﺮاﻧﻘﺶ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﻣﺘﻦ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﻣﯿﺎن ﺧﻮد و ﺷـﺮاﯾﻂ
D I
راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ .و ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد(Halliday, 1971: 332- 4) .
ﭘﻨﺞ :ﻣﺘﻦ و ﻣﻌﻨﺎ و ﮐﺮدارﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ :ﮐﺮدارﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺟﻬـﺖ ﺑﮑـﺎرﮔﯿﺮي
S f
زﺑﺎن ﯾﺎ ﻋﺪم آن ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﺮدارﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ زﺑﺎﻧﯽ و ﮐﺮدارﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﻏﯿﺮ زﺑﺎﻧﯽ. ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ،ﻣﻘﺎﻟﻪ ،ﻣﺘﻮن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ،ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺻـﻮﺗﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺮي ،ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ،وﺑﻼگ ،دل ﻧﻮﺷﺘﻪ و ...ﺟﺰء ﮐﺮدارﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ زﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽ روﻧـﺪ و
o e
ﮐﺮدارﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺗﺤـﺮﯾﻢ ﻫـﺎ ،ﺣﻤﺎﯾـﺖﻫـﺎي ﻣـﺎﻟﯽ ،رأي دادن ﯾـﺎ رأي ﻧـﺪادن ،ﺣـﺒﺲ ،ﺗﻮﻗﯿـﻒ، ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﯽ و ﺿﺮب و ﺟﺮح و ...ﺟﺰء اﻋﻤﺎل ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮزﺑﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺎﻟﺐ آﻧﮑـﻪ ﻫـﺮ
v i h
دو ﻧﻮع ﮐﺮدارﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﯾـﮏ وﯾﮋﮔـﯽ ﻣـﺸﺘﺮك اﻧـﺪ و آن اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮ دو در ﭘـﯽ »ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺧﻮد« و ﺑﻪ »ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪن ﻏﯿﺮﺧﻮد« ﻫﺴﺘﻨﺪ.
در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺧﺎﻃﺮ
c r
ﻧﺸﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان روش ﺗﺤﻠﯿـﻞ و ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ آن در اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در آﯾﻨﺪه ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻻﮐﻼوﻣﻮف در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭼﺎرﭼﻮب
A
ﻧﻈﺮي ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ )ﺑﯿﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ( ﺑﺎﺷـﺪ زﯾـﺮا دال ﻣﺮﮐﺰي اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ در اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ،اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ در درون ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧـﻪ اﺻـﻼح، اﻧﻘﻼب و ﺟﻬﺎد ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ در ﺣـﺎل ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪﺳـﺎزي ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪن و ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ و ﺳﻠﻄﺎﻧﯿـﺴﻢ اﺳـﺖ .و
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 119 .............................................................................................
ﮐﺎرﮐﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﺑﺎﻧﯽ و ﻏﯿﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ رﻫﺒﺮان ﺑﺎﻋﺚ ﺷـﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ اﯾـﻦ ﭼـﺎرﭼﻮب و روش را ﺑـﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻘﺎﻟﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮ ﮔﺰﯾﻨﯿﻢ. -1-3ﻣﺪل ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑـﺮ ﻧﻈﺮﯾـﻪ و روش ﮔﻔﺘﻤﺎن:
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻧﻈﺮﯾﻪ و روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳـﺪ ﻣـﺪل ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﺗﺤـﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ( و آﯾﻨﺪه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي زﯾﺮ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ:
D I
ﯾﮏ .ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻋﺘﺒﺎر :ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ اﺻﻮل ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﯽ ﺷﻮد.
S f
دو .ﻣﻔﻬﻮم ﻏﯿﺮﯾﺖ و ﺗﺨﺎﺻﻢ :ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺑـﻞ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ اﺳـﻼم ﺑـﺎ اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿـﺴﺘﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻣﮑﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ. ﺳﻪ .دال ﻣﺮﮐﺰي :ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺗﺤـﻮﻻت اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﻣﻨﻄﻘـﻪ را در راﺳـﺘﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﺳـﻼم
o e
ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ ،ﻫﻤﺎن اﺳﻼم ﻋﺪاﻟﺖ ﮔﺴﺘﺮ و ﺳﻠﻄﻪ ﺳﺘﯿﺰ و ﺿﺪ اﺳﺘﺒﺪاد اﺳﺖ. ﭼﻬﺎر .ﻧﻘﺶ رﻫﺒﺮان :ﮐﻪ در زﻧﺠﯿﺮه ﻫﻢ ارزي در ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ وﺟـﻮد دارد ﺑـﺴﯿﺎر ﻣﻬـﻢ اﺳﺖ )ﺧﻮاﺟﻪ ﺳﺮوي(35 -34 :1391 ،
v i h
ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺎﻟﺐ در ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ از ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان( ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در درون ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در اﯾـﻦ
c r
ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ و در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺗﺨﺎﺻﻢ و ﻏﯿﺮﯾﺖ ﺳﺎزي، از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﺠﺎد ﮐﺮدارﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﺑـﺎﻧﯽ و ﻏﯿـﺮ زﺑـﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ ﻣﺘـﻮن و ﻣﻌﻨـﺎي ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪن ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﻫـﺎ ﻣـﯽ ﭘـﺮدازد و در اﯾـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﺗـﻼش
A
ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮﯾﻪ و روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪل ﻓﻮق ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ. .2ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ
ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در ﺻﺪد ﻧﺴﺒﺖ ﺳـﻨﺠﯽ ﻣﯿـﺎن اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ .ﮐﺸﻒ و ﺗﺒﯿﯿﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن رﺷﺪ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در
www.SID.ir
120
................................................................. 120ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣـﺴﺘﻠﺰم آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا و ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﺎ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ »اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ«» ،ﺑﯿـﺪاري اﺳﻼﻣﯽ« و »اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ﺑﭙﺮدازﯾﻢ .و ﺳﭙﺲ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﯿـﺮ در ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑـﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺛﺮ ﺑﺨﺸﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ. -2-1اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ
در ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ واژﮔﺎﻧﯽ در ﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ واژه »اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ« ﭘـﯿﺶ از وﻗـﻮع اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ادﺑﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﻣﻮﻟﻮد ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب
D I
اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﻘﺶ اﺳﻼم و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺮﯾﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﯿـﺮي ،ﭘﯿـﺮوزي و ﺗﺪاوم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان اﺳﺖ .ﺷﺎﯾﺪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﮐـﺎرﺑﺮد و
S f
رواج واژه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻏﺮب آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ادﺑﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻏﺮﺑﯽ ﻫﺎ ،دﯾﻦ اﺳﺎﺳﺎً از ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺟﺪا ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و دﯾﻦ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﮑﺮي آﻧﺎن داراي ﻧﻘﺶ ﺻﺮﻓﺎً ﻓﺮدي و ﻧﻪ ﻗﻄﻌـﺎً اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ اﺳﺖ اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم )ﺳﯿﺎﺳﯽ( ﮐﻪ در دﯾﺪ آﻧﺎن ﺑﺮداﺷـﺘﯽ ﺑﻨﯿـﺎد ﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ از
o e
اﺳﻼم ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎﻟﺘﺒﻊ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ اﺳﻼم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﺜﺒﺖ و ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻮت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد .ﮐﻪ در واﻗـﻊ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻔﻬـﻮم از اﺳـﻼم در اﻧﺪﯾـﺸﻪ
v i h
ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﻣﺤﻮر ﺗﺤﻮﻻت و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻠﻘـﯽ ﻣـﯽ ﮔـﺮدد .ﮐـﺎرﮐﺮد اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن دﯾﻦ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در ﺳﺎﻟﻬﺎي 56و 57ﻋﻤـﻼً اﺳـﻼم را ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﯾﻦ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﺑﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﺎﻧﺪن ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺮدﻣـﯽ در ﺳـﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎﯾـﺎﻧﯽ ﻗـﺮن
c r
ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد) .ﺧﺮﻣﺸﺎد (22 :1387 ،در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﯾـﺎ ﺗﻮﺻـﯿﻒ از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ.
-اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﯿﻒ آن دﺳﺘﻪ از ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر
A
اﯾﺠﺎد ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻣﯽﺗـﻮان ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ ﺷﻤﺎر آورد ﮐﻪ ﮔﺮد ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮﮐﺰي )دال ﻣﺮﮐـﺰي( ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻧﻈـﻢ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺑـﺮ ﺗﻔﮑﯿـﮏ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد و ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ اﺳﻼم ﻧﻈﺮﯾﻪ اي ﺟﺎﻣﻊ در ﺑﺎره دوﻟﺖ و ﺳﯿﺎﺳـﺖ دارد ....و ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 121 .............................................................................................
...ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن در ﺗﻘﺎﺑﻞ )ﻏﯿﺮﯾﺖ و ﺗﺨﺎﺻﻢ( ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺪرن و ﺳـﻨﺘﯽ ﮐـﻪ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ادﻏﺎم دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد )ﺣﺴﯿﻨﯽ زاده(17 : 1386 ، اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻘﻂ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺠﺪد ﮔﺮاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ )آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ( ﺑﻠﮑـﻪواﮐﻨﺸﯽ ﺑﻪ ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽﻫﺎ ،زورﮔﻮﯾﯽﻫﺎ و ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد دارد و ﺑـﺎ ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯿﺎن و اروﭘﺎﺋﯿﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ وارد ﮐﺮدهاﻧﺪ ،اﺳﻼم ﯾﺎ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﺎل اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﺳﺖ )اﻣﯿﺮ اﺣﻤـﺪي:1376 ، (25 -24
D I
اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﻃﻼق اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي دﯾﻨﯽ ،اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﯾﻌﻨـﯽﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺟﻬﺎن آﺧﺮت ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ .در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺳﺘﻘﻼل ،اﻣﻨﯿﺖ ﻏﺬا و
S f
رﻓﺎه ﺑﺮاي ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎن را ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﺮب دارد )ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼﻣﯽ(19 :1376 ، ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ از دﻫﻪ 60ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮف ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﺎ ﻫﺪف ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳـﯽ واردﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﻬﺎ اﺳﻼم را ﮐﻠﯽ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﮔﯿﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ اﯾـﻦ اﻣـﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ.
o e
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻧﮕﺎه اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد ،ﺑﻠﮑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎﯾـﺪ اﺳﺎس و ﺑﻨﯿﺎد آن ﺑﺎﺷﺪ) .روا(42 :1378 ،
v i h
رﺿﻮان اﻟﺴﯿﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾـﮏ ﺗﺤـﻮل ﺳـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪاي را ﭘـﺸﺖ ﺳـﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ :ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ :دوران رواج اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎزي اﺳـﻼم و ﻣـﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺠـﺪد آن در ﺗﻤﺪن دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ .ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم :ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻘﺎدي و ﺑﻨﯿﺎن ﮐﻦ ﮐﻪ در آن اﻟﮕﻮي ﺗﻤـﺪﻧﯽ -اﺳـﻼﻣﯽ
c r
وﯾﮋهاي اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم :ﮐﻪ در وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ آن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺪن ﺷﺪﯾﺪ اﺳﻼم و ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷﺪن آن ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺗﺠﻠﯽ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ) .اﻟﺴﯿﺪ(26 -25 :1383 ، در ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ
A
ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﻼم ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاه ،ﺗﻮﺳﻌﻪﮔﺮا ،دﻧﯿﺎﮔﺮا ،اﻗﺘﺪاﮔﺮا ،ﺗﻤﺪن ﺳﺎز ،واﻗﻊ ﮔﺮا ،زﻧﺪﮔﯽ ،اﻧﻘـﻼب و اﺻﻼح ،ﻋﻠﻢ و ﻋﻘﻞ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻪ ،ﻧﻈﺎم ﺳﺎز و ﻋﻤﻞ ﮔﺮا.
www.SID.ir
12 2
................................................................. 122ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
-2-2ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ
ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻈﺮﯾـﻪ اي اﺳـﺖ ﺑـﺮاي ﺗﺤﻠﯿـﻞ و ﺗﺒﯿـﯿﻦ رﺧـﺪادﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ از دﺳـﺎﻣﺒﺮ 2010ﺑـﺎ ﺧﻮدﺳﻮزي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮ ﻋﺰﯾﺰي در ﺗﻮﻧﺲ آﻏﺎز و ﺑﺎ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺗﻮﻧﺲ ،ﻣﺼﺮ ،ﻟﯿﺒـﯽ و ﯾﻤﻦ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ و اﯾﻨﮏ در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﮐﺸﻮرﻫﺎ در اردن ،ﺑﺤﺮﯾﻦ ،ﺷﺮق ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ .ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي در ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪ وﺟـﻮد دارد ﮐـﻪ ﻣﻮﺟﺪ ﭼﻨﯿﻦ رﺧﺪادﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﻣﻬﻤﺘـﺮﯾﻦ آﻧﻬـﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از :ﻣﺎﻫﯿـﺖ اﺳـﺘﺒﺪادي ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎي ﻋﺮﺑﯽ ،ﻋﺪم ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ،ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ،ﻓﻘﺮ ،واﺑـﺴﺘﮕﯽ ﺣﮑـﺎم و
D I
ﺳﺮدﻣﺪاران ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ،ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺴﺎد و راﻧﺖ ﺧﻮاري و . ...ﮔﺮ ﭼﻪ آﻏﺎز رواج و ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﺄﺧﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ در واﮐﺎوي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ،اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ از ﻗﺪﻣﺘﯽ ﺣـﺪاﻗﻞ 150ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ در ﺗﺤﻮﻻت اﺧﯿـﺮ ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧـﻪ و
S f
ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ رخ داده اﺳﺖ ،ﺑﺨﺶ ﺟﺪﯾﺪ و ﻧﻮﻇﻬﻮر و اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷـﻮد .ﺷـﺎﯾﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ از اﻣﻮاج ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ .و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ﺗﺎرﯾﺦ 150
o e
ﺳﺎﻟﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ-ﻋﺮﺑﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ: ﯾــﮏ :ﻣــﻮج اول ﺑﯿــﺪاري اﺳــﻼﻣﯽ )از ﻣﺒــﺎرزات ﺳــﯿﺪ ﺟﻤــﺎل اﻟــﺪﯾﻦ اﺳــﺪآﺑﺎدي ﺗــﺎ ﻧﻬــﻀﺖ اﻣﺎمﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(.
v i h
دو :ﻣﻮج دوم ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ )از ﻧﻬﻀﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( )اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان( ﺗـﺎ ﺑﻬـﺎر ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ(.
ﺳﻪ :ﻣﻮج ﺳﻮم ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ )از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن(
c r
ﺗﻮﺿﯿﺢ آﻧﮑﻪ آﻧﭽﻪ ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي ﻣﻄﺮح ﮐﺮد اﺳـﺘﺮاﺗﮋي و راﻫﺒـﺮد ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺮاي اﺳﺘﻘﻼل ،ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻮد وي ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﺑـﺮاي ﺗﺤﻘـﻖ اﯾـﻦ ﻫـﺪف ﺑـﺰرگ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد و ﺧﻮد ﮐﺎﻣﮕﯽ ،ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم اﺻـﯿﻞ و اوﻟﯿـﻪ،ﻟﺰوم
A
ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﺎرﺟﯽ ،ﺿﺮورت اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎن اﺳﻼم،ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن روﺣﯿﻪ ﺟﻬﺎد و ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ )ﺟﻬﺎنﺑﯿﻦ(127-128 :1391 ،
ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن در ﺳﺎﯾﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎي ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎل ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﺮاد ﻣﺆﺛﺮ روﺣﺎﻧﯽ در اﯾﺮان ،ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﺎن و ﺣﻀﻮر در درﺑﺎر ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ،ﻧﮕﺎرش ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑـﻪ
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 123 .............................................................................................
ﻣﯿﺮزاي ﺷﯿﺮازي در ﺳﺎﻣﺮا )ﮐﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻓﺘﻮاي ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ ﮔﺮدﯾـﺪ( و ﻧﯿـﺰ ﺳـﻔﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و روﺷﻨﮕﺮي ﻫﺎي ﻓﺮاوان ،ﻣﻮج اول ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾـﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ ارزﻧﺪه زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﻣﻮج ﻋﻈﯿﻢ ﺗﺮي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺷﻮد و در ﻧﻬـﻀﺖ اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ ﻋﻤـﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﯾﺎﺑﺪ .در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ اوج ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم و ﺗﺸﯿﻊ و ﺗﺒﻠﻮر ﻫﻤﻪ آﻣﺎل و آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐـﻪ ﻗـﺒﻼً ﺑـﻪ وﻗـﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮج دوم ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤـﻮر ﻗـﺮاردادن اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﭘﻮﯾـﺎ و ﻋﻤﻠﮕﺮا ،اﺣﯿﺎي ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﭼﻮن ﺟﻬﺎد ،ﺷﻬﺎدت ،ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰي ،ﻋﺪاﻟﺖ ﻃﻠﺒﯽ ،ﻧﻔـﯽ ﺳـﻠﻄﻪ ﮐـﺎﻓﺮان و اراﺋﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﻧﻮﯾﻦ از ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺴﺘﮑﺒﺮان و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن )در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﺮﮐﺰ-
D I
ﭘﯿﺮاﻣﻮن( و اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺮدﻣﺴﺎﻻر ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ اﺳـﻼم در ﺟﻬﺎن ﻫﻮﯾﺘﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ .اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد آﻏﺎزﮔﺮ ﻣﻮج دوم ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ اﺳـﺖ در
S f
اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ :
» آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﺪﺳﺖ آوردﯾﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ اﺳﻼم را در اﯾﻨﺠﺎ زﻧﺪه ﮐﺮدﯾﻢ ،ﭘﯿﺶ ﺗﺮ اﺳﻤﯽ از اﺳﻼم ﺑﻮد
o e
وﻟﯿﮑﻦ اﺳﻼم اﺻﻠﺶ ﻧﺒﻮد ﯾﻌﻨﯽ اﺻﻠﺶ دﻋـﻮا ﺑـﺎ اﺳـﻼم ﺑـﻮد ﻣـﯽ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ اﺳـﻼمزداﯾـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ) .اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ،1367 ،ج (170 :17
و ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﻟﻪ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي ﻧﯿﺰ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ دﺳﺘﺎورد ﻣﻬـﻢ در ﻣـﻮج دوم ﺑﯿـﺪاري ﺗﺄﮐﯿـﺪ
v i h
ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ دو ﮐﺎر ﺑﺰرگ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﻈﺎم اﺳـﻼﻣﯽ و دﯾﮕﺮي زﻧﺪه ﮐﺮدن ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ در دﻧﯿﺎﺳﺖ ) .آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي(1374 ،
و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﻬﺎن از ﺳﺎل 2010ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘـﺬﯾﺮي از اﻣـﻮاج اول و دوم ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ
c r
ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺮق آﺳﺎﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷـﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘـﺎ ﺑـﻮد ﮐـﻪ از ﺳـﻮي دﯾﮕـﺮان )ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ( ﺑﻪ ﺑﻬﺎر ﻋﺮﺑﯽ ،ﺧﺰان ﻏﺮﺑﯽ و ...ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺖ .اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺿﺪ اﺳﺘﺒﺪادي ،ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري ،اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ و ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻮدن آﻏـﺎز ﺷـﺪﻧﺪ و ﺳـﺒﺐ وﺣـﺸﺖ و ﻫـﺮاس
A
ﻗﺪرت ﻫﺎي اﺳﺘﮑﺒﺎري ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺮوژه اﺳﻼم ﻫﺮاﺳﯽ و ﺑﺎﻟﺘﺒﻊ اﯾﺮان ﻫﺮاﺳﯽ را در ﺟﻬﺎن آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ .و در ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﺼﺎدره اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧـﻮد از ﻃﺮﯾـﻖ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎي ﺳﮑﻮﻻر و ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎل ﮐﺸﺎﻧﺪن ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺧﯿﺮ اﺳـﻼﻣﯽ و در ﻧﻬﺎﯾـﺖ در اﺧﺘﯿـﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ رﻫﺒﺮي اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺮ آﻣﺪهاﻧﺪ.
www.SID.ir
12 4
................................................................. 124ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
-2-3اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ
در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺠﻢ اﻧﺒﻮﻫﯽ از ادﺑﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ در ﻗﺎﻟـﺐ ﮐﺘﺎب ،ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ،ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ...درﺑﺎره اﻧﻘـﻼب و ﺗـﺪوﯾﻦ اﯾـﻦ رﺧـﺪاد ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﮔـﺸﺖ اﻣـﺎ ﻋﻠﯽرﻏﻢ وﺟﻮد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ،ﺗﺎرﯾﺨﯽ ،و آﺳـﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ ﻓـﺮاوان ،ﺗﻌﺮﯾـﻒ دﻗﯿﻘـﯽ از ﭘﺪﯾـﺪه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽ ﺷﻮد: -اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﺣﯿﺎ و ﺗﻌﻤﯿﻖ ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ در اﻓﮑﺎر و رﻓﺘﺎر ﻓـﺮد و ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ
D I
ﺻــﻮرت ﺻــﺮﯾﺢ و ﻫﻤــﺮاه ﺑــﺎ ﺧــﺸﻮﻧﺖ و ﺧــﻮﻧﺮﯾﺰي در ﺟﻬــﺖ ﻧﯿــﻞ ﺑــﻪ ﮐﻤــﺎل اﻧــﺴﺎﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ)ﺣﺸﻤﺖزاده (35 :1378 ، دﯾﻠﯿﭗ ﻫﯿﺮو ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﺳﺎل 1357اﯾﺮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﮥ ﺗﺤﻮﻻت ﺑـﺰرگ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ
S f
از ﺳﺎلﻫﺎ ﭘﯿﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪه ﺑﻮد .رژﯾﻢ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي را اﺋﺘﻼف ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﺤـﺖ رﻫﺒﺮي ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﺎن ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺮﭼﯿﺪ و آﯾﺖ اﷲ ﺧﻤﯿﻨـﯽ رﻫﺒـﺮي اﺻـﻠﯽ اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب ﺑـﻮد ...ﺷـﺮاﯾﻂ
o e
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و زﯾﺮ ﺑﻨﺎﺋﯽ اﻧﻘﻼب ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻗﺮن را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ )ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ، (37 : 1379
اﮔﺮ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ اﻧﻘﻼب در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮد ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺶ ﺷﺎﺧﺺِ ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم ،اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي
iv
ﻣﺸﺨﺺ ،رﻫﺒﺮي ﻫﺪاﯾﺖﮔﺮ ،ﺑﺎ ﻫﺪف اﯾﺠﺎد و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺑـﺎﻻﺧﺮه ﺷـﺪت و ﺳﺮﻋﺖ رﺧﺪاد در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻌﯿﻦ زﻣﺎﻧﯽ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺎﺷﺪ:
h c
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﭘﺪﯾﺪه اي ﮐﻪ از 19دي ﻣﺎه 1356ﺑﺎ ﯾـﮏ ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﻣﺮدﻣـﯽ از
r A
ﺷﻬﺮ ﻗﻢ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺗﻮﻫﯿﻦ روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﯾﮏ رﻫﺒﺮ دﯾﻨﯽ ﯾﻌﻨﯽ آﯾﺖ اﻟـﻪ ﺧﻤﯿﻨـﯽ آﻏـﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد .ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮب اﯾﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺗﻮﺳﻂ رژﯾﻢ ﺷﺎه اﻋﺘﺮاﺿـﺎت ﻣﺮدﻣـﯽ در ﻗﺎﻟـﺐ ﺑﺰرﮔﺪاﺷـﺘﻬﺎي دورهاي ﭼﻬﻞ روزه ﺷﻬﺪا در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﺮان ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد رﻫﺒﺮي اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻓﺰاﯾﻨـﺪه و ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺷﺒﮑﻪ روﺣﺎﻧﯿﺖ و ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺪد ﻣـﯽﮔﯿـﺮد و اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه آن اﺳﻼم و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧـﺎص ﻣـﺬﻫﺐ ﺷـﯿﻌﻪ اﺳـﺖ )اﺳـﻼم ﭘﻮﯾـﺎ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ( ،ﺣﺮﮐـﺖ اﻋﺘﺮاﺿﯽ و ﺳﺎده اوﻟﯿﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 125 .............................................................................................
ﺷﮑﻞ داد و ﺗﻐﯿﯿﺮ رژﯾﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ رژﯾﻢ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﯾﮑـﯽ از ﺗﻘﺎﺿـﺎﻫﺎي ﺑﻨﯿـﺎدﯾﻦ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮب رژﯾﻢ ﺷﺎه ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﯽ ﻣﺮدم در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﺣﺮﮐـﺖ ﻋﻤﯿـﻖ اﻧﻘﻼﺑـﯽ و ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺘﻤﺮار ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ،ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻫﺎي روزﻫﺎي ﺗﺎﺳﻮﻋﺎ و ﻋﺎﺷﻮراي 57ﺑﺎﻋﺚ اوجﮔﯿﺮي آن ﻣـﯽ ﺷﻮد و ﺷﺎه ﻧﺎﭼﺎر در 26دي ﻣﺎه 57اﯾﺮان را ﺗﺮك ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در 12ﺑﻬﻤﻦ 57در ﻣﯿـﺎن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد و اﻧﻘﻼب ﭘﺲ از ﺳﻪ روز درﮔﯿﺮي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ در 22ﺑﻬﻤـﻦ 57ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي ﻣﯽرﺳﺪ .و اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ در 12ﻓـﺮوردﯾﻦ 58ﺑـﺎ رأي ﻣـﺮدم ﺑـﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ در ﭘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ رژﯾﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑـﺪ و اﯾـﻦ ﺗﺤـﻮل ﯾﻌﻨﯽ آﻏﺎز ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﻼم )ﺧﺮﻣﺸﺎد،
D I
(20-19 :1387
S f
.3ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ،اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﻗﺪﻣﺘﯽ 150ﺳﺎﻟﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد دارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ
o e
ﻓﺮاز و ﻓﺮودﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﯿـﺰ ﺗﻔـﺎوت ﻫـﺎي ﻣﺤﯿﻄـﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﻓﮑـﺮي ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي آن و ﻧﻘﺶ رﻫﺒﺮان در ﺷـﮑﻞ ﮔﯿـﺮي اﯾـﻦ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ،ﺗﺒﻌـﺎً داراي ﺗﻨـﻮع و ﺗﻌـﺪد درون ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺰرگ از ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي ﺷـﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ
iv
اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ در ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺰرگ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ در ﯾﮏ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﺳﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن زﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ارزﯾﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺘﺪاً ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺮ ﯾﮏ ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ. -3-1ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ
h c
ﺷﺮوع ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻮج اول ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺷﺮوع اﺳﺘﻌﻤﺎر ﮐﻬﻦ در ﺟﻬﺎن
r A
اﺳﻼم آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ دوران ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ اﻧﺤﻄﺎط ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻗﺮن ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮي ﻗﻤﺮي و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻐﻮل اﺳﺖ .ﻏﺮب ﺑﺎ ﺧﺮوج از ﺷﺮاﯾﻂ ﻗﺮون وﺳﻄﯽ و ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﺗـﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖ ﻣﻠﺖ ﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ )ﻗﺮارداد و وﺳﺘﻔﺎﻟﯽ( و ﺷﺮوع اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺰرﯾـﻖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﮔﻤـﺎردن ﺣﺎﮐﻤـﺎن واﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ ﺧﻮد در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺤﻘﯿﺮ رﻧﺞ آور ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ
www.SID.ir
12 6
................................................................. 126ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﺗﺤﻘﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﯿﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ و ﺗﺤـﻮﻻت اﺧﯿـﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻣﺘﻔﮑﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن در اﯾﺮان و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﻣﻘﻄـﻊ ﺳـﻌﯽ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ درك درﺳﺖ از ﭼﺎﻟﺸﻬﺎي ﭘـﯿﺶ روي ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺎ ﻣﯿﻬﻤـﺎن ﺗـﺎزه واردي ﮐـﻪ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻏﺮﺑﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻫﻮﺷـﯿﺎراﻧﻪ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ در ﺳـﺎﯾﻪ اﻓﮑـﺎر و اﻧﺪﯾـﺸﻪ و اﻗﺪاﻣﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺘﻔﮑﺮاﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻـﻼﺣﯽ ﻣﺘﻮﻟـﺪ ﺷـﺪ و ﺣﻘﯿﻘﺘـﺎً ﺑﺎﯾـﺪ ﻧﻘـﺶ ﺳـﯿﺪ ﺟﻤـﺎلاﻟــﺪﯾﻦ اﺳـﺪآﺑﺎدي و ﻫﻤﮑــﺎران او در اﯾـﺮان و ﻣــﺼﺮ و ﺳـﺎﯾﺮ ﮐــﺸﻮرﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ را آﻏــﺎز ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﯾﮏ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺰرگ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪ.
D I
-3-1-1ﻣﺨﺘﺼﺎت و وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ
دﻗﺖ در ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي و ﺗﻼﺷﻬﺎي رﻫﺒﺮاﻧﯽ ﭼﻮن ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي ﮐـﻪ ﺧـﺮده ﮔﻔﺘﻤـﺎن
S f
اﺻﻼﺣﯽ در درون ﻣﺘﻮن آﻧﺎن ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن در ﺻﺪد ﻧﻔﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ )ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻏﺮﺑﯽ آن( ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آن را ﺑـﺎ اﺳـﻼم در
o e
ﺗﻌﺎرض ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﯿﺮاﯾﺶ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﺠﺎد ﻫﻮﯾﺘﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻏﯿﺮ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻫﺎﯾﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﻼم از ﺧﺼﯿﺼﻪ اﺳـﺘﻌﻤﺎري ﻣﺪرﻧﯿﺘـﻪ اﺳﺖ .از ﻧﻈﺮ اﯾﻦ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ،ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻧﻪ ﯾﮏ اﻧﺘﺨﺎب
iv
ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﺳﯿﺪﺟﻤﺎل در ﻣﮑﺘﻮﺑﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ »ﺳﯿﻞ ﺗﺠﺪد ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﻣـﺸﺮق ﺟﺎري اﺳﺖ و ﺑﻨﯿﺎد ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﺷﻤﺎﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﺪ در ﺧﺮاﺑﯽ اﺳﺎس ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﮑﻮﺷﯿﺪ« )ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ(73 :1376 ،
h c
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺻﻼﺣﯽ ﺑﻮدن ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ اﺳﺖ و دال ﻣﺤـﻮري
r A
ﮐﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺣﻮل ﻣﺤﻮر آن ﻣﻔـﺼﻞ ﺑﻨـﺪي ﻣـﯽ ﺷـﻮد اﺻـﻼح ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺼﻠﺤﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﺟﻨﺒﮥ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﻼﺷﻬﺎ در ﻗﺎﻟﺐ و از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﺮم اﻓﺰاري ﭼﻮن ﻗﻠﻢ ،ﺑﯿﺎن و ﻣﺤﺎورات ﻓﺮدي و ﺗﻤﺎﺳﻬﺎي ﭼﻬﺮه ﺑـﻪ ﭼﻬـﺮه و ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ دﻧﺒﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد .از دﯾﮕـﺮ ﻣﺸﺨـﺼﺎت و وﯾﮋﮔـﯽ ﻫـﺎي ﺧـﺮده ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﺻـﻼﺣﯽ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدن ﻃﺮح ﻣﺘﻔﮑﺮان ﺑﺮاي ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ و ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺣﯿﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﺣﻮزه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣـﺪﻧﻈﺮ دارﻧـﺪ اﻣـﺎ اﻟﮕـﻮي
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 127 .............................................................................................
ﺑﺪﯾﻞ و ﻃﺮح ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﻣﺮ اراﺋﻪ ﻧﻤﯽ دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن دﯾﮕﺮ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺗﻐﯿﯿـﺮ رﻓﺘـﺎر در درون ﻫﯿﺄتﻫﺎي ﺣﺎﮐﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ .اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﻣﻮاﻧﻊ ﯾﺎ ﻓﻘﺪان ﻣﻘﺘـﻀﯿﺎت آن در ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻣـﺬﮐﻮر ﺑـﻮده اﺳـﺖ .و ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً »اﺻﻞ ﻗﺪر ﻣﻘﺪور« ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺪاﻣﺎت ﮐﻨﺸﮕﺮان درون اﯾﻦ ﺧـﺮده ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺣـﺎﮐﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ. از ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﻀﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻣﻮاﺿﻊ و ﻣﺘﻮن ﺑﺠـﺎ ﻣﺎﻧـﺪه از دوره ﺷـﮑﻞ ﮔﯿـﺮي ﺧـﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻘﺪان ﺗﺸﮑﯿﻼت از وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎ و ﻣﺨﺘﺼﺎت اﯾﻦ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﺪ .ﻣﺼﻠﺤﺎن ،ﻓﺎﻗﺪ ﮔﺮوه ،ﺳـﺎزﻣﺎن و ﺣـﺰب ﺑﻮدﻧـﺪ و اﺻـﻮﻻً در ﻓﮑـﺮ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ
D I
ﻣﺮدﻣﯽ در درون ﻫﯿﭻ ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺻﻼح ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﯾﻌﻨـﯽ ﺣﮑﺎم ﯾﺎ ﻋﻠﻤﺎي ذي ﻧﻔﻮذ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎﯾﺪ ﺣﺴﻦ اﻟﻨﺒﺄ در ﻣﺼﺮ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎء در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ
S f
ﺗﺸﮑﯿﻼت اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ را اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮد و ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ »اﻻﺳﺘﺜﻨﺎء ﯾﺆﮐﺪ اﻟﻘﺎﻋﺪه« -3-1-2رﻫﺒﺮان ﻓﮑﺮي ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻮري آﻧﺎن:
o e
اﮔﺮ ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎل اﻟـﺪﯾﻦ اﺳـﺪآﺑﺎدي را ﺑﻨﯿـﺎن ﮔـﺰار ﻣـﻮج اول ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ و ﻣﺘﻔﮑـﺮ ﭘﯿـﺸﮕﺎم ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﮔﺰاف ﻧﮕﻔﺘﻪ اﯾﻢ او ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳـﯽ اﺑﻌـﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺤﻄﺎط و ﺧﻤﻮدﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اراﺋﻪ راه ﺣﻞ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺮاي آﻧـﺎن در
v i h
ﭘﯽ رﻫﺎﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن از وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺪو ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه در آن ﺑﻮد .او ﻋﻤﺪه ﻣﺸﮑﻼت را ﻧﺎﺷـﯽ از ﺟﻬﻞ و ﺑﯿﺨﺒﺮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﮔﺮﻓﺘﺎري آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻫﺎ و ﺧﺮاﻓﺎت داﻧﺴﺘﻪ راه ﺑـﺮون رﻓـﺖ از اﯾـﻦ ﻣﺸﮑﻼت را ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻗﺮآن و اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽ داﻧﺪ وي در ﯾﮑﯽ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻫـﺎي ﺧﻮد در ﻣﺤﻞ اﻟﻮﻃﻨﯽ ﻣﺼﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ:
c r
آﻗﺎﯾﺎن!! ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮي ﻗـﺮآن ﮐـﺮﯾﻢ اﺳـﺖ .ﮔﺮاﻣـﯽ دﺳﺘﻮر ﻣﻘﺪس ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﺮاﻓﺖ ﮐﻠﯽ ادﯾﺎن ﺣﻘﻪ ﻋﺎﻟﻢ و ﺑﺮﻫﺎن ﺧﺎﺗﻤﯿﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم اﻟـﯽ
A
ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﻪ و ﺿﺎﻣﻦ ﺳﻌﺎدت دارﯾﻦ وﻓﻮز ﻧﺸﺄﺗﯿﻦ اﺳﺖ .آه ! آه! ﭼﻪ ﺳﺎن از ﻓﺮط ﻏﻔﻠـﺖ ﻣﻬﺠـﻮر ﺷﺪه .ﮔﺮاﻣﯽ دﺳﺘﻮر ﻣﻘﺪس ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺷﺮاره از ﻗﺒﺎت اﻧﻮار ﻣﻀﺌﯿﻪاش ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺪﯾﻢ و دﻧﯿﺎي ﺟﺪﯾﺪ را ﺑﻪ آن ﺣﻘﺎرت ،ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻤﺪن رﺳﺎﻧﯿﺪه ...آه! آه و اﻟﻒ آه! اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس آﺳﻤﺎﻧﯽ اﯾـﻦ ﮔﺮاﻣـﯽ ﺗﺼﻨﯿﻒ ﺣﻀﺮت ﺳﺒﺤﺎﻧﯽاش ﻣﺎﯾﻪ ﮐﻞ ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎﻧﯽ از دﯾﻮان ﺳﻌﺪي و ﺣـﺎﻓﻆ و ﻣﺜﻨـﻮي اﯾـﻦ ﻓﺎرض اﻣﺮوزه ﮐﻤﺘﺮ ﻣﺤﻞ اﻋﺘﻨﺎ و ﻣﻮرد اﻫﺘﻤﺎم اﺳﺖ)ﺣﻨﻔﯽ(82 :1998 ،
www.SID.ir
12 8
................................................................. 128ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
او ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﻋﺎﻣﻞ وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ دﻣﻨﺪه ﺣﺲ ﻋﺼﺒﯿﺖ دﯾﻨﯽ در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ و ﯾـﺎ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣـﺎداﻣﯽ ﮐـﻪ ﻣﯿـﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﻗﺮآن ﻣﻼك ﻋﻤﻞ ﺑﺎﺷﺪ راﺑﻂ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن از ﻫﺮ راﺑﻄﻪ ﻗﻮﻣﯽ و زﺑـﺎﻧﯽ ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪﺗﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد )رﺣﻤﺎﻧﯿﺎن(12 :1387 ، از ﻣﺠﻤﻮع آراء و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ و ﻣﺘﻮن ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه از آﻏﺎزﮔﺮ ﺑﯿﺪاري ﻣـﺸﺮق زﻣـﯿﻦ ﺑـﺮ ﻣـﯽ آﯾـﺪ ﮐـﻪ ﮔﺎمﻫﺎي ﻣﺪﻧﻈﺮ او در رﻫﺎﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻧﺤﻄﺎط و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﻣﺤﻮرﻫﺎي زﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ .اﻣﻮري ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﮐﺎﻣﻼً در ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و از اﺟﺰاي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ :ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد و ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ،ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗـﺮآن اﺳـﻼم اﺻـﯿﻞ و
D I
ﺗﻤﺴﮏ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ آن ،ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﺎرﺟﯽ ،وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن روﺣﯿﻪ ﺟﻬـﺎد و ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺑﯿﺪاري و ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺒﯽ
S f
ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﯿﺪﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ از ﻋﻼﻣﻪ اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري ﯾـﺎ ﺷـﯿﺦ ﻣﺤﻤـﺪ ﻋﺒـﺪه ،ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ
ﮐﻮاﮐﺒﯽ و ﺷﯿﺦ ﺣﺴﻦ اﻟﻨﺒﺄ و اﺑﻮاﻻﻋﻼ ﻣﻮدودي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮان اﺻﻠﯽ ﺧـﺮده ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﺻـﻼﺣﯽ
o e
ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎي ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺻـﺪد اﯾﺠـﺎد ﺗﻐﯿﯿـﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﻃﺮﯾـﻖ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ذﻫﻨـﯽ و دروﻧـﯽ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻓﮑﺮي ،ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻏﺮب ﺑـﻪ اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻨﻔﺲ و ﺧـﻮدِ اﺳـﻼﻣﯽ
v i h
ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎﯾﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺠﺪد و ﻋﻈﻤﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻧﺎن ﺑﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ. -3-2ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ
اﯾﻦ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻌﻤﯿﻖ ﺑﯿﺪاري در اﺛﺮ ﺗﻼﺷﻬﺎي رﻫﺒﺮان ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ ﺷـﮑﻞ
c r
ﮔﺮﻓﺖ و دال اﺻﻠﯽ و ﻣﺮﮐﺰي آن ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ و ﺷﺎﻟﻮده ﺷﮑﻨﺎﻧﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺸﺎر ﻫﻤـﻪ ﺟﺎﻧﺒـﻪ ﻏﺮب در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻮد در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ،اﺳﻼم رﻧﮓ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﯿﺮد در ﻣﻘـﺎﻃﻌﯽ در ﺻﺪد دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻗـﺪرت از ﻃﺮﯾـﻖ ﻣﺒـﺎرزه ﻣـﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و ﻗﯿﺎﻣﻬـﺎي اﻧﻘﻼﺑـﯽ اﺳـﺖ ﺑـﺪﯾﻬﯽ اﺳـﺖ
A
ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي اﯾﻦ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺟﻠﻮه ﻫﺎﯾﯽ از ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺎﻟـﺐ در ﺑـﺴﺘﺮ زﻣـﺎﻧﯽ ﻣﻌـﯿﻦ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ اﻧﻘﻼﺑـﯽ و رادﯾﮑﺎل ﺷﺪن ﭘﯿﺶ ﻣﯽ رود .ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻـﻼﺣﯽ ﻫﻤﭽـﻮن اﻗﺒـﺎل
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 129 .............................................................................................
ﻻﻫﻮري ﻏﻠﺒﮥ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل او ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻬﺮان در آﯾﻨﺪه ﻗﺮار ﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري(73 :1357 ، ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ زﯾﺮ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ: ﻇﻬﻮر رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ و اﺳﺘﻘﺮار آن در ﻗﻠﺐ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ)1948م 1327 /ﻫـ.ش( اﻓﻮل ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ ﻋﺮب )ﻧﺎﺻﺮﺳﯿﻢ( در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ و ﺿﺮورت دﺳـﺖ ﯾﺎزﯾـﺪنﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﺪﯾﺪ در ﻣﺒﺎرزه -ﺗﻐﯿﯿﺮ روﯾﮑﺮد اﺳﺘﻌﻤﺎر از اﺳﺘﻌﻤﺎر ﮐﻬﻦ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻧﻮ
D I
ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺒﺘﺬل ﻏﺮب در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﻼش ﻏﺮب در ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ رﺳﺎﻧﺪن ﺳﮑﻮﻻرﻫﺎ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و اﺳـﺘﻤﺮار واﺑـﺴﺘﮕﯽ آﻧـﺎن ﺑـﻪﻏﺮب
S f
-اﻧﺴﺠﺎم روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺷﯿﻌﻪ ﭘﺲ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻠﺦ ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ و ﺗﮑﺎﻣﻞ اﯾﻦ اﻧﺴﺠﺎم در دﻫﻪ 50
o e
ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ) 1357ﻫـ ش 1978م(اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ و زﻣﯿﻨﻪ ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ در ﺳـﺎل ﻫـﺎي 1990 – 1948 )ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ( ﺑﺎﻋﺚ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺧﺼﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﺑﺎ ﻏﺮب ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻔﻮق آﻧـﺎن
v i h
در ﭼﻬﺎر ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﺳﯿﺎﺳﯽ ،اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﮔﺮدﯾﺪ )اﻣﺮاﺋﯽ( 154 :1382 ، و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺗﻼش رﻫﺒﺮان ﻓﮑﺮي ﻣﺸﺮق زﻣﯿﻦ ﺑﻪ وﯾﮋه در اﯾﺮان ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪ زﯾﺮا اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ
c r
ﻓﺮد ﺧﻮد ﻫﻢ از ﺑﻌﺪ ﻗﺪرت ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري ﻣﺜﻞ وﺳﻌﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ،ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﯿﻢِ اﻧﺮژي و ﻫﻢ از ﺑﻌـﺪ ﻗﺪرت ﻧﺮم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ اﻧﺴﺎﻧﯽ ،اﻋﺘﻘﺎدات و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ اﺳﻼﻣﯽ ،ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﯽ اﻗﻮام و ﻣﺬاﻫﺐ و ...ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺤﻮر اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻋﻤﻼً اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ
A
ﺳﻮﻧﺎﻣﯽِ ﺳﻬﻤﮕﯿﻦِ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ،ﻏﺮب را در ﭼﻬﺎر ﺣﻮزه ﭘﯿﺸﯿﻦ اﺑﺘﺪاً ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐـﺸﯿﺪ و ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻧﻈـﺎم ﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻏﺮب ،روح ﺗﺎزه اي در ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي آزادﯾﺨﻮاه ﺑﻪ وﯾﮋه در ﮐﺸﻮر ﻫـﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي روﯾﺎروﺋﯽ ﺑﺎ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺰم و ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﻪ دﻣﯿﺪ و ﻫﻤﮕﯽ را ﺑﻪ ﺟﻮش و ﺧﺮوش واداﺷـﺖ.
www.SID.ir
130
................................................................. 130ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن واﻗﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ 40ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و در ﺗﺮﺟﻤﮥ ﮐﺘﺎب ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﯾﺎ در ﺗﺮﺟﻤﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﮐﺘـﺎب » ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻧﻀﺖ آزادي ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن « ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻟﻨﺤﺮ ،ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻌﻈﻢ ﻟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ دال ﻣﺮﮐﺰي در اﯾﻦ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﻧﻘﻼﺑـﯽ ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻮر ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮑﯽ ،ﺳﯿﺎﺳﯽ ،اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻏﺮب اﺳﺖ. در ﺳﺎﯾﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن اﻋﻼم ﺻـﺪور اﻧﻘـﻼب ﺗﻮﺳـﻂ رﻫﺒـﺮ ﻓﻘﯿﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳـﻼم ،ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺮزﻫﺎي اﯾﺮان را درﻧﻮردﯾﺪ و ﺗﺮوﯾﺞ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﯾﮏ ﺳﻮ و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻣﻠـﺖ
D I
اﯾﺮان ﺑﺮ اﺻﻮل و آرﻣﺎن ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻬﺎﻧـﺸﻤﻮل اﻧﻘـﻼب ،ﻣﻮﺟـﺐ آﮔـﺎﻫﯽ ﺑﺨـﺸﯽ و رﻫـﺎﯾﯽ
ﺑﺨﺸﯽ دﯾﮕﺮان ﮔﺮدﯾﺪ) دﻫﻘﺎﻧﯽ ﻓﯿﺮوزآﺑﺎدي و رادﻓﺮ ( 128: 1388 ،
S f
اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺧﻮد از ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺪور اﻧﻘﻼب دﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪ دال ﻣﺮﮐـﺰي در اﯾـﻦ ﺧـﺮده
ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺷﺎره ﮐﺮده و ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ:
o e
ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ در اﯾﺮان واﻗﻊ ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺑﯿﺪاري ﮐﻪ در اﯾﺮان واﻗـﻊ ﺷـﺪ و
ﺧﻮدﺷﺎن از اﺑﺮ ﻗﺪرتﻫﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ در ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﻫﻤﻪ دوﻟـﺖﻫـﺎ ﺑـﺸﻮد ﯾﻌﻨـﯽ ﺻـﺪور اﻧﻘﻼب ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﯿﺪار ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن را از اﯾـﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎرﯾﻬـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ
v i h
دارﻧﺪ ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﻨﺪ )اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ،1367 ،ج(127: 13
و در ﻓﺮازي دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﺟﻬﺎن از ﭘﯿﺮاﻣﻮن -ﻣﺮﮐﺰ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﻣﺴﺘﮑﺒﺮان و ﺿﺮورت ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ،ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻠـﺖ ﻫـﺎ ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ » :ﻣـﺎ
c r
اﻧﻘﻼﺑﻤﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﭼﺮا ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺎ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و ﺗﺎ ﺑﺎﻧﮓ ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ)ص( ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﻃﻨﯿﻦ ﻧﯿﺎﻓﮑﻨﺪ ﻣﺒﺎرزه ﻫﺴﺖ و ﺗﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿـﻪ ﻣـﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ ﻫﺴﺖ ﻣﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﯿﻢ ).اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ،1367،ج ( 266: 11
A
ﮔﺮﭼﻪ ﭘﯿﮕﯿﺮي اﺻﻞ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب در دوﻟﺖ ﻫﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺮاز و ﻓﺮودﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﯽ آﻧﻬﺎ از ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﺎرج اﺳﺖ اﻣﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﻔﺘﻤـﺎن آرﻣﺎﻧﮕﺮاي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺧـﺎص اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ،ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﮐـﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ ﮔـﺸﻮدن راه ﺧـﻮد ﺷـﺪ و ﺗﺤـﻮﻻت ﺳﺎﻟﻬﺎي 2010ﺗﺎﮐﻨﻮن در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺆﯾﺪ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﮑﺮ اﻧﻘﻼب و ﺑﯿﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ در ﺟﻬـﺎن
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 131 .............................................................................................
اﺳﻼم در ﺣﺎل اﻧﺘﺸﺎر و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻣﻮج ﺳﻮم ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد .در زﻣﯿﻨﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﺎي رﺳﺎﻧﻪ اي از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ،اﺑﺪاع روز ﻗﺪس ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﻣﺒﺎرزه اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﻋﻠﯿﻪ ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوز و اﺳﺘﮑﺒﺎر ،راﻫﭙﯿﻤﺎﯾﯽ ﻫﺎي ﺑﺮاﺋﺖ از ﻣﺸﺮﮐﺎن و ﭘﯿﺎم ﻫﺎي راﻫﮕﺸﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ رﻫﺒﺮان اﻧﻘﻼب در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ و ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﺎ روﻧﺪ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻟﺒﻨﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎد ﻫﺎي ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ و ورود ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺒﺎرزه ﺑـﺎ اﺳـﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان و ﻣـﺴﺘﮑﺒﺮان ﺟﻬـﺎﻧﯽ اﺳﺖ.
D I
-3-3ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ
ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﭘﯿﺶﮔﻔﺘﻪ در ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ از
S f
ﯾﮏﺳﻮ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﺮدمﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ در اﯾﺮان ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻠﺖ اﯾﺮان در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ -ﻓﻨﺎوري ،ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي و ﻋﺒﻮر ﻣﻮﻓﻖ از ﺑﺤﺮانﻫﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎ و
o e
ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﯾﻦ ﻣﻠﺖ ﺑﺮ آرﻣﺎن ﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ،ﻗﺪم در راه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ اوﻟﯿﻪ ،اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖِ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﺳﺮﮐﻮب ﻣﯽ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺧﺮده
v i h
ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ زﯾﺮ ﻇﻬﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ:
ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ و ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻬﺎن دو ﻗﻄﺒﯽ -ﻃﺮح ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن
c r
رﺷﺪ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاﻣﺮزي و ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺟﺪﯾﺪ در ﺟﻬﺎن و ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻨﺠﺎر ﺳﺎزي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻏﺮب -اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﻀﻮر ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻏﺮب در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم
A
-ﺷﺮوع روﻧﺪ ﺳﺎزش و ﺻﻠﺢ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺳﻮي ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و دوﻟﺖ ﻫﺎ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ
-ﭘﯿﺮوزي ﻫﺎي ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺣﻤﺎس در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ )ﺟﻨﮓ ﻫﺎي 33روزه و 22روزه(
www.SID.ir
13 2
................................................................. 132ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﻏﺮب و ﺗﻼش ﻏﺮب ﺑﺮاي ﻓﺮاﻓﮑﻨﯽ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎرجاز ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ و اروﭘﺎﺋﯽ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﺳﺒﺐ رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ ﻋﻈﯿﻤﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻓﻐﺎﻧـﺴﺘﺎن و ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﯿﻦ ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼل ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ ﺷـﺪ .اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( در ﭘﯿﺎم ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﮔﻮرﺑﺎﭼﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: وﻗﺘﯽ از ﮔﻞ دﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﭘـﺲ از ﻫﻔﺘـﺎد ﺳـﺎل ﺑﺎﻧﮓ »اﷲ اﮐﺒﺮ« و ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤـﯽ ﻣﺮﺗﺒـﺖ)ص( ﺑـﻪ ﮔـﻮش رﺳـﯿﺪ، ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻃﺮﻓﺪاران اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪي را از ﺷﻮق ﺑﻪ ﮔﺮﯾﻪ اﻧﺪاﺧﺖ )اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ:1367 ،
D I
ج (85،21
ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻫﻮﯾﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺳﺮﮐﻮب ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در ﺑﻮﺳﻨﯽ و ﻫﺮزه ﮔﻮﯾﻦ و
S f
ﮐﻮزوو اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺣﺎﮐﯽ از ﻫﻮﯾﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮد. از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﮔﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن )و ﻧﻪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺳﺎزي( را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب
آورﯾﻢ ﻗﻄﻌﺎً اﯾﻦ اﻣﺮ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺣﻮزه ﻫﺎي ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺳﺎﻧﻪ ،اﻗﺘـﺼﺎد و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪ
o e
ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﺗﺴﻬﯿﻞ ،ﺗﺮددﻫﺎ در ﻓﻀﺎي ﻣﺠﺎزي و ﺣﺘﯽ واﻗﻌﯽ ﻣﻤﮑﻦﺗﺮ ﺷﻮد و ﮔـﺮاﯾﺶ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن در ﺳﺎﯾﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ،ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﻣﺤﯿﻂ زﯾـﺴﺖ )ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﺳـﺒﺰ( ﺑـﺴﺘﺮ
v i h
ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن از ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎي ﻣﻠﯽ و ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ ﭘـﯿﺶ روﯾـﺸﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ.
ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻃﺮح ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﯾﺴﻢ در ﺟﻬﺎن و ﻫﻨﺠﺎرﺳﺎزي آن ﺗﻮﺳﻂ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﻓﺸﺎر
c r
رواﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺸﺖ ﺗـﺎ ﻏـﺮب دﻓـﺎع و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻣـﺸﺮوع ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﻣﺤﺎق ﺑﺒﺮد و در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮوهﻫﺎي ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﮐﻨـﺪ )ﻧﻈﯿـﺮ آﻧﭽـﻪ در ﻣـﻮرد ﺣﻤـﺎس ،ﺣـﺰباﷲ ،ﺟﻬـﺎد اﺳـﻼﻣﯽ ﻓﻠـﺴﻄﯿﻨﯽ،
A
اﺧﻮاناﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺼﺮ ،ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺠﺎت اﺳﻼﻣﯽ اﻟﺠﺰاﯾﺮ ،اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن ﺳﻮﻣﺎﻟﯽ ،ﺳـﻮدان و ﻋـﺮاق و ... اﻧﺠﺎم داد( از ﻣﻨﻈﺮ دﯾﮕﺮ ﻏﺮب و ﺑﻪ وﯾﺰه اﻣﺮﯾﮑﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﭘﺎﯾﮕـﺎه ﻣﺮدﻣـﯽ ﻣـﺘﻬﻢ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﻣﺒﺎرزه را از ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﺑـﻪ ﺣـﻮزهﻫـﺎي دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﯿـﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺮدﯾﺪ .و ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻋـﺮاق،
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 133 .............................................................................................
ﻣﺼﺮ ،اﻟﺠﺰاﯾﺮ ،ﮐﻮﯾﺖ ،ﺗﺮﮐﯿﻪ و ﻟﺒﻨﺎن و ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻃﯽ 2دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﯾﻦ اﻣـﺮ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﮐﻞ ﯾﺎ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻋﻤـﺪه اي از ﻗـﺪرت ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺣـﻖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ در اﺟﺮا ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ. در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﻧﻘﺶ ﻃﺮح ﺳﺎزش ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺧﯽ رﻫﺒﺮان دوﻟﺖ ﻫﺎ ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﻏﻔﻠﺖ ﮐﺮد .اﯾﻦ ﺗﻼﺷﻬﺎ ﺗﻠﻨﮕﺮي ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﻮد و اﯾـﻦ اﻣـﺮ ﺗﻮاﻧـﺴﺖ ﻣﺒـﺎرزان ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ را ﺑﺎ اﺑﺘﮑﺎر روشﻫـﺎي ﺟﺪﯾـﺪ ﻣﻘـﺎوت از ﯾـﮏ ﺳـﻮ و ﺗﮑﯿـﻪ ﺑـﺮ روشﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ و دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﺗﺎ ﺣﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖ ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮد و اﻣـﺮوز اﺳـﻼم ﮔﺮاﯾـﺎن در ﺟﻬـﺎن در ﭘﺮﺗـﻮ ﺑﯿـﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮدن اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ و دﮐﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳـﺎزش
D I
ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﻬﺎن را در ﺟﻬﺖ ﯾﮏ راه ﺣﻞ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﺳﺘﯿﻔﺎي ﺣﻘـﻮق
ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن اﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺳﺎزﻧﺪ .راه ﺣﻠﯽ ﮐﻪ در آن ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟـﺖ ﻓﻠـﺴﻄﯿﻨﯽ
S f
ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺘﺨﺘﯽ ﻗﺪس ﺷﺮﯾﻒ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ آوارﮔﺎن ،از اوﻟﻮﯾﺖ ﻫﺎي آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. در ﺷـﺮاﯾﻂ ﮐﻨـﻮﻧﯽ رﺷـﺪ اﺳـﻼم ﮔﺮاﯾـﺎن و اﺣﯿــﺎء اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑﻨﻈـﺮ ﻣﯿﺮﺳــﺪ
o e
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮي از ﺗﺎرﯾﺦ ،درون و ﺑﯿﺮون از ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻮد و اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻀﺎﻫﺎ و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮا روي ﺧﻮد ﺑﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ و ﺟﺪﯾﺪي دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺮﺧـﯽ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي اول و دوم )اﺻﻼﺣﯽ و اﻧﻘﻼﺑﯽ( و ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ اﺑﺘﮑـﺎري
v i h
و ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻓﻀﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ در ﯾـﮏ ﺟﻤـﻊ ﺑﻨﺪي از واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎي راﻫﺒﺮدي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷـﺪ ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ ،راﻫﺒﺮدﻫـﺎي زﯾـﺮ در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن در ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻗﺮار دارد:
c r
-1ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺮآن و اﺳﻼم ﺑﺎ اوﻟﻮﯾﺖ اﺗﺨﺎذ روش ﻫﺎي دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ
-2اﻋﻼم ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼم در ﮐﻠﯿﻪ ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ -3ﻧﻔﯽ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺰم و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻮأﻣﺎن ﺑﻮدن دﯾﻦ و ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ )ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺑﺨـﺸﯽ دﯾـﻦ ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﮐﺎرآﻣﺪﺳﺎزي دﯾﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ( -4اﺣﯿﺎي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب -5ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ
A
-6ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻫﺎي ﻣﺎدي و اﻗﺘﺼﺎدي و رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺳﺎﯾﻪ دﯾﻦ )رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي(
www.SID.ir
13 4
................................................................. 134ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
-7اﺟﺮاي اﺣﮑﺎم و ﻓﺮاﺋﺾ اﺳﻼﻣﯽ -8اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮﻟﯽ اﺳﻼم و ﺗﺸﮑﯿﻞ اﻣﺖ واﺣﺪه اﺳﻼﻣﯽ -9ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺪاﻓﻊ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺠﻮم ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻏﺮب -10ﻋﻤﻞ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ -11اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮي -12ﻣﺸﺎرﮐﺖ و رﻗﺎﺑﺖ ﭘﺬﯾﺮي در ﻣﺸﺎرﮐﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﯾﮏ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي از ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر و در ﺟﻬﺖ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻗـﺪرتﯾـﺎﺑﯽ و
D I
ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ روﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﮐـﺸﻮرﻫﺎ از ﯾـﮏ ﺳـﻮ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﻮد در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻪ ﺧﺮدهﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼح ،اﻧﻘﻼب و ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ
S f
ﺑﺮوز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ.
اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺘﻐﯿـﺮ
o e
ﻣﺴﺘﻘﻞ )اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ( و ﻣﺘﻐﯿﺮ واﺑﺴﺘﻪ )ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ( در ﻫﺮ دوره زﻣﺎن و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧـﺎص و در
ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ،اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺘﻔـﺎوت ﻋﻤـﻞ ﻧﻤـﻮده و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آﻣﺎدﮔﯽﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﻣﺮدم و وﺟـﻮد رﻫﺒـﺮان ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ و ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي داﺧﻠـﯽ و ﻓـﻀﺎي
v i h
ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و در ﺗﺨﺎﺻﻢ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺎرض و ﻣﻐـﺎﯾﺮ ﺧـﻮد ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺗﻮﻓﯿﻘﺎﺗﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ.
c r
-4ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ِﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ و در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺳﺆال اﺻﻠﯽ ﭘﮋوﻫﺶ آﻣـﺪ اﯾـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ درﺻـﺪد اراﺋـﻪ
A
ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ( ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﭼـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي و روش ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺲ از ﺗﺒﯿـﯿﻦ ﭼـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي و اراﺋـﻪ ﺗـﺼﻮﯾﺮي ﺗـﺎرﯾﺨﯽ – اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي آن اﯾﻨﮏ در ﭘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﻪ ﺳﺆال اﺻﻠﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺴﺘﯿﻢ و آن اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑﺮ آﯾﻨـﺪه اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻧﻘﺶ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 135 .............................................................................................
در زﻣﯿﻨﻪ رﺧﺪادﻫﺎي اﺧﯿﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣـﺸﺨﺺ و ﻋﻤـﺪه ﺳﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از : ﯾﮏ :ﺗﺤﻮﻻت رخ داده ﻃﺮح و ﺳﻨﺎرﯾﻮﯾﯽ اﺳﺖ از ﺳﻮي اﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ ﻫﺎ و ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺖ ﻫﺎ ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﻃﺮح ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﯾﺎ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ اراﺋﻪ ﺷـﺪه و ﻫﯿـﺄت ﺣﺎﮐﻤـﻪ اﻣﺮﯾﮑـﺎ در راﺳـﺘﺎي ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ – اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ درﺻﺪد اﯾﺠﺎد ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻧﻮﯾﻨﻮ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻓﺰاﯾﺶ ﺿﺮﯾﺐ اﻣﻨﯿﺘﯽ و رﻓـﻊ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ آﻧﻬﺎ را دﻧﺒﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺳﺎدهﺗـﺮ ﮔـﺮ ﭼـﻪ ﻫـﺪف اﻣﺮﯾﮑـﺎ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ در درﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻏﺮب اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﺪف اﺳﺎﺳﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ
D I
ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﻣﻨﯿﺘﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﻟﻘﺎﻋﺪه و رادﯾﮑﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ .و ﺑﺎراك اوﺑﺎﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻃﺮح ﺑﻮش رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺳﺎﺑﻖ اﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺑﺎ روﺷﯽ ﻧﻮ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻨﻄﻖ اﺷﺎﻋﻪ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﺿﺮورت اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﻓﻀﺎ و ﻣﺤﯿﻂ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ در راﺳﺘﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﯾﮑﺎ دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮد و ﭘﯿﺶ ﻓﺮض
S f
ﻫﺮ دو ﺣﺰب دﻣﻮﮐﺮات و ﺟﻤﻬﻮرﯾﺨﻮاﻫﺎن ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻫﻢ زدن ﺛﺒﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ.
o e
دو :ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ اﻧﻔﺠﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺖﻫـﺎ ﭘـﺲ از ﮐﻨﺎرﮔﺬاردن ﻃﺮح ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ آﻧﺮا ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و اﯾﻨﮏ ﻏﻔﻠﺖ زده در ﺻﺪد اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻃﺮﺣﻬﺎي ﺧﻮد از ﺗﺒﻌﺎت ﻣﻨﻔﯽ اﯾﻦ اﻧﻔﺠﺎر ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬـﺎ ﻗـﺪرت ﯾـﺎﺑﯽ و ﭘﯿـﺮوزي
v i h
اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﺎن در ﭘﺎي ﺻﻨﺪوق رأي اﺳﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اوﺿﺎع را ﮐﻨﺘﺮل و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي اﻫﺪاف و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ .زﯾﺮا ﺑﺮ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻓـﻀﺎي ﺑـﺎز ﺳﯿﺎﺳـﯽ و آزاد و دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﻄﺮ ،ﺿﺮر و زﯾﺎن را ﺑﺰرگ ﺗﺮ و ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﯾﮑﺎ و اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺑﺮ ﻫﻢ ﺑﺰﻧﺪ) .ﺧﺮﻣﺸﺎد(33 -34 :1391 ،
c r
ﺳﻪ :اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت و ﻗﯿﺎﻣﻬﺎي ﻣﺮدﻣﯽ در ﺟﻬـﺖ ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻫـﺎي اﺳـﺘﺒﺪادي ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺘﻌﺎرﮔﺮان و ﻧﻔﯽ ﺗﺤﻘﯿﺮ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ
A
ﺧﻮد از ﺳﻮي ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮان ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ و ﻋﺰّت ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ. ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻫﺎ و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯿﻬﺎي آﻧﺎن ﺳﻠﻄﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ اﺳﺖ و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻟﯿﺒﺮاﺳﺘﯽ و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳـﻌﻪاي
www.SID.ir
13 6
................................................................. 136ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻣﺪه اﻧﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻧﯿﺎزﻫﺎي واﻗﻌﯽ آﻧﺎن در ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و رﻓـﺎه و ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺎن ﻋﺰت اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺛﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺮان ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻟﮕﻮي زﻧﺪه و ﭘﻮﯾﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﯾﻦ اﻟﮕﻮ درﺻﺪد ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪن ﺗﻤﺪن ﻏﺮب و ﻧﻈﺎم ﻟﯿﺒﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ،ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ آن اﺳﺖ) .ﻧﺠﻔﯽ(11 :1391 ، در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ دو ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺎﺳﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﻻﮐﻼ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ 1و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻋﺘﺒﺎر 2ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد در ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ. آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻻﮐﻼ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﯾﻌﻨـﯽ در دﺳـﺘﺮس ﺑـﻮدن در زﻣﯿﻨـﻪ و
D I
ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮔﻔﺘﻤﺎن دﯾﮕﺮي ،ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ واﻗﻌﯽ ﻫﮋﻣﻮﻧﯿﮏ ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده اﺳـﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺻﺮف در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﯿﺮوزي ﯾﮏ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺧـﺎص را ﺗـﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨـﺪ) .ﺑـﺎﺑﯽ
S f
ﺳﻌﯿﺪ(87 :1379 ،
ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺮف اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ،ﺧـﻮد
o e
را ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ﻧﻈﻢ ﺟﻠﻮه ﻣﯽ دﻫﺪ ،ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺬﯾﺮش آن را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﺪ .و ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻋﺘﺒﺎر در اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻧﮕﺎه ﻻﮐﻼ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻮل ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺻﻞ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ ﮔﺮوه ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺗﺮ و ﺑﯽ ﻗﺮارﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ اﺻـﻮل اﺳﺎﺳـﯽ آن
v i h
ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﺮاﮐﻨﺪه و ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ اﺻـﻮﻟﯽ ﻣﺎﻧـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ ﮔـﺮوه را ﻣﻨـﺴﺠﻢ و ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزد ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ از در ﺳﺘﯿﺰ درآﯾﻨﺪ) .ﺣﺴﯿﻨﯽ زاده(202 :1383 ، ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ از دو ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻋﺘﺒﺎر و در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ
c r
ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ )اﺳـﻼﻣﯽ -ﻋﺮﺑـﯽ( ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﯿﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﺑـﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻦ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻋﺘﺒﺎرِ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي آﻧﺎن ،ﺑﻪ ﯾـﮏ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﻫﮋﻣﻮﻧﯿـﮏ و
A
ﻏﺎﻟﺐ و اﻟﮕﻮي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ در ﻗﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن را ﺑﻪ اﻓﻖ ﺗﺼﻮري ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ.
1 - Availibility 2 - Credibility
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 137 .............................................................................................
دﻗﺖ در ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻣﺤﯿﻄـﯽ، ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮد و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ﻟﯿﺒﺮال ﺑـﺮ اﺻﻮل ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻬﻤﯽ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﮐـﺸﻮرﻫﺎ ﺗﮑﯿـﻪ دارد ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﮐـﻪ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾـﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ راه ﺑﺮون رﻓﺖ از وﺿﻊ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮد )اﻧﺤﻄﺎط و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ( را در ﻃﺮﺣﯽ ﻧﻮﯾﻦ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ اﺻﻮل ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ در اﯾـﻦ ﮔﻔﺘﻤـﺎن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺻﻮل ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﺋﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ را دارد .ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ اﺻﻮل ﻣﺸﺘﺮك ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: -اﺳﻼم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﻬﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ در آن دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت و دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ را ﻧﻤﯽ-
D I
ﺗﻮان از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮐﺮد. -ﺑﺎور ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم و ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻟﺰوم اﯾﺠـﺎد ﯾـﮏ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ
اﺳﻼﻣﯽ و اﻟﮕﻮ.
S f
-ﺣﺮﮐﺖ ﺿﺪ ﻓﻘﺮ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي
o e
ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺟﺪي ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺎدﯾﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ )اﻋﻢ از ﺷﺮﻗﯽ و ﻏﺮﺑﯽ( -اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺑﺸﺮي در ﻫﻤﻪ اﻋﺼﺎر و ﻣﮑﺎﻧﻬـﺎ از ﺗـﺎرﯾﺦ
ﺑﺸﺮي
v i h
اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم اﺻﯿﻞ و ﻋﻤﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ -ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﯿﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺟﻬﺎد ﻣﻘﺪس
-ﺑﺎور ﺑﻪ ﻟﺰوم ﻣﺒﺎرزه ي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﮑﺮي ﺑﺎ ﻏﺮب و اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﺗﻤﺎﻣﯽ وﺟﻮه آن.
c r
ﺑﺎور ﺑﻪ ﻟﺰوم اﯾﺠﺎد وﺣﺪت و اﻧﺴﺠﺎم در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑـﻪ اﻫـﺪاف داﺧﻠـﯽ وﺧﺎرﺟﯽ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ
ﺗﻼش ﺑﺮاي ﮐﺎر ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ،اﻗﺘـﺼﺎدي ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺣﺘـﯽﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎ اﻟﻘﺎء ﻣﺪاوم روﺣﯿﻪ ﺟﻬﺎد و ﺷﻬﺎدت.
A
ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻢ آن ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﻦ اﺻﻮل در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي اﺻﻼﺣﯽ ،اﻧﻘﻼﺑـﯽ، ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ،ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻣﺤـﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ آﻣﺪه اﻧﺪ.
www.SID.ir
13 8
................................................................. 138ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در ادﺑﯿـﺎت ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣﻌﺎﺻـﺮﺟﻬﺎن ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪ از ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺗـﻼش ﺑﺮاي »ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ« ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻼش ﺑﺮي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ وارد ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ اﺻﻮﻻً اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻗﺎدر اﺳﺖ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺪا ﺷـﻮد) .اﻣﯿﺮاﺣﻤـﺪي(10 :1376 ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺨﺸﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﺎورد ﻋﻤﺪه و اﺳﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از : -1ﻃﺮاﺣﯽ ،ﺷﮑﻞدﻫﯽ ،رﻫﺒﺮي و ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﺎﻧﺪن ﯾﮏ اﻧﻘـﻼب ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﺳـﻼم و ﺑـﺮ اﺳـﺎس
D I
ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ. -2ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ آﻣﻮزه ﻫﺎ ،ارزش ﻫﺎ و اﺻـﻮل ﻫﻤـﺎن ﺟﻨـﺒﺶ ﻫـﺎي
S f
اﺳﻼﻣﯽ )ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ(
و اﯾﻦ ﻫﺮ دو ﯾﻌﻨﯽ آﺷﮑﺎر ﮐﺮدن ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫـﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﺳـﻼم
o e
ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺳﻼم در ﺣﻮزه ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﺟﺘﻤﺎع و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫـﻢ اﻧﻘـﻼب ﺳـﺎز و ﻫﻢ ﺣﮑﻮﻣﺖﺳﺎز اﺳﺖ .و ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ اوﺟﮕﯿﺮي اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫـﺎ در ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ و در ﻣﻮج ﺳﻮم آن در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺮب را ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ ﭘﺮوژه
v i h
اﺳﻼم ﻫﺮاﺳﯽ و اﯾﺮان ﻫﺮاﺳﯽ وادار ﮐﺮده اﺳﺖ زﯾﺮا ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﮔﺮاﻫﺎم ﻓﻮﻟﺮ »ﻗﺒﻞ از اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان، اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﺮﮔﺰ از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭼﯿﺰي ﻧﺸﻨﯿﺪه ﺑﻮد .اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان ﺷـﻮك ﻋﻤـﺪهاي ﺑـﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺖ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻮد .اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﻏﺮب و دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬـﺎن
c r
از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ ﻗـﺪرت ﻧﺮﺳـﺪ )ﻓﻮﻟﺮ(30 -31 :1376 ،
و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻨﮑﻪ اﻫﻤﯿﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺮاي ﺟﻨـﺒﺶ ﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ و اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ از
A
آنروﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﻤﺎد وﺿﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽ ﺷـﻮد ﺑﻠﮑـﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺑﯽ – اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﭘﻮﺷﺶ ﻣﯽ دﻫﺪ و از ﻫﻤـﯿﻦ رو ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻧﻈـﺎم ﻫـﺎي ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺑﯽ -اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺎل 1979از ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﮕـﺮان ﺷﺪﻧﺪ زﯾﺮا اﮐﺜﺮ آﻧﺎن ﭼﯿﺰي ﻣﯿﺎن ﻏﺮﺑﮕﺮاﯾﯽ ﻣﻌﯿﻮب و ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ را ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دادﻧﺪ.
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 139 .............................................................................................
ﺟﺎ دارد ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺟﺎن اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ » :اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺣﺪاﻗﻞ در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣـﯽ ﮔـﺬارد :در ﺟـﻮاﻣﻌﯽ ﮐـﻪ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ،اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪن آﻧﻬـﺎ ﻣـﯽ ﺷـﻮد )ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس( و در ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ اﻣـﺎ ﻓﻌـﺎل ﻧﺒـﻮده اﺳـﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻓﻌﺎل ﺷﺪن و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ود )ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺷـﺒﻪ ﻗـﺎره ﻫﻨـﺪ و آﺳـﯿﺎي ﺟﻨـﻮب ﺷـﺮﻗﯽ( و ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻓﻌـﺎل ﻫـﻢ ﺑـﻮده اﻧـﺪ ،اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب ﺑﺎﻋـﺚ رادﯾﮑﺎﻟﯿﺰ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﻣﺼﺮ ،ﻟﺒﻨﺎن و ﻋﺮاق( )اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ (13 -54 : 1382 ، در ﻣﺠﻤﻮع و ﺑﺮ اﺳـﺎس ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ اراﺋـﻪ ﺷـﺪه ﭘﯿﺮاﻣـﻮن ﻧﻘـﺶ ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ در
D I
ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در رﺷﺪ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﻧﺸﺎن داد:
S f
ﻧﻘﺶ اﻟﮕﻮﯾﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان )ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب(
ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ
o e
ﻧﻘﺶ ﺧـﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬـﺎي ﺳـﻪ ﮔﺎﻧـﻪ اﺻﻼﺣﯽ ،اﻧﻘﻼب ،ﺟﻬﺎد و ﻣـﺸﺎرﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺎورﻫﺎ و اﺻﻮل ﻣﺸﺘﺮك زﯾﺮ: ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ
v i h
ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم
ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ
ﺣﺮﮐﺖ ﺿﺪﻓﻘﺮ و در ﺟﺴﺘﺠﻮي رﻓﺎه اﻗﺘﺼﺎدي
اﺳﺘﺒﺪاد داﺧﻠﯽ
ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﻣﺪاﺧﻼت ﺧﺎرﺟﯽ)ﻏﺮب ﺑﻪ وﯾﮋه اﻣﺮﯾﮑﺎ(
ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺎدﯾﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ و ﺷﺮﻗﯽ
c r
ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﯿﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )ﻋﺰت اﺳﻼﻣﯽ( ﻟﺰوم ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻏﺮب در وﺟﻮه اﺳﺘﻌﻤﺎري آن
A
وﺣﺪت ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن
ﮐﺎر ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ روﺣﯿﻪ ﺟﻬﺎد و ﺷﻬﺎدت
www.SID.ir
140
................................................................. 140ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﯽ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي و روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺎن ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﺮ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ .ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮﺷﻤﺮد: اول :ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ از ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ،اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن داراي ﺳﻪ ﻣـﻮج ﺗـﺎرﯾﺨﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﻪ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﻼﺣﯽ ،اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺳﺖ. دوم :ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ اﻣﻮاج و ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﺳـﻪ ﮔﺎﻧـﻪ در زﻣﯿﻨـﻪ ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و
D I
ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ،رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﮔﺴﺘﺮش ﭘﯿﺪا ﮔﺮده اﺳﺖ. ﺳﻮم :دالّ ﻣﺤﻮري در ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و اﻣﻮاج ﺳـﻪ ﮔﺎﻧـﻪ ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ و ﻧﯿـﺰ ﺧـﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي اﺻﻼﺣﯽ ،اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺟﻬﺎد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ،اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣـﺴﻠّﻂ ﺷـﺪن
S f
در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧـﺸﺎﻧﻪ ﻧـﺴﺒﺖ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ از
o e
درون و ﺑﯿﺮون در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ.
ﭼﻬﺎرم :ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻮج ﺳﻮم ﺧﻮد ﻧﻘﻄﻪ اوج و ﺷﮑﻞ ﮐﻤﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺻﻞ ﺻـﺪور اﻧﻘـﻼب در ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻔﯽ اﺳﺘﺒﺪاد ،ﻃـﺮد ﺳـﻠﻄﻪ و ﺗـﻼش در ﺟﻬـﺖ ﯾـﺎﻓﺘﻦ ﻫـﻮﯾﺘﯽ
v i h
ﻣﺴﺘﻘﻞ را در ﺧﻮد ﺟﺎي داده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﯿﺎن در ﺟﺮﯾﺎن ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ در ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﭘﻨﺠﻢ :اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ ﺑـﻪ
c r
ﻧﻮﻋﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ و در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎلﺳﺎزي را اﯾﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ
A
و ﻓﻌﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﯾﺎﺑﯽ و رادﯾﮑﺎﻟﯿﺰه ﺷﺪن آن ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ ﮐﻤﮏ ﮐﺮده اﺳﺖ.
ﺷﺸﻢ :ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ از ﺑﯿﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ ﺗﺤـﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘـﻪ ،اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﺎ اﻧـﻮاع ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ و ﻏﯿﺮزﺑﺎﻧﯽ و ﻣﻠﻬﻢ از ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺎر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎزي ﺧـﻮﯾﺶ و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪن ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﻣﺘﺨﺎﺻـﻢ ﻫﻤﭽـﻮن ﺳـﻨﺘﯽ و ﯾـﺎ ﻏﺮﺑـﯽ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿـﺴﻢ ،ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿـﺴﻢ، ﺳﮑﻮراﻟﯿﺴﻢ و ﺳﻠﻄﺎﻧﯿﺴﻢ ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 141 .............................................................................................
ﻫﻔﺘﻢ :ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﯽ -اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺎ روشﻫـﺎي دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿـﮏ و اﺳـﺘﻔﺎده از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻧﺮم اﻓﺰاراﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ درﺻﺪد اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﻪ دﯾـﻦ و ﮔـﺰﯾﻨﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راهﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ،ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺎرﮐﺖ ،ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽﻫﺎي اﻗﺘـﺼﺎدي و ﻫﻮﯾﺖﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮآﻣﺪه اﻧﺪ.
D I
S f
www.SID.ir
o e
v i h
c r
A
14 2
................................................................. 142ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻣﻨﺎﺑﻊ .1اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ،ﺳﯿﺪ روح اﷲ ) ،(1361ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر ،ﺟﻠﺪ ،17ﺷﺮﮐﺖ اﻓﺴﺖ ،ﺗﻬﺮان .2اﻣﺮاﺋﯽ ،ﺣﻤﺰه ) ،(1383اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺟﻨﺒﺶ ﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻـﺮ ،ﺗﻬـﺮان ،ﻣﺮﮐـﺰ اﺳـﻨﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻬﺮان. .3اﻣﯿﺮاﺣﻤﺪي ،ﻫﻮﺷﻨﮓ ،(1376) ،اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان) ،ﮔـﺰارش ﺳـﻤﯿﻨﺎر( ﻣﺎﻫﻨﺎﻣـﻪ اﺳـﻼم و ﻏـﺮب ﺷﻤﺎره 5و.6 .4ﺑﺎﺑﯽ ،ﺳﻌﯿﺪ ،(1379) ،ﻫﺮاس ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ،اروﭘﺎ ﻣﺪاري و ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺟﻤﺸﯿﺪﯾﻬﺎ و ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻨﺒﺮي ،ﺗﻬﺮان :اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
D I
.5ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻦ ،ﻓﺮزاد ) ،(1391راﻫﺒﺮد ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در ﻗﺒـﺎل ﺟﻨـﺒﺶ ﺑﯿـﺪاري اﺳﻼﻣﯽ اﺧﯿﺮ ،ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ-ﭘﮋوﻫﺸﯽ»ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ﺷﻤﺎره ،3ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن
S f
.6ﺣﺴﯿﻨﯽ راد ،ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ) ،(1386اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان ،ﻗﻢ اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻔﯿﺪ، .7ﺣﺴﯿﻨﯽ زاده ،ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ) ،(1383ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤـﺎن و ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ،ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼـﺼﯽ ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ :ﻣﺆﺳﺴﻪ آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﯽ ﺑﺎﻗﺮاﻟﻌﻠﻮم ،ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ،ﺷﻤﺎره .28
o e
.8ﺣﺸﻤﺖ زاده ،ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ) ،(1378ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ در اﯾـﺮان ،ﺗﻬـﺮان ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ داﻧﺸﻮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ.
.9ﺣﻘﯿﻘﺖ ،ﺳﯿﺪﺻﺎدق) ،(1387روش ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ :ﻗﻢ ،اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻔﯿﺪ.
v i h
.10ﺣﻨﻔﯽ ،ﺣﺴﻦ)1998م( ،ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ ،اﻟﻘﺎﻫﺮه ،دارﻗﺒﺎء.
.11ﺧﺮﻣﺸﺎد ،ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ) ،(1391ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ-اﯾﺮاﻧﯽ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﻣﻮج ﺳﻮم ﺑﯿﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ ،ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره.28
c r
،(1387) ------------ .12اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان و اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ،ﮔﻔﺘﺎرﻫـﺎﯾﯽ درﺑـﺎره اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق ،ﭼﺎپ اول.
.13دﻫﻘﺎﻧﯽ ﻓﯿﺮوزآﺑﺎدي و رادﻓﺮ ،ﺟﻼل و ﻓﯿﺮوزه ) .(1388اﻟﮕﻮي ﺻﺪور اﻧﻘﻼب در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟـﺖ ﻧﻬﻢ ،داﻧﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ،ﺷﻤﺎره .1
A
.14رﺣﻤﺎﻧﯿﺎن ،دارﯾﻮش) .(1387ﺳﯿﺪﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻋﻠـﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ ،ﺗﻬﺮان.
.15روا ،اﻟﯿﻮﯾﻪ( 1378) ،ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﻣﺪﯾﺮﺷﺎﻧﻪ ﭼﯽ و ﺣﺴﻦ ﻣﻄﯿﻌﯽ اﻣﯿﻦ ،ﺗﻬﺮان، ﻧﺸﺮ اﻟﻬﺪي.
www.SID.ir
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﯾﻨﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ 143 .............................................................................................
.16ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ) ،(1345آﯾﻨﺪه در ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻼم ،ﺗﺮﺟﻤﻪ آﯾﺖ اﷲ ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي ،ﺗﻬﺮان. .17ﻓﻮﻟﺮ ،ﮔﺮاﻫﺎم)» ،(1376اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻏﺮب« )ﮔﺰارش ﺳـﻤﯿﻨﺎر( ،ﻣﺎﻫﻨﺎﻣـﻪ اﺳـﻼم و ﻏـﺮب ،ﺷـﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ. .18ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ ،ﻧﺎﻇﻢ اﻻﺳﻼم) ،(1376ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﺪاري اﯾﺮاﻧﯿﺎن ،ﺗﻬﺮان ،ﻧﺸﺮﭘﯿﮑﺎن ،چ.5 .19ﻧﺠﻔﯽ ،ﻣﻮﺳﯽ) ،(1391ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره .28 .20ﺧﻮاﺟﻪ ﺳﺮوي ،ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ) ،(1391اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﯿﻌﻪ در ﻋﺮاق ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ- ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺳﺎل اول ،ﺷﻤﺎره .3
D I
.21ﺳﻠﻄﺎﻧﯽ ،ﺳﯿﺪﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ) ،(1383ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ و روش ،ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼـﺼﯽ ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻣﺆﺳﺴﻪ آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﯽ ﺑﺎﻗﺮ اﻟﻌﻠﻮم ،ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ.
.22ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ -ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ) ،(1379اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﻫـﺎي ﺟﻬـﺎن،
S f
اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻫﺪي ،ﺗﻬﺮان.
.23ﻧﻮذري ،ﺣﺴﯿﻦ ﻋﻠﯽ) ،(1380ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻧﻮﺷـﺘﻪ وارﯾـﺎن ﻣـﮏ داﻧـﻞ ،ﺗﻬـﺮان ،ﻧـﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﻔﺘﻤﺎن.
o e
.24اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ،ﺟﺎن) ،(1382اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ آن ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﻣﺪﯾﺮﺷﺎﻧﻪ ﭼﯽ ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺎز. .25اﻟﺴﯿﺪ ،رﺿﻮان .(1383)،اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﮐﺸﺎﮐﺶ ﻫﻮﯾـﺖ و ﺗﺠـﺪد ،ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺠﯿـﺪ ﻣـﺮادي، ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺎز.
v i h
.26اﻟﻨﺤﺮ ،ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﻌﻢ .(1347)،ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻧﻬـﻀﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﺗﺮﺟﻤـﻪ آﯾـﺖاﷲ ﺳـﯿﺪ ﻋﻠـﯽ ﺧﺎﻣﻨﻪاي ،ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات آﺳﯿﺎ.
c r
27. Halliday, M.A.K(1961), Linguistis structure and Literary style: and inguiry into the language of William Golding's "The In heritors". In S. chatman (Ed), Literery (New York and London: oxford Univercity Press). 28. Foucault, M,(1962), The Archaeology knowledge, Translated by A. Sheridan clondon: Routledye. 29. Laclau and Mouffe,(1987) Hegemony and 80 aalist sterategy : Towards a Radical Pemocratic Politics (London : werso). ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ 30. www:khamene.ir،1374/11/20
www.SID.ir
A