بازخوانی تاثیرات انقلاب اسلامی ایران

ูก

‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ )ص(‬

‫ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬ ‫ﺑﺮ ﺑﯿﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫) ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت (‬

‫ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم‬

‫ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي ﻃﺎﻫﺮي‬

‫‪٢‬‬

‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺑﻪ روح ﻣﻄﻬﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‬

‫ﺧﻤﯿﻨﯽ ) ره (‬

‫و‬

‫ﺷﻬﺪاي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬

‫‪٣‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫* ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪:‬‬

‫* ﺑﺨﺶ اول ‪ :‬ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬ ‫‪ .1‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺮﻣﺸﺎد‬ ‫‪ .2‬ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺤﻤﺪي‬ ‫‪ .3‬ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ‪ :‬ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي ﻃﺎﻫﺮي‬ ‫‪ .4‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن‬

‫* ﺑﺨﺶ دوم ‪ :‬ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫‪ .5‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در دﻧﯿﺎي ﺟﺪﯾﺪ ‪ :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ رﺳﻮل ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‬ ‫‪ .6‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪ :‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺎﻻر‬ ‫‪ .7‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ دﻫﺸﯿﺮي‬

‫* ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫‪ .8‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﺣﻤﯿﺪ اﺣﻤﺪي‬ ‫‪ .9‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﻮم ﺳﺠﺎدي‬ ‫‪ .10‬دﻣﯿﺪن ﺻﺒﺢ دوﻟﺖ اﺳﻼم ) روﯾﺶ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ( ‪ :‬ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي ﻃﺎﻫﺮي‬

‫* ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ‪ :‬آﺳﯿﺐ ﻫﺎ و راﻫﮑﺎرﻫﺎ‬ ‫‪ .11‬آﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ‪ :‬ﻣﻬﺪي ﺣﯿﺪري ﮐﺒﯿﺮ‬ ‫‪ .12‬آرﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎ و آﺳﯿﺐﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ) ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻧﺎت ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ( ‪ :‬رﺟﺒﻌﻠﯽ اﺧﺘﺮﺷﻬﺮ‬ ‫‪ .13‬راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم ارزﺷﻬﺎي ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان از ﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ‪ :‬رﺿﺎ ﻋﯿﺴﯽ ﻧﯿﺎ‬

‫‪٤‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬ﺟﻬﺎن در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﮔﺴﺘﺮده و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺧﯿﺮهﮐﻨﻨﺪهاي را ﺷﺎﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد ‪ .‬ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼبﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺎرﺿﺎت و درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫از اﯾﻦ رﺧﺪادﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻫﻤﯿﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬داﻣﻨﻪ اﺛﺮ ﻣﺤﺪودي از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻬﺎده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﺧﯽ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت دروﻧﯽ ﺧﻮد‬ ‫را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و ﮔﺴﺘﺮه ﮐﻼﻧﯽ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دﻧﯿﺎ در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رود و ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي‬ ‫اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در ﮐﻨﺎر ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادﺛﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده و ﺷﮕﻔﺖآوري در وراي‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬارده و ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﺷﯽ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ دروﻧﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار‬ ‫دادهاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﭘﻬﻠﻮي دوم ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ دو ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺷﻮروي‪ ،‬ﺟﺰﯾﺮهاي ﮐﺎﻣﻼ آرام و اﻣﻦ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ اﯾﺮان را در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﺑﺮآوردﻫﺎ از ﺗﻮان ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﺮان در‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﯽ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﺪ ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻫﺮﮔﺰ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻤﯽرﻓﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻫﺮ دو‬ ‫ﻗﻄﺐ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻮده و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻫﺮ دو را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ و در ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب ﺑﻪ زاﻧﻮ درآﯾﺪ‬ ‫‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﺣﻀﻮر ﻓﻌﺎل اﻧﮕﻠﯿﺲ و آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﻘﻼب را ﺑﺮاي ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪن‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺿﺪ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﯾﺄس ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺎﺳﺎ در ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﯾﻰ را ﻣﻄﺮح‬ ‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﺪرتﻫﺎى ﺣﺎﻣﻰ ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﭼﺎﻟﺶ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺷﺪ ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ارزﺷﻬﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬آزادى‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻰ و اﺗﺤﺎد ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺪارى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻣﻠﺖﻫﺎى‬ ‫ﻣﺤﺮوم‪ ،‬ﺣﻖﻃﻠﺒﻰ‪ ،‬ﻫﻤﮑﺎرى‪ ،‬ﻫﻤﯿﺎرى‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﺪرتﻃﻠﺒﻰ‪ ،‬ﻏﺎرﺗﮕﺮى‪ ،‬زور‬ ‫ﮔﻮﯾﻰ‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎرﻃﻠﺒﻰ‪ ،‬ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎرﺟﻰ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز‪ ،‬اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺟﻬﺎﻟﺖ و ‪. ...‬‬ ‫اﯾﺮان اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎ ﻃﺮح اﯾﻦ ارزشﻫﺎ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻼش ﮐﺮد ﺗﺎ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﻠﻞ ﻣﺤﺮوم و ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺳﻮم را ﺟﻬﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ و ارزشﻫﺎى ﻣﻄﺮح ﺷﺪه را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر ﺳﺎزد‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش و ﺻﺪور اﻟﮕﻮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن زده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻫﺪاﻓﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﺣﯿﺎي ﻫﻮﯾﺖ واﺣﺪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺑﺮﻗﺮاري اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب را در‬ ‫ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار داده و از اﯾﻨﺮو اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻤﯿﻘﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﯿﺎي ارزشﻫﺎي دﯾﻨﯽ و آرﻣـﺎنﻫـﺎي ﻣـﺬﻫـﺒﯽ در ﺟﻬﺎن و زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﺣـﯿﺎت‬ ‫دوﺑﺎره ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دﯾﻦ در اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ ﻟـﯿﺒﺮال را ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره در ﺟﻬﺖ ﺑﻪ اﻧﺰوا ﮐﺸﯿﺪن و ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧـﺪن دﯾـﻦ و‬ ‫‪٥‬‬

‫ﺗـﻌﺎﻟﯿﻢ آن ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗـﺤﻮﻻت ﺷﮕﺮف و ﻏﯿﺮﻣﻨﺘﻈﺮهاي ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﯿﺮوزي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫اﺣﯿﺎي ﻧﻘﺶ دﯾﻦ و دﯾﻨﺪاري در دﻧﯿﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﺷﺪه و ﻋﻈﻤﺖ و ﻋﺰت دﯾﻨﺪاران را در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺣﯿﺎ ﻧﻤﻮد ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺼﻮرت اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ در دوران رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻏﺮب دﯾﻦ را از ﺻﺤﻨﻪ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﯿﺮون ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان دﯾﻦ را ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﻧﮑﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﯿﻘﯽ از اﺳﻼم‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ‪ -‬ﺣﺘﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر ﺟﻬﺎن ‪ -‬درﺻﺪد ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي واﻗﻌﯽ اﺳﻼم ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ‪ .‬در ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر‬ ‫دﻧﯿﺎ از ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺤﺮوﻣﺎن آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ آﺳﯿﺎ و اﻗﯿﺎﻧﻮﺳﯿﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ و ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﺷﻐﺎﻟﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻗﺪرت و ارزشﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آﺛﺎر اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺎﻣﻼً در ﺑﻌﺪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﻠﻤﻮس اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﺑﻌﺎد اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ را در ﭼﻬﺎر زﻣﯿﻨﻪ ‪ :‬ﭼﯿﺴﺘﯽ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﭼﺮاﯾﯽ اﯾﻦ رﺧﺪاد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ وﻗﻮع و آﺛﺎر اﻧﻘﻼب ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﻮرد اول را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار داده؛ وﻟﯽ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب ﺗﻼش ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﮔﺬﺷﺖ ﺳﻪ دﻫﻪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬زﻣﺎن آن رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬آﺳﯿﺐ ﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺸﻬﺎ و ﺿﻌﻒ ﻫﺎي‬ ‫ﻋﻤﻠﯽ در ﺗﺤﻘﻖ آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ﺗﺎ اﻟﮕﻮي ﻣﻮﻓﻘﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮔﺮدد ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ )ص( درﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي از ﻧﻈﺮات اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان و‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﺸﺴﺖ ﯾﮏ روزه ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان » ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬

‫اﯾﺮان ﺑﺮ ﺑﯿﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن« ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﻣﺠﺎﻣﻊ‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ زﯾﻮر ﻃﺒﻊ در آورد ‪ .‬اﻣﯿﺪوارﯾﻢ ﺑﺎ ارزﺷﮕﺬاري ﺑﻪ راه‬ ‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ) ره( و ﺷﻬﺪاء ﻋﺰﯾﺰ‪ ،‬در ﺗﺪاوم ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺤﺖ وﻻﯾﺖ وﻟﯽ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ‬ ‫اﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي ﮔﺎﻣﯽ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮدارﯾﻢ ‪.‬‬ ‫ﭼﺎپ اﯾﻦ اﺛﺮ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼش ﻣﺸﺘﺮك ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ )ص( و ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﺘﺎد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺮﻫﻮن ﭘﯽ ﮔﯿﺮي و زﺣﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺪﯾﺮان و ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﮕﺎن ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮ ﺧﻮد ﻓﺮض ﻣﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ از ﺗﻼﺷﻬﺎي ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ‬ ‫ﺣﺠﺞ اﺳﻼم و آﻗﺎﯾﺎن دﮐﺘﺮ رﺟﺎﯾﯽ‪ ،‬رﺿﺎﯾﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﯿﻨﯽ ﮐﻮﻫﺴﺎري‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻋﺮب ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻤﯽ ﻧﺴﺐ و ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫ﻫﻤﮑﺎران ﺗﺸﮑﺮ ﻧﻤﺎﯾﻢ ‪.‬‬ ‫ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي ﻃﺎﻫﺮي‬ ‫ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ )ص( اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻪ‬ ‫ﺑﻬﻤﻦ ‪1388‬‬ ‫‪٦‬‬

‫ﺑﺨﺶ اول‬

‫ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬

‫در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫‪٧‬‬

‫‪ . 1‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫‪1‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺧﺮﻣﺸﺎد‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪2‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ از ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻧﺴـﺒﺖ ﺳـﻨﺠﯽ ﻣﯿـﺎن دو ﻣﻔﻬـﻮم ﯾـﺎ دو ﭘﺪﯾـﺪه ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬـﻢ و‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﯾﻌﻨﯽ »اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان« و »اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ« اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻣـﺎ در‬

‫ﺟﺴﺘﺠﻮي ﮐﺸﻒ و ﺗﺒﯿﯿﻦ راﺑﻄﻪ دوﺳﻮﯾﻪ اي ﺑﯿﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 56-57‬اﯾﺮان و ﻣﻔﻬـﻮم و ﭘﺪﯾـﺪه اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺧـﻮاﻫﯿﻢ‬

‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ دو ﺳﺆال اﺻﻠﯽ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از اﯾﻨﮑﻪ اﺣﯿﺎﻧﺎً اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭼﻪ ﺗـﺄﺛﯿﺮي در اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ‬

‫اﯾﺮان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ و ﺧﺼﻮﺻﺎً اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﭼـﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ؟ ﺑـﺮاي ﯾـﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳـﺦ اﯾـﻦ‬

‫ﺳﺆاﻻت‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﭙﺲ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ‬

‫اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮔﺬارﯾﻢ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬

‫ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﺳﯽ ﺳﺎل از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻫﺰاران اﺛﺮ اﻋﻢ از ﮐﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ درﺑـﺎره اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﺸـﺨﺺ از اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب ﭘﺮداﺧﺘـﻪ اﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ آﺛـﺎر‪ ،‬اﺑﻌـﺎد ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﯾـﻦ‬

‫اﻧﻘﻼب ﺷﺎﻣﻞ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ‪ ،‬روﻧﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﯿﻖ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ از اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺗﺤﻘﯿﻖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻌـﺎرﯾﻒ‬

‫ﻣﺘﻌﺪد اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ و ﺳﻨﺦﺷﻨﺎﺳﯽﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ را دارﻧـﺪ‪ .‬اﮐﻨـﻮن ﭘـﺲ از‬

‫ﻣﺮوري ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺗﻌﺎرﯾﻒ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮﯾﺶ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻫﻤﺎن را ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﺑـﺮاي اداﻣـﻪ‬

‫اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد‪.‬‬

‫اﺳﺘﺎد ﺷﻬﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮي ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬آن را ﺷﺎﺧﻪ اي از اﻧﻘﻼب اﻧﺒﯿﺎء‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎً اﻧﻘـﻼب ﺻـﺪر اﺳـﻼم‪،‬‬

‫ارزﯾﺎﺑﯽ و در اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب آن را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﮐﻪ »اﻧﻘﻼب ﺻﺪر اﺳﻼم‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬

‫اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑـﯽ ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﻮي‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و اﻧﻘﻼﺑـﯽ اﻗﺘﺼـﺎدي و ﻣـﺎدي ﻧﯿـﺰ ﺑـﻮد؛ ﯾﻌﻨـﯽ‬

‫ﺣﺮﯾ‪‬ﺖ‪ ،‬آزادﮔﯽ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﻧﺒﻮدن ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺷﮑﺎف ﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ در ﻣـﺘﻦ ﺗﻌﻠﯿﻤـﺎت اﺳـﻼﻣﯽ اﺳـﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬ﻫـﯿﭻ‬

‫ﯾﮏ از اﺑﻌﺎدي ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺮون از اﺳﻼم ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺎ ]اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان[ ﻧﯿـﺰ در اﯾـﻦ ﺑـﻮده‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺗﮑﯿﻪ داﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آن دو ﻋﺎﻣﻞ –ﻣﺎدي )اﻗﺘﺼﺎدي( و ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ -‬را ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺳـﻼﻣﯽ ﮐـﺮدن ﻣﺤﺘـﻮاي‬ ‫آن‪ ،‬در ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﯽ اﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻮﯾﺘﯽ ﻋﻤﯿﻖ ﻫﻤﺮاه اﺳـﺖ‪ ،‬از ﺳـﻮي دﯾﮕـﺮ روح آزادي ﺧـﻮاﻫﯽ و ﺣﺮﯾ‪‬ـﺖ در‬

‫ﺗﻤﺎم دﺳﺘﻮرات اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد‪) «.‬ﻣﻄﻬﺮي ‪ -1359‬اﻟﻒ‪(32 :‬‬

‫ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ ﻓﺎرﺳﯽ اﻧﻘﻼب ‪ 22‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ 57‬در اﯾﺮان را ﯾﮏ »اﻧﻘﻼب اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ اﺳـﻼﻣﯽ« )ﻓﺎرﺳـﯽ ‪ (1369 :1368‬ﯾـﺎ ﯾـﮏ »اﻧﻘـﻼب‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪي‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ« )ﻓﺎرﺳﯽ ‪ (168-132 :1374‬ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ در آن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم »ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﯿﻔﯽ در ﻫﻤﻪ ﺷـﺆون ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬

‫اﺳﺖ« و »ﺗﻮﺣﯿﺪي‪ ،‬وﺻﻔﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺷﺆون ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽ ﺷـﻮد«‪) .‬ﻓﺎرﺳـﯽ ‪:1368‬‬ ‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ درﺑﺎره اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﺟﻼل درﺧﺸﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع ( ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﻣﻌﺎون وزﯾﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و داﻧﺸﯿﺎر ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‬ ‫‪٨‬‬

‫‪ (370‬در اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ »اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺴﺖ و دوم ﺑﻬﻤﻦ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ اﻧﻘﻼب ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ اﺳﻼم اﺳـﺖ ﮐـﻪ در آن ﭼﻨـﺪ اﻧﻘـﻼب ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬

‫اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﻋﺘﻘﺎدي و اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ ،‬اﻧﻘـﻼب اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬اﻧﻘـﻼب در ﻧﻈـﺎم دﻓـﺎع ﻣﻠـﯽ‪ ،‬اﻧﻘـﻼب در ﻣﻘـﺎم و‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺷﺨﺎص و ﻃﺒﻘﺎت و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻧﻘﻼب در ﺷﯿﻮه ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت داﺧﻠﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ«‪) .‬ﻓﺎرﺳﯽ‪(370 :1368 ،‬‬

‫ﻋﻤﯿﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮد از ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺒﺎرت از دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺑﻨﯿﺎدي در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﻠـﯽ‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻨﯽ و ﻣﻮازﯾﻦ و ارزش ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻈﺎم اﻣﺎﻣﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس آﮔﺎﻫﯽ و اﯾﻤﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ‬

‫ﭘﯿﺸﮕﺎم ﻣﺘﻘﯿﺎن و ﺻﺎﻟﺤﺎن و ﻗﯿﺎم ﻗﻬﺮآﻣﯿﺰ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم«‪) .‬ﻋﻤﯿﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ ‪(22-21 :1367‬‬

‫ﻋﻠﯽ آﻗﺎﺑﺨﺸﯽ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ‪» :‬اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﯾـﮏ اﻧﻘـﻼب ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﯾـﺎ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﺾ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم را در ﺗﻤﺎم وﺟﻮه و اﺑﻌﺎد در ﻧﻈﺮ دارد و ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑـﻪ اﺻـﻮل‬

‫اﺳﺎﺳﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ارزش ﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﺻـﻮرت ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد؛ ﯾﻌﻨـﯽ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ اﷲ و ﻧﻈـﺎم ﺗﻮﺣﯿـﺪ و‬

‫اﺳﻼم«‪ .‬آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﷲ و ﻧﻈﺎم ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﺳﻼم را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪ -1 :‬ﻣﺸـﺮوﻋﯿﺖ رﻫﺒـﺮي و وﻻﯾـﺖ‪،‬‬

‫‪ -2‬ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺪرت ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺟﻬﺎن ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌـﺎل‪ -3 ،‬ﻧـﺎﺑﻮدي ﻗـﺪرت و ﻋﻈﻤـﺖ ﭘﻮﺷـﺎﻟﯽ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻫـﺎي ﻃـﺎﻏﻮﺗﯽ‪-4 ،‬‬ ‫روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﮐﻔﺮ و اﻟﺤﺎد‪ -5 ،‬اﺳﺘﻘﻼل و ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﯽ‪ -6 ،‬ارﺗﺒﺎط و دوﺳﺘﯽ ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ‪ -7 ،‬زﻧﺪﮔﯽ در ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﺳـﺎﻟﻢ‬

‫و ﻣﺸﺮوع و ﺳﺎزﻧﺪه‪ -8 ،‬ﺣﺬف ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺷﺮﮐﺖ و ﻓﺴﺎد‪ -9 ،‬اﯾﺠﺎد ﻣﻈﺎﻫﺮ اﺳﻼم و ﺗﻘﻮا و ﻋﻔﺖ‪ -10 ،‬ﺣﺮﮐﺖ دادن ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼم و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ«‪) .‬آﻗﺎﺑﺨﺸﯽ ‪(139-140 :1366‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺣﺸﻤﺖ زاده ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪» :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﺣﯿﺎء و ﺗﻌﻤﯿﻖ ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ در اﻓﮑﺎر و رﻓﺘﺎر ﻓـﺮد و ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﯾﻊ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي در ﺟﻬﺖ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ«‪) .‬ﺣﺸﻤﺖ زاده ‪(35 :1378‬‬

‫ﻣﺤﺴﻦ ﻣﯿﻼﻧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ‪" :‬ﺣﺎدﺛﻪ ﺳﺎل ‪] 1979‬اﯾﺮان[ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رود‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻃﯽ آن رژﯾﻢ ﺷﺎه ﺑـﺎ ﻣﺸـﺎرﮐﺖ‬

‫ﺟﻤﻌﯽ ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮن‪ ،‬دوﻟﺘﻤﺮدان و اﺳـﺎس ﻣﺸـﺮوﻋﯿﺖ آن ﻣﺘﺤـﻮل و ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﺟﺪﯾـﺪي ﺑـﺎ ﺟـﺎي آن‬

‫اﯾﺠﺎد ﺷﺪ"‪) .‬ﻣﯿﻼﻧﯽ ‪(41 -40 :1381‬‬

‫ﺟﺎن اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪" :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺰرگ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺳﺎل ‪ 1357‬اﯾﺮان از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﯿﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﺷﺪه ﺑـﻮد‬

‫و اﺛﺮات اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺳﺎده‪ ،‬رژﯾـﻢ ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ ﺷـﺎه ﭘﻬﻠـﻮي را اﺋـﺘﻼف ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ و‬ ‫ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﺎن ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺮﭼﯿﺪﻧﺪ‪ .‬آﯾﺖ اﷲ روح اﷲ ﺧﻤﯿﻨﯽ )‪ 1368 -1281‬ﻫـ‪ .‬ش( رﻫﺒﺮ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘـﺮﯾﻦ‬

‫ﻋﻠﻞ ﺑﺮوز اﻧﻘﻼب‪ ،‬از ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ و ﮔﺮه ﺧﻮردن ﻣﺸﮑﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان و از ﺑﯿﻤﺎري ﺷﺎه ﻧﺸـﺄت ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﻫﻤـﻪ‪ ،‬در‬

‫اذﻫﺎن ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﺧﺘﻼف زﯾﺎد ﺑﯿﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺬﻫﺒﯽ دﻟﯿﻞ اﺻﻠﯽ ﻇﻬﻮر اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﻣﺪ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬

‫ﺣﻮادث ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺧﺮاج ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮي از اﯾﺮان اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﻃﯽ ﺣﺪود ﯾﮏ ﺳﺎل ﭘـﯿﺶ از رﻓـﺘﻦ او از اﯾـﺮان در ‪ 26‬دي‬

‫ﻣﺎه ‪ 1357‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻗﺮن را در ﺑـﺮ ﻣـﯽ ﮔﺮﻓـﺖ"‪) .‬ﻣﺮﮐـﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪ -‬ﺑـﯿﻦ‬

‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪.(37 :1379‬‬

‫دﯾﻠﯿﭗ ﻫﯿﺮو ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ‪" :‬آﻧﭽـﻪ در اواﺧـﺮ ﺳـﺎل ‪ 1355‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﻫـﺎي روﺷـﻨﻔﮑﺮان اﯾـﺮان در ﻟﻐـﻮ ﺳﺎﻧﺴـﻮرﻫﺎ و‬

‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽِ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻃﺮﻓﺪار ﻏﺮب‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﺷـﺎﻫﺎن ﭘﻬﻠـﻮي‪،‬‬ ‫ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﮐﻪ از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﯿﺎي اﺣﺰاب ﻣﺨﺎﻟﻒ در داﺧﻞ ﺷـﺮوع ﺷـﺪ و ﺑـﻪ ﭘـﺬﯾﺮش ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ‬

‫آﯾﺖ اﷲ ﺧﻤﯿﻨﯽ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ ﮐﻪ در آن زﻣﺎن در ﻧﺠﻒ‪ ،‬واﻗﻊ در ﻋﺮاق ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪٩‬‬

‫]اﻣﺎم[ ﺧﻤﯿﻨﯽ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﯿﻌﻪ و ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺮاي ﺟﺬب و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻓﺰاﯾﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده اي زﯾﺮﮐﺎﻧﻪ ﺑﺮد و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺿـﺪ‬

‫ﺷﺎه اﻋﻢ از ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻫﺎ و ﻏﯿﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺗﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﻣﺘﺤـﺪ ﮐـﺮد‪] .‬اﻣـﺎم[ ﺧﻤﯿﻨـﯽ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺪﯾﻌﯽ از راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏ ﻫﺎ را ﺑﺮاي از ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ و ﺧﻨﺜﯽ ﮐﺮدن ارﺗﺶ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ‪ 413/000‬ﻧﻔﺮي ﺷﺎه ﺑـﻪ‬

‫ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﺎدت رو در روي ﺳﺮﺑﺎزان ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﮕﺬارﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﭼﻘـﺪر ﻣـﯽ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬

‫ﺑﮑﺸﻨﺪ ﺗﺎ از رﻓﺘﺎر ﺳﺒﻌﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺰﺟﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن اﺧﻄـﺎر ﻣـﯽ ﮐـﺮد ﮐـﻪ ﺗﯿﺮاﻧـﺪازي ﺑـﻪ ﺑـﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮاﻧﺸـﺎن‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺪف ﻗﺮار دادن ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﮐﻪ از زﺑﺎن ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﻬﻤـﯽ ﺟـﺎري ﻣـﯽ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﺷـﮕﺮﻓﯽ در ﻧﻈﺎﻣﯿـﺎﻧﯽ‬ ‫داﺷﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺳﺮﺑﺎز وﻇﯿﻔﻪ و ﻋﻤﯿﻘﺎً ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﻨﺒﺶ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻘـﻂ ﺑﺨـﺶ ﻣـﺬﻫﺒﯽ‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺷﺒﮑﻪ اي ﺳﺮاﺳﺮي ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﻄﺢ روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﯾـﮏ ﻧﻬـﺎد و‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺘﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺴـﺎﺟﺪ ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي‬

‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪ اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ ﺑﺮاي اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﮑـﺎن دﯾﮕـﺮي ﻧﻤـﯽ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ؛ از اﯾـﻦ رو ﺑـﻮد ]ﮐـﻪ اﻣـﺎم[ ﺧﻤﯿﻨـﯽ ﺑـﻪ‬ ‫روﺣﺎﻧﯿﻮن دﺳﺘﻮر داد ﮐﻤﯿﺘﻪ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب را در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪) ".‬ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ -‬ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪.(47 :1379‬‬

‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﯿﺮو "آﻧﭽﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دوﻟﺖ ﭘﻬﻠﻮي را رﻗﻢ زد‪ ،‬اﻋﺘﺼﺎب ﻧﺎﻣﺤﺪود ﮐﺎرﮔﺮان ﻧﻔﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺘﻮر ]اﻣـﺎم[‬

‫ﺧﻤﯿﻨﯽ در ‪ 9‬آﺑﺎن ‪ 1357‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻋﺘﺼـﺎب ﺿـﺮﺑﻪ اي ﮐـﺎري ﻋﻠﯿـﻪ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ دوﻟـﺖ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﻗـﺒﻼً از آﺛـﺎر اﻋﺘﺼـﺎﺑﺎت‬

‫ﺑﺎزارﯾﺎن‪ ،‬ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮران ﮔﻤﺮك‪ ،‬ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﭘﺴﺖ و ﻣﻌﺪن ﭼﯿﺎن آﺳﯿﺐ دﯾـﺪه ﺑـﻮد"‪) .‬ﻣﺮﮐـﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪ -‬ﺑـﯿﻦ‬

‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪(48 :1379‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﺎور ﻫﯿﺮو "ﻣﺮاﺳﻢ ده روزه ﻋﺎﺷﻮراي ﺷﯿﻌﯿﺎن در آذرﻣﺎه‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ را در ﮐﺸﻮر ﮐﻪ در اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﺎ اﻋﺘﺼـﺎب ﮐﺎرﮐﻨـﺎن‬ ‫ﻓﻠﺞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮار ﺳﺮﺑﺎزان از ﺧﺪﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻼح ﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺷﮑﺎف در ارﺗﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺷـﺎه از ﻧﺎﭼـﺎري‬

‫ﺷﺎﻫﭙﻮر ﺑﺨﺘﯿﺎر ﯾﮑﯽ از رﻫﺒﺮان ﻏﯿﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮي ﺑﺮﮔﻤﺎرد و ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﯽ درﻧﮓ ﺑـﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪ ﺗﻌﻄـﯿﻼت ﺑـﻪ‬

‫ﺧﺎرج ﺳﻔﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه در ‪ 26‬دي ‪ 1357‬از ﮐﺸﻮر ﺧﺎرج ﺷﺪ اﻣﺎ ﭘﺲ از آﻧﮑـﻪ در ‪ 12‬ﺑﻬﻤـﻦ ]اﻣـﺎم[ ﺧﻤﯿﻨـﯽ ﺑـﻪ ﮐﺸـﻮر ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و‬

‫ﻣﻬﺪي ﺑﺎزرﮔﺎن را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮي ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻃﺮﻓـﺪار ]اﻣـﺎم[ ﺧﻤﯿﻨـﯽ ﺗـﻼش ﮔـﺎرد ﺳـﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑـﺮاي ﮐﻮدﺗـﺎ را در ﻫـﻢ‬ ‫ﮐﻮﺑﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ‪) ".‬ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ -‬ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪(48 :1379‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﯿﺮو‪" :‬اﯾﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻫﺎ ﻧﻔﺮ از ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻋـﺎدي ﻏﯿﺮﻣﺴـﻠﺢ ﻓﻌﺎﻻﻧـﻪ در ﻓﺮآﯾﻨـﺪي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﮐـﻪ ﻣﺎﻫﻬـﺎ دوام‬

‫ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ورزﯾﺪﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮواﻧﺮواﯾﯽ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﻧﻬﺎدﻫـﺎﯾﯽ ﭼـﻮن ارﺗـﺶ را ﻧﯿـﺰ ﻣﺘﻼﺷـﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ‪) ".‬ﻣﺮﮐـﺰ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ -‬ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪.(49 :1379‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ از زواﯾﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﺪﯾﺪه واﺣـﺪ ﻣﺸﺨﺼـﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ‬

‫اﯾﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬روﯾﮑﺮد اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در اراﺋﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮد از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬روﯾﮑﺮدي ﮐﺎﻣﻼً ﻋﯿﻨﯽ ﻧﮕﺮ ﺑـﺎ ﻧـﯿﻢ ﻧﮕـﺎﻫﯽ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ "اﻧﻘﻼب" ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬از آﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﺮ اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬

‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺷﺶ ﺷﺎﺧﺺ ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﯾﺎ رﻫﺒﺮان ﻫﺪاﯾﺖ ﮔﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺪف اﯾﺠﺎد ﺗﻐﯿﯿـﺮ و ﺗﺤـﻮل‬

‫ﻧﻮﻋﺎً ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺷﺪت و ﺳﺮﻋﺖ و اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدن در ﻓﺎﺻـﻠﻪ زﻣـﺎﻧﯽ ﻣﻌـﯿﻦ را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در‬

‫اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺷﺶ ﺷﺎﺧﺺ را در ﺧﺼﻮص وﻗﺎﯾﻊ ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 56‬و ‪ 57‬اﯾﺮان ﻟﺤﺎظ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫‪١٠‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از‪ :‬ﭘﺪﯾـﺪه اي ﮐـﻪ در ‪ 19‬دي ﻣـﺎه‬

‫‪ 1356‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺮدﻣﯽ از ﺷﻬﺮ ﻗﻢ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ اﯾﺮان‪ ،‬در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺗﻮﻫﯿﻦ روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋـﺎت ﺑـﻪ ﯾـﮏ رﻫﺒـﺮ دﯾﻨـﯽ‪-‬‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ آﯾﺖ اﷲ روح اﷲ ﺧﻤﯿﻨﯽ آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬رژﯾﻢ ﺷﺎه ﺑﺎ ﺳـﺮﮐﻮب ﺧـﻮﻧﯿﻦ اﯾـﻦ ﺗﻈـﺎﻫﺮات آرام ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪ اﻋﺘﺮاﺿـﺎت‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻫﺎي دوره اي ﭼﻬـﻞ روزه ﺷـﻬﺪا در ﻣﺴـﺎﺟﺪ ﺷـﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﯾـﺮان و ﺑﺮﮔـﺰاري ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﻫـﺎي‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ و ﭘﺮﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﺮ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮي اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮدﻣﯽ ﻓﺰاﯾﻨﺪه و ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺷـﺒﮑﻪ روﺣﺎﻧﯿـﺖ‬

‫و ﻣﺴﺎﺟﺪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ اﻋﺘﺮاﺿﺎت و ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ در اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط اﯾﺮان ﺑﻬﺮه ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد‪ .‬اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي‬

‫ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺮدﻣﯽ دﯾﻦ اﺳﻼم و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﯿﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ از آن ﺑـﻪ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﯾـﺎد ﻣـﯽ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﺳﺎده ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل ﺑﻨﯿـﺎدﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬

‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ و اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ و در ﺧﻼل ﻣﺎه ﻫﺎي اﻧﻘﻼب در ﺧﻮد ﻣﺮدم ﺗﻈـﺎﻫﺮ ﮐﻨﻨـﺪه در ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪،‬‬

‫ﻓﮑﺮي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ رژﯾﻢ ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﯾـﺮان و ﺳـﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺷـﺎه ﺑـﻪ ﯾﮑـﯽ از‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪﯾﺪ رژﯾﻢ ﺷﺎه و ﺳﺮﮐﻮب اﻧﻘﻼﺑﯿـﻮن و ﺗﻈﺎﻫﺮﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن را ﺑـﻪ‬

‫ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اوج ﮔﯿﺮي ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ و اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ -‬اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﺷﺎه‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺸﺘﻪ ﻫﺎ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯿﺎن ﺑﺴـﯿﺎري ﺑـﺮ‬

‫ﺟﺎي ﮔﺬارد‪ ،‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﯽ ﻣﺮدم در ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺧﻮد اﺑﻌﺎدي ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮ و ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﯾﺎﻓـﺖ‪ .‬ﻋﮑـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ اﻧﻘﻼﺑﯿـﻮن و‬

‫ﻣﺮدم ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪه در ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻫﺎي ﺧﻮﻧﯿﻦ و ﻓﺰاﯾﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺴـﺎﻟﻤﺖ ﺟﻮﯾﺎﻧـﻪ و ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬

‫اﻓﺰودن ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد‪ ،‬دﻓﻌﺎت و ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه اﯾـﻦ ﺣﺮﮐـﺖ اﻧﻘﻼﺑـﯽ ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﻣﺴـﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿـﺰ‪،‬‬

‫ﻓﺰاﯾﻨﺪه‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﯽ در ﺗﻈﺎﻫﺮات روزﻫﺎي ﺗﺎﺳﻮﻋﺎ و ﻋﺎﺷﻮراي ﺳـﺎل ‪ 1357‬ﺑـﻪ اوج ﺧـﻮد ﻣـﯽ رﺳـﺪ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﮐـﻪ اﻣـﺎم‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ و ﻧﺎﻇﺮان ﺑﯿﺮوﻧﯽ اﯾﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﯽ ﻣﻠﯽ و ﺳﺮاﺳﺮي را رﻓﺮاﻧﺪوﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ رژﯾﻢ ﺷﺎه ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮐﻤـﯽ از‬

‫اﯾﻦ ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺷﺎه زﯾﺮ ﻓﺸﺎر اﯾﻦ ﺣﻀﻮر ﻣﺮدﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮده در اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺮدﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ اﯾـﺮان را در ‪26‬‬

‫دي ﻣﺎه ‪ 1357‬ﺗﺮك ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﯾﮏ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﺧﺮوج ﺷﺎه‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺗﺒﻌﯿﺪي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺮﯾﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ 15‬ﺳـﺎل‬ ‫دوري از وﻃﻦ و ﻣﻠﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 12‬ﺑﻬﻤﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﺎل )‪ (1357‬در ﻣﯿﺎن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﭼﻨﺪ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﯽ ﻣـﺮدم در ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﮐﺸـﻮر ﺑـﺎز ﻣـﯽ‬

‫ﮔﺮدد‪ .‬ده روز ﺑﻌﺪ ﯾﻌﻨﯽ در ‪ 22‬ﺑﻬﻤﻦ ﺳﺎل ‪1357‬؛ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﭘﺲ از ﺳﻪ روز درﮔﯿﺮي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﮐﻮﭼﮑﯽ‬

‫از ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺎرد ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺸـﻬﻮد اﯾـﻦ ﺣﺮﮐـﺖ اﻧﻘﻼﺑـﯽ ‪ 13‬ﻣﺎﻫـﻪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿـﺮ رژﯾـﻢ‬

‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان از ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬آﻧﻬﻢ از ﻧﻮع ﺟﻤﻬﻮري "اﺳﻼﻣﯽ" اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺗﺤﻮﻻت و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻋﻤﯿﻘﯽ در ﺣـﻮزه‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﯽ ﮔﺬارد‪ ،‬ﺗﺤـﻮﻻﺗﯽ ﮐـﻪ ﻣﺒﻨـﺎي آن‬

‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 56‬و ‪ 57‬در اﯾﺮان اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻼم و ﺑﺮاي اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻧﮕﯿﺰه اﺻـﻠﯽ‬

‫ﻣﺮدم در ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﻬﺎ و در ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺧﻮﻧﯿﻦ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺎﻫﻪ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ داد ﺗﺒﺎﯾﻦ و ﺗﻀﺎد رژﯾﻢ ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﺑـﺎ اﺻـﻮل‪ ،‬ارزش ﻫـﺎ و ﻗﻮاﻋـﺪ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻨﺪه اﺻـﻮل‪ ،‬ارزش ﻫـﺎ و‬

‫آرﻣﺎن ﻫﺎ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻈﯿﺮ اﺳـﺘﻘﻼل‪ ،‬آزادي‪ ،‬اﻣﻨﯿـﺖ‪ ،‬ﻋـﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺳـﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻋﻔـﺖ‪،‬‬ ‫ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و‪ ...‬در ذﯾﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ ﺑـﺮاي ﯾـﮏ اﻧﻘـﻼب ﻫﻤـﺎﻧﯽ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ و ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮐﻤﯽ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪" ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪١١‬‬

‫‪ .2‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ اي ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ واژه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﺑـﺪان ﺗﻮﺟـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎرﯾﺦ ﺗﻮﻟـﺪ اﯾـﻦ واژه اﺳـﺖ‪ .‬در ﺟﺴـﺘﺠﻮي‬

‫اﺻﻄﻼح اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﯿﺎن واژﮔﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾـﺮان‪ ،‬ﭼﻨـﯿﻦ واژه‬

‫ﻫﺎي وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1356 -57‬اﯾـﺮان ﺑـﺎزي ﻣـﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﺪ و ﺷﯿﻮع ﺗﺪرﯾﺠﯽ واژه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ در اﯾﺮان وارد ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺪه و ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻋﻈﯿﻢ رژﯾـﻢ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺎه را ﺳﺮﻧﮕﻮن و رژﯾﻤﯽ از ﻧﻮع اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي اﺻﻄﻼح اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻏﺮب ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﮐﻪ ﺳـﻮداي اﯾﺠـﺎد ﺗﻐﯿﯿـﺮ و ﺗﺤـﻮل در ﺟﻮاﻣـﻊ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ دﯾﻦ اﺳﻼم را دارد‪ ،‬ﺧﻮد اﻣﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻏﺮب‪ ،‬اﺳﻼم را ﺑﻪ دو ﻧﻮع اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ و‬

‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ آن اﺳﻼم ﻏﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ در ﻗـﺎﻣﻮس ﻏﺮﺑﯿـﺎن ﺳـﮑﻮﻻر و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﭼﻨـﺪ ﻗﺮﻧـﻪ‬

‫ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ در ﻏﺮب‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً دﯾﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻏﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﮑﺮي اﯾﺸﺎن دﯾﻦ داراي ﮐﺎرﮐﺮد و ﻧﻘﺶ ﺻﺮﻓﺎً‬ ‫ﻓﺮدي و ﻧﻪ ﻗﻄﻌﺎً اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ راﺑﻄﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎورﻣﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﯽ ﭘﺮدازد‪ ،‬راﺑﻄـﻪ اي ﮐـﻪ در ﺧﻠـﻮت اﺗﻔـﺎق‬

‫ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺑﻮد و ﻧﻤﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺪارد و ﯾﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﺮب و ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ ﯾﺎ ﻻﺋﯿﺴﯿﺘﻪ ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ ﺟـﺪاﯾﯽ دﯾـﻦ از ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺷـﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤـﺎن ﮐـﺎﻻي‬

‫ﻓﮑﺮي ﮐﻪ ﺗﻤﺪن ﻏﺎﻟﺐ ﻏﺮب در ﮐﻨﺎر ﺻﺪﻫﺎ واژه ﻓﮑﺮي اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ دﯾﮕﺮ داﺋﻤﺎً در ﺻﺪد ﺻﺪور و ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﺑﺨﺸـﯽ ﺑـﻪ آن در‬

‫ﮐﻞ ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 56‬و ‪ 57‬و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺗﻔﺎق اﻓﺘـﺎد‪ ،‬ﭘﺪﯾـﺪه اي ﺑـﻮد ﮐـﻪ درﺳـﺖ در ﻧﻘﻄـﻪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ داده ﻫـﺎ و‬

‫روﻧﺪﻫﺎي ﺷﮑﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻮﺟﻮد در ﻏﺮب اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎرﮐﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﯾـﮏ دﯾـﻦ؛ ﯾﻌﻨـﯽ اﺳـﻼم‪ .‬در ﺟﺮﯾـﺎن‬

‫ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﻣﺮدﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ ﺗﻮﻟﺪ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم در اﯾـﺮان‪ ،‬اﺳـﻼم ﻋﻤـﻼً ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﯾـﻦ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﺎ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮوزي‬

‫رﺳﺎﻧﺪن ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﻋﻈﯿﻢ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ واژه اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺧﻠـﻖ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬واژه اي ﮐﻪ در ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي آن‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺼﺮ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﻏﻠﺒﻪ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ ﺑـﺮ ﺟﻬـﺎن ﯾـﺎ ﺣـﺪاﻗﻞ راﻫـﯽ ﺟﺪﯾـﺪ و ﮐـﺎﻣﻼً‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ آن ﻧﯿﺰ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺘﻦ و ﺟﺎ اﻓﺘﺎدن واژه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻏﺮب ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن آﻧﭽﻪ در اﯾﺮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻓﺘﺎده و در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﯿﺰ‬

‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ زﯾﺎد ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از واژﮔﺎن ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ و رادﯾﮑﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﯽ ﮐـﺮد‪ .‬ﺑﻌـﺪﻫﺎ و ﺑـﻪ ﺗـﺪرﯾﺞ‬ ‫واژه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ اﯾـﻦ واژﮔـﺎن و واژﮔـﺎن دﯾﮕـﺮي ﻧﻈﯿـﺮ اﺣﯿـﺎء اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬رﻧﺴـﺎﻧﺲ اﺳـﻼﻣﯽ‪،‬‬

‫ﺑﯿﺪارﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و‪ ...‬ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪" :‬اﺻﻄﻼح ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﯾﺎ اﺻﻮل ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷـﺪ‬

‫و ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻦ و ﻃﺮﻓﺪاران اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در اﯾﺮان و ﺧﺎرج از اﯾﺮان ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪ‪ ،‬ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﻗﺪﯾﻤﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در‬

‫ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺘﻌﺼﺒﯿﻦ ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص آن ﮔﺮوه از ﻣﺴﯿﺤﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧـﻪ ﺗﻌﺒﯿـﺮ و ﺗﻔﺴـﯿﺮ و اﻧﺤﺮاﻓـﯽ در‬

‫ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻃﺮﻓﺪار ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي اﺻﯿﻞ اﺳﻼﻣﯽ و اﺟﺮاي ﻗـﻮاﻧﯿﻦ اﺳـﻼﻣﯽ در‬

‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺼﺮ و اﻋﻀﺎي ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺠﺎت اﺳـﻼﻣﯽ اﻟﺠﺰاﯾـﺮ در رﺳـﺎﻧﻪ ﻫـﺎي ﺧﺒـﺮي ﺟﻬـﺎن ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪) ".‬ﻃﻠﻮﻋﯽ ‪.(285 :1372‬‬ ‫‪١٢‬‬

‫اﻧﻮﺷﯿﺮوان اﺣﺘﺸﺎﻣﯽ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﻬﻀﺘﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ "ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي اوﻟﯿﻪ اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ و ﭘﯿـﺮوزي و ﺑﻬـﺮوزي‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ آن ارزش ﻫﺎ ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻧـﻪ از اﻟﮕـﻮي ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑـﯽ ﭘﯿـﺮوي ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و ﻧـﻪ از اﻟﮕـﻮي‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺷﺮﻗﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬روﺣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﯾـﮏ ﺑﺤـﺮان اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪،‬‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻠﻮه ﮔﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺮس از ﻏﺮﺑﯽ ﺷﺪن ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻏـﺮب‬ ‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﻼﻣﯽ در دﻫﻪ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻄﻮف اﺳﺖ‪) ".‬اﺣﺘﺸﺎﻣﯽ ‪(247 :1381‬‬

‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ رادﯾﮑﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪" :‬رادﯾﮑﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ دﯾﻦ و ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬ ‫از ﭼﻨﺪي ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﯿﺴﻢ ﮐﻪ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪ 19‬و اواﺋﻞ ﻗﺮن ‪ 20‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﻃﺮح ﺑﺤﺚ ﺧﻼﻓـﺖ‬ ‫ﮐﻪ در ﺧﻼل ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1920 -30‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﻧﻮﯾﻦ ﮐﻪ در اﻣـﺮوزه راﯾـﺞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬در ﺻـﺪد اراﺋـﻪ و‬

‫ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭘﺮوژه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﺻﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺪرت ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ اﻗﺘـﺪاري‬

‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬رادﯾﮑﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺮوزﯾﻦ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ را‬

‫زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮده و ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪه اﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﯿﻮه ﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿـﺮ ﻓﺸـﺎر‬

‫)آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻣﻐﺮب و ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد(‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﻮرش )ﻣﺜﻞ آﻧﭽﻪ در ﺳﻮرﯾﻪ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن و اﯾـﺮان ‪78 -79‬‬ ‫دﯾﺪه ﺷﺪ(‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ )ﺷﺒﯿﻪ آﻧﭽﻪ در اردن‪ ،‬ﮐﻮﯾﺖ‪ ،‬ﻗﻄﺮ و ﺳﻮدان ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد( ﯾـﺎ ﺣﺘـﯽ ﺑـﺎ اﻋﻤـﺎل ﻗـﺪرت ﺗﻮﺗـﺎﻟﯿﺘﺮ ﻧﻈﯿـﺮ‬

‫آﻧﭽﻪ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪(Olivier Cagrre 1985: 9- 10) ".‬‬

‫ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس و ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬ﮔﺮاﻫﺎم ﻓﻮﻟﺮ در ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪":‬اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﻏﺮﺑﯽ اﻓﮑﺎر و ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ‬ ‫را ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪﻧﺪ و ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﭘﺲ از اﺳـﺘﻘﻼل ﻧﯿـﺰ ﻋﻤﻠﮑـﺮد ﺑﻬﺘـﺮي ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ و ﺳـﻌﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ از ﻣـﺪل ﻫـﺎي ﺷـﺒﻪ‬

‫ﻓﺎﺷﯿﺴﺘﯽ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﮐﻨﺘﺮل اﻗﺘﺪارﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺧـﻮد ﺑﻬـﺮه ﺑﮕﯿﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬـﺎ در اﯾـﻦ زﻣـﺎن اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﺳـﻼم وارد دوره ﺟﺪﯾـﺪي از‬

‫ﺧﻼﻗﯿﺖ‪ ،‬آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ﻣﯽ ﺷﻮد"‪) .‬ﻓﻮﻟﺮ ‪(309 :1382‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻮﻟﺮ از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه‪ ،‬اﻣﺮي ﻣﺘﺄﺧﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﻼﻗﯽ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﺎ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ از ﺗﻼﻗـﯽ‬ ‫ﻏﺮب و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در ﺷﮑﻞ ﭘﺪﯾﺪه اﺳﺘﻌﻤﺎر ﯾﺎ ﺣﻀﻮر اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻏﺮب در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﺘﻮﻟـﺪ ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬ ‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻏﺮب اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪،‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﻀﻮر ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ و ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮاﻧﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﻇﺎﻫﺮي اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﻏﺮب ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬ ‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﻧﮕﯿﺰه و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮاي رﺷﺪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﭘـﺲ از آزﻣـﺎﯾﺶ‪ ،‬راه ﻫـﺎي‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻧﻮآوري‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و آزادي را درون ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ و اﯾـﻦ‬ ‫ﻫﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻓﻮﻟﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪":‬اﺳﻼم و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳـﻼم ﮔـﺮا اﻣـﺮوزه ﻣﻨﺒـﻊ ﻫﻮﯾـﺖ ﺑـﺮاي اﻓـﺮادي‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻏﺮب ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬رﻋﺎﯾـﺖ ﺷـﻌﺎﺋﺮ ﻣـﺬﻫﺒﯽ در ﮐـﻞ‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ و اﻏﻠﺐ ﺑﺎ "ﻋﺮﺑﯽ ﺳﺎزي" آداب و رﺳﻮم در زﻣﯿﻨﻪ ﭘﻮﺷﺎك‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻣﻨﺎﺳـﮏ ﺣﺘـﯽ‬ ‫در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺮﯾﻘﺎ و ﺷﺮق آﺳﯿﺎ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ آداب و رﺳﻮم ﻗﺒﻼً در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ادﻋﺎي اﺻـﺎﻟﺖ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﯾﺎ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ ﺳﻨﻦ در آﻧﻬﺎ ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻣﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﯽ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ اﺳـﻼﻣﯽ ﭘﺮﺟﺎذﺑـﻪ‬

‫اﺳﺖ‪) ".‬ﻓﻮﻟﺮ ‪(313 :1382‬‬

‫‪١٣‬‬

‫رﺿﻮان اﻟﺴﯿﺪ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ را در ﺗﺤﻮل ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳـﻼﻣﯽ ﺗﻮﺿـﯿﺢ ﻣـﯽ دﻫـﺪ‪":‬ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻧﺨﺴـﺖ‪ ،‬دوران‬

‫رواج اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎزي اﺳﻼم و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺠﺪد آن در ﺗﻤﺪن ﻣﻌﺎﺻﺮي ﺑﻮد ﮐﻪ داراي ﻧﻘﺎط ﻣﻨﻔﯽ زﯾـﺎدي اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻫﻤـﻪ اش‬

‫ﻣﺮدود ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا ﺟﻮﻫﺮه اي اﻧﺴﺎﻧﯽ دارد و در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ اﺳﻼم‪ -‬ﯾﺎ اﺳﻼم ﺑﺎ آن‪ -‬ﺗﻼﻗـﯽ و اﺷـﺘﺮاك دارﻧـﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ رﻫﯿﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﻤﺪن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﺎ دﯾﻦ و ﻣﯿﺮاث و ﺗﻤـﺪن ﺷـﺎن ﺗﻀـﺎد ﻧـﺪارد‪-‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻣﺮﺣﻠﻪ اي اﻧﺘﻘﺎدي و ﺑﻨﯿﺎن ﮐﻦ ﺑـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ وﺿـﻊ ﺳـﺮﺧﻮردﮔﯽ و ﻧﺎاﻣﯿـﺪي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻋﺼـﺮ و ﺗﻤـﺪن‬

‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺗﻤﺪﻧﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ وﯾﮋه اي در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻃـﺮح ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺮ‬

‫اﺳﺎس اﯾﻦ اﻟﮕﻮ‪ ،‬اﺳﻼم ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ و ﻗﻮﻣﯽ را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬اﺳﻼم دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﯾﺎ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻟﮕـﻮي‬

‫ﯾﮕﺎﻧﻪ اي را در ﺑﺎب اﺟﺘﻤﺎع و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻣﺎدﯾﺖ و ﺷﺮور ﺗﻤﺪن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺳـﻮم ﮐـﻪ‬

‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آن ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬دو وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻋﻤﺪه دارد‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺪن ﺷﺪﯾﺪ اﺳﻼم اﺳﺖ و دﯾﮕـﺮي اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻣﺪد ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺪن ﺷﺪﯾﺪ اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻦ دﯾﻦ از ﺣﺎﻟﺖ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺒﺎرزه در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ -‬ﭘﺲ از اﺛﺒﺎت ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪي ﻣﺒﺎرزه ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‬ ‫و ﺗﻤﺪﻧﯽ‪ -‬ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اي ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻟﮕﻮي ﺗﻤﺪﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﻠﻖ ﻣﺎﻧـﺪه و ﻧﻤـﻮد آن ﺗﻮﺻـﯿﻪ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﯿﺮون رﯾﺨﺘﻦ ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ زﻣﺎﻧﻪ و ﻋﺼﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑـﺎ آن‬ ‫روﯾﺎرو ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ درﺑﺎره اﯾﻦ اﻟﮕﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ روﯾـﺎروﯾﯽ ﺑـﺎ ﭼـﺎﻟﺶ ﻫـﺎ‪ ،‬ﻧﺨﺒﮕـﺎﻧﯽ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در راه اﻧﺪازي داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ و وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﺎﺳﯽ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ داﺷـﺘﻨﺪ و در راه رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ اﺳـﺘﻘﻼل‪ -‬ﺑـﻪ‬

‫ﺷﯿﻮه ﻏﺮﺑﯽ اش‪ -‬ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﭘﯿﺸﻘﺮاوﻻن ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺧﺎرج از ﺣﯿﻄﻪ ﻗﺪرت ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻗﺮار داﺷـﺘﻨﺪ وﻟـﯽ از‬

‫ﺟﻬﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ و از ﺟﻬﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﯿﻘﯽ داﺷﺘﻨﺪ و درﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺎﻟﺶ‪ ،‬ﭼـﺎﻟﺶ ﺗﻤـﺪﻧﯽ‪-‬‬

‫و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﻧﺒﯽ‪ -‬ﭼﺎﻟﺶ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸﺘﺎزان ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺳـﻮم ﮐـﻪ ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ اداﻣـﻪ دارﻧـﺪ‪ ،‬از آﮔـﺎﻫﯽ ﻣﺘﻮﺳـﻂ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ و ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎﯾﺸﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻬﻤﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻋﻼﻣﯿﻪ ﻣﻨﺎدﯾـﺎن اﻧﻘـﻼب و‬ ‫ﺟﻬﺎد ﺑﻮده و وﯾﺮان ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي راﯾﺞ اﺳﺖ"‪) .‬اﻟﺴﯿﺪ‪.(25 -26 ،1383 ،‬‬

‫اﻟﯿﻮﯾﻪ روا ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ‪" :‬ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ از دﻫﻪ ‪ 60‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮف ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﺎ ﻫـﺪف ﮐﺴـﺐ ﻗـﺪرت ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬ ‫وارد ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﺳﻼم را ﮐﻠﯽ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﮔﯿﺮ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻧﮕﺎه اﺳﻼم ﮔﺮاﯾـﺎن‬

‫ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺎس و ﺑﻨﯿﺎد آن ﺑﺎﺷﺪ‪) ".‬روا ‪(42 :1378‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﻮﺷﻨﮓ اﻣﯿﺮاﺣﻤﺪي‪" :‬ﻏﺮﺑﯽ ﻫﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺪﯾﺪه اي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣـﺪه و‬ ‫ﻫﺪف آن‪ ،‬ﺣﻔﻆ ارزش ﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﺟﻠﻮي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺳﻼﻣﯿﻮن‬

‫اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل را رد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻘﻂ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺠﺪدﮔﺮاﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ واﮐﻨﺸﯽ ﺑﻪ ﺑـﯽ ﻋـﺪاﻟﺘﯽ‪ ،‬زورﮔـﻮﯾﯽ ﻫـﺎ و‬ ‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد دارد و ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯿﺎن و اروﭘﺎﺋﯿﺎن ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ وارد ﮐـﺮده اﻧـﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼم ﯾﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و دﻣﻮﮐﺮاﺳـﯽ اﺳـﺖ‪) ".‬اﻣﯿـﺮ اﺣﻤـﺪي‬

‫‪(24 -25 :1376‬‬

‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ رﺿﺎ ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼﻣﯽ "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ در "ﺟﻬﺎن ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺖ" ﻧﻤﯽ ﺗـﻮان "ﻋـﺎدل" ﺑـﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻼم‬

‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﻃﻼق اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺟﻬـﺎن آﺧـﺮ ﻧﺒﺎﺷـﯿﻢ‪ .‬در ﺑـﯿﻦ‬

‫‪١٤‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﻏﺬا و رﻓﺎه ﺑﺮاي ﮐﻮدﮐﺎن ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎن را ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐـﻪ ﻏـﺮب دارد"‪.‬‬

‫)ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼﻣﯽ ‪(19 :1376‬‬

‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘﺎب اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان "ﻣﻔﻬﻮم اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﯿﻒ آن دﺳﺘﻪ از ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳـﻼﻣﯽ‬

‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﯾﺠﺎد ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫آورد ﮐﻪ ﮔﺮد ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮﮐﺰي "ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ" ﻧﻈﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده و‬

‫ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ اي ﺟﺎﻣﻊ درﺑﺎره دوﻟﺖ و ﺳﯿﺎﺳﺖ دارد و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ وﺣﯽ‪ ،‬از دﯾﮕﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣﺘﮑـﯽ ﺑـﺮ‬ ‫ﺧﺮد اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮآﻣﺪه از اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ از دﯾﮕﺮ ﻧﻈﺎم ﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣﻮﺟـﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺗـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬در‬

‫اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن از ﺗﻌﺒﯿﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﺗﻮﺿﯿﺢ وﺿﻌﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﯽ ﺷـﻮد و ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ اﺳـﻼم و ﺗﺸـﮑﯿﻞ‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ ﺑﺤﺮان ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤـﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﺳـﺎزي ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬

‫اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و در اﯾﻦ راه‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺿﺮوري ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷـﻮد‪ .‬ﻫـﻮاداران اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪،‬‬

‫اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﺎﻣﻊ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت اﻧﺴﺎن را در ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺣﻮزه ﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﯽ‬ ‫دﺳﺘﻮرﻫﺎ و اﺣﮑﺎﻣﯽ روﺷﻦ دارد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻤﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﻣﺪرن و ﺳﻨﺘﯽ ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ادﻏﺎم دﯾﻦ و‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪) ".‬ﺣﺴﯿﻨﯽ زاده ‪ .(17 :1386‬در ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻨﺠﯽ ﺑﯿﻦ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﻏـﺮب‪ ،‬اﯾﺸـﺎن ﭼﻨـﯿﻦ اداﻣـﻪ ﻣـﯽ‬ ‫دﻫﻨﺪ ﮐﻪ‪" :‬ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﺎن و ﺳﻨﺖ ﮔﺮاﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻔﯽ ﻧﻤـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﻣـﯽ‬

‫ﮐﻮﺷﻨﺪ اﺳﻼم را ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻨﺎن ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﺗﻤﺪن ﻏـﺮب را ﻧﻔـﯽ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ و ﻣﺸـﮑﻞ ﻫـﺎي‬

‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﺑﻪ دوري از دﯾﻦ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و راه رﻫﺎﯾﯽ از آﻧﻬﺎ را در ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي دﯾﻨﯽ و ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ‬

‫اﺳﻼم ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﭘﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻨـﺎر ﺑﻬـﺮه ﮔﯿـﺮي از دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي‬

‫ﻣﺜﺒﺖ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب‪ ،‬از آﺳﯿﺐ ﻫﺎي آن ﺑﻪ دور ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي را ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣﻨـﺰل ﻣﻘﺼـﻮد‬

‫ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ و ﺳﻌﺎدت دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت او را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪) ".‬ﺣﺴﯿﻨﯽ زاده ‪(17 :1386‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدﯾﺪ اﺻﻄﻼح "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﻣﻔﻬـﻮﻣﯽ ذﻫﻨـﯽ و اﻧﺘﺰاﻋـﯽ ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺟﺰﺋـﯽ از ﯾـﮏ ﮐﻠﯿـﺖ‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ واژه اي ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن ﯾﮏ ﭘﺪﯾـﺪه ﻋﯿﻨـﯽ‪ -‬ﺗـﺎرﯾﺨﯽ اﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺿﺮورﺗﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻋﯿﻨﯽ اﻋﻢ از ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗـﺪرﯾﺞ و در ﺧـﻼل ﻣﺴـﯿﺮي‬

‫ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه‪ ،‬ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص درون اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑـﺮون اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬ ‫در ﯾﮏ ﺑﺮﻫﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻌﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮏ راه ﺣﻞ اﺳﺖ؛ راه ﺣﻠﯽ اﺻﯿﻞ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ آن ﺑﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﺮ ﻣـﯽ ﮔـﺮدد‪ ،‬ﺑـﺮاي‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻣﺮوز و آﯾﻨﺪه ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﮐﻪ از ﻇﺎﻫﺮ واژه "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﺑﺮﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺳـﺨﻦ اﺳـﻼم‪ -‬دﯾـﻦ‪ ،‬اﺳـﻼم‪ -‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﺣﺘـﯽ اﺳـﻼم‪ -‬ﺗﻤـﺪن‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺨﻦ از اﺳﻼﻣﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از اﯾﻨﻬﺎ ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼم‪ -‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﯾﺎ اﺳﻼم‪ -‬ﺳﯿﺎﺳـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ در ﺗـﺎرﯾﺦ اﺳـﻼم‪ ،‬اﺳـﻼم‬

‫ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻢ دﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻢ ﺗﻤﺪن و ﻫﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﻗـﺮون اﺧﯿـﺮ و ﻫﺠـﻮم اﺳـﺘﻌﻤﺎري ﻏـﺮب ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در دوران اﻓﻮل ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﮔﺮدوﻧﻪ ﭼﺮﺧﺎن و ﭘﺮﺗﺤﺮك ﺗﻤﺪن ﭘﻮﯾﺎ و رو ﺑـﻪ‬

‫رﺷﺪ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ داﺧﻠﯽ و ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺳﻼم‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﯿـﺎز‬

‫و ﺿﺮورت ﻣﯽ ﮔﺮدد و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه و اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺠﻮم ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري و ﻧﺮم اﻓﺰاري ﻏﺮب و ﻧﯿـﺰ‬ ‫‪١٥‬‬

‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿـﺮورﺗﯽ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬دوﺑـﺎره اﺳـﻼم ﺑـﻪ ﻋﺮﺻـﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺑـﺮ ﻣـﯽ‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ دوري ﻣﻘﻄﻌﯽ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﺒﻮده و ﺑﻪ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻏﺮب ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﻮل ﺑﺮﻧﺎرد ﻟﻮﺋﯿﺲ‪" :‬در اﺳﻼم ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺎن دﺳﺘﮕﺎه دﯾﻨﯽ‪ 1‬و دوﻟﺖ ﺗﻤﺎﯾﺰي ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ وﺟـﻮد دو ﻗـﺪرت ﺑـﻪ ﺑﻨﯿـﺎن‬

‫ﮔﺬار آن ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﺧﻮﯾﺶ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﮐﺎر ﻗﯿﺼﺮ را ﺑﻪ ﻗﯿﺼﺮ و ﮐﺎر ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﺪا واﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺮﺗﺎﺳـﺮ‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره دو ﻗﺪرت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪا و ﻗﯿﺼﺮ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﺑـﺎ اﻣـﻮر ﻣﻘـﺪس‪ 2‬و اﻣـﻮر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫دوﻟﺖ‪ 3‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻠﯿﺴﺎ و دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻢ آﻫﻨﮓ ﯾﺎ در ﺗﻀـﺎد‬

‫ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ آن‪ ،‬اﻣﮑﺎن دارد ﯾﮑﯽ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮐﻨﺪ و دﯾﮕﺮي اﻋﺘﺮاض‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣـﺎ اﮐﻨـﻮن در‬ ‫ﺣﺎل ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺠﺪد آن ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻮاره دو ﭼﯿﺰ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬دو ﻗﺪرت دﻧﯿـﻮي و ﻣﻌﻨـﻮي‪ ،‬ﻫـﺮ ﮐـﺪام ﺑـﺎ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ و ﻗﻠﻤـﺮو‬

‫ﺧﺎص و ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﻮد‪ .‬در اﺳﻼم ﻗﺒﻞ از ﻏﺮب ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‪ ،‬دو ﻗﺪرت وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﯾـﮏ ﻗـﺪرت‬

‫ﺑﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺪاﯾﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻃﺮح ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﮐﻠﯿﺴﺎ و دوﻟـﺖ‪ ،‬ﮐـﻪ ﻋﻤﯿﻘـﺎ در ﺟﻬـﺎن ﻣﺴـﯿﺤﯿﺖ رﯾﺸـﻪ‬ ‫دارد‪ ،‬در اﺳﻼم وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و در ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎن ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ واژﮔـﺎن ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﻓﮑـﺮي ﺧـﻮد را از آن ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ‪،‬‬

‫ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺰدوﺟﯽ ﻣﻌﺎدل دﻧﯿﻮي و ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﻋﻮام و ﺧﻮاص )ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﯽ(‪ ،‬دﯾﻨﯽ و ﻏﯿﺮ دﯾﻨﯽ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﺗـﺎ ﻗـﺮن ﻧـﻮزدﻫﻢ و ﺑﯿﺴـﺘﻢ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﻧﺒﻮد و از آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬واژه ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي اﺑﺘﺪا در زﺑـﺎن ﺗﺮﮐـﯽ و آن ﮔـﺎه در‬

‫ﻋﺮﺑﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﮑﻮﻻر )ﻏﯿﺮ دﯾﻨﯽ( را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﮐﺎرﺑﺮد ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬واژه اي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌـﺎدل »دﺳـﺘﮕﺎه ﮐﻠﯿﺴـﺎ« ﺑـﻪ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺸﮑﯿﻼت دﯾﻨﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ واژه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ ﺑـﺮاي ﻣﺴـﺠﺪ ﺑﮑـﺎر رﻓﺘـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﯿـﺎن ﮐﻨﻨـﺪه ﻣﮑـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ ﺑـﺮاي‬

‫ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﻧﻪ ﯾﮏ ﻣﺮﺟﻊ آﻣﺮﯾﺖ‪ ،4‬اﻣﺮ اﻧﺘﺰاﻋﯽ‪ ،5‬ﯾﺎ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﮐﺴﯽ در ﺗﺤـﻮل ﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ ﮐﻼﺳـﯿﮏ ﻋﻠﻤـﺎي دﯾﻨـﯽ ﻗﺮاﺑـﺖ ﻫـﺎﯾﯽ ﺑـﯿﻦ‬

‫اﺻﻄﻼح ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻓﺮد روﺣﺎﻧﯽ‪ 6‬و واژه ﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن "ﻋﻠﻤﺎ" و "ﻣﻼﻫﺎ" ]در اﺻﻄﻼح اﺳﻼﻣﯽ[ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻣﻌـﺎدﻟﯽ ﺑـﺮاي واژه ﻓـﺮد‬

‫ﻏﯿﺮ روﺣﺎﻧﯽ‪ ، 7‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬واژه اي ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ ]و ﻗﻠﻤﺮو[ اﺳـﻼم اﺻـﻄﻼﺣﯽ ﺑـﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ‪ .‬در زﻣـﺎن ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬ﻧﻔـﺲ اﻧﺪﯾﺸـﻪ‬

‫آﻣﺮﯾﺖ و ﻗﻠﻤﺮو ﻏﯿﺮ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺨﺸﺶ ﻧﺎﻣﻘﺪس زﻧﺪﮔﯽ‪ -‬ﮐﻪ ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو و ﺷﺮع و ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن آن اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﯽ ﺗﻘـﻮاﯾﯽ و‬ ‫در واﻗﻊ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﺻﻼح اﯾﻦ اﻧﺤﺮاف‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﯽ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن اﺳﻼﻣﯽ‪ -‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠـﯽ‪ -‬ﻫـﺪف ﺗﻤـﺎم‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪) ".‬ﻟﻮﺋﯿﺲ ‪(27 -28 :1378‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از اﺳﻼم ﻗـﺮار ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد ﮐـﻪ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ادﺑﯿـﺎت و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻏﺮﺑـﯽ‪-‬‬ ‫ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﺎ اﻟﺰاﻣﺎً ﻏﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﮑﻮﻻر ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ اﻟﻘﺎﺋـﺎت ﻏـﺮب در ﺗﻼﻗـﯽ و ﺑﻠﮑـﻪ در ﻫﺠـﻮم و‬ ‫ﺳﯿﻄﺮه ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻟﺰوم ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﯿﻦ دﯾﻦ و دوﻟﺖ ﯾﺎ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬درﺳﺖ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻏﺮب اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ‬

‫ﺗﻠﻘﯽ‪ ،‬ﮐﻠﯿﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻏﺮب درﺳﺖ و ﺣﻖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ و ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾـﻦ ﯾﺎﻓﺘـﻪ ﻫـﺎ ﺟـﺪاﯾﯽ‬

‫دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎور در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺘﺮﯾﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ و ﻣﻐﻠﻮب‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎ ﻣـﺪت ﻫـﺎ در‬ ‫‪1‬‬

‫‪- Church‬‬ ‫‪- Sacerdotium‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪- Regnum‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪- Authority‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪- Abstraction‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪- Clergy‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪- Laity‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪١٦‬‬

‫ﻗﺒﺎل آن‪ ،‬اﯾﺪه ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪي ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﺣﺮﻓﯽ ﻗﺎﺑﻞ اراﺋﻪ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋـﺪه اي ﺑـﺎ ﺗﮑﯿـﻪ ﺑـﺮ ﻣﯿـﺮاث‬

‫اﺻﯿﻞ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ادﺑﯿﺎﺗﯽ ﻧﻮﯾﻦ و ﺑﺎ ﺻﺪاﯾﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزي و ﺑﺎزﮔﻮﯾﯽ ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در ﺧﺼﻮص راﺑﻄﻪ دﯾـﻦ و ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب ﻣﻬﺎﺟﻢ و ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮا را ﺳﺎﻣﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺮﺑﯿﺎن‪ ،‬اﺳﻼم آﻧﻬﺎ را اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺎرج از ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﻏﺮب و ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎ و ﺑﺎورﻫـﺎي ﻣﺴـﯿﺤﯽ آن‪ ،‬دﯾـﻦ را وارد ﻋﺮﺻـﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺖ‬

‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮي راه ﺣﻞ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﻌﻀﻼت ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺧﻮد اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎ ﻣـﺮز‬ ‫در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﻪ اﯾـﻦ ﺑـﺎور ﺑـﺎ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در‬

‫ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ و ﻏﺮب و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﮐﻬﻦ و ﻧﻮﯾﻦ و ﻓﺮاﺳـﻮي آن در ﺑﯿـﺮون ﻣﻮاﺟـﻪ ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ ،‬اﺳـﻼم ﮔﺮاﯾـﺎن ﺑـﺮاي ﻏﻠﺒـﻪ ﺑـﺮ وﺿـﻊ‬

‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﻮﺟﻮد و ﺗﺮﺳﯿﻢ وﺿﻊ ﻣﻄﻠﻮب آﯾﻨﺪه در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﯾﮏ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در اﺳﻼم ﺑﺮﻣﯽ آﯾﻨـﺪ‪ .‬اﯾﻨﮕﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در اﺳـﻼم‬

‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اي ﺑﺮاي ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه و اﻧﻘﻼب ﺟﻬﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺑﺮاﻧﺪازي ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮد داﺧﻠﯽ و ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ‬

‫)اﺳﺘﻌﻤﺎري‪ -‬اﺳﺘﮑﺒﺎري( و ﻧﯿﺰ ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬دراﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار و ﺑﺮﻗﺮاري ﻧﻈﻢ ﻧﻮﯾﻦ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و ﺣﮑـﻮﻣﺘﯽ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮﻟﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن و ﻣﺘﺠﺪد و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕـﺮ‪ ،‬از ﻧﺘـﺎﯾﺞ راه ﯾـﺎﻓﺘﻦ ﺗﺠـﺪد در‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻫﻢ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻧـﻮآوري اﺳـﺖ؛ از‬

‫آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ارزش ﻫﺎي اﺻﯿﻞ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﮔﺮاﯾـﺎن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎً رﻫﺒـﺮان آﻧﻬـﺎ ﻧﯿﺮوﻫـﺎﯾﯽ از ﻻﯾـﻪ ﻫـﺎي‬

‫ﺳﻨﺘﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﻀﻮر ﺗﻌﺪادي از ﻋﻠﻤﺎي دﯾﻨﯽ در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﮐﺜـﺮ آﻧـﺎن اﻓـﺮاد ﺗﺮﺑﯿـﺖ ﯾﺎﻓﺘـﻪ‬

‫ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﯽ ﺟﺪﯾﺪ اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم ﻧﻮﯾﻦ ﺗﺤﺼـﯿﻞ ﮐـﺮده اﻧـﺪ و ﺑـﻪ اﻗﺸـﺎر و ﻃﺒﻘـﺎت ﻣﺘﻮﺳـﻂ‪،‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﯾﺪ و ﺷﻬﺮي ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﺗﺤﺼﯿﻞ در ﻣﺪارس ﺟﺪﯾﺪ و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑـﺎ ﻋﻘﺎﯾـﺪ و‬

‫ﻣﮑﺎﺗﺐ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻣﺮوزﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺎورﻫﺎي اﺻﯿﻞ دﯾﻨﯽ ﺧﻮد اﺻﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﮐﺎرآﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺮوزﯾﻦ و ﺿﺮوري ﻣﯽ داﻧﻨـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ در‬ ‫ﻋﯿﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻏﺮب در ﺻﺪد ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻧﺤﺮاﻓﺎت راه ﯾﺎﻓﺘﻪ از ﺳﻮي ﻏﺮب و ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺧﻮد را اﺻﻼح ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﺳﻼم را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻠﯽ ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ راه ﺣﻠﯽ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮﯾﺖ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ‬

‫ﻣﺎدي زده ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ و ﻣﺮوج ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬آزادي و ﻧﻮآوري اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﮑﯿﻪ ﮔﺎه‪ ،‬راه‬

‫ﺣﻞ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﺮاي ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﻫﻮﯾﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ -‬دﯾﻨـﯽ‪ ،‬ﻫﻮﯾـﺖ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﯽ و ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺻﺪد اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﺎزﺳـﺎزي‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﻣﺮوزﯾﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺘﺮﻗﯽ اﻣﺎ اﺳﻼﻣﯽ و اﺻﯿﻞ‪.‬‬ ‫‪ .3‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬

‫ﭘﺪﯾﺪه ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ از ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم آﻏﺎز ﺷﺪ و ﻋﻨﺎوﯾﻦ دﯾﮕـﺮي ﻧﻈﯿـﺮ رﻧﺴـﺎﻧﺲ اﺳـﻼﻣﯽ‪،‬‬

‫اﺣﯿﺎﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺻﻼح ﻃﻠﺒﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن آن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ذﯾﻞ ﻋﻨـﻮان ﻧﻬﻀـﺖ‬

‫ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺷﻬﺮت ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﺣﺮﮐـﺖ ﻓﮑـﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪ ،‬اﻋﺘﻘـﺎدي ﺧﯿﻠـﯽ زود ﺑـﻪ ﯾـﮏ‬

‫ﺟﻨﺒﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺘﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﯾﺎرﮔﯿﺮي ﮔﺴـﺘﺮده از ﻣﯿـﺎن اﻗﺸـﺎر ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻧﻬﻀـﺖ ﻫـﺎي‬

‫اﺳﻼﻣﯽ را ﺷﮑﻞ داد‪ .‬در ﻣﻮرد ﭼﺮاﯾﯽ اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎ ﯾﺎ ﭼﺮاﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪاري اﯾﻦ ﺑﯿﺪاري ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﯾﮑﯽ از اﯾـﻦ‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪" :‬اﻧﺤﻄﺎط و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ داﺧﻠﯽ و ﻫﺠﻮم ﮔﺴﺘﺮده و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻏﺮﺑـﯽ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم در ﻗـﺮون‬ ‫‪١٧‬‬

‫اﺧﯿﺮ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺤﻮري و ﻋﻤﺪه ﺑﺎ اﺑﻌﺎد و آﺛـﺎر و ﻋـﻮارض ﻓﮑـﺮي‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ -‬ﻧﻈـﺎﻣﯽ و اﻗﺘﺼـﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻼد و اﻗﺸﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻋﻢ از ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران‪ ،‬روﺷﻨﻔﮑﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺘﻔﮑﺮان را ﺑﻪ واﮐﻨﺶ واداﺷﺖ‪ .‬در ﭘـﯽ‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت داﺧﻠﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻓﻘﺮ و ﻓﻼﮐﺖ‪ ،‬ﺟﻬﻞ و ﺟﻤﻮد‪ ،‬ﻇﻠﻢ و اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﯽ و ﺧﻮاب و ﻏﻔﻠﺖ‬

‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﺠﺰ و درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﯽ زدﻧﺪ؛ ﮐـﻪ در ﯾـﮏ ﭼﻨـﯿﻦ وﺿـﻌﯿﺖ داﺧﻠـﯽ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ در‬ ‫ﻣﻌﺮض ﻫﺠﻮم ﻏﺮب و ورود ﺗﻤﺪن ﺟﺪﯾﺪ ﻏﺮﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دو ﭼﻬﺮه داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻔﮑﺮ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﻧﯿﺰ ﭼﻬـﺮه‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎري و ﻏﺎرﺗﮕﺮاﻧﻪ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ وارد ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺷﺪه ﺑﻮد‪) ".‬ﺣﺎﺋﺮي ‪(123 -126 :1367‬‬

‫ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﻨﺒﺎن اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ اﺻﻼﺣﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺪﯾـﺪ دردﻫـﺎي آن روز ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﻼﻣﯽ را از‬ ‫"اﺳﺘﺒﺪاد ﺣﮑﺎم‪ ،‬ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﺑﯽ ﺧﺒﺮي ﺗﻮده ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪن آﻧﻬﺎ از ﮐـﺎروان ﻋﻠـﻢ و ﺗﻤـﺪن‪ ،‬ﻧﻔـﻮذ ﻋﻘﺎﯾـﺪ ﺧﺮاﻓـﯽ در اﻧﺪﯾﺸـﻪ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دور اﻓﺘﺎدن آﻧﻬﺎ از اﺳﻼم ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‪ ،‬ﺟﺪاﯾﯽ و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﻔـﻮذ اﺳـﺘﻌﻤﺎر ﻏﺮﺑـﯽ" )ﻣﻄﻬـﺮي‪ -1359 ،‬ب‪(21 :‬‬

‫ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻣﯿﺮاﺛﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي درﻣﺎن اﯾﻦ دردﻫﺎ از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﯽ ﮔﺬارد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز "ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑـﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ ذاﺗـﯽ دﯾـﻦ اﺳـﻼم‬ ‫ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ آﻧـﺎن‪ ،‬دوم‪ ،‬ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ روﺣﯿـﻪ ﺗﺴـﻠﯿﻢ ﺑـﻪ ﻗﻀـﺎ و ﻗـﺪر و ﮔﻮﺷـﻪ ﻧﺸـﯿﻨﯽ و ﺑـﯽ‬ ‫ﺟﻨﺒﺸﯽ‪ ،‬ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﯽ ﻓﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻋﻘﻠﯽ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺳﻼم و ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻮم و‬

‫ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺎم در راه رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﮑﺮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن"‪) .‬ﻋﻨﺎﯾﺖ ‪(113 :1370‬‬

‫اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ در ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان زﯾﺎدي ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪه و در ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻮاﻣﻊ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ رﯾﺸـﻪ دواﻧﯿـﺪ‪ :‬در ﻣﺼـﺮ ﺑـﺎ ﺷـﯿﺦ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه‪ ،‬ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎء و ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬در ﺳﻮرﯾﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮐﻮاﮐﺒﯽ‪ ،‬در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري و اﺑـﻮاﻻﻋﻠﯽ ﻣـﻮدودي‪ ،‬در‬

‫اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺑﺎ اﻣﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر‪ ،‬ﺑﻦ ﺑﺎدﯾﺲ و ﺑﺸﯿﺮاﻻﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‪ ،‬در ﻣﻐﺮب ﺑﺎ ﻋﻼل اﻟﻔﺎﺳﯽ‪ ،‬در ﺳﻮدان ﺑﺎ ﻣﻬﺪي ﺳـﻮداﻧﯽ‪ ،‬در ﺗﺮﮐﯿـﻪ ﺑـﺎ ﻣـﻼ‬ ‫ﺳﻌﯿﺪ ﻧﻮرﺳﯽ‪ ،‬در ﻟﯿﺒﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﻮﺳﯽ‪ ،‬در ﻋﺮاق ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪ ،‬در ﻟﺒﻨﺎن ﺑﺎ اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر و در اﯾﺮان ﺑﺎ آﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧـﻮاب‬ ‫ﺻﻔﻮي‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮي و اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(‪.‬‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻮاﻣﻊ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﻼم را ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ وﺿﻊ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮد )اﻧﺤﻄﺎط و‬ ‫ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ( و دراﻧﺪازي ﻃﺮﺣـﯽ ﻧـﻮﯾﻦ و ﺗﺄﺳـﯿﺲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اي ﻣﻄﻠـﻮب )ﺟﺎﻣﻌـﻪ و ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ( ﻣـﯽ ﻧﮕﺮﻧـﺪ و از اﺻـﻮل‬

‫ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻣﻮارد ذﯾﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫اول‪ .‬اﺳﻼم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان در آن دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت و دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮐـﺮد‪ ،‬در‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻼش ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﭘﯽ ﮔﯿﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﯾﮏ دوﻟﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﮐـﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ را ﺑـﺮاي اداره‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬

‫دوم‪ .‬ﺑﺎور ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ وﻟﯽ ﺗﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﺪان ﻟﺰوم اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻧﻈـﺎم‬

‫ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‪ .‬ﮐﺸﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﭘـﺲ از اﺳـﺘﻘﺮار‪ ،‬اﻟﮕـﻮي ﺳـﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎ در ﺻﺪد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﻟﮕﻮﯾﯽ در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻣﻮدودي در ﺻـﺪد راه اﻧـﺪازي آن در ﭘﺎﮐﺴـﺘﺎن و اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ)ره( در‬

‫ﺻﺪد ﺗﺄﺳﯿﺲ آن در اﯾﺮان ﺑﻮد؛ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ام اﻟﻘﺮي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ ﺿﺪ ﻓﻘﺮ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﭘﺮﺗﻼش و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺎ ﻓﻘﺮ و ﻣﻮﺿﻊ ﮔﯿﺮي ﺟﺪي ﻋﻠﯿﻪ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ داري و ﺛـﺮوت ﺑـﯽ‬ ‫ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮﻗﺮاري ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ .‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺟﺪي ﺑـﺎ اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻣﺎدﯾﮕﺮاﯾﺎﻧـﻪ‪ ،‬اﻋـﻢ از ﺷـﺮﻗﯽ )ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴـﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴـﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﺘﯽ( و ﻏﺮﺑـﯽ )ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴـﺘﯽ و‬

‫ﮐﺎﭘﯿﺘﺎﻟﯿﺴﺘﯽ(‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﭘﺬﯾﺮش ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﺗﺮﻗﯽ و رﻓﺎه‪.‬‬

‫ﭘﻨﺠﻢ‪ .‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺻﻼﺣﯿﺖ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺑﺸﺮي در ﻫﺮ زﻣﺎن و در ﻫﺮ ﻣﮑﺎن از ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮي‪.‬‬

‫ﺷﺸﻢ‪ .‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻟﺰوم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم اﺻﯿﻞ و ﻋﻤﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻔﺘﻢ‪ .‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﯿﺪاري اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﺮدن ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻬﺖ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺣﮑﺎم ﻣﺴﺘﺒﺪ و ﻇﺎﻟﻢ و ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻇﻠـﻢ و‬

‫ﺟﻮر ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬

‫ﻫﺸﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎور ﺑﻪ ﻟﺰوم ﻣﺒﺎرزه ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻓﮑﺮي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻏﺮب ﺧﺼﻮﺻﺎً اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻏﺮﺑﯽ در ﮐﻠﯿﻪ وﺟـﻮه‪ ،‬اﺑﻌـﺎد و ﭼﻬـﺮه ﻫـﺎي آن در‬

‫ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬

‫ﻧﻬﻢ‪ .‬ﺑﺎور ﺑﻪ ﻟﺰوم اﺗﺤﺎد و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯿﺎن اﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف داﺧﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪.‬‬

‫دﻫﻢ‪ .‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﮐﺎر ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺣﺴﺎب ﺷﺪه در ﮐﻠﯿﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺣﺘـﯽ‬

‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎ اﻟﻘﺎء ﻣﺪاوم روﺣﯿﻪ ﺟﻬﺎدﮔﺮي و ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺷﻬﺎدت در ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ﻫﺎي ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً در ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﻘـﺎط ﺿـﻌﻒ و ﻗـﻮت‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ و ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﺎل ﻫﺎ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺧﻮان اﻟﻤﺴـﻠﻤﯿﻦ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺗﺸـﮑﯿﻼت ﺟﻨـﺒﺶ ﻫـﺎي‬

‫اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ را ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﻣﺼﺮ در اﺧﺘﯿﺎر دارد‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺎ ﻣﺮﮐﺰﯾـﺖ ﭘﺎﮐﺴـﺘﺎن ﻧﻬﻀـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ را در‬ ‫ﺷﺒﻪ ﻗﺎره و ﺑﻌﺪ آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ اداره و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻧﻬﻀﺖ اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﻧﯿـﺰ در اﯾـﺮان و ﺑﺮﺧـﯽ از ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﻨﻄﻘـﻪ و‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ آﻧﭽﻪ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﯾﮏ ﺟﻨﺒﺶ ﮐﻠﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳـﻼم اﺳـﺖ‬

‫ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺎص ﺧﻮد‪ .‬ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻋـﺎم و رﻫﺒـﺮي‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ ﯾﮏ ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺷﯿﻌﯽ ﯾﻌﻨﯽ آﯾﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﺳﺎل ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ و اﻧﺴﺠﺎم ﻧﺪاﺷﺘﻦ آﻧﻬـﺎ در ﺗﺎﮐﺘﯿـﮏ ﻫـﺎ و ﻧـﺎﺗﻮاﻧﯽ در‬

‫ﮔﺬر از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ "ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ" اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻼش ﻫﺎي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎﻟﻪ آﻧﻬﺎ ﺑـﺮاي‬

‫ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﻟﻮازم ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ دوﻟﺖ ﻫﺎي اﺳﺘﺒﺪادي ﺣﺎﮐﻢ و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻏﺮب ﻧﻘـﺶ‬

‫ﺑﺮ آب ﺷﺪه و از ﺑﯿﻦ ﻣﯽ رود‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﯿﭻ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ و ﺗﻀﻤﯿﻨﯽ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺧـﻮﯾﺶ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺎرﻫـﺎ‬ ‫ذﺧﺎﯾﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ را از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ دﯾﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﺮ و ﻏـﺮب‬

‫ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻮﻓﻖ ﻫﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻮت و اﻣﯿﺪ و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﺮاروي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ در اﯾـﻦ ﺳـﺎل ﻫـﺎ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻧـﺎﻣﻮﻓﻖ و‬

‫ﺷﮑﺴﺖ راه ﺣﻞ ﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎزي و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻏﺮﺑﯽ اﻋﻢ از ﻧﻮع ﺷﺮﻗﯽ )ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ‪ -‬ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ( ﯾﺎ ﻧـﻮع ﻏﺮﺑـﯽ )ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴـﺘﯽ‪ -‬ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ‬ ‫داري( آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﺧﻼل ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺲ از اﺳﺘﻘﻼل )ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم( وﺿـﻊ را ﺑﻬﺘـﺮ‬

‫ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن راه ﺣﻞ ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬

‫دﭼﺎر از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪﮔﯽ و ﺑﺤﺮان ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬راه ﺣﻞ ﻫﺎي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﯽ )ﭘﺎﯾﺎن ﻋﺮﺑﯿﺴﻢ‪ ،‬ﭘﺎن ﺗﺮﮐﯿﺴـﻢ‪ ،‬ﭘـﺎن اﯾﺮاﻧﯿﺴـﻢ‬

‫و‪ (...‬ﻧﯿﺰ ﻋﻤﻼً ره ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺒﺮده و ﺑﺎ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ و رﮐﻮد ﺟﺪي ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺳـﺎل ﻫـﺎ ﻃـﺮح اﯾـﺪه "راه ﺳـﻮم" و ﺳـﺨﻦ‬ ‫‪١٩‬‬

‫ﮔﻔﺘﻦ از ﻟﺰوم در اﻧﺪاﺧﺘﻦ "ﻃﺮﺣﯽ ﻧﻮ"‪ ،‬ﻓﺮﺻﺘﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻓﺮاروي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺼﺪاﻗﯽ ﺟﺪي ﺑﺮاي اﯾـﻦ‬ ‫"راه ﺳﻮم" و اﯾﻦ "ﻃﺮح ﻧﻮ" ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﻄﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﺋﯽ از ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷـﺪن ﺑـﻪ ﯾـﮏ اﻧﻘـﻼب‪،‬‬

‫ﻓﺮﺻﺖ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺼﺎدره ﮐﺮد و ﺑﺎ ﭘﯿﺶ اﻓﺘﺎدن از ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺑـﻦ ﺑﺴـﺖ و رﮐـﻮد‬

‫ﻣﻮﺟﻮد ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﻠﯿﺖ آن ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻮد و ﻫﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺸـﺘﻮاﻧﻪ‪ ،‬ذﺧﯿـﺮه‬ ‫و ﻣﻨﺒﻊ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻋﻤﻞ ﮐﺮد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻋﻤﻼً ﺑﺎﻋﺚ ﺟﻬﺸﯽ در ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺸﯽ ﮐـﻪ ﺻـﻌﻮد‬

‫و ﺷﺘﺎﺑﯽ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺮد و آﻧﻬﺎ را وارد ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻧـﻮﯾﻦ "اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ" ﮐـﺮد‪ :‬ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﺳـﻼم در اﻧﻘـﻼب‬

‫)اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ( و ﺧﺼﻮﺻﺎً اﺳﻼم در ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ(‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪" ،‬ﺧﯿﺰش اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺣﺮﮐـﺖ ﺗـﻮده اي ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻪ رژﯾﻢ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ را در ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻓﺮاﺧﻮان اﺻﯿﻠﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺄ آن ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪.‬‬

‫از اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎي ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﯿﺮاث و اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﮐـﻪ‬

‫از ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻏﺮب ﮔﺮاﯾﯽ در ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رود‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﯽ آن ﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻏـﺮب ﮔﺮاﯾـﯽ‬

‫در ﻃﯽ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻗﺮن درﺻﺪ ﮐﻤﯽ از ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑـﯽ‪ -‬اﺳـﻼﻣﯽ را ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣـﯽ داد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﻗﺮﯾـﺐ ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق اﯾـﻦ‬

‫ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺑﯿﺪاري ﺧﻮد را در ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ دﯾﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮﭘﯽ از ﺑـﺮف ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ ﺧﯿـﺰش اﺳـﻼﻣﯽ ﻫـﺮ روز‬

‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻣﻠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻻﺋﯿﺰم‪ ،‬ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺰم و دﯾﮕـﺮ ﮔـﺮاﯾﺶ ﻫـﺎ‪ ،‬اﻣـﺮوزه ﺧـﻮد را در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺟﺮﯾـﺎن ﺳـﯿﻞ‬

‫آﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﺶ آﺷﮑﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﺶ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗـﻮم ﮔﺮاﯾـﯽ‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ از اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻗﻮم ﮔﺮاﯾﯽ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ ﮐـﻪ ﻋﮑـﺲ اﻟﻌﻤﻠـﯽ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻫﺠـﻮم‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻏﺮب ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﮐﻨﻨﺪ ﺗﻔﮑﺮ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي ﻇﻬﻮر ﮐﺮد‪ .‬اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺷﮑﺴﺖ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻏﺮﺑـﯽ در ﻣﺘﺤـﻮل‬

‫ﮐﺮدن ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﺻﺎﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻨﺒﺸﯽ ﻇﻬﻮر ﮐﺮد ﮐـﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﻫﻮﯾـﺖ ﺗﻤـﺪﻧﯽ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ آﺷﮑﺎر و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺪون از دﺳـﺖ دادن ﻫﻮﯾـﺖ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺪون اﻗﺘﺪا ﺑﻪ ﻏﺮب ﮐﻪ ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻇﺮ اوﺿﺎع ﻋﺮﺑـﯽ‪ -‬اﺳـﻼﻣﯽ ﭼـﺎره‬ ‫اي ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﺪ آﯾﻨﺪه از آن اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻫﺪف اﺻـﻠﯽ درﺧﻮاﻫـﺪ آﻣـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﺌﻠﻪ اﺻـﻠﯽ‬

‫ﭘﯿﺮوزي ﯾﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳـﻼم اﺳـﺖ" )اﺑﻮاﻟﻨﺼـﺮ ‪-1378 :79‬‬ ‫‪ .(78‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻓﻀﯿﻞ اﺑﻮاﻟﻨﺼﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻟﺒﻨﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻣﺮوزه "اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎه اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻫﺴﺘﯽ و اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻫﻤـﻪ‬

‫وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎ و ﻣﺰاﯾﺎ را دارد‪ ،‬ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ"‪) .‬اﺑﻮاﻟﻨﺼﺮ ‪(119 :1378‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺲ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﮔﺬر از آن‪ ،‬ﻋﻨﻮان "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ" ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬

‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﺎي ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻃﺮاﺣﯽ و رﻫﺒﺮي ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪ اوج و ﭘﯿﺮوزي و ﻧﯿـﺰ ﻃﺮاﺣـﯽ و‬

‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬اﺗﮑﺎﯾﯽ ﻫﻮﯾﺘﯽ‪ -‬ﺗﻤﺪﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﯾﺠـﺎﺑﯽ‬

‫درون ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت دﻫﺪ و ره ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ -‬راه ﭘﯿﻤﻮده ﺷﺪه اي ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ و ﺟﻮاﻣـﻊ اﺳـﻼﻣﯽ ﻧﺸـﺎن ﻣـﯽ دﻫـﺪ‪ -‬و‬

‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻠﺒﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻏﺮب ﻣﻬﺎﺟﻢ و ﻣﺴﺘﮑﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺘﯽ ﺗﻤﺪﻧﯽ‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ در ﺟﺎﯾﯽ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد و ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻟﻬﺎم ﺑﺨـﺶ ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫـﻢ ﻧﻈـﺮ ﻏﯿـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺘﻔﮑـﺮ‪،‬‬ ‫‪٢٠‬‬

‫دﻏﺪﻏﻪ دار‪ ،‬ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ و ﻣﻨﺼﻒ را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴـﺘﯿﻨﻦ‬

‫ﺑﺎر از ﺣﺎﻟﺖ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ و ﺗﺪاﻓﻌﯽ ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ و اﺑﺘﮑﺎري در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻏـﺮب ﻣﻬـﺎﺟﻢ و ﺳـﻠﻄﻪ ﺟـﻮ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮدﯾﺪ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﭘﺪﯾﺪه اي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺧﯿـﺰش اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺻـﻼح‬

‫ﻃﻠﺒﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬رﻧﺴﺎﻧﺲ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺣﯿﺎﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ و‪ ...‬در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان در وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻧـﺎم‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ و ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از وﻗﻮع ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﺮﻗﺪرت و ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻧـﺎم اﺳـﻼم در اﯾـﺮان و‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻋﻤﯿﻖ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺷﺘﺎب و ﮔﺴﺘﺮده آن در ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺟﺪﯾﺪي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن آﻧﭽﻪ ﻗـﺒﻼً‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬واژﮔﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿـﺮ ﺑﻨﯿـﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬رادﯾﮑﺎﻟﯿﺴـﻢ اﺳـﻼﻣﯽ و اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ .‬ﻫـﯿﭻ ﯾـﮏ از‬

‫واژﮔﺎن ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ و ﺷﻬﺮت ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻃﯿﻒ وﺳـﯿﻌﯽ از ﺟﺮﯾـﺎن ﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ در‬

‫ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﻮاع و ﻧﺤﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم »اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ« ﺣﯿـﺎت ﺑﺨﺸـﯿﺪ و‬

‫ﺑﺪان ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ داد‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻫﻮﺷﻨﮓ اﻣﯿﺮاﺣﻤﺪي‪" :‬اﺻﻮﻻً اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻗـﺎدر اﺳـﺖ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺟـﺪا ﺷـﻮد" )اﻣﯿﺮاﺣﻤـﺪي‬

‫‪ ،(10 :1376‬اﯾﻦ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي "ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﻼﻣﯽ"‬

‫ﻋﻤﻼً وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ "ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ" ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان دو دﺳﺘﺎورد ﻋﻤﺪه و اﺳﺎﺳﯽ ﺑـﺮاي ﺟﻨـﺒﺶ‬

‫ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ داﺷﺖ‪ ،‬دو دﺳﺘﺎوردي ﮐﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﻈﺮي و ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را در دﻧﯿـﺎي ﻣﻌﺎﺻـﺮ ﻋﯿﻨﯿـﺖ‬

‫ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻈﺮ )ذﻫﻨﯿﺖ( وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻞ )ﻋﯿﻨﯿﺖ( ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ دو دﺳـﺘﺎورد ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از‪:‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﺷﮑﻞ دﻫﯽ‪ ،‬رﻫﺒﺮي و ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﺎﻧﺪن اﻧﻘﻼﺑـﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﺳـﻼم و ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺑﻨﯿﺎدﻫـﺎ و اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﺟﻨـﺒﺶ ﻫـﺎي‬

‫اﺳﻼﻣﯽ و دﯾﮕﺮي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ آﻣﻮزه ﻫﺎ و ارزﺷﻬﺎ و اﺻﻮل ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و اﯾﻦ ﯾﻌﻨـﯽ ﺗﺄﺳـﯿﺲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻟﮕﻮي ﻣﻮﻋﻮد در ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻـﺮ‪ ،‬و اﯾـﻦ ﻫـﺮ دو ﯾﻌﻨـﯽ آﺷـﮑﺎر ﮐـﺮدن ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ ﻫـﺎ و‬

‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻫﺎي اﺳﻼم در ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﻟﺪ و ﻇﻬﻮر ﯾﮏ "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﯽ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﻮل ﺑﺮﻧﺎرد ﻟﻮﺋﯿﺲ‪" :‬در ﺳﺎل ‪ 1357‬ﺷﻤﺴـﯽ )‪. 1979‬م( ﺗﺤـﻮﻻﺗﯽ در اﯾـﺮان آﻏـﺎز ﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻐﯿﯿـﺮات ﻋﻤـﺪه اي‪ ،‬ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻠﮑﻪ در ﮐﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ آن ﮐﺸﻮر اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ و ﭘـﯽ آﻣـﺪﻫﺎي آن ﻣﺮزﻫـﺎي اﯾـﺮان را در ﻧﻮردﯾـﺪ و ﺑـﻪ ﺑﯿـﺮون از ﮐﺸـﻮر رﺳـﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻮﻟﯿﺎن آن‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات را "اﻧﻘﻼب" ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و اﮐﺜﺮ ﺧﺎرﺟﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﯿﺪ و ﺷﺮﻃﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ادﻋﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬اﻧﻘـﻼب ﻫـﺎ‬

‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﺎ ﺷﯿﻮه اي ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺗﺒﯿﯿﻦ آرﻣﺎن ﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﻣـﯽ ﭘﺮدازﻧـﺪ‪:‬‬

‫اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ در روﺷﻨﮕﺮي ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ ،‬آرﻣﺎن ﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬آزادي‪ ،‬ﺑﺮاﺑـﺮي و ﺑـﺮادري ﻣـﯽ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب روﺳﯿﻪ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬ﻃﺮح ﺧﻮد را ﺑـﺮاي آﯾﻨـﺪه در ﭼـﺎرﭼﻮب دوﻟـﺖ ﺑـﯽ ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﯿـﺎن ﮐـﺮد‪،‬‬ ‫دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﯾﺮان‪ ،‬ﺧﻮد را در ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻃﺮح ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ؛ ﯾﻌﻨـﯽ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬

‫ﻧﻬﻀﺘﯽ دﯾﻨﯽ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎدي دﯾﻨﯽ از ﻧﻈﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻃﺮح ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﺒﯿﯿﻦ دﯾﻨﯽ ﺑﺮاي ﻧﻈﻢ ﺟﺪﯾﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ژاﮐﻮﺑﻦ ﻫـﺎ‬ ‫ﺧﻮد را اﺧﻼف ﺟﻤﻬﻮري ﺧﻮاﻫﺎن روﻣﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻠﺸﻮﯾﮏ ﻫﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﮑﺮار ﯾﺎ اﺟﺘﻨﺎب از وﻗـﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻧﻘـﻼب‬ ‫‪٢١‬‬

‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ روزﻫﺎي اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮕـﺎه ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ و ﺧـﻮد را در ﻣﺒـﺎرزه اي ﻣـﯽ‬

‫ﺑﯿﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺷﺮك‪ ،‬ﻇﻠﻢ و ﺳﻠﻄﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در ﺻﺪدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم راﺳﺘﯿﻦ اﺳﻼم را اﺣﯿﺎء ﯾﺎ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﻘـﻼب ﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﻃﻨﯿﻨﯽ دارﻧﺪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﮐﺸـﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ وﻗـﻮع ﻣـﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪﻧـﺪ‪ .‬اﻧﻘـﻼب ﻫـﺎي ﻓﺮاﻧﺴـﻪ و روﺳـﯿﻪ‪ ،‬ﻫـﺮ دو واﮐـﻨﺶ ﻋﻈﯿﻤـﯽ‬

‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻨﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺴﺘﺮده اي در ﮐﻞ اروﭘﺎ و ﺟﻬﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ -‬ﮐﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و روﺳﯿﻪ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﻫﺮ دو ﺑﺨﺸﯽ از آن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑـﺎ‬ ‫آن ﻫﺎ ﺟﻬﺎن ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﻣﺸﺘﺮك داﺷﺖ‪ -‬ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫واﮐﻨﺶ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ ﺟﻮان اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ در آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺣﻮادث ﺗﮑﺎن دﻫﻨﺪه ﭘﺎرﯾﺲ اﻧﻘﻼﺑﯽ را وﯾﻠﯿﺎم وردورث‪ 1‬در ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺮوف زﯾﺮ ﺑﯿﺎن‬

‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻣﺎ ﺟﻮان ﺑﻮدن ]در آن ﺣﺎل[ ﺑﻬﺸﺖ ﻋﺪن ﺑﻮد‬

‫اوج ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ زﻧﺪه ﺑﻮدن در آن ﺳﭙﯿﺪه دم ﺑﻮد‬

‫ﺷﺎﻫﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﯾﺮان از آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺗﺎ آﻓﺮﯾﻘﺎي ﻏﺮﺑﯽ و اﻗﻠﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﯾﻮﮔﺴﻼوي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﻧﯿـﺰ اﺣﺴﺎﺳـﺎت‬

‫ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﺎﺑﯿﺮي ﻣﺘﻔﺎوت اﺑﺮاز ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﮕﺮﻓﯽ در ﮐـﻞ ﺟﻬـﺎن داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺟﻬـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ آن ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺸﺘﺮك دارد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد"‪) .‬ﻟﻮﺋﯿﺲ ‪(25 -26 :1378‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﯽ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻣﻘﺎوم اﺳﺘﺒﺪاد و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺷﮑﺎف اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﭘﺲ از ﭼﻬـﺎرده‬

‫ﻣﺎه ﻣﺒﺎرزه ﻧﻔﺲ ﮔﯿﺮ و ﺑﻌﺪ از ﮔﺬر از ﭘـﯿﭻ و ﺗـﺎب ﻫـﺎ و ﮔﺮدﻧـﻪ ﻫـﺎي ﺳـﺨﺖ ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮوزي ﺑﺮﺳـﺪ و اﯾـﻦ ﯾﻌﻨـﯽ ﺗﻮﻟـﺪ ﯾـﮏ‬ ‫ﭘﯿﺸﺎﻫﻨﮓ‪ 2‬ﺑﺮاي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺎل ﻫﺎ ﺑﻮد دﭼﺎر رﮐﻮد و درﺟـﺎزدﮔﯽ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﻧﻬﻀـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ‬

‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را از ﺣﺎﻟﺖ ﺣﯿﺮت‪ ،‬ﺳﺮدرﮔﻤﯽ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ و آﺷﻔﺘﮕﯽ ﺧﺎرج ﮐﺮد و ﺑﺪان ﻫﺎ اﻧﺴﺠﺎم‪ ،‬اﻣﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸـﺎﻫﻨﮓ‬ ‫و اﻟﮕﻮ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﻼم و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐـﺎر ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣـﻮﻓﻘﯽ را ﭘـﯿﺶ ﺑﺒﺮﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان اﻣﺘﺤﺎن ﺧﻮب و ﻣﻮﻓﻘﯽ ﭘﺲ داده ﺑﻮد‪ :‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﯽ و ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان را در‬ ‫ﺟﻬﺎن دو ﻗﻄﺒﯽ ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﺎﻧﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ و ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﯿﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﭘﯿـﺮوزي رﺳـﯿﺪه‬

‫در اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﯿﺰي را اﻋﻼم ﮐﺮد و ﺑﺪان ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ از آﻣﺎل و آرزوﻫﺎي دﯾﺮﯾﻦ و ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘـﻼب‬

‫اﻋﻼم ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ اول؛ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان ﺑﺨﺸﯽ از اﻣﺖ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺣﺘﯽ ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ در ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ ﻧﻈـﺎم ﻧﻮﭘـﺎي‬

‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﮔﻨﺠﺎﻧﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دوم؛ ﺑﺎ اﺗﮑﺎء ﺑﻪ درك و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻮﯾﻦ و ﻋﻤﯿﻘﯽ از اﺳﻼم و ﻗﺮآن‪ ،‬ﯾﮏ اﻟﮕﻮ و ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺟﺪﯾـﺪ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ از ﻧﻮع ﺷﺮﻗﯽ )ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴـﺘﯽ( و ﻏﺮﺑـﯽ )ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴـﺘﯽ‪ ،‬ﮐﺎﭘﯿﺘﺎﻟﯿﺴـﺘﯽ(‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮم؛ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﺤﺘﻮي و ﻋﻨﻮان ﺧﻮد را "اﺳﻼﻣﯽ" ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﺒﺘﻨـﯽ ﺑـﺮ ﻗﻮاﻋـﺪ و‬

‫اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ .‬ﭼﻬﺎرم؛ اﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷـﺪت اﺳـﺘﻘﻼل ﻃﻠـﺐ‬

‫ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺻﻞ "ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ" ﺑﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺧﺎرﺟﯽ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﺧـﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ و ﻣﺒـﺎرزه‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺳﺮ ﺳﺘﯿﺰ دارد‪ .‬ﭘﻨﺠﻢ؛ در ﺳﯿﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت اﺻﻮل ﮔﺮا و دﯾﻦ ﮔﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ارزش ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻔﻮذ و ﺗﺤﻤﯿﻞ ارزش ﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮ اﺟﺮاي ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺻﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺸـﻢ؛ در ﺣـﻮزه اﻗﺘﺼـﺎد‪،‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺟﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﯽ ﭘﺮدازد و ﺷﻌﺎرش ﺧﻮدﮐﻔﺎﯾﯽ و ﺧﻮداﺗﮑﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻔﺘﻢ؛ در ﻧﻈـﺎم ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ و‬ ‫‪- William Wordsworth‬‬ ‫‪- avant _gard‬‬ ‫‪٢٢‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺳﺮﮐﻮﺑﮕﺮ و ﻓﺎﺳـﺪ )ﻃﻮاﻏﯿـﺖ( اﺳـﺖ و ﺷـﻌﺎر ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ اﺳـﺘﮑﺒﺎر )اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴـﻢ(‬

‫ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﺪ و ﻫﺸﺘﻢ؛ ﻣﻨﺎدي وﺣﺪت و اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺮﻗـﻪ و ﺗﺸـﺘﺖ ﻣﯿـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬

‫اﺳﺖ‪ .‬از اﺗﺤﺎد ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻃﺮﻓﺪاري ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻃﺮح اﯾﺪه ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺘﻌﻬﺪ واﻗﻌـﯽ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺟﻬـﺎن دوﻗﻄﺒـﯽ‬ ‫ﺷﺮﻗﯽ و ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻃﺮاح اﯾﺪه اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﺪه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺑﻠﻮك اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺮب ﻋﻨﻮان اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و رﻫﺒﺮي آن در ﺟﻬﺎن را ﺑـﻪ اﯾـﺮان ﻧﺴـﺒﺖ‬

‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﮔﺮاﻫﺎم ﻓﻮﻟﺮ‪" :‬ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ]اﺳﻼﻣﯽ[ اﯾﺮان‪ ،‬اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﺮﮔﺰ از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭼﯿﺰي ﻧﺸﻨﯿﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬اﻧﻘـﻼب‬ ‫]اﺳﻼﻣﯽ[ اﯾﺮان ﺷﻮك ﻋﻤﺪه اي ﺑﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺖ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﻏﺮب و دﯾﮕﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬

‫از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﺮﺳﺪ" )ﻓـﻮﻟﺮ ‪ ،(30 -31 :1376‬و ﻫﻤـﻪ اﯾﻨﻬـﺎ‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ "ﺗﺠﺮﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﺮاي اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﯾﮏ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻨﻔﯽ از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮده‪] ،‬ﭼﻮن[ در ﮐﻞ‪ ،‬اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺤـﺖ ﻧـﺎم‬

‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﮑﺴﺖ ﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺳﯿﺎﺳﺖ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺟﻬﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪) ".‬ﻓﻮﻟﺮ ‪(31 -32 :1376‬‬

‫اﻫﻤﯿﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮاي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ از آن رو اﺳﺖ ﮐﻪ‪" :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﻤـﺎد وﺿـﻌﯿﺘﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﻃـﻮر ﮐﻠـﯽ ﭘﻮﺷـﺶ ﻣـﯽ دﻫـﺪ‪ .‬ﻣـﯽ ﺗـﻮان اﻧﻘـﻼب‬

‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﺴﯿﻢ آن ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ اروﭘﺎ و ﺟﻬﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ را درﺑﺮﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﻧﻈـﺎم‬

‫ﻫﺎي ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺎل ‪ ،1979‬از ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﻧﮕـﺮان ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬زﯾـﺮا اﮐﺜـﺮ آﻧـﺎن‬

‫ﭼﯿﺰي ﻣﯿﺎن ﻏﺮب ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﯿﻮب و ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ را ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدن ﺑﺎ ﻃﺮح ﻫـﺎي روﺷـﻦ‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان دﻻﯾﻞ ﻣﺘﻌﺪدي داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن ﺷﯿﻌﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻮدن اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل و ﻫـﻮاﯾﯽ ﮐـﻪ ﺟﻬـﺎن ﻋﺮﺑـﯽ‪-‬‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ در آن زﯾﺴﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﻌﺒﯿﺮي از ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد دﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻃـﺮح ﻫـﺎي اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ‬ ‫در اﯾﺮان‪ ،‬اﻗﺸﺎر وﺳﯿﻌﯽ از ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ آوا ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮔﺮاﯾﺶ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬روﯾﮑﺮدي ﮐـﺎﻣﻼً اﺳـﻼﻣﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬

‫ﻫﻤﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ را در ﺑﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪) ".‬اﺑﻮاﻟﻨﺼﺮ ‪.(117 :1378‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺟﺎن اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ در ﮐﺘﺎب "اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ آن"‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺣﺪاﻗﻞ در ﺳﻪ ﺳـﻄﺢ ﺑـﺮ ﺟﻨـﺒﺶ‬ ‫ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارد‪ :‬در ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب ﺑﺎﻋـﺚ ﺑﻮﺟـﻮد‬

‫آﻣﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس( در ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﻌﺎل ﻧﺒﻮده اﻧـﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ‬

‫اﻧﻘﻼب ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮك‪ ،‬ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و ﻓﻌﺎل ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد )ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﻫﻨﺪ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ( و ﺑـﺎﻻﺧﺮه‬ ‫در ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻓﻌﺎل ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﻋﺚ رادﯾﮑـﺎﻟﯿﺰه ﺷـﺪن آﻧﻬـﺎ ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪) .‬ﻣﺼـﺮ‪ ،‬ﻟﺒﻨـﺎن و‬

‫ﻋﺮاق(‪) .‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ‪(13 -54 :1382‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ ﮔﺬارد و آن اﺣﺴﺎس رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮﺧـﯽ از ﻓﺮﻗـﻪ ﻫـﺎ و ﻧﺤﻠـﻪ ﻫـﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎن در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪه در اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻼش در ﺟﻬﺖ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و ﺗﺤﺮك ﻣﺤﺴﻮس در ﻣﯿـﺎن اﯾـﻦ‬

‫ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺳﻠﻔﯽ‪ -‬وﻫﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻓﻀﯿﻞ اﺑﻮاﻟﻨﺼﺮ‪ ":‬در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾـﺪ‪ ،‬اﻧﻘـﻼب ﻫـﺎ و ﮐﻮدﺗﺎﻫـﺎي ﭼﻨـﺪي در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪ -‬اﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻـﺮي ﺑـﻮد ﮐـﻪ آﺷـﮑﺎرا ﺷـﺮﯾﻌﺖ و ﺗﻌـﺎﻟﯿﻢ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ .‬ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺟﻬـﺎن ﻋﺮﺑـﯽ‪ -‬اﺳـﻼﻣﯽ و ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺳﺘﯿﺰه ﺟﻮﯾﺎﻧﻪ ﺑﻮد وﺳﺎﯾﻞ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﭼﻨﺎن در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ او ﺑﺴﯿﺞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ اﻧﻘﻼب ﻧﻮﯾﻦ ﯾﺎ ﻣﻌﺎﺻﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬ ‫‪٢٣‬‬

‫ﻧﺪﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺠﻮم ﺑﯽ رﺣﻤﺎﻧﻪ ﻓﻘﻂ از ﺳﻮي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑـﯽ و زﯾـﺎن دﯾـﺪه ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ از ﺟﺎﻧـﺐ ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑـﯽ‪ -‬اﺳـﻼﻣﯽ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﻫﻢ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷـﺮﯾﻌﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ ﻗـﺮار داده ﺑﻮدﻧـﺪ"‪.‬‬

‫)اﺑﻮاﻟﻨﺼﺮ ‪(116 -117 :1378‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ و اﯾﺠﺎﺑﯽ و ﺳﻠﺒﯽ ﮔﺮوه ﻫﺎ و دوﻟﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﯿـﺰ ﮔـﺮوه ﻫـﺎ و دوﻟﺘﻬـﺎي ﻏﺮﺑـﯽ در‬ ‫ﻗﺒﺎل اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ رﺷـﺪ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺷـﮑﻞ ﮔﯿـﺮي ﻧﺤﻠـﻪ ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ و ﮔـﺎه ﻣﺘﻀـﺎد درون آن‪ .‬از‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪﯾﻬﺎ درون اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﯿـﺮي دو ﺟﺮﯾـﺎن ﻋﻤـﺪه و ﮐـﻼن درون آن ﺑـﻮد‪ -1 :‬اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻋﻘـﻞ ﮔـﺮا‪،‬‬

‫اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﭘﻮﯾﺎ )اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺻﻮل ﮔﺮا( و ‪ -2‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﻨﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎر و ﻣﺘﺤﺠ‪‬ﺮ )اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻨﯿـﺎدﮔﺮا( از ﺳـﻮي‬ ‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﯾﺮان و دﯾﮕﺮي ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺳﻠﻔﯽ وﻫﺎﺑﯽ ﻫﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزي اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان ‪ 1357‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ رﻫﺒﺮان ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﯾـﺮان ﺑﯿﺎﺑﻨـﺪ‪،‬‬

‫از ﺳﺮان و رﻫﺒﺮان ﺳﺎزﻣﺎن اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺼﺮ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻫﻨـﺪ و ﻓﯿﻠﯿﭙـﯿﻦ‪ ،‬از ﮔـﺮوه‬ ‫ﻫﺎﯾﯽ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق و ﺗﺮﮐﯿﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ رﻫﺒﺮاﻧـﯽ از اﻟﺠﺰاﯾـﺮ و ﺳـﺪان و ﺗـﻮﻧﺲ و اﻧـﺪوﻧﺰي و ﻟﺒﻨـﺎن و ﻓﻠﺴـﻄﯿﻦ‪ .‬ﻫﻤـﻪ اﯾﻨﻬـﺎ در‬

‫ﺟﺴﺘﺠﻮي اﯾﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﮐﻪ اوﻻً ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺮاي ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ و ﺑﺎ اﻟﻬﺎم و اﻟﮕـﻮﮔﯿﺮي‬

‫از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﭼﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮐﺮد؟‬

‫ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان زﯾﺎدي از ﻣﺎه و ﺳﺎل ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان )ﻓﻮرﯾﻪ ‪ ،(1979‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤـﺮك ﻫـﺎي‬

‫ﺷﺘﺎب آﻟﻮد و ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ اي در ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪ‪ :‬ﻋﺮاق ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺮدﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮده ﻋﻠﯿﻪ رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﯽ اﯾـﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬درﺳﺖ ﺷﺒﯿﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻫﺎي اﯾﺮان ﺑﻮد )ﻓﻮرﯾﻪ ‪ ،(1979‬ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮان در ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن ﺑـﺎ ﺗﺼـﺮف ﻣﺴـﻠﺤﺎﻧﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﮐﻌﺒـﻪ‬

‫ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ رژﯾﻢ ﺳﻌﻮدي را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﮐﻨﺪ )‪ (1979‬و ﻧﺎآراﻣﯽ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده اي ﮐﻪ ﺷـﯿﻌﯿﺎن اﯾـﻦ ﮐﺸـﻮر در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻧﻔـﺖ ﺧﯿـﺰ‬

‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﻠﮏ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻔﺮ ﮐﻨﺪ و وﻋـﺪه وﻋﯿـﺪﻫﺎي ﮔﺴـﺘﺮده ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑﺪﻫـﺪ‪ ،‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻧﻮﻇﻬـﻮر‬

‫اﻟﺠﻬﺎد در ﻣﺼﺮ اﻧﻮرﺳﺎدات را ﺗﺮور )‪ (1980‬و ﻋﻤﻼً ﺑﺎﻋﺚ ﺷﮑﺴﺖ ﺳﺎزش ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ از ﮐﻤﭗ دﯾﻮﯾـﺪ و‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺎدات آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺳﻮرﯾﻪ در ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ رادﯾﮑﺎل ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺳﻮرﯾﻪ را ﻧﺎآرام ﮐﻨـﺪ و رژﯾـﻢ ﺑﻌﺜـﯽ‬

‫ﺳﻮرﯾﻪ را ﺑﺮاﻧﺪازد وﻟﯽ ﺳﺮﮐﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد )‪ ،(1982‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس از ﺟﻤﻠﻪ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺤﺮﯾﻦ و ﮐﻮﯾـﺖ ﺑـﺎ ﺷـﻮرش ﻫـﺎ‪،‬‬

‫ﻧﺎآراﻣﯽ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮات‪ ،‬ﺑﻤﺐ ﮔﺬاري ﻫﺎ و ﺣﺘﯽ ﮐﻮدﺗﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻣﺠﺎﻫـﺪﯾﻦ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺳـﺨﺘﯽ ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ روﺳﯽ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﻦ ﮐﺸـﻮر ﮐـﻪ ﺗﺤـﺮك زﯾـﺎدي ﭘﯿـﺪا ﻣـﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺳﻼم ﮔﺮاي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ﺳـﻠﻔﯽ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﯾﺞ ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬

‫ﺷﮑﻞ دﻫﯽ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺟﻬﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ آﯾﻨﺪه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧـﺪ‪ ،‬در اﻟﺠﺰاﯾـﺮ و ﺗـﻮﻧﺲ‪ ،‬داﻧﺸـﺠﻮﯾﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻤـﺎ و روﺷـﻨﻔﮑﺮان‬

‫اﺳﻼم ﮔﺮاي ﻣﻠﻬﻢ از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺗﺎ ﺑﺮاﻧﺪازي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮدﺗﺎ در اﺋﺘﻼﻓﯽ ﺑﺎ ﻧﺎراﺿﯿﺎن ﻏﯿﺮ اﺳـﻼم ﮔﺮا)ﺗـﻮﻧﺲ(‬

‫و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﺎ ﻣﺮز ﻓﺘﺢ ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ و ﭘﺎرﻟﻤﺎن )اﻟﺠﺰاﯾـﺮ( ﭘـﯿﺶ ﻣـﯽ روﻧـﺪ‪ ،‬در ﻟﺒﻨـﺎن‪ ،‬اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺘﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ آﻓﺮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﺘﺠﺎوز را ﻋﻘﺐ ﻣـﯽ راﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ در ﻣﺴـﯿﺮي ﻃـﻮﻻﻧﯽ ﺷﮑﺴـﺖ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ ﺷﮑﺴـﺖ‬

‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ را رﻗﻢ ﻣﯽ زﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﺮﮐﯿﻪ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ و از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺟﺪي در اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت رﻓﺮﻣﯿﺴـﺘﯽ ﺑـﻪ ﻗـﺪرت‬

‫ﻣﯽ رﺳﻨﺪ‪ ،‬در ﺳﻮدان ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﯽ از ﺑﺎﻻ اﺧﻮان ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﺤﻠﻪ اي از اﺧﻮان اﻟﻤﺴـﻠﻤﯿﻦ ﻗـﺪرت را در اﺧﺘﯿـﺎر ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد‪ ،‬در ﻓﻠﺴـﻄﯿﻦ‬

‫‪٢٤‬‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺧﻮان ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و اﻣﯿﺪ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه را ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ و ﻫﻤـﯿﻦ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫رﺷﺪ ﻓﺰاﯾﻨﺪه و ﺗﻮﻓﻨﺪه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﻣﺸﺨﺺ و آﺷﮑﺎر ﺷﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺟﺴﺘﺠﻮي ﯾﮏ ﻧﺎﮐﺠﺎآﺑـﺎد ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪،‬‬

‫ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ و ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﻮﻋﯽ ﺳـﺒﮏ زﻧـﺪﮔﯽ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻧﮕـﺎﻫﯽ ﺧـﺎص ﺑـﻪ ﻫﺴـﺘﯽ‪ ،‬اﻧﺴـﺎن‪ ،‬ﺟﻬـﺎن و ﻃﺒﯿﻌـﺖ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ دوﺳﺎﺣﺘﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ از اﯾـﻦ اﻧﺴـﺎن‬ ‫را ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دوﺳﺎﺣﺘﯽ دﯾﺪ و اداره ﮐﺮد‪ :‬ﺳﺎﺣﺘﯽ ﻣﺎدي و ﺳﺎﺣﺘﯽ ﻣﻌﻨﻮي‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﯿﺎم آور ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺑﺮاي اﻧﺴـﺎن و ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣـﺎده‬

‫زده اﻣﺮوزﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻤﺪن ﻣﺎده ﻣﺤـﻮر ﻏـﺮب ﻗـﺮار‬

‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ و ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻏﺮب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﺮب ﻋﻠﯿﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﻣﺮوزه اﯾﻦ ﻏﺮب ﻏﺎﻟـﺐ‬

‫و ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را در ﺧﻄﺮ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ .‬ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﻐﻔﻮل در ﻗﻮاﻋـﺪ‬

‫ﻣﺴﻠﻂ ﮐﺎﭘﯿﺘﺎﻟﯿﺴﺘﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ از دﯾﮕﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺟﺬاب و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺸﺘﺮي اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در دﻧﯿﺎي ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ اﻣﺮوز‬

‫اﺳﺖ‪) .‬اﻟﻤﻮﺻﻠﻠﯽ ‪ (23 -1378 :98‬در ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻂ واﺣﺪ ﮐﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮔﺮي ﻗـﺪرت ﻫﮋﻣـﻮن در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪ اﻣـﺮي‬ ‫ﻣﺘﺪاول ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺨﻦ از اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﮔﻔﺘﻦ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺪان ﺑﺨﺸـﯿﺪه اﺳـﺖ و ﺻـﺪ اﻟﺒﺘـﻪ ﻫﻤـﻪ اﯾﻨﻬـﺎ‬

‫اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻏﺮب و ﺧﺼﻮﺻﺎً اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و آﻣﺮﯾﮑﺎ را در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪) .‬ﺟﺮﺟﯿﺲ ‪.(115 -116 :1382‬‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎ و ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎي ﺷﺘﺎﺑﺰده اي از آن و در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫آن از ﺳﻮي ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻪ روي داد‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ اﻣﺮوزه و ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻗﺮﯾـﺐ ﺑـﻪ ﺳـﯽ ﺳـﺎل از آن‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻗﻀﺎوت اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ رﻏـﻢ ﭘﺸـﺖ ﺳﺮﮔﺬاﺷـﺘﻦ ﻓﺮازﻫـﺎ و ﻓﺮودﻫـﺎ‪ ،‬ﺿـﻌﻒ ﻫـﺎ و ﻗـﻮت ﻫـﺎ‪،‬‬

‫ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎ و ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ‪ ،‬دوﺳﺘﯽ ﻫﺎ و دﺷﻤﻨﯽ ﻫﺎ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻫﺎ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﻟﻨﺪه و ارﮔﺎﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ از رﺷـﺪ ﺑـﺎز‬

‫ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﺜﺮ و ﺗﻨﻮع در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد از ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣـﻊ از ﺟﻤﻠـﻪ‬

‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه در ﭘﺲ واژﮔﺎن ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺧﻨﺜﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ "اﺳـﻼم و اروﭘـﺎ" )ورﺗـﻮك و ﭘـﯿﭻ ‪" (33 -328 :1385‬اﺳـﻼم و‬

‫اروﭘﺎ" )ﮐﺎرﻟﺴﻮن ‪" (13 -194 :1380‬ﺳﯿﻤﺎي اﺳﻼم در اروﭘﺎ" )ﻣﻨﺼﻮري ‪ ،(11 -165 :1382‬در واﻗـﻊ ﺳـﺨﻦ از اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در‬

‫ﻏﺮب و اروﭘﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ از ﯾﮏ اﺳﻼم ﻣﻨﻔﻌﻞ و ﺻﺮﻓﺎً اﺳﻼم‪ -‬دﯾـﻦ و اﺳـﻼم‪ -‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺳـﺨﻦ از ﯾـﮏ‬

‫اﺳﻼم ﻓﻌﺎل و ﭘﻮﯾﺎ و ﻋﻤﻠﮕﺮا ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼم‪ -‬ﺗﻤﺪن و اﺳﻼم‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮزﻫﺎي اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣـﯽ‬ ‫رﻓﺖ در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﻮﻟﺮ ﯾﮑﯽ از ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﺑﻨﺎم ﺗﺤﻘﯿﻘﯽ در اﯾﻦ ﺣـﻮزه اﻧﺠـﺎم داده و ﺑـﺮ اﺳـﺎس آن‪ ،‬اﺳـﻼم ﮔﺮاﻫـﺎ را ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ "اﺳـﻼم ﮔﺮاﻫـﺎي‬ ‫رادﯾﮑﺎل ﯾﺎ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮا" و "اﺳﻼم ﮔﺮاﻫﺎي دﻣﻮﮐﺮات ﯾﺎ ﻟﯿﺒﺮال" )‪ (Fuller 2003: 47-65‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ رﺟـﺎﯾﯽ ﻧﯿـﺰ‬

‫اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه "ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺒﺎرز" و "ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺻﻼح ﮔﺮا" )رﺟﺎﯾﯽ ‪ (136 -157 :1381‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮاﯾـﺮ‬ ‫دﮐﻤﺠﯿﺎن ﻫﻢ از دو ﺟﺮﯾﺎن "ﻧﻮﮔﺮاﯾﺎن اﺳﻼﻣﯽ" در ﻣﻘﺎﺑﻞ "ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎران" اﺳﻼﻣﯽ )دﮐﻤﺠﯿﺎن ‪ (37 :1366‬ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﺻـﺪ‬

‫اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺼﻮص اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت اﺳﻼم ﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺒﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻬـﻢ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﺮوزه و ﺑﻌﺪ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺟﻨـﺒﺶ ﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ در ﺣـﺎل ﺗﮑﺜﯿـﺮ و ﺗﻨـﻮع‬ ‫ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دوران زاﯾﺶ و روﯾﺶ ﺧﻮد را ﻣﯽ ﮔﺬراﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي‬

‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮑﺎت ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺑﺎ اﻧﺪك ﺗﺄﻣﻠﯽ در ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ در ﺧﺼﻮص "اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان" و ﺗﻌـﺎرﯾﻒ ﻣﻮﺟـﻮد درﺑـﺎره "اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ" و ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ‬

‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اراﺋﻪ ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ وﺟﻮه ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﭘﺪﯾﺪه ﭘﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺑـﺎ ﻣﺤﺘـﻮاي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺪه اي آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﯾﺮان ﭘﯿﺮوز ﺷﺪ ﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬ ‫ﻧﺎﻣﯿﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﭘﺪﯾﺪه اي ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي )ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي(‪ ،‬اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣـﯽ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﭘﯿـﺮوزي‬

‫ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻋﻨﻮان "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ ﻗﺒـﻞ از واژه اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ ،‬ﻏﺮﺑﯿـﺎن از‬ ‫ﻋﺒﺎرات "ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ" و "رادﯾﮑﺎﻟﯿﺴﻢ اﺳﻼﻣﯽ" ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن آن اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ واژﮔﺎن ﺷﻬﺮت‬

‫و ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬واژه "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ واژه‪" ،‬اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ" ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‬ ‫"اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ واژه‪ ،‬ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﺣﯿﺎت و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان دارد‪.‬‬

‫‪ .3‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" و ﻗﺒﻞ از آن ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و آرﻣـﺎن ﻫـﺎي آن ﻋﯿﻨﯿـﺖ ﺑﺨﺸـﺪ‪ .‬آﻧﭽـﻪ در‬ ‫اﯾﺮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺣﺪاﻗﻞ دو ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﮐﯿﺪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ داﺷﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ در اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب‪ ،‬ﻧﻬﻀـﺖ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻈﺮي و ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﺧﻮد اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ و ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه‬ ‫ﮐﺎﻣﻼً ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﭘﺮ ﺗﻨﺶ و ﻫﻤﺮاه ﭼﺎﻟﺶ و ﻧﺰاع و درﮔﯿﺮي ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﺳﻼم و ﻣﺒﺎﻧﯽ آن در ﭘﺎﯾﺎن ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮏ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ و در ﻣﺒﺎرزه اي ﻧﻔﺲ ﮔﯿﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪﺗﺮي اﺳـﺘﺒﺪادﻫﺎ و‬

‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮوز ﺷﻮد‪ .‬ﯾﮏ "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" اﻧﻘﻼﺑﯽ ﭘﯿﺮوز را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب‪ ،‬ﯾـﮏ‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﺻﻮل‪ ،‬ارزش ﻫﺎ و آرﻣﺎن ﻫﺎي ﺟﻨﺒﺶ ﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ اﻗـﺪام ﺑـﻪ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﯾـﮏ "ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ"‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﮏ "ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ" ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻟﮕﻮ ﮐﻪ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﻣﺒﻨـﺎﯾﯽ‬

‫ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ و آﯾﻨﺪه ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳـﺎﻧﺪن‬

‫ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﻋﻈﯿﻢ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي اﺳﻼم اﺻﯿﻞ را ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨـﺪ‪ .‬اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در‬ ‫ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد آن و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮه آن در اﯾﺮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .4‬واژه "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" را ﻏﺮب ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻣﺤﺼﻮل آن و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﯿﺪن ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻊ‬

‫آن اﺑﺪاع ﮐﺮد و ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺪﯾﻦ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺳﻨﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺳﮑﻮﻻر ﻏﺮب‪ ،‬دﯾﻦ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ و ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻏﺮب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺪن ﻏﺎﻟﺐ و ﻗﺪرت ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻃﯽ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﺧﻮد را در ﻫﻤﻪ اﺑﻌﺎد‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﻔﮑﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﻏﺮب و از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ؛ ﻟﺬا ﺗﺼﻮر ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑـﻮد ﮐـﻪ در ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم ﻧﯿـﺰ‬

‫ﺣﺎدﺛﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻏﺮب ﺟﺎ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و دﯾﮕﺮ دﯾﻦ )اﺳﻼم( ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﭘﯿﺮوز اﺳﻼم ﺑـﻪ ﻋﺮﺻـﻪ‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻏﺮب در ﻧﺎﻣﯿﺪن آﻧﭽﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ از واژه "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗـﻮ‬ ‫ﮔﻮﯾﯽ ﮐﻪ در اﺳﻼم دو ﻧﻮع دﯾﻦ وﺟﻮد دارد‪ :‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺳﻼم ﻏﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﯾﺮان اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎده اﺳـﺖ ﯾـﮏ ﻧـﻮع از‬

‫دﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﺎ ﻣﺪت ﻫﺎ ﻏﺮب ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﻼش ﮐﺮده اﺳﺖ اﻟﮕﻮي اﺳﻼم ﻏﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳـﯽ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان دﯾـﻦ‬

‫ارﺟﺢ و ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ او ﻣﻔﯿﺪﺗﺮ و ﺑﯽ ﺧﻄﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺷﺮق ﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻏﺮﺑﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬در اﺳﻼم ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد و اﺳﻼم دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﺠﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺎم‬ ‫‪٢٦‬‬

‫ﺑﺎﺻﻄﻼح ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﯾﺎ رواج ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬در دوران ﺳﻠﻄﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻏﺮب و دوراﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺮب‬

‫اﯾﻦ اﯾﺪه را ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم اﺻﯿﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﯿـﻪ ﺟﻮاﻧـﺐ اﺳـﻼم از ﺟﻤﻠـﻪ اﺑﻌـﺎد ﺳﯿﺎﺳـﯽ آن ﯾﻌﻨـﯽ‬ ‫"اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ "اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ" ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮐﻪ درﺳﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻏﺮب و ﻣﻨﺎﻓﻊ آن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻢ رﻫﺒﺮ‬ ‫ﻏﺮب ﻟﯿﺒﺮال )آﻣﺮﯾﮑﺎ( و ﻫﻢ رژﯾﻢ ﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬درﺻﺪد ﺧﻠـﻖ ﺑـﺪﯾﻠﯽ ﺑـﺮاي‬

‫آن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻧﻮع ﺟﺪﯾﺪي از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﻗﺸﺮﮔﺮا و ﻣﺘﺤﺠـﺮ در ﻧﻘﻄـﻪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ اﺳـﻼم‬

‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﮔﺮا‪ ،‬اﺟﺘﻬﺎد ﻣﺤﻮر و ﭘﻮﯾﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻨﯿـﺎدﮔﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈـﻪ ﮐـﺎر ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮي وﻫـﺎﺑﯽ ﻫـﺎي‬

‫ﺳﻌﻮدي در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺻﻮل ﮔﺮاي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻠـﻞ اﻧﺼـﺮاف واژه ﺑﻨﯿـﺎدﮔﺮا از‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬آﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﻠﻔﯽ‪ -‬ﺳﻌﻮدي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺎﻫﯿـﺖ و‬ ‫ﻣﺤﺘﻮي اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﺪﯾﺪ از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ آﺷﮑﺎرا داراي ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺑﺎ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻮد‪ ،‬اﯾـﻦ اﺳـﻼم‬

‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮا و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺻﻮل ﮔﺮا ﯾﺎ ﻧﻮﮔﺮا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﻨﻮع ﺑﺴﯿﺎر در ﻣﯿﺎن ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼم ﮔﺮا و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮐﻤﺎﮐﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﮐـﺎﻧﻮن اﺻـﻠﯽ و ﻧﻘﻄـﻪ ﻣﺮﮐـﺰي‬

‫داﯾﺮه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺟﻬﺎن ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻠﺖ اﺻﻠﯽ ﻫﺠﻮم ﻧﻮﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎران آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن و ﻋـﺮاق )ﺷـﺮق و ﻏـﺮب‬

‫اﯾﺮان( و ﺗﺄﺳﯿﺲ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس )ﺟﻨﻮب اﯾﺮان( و در ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز‬ ‫)ﺷﻤﺎل اﯾﺮان( را ﻣﺤﺎﺻﺮه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺑـﺎ ﻫـﺪف وارد ﮐـﺮدن ﺿـﺮﺑﻪ ﻧﻬـﺎﯾﯽ در ﻓﺮﺻـﺖ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺟﻬـﺖ ﭘﺎﯾـﺎن‬

‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺑﺤﺮان و ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺟﻬﺎن ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اي ﮐـﻪ ﻏـﺮب را ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﮐﺸـﯿﺪه و ﻣﻨـﺎﻓﻊ آن را ﻣـﻮرد‬

‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺪي ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .7‬اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دو ﮐـﺎﻻ در ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ و ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﺟـﺪي اﺳـﺖ‪ :‬دﻣﻮﮐﺮاﺳـﯽ )ﻣـﺮدم‬

‫ﺳﺎﻻري( و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﻣﯿـﺎن داﻧﺸـﮕﺎﻫﯿﺎن‪ ،‬داﻧﺸـﺠﻮﯾﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻤـﺎ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸـﻤﻨﺪان‪،‬‬

‫ﻣﺘﻔﮑﺮان و روﺷﻨﻔﮑﺮان راﯾﺞ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﻮده ﻫﺎ و آﺣﺎد ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻧﯿﺰ درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﮑﺘـﻪ ﺟﺎﻟـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ در اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﯿﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻً اﯾﻦ ﻫﺮ دو در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﻮد اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻮﻋﯽ‬

‫ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬و ﺛﺎﻧﯿﺎً در ﻫﺮ ﮐﺸﻮري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد و ﻋﺎدﻻﻧﻪ‬

‫ﺗﻦ در داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺮوز ﺻﻨﺪوق ﻫﺎي رأي اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ‬

‫اﯾﺮان‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎري ﺑﺮاي ﮔﺮوه ﻫﺎ اﺳﻼم ﮔﺮا و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪل اﻧﻘﻼب ﺑﺮاي در اﺧﺘﯿـﺎر ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻗـﺪرت در‬

‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻋﺪﯾﺪه اي ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در اﯾﺮان ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﻣﺪل ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫اﻟﮕﻮي ﻣﻮﻓﻘﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ اذﻫﺎن و اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه اﺳـﻼم ﮔﺮاﯾـﺎن از روش ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻬﺮه ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .8‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ واﻗﻌﯿﺖ اﻣﺮوز اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ واﻗﻌﯿﺖ اﻧﮑﺎرﻧﺎﭘﺬﯾﺮي در ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم و ﺳـﻄﺢ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬

‫ﻋﻨﺼﺮي از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭼﻪ درون ﺟﻮاﻣـﻊ اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭼـﻪ در ﻣﻌـﺎﻣﻼت ﻗـﺪرت ﻣﻨﻄﻘـﻪ اي و ﭼـﻪ در‬ ‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺟﻬﺎن ﻣﺎده زده‪ ،‬ﻏـﺮب زده و ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ زده ﻣﺒﻠـﻎ ﻣﻌﻨﻮﯾـﺖ‪ ،‬ﻋـﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﻘﻼل و‬

‫آزادي اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻠﮕﯽ از اﻫﺪاف و ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪:‬‬ ‫‪.1‬آﻗﺎﺑﺨﺸﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ)‪ (1366‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺗﻨﺪر‬ ‫‪.2‬اﺑﻮاﻟﻨﺼﺮ‪ ،‬ﻓﻀﯿﻞ)‪ (1378‬روﯾﺎروﯾﯽ ﻏﺮبﮔﺮاﯾﯽ و اﺳﻼمﮔﺮاﯾـﯽ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺣﺠـﺖا‪ ...‬ﺟـﻮدﮐﯽ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸـﺎرات وزارت اﻣـﻮر‬ ‫ﺧﺎرﺟﻪ‪.‬‬ ‫‪.3‬اﺣﺘﺸﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻧﻮﺷﯿﺮوان)‪» (1381‬ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼم و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻣﺤﺴﻦ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ .‬ﺷـﻤﺎره ‪،18‬‬ ‫‪.245 -259‬‬ ‫‪.4‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ ،‬ﺟـﺎن)‪ (1382‬اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان و ﺑﺎزﺗـﺎب ﺟﻬـﺎﻧﯽ آن‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‪ :‬ﻣﺤﺴـﻦ ﻣـﺪﯾﺮ ﺷـﺎﻧﻪﭼـﯽ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸـﺎرات ﺑـﺎز)ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان(‪.‬‬ ‫‪.5‬اﻣﯿﺮ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ)‪» (1376‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻏﺮب«)ﮔﺰارش ﺳﻤﯿﻨﺎر(‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﺳﻼم و ﻏﺮب‪ .‬ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ‪.3 -28 ،‬‬ ‫‪.6‬ﺟﺮﺟﯿﺲ‪ ،‬ﻓﻮاز)‪ (1382‬آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﻤﺎل ﺳﺮورﯾﺎن‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸـﺎرات ﭘﮋوﻫﺸـﮑﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫راﻫﺒﺮدي‪.‬‬ ‫‪.7‬ﺣﺎﺋﺮي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي)‪ (1367‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ روﯾﺎروﯾﯽﻫﺎي اﻧﺪﯾﺸﻪﮔﺮان اﯾﺮان ﺑﺎ دو روﯾﮥ ﺗﻤﺪن ﺑﻮرژوازي ﻏﺮب‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿـﺮ‬ ‫ﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬ ‫‪.8‬ﺣﺴﯿﻨﯽزاده‪ ،‬ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ)‪ (1386‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان‪ .‬ﻗﻢ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻔﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪.9‬ﺣﺸﻤﺖزاده‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ)‪ (1378‬ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ داﻧـﺶ و‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.‬‬ ‫‪.10‬دﮐﻤﺠﯿﺎن‪،‬ﻫﺮاﯾﺮ)‪ (1366‬اﺳﻼم در اﻧﻘﻼب‪ :‬ﺟﻨﺒﺶﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ در ﺟﻬـﺎن ﻋـﺮب‪ .‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺣﻤﯿـﺪ اﺣﻤـﺪي‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸـﺎرات‬ ‫ﮐﯿﻬﺎن‪.‬‬ ‫‪.11‬رﺟﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ)‪ (1381‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب‪ .‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐـﺰ ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي ﻋﻠﻤـﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت اﺳـﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‬ ‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪.12‬روا‪،‬اﻟﯿﻮﯾﻪ)‪(1378‬ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﻣﺪﯾﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭼﯽ و ﺣﺴﻦ ﻣﻄﯿﻌﯽ اﻣﯿﻦ‪،‬ﺗﻬﺮان ‪:‬ﻧﺸﺮ اﻟﻬﺪي‪.‬‬

‫‪.13‬اﻟﺴﯿﺪ‪،‬رﺿﻮان )‪(1383‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻـﺮ در ﮐﺸـﺎﮐﺶ ﻫﻮﯾـﺖ و ﺗﺠﺪد‪.‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺠﯿـﺪ ﻣـﺮادي ‪،‬ﺗﻬﺮان‪:‬اﻧﺘﺸـﺎرات ﺑـﺎز)ﻣﺮﮐﺰ‬

‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان(‬

‫‪.14‬ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼﻣﯽ‪،‬رﺿﺎ)‪"(1376‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻏﺮب ")ﮔﺰارش ﺳﻤﯿﻨﺎر(‪،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﺳﻼم و ﻏﺮب‪.‬ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ‪.3-28،‬‬ ‫‪.15‬ﻃﻠﻮﻋﯽ ‪،‬ﻣﺤﻤﻮد)‪(1372‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ‪.‬ﺗﻬﺮان ‪:‬ﻧﺸﺮ ﻗﻠﻢ‪.‬‬

‫‪.16‬ﻋﻤﯿﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ‪،‬ﻋﺒﺎس ﻋﻠﯽ)‪،(1367‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و رﯾﺸﻪ ﻫﺎي آن‪.‬ﺗﻬﺮان ‪:‬ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب ﺳﯿﺎﺳﯽ‪.‬‬ ‫‪.17‬ﻋﻨﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪ) ‪(1370‬ﺳﯿﺮي دراﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﺮب ‪.‬ﺗﻬﺮان‪:‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬ ‫‪٢٨‬‬

‫‪.18‬ﻓﺎرﺳﯽ ‪،‬ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ)‪(1374‬ﻓﺮﻫﻨﮓ واژه ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ‪.‬ﺗﻬﺮان‪:‬ﺑﻨﯿﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻣﺎم رﺿﺎ)ع(‬

‫‪ .19‬ﻓﺎرﺳﯽ ‪،‬ﺟﻼل اﻟﺪﯾﻦ)‪(1368‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪:‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬

‫‪20‬ﻓﻮﻟﺮ ﮔﺮاﻫﺎم‪"(1382)،‬آﯾﻨﺪه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ "‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﭘﯿﺮوز اﯾﺰدي ‪،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد ﺷﻤﺎره ‪.306-27،318‬‬

‫‪ .21‬ﻓﻮﻟﺮ ﮔﺮاﻫﺎم‪"(1376)،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻏﺮب")ﮔﺰارش ﺳﻤﯿﻨﺎر(‪،‬ﻣﺎه ﻧﺎﻣﻪ اﺳﻼم و ﻏﺮب ‪.‬ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ‪.3-28‬‬

‫‪.22‬ﮐﺎرﻟﺴﻮن ‪،‬اﯾﻨﮕﻤﺎر )‪(1380‬اﺳﻼم و اروﭘﺎ‪:‬ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﯾﺎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ داوود وﻓﺎﯾﯽ و ﻣﻨﺼﻮره ﺣﺴﯿﻨﯽ ‪،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑـﺎز )ﻣﺮﮐـﺰ‬

‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان(‬

‫‪.23‬ﻟﻮﺋﯿﺲ ‪،‬ﺑﺮﻧﺎرد)‪(1378‬زﺑﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼم رﺿﺎﺑﻬﺮوز ﻟﮏ‪،‬ﻗﻢ‪:‬ﻣﺮﮐﺰ اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬

‫‪.24‬ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ –ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ )‪(1379‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در داﯾـﺮه اﻟﻤﻌـﺎرف ﻫـﺎي ﺟﻬـﺎن ‪،‬ﺗﻬـﺮان ‪ :‬اﻧﺘﺸـﺎرات ﺑـﯿﻦ‬

‫اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻟﻬﺪي ‪.‬‬

‫‪.25‬ﻣﻄﻬﺮي‪،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ)‪-1359‬اﻟﻒ( ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ‪.‬ﻗﻢ ‪:‬دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬

‫‪ 26‬ﻣﻄﻬﺮي‪،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ)‪-1359‬ب( ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ اﺧﯿﺮ ‪.‬ﺗﻬﺮان اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا‪.‬‬

‫‪ .27‬ﻣﻨﺼﻮري ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺎدات)‪(1382‬ﺳﯿﻤﺎي اﺳﻼم در اروﭘﺎ‪.‬ﺗﻬﺮان‪:‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺎز) ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان(‪.‬‬

‫‪.28‬اﻟﻤﻮﺻﻠﻠﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪ)‪(1378‬اﺻﻮل ﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد آزاد اردﺑﯿﻠﯽ ‪،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﯿﻬﺎن‪.‬‬

‫‪.29‬ﻣﯿﻼﻧـﯽ ‪،‬ﻣﺤﺴــﻦ )‪(1381‬ﺷـﮑﻞ ﮔﯿــﺮي اﻧﻘـﻼب اﺳــﻼﻣﯽ از ﺳـﻠﻄﻨﺖ ﭘﻬﻠــﻮي ‪،‬ﺗـﺎﺟﻤﻬﻮري اﺳــﻼﻣﯽ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﺘﺒـﯽ ﻋﻄــﺎرزاده‬

‫‪،‬ﺗﻬﺮان‪:‬ﮔﺎم ﻧﻮ‪.‬‬

‫‪.30‬ورﺗﻮك‪،‬اﺳﺘﯿﻮن و ﭘﯿﭻ ﺳﺮي )‪(1380‬اﺳﻼم در اروﭘﺎ‪:‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي دﯾﻦ اﻣﺖ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺎووس ﺳﯿﺪ اﻣﺎﻣﯽ ‪،‬ﺗﻬﺮان ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺑـﺎز)‬

‫ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان(‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ . 3‬ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺤﻤﺪي‬

‫‪2‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬ﺳﺮﻋﺖ و اﺑﻌﺎد ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎن در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻗﺮون ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي‬ ‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼبﻫﺎ و ﺗﻌﺎرﺿﺎت و درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﺗﺤﻮﻻت ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ را‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ رﺧﺪادﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻫﻤﯿﺖ آﻧﻬﺎ داﻣﻨﻪ اﺛﺮ ﻣﺤﺪودي از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻬﺎده و ﺑﺮﺧﯽ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت دروﻧﯽ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و ﮔﺴﺘﺮه ﮐﻼﻧﯽ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬وﻗﻮع‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﻨﺎر ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادﺛﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده و ﺷﮕﻔﺖآوري در وراي‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬارده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت و وﻗﺎﯾﻊ ﻓﻮق‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ دروﻧﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﯿﺮت و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻏﺮب از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان در ﺳﺎل‪ ،(1979) 1357‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺪم درك و آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎ و ﺗﺤﺮﮐﺎت داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﮑﺮي درون ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان ﺑﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮوز ﭼﺎﻟﺶ در ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺮﺷﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﺑﻌﺎد اﯾﻦ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻣﯽاﻓﺰود‪ .‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ دارﻧﺪﮔﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎز و ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺮز‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك‪ 2500‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ در دوران ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﺮان در ﮐﻤﺮﺑﻨﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﻗﻮيﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ آن در ﺣﺴﺎسﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﮔﺮدوﻧﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﯿﺎﺗﯽ و اﻣﻨﯿﺘﯽ ﻏﺮب و ﺑﻮﯾﮋه ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻏﺮب و اﯾﺮان ﻓﺎرغ از ﻋﻨﺼﺮ زﻣﺎن‪،‬‬ ‫ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﻮاﻣﻠﯽ از اﯾﻦ دﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﺑﺮﺧﻮرد و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻏﺮب ﺑﺎ اﯾﺮان ﭼﻪ ﻗﺒﻞ و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﺗﺎﺑﻊ و‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺪرن اﯾﺮان‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﻧﺒﻮده ﮐﻪ در آن ﺗﺤﻮل ﻋﻤﺪهاي رخ داده ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ دﻏﺪﻏﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ رﻗﺎﺑﺖ روﺳﯿﻪ ﺗﺰاري ﺑﺎ اﻧﮕﻠﯿﺲ و اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي ﺑﺎ اﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان از اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﯿﻼدي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﻨﺎﻓﻊ و‬ ‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي ﻏﺮب را در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم رﺧﺪادﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ در اﯾﺮان‪ ،‬آن ﻃﻮر ﮐﻪ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻏﺮب را ﻧﮕﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻪ ﻫﺮاس واداﺷﺘﻪ و ﻣﺘﺤﯿﺮ و ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺣﺎدﺛﻪ دﯾﮕﺮي ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪ اﺛﺮﮔﺬار‬ ‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻠﺨﯿﺼﯽ از ﮐﺘﺎب » ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1385‬ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﻣﺸﺎور وزﯾﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ و اﺳﺘﺎد ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬ ‫‪٣٠‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﭘﯿﺸﯿﻦ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺆﯾﺪ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻏﺮب و‬ ‫ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻋﻤﻼ اﻣﺘﯿﺎز ﺣﻀﻮر و دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺟﺎري ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان را از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺣﺘﯽ‬ ‫ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺣﺎﺷﯿﻪاي را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﯿﺶ از ‪ 80‬درﺻﺪ واردات ﻧﻔﺖ رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ از اﯾﺮان ﺗﺄﻣﯿﻦ‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻠﻠﯽ در اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ را ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﯾﻦ رژﯾﻢ وارد ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ رژﯾﻢ؛ ﻫﻢﭘﯿﻤﺎن‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪي را از دﺳﺖ داد و ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﯾﺮان در ﻗﺒﺎل ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺣﻤﺎﯾﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ ﺣﺬف »اﺳﺮاﺋﯿﻞ« ﻋﻤﻼ‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ درﻫﻢ رﯾﺨﺘﮕﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺷﺪ‪» .‬ژروﺳﺎﻟﻢ ﭘﺴﺖ« در ﻫﻤﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺳﻘﻮط ﺷﺎه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﻣﻮازﻧﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﻋﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ«‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ اﯾﺮان را در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬اﮐﺜﺮ‬ ‫ﺑﺮآوردﻫﺎ از ﺗﻮان ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﺮان در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﯽ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﺑﺴﺘﺮي‬ ‫ﻏﯿﺮﻣﻨﺘﻈﺮه داﺷﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮي دوم در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ دو ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺷﻮروي‪،‬‬ ‫ﺟﺰﯾﺮهاي ﮐﺎﻣﻼ آرام و اﻣﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﮔﻮادﻟﻮپ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺘﯽ و در رأس آﻧﻬﺎ اﻣﺮﯾﮑﺎ‪،‬‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺲ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻫﻨﻮز اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮي را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺟﯿﻤﯽ ﮐﺎرﺗﺮ ـ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر وﻗﺖ اﻣﺮﯾﮑﺎ ـ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از آن اﯾﺮان ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ را »ﺟﺰﯾﺮه اﻣﻦ«‪ 1‬ﺧﻮاﻧﺪ و از ﺳـﻮي دﯾﮕﺮ دﯾﻮﯾﺪ اوون ـ وزﯾﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ وﻗﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ ـ ﺑﺎ‬ ‫ﺻﺪور ﺑﯿﺎﻧﯿﻪاي ﺻﺮاﺣﺘﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﮐﺸﻮرش را در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺮدم در اﯾﺮان ﺟﺎﻧﺒﺪاري رﺳﻤﯽ از ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي و‬ ‫اداﻣﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﻬﻠﻮي اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن در اﯾﺮان در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻏﺮب ﻟﯿﺒﺮال در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺮق ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﺗﻤﺎم ذﻫﻨﯿﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي رﻗﯿﺐ را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻘﻠﯿﻞﮔﺮا ﻧﻤﻮده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎ و‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﯽ از ﺳﻮي آﻧﻬﺎ در ﻗﺒﺎل ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎري در ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻫﺮﮔﺰ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻤﯽرﻓﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ دوﻟﺖ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺟﺎهﻃﻠﺐ و ﻣﺪرنﮔﺮا ﮐﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﻗﻄﺐ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﮐﻨﺎر آﻣﺪه و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻫﺮ دو را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ و در ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺑﻪ زاﻧﻮ درآﯾﺪ‪ .‬ﺣﻀﻮر ﻓﻌﺎل اﻧﮕﻠﯿﺲ و اﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،1332‬ﺗﺼﻮر ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﻘﻼب را ﺑﺮاي ﺣﺎﮐﻢ‬ ‫ﺷﺪن ﻧﻈﺎم ﺑﻠﺸﻮﯾﮑﯽ در ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ ﺷﻮروي و ﯾﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺿﺪ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﯾﺄس ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﻮر و ﻧﻤﻮد دو اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ و ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ و ﺳﻠﻄﻪ و اﺳﺘﺤﮑﺎم روز اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬اﮐﺜﺮ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ و آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ را ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﻗﻄﺐ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺗﺤﻮل و ﺗﻐﯿﯿﺮي‬

‫‪ 1‬وﯾﻠﯿﺎم ﺷﻮﮐﺮاس‪ ،‬آﺧﺮﯾﻦ ﺳﻔﺮ ﺷﺎه‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﻟﺒﺮز‪ ،1369 ،‬ص ‪ 6‬ـ ‪.155‬‬ ‫‪٣١‬‬

‫در ﺳﻄﻮح ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺳﺎﯾﻪ ﺣﻀﻮر و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو ﻗﻄﺐ را ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽداﺷﺖ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ وﺟﻬﻪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮑﯽ از دو اﺑﺮﻗﺪرت در ﭘﺸﺖ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﺣﻀﻮر ﻓﻌﺎل و ﻧﻘﺸﯽ ﻋﻤﺪه داﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ آﺷﮑﺎرا از‬ ‫ﯾﮑﯽ از دو ﻃﺮف ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺑﻪ آن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮاردي ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻨﮓ وﯾﺘﻨﺎم‪ ،‬ﺑﺤﺮان ﮐﻮﺑﺎ‪ ،‬ﺟﻨﮓ دو ﮐﺮه و ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﯽ و ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮارد در رﻗﺎﺑﺖ و ﺑﻌﻀﺎ روﯾﺎروﯾﯽ دو ﻗﻄﺐ و ﺣﻤﺎﯾﺖ آﺷﮑﺎر آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻏﺮب و در رأس آﻧﻬﺎ اﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺑﻪ واﺳﻄﻪ وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﯽ اﻧﺮژي و ﻣﻬﻢﺗﺮ‬ ‫از آﻧﻬﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﺎرز ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿﮏ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮري ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد در ﺷﺮاﯾﻄﯽ‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﯽ ﭼﻮن اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞﻫﺎي ﯾﮏ ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎي ﻏﺮبﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺑﻪ ﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺒﺪل‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﯿﮕﯿﺮي اﻫﺪاﻓﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺗﺪاوم ﺻﺪور ﻧﻔﺖ ارزان از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻏﺮب و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﻓﺎع از رژﯾﻢﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر و ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ ﻏﺮب در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬در ﭘﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﺧﯽ از دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﮑﯿﻪﮔﺎه‬ ‫اﺻﻠﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮد در راﺳﺘﺎي اﯾﺠﺎد ﺗﻮازن ﻗﻮا در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏـﺮب و ﺷﺮﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮑﯽ ﻫﻤﭽﻮن رژﯾﻢ‬ ‫ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫رﻫﯿﺎﻓﺖ دوﻟﺘﻤﺮدان اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاي ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻃﻮل دﻫﻪ ‪ 1350‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ درﮔﯿﺮي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﺑﺤﺮان وﯾﺘﻨﺎم و‬ ‫اﻣﮑﺎن ﺗﺸﺪﯾﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻀﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ دﯾﮕﺮان ﺑﺮاي‬ ‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ راﻫﮑﺎر در ﻗﺎﻟﺐ دﮐﺘﺮﯾﻦ ﻣﻌﺮوف ﻧﯿﮑﺴﻮن ﯾﺎ ﮔﻮام ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ و دو ﮐﺸﻮر اﯾﺮان و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﺮ‬ ‫ﮐﺪام ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﺧﺎص ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ اﺟﺮاي اﯾﻦ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻮان و ﻣﺰﯾﺖﻫﺎي اﯾﺮان ﺑﺮ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﻔﻮق ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ اﺻﻠﯽ در ﭼﺎرﭼﻮب دﮐﺘﺮﯾﻦ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ اﯾﺮان واﮔﺬار ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ در دوران ﺟﺮاﻟﺪ ﻓﻮرد و‬ ‫ﮐﺎرﺗﺮ ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ و ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب ﺧﻂ ﺑﻄﻼن و اﻧﺘﻬﺎي اﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻓﺮار ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﭘﻬﻠﻮي از اﯾﺮان و ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬ ‫)اﻋﻢ از دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻠﯿﺘﯽ و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ(‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ را در‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ راﻫﺒﺮدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ واﻗﻌﯿﺘﯽ اﻧﮑﺎرﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎور ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮيﻫﺎ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﻌﻀﺎ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ‬ ‫ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از ﺳﺮدرﮔﻤﯽ و ﻋﺪم ﺻﺤﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻮده و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮيﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﻧﺸﺎن از‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب در ﭼﻨﯿﻦ اﺑﻌﺎدي داﺷﺖ‪ .‬روﯾﮑﺮد اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﯾﻨﯽ و ارزشﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ﺑﻮﻣﯽ‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﮐﺎﻣﻼ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري ﻧﻈﯿﺮ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺎزﯾﺴﻢ‪ ،‬رﺋﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ‪،‬‬ ‫ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ و … را در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ در ﻗﺮون اﺧﯿﺮ روﯾﮑﺮد دﯾﻨﯽ ﯾﺎ اﺣﯿﺎي‬ ‫‪٣٢‬‬

‫ﺳﻨﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﯽ اﺻﻮلﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻀﺎﻣﯿﻨﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﻓﺘﻮا‪ ،‬ﺷﻬﺎدت‪ ،‬اﻣﺖ و اﻣﺎم ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻏﺮب ﻗﺎﺑﻞ ﻫﻀﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ دﻏﺪﻏﻪ ﻏﺮب در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ و‬ ‫ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي روﺷﻨﻔﮑﺮي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﻔﺮادي و اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺑﯽآﻧﮑﻪ از اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ اﺣﺴﺎس ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬ ‫در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﯿﺸﯿﻦ راﺑﻄﻪاي ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻄﻘﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫و ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿﮑﯽ ﺧﻮد را در اﯾﺮان ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎي اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬آﻟﻤﺎن و اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوﺿﺎع‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ داﺧﻠﯽ اﯾﺮان ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎري ﻧﺸﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم ﺗﻘﺎﺑﻞﻫﺎي ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ دو ﻗﻄﺒﯽ ﺑﺎز ﻫﻢ در ﻣﻘﺎم‬ ‫ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ دراز ﻣﺪت ﺧﻮد ﺟﻮﯾﺎي اداﻣﻪ رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺧﻮد ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺪم درك درﺳﺖ ﺷﺮاﯾﻂ و ﺗﺤﻠﯿﻞ واﻗﻌﯽ از وﻗﺎﯾﻊ داﺧﻠﯽ در اﯾﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﺎص ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮدم در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب و ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫درون ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ رﻗﺎﺑﺖ در ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﺧﺎص رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب‪ ،‬درك ﻧﺎﻇﺮان و‬ ‫ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﺸﻮش ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ دوﻟﺖﻫﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر روي ﮐﺎر آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﺗﻨﺪرو و ﺳﮑﻮﻻر ﻧﯿﺰ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻓﻘﻂ اﯾﺮان ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ را در ﺟﻬﺎن ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫ﺗﻮدهاي ﻣﺮدم در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ دوﻟﺖ دﯾﻨﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي و اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و‬ ‫راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺗﻀﺎد و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﺮف ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮔﺮوﮔﺎنﮔﯿﺮي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق و ﻋﺮف دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ‬ ‫دﺳﺘﻤﺎﯾﻪ ﻏﺮب از ﺳﻮي اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺟﺪي ﺑﯿﻦ اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ در دوران ﺗﮑﻮﯾﻦ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻏﺮب ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي را از ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺻﺪور اﻧﻘﻼب و ﺗﻘﻮﯾﺖ و ﺗﺠﻬﯿﺰ اﻣﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺟﻬﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﺗﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻇﺮﯾﻒﺗﺮ در ﺟﻬﺖ اﺻﻼح و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي دروﻧﯽ آن داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺮوج اﯾﺮان از اردوﮔﺎه ﻏﺮب و ﺗﻘﺎﺑﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪاي وارد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮات را ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ در وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﭼﻪ در ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي و ﭼﻪ در ﺑﻌﺪ اﺟﺮاﯾﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬

‫‪٣٣‬‬

‫ﭼﻪ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺤﻮﻻت و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ از اﯾﻦ ﺟﻨﺲ و در اﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از اﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ در ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺴﺘﺮهاي‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺆاﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺘﺒﺎدر ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﭼﻪ ﺑﻮده و‬ ‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻋﻤﺪه آن ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ در راﺳﺘﺎي ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﺳﯿﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ و ﺗﻤﺎﯾﺰ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺑﺎ وﻗﺎﯾﻊ ﻫﻤﺴﻄﺢ و ﻫﻤﺠﻨﺲ ﺧﻮد اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮد و آن دﺳﺘﻪ از‬ ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري آن ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺗﺒﯿﯿﻦ‬ ‫آرﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻄﺮح و ﮐﻠﯽ اﻧﻘﻼب‪ ،‬درك اﺑﻌﺎد و ﮔﺴﺘﺮه ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري را ﺗﺴﻬﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫از ﻣﻨﻈﺮ ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮداز ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺳﺎل ‪ 9‬ـ ‪ 1978‬ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻣﺘﻨﺎع ﮐﻞ ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﯾﮏ ﻣﻠﺖ از رﻓﺘﻦ زﯾﺮ ﺑﺎر‬ ‫ﯾﮏ ﺟﻮر ﻧﻮﺳﺎزي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﮐﻬﻨﻪﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺪون ﺗﺸﮑﯿﻼت‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﺣﺰﺑﯽ و در ﻧﻮع‬ ‫ﺧﻮد ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪ 1.‬در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺧﺼﺎﯾﺺ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﺮان در ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ و ﺳﻄﺢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ادﺑﯿﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺑﺮﻫﻪاي از زﻣﺎن ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻓﻮﮐﻮ در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﯾﮏ رژﯾﻢ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﮐﻪ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺗﻨﺪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺘﺎد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺗﺪارﮐﺎت و‪ ...‬آﻧﭽﻪ در اﯾﺮان اﺗﻔﺎق ﻣﯿﻔﺘﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮدرﮔﻤﯽ ﻧﺎﻇﺮان‬ ‫اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﭼﯿﻦ در آن ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از ﮐﻮﺑﺎ و ﻧﻪ از وﯾﺘﻨﺎم‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ زﻟﺰﻟﻪاي ﺑﺪون دﺳﺘﮕﺎه و ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﺑﺪون ﭘﯿﺸﺮو و ﺑﺪون‬ ‫ﺣﺰب‪.‬‬ ‫در ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب اﻧﺴﺎن ﺗﻬﯽ از ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ و ﺻﻨﻒ‪ ،‬در ﺳﻠﺴﻠﻪاي ﺳﺎزواره ﺑﺎ ﻣﺸﺘﯽ واﺣﺪ )ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ( در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ رژﯾﻤﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﻠﺢ ﺻﻒ آراﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮي از ﻓﻮﮐﻮ‪ ،‬اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎي ﺗﻬﯽ‪ 2‬ﺑﻮد ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﻀﺎد را در دل ﺧﻮد ﺟﺎي داده ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻣﺮدﻣﯽ ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﺠﻬﺰﺗﺮﯾﻦ رژﯾﻢﻫﺎي‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬دوم ﻓﻘﺪان ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻀﺎد و ﺗﻌﺎرض در ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎع در ﺗﺪﺑﯿﺮ ﺗﺤﺮك اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺧﻼل‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﺴﻂ ﻣﻨﺎزﻋﺎت‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﯽ ﺑﯿﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي واﭘﺴﮕﺮا و ﭘﯿﺸﺮو و ﻋﻨﺎﺻﺮ دروﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻨﺶ ﻣﺮدم در ﺻﺤﻨﻪ در ﺷﮑﻞدﻫﯽ آﮔﺎﻫﯽ ﻣﻠﯽ و ﺟﻤﻌﯽ و ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﻬﯿﯿﺞ و ﺗﻐﯿﯿﺮ و‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ اﯾﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ‪ ،‬اﯾﺮان‪ :‬روح ﯾﮏ ﺟﻬﺎن ﺑﯽ روح‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﺳﺮﺧﻮش و اﻓﺸﯿﻦ ﺟﻬﺎﻧﺪﯾﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺮ‬ ‫ﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.1379 :‬‬

‫‪ 2‬ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ‪ ،‬اﯾﺮاﻧﯽﻫﺎ ﭼﻪ روﯾﺎﺋﯽ در ﺳﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ ﻫﻤﺎراﻧﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻫﺮس‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1377 :‬ص‪.43‬‬ ‫‪٣٤‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار و ﺣﯿﺮتآور اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﻏﺮب و ﺣﺘﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬اﺣﯿﺎي اﻓﮑﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻼش و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻏﺮب ﺗﺎ آن روز ﺻﺮف اﯾﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ رﯾﺸﻪﻫﺎي اﺳﻼم در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺸﮑﺎﻧﺪه‬ ‫ﺷﺪه و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و آﻣﻮزهﻫﺎي آن ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس داﺋﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﺳﻼم را در ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ دﯾﮕﺮ اﺛﺮي از آن در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ راه ﺗﻼشﻫﺎي آﺗﺎﺗﻮرك ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻬﺮهوري را در‬ ‫راﺳﺘﺎي ﺣﺬف اﺳﻼم از ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺮاي ﻏﺮب اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد و ﺗﻤﺎم اﻣﯿﺪﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺳﻼم از ﻣﯿﺎن ﺑﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺣﯿﺎي ارزشﻫﺎ و آﮔﺎﻫﯽﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻟﻘﺎي ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻋﻢ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري در ﺻﻔﺤﺎت ﮐﻬﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﺮﺗﻮت ﺷﺪه و از اذﻫﺎن رﺧﺖ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻪاي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و اﻣﻮاﺟﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ادﯾﺎن ﺑﻮﯾﮋه دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫زﻣﺎن و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن راه ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ راه ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ از ﻇﻠﻢ و‬ ‫ﺑﯿﺪادﮔﺮي اﺣﯿﺎي ﺷﺪه و دﻧﯿﺎي ﻣﺎديﮔﺮاي ﻣﻌﻨﻮﯾﺖﮔﺮﯾﺰ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ و درﯾﭽﻪاي از ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت و اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﯽ را در‬ ‫راﺳﺘﺎي رﺳﺘﮕﺎري و رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺸﺮﯾﺖ از ﻗﯿﺪ ﻗﺪرتﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻧﻘﺶ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮداز و اﺣﯿﺎﮔﺮ ﺗﻔﮑﺮ دﯾﻨﯽ از اﻧﻈﺎر دور ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد و اﻋﺘﺮاف ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﺷﺮق ﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮ ﺗﻔﮑﺮ و ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ اﺻﻼحﮔﺮان‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪﮔﺮاﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺠﺪدﻫﺎ و ﺑﯿﺪارﮔﺮاﯾﺎن اﺳﻼﻣﯽ از ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﯿﻼدي ﺗﺎ زﻣﺎن آﻏﺎز ﻧﻬﻀﺖ در اﯾﺮان‬ ‫ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ آرﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( در ﺻﺤﻨﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﯿﺎده ﮐﺮد و دوران ﺟﺪﯾﺪ رﻧﺴﺎﻧﺲ را آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻼشﻫﺎي ﭼﻨﺪﯾﻦ دﻫﻪاي اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﭼﻨﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺐزداﯾﯽ را ﭘﯿﺶ ﺑﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز اﺳﻼم‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬ ‫ﻧﯿﺮوي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻮاﻣﻊ در ﺑﺎور ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﮔﻨﺠﯿﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻨﺎن از ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺣﯿﺎ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫اﺑﻌﺎد ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ و ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در ردﯾﻒ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺎص ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻬﺎد و ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﻧﻘﻼب و ﭘﯿﺎدهﺳﺎزي اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ واﻗﻌﯽ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺎ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﮕﺎن را در ﺗﺤﯿﺮ ﻓﺮو ﺑﺮد و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎري را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ در اﯾﺮان رخ ﻣﯽداد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ در ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان ﻓﺮاﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻘﺎي ﺧﻮد را در ﮔﺴﺘﺮش اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در اﺑﻌﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽدﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف دوﺳﺘﺎن و دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ و ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﻋﺮب ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻬﺎم و ﺗﺤﺮك ﺑﻮده‬ ‫و ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و اﻣﻮاج ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺪي ﺛﺒﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮاس دوﻟﺖﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫و ﻋﺮب ﻧﺎﺷﯽ از اﺣﺴﺎس ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺗﻬﺪﯾﺪي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٥‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻣﺎديﮔﺮاﯾﯽ اﻓﺮاﻃﯽ در روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﻏﺮب ﻧﻔﺮت و اﻧﺰﺟﺎر ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺎدﻣﺎن‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﺪه و روﺣﯿﻪ و ﻫﻮﯾﺖ ﺟﺪﯾﺪي ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻮﯾﻦ و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺷﮑﻠﯽ و ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ رخ ﻣﯽداد‪،‬‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ و رﻫﺒﺮان آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﻮاج ﺗﺠﺪدﮔﺮاﯾﯽ و ﻏﺮبزدﮔﯽ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻣﻨﻔﻌﻼﻧﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي در ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ در اﺧﺘﯿﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داد ﮐﻪ از ﻣﻮﺿﻊ اﻧﻔﻌﺎل ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺧﻮد‬ ‫را در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ و داراي ﻧﻘﺶ ﺑﺎزﯾﮕﺮي ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺳﺆاﻟﯽ ﮐﻪ در اذﻫﺎن ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺟﻬﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد و اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎﯾﯽ در‬ ‫ﻣﮑﺘﺐ اﻧﻘﻼب و ﺗﺎﮐﺘﯿﮏﻫﺎي ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه آن وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﺘﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺮ رژﯾﻢ ﺗﺎ دﻧﺪان ﻣﺴﻠﺢ ﭘﻬﻠﻮي ﻓﺎﺋﻖ‬ ‫آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﺧﺎص اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻟﮕﻮ ﻗﺮار دادن ﻗﯿﺎم ﻋﺎﺷﻮراي ﺣﺴﯿﻨﯽ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬ ‫ﺷﺎه ﺑﺎ ﯾﺰﯾﺪ و اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻬﺎدت‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ رﻫﺒﺮان اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ اﻣﺎم ﻏﺎﯾﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع اﺟﺘﻬﺎد و ﺗﻘﻠﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ و اﺻﻞ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ ﻫﻤﻪ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﻣﺨﺘﺺ ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ و اﯾﺮان ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‬ ‫اﻓﮑﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﻮﯾﮋه اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از دﯾﺪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻤﺎد ﺗﺮورﯾﺴﻢ‪ ،‬ﮔﺮوﮔﺎنﮔﯿﺮي‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻬﺪﯾﺪ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل دوﻟﺖ رﯾﮕﺎن‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮري وﻗﺖ اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﯿﺎمﻫﺎي اﻧﻘﻼب و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺎﻟﺐ اراﺋﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي اﻣﺎم و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫وﻗﺎﯾﻊ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻬﺖﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺿﺪ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ و ﺿﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري و ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺮﻓﻪ ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎي‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺗﻬﯿﺪﺳﺖ و ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺎري از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﺷﺮاﻓﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﺪن ﮐﺎر ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﺗﺮﺟﯿﺢ‬ ‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ آزادي و اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ رﻫﺎﯾﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻠﺖﻫﺎي درﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮدن‬ ‫ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎنﻫﺎ و … و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﺮﻗﯽﺗﺮ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮديﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎ روحﺗﺮ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻮﻣﯽﺗﺮ در ﺑﯿﻦ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮرد‬ ‫ﭘﺬﯾﺮش واﻗﻊ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻏﺮب دﭼﺎر ﻫﺮاس ﺷﺪه و در ﻣﻮﺿﻊ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻏﺮب ﮐﺎﻧﺎﻟﯿﺰه‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻓﻬﻢ و درك واﻗﻌﯿﺎت اﻧﻘﻼب و ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﮓﻧﻈﺮيﻫﺎ و ﺳﻮء ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي‬ ‫ﻏﺮب و ﺑﻮﯾﮋه اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ادﯾﺎن ﺑﻮﯾﮋه دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن راه‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ راه ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ از ﻇﻠﻢ و ﺑﯿﺪادﮔﺮي ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮآن و آﯾﺎت آن در‬ ‫دﻧﯿﺎي ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪﯾﺪي ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻮن داروي ﺷﻔﺎﺑﺨﺸﯽ ﻣﻮﺟﺐ اﺣﯿﺎي‬

‫‪٣٦‬‬

‫اﻓﮑﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ روﺣﯿﻪ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ از‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺪاﻓﻌﯽ در آﻣﺪه و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺗﺸﮑﯿﻼت ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺰﺑﯽ و اﻧﺠﻤﻨﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺠﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮدهاي و ﻣﺮدﻣﯽ داده‬ ‫ﺷﺪه و ﻧﻈﻢ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن ﺗﺎﺑﻊ ﭼﻪ ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﺳﺆال ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻘﺶ ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل اﺋﻤﻪ‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺎت و روﺣﺎﻧﯿﻮن از دوﻟﺖ و وﺟﻮد ﻧﻮﻋﯽ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ دوﮔﺎﻧﻪ در ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﻘﻮه زﻣﯿﻨﻪ ﻻزم را ﺑﺮاي ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و اﺣﯿﺎي ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﮑﺴﺖ از روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﻏﺮب را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ‬ ‫و ﻗﺒﻞ از آن ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻔﺘﯽ ﺳﺎل ‪ ،1351‬اﺣﺴﺎس ﻗﺪرت‪ ،‬ﻏﺮور و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اوﻟﯿﻦ اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﻓﻖ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ارزاﻧﯽ داﺷﺖ؛ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم اﺳﻼم ﺗﺤﺖ ﺷﻌﺎر اﷲ اﮐﺒﺮ و ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و‬ ‫ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﯿﻌﯽ و ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي روﺣﺎﻧﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮورش ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮده و ﭘﯿﺮوز ﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد و از ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺧﺎرﺟﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻏﺮور و ﻗﺪرت ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺒﺎﻟﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت روﺷﻨﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﯾﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﯽ ﺑﻪ ﮔﺬار ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ از‬ ‫اﺳﻼم اراﺋﻪ داد‪ .‬دﺳﺘﻮر ﮐﺎر او اﺗﺤﺎد ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺗﻼشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺮق و ﻏﺮب ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي در‬ ‫اﯾﻦ ﺗﻼشﻫﺎ اﯾﺮان ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ در اﺟﺮاي اﺻﻮل و آرﻣﺎنﻫﺎﯾﺶ در ﮐﺸﻮر و ﮔﺴﺘﺮش آن در ﺧﺎرج ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻻن اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺗـﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ ﺑﺴﯿﺎري از اﺻﻮل ارزﺷﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺨﻮان و ﻫﻢآواز ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ اﺻﻮل ﭼﻨﺪي را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻃﺮح ﻣﺠﺪد اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﺷﯿﻮه زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫‪ .2‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﻪ ﻣﺪل ﻏﺮﺑﯽ ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻤﻪ ﻣﺸﮑﻼت و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ و‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﮐﻪ ﻗﺪرت و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس وﻋﺪه و ﺗﻀﻤﯿﻦ اﻟﻬﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ﻏﺮﺑﯽ و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﺷﺮﻗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻃﺮح ﻣﺠﺪد ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﻬﯽ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻄﻠﻮب و ﺑﺮﻗﺮاري ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬ ‫اﺧﻼﻗﯿﺎت‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﻃﺮح ﻣﺠﺪد ﺟﻬﺎد ﻣﻘﺪس ﻋﻠﯿﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺖﻫﺎ و آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﺮاي ﺷﻬﺎدت در راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ راه ﻣﺒﺎرزه و ﭘﯿﺮوزي‪.‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫اﺳﺘﻘﺒﺎل اوﻟﯿﻪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﮕﺎن ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﯽ دوﻟﺖﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ‬ ‫ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﯿﺰ ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ رﻫﺒﺮان و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن از ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن از اﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺗﺎ آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﺑﺮاي‬ ‫ﻋﺮض ﺗﺒﺮﯾﮏ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺳﻔﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻣﺮاي ﺳﻨﯽ ﺑﻮدﻧﺪ در‬ ‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻗﻠﯿﺖ ﺟﻤﻌﯿﺖ آن ﺷﯿﺦ ﻧﺸﯿﻨﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﻗﺪرت و ﻏﺮور در ﺻﺪد ﮐﺴﺐ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺠﺪد‪ ،‬ﻗﺪرت و‬ ‫اﺟﺮاي اﻋﻤﺎل ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻮده و ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﮑﺎم ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﺑﺮوز دادﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ از ﻣﺼﺮ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ و ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﺣﺰب ﺳﻠﻤﺎﻧﻪ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﺎﻟﺰي‪ ،‬اﻟﻬﺎﻣﺎت زﯾﺎدي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﺎﺳﺮ ﻋﺮﻓﺎت‪ ،‬ﺳﺮﺧﻮرده از ﮔﺮاﯾﺶ اﻧﻮر ﺳﺎدات ﺑﻪ آﺷﺘﯽ ﺑﺎ رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ و آﻏﺎز ﻣﺬاﮐﺮات ﮐﻤﭗ دﯾﻮﯾﺪ ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و در رأس ﯾﮏ ﮔﺮوه از ﺳﺎف ﺑﻪ ﺗﻬﺮان آﻣﺪه و ﺳﻔﺎرت ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را در ﻣﻘﺮ دﻓﺘﺮ ﺗﺠﺎري رژﯾﻢ اﺷﻐﺎلﮔﺮ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﺗﻬﺮان‬ ‫اﻓﺘﺘﺎح ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺮﻓﺪاران ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺘﻬﻢ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﺮان را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﺗﺼﻮرات و ذﻫﻨﯿﺎت ﻏﻠﻄﯽ ﮐﻪ در آﻏﺎز ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان و ﺣﺘﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﻧﻘﻼب در داﺧﻞ و ﺧﺎرج‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮده اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺌﻮري دوﻣﯿﻨﻮ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ دوﻟﺖﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ در اﺛﺮ اﻟﮕﻮﺑﺮداري آن‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ و ﻗﯿﺎم ﻣﺮدﻣﯽ ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮي ﺳﻘﻮط ﮐﺮده و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻟﺤﻈﻪاي در ﺷﺮاﯾﻂ وﯾﮋه ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان و ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ درﻧﮓ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ‬ ‫ذﻫﻨﯿﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮرﯾﮏ ﺑﻠﮑﻪ از ﻧﻈﺮ‬ ‫واﻗﻌﯽ ﺳﺎز و ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺸﻮري ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺮان داراي ﻗﺪرت و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن دﯾﺮﯾﻨﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺘﺠﺎوز از ﯾﮑﺼﺪ ﺳﺎل ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺣﮑﺎم وﻗﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﭘﯿﺮوزي را ﺑﺮ ﺣﮑﺎم ﻋﺼﺮ ﺧﻮد در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ داﺷﺘﻪ و از دوران ﺻﻔﻮﯾﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﻗﺘﺪار ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﻋﻠﻤﺎي ﺷﯿﻌﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻗﺪرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﺤﻤﻞ ﮔﺮدﯾﺪه و رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮ از آن‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرداري از رﻫﺒﺮي ﺑﯽﻧﻈﯿﺮي ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در اﯾﻦ دوران دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻢ داده و ﮐﻤﮏ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮﺳﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺣﺪاﻗﻞ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﯽﺧﻮرد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﺗﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﺌﻮري دوﻣﯿﻨﻮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺣﻮادث و اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ و آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻠﯽ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ رخ داده ﺧﻮد ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﯿﺪ و ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻧﺎﺑﺠﺎ اﻓﺰود‪ .‬ﺣﻮادث ﮐﺮﺑﻼ‪ ،‬ﻧﺠﻒ و ﮐﻮﻓﻪ در ﺳﺎل ‪ 1358‬و ﺣﺎدﺛﻪ اﺷﻐﺎل ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام در ‪ 1357‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن آﺗﺶ زدن‬

‫‪٣٨‬‬

‫ﺳﻔﺎرت اﻣﺮﯾﮑﺎ در اﺳﻼم آﺑﺎد و ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﺷﻮرشﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﯿﺰ اﻟﺤﺼﺎ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم در ﺑﺤﺮﯾﻦ‬ ‫و‪ ...‬ﻫﻤﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادﺛﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ دوﻣﯿﻨﻮ ﻣﯽاﻓﺰود‪.‬‬ ‫اﻣﺎ از دﯾﺪﮔﺎه ﻏﺮب و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﭘﯿﺎمﻫﺎي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﺷﯿﻌﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ‬ ‫وﺟﻮد روﺣﯿﻪ ﻗﻮي ﻏﺮبﺳﺘﯿﺰي و ﺑﻮﯾﮋه ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﭘﯿﮕﯿﺮي اﺻﻞ؛ ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ ـ ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ؛ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﺎﻣﻼ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬در‬ ‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از ﻫﻤﺎن ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ روزﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ از اﻧﻘﻼب اراﺋﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در آن آﻣﺎل و آرزوﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﻠﺖﻫﺎ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه اﻣﺎم‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ رﯾﺸﻪ در اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺸﺘﺮك اﺳﻼم داﺷﺘﻪ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﺻﻞ ﯾﺎزدﻫﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻏﺮب در ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﺗﮏﺳﺎﺣﺘﯽ و ﻣﺤﺪود و ﻏﺮضآﻟﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﺗﺌﻮرﯾﮏ در‬ ‫ﻏﺮب ﺟﻬﺖ ﺗﺒﯿﯿﻦ اﺑﻌﺎد ﭘﯿﭽﯿﺪه اﻧﻘﻼب ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﻮده و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ آن اﻣﺮ اﺷﺎره داﺷﺖ ﮐﻪ ﻏﺮب از زواﯾﺎي ﺧﺎص و ﮐﺎﻣﻼ ﯾﮏﺳﻮﯾﻪ‬ ‫ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ و آن را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﻓﺮﻗﻪاي ﺗﻨﺪرو و ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ﺗﻘﻠﯿﻞ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﻤـﻮد ﮐﻪ ﺳﻮء ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣـﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪي را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻤﺒﻮد اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد‪،‬‬ ‫ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻗﺎﻟﺒﯽ از ﺳﻮي اﯾﺮان و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎرﺟﯽاش ﺳﻨﺎرﯾﻮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺗﮑﯿﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺷﻬﺎدت و ادﻋﺎﻫﺎي ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺗﺒﻌﯿﺪﺷﺪﮔﺎن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و دﻻﻻن و … ﺑﻪ اﺳﺘﺤﮑﺎم اﯾﻦ دﯾﻮار ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدي و ﺷﮑﻨﻨﺪهﺗﺮ ﺷﺪن‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﯽاﻓﺰود‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﯾﯽﻫﺎ و اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ؛ ﻣﯿﻞ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از زور ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان و دﺳﺘﭙﺎﭼﮕﯽ و ﻋﺪم‬ ‫ﺗﻼش در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﯾﻂ و رواﺑﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ اﻣﺎم )ره( و ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻣﺮدﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺬﻫﺒﯽ و‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻏﺮب و ﺷﺮق و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﯿﻄﺮه ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻏﺮب را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺤﺚ از اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺪاي از اﻣﺎم )ره( ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﺸﺘﺮ رﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺎ واژه‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯿﺴﻢ‪ 1‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪.‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﯿﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻧﮑﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﺧﺼﻮص اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﺎﻻي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﻠﻖ ﯾﮏ ذﻫﻨﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮورش ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺿﺪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري و ﺿﺪ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ‪ .‬اﺻﻮﻻ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺿﺪﯾﺖ ﺑﺎ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬ ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﻣﺎم )ره( و ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻮع اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﺳﺘﻘﺮار و ﺗﺜﺒﯿﺖ ﯾﮏ ذﻫﻨﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ ﻣﺎﺣﺼﻞ‬ ‫ﺗﻔﮑﺮات ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻣﺎم و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺗﻮده ﻣﺮدم ﺑﻮده و رﯾﺸﻪ در ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ از اﺳﻼم داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ در ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهاي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﯾﮏ رژﯾﻢ‬ ‫‪1 Khomeinism‬‬ ‫‪٣٩‬‬

‫ﺳﮑﻮﻻر ﻏﺮبﮔﺮا و ﻣﺘﺤﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻏﺮب ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﺗﺤﻮل؛ ﭘﯿﺮوزي اﺳﻼم ﺑﺮ ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﯽ‬ ‫ﻗﺪرتﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﻮﯾﮋه اﺑﺮﻗﺪرت اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﯿﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن( ﻓﺼﻞ ﺟﺪﯾﺪي از ﺗﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم و ﻏﺮب ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫روﻧﺪ اﻣﺮ ﺟﺪﯾﺪي ﻧﺒﻮد و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻮﺑﺖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎ ﻏﺮب ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري ﺣﻮادث اﺧﯿﺮ )‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ(‬ ‫در اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺣﻤﻠﻪ ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر را اوج ﺗﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم و ﻏﺮب ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺪون ﺷﮏ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫اﯾﺮان و ﺗﺒﻌﺎت ﻧﺎﺷﯽ از آن ﺗﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎب ﮐﻔﺮآﻣﯿﺰ آﯾﺎت ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي اوج ﺗﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم و ﻏﺮب ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﺮاس ﻏﺮب از اﺳﻼم ﻧﺎﺷﯽ از رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ آن ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ از رﯾﺸﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﺮب را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﮑﻨﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ از ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻏﺮب ﻣﺸﮑﻞآﻓﺮﯾﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻣﺮوز ادﺑﯿﺎت‬ ‫اﺳﻼم در ﺑﺮدارد‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮاي ﻣﺮﻋﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم ﺧﺼﻮﻣﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از واژﮔﺎن ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ در ادﺑﯿﺎت اﺳﻼم ﺑﺎﻋﺚ وﺣﺸﺖ ﻏﺮب در ﻃﺮحرﯾﺰي ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ واژه اﻣﺮوزه در ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﮐﻤﮏ ﺑﺮﺧﯽ ﻃﺮﻓﺪاران ﺳﻠﻔﯽﮔﺮي در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺗﻨﺪرو ﻃﺎﻟﺒﺎن‬ ‫و ﺷﺒﮑﻪ اﻟﻘﺎﻋﺪه‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺟﻬﺎد ﻋﻠﯿﻪ ﻏﺮب و ﻧﻤﺎد آن اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﻣﺆﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻼب ﺣﻮزهﻫﺎي ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﯾﺖ‬ ‫از اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﻠﻔﯽﮔﺮي ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﯽ ﻋﻤﻼ در ﺟﺒﻬﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻋﻠﯿﻪ ﻏﺮب و اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ وﺣﺸﺖ ﻏﺮب از‬ ‫اﺳﻼم ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺤﻤﯿﻞ اﺣﮑﺎم و دﺳﺘﻮرات ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺑﺮ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﯾﮏ دﺳﺘﯽ از اﺳﻼم‬ ‫وﺟﻮد دارد و ﻧﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮏ دﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻤﯽ را ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻣﺨﺘﺼﺮي ﺑﻪ آﺛﺎر ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﻦ اﻣﺮ‬ ‫را روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ اﯾﺸﺎن در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﻮد ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﭘﯽ اﻟﻘﺎي اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻣﺒﺎرزه ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫در ﻫﻤﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪ » ﻣﺎﮐﺴﯿﻢ رودﯾﻨﺴﻮن « ﺧﺎورﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮي در ﮐﺘﺎب ﺟﺎذﺑﻪ اﺳﻼم ﺿﻤﻦ اﻧﺘﻘﺎد ﺗﻠﺦ از ﺧﻄﻮط ﻓﮑﺮي‬ ‫ﻧﺎﺻﻮاب ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪ ….‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﺪف از ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﯽ درﺑﺎره اﺳﻼم اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻣﺒﺎرزه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎ دﯾﺪﮔﺎه ﻏﺮب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪود و ﺗﻨﮓﻧﻈﺮاﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺮﮐﺰ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽﻫﺎي ﻏﺮب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺖ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﻼﻣﯽ و اﻧﻘﻼﺑﯽ در اﯾﺮان ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮات آن ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ و اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ 2.‬ﻫﻤﯿﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺗﻨﮓﻧﻈﺮاﻧﻪ و ﺗﮏ ﺑﻌﺪي ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان را ﺳﺘﯿﺰهﺟﻮ و‬ ‫اﻓﺮاﻃﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ آﻧﭽﻪ از دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ اﻧﻘﻼﺑﯽ در اﯾﺮان ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺘﯿﺰهﺟﻮﯾﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻤﺎﯾﻼت اﯾﺮان ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد و اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻘﺎ و ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد را در ﺻﺪور‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻣﯽدﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺧﺼﻮص راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ و ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎﯾﯽ در داﺧﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﺪ و‬ ‫‪ 1‬ﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻫﺪي‪ ،‬ﻧﺴﺦﺷﻨﺎﺳﯽ آراي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﺎن درﺑﺎره اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﺳﻼم و ﻏﺮب‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،30‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ،1378‬ص ‪.8‬‬ ‫‪2 Vanes Martin, Creating an Islamic State: Khomeini and The Making New Iran, New York‬‬ ‫‪٤٠‬‬

‫ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﻼ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﮐﻼم اﻣﺎم)ره( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺴﻠﻂ اﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﻣﺎم )ره(‪ » :‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻌﯽ ﮐﻨﯿﻢ اﻧﻘﻼﺑﻤﺎن را ﺻﺎدر ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎ و ﻗﺪرتﻫﺎي دﯾﮕﺮ در‬ ‫ﺻﺪد ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ در ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻤﺎﻧﯿﻢ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ» ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎدﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫ـ ﻧﻬﻀﺘﯽ را ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ آﻏﺎز ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ داﺷﺖ و ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن را در ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻏﺮب از ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﺪم وﺟﻮد آﮔﺎﻫﯽ و اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺎﻓﯽ و ﻣﺴﺘﺪل از دوﻟﺖﻫﺎي‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ و دروﻧﯽ آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺪم ﺑﺮآورد دﻗﯿﻖ از ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﺗﻮان ﺧﻮد و ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از ﺳﻮي‬ ‫رﻫﺒﺮان ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﺳﻮء ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل اﻓﺮاﻃﯽ‪ ،‬ﺟﻨﻮنآﻣﯿﺰ و ﺟﻨﮓ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻫﺮاس ﻏﺮب از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬درك و ﻓﻬﻢ ﺗﻨﮓﻧﻈﺮاﻧﻪ و ﺗﮏ ﺑﻌﺪي رﻫﺒﺮان ﻏﺮﺑﯽ را در ﭘﯽ داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﺤﻮﻻت و ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ از ﺳﻮي ﻣﻮاﻓﻘﯿﻦ و ﭼﻪ از ﺳﻮي ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻏﻠﻂ و اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد را در ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻏﺮب ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﯾﮑﺪﺳﺖ و ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﺎﮐﺘﻮر ﻗﺪرت‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻮع ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ روﻧﺪ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت دروﻧﯽ و ﻓﺮاز و ﻧﺸﯿﺐﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ دﭼﺎر ﺗﺤﻮل‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق‪:‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ اﻧﮕﺎرهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ دروﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم ﺳﻮء ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮآوردﻫﺎ و ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﻏﺮب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ‬ ‫ﮐﺸﯿﺪن اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﻏﺮب را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ )ﻗﺪرتﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ و اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎ(‪ ،‬ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎزي و ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻏﺮب‬ ‫ﺳﺘﯿﺰي و ﮔﻔﺘﻤﺎن رﻗﯿﺒﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ اراﺋﻪ داده‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﻧﻈﺎم وﺳﺘﻔﺎﻟﯿﺎﯾﯽ را ﻫﺪف ﻗﺮار داده و در ﭘﯽ ﺳﺘﯿﺰ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﮐﻬﻦ ﺑﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل اﯾﺠﺎد ﻧﻈﻤﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاي اﺳﻼم و ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،12‬ص ‪.202‬‬ ‫‪٤١‬‬

‫‪ .2‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ اﺣﯿﺎي ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻗﻌﯿﺘﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻮﯾﺖ ﻏﺮﺑﯽ ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻏﺮب اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ﻗﺮار داده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ اﺣﯿﺎي اﺳﻼم و ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻏﺮب و ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬ ‫ﻗﺮار داد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻏﺮب را در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ و ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ اﺳﻼم ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻼﻣﯽ و اﺳﻼمﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺎي ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﯽ را ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده؛ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﻼن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﯾﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﺗﺤﻮﻻت و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬زﻣﺎن‬ ‫آن رﺳﯿﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ دﯾﺪي واﻗﻊﺑﯿﻨﺎﻧﻪ و ﺑﺪون اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎزﺗﺎب و ﺗﺄﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و‬ ‫ﺿﻌﻒ و روﻧﺪﻫﺎي ﺗﺪاوم ﻣﺘﻐﯿﺮ در اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬ﺑﯽﺷﮏ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺼﻤﯿﻢﺳﺎزان و ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاران ﻧﻈﺎم را در‬ ‫ارزﯾﺎﺑﯽ دﻗﯿﻖﺗﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺗﺨﺎذ راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﯾﺎري ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻓﻬﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ و‬ ‫روﻧﺪﻫﺎي ﺟﺎري در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺑﺮآورد دﻗﯿﻖ و ﻋﻠﻤﯽ دﯾﮕﺮان از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻗﺎﻧﻊﮐﻨﻨﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي را ﮐﺎﻫﺶ‬ ‫داده و آﺳﺘﺎﻧﻪﻫﺎي اﻣﻨﯿﺘﯽ را ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬اﻣﮑﺎن ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻬﺪﯾﺪات در ﮔﺮو ﻫﻤﯿﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻓﻬﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺎﺳﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل دارد‪ .‬اﻧﻘﻼبﻫﺎي اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺼﯿﺼﻪ در ﭘﯽ ﮔﺴﺘﺮش و‬ ‫ﻫﻤﻪﮔﯿﺮ ﺷﺪن ﺧﻮﯾﺸﻨﺪ و آﻣﺎل ﺧﻮد را در ﮔﺴﺘﺮش داﻣﻨﻪ ﻧﻔﻮذ و ﺟﻬﺎن ﮔﺴﺘﺮي ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ در ﭘﯽ ﮐﺴﺐ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﭘﯿﺸﺒﺮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و اﻫﺪاف ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در اﯾﻦ راه ﻋﻮاﻣﻞ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺴﯿﺎري ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺴﻠﻂ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن ﯾﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ‪ ،‬ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿﮑﯽ و ژﺋﻮاﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺗﻮان ﻣﻮﺗﻮر ﻣﺤﺮك اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در روﻧﺪ ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮﻟﯽ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﺛﺮات ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﺟﺪاي از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﺪﯾﺪه‪،‬‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﺛﺮﭘﺬﯾﺮﻧﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در ﯾﮏ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ دروﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ و ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻧﻘﺶ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ روﻧﺪﻫﺎي ﺟﺎري ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﯽﺛﻤﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻃﻮل اﯾﻦ رﺑﻊ ﻗﺮن ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻻت داﺧﻠﯽ و ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ دﭼﺎر ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻏﺮب ﺑﺎ ﭘﯿﺎم ﺻﺪور اﻧﻘﻼب در دﻫﻪ اول اﻧﻘﻼب و اﺛﺮات و ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻐﯿﯿﺮات‬ ‫دروﻧﯽ و ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ ﺑﺮ ﺑﺮداﺷﺖ ﻏﺮب اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬درك و ﺑﺮداﺷﺖ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮب از اﺳﻼم دﭼﺎر ﺗﺤﻮل ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺷﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫‪٤٢‬‬

‫ﻋﺪم وﺟﻮد ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﯾﮑﺪﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﮐﻨﻮن ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﯿﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﯾﮏ دﯾﻦ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺘﯿﺰهﺟﻮﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮورﯾﺴﻢ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻔﺎوت‬ ‫ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺼﻮص رﺷﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ادﺑﯿﺎت در ﻣﻮرد اﺳﻼم و اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آن )ﮐﻪ ﺑﯽﺷﮏ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ( ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻌﺎد وﺳﯿﻊ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان و اﻣﻮاج ﻧﺎﺷﯽ از آن اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺑﺴﯿﺎري را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺎ‬ ‫دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﺑﺮ آن ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻧﮕﺎهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺪرتﻫﺎي رﯾﺰ و درﺷﺖ را در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎري ﻧﯿﺰ از درﯾﭽﻪ ﻧﮕﺎه ﺗﺤﻠﯿﻞﮔﺮاﻧﻪ و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﻨﮑﺎش در ﺟﻮاﻧﺐ اﻣﺮ ﺑﺮآﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺖ و‬ ‫ﺷﮕﻔﺖزدﮔﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ را ﻧﯿﺰ در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﮐﺜﺮ ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن در ﭘﯽ‬ ‫رﯾﺸﻪﯾﺎﺑﯽ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ﺷﮕﺮف و ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ادﺑﯿﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﺑﻌﺎد‬ ‫ﻧﻈﺮي و ﻋﻠﻞ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﻇﻬﻮر اﻧﻘﻼب ﻣﻌﻄﻮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮاﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن اوﻟﯿﻮر روا‪ ،‬ﺟﯿﻤﺰ دو ﻓﺮوﻧﺰو‪ ،‬ﺑﺮي روزن‪ ،1‬اﺳﮑﺎﭼﭙﻞ‪ 2،‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ 3،‬ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﺎد‬ ‫ﮐﺎﻇﻤﯽ‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪ اﻣﯿﺮ ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر‪ 4‬و … در اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي‬ ‫اﯾﺮان و ﺗﺤﻮﻻت داﺧﻠﯽ اﯾﺮان ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﭘﺮداﺧﺘﻪ و رواﺑﻂ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﺑﺎ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﺮان و اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻨﮓﻧﻈﺮي و ﻧﻘﺪ ﻣﻮاﺟﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻠﯿﻞ زاد و ﻓﺮد ﻫﺎﻟﯿﺪي؛ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪاي از اﻧﻘﻼب را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺐ و ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاوان در ﺧﺼﻮص اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ رﯾﺸﻪﻫﺎي ﺑﺮوز ﺗﺤﻮﻻت؛ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻗﺪرتﻫﺎ؛ ﻧﻘﺶ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭘﯿﺮوزي و …‪ .‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎ و ﻣﯿﺰﮔﺮدﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاواﻧﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﮔﺰار ﮔﺮدﯾﺪه ﺗﺎ ﺟﻮاﻧﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ و از ﺳﻮي ﮐﺎﻟﺞ‬ ‫ﺑﺮوﮐﻠﯿﻦ‪ 5‬در ﺳﺎل ‪ 1361‬و ﭘﺲ از ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺤﺮان ﮔﺮوﮔﺎنﮔﯿﺮي دﯾﭙﻠﻤﺎتﻫﺎي اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ در اﯾﺮان؛ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت‬ ‫آن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﺮي روزن ‪6‬در ﺳﺎل ‪ 1363‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻋﻤﺪه اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﻠﻤﻮس و ﻣﺸﺨﺺ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه؛ اﺑﻌﺎد‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ و آﯾﻨﺪه رواﺑﻂ اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ و ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1 Barry Rosen (ed) , Iran, since the Revolution: Internal Dynamics ,Regional Conflicts and the Super‬‬ ‫‪Powers, New York, Brooklyn College‬‬ ‫‪2 Skocopol, Theda, “ Rentier State and Shia Islam in theIranian Revolution, “ Theory. & Society, USA,‬‬ ‫‪Vol II‬‬ ‫‪3 Sposito, John, The Iranian Revolution: Its Global Impact, Florida International University Press.‬‬ ‫‪ 4‬ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﯽ اﺳﻌﺪي‪.‬‬ ‫‪٤٣‬‬

‫‪5 Brooklyn colledge‬‬ ‫‪6 Barry M. Rosen‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن اﯾﺮان در ﺧﺼﻮص اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮان ﻣﺸﻬﻮري ﻫﻤﭽﻮن ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺪي‪ 1،‬ﺑﺮي راﺑﯿﻦ‪ ،‬ﺧﻠﯿﻞ زاد و رﯾﭽﺎرد ﮐﺎﺗﺎم ﺗﺤﻮﻻت اﯾﺮان را در اﯾﻦ‬ ‫ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺗﻼش دﯾﮕﺮ در ﺧﺼﻮص ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن از ﺳﻮي ﺟﺎن‬ ‫اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ؛ ﺟﯿﻤﺰ ﭘﯿﺴﮑﺎﺗﻮري؛ و ﮐﺮﯾﺴﺘﻮﻓﺮ ون ﻫﺎﻟﻦ در ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﮐﻪ ﭘﺲ از اوج ﺗﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم‬ ‫و ﻏﺮب در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎب آﯾﺎت ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺑﻮد؛ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺳﻌﯽ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺣﻮزه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﯾﮏ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ در‬ ‫دو ﻓﺼﻞ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎ ﺑﭙﺮدازد اﻣﺎ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﻠﯿﺎت اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫آن را ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﮐﻮل ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻠﯽ در ﻣﺘﻮن ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن در ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ( ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻮن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد داﺧﻠﯽ اﻧﻘﻼب ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺘﻮن ﻏﯿﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ دﯾﺪي ﻏﺮضورزاﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ اﻓﺮاﻃﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻤﺪهاي را ﮐﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ در ﺑﺨﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫اﯾﺮان ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪ .1‬در دوﻟﺖﻫﺎ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺎ از ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ دوﻟﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﻋﻀﻮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻋﻢ از دوﻟﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و‬ ‫ﺣﺘﯽ دوﻟﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﻣﺠﻤﻮع دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻤﻮﻣﺎ از اﯾﻦ ﺗﺤﻮل و رﺧﺪاد‬ ‫ﻋﻈﯿﻢ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎورده و ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺣﯿﺮت‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ و ﺣﺘﯽ ﺷﮕﻔﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﻮﻇﻬﻮر ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ و ﺗﺼﻮر ﻧﺒﻮد ﻧﻈﺮ ﻣﯽاﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻫﺮ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﻧﮕﺮان اﺛﺮات اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد و آﯾﻨﺪه ﺛﺒﺎت ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﺻﻮﻻ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﺑﻘﺎ و دوام ﺧﻮد ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ و ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮدﻣﯽ و رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﮕﺮانﮐﻨﻨﺪه و ﺣﺘﯽ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ و اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻗﻮام و ﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻮﯾﮋه در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎ داراي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﺑﻮده و ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ را ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺻﻞ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﮐﻪ ﺧﻤﯿﺮﻣﺎﯾﻪ آن از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻣﮑﺘﺐ دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬

‫‪ 1‬ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺪي‪ ،‬رﯾﺸﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﯿﻢ ﮔﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ ﻗﻠﻢ‪1375 ،‬‬ ‫‪٤٤‬‬

‫ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮانﮐﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﮐﻪ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد‪ 1‬را در ﻫﻢ رﯾﺨﺘﻪ و ﻧﻈﺎم و ارزشﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي را ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ رﻏﺒﺘﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪهاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﮕﺮدﯾﺪ و اﮔﺮ ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻌﺪودي ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب‬ ‫و ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﮕﺮاﻧﯽ آﻧﻬﺎ از ﻋﻮاﻗﺐ آن و ﯾﺎ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدﯾﺪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر اﻋﻢ و اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﮐﯿﻨﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮده و ﺗﻼش زﯾﺎدي در ﻧﺎﮐﺎم ﮔﺬاﺷﺘﻦ آن و ﺣﺘﯽ ﺗﺰﻟﺰل و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﯽ از دو اﺻﻞ ﺑﻮد ﯾﮑﯽ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﻄﻠﻖ رژﯾﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻏﺮب و ﺑﻮﯾﮋه اﻣﺮﯾﮑﺎ و در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫ﻏﺮب در اﯾﺮان ﺑﻮد و دوم اﯾﻨﮑﻪ اﺻﻮﻻ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ارزشﻫﺎي دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﺳﮑﻮﻻر ـ ﻟﯿﺒﺮال ﻏﺮب را‬ ‫ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪه و ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎ و ﺗﺌﻮريﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﻣﺨﺪوش ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬ ‫در ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺤﻮﻻت ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻏﺮب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮاي ﺧﻮد را از رژﯾﻢ ﺷﺎه آﺷﮑﺎرا‬ ‫اﻋﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮا از رژﯾﻢ ﺷﺎه ﺗﻼش زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻧﯿﺎﻓﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ واﻗﻌﻪاي از ﺧﻮد ﺑﺮوز دادﻧﺪ و‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط رژﯾﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺮوز ﻧﺸﻮد ﻫﻢ رﺿﺎﯾﺖ دادﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺎرهاي ﺟﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺳﻘﻮط رژﯾﻢ‬ ‫ﺷﺎه و ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﻼش ﺧﻮد را در ﻣﻨﺤﺮف و ﮐﻢرﻧﮓ ﮐﺮدن آﺛﺎر اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻼشﻫﺎ‬ ‫ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﮔﺬﺷﺖ ﯾﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و اﺳﺘﺤﮑﺎم روزاﻓﺰون آن ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ واﺣﺪ دﻧﯿﺎي ﻏﺮب ﻧﯿﺰ دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و اروﭘﺎي ﻣﺘﺤﺪ‬ ‫راه ﺧﻮد را در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ در ﭘﺬﯾﺮش واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺟﺪا ﮐﺮده و ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻮل ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻤﺎس و ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻧﺘﻘﺎدي را در ﻋﯿﻦ ﻫﻤﮑﺎري ﺗﺠﺎري ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ وﻟﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻓﮑﺮي‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﯿﺎن دوﻟﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ وﺣﺪت ﻧﻈﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص از‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ارزشﻫﺎ و اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد دارد و ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ ﻫﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن را ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﺗﺌﻮري‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻤﺪنﻫﺎ و ﻃﺮح ﺳﺘﯿﺰ ﺗﻤﺪن اﺳﻼم ﺑﺎ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب اﻋﻼم دارد ﮐﻪ ﮔﺴﻞ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﺗﻤﺪن ﺧﻮﻧ‪‬ﯿﻦ اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ‬ ‫اﺷﺘﺮاك ﻧﻈﺮ اروﭘﺎ و اﻣﺮﯾﮑﺎ را در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻬﺖ و ﺣﯿﺮت اﻏﻠﺐ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻠﻮك ﺷﺮق ﻧﯿﺰ دو ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ :‬اول اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻪﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ اﻧﻘﻼب را ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻤﻮده و ﭼﺮاﯾﯽ و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﮐﺮد‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺑﻮده و ﻧﻪ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎ و ارزشﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ‬ ‫آن در آن ﭼﺎرﭼﻮﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﯿﻪ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪاي ﮐﻪ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رژﯾﻢ ﺷﺎه‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺎ رژﯾﻢ اﻧﻘﻼب ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ دو ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي‬ ‫‪quo‬ـ ‪1 Status‬‬ ‫‪٤٥‬‬

‫اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و آن ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﮐﻪ از ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎنﻧﺸﯿﻦ آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي‬ ‫و ﻗﻔﻘﺎز اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد دوﻟﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﺮدﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺟﺪي ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب و ﺑﻮﯾﮋه اﻣﺮﯾﮑﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ‬ ‫در اﺛﺮ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل در اﯾﺮان ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻨﻔﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ آن دوﻟﺖ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻓﻮري اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد و ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ از‬ ‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻗﻮيﺗﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﯾﺎ داراي اﻗﻠﯿﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﺮاس از ﺷﻮرش و‬ ‫ﺧﯿﺰش ﻣﺮدﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﺗﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﯽ ﻋﺮاق ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ داراي‬ ‫اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺷﯿﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺎ ﯾﮏ ﺧﺼﻮﻣﺖ وﺻﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮي ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮد و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻫﻢ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺑﯿﺮﺣﻤﺎﻧﻪ و ﺑﯽاﻣﺎﻧﯽ را ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﻮﭘﺎ آﻏﺎز ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺴﺎرات ﺟﺎﻧﯽ و‬ ‫ﻣﺎﻟﯽ ﻫﻨﮕﻔﺘﯽ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬارد‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎ درﺟﻪ ﮐﻤﺘﺮي در ﻣﻮرد ﺑﺤﺮﯾﻦ و ﻟﺒﻨﺎن ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺘﯽ دوﻟﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ داراي اﻗﻠﯿﺖ ﺷﯿﻌﻪ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎ‬ ‫اﺻﻮﻻ ﺷﯿﻌﯿﺎن از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻊ ﻫﺬا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﻧﻔﻮذ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮاﺿﻊ‬ ‫ﻣﻨﻔﯽ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮدﻧﺪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ دوﻟﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻘﺪر اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞﺗﺮي از ﻏﺮب داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻧﻮﻋﯽ روش اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي ﻟﯿﺒﯽ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﯾﺮ و ﯾﻤﻦ ﮐﻪ در اوان ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ دوﺳﺘﺎﻧﻪﺗﺮ ﺑﺎ اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺗﺨﺎذ ﮐﺮدﻧﺪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬ ‫اﯾﻦ اﺗﺨﺎذ ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﻘﺒﺎل از اﻧﻘﻼب ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺘﯽ اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﺎ رﺷﺪ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﯿﺎن‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺧﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ راﺑﻄﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺤﺪود ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻌﻀﺎ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﻣﺖ و دﺷﻤﻨﯽ ﻫﻢ ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ وﺿﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ دوري و ﻧﺰدﯾﮑﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻘﺪر از ﻧﻈﺮ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻄﺮ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب و ﻧﻔﻮذ آن را از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﺨﺖﺗﺮي را اﺗﺨﺎذ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي از ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ دوﻟﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺮأت ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ دوﻟﺖﻫﺎ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎوردﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﮔﺬﺷﺖ ﯾﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ درﺟﺎت ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫‪ .2‬در ﻣﻠﺖﻫﺎ‬

‫‪٤٦‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺮدﻣﯽ و در واﻗﻊ ﻣﺮدﻣﯽﺗﺮﯾﻦ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﮕﺮﺷﯽ ﻣﺜﺒﺖ از آن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬اﯾﻦ اﺳﺘﻘﺒﺎل و ﻋﻄﻒ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎ درﺟﺎﺗﯽ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺧﻼف دوﻟﺖﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮردي ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻌﮑﻮﺳﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﮐﻪ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان در ﻧﯿﻞ ﺑﻪ‬ ‫اﻫﺪاف اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻠﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ وﺟﻪ اﺷﺘﺮاك داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت و ﻃﺒﻘﺎت ﺧﺎص ﺑﺮ ارﯾﮑﻪ ﻗﺪرت ﺗﮑﯿﻪ‬ ‫زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎدي ﻣﯿﺎن رژﯾﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ و ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺖﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﮕﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و دارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫ﻧﻮﻋﯽ ﻫﻤﺪردي ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﺧﻮد را در ﻋﯿﻦ ﺷﮕﻔﺘﯽ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم اﺑﺮاز ﻣﯽداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ داراي وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺎ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮﯾﮋه ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﺧﻮد را اﺑﺮاز داﺷﺘﻪ‬ ‫و در واﻗﻊ اﻧﻘﻼب را ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮔﺬارده ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺎ اﯾﺮان و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ داﺷﺘﻪ و در واﻗﻊ آﮔﺎﻫﯽ ﻻزم را از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﯾﺮان اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﮐﺴﺐ ﻧﮑﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﻮاج ﻣﻨﻔﯽ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﯽ در ﻏﺮب و ﮐﺸﻮرﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ اﺟﺎزه رﺳﯿﺪن واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﯽداد‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﯽ ﻋﻤﻮﻣﺎ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎ در ﻣﺠﻤﻮع از ﮔﺮاﯾﺶ و ﭘﺬﯾﺮش ارزشﻫﺎ و آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﺗﺎ اﺗﺨﺎذ ﺷﯿﻮهﻫﺎ و روشﻫﺎي‬ ‫اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد ‪.‬‬ ‫‪ .3‬در ﻧﻈـﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻏﺮب ﻣﺤﻮري ﺑﻪ ﻣﺪت ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻣﺮ‬ ‫ﺑﺪﯾﻬﯽ و ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﻈﺎم در اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪،‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻏﺮب ﺑﻮده و ﻫﯿﭻﮔﺎه ﻏﺮبﻣﺤﻮري را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻧﮑﺸﯿﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺘﯽ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﮐﻪ در ﺧﺎرج از ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﭼﯿﻦ در ‪ 1327‬و ﯾﺎ ﮐﻮﺑﺎ در ‪1337‬‬ ‫رخ داد ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻓﮑﺮي و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪيﻫﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻏﺮب ﺑﻮده اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺗﺤﻮل‬ ‫ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻏﺮبﻣﺤﻮر را در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﮔﻔﺘﺎر دوم اراﺋﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر اﺟﻤﺎل ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻤﯿﻘﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﺑﻌﺎد‬ ‫زﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬اﺣﯿﺎي اﺳﻼم؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ ﺟﺎﻣﻊ و ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫‪٤٧‬‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺣﯿﺎي ارزشﻫﺎ و آﮔﺎﻫﯽﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺸﺎن داد‬ ‫ﮐﻪ ادﯾﺎن ﺑﻮﯾﮋه دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن راه ﺧﻮد ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ راه ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ از ﻇﻠﻢ و ﺑﯿﺪادﮔﺮي ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و دﻧﯿﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎدﯾﺎت ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﯽ زﯾﺎد در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮده و درﯾﭽﻪاي از ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت و اﻋﺘﻘﺎدات دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮔﺸﻮده و ﺑﻮﯾﮋه ﻧﺴﻞ ﺟﻮان روﯾﮕﺮدان از‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ را ﺑﻪ آﻏﻮش اﺳﻼم ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن و آﯾﺎت آن در دﻧﯿﺎي ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﺟﺪﯾﺪي ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ و اﯾﺠﺎد ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه در ﻏﺮب‬ ‫ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اوج ﺗﺤﮑﯿﻢ و ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ ﻇﻬﻮر ﮐﺮد در اوﻟﯿﻦ ﮔﺎمﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ را ﺑﻪ‬ ‫ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي آن را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﮑﺮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﯿﻪ آن ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ دو اﺑﺮﻗﺪرت ﺑﺰرگ رﻗﯿﺐ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬ ‫اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﻮﻇﻬﻮر ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﻓﯿﻤﺎﺑﯿﻦ را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ‬ ‫ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ ﻫﻤﻪ ﺗﻼشﻫﺎي ﻏﺮب را در اﯾﺠﺎد و ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻏﺮبﻣﺤﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم ﺗﮏ ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﯽﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد‬ ‫ﺗﻤﺪنﻫﺎ و‪ ...‬ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪه و ﺧﻮد ﻃﺮاح ﻧﻈﺎم ﺟﺪﯾﺪي ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﺨﻮاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻠﮑﻪ در ﺗﻀﺎد‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ج‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻣﯿﺎن دوﻟﺖﻫﺎ و ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎ و اﺋﺘﻼف ﻣﯿﺎن دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن‬ ‫اﻓﺘﺎده و ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻌﻀﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﯿﺎن دﻧﯿﺎي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ و ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ﻣﻄﺮح ﺑﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻧﻘﺶ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﺮد؛ وﻟﯽ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻨﺎزﻋﺎت را ﺗﻐﯿﯿﺮ داده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﺻﻠﯽ را در ﻣﺨﺎﺻﻤﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از ﺣﻮزه دوﻟﺖ ـ‬ ‫ﻣﻠﺖ ﺧﺎرج ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻪ ﻣﯿﺎن دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ و اﻫﺪاف ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯿﺎن ﺻﺎﺣﺒﺎن‬ ‫ﻗﺪرت و زور از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﺎ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﻮده و ﺟﻨﮓ واﻗﻌﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ از ﯾﮏ ﻃﺮف و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ ﺟﻬﺎن از ﻃﺮف‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺮزﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﮋادي‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ و ﺣﺘﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ را در ﺗﺨﺎﺻﻤﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻫﻢ رﯾﺨﺘﻪ و‬ ‫ﺟﻨﮓ دوﻟﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ از ﯾﮏ ﻃﺮف‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎزﻋﻪ واﻗﻌﯽ و ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﻼش ﻏﺮب ﺑﺮ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻨﺎزﻋﺎت را در ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﺑﻌﺪ از ‪ 20‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪ 1379‬و ﯾﺎ ﺑﺮﺧﻮرد‬ ‫ﺗﻤﺪنﻫﺎ ﺗﺌﻮرﯾﺰه ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫د‪ .‬ﺧﯿﺰش ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ‬ ‫‪٤٨‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﻒﺑﻨﺪي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻫﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد ‪ .‬از ﯾﮏ ﻃﺮف دوﻟﺖﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﻋﻤﻮﻣﺎ رﻗﺎﺑﺖﻫﺎ و‬ ‫ﺗﺨﺎﺻﻤﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯿﺎن ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در ﻣﺼﺎف ﺑﺎ ﺧﯿﺰش ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ را ﻫﻢ در ﻧﻮردﯾﺪه و‬ ‫ﯾﮑﺪل و ﯾﮑﺼﺪا ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت و زور ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ و در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻓﺮدي و ﯾﺎ ﺟﻤﻌﯽ وارد ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻨﺎزﻋﺎت‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ﺣﺰباﷲ ﻟﺒﻨﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﺪرت ﻣﻄﺮح ﻏﯿﺮ دوﻟﺘﯽ در ﭼﻨﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺣﺮف اول را و ﺑﺎﻻﺗﺮ از دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد‬ ‫در ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﺎ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و دوﻟﺖ اﺷﻐﺎلﮔﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﯽزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ﻃﺮح اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ارزشﻫﺎ و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺪرن ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ را در ﻋﻠﻮم‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺨﺶ ﯾﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ از ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن در دﻧﯿﺎي ﻻﺋﯿﺴﻢ و‬ ‫ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ دﯾﻦ را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺪا از ﺳﯿﺎﺳﺖ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺎرﮐﺲ اﻓﯿﻮن ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪه ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دوره آن ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﭼﯿﺰي ﻫﻢ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن ﻧﺪارد‪ .‬ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫درﯾﭽﻪاي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ روي اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺎز ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﺣﺮفﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ و ﺗﺎزهاي ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن اﻣﺮوز دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﻘﺎﺑﻞ و ﺗﻀﺎد ﻫﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺮﺗﺮ در دوران ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫و‪ .‬ﻧﻔﯽ ﻧﻈﺎم ﻏﺮبﻣﺤﻮر‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﻤﻞ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻏﺮب را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ در واﻗﻊ از آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در‬ ‫ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﺣﻮزه ﻧﻔﻮذ ﻏﺮب ﺑﻮد در ﮐﻤﺎل ﻋﻈﻤﺖ ﭘﯿﺮوز ﺷﺪه و ﺳﯿﻄﺮه ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺮبﻣﺤﻮر را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬در ﮔﻔﺘﻤﺎن‬ ‫ﻧﻮﻇﻬﻮر و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ راﺑﻄﻪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﻏﺮب ﺑﺎ رﻫﺒﺮي ﺟﻬﺎن ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺎ اﯾﺪه ﻏﺮبﻣﺪاري ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺪﻟﯽ ﭘﺎﯾﺪار از ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺟﺪي روﺑﻪرو ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﻇﻬﻮر اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ را در ﺗﺨﺮﯾﺐ‬ ‫و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اروﭘﺎﻣﺪاري و ﻏﺮب ﻣﺮﮐﺰي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‪ .‬از اﯾﻦ رو ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ و اﺳﺎﺳﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫اﻓﺰونﺧﻮاﻫﯽ ﻏﺮب در ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻫﺴﺘﻪ در دﻧﯿﺎي ﭼﻨﺪ ﻫﺴﺘﻪاي اﺳﺖ و‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﮐﻪ اروﭘﺎ )ﻏﺮب( ﻣﺪار ﺣﺮﮐﺖ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺰﻟﺰل ﮔﺮاﯾﯿﺪ‪.‬‬ ‫در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺪرن‪ ،‬ﻏﺮب در ﻣﺮﮐﺰ ﺑﻮد و ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻏﺮﺑﯽ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺮﮐﺰ زداﯾﯽ ﻏﺮب ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻏﺮﺑﯽ از ﺣﺎﺷﯿﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺘﻦ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و در اﯾﻦ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻏﺮب را از ﻣﺮﮐﺰ ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺪﻋﯽ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن زداﯾﯽ ﻏﺮب ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در ﻃﻮل دوﯾﺴﺖ‬ ‫ﺳﺎل ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد اﯾﻨﮏ زاﺋﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآورد‪.‬‬ ‫‪٤٩‬‬

‫در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﺪﯾﺪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻏﺮب را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻨﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺪ؛ اﻣﺎ آن را از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﯿﺎت‬ ‫در اﻧﺤﻄﺎط و در ﭘﺮﺗﮕﺎه ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ...‬اﯾﻦ ﻧﺒﺮد ﻧﻔﯽ ﻓﻦآوري و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﺎدي ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ روﺣﯿﻪ ﻣﻨﺤﻄﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺮوش ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﻏﺮب ﻋﺼﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در ﻣﻐﺰ و ﺟﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺎرزي اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﺗﺴﻬﯿﻼت ارﺗﺒﺎﻃﯽ و ﻫﻨﺮي دوﻟﺘﯽ را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻓﮑﺮي ﮐﻪ ﻣﺒﺪع آن اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ در ﻋﺼﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن ﻧﻤﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮي ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي اﺑﺰار ﺗﻤﺪﻧﯽ‬ ‫ﻏﺮب ﻋﻠﯿﻪ ﻏﺮب ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ﻣﺎﻫﻮارهاي ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺟﺮﯾﺎن ﺣﻤﻼت اﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﻣﻮاﺿﻊ‬ ‫ﻃﺎﻟﺒﺎن ﭘﺲ از ﺣﻤﻼت ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر و ﺗﻬﺎﺟﻢ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ز‪ .‬ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﺪرت ﻣﻄﺮح در ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﯿﺪاري و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ آرﻣﺎن و اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮك‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﮕﻦ‪ ،‬و ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻫﻤﻪ اﺣﺴﺎس ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻓﻮق اﻟﻌﺎده در اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺪرﯾﺠﺎ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬ ‫ﺑﺎزﯾﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﯾﮏ ﻗﺪرت ﻣﻬﻢ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﻘﻮه در اﺑﻌﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻄﺮح‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻨﮑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﯾﻦ ﺑﺎزﯾﮕﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﮐﻪ‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ دارد‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي‬ ‫ﻗﺪرت ﻣﻄﺮح ﺑﻮد ﺗﻔﺎوت ﻣﺎﻫﻮي دارد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺟﺪان ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و ارزشﻫﺎ و آرﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﻣﯿﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮزﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﮋادي و‬ ‫ﻗﻮﻣﯽ را در ﻧﻮردﯾﺪه و ﺑﻌﻀﺎ ﺗﺎ اﻋﻤﺎق ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺣﺘﯽ از آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻫﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ‬ ‫ﺑﻮده و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ح‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻗﺪرت در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‬ ‫اﺳﺎس ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ و ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮ وﻟﯽ ﻣﻬﻢﺗﺮ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺎدي ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ در ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺪرتﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ و ﻗﺪرتﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻨﺒﺸﯽ ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺗﻬﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ‬ ‫ﻗﺪرت ﺗﺎ دﻧﺪان ﻣﺴﻠﺢ و ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮد و ﺷﮑﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺣﺰب اﷲ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﻟﺒﻨﺎن وارد آورد ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻄﺮح ﺷﺪن ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي از ﻗﺪرت ﻫﻤﭽﻮن اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺟﻬﺎد و ﺷﻬﺎدت ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻣﺎدي ﻏﻠﺒﻪ ﮐﺮده ﺑﻠﮑﻪ اﻣﮑﺎن اﻧﺪازهﮔﯿﺮي و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻏﺮب ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ‬ ‫ﮐﻪ رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ اﮐﻨﻮن ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﻏﺮب در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﻮﻇﻬﻮر از ﻗﺪرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪٥٠‬‬

‫ط‪ .‬ﻃﺮح ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‪ ،‬اﺧﻼق و ﻋﺪاﻟﺖ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬ ‫در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﮑﻞﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ وﺳﺘﻔﺎﻟﯿﺎ و ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ ـ ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﺻﻠﯽ و رﻗﺎﺑﺖ‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﻏﺎز دوره ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻌﯿﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﺗﺨﺎﺻﻤﺎت و ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎدي در ﺗﻌﺮﯾﻒ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ارزشﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻏﯿﺮ ﻣﺎدي ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‪ ،‬اﺧﻼق و ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺎرﭼﻮﺑﻪ ﺟﺪﯾﺪي در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎزش و ﺗﻔﺎﻫﻢ در ﻗﺒﺎل ﮔﺬﺷﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺸﮑﻞﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ در‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد و در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﻓﺎﺣﺶ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺷﮑﺴﺖﻫﺎي ﭘﯽ در ﭘﯽ را‬ ‫ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ در ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان از ﺣﻘﻮق ﺣﻘﻪ ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫در اﺗﺨﺎذ ﻣﻮاﺿﻊ ﻣﺤﮑﻢ آن ﺧﻠﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ و اﻏﻠﺐ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻏﻠﻂ از آب درآﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ي‪ .‬آﻏﺎز ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﻮر و ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻬﻀﺖ رﻧﺴﺎﻧﺲ در اروﭘﺎ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻏﺮب ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺣﺮف اول را در دﻧﯿﺎ ﻣﻄﺮح و ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﮕﺮ را ﺑﻮﯾﮋه‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را در دوران ﻗﺒﻞ از رﻧﺴﺎﻧﺲ ﮐﻪ از ﺗﻤﺪن ﻋﻈﯿﻢ و ﺷﮑﻮﻓﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ وادار ﺑﻪ دﻓﺎع و اﻧﻔﻌﺎل و ﺗﺒﻌﯿﺖ‬ ‫از ﺧﻮد ﮐﺮده و اﻣﯿﺪي ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻤﯽرﻓﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺷﺮاﯾﻂ را ﺗﻐﯿﯿﺮ داده ﺑﺮﮔﯽ دﯾﮕﺮ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎن‬ ‫را ورق زده و ﺑﻪ دوران اﻧﻔﻌﺎل و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺪاﻓﻌﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪه و آن را در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ‬ ‫اﻣﺮوزه اﯾﻦ ﻏﺮب اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﮕﺮان ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن و آﯾﻨﺪه ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را در ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫درﮔﯿﺮي دﺧﺘﺮان ﻣﺤﺠﺒﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﺘﯽ ﻏﺮب و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ك‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮون وﺳﻄﯽ ﯾﺎدآور ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻏﺮب ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮد آن دوره را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ‬ ‫ﺳﭙﺮده و ﺣﺘﯽ اﻻﻣﮑﺎن ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮد و از آن دوران ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﯾﮑﯽ‪ 1‬ﯾﺎد ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻ از آن دوران ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺗﻤﺪن‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎدي ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آن را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوران ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﻓﻦآوري اﻣﮑﺎن ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺤﺎل ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﻣﯿﻞ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻏﺮب ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و آﺛﺎر و ﺗﺒﻌﺎت آن ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎنﻫﺎ اﯾﻦ ﺑﺎور‬ ‫را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﺣﯿﺎي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺠﺪﯾﺪ دوران ﺑﺎ ﺷﮑﻮه و ﻋﻈﻤﺖ آن اﻣﺮي ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽرود‬

‫‪٥١‬‬

‫‪1 Dark Ages‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و ﻗﻬﺮي واﻗﻌﯿﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎور ﮐﻪ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﯽ اﺧﻼﻗﯽ در ﻏﺮب ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﮔﯿﺮ ﺷﺪه و ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر‬ ‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي درﺧﺸﺎن در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﻪ اﺧﻼق و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﺎل ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺎس اﯾﻦ ﺑﺎور را ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ل‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻤﻮم ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان اﻧﻘﻼب ﻧﮕﺮﺷﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺪرت‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﻌﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎي رژﯾﻢﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و اﺻﻮﻻ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻗﯿﺎم ﮐﺮده و آن را ﺷﮑﺴﺖ داد و ﺑﻪ ﻗﻮل اﺳﮑﺎﭼﭙﻮل اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ رژﯾﻢ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﺎه در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﺑﺰار ﻗﺪرت را در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺖ و ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﻫﻢ ﺑﻮد ﺗﻌﺠﺐ و ﺣﯿﺮت اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان اﻧﻘﻼب را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن‬ ‫اﻧﻘﻼب ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﯿﺞ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب‬ ‫ﻋﻄﻒ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده و در واﻗﻊ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪﯾﺪه ﺟﺪﯾﺪي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﻋﺘﺮاف‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮي از اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫م‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻟﮕﻮ از ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬ ‫اﺻﻮﻻ در دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور اﺳﺎﺳﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﺗﺪاوم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ‬ ‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل و ارزشﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن ﻗﺒﻞ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫راﻫﯽ ﺟﺰ اﻟﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻏﺮب و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﻧﺪارﻧﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎور ﺣﺘﯽ در ﺑﺴﯿﺎري از دوﻟﺘﻤﺮدان و رﻫﺒﺮان دﻟﺴﻮز ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن ﻗﺒﻞ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ارزشﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺴﯽ و ﺗﺪاوم آن ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 25‬ﺳﺎل و ﺗﻮﻓﯿﻖ آن در ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ دول و ﺣﺘﯽ اداره ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ‬ ‫ﻫﺸﺖ ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻣﺪرن ﺣﯿﺮت ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺎرهﮔﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان درس ﺣﮑﻮﻣﺖ و دوﻟﺖ را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ و ﻧﺎﭼﺎر‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺟﺪﯾﺪي در ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎز ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺮاي آن در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺪرن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ن‪ .‬رﻫﺒﺮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ رﻫﺒﺮي‬ ‫در ﻗﺎﻣﻮس ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻏﺮب و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺎﮐﯿﺎوﻟﯽ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي رﻫﺒﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ آﻧﻬﺎ در ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي اﯾﺸﺎن‬ ‫در ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ رﻗﯿﺒﺎن و ﭘﯿﺸﺒﺮد اﻫﺪاف ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺪﺑﯿﺮ‪ ،‬ﻣﮑﺮ و دﻏﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ و ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ وﯾﮋﮔﯽ ﺿﺮوري و ﻻزم ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮد‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬اﻧﺼﺎف و ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪٥٢‬‬

‫ﻇﻬﻮر رﻫﺒﺮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮﯾﮋه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎ و اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده و ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ و ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ ﺑﻪ اداي ﺗﮑﻠﯿﻒ اﻟﻬﯽ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻣﺮي ﺑﺪﯾﻊ و اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻮﯾﮋه آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع‬ ‫رﻫﺒﺮان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در اﻧﺠﺎم ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﻢ ﮐﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﺳﯿﺮه اﯾﻦ ﻧﻮع رﻫﺒﺮان‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص و ﻋﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي ﻗﺒﻠﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻫﺒﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ را زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻏﺮب ﺗﺎ‬ ‫ﮐﻨﻮن در ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي ﺧﻮد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي و ﻋﻤﻠﮑﺮد رﻫﺒﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻧﻘﻼب دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه و ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫س‪ .‬ﻃﺮح اﻟﻬﯿﺎت رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺘﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻢ آﺛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﮐﻠﯿﺴﺎي ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺎور ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم و ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺣﻖ دارد و ﻧﻪ ﺿﺮورت دارد وارد ﺻﺤﻨﻪ ﻣﺒﺎرزات ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﻠﯿﻪ رژﯾﻢﻫﺎي ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ‬ ‫ﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز و ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺴﻨﺪه ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻋﻠﻤﺎي دﯾﻨﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ از رﻫﺒﺮان ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ را ﺑﻮﯾﮋه در اﻣﺮﯾﮑﺎي ﻻﺗﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد‬ ‫را در ﻣﯿﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺧﺮوج از اﺻﻮل و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻠﯿﺴﺎي واﺗﯿﮑﺎن ﺑﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و اوﻟﯿﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ را در اﻧﻘﻼب ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ ﮐﺴﺐ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﺼﻞ ﺟﺪﯾﺪي در ﻧﻈﺎم ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﻬﯿﺎت‬ ‫رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ و رﻫﺒﺮي ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي آزاديﺑﺨﺶ اﻣﺮﯾﮑﺎي ﻻﺗﯿﻦ را ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫واﺗﯿﮑﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﺎذﺑﯿﺖ در ﺷﻌﺎرﻫﺎ‪ ،‬اﻫﺪاف‪ ،‬روشﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﺸﺘﺮك دﯾﻨﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ و‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪهاي اﺛﺮﮔﺬار در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺎﯾﻪﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﯾﺎ‬ ‫ارادي و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪه و از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻨﺘﺮلﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ارﮔﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي رﺳﻤﯽ دوﻟﺘﯽ و اداري‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻋﻠﻤﯽ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻻت ﺗﺠﺎري و اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎزﺗﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ و دوﻟﺖﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﯾﻨﯽ را در آن‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان و ﺷﯿﻔﺘﮕﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺗﺮدﯾﺪي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ‬ ‫آن ﻣﻌﺘﺮف ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان و ﺳﻘﻮط رژﯾﻢ ‪ 2500‬ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ در ﺳﺎل ‪ (1979) 1357‬ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ‬ ‫ﻣﻬﻤﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺣﺘﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ اﻧﻘﻼب از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻣﺴﺘﺒﺪ و واﺑﺴﺘﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ در اﯾﺮان ﭘﺎﯾﺎن داد و ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ اﺣﯿﺎﻧﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎي اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻟﯿﺒﺮال ـ دﻣﻮﮐﺮات ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻏﺮب وﺟﻮد دارد و ﯾﺎ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮريﻫﺎي ﻣﺴﺘﺒﺪه ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﮐﻤﺎل ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻧﺎﻇﺮان و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان‬ ‫‪٥٣‬‬

‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ و آن ﻫﻢ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ 1400‬ﺳﺎل از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم و ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫و ﺳﺎﺑﻘﻪاي در اﻋﺼﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ دور و ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت ﯾﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻫﻤﻪ ﻣﺸﮑﻼت و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ و‬ ‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ دوام آورده‪ ،‬اﺳﺘﺤﮑﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﮐﺎراﯾﯽ ﺧﻮد را در دﻧﯿﺎي ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺰم و ﻻﺋﯿﺰم ﺑﻪ‬ ‫اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﺧﻤﻮدﮔﯽ و اﻧﺤﻄﺎط ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﺧﺎﺗﻤﻪ داده و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻧﻮﻋﯽ ﺑﯿﺪاري و اﺣﯿﺎﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ آن‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻣﮑﺘﺐ اﺳﻼم ﮔﺮدد و ﺑﺎزار ﻫﻤﻪ اﯾﺴﻢﻫﺎي وارداﺗﯽ اﻋﻢ از ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺰم‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺰم‪ ،‬ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺰم‬ ‫و‪ ...‬را ﮐﺴﺎد ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺟﺎي آن و ﺑﻮﯾﮋه در ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﻧﻮﻋﯽ ﺷﯿﻔﺘﮕﯽ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﻓﮑﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ درﺟﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ اﺣﺴﺎس ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ و دوام ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻧﻮﻋﯽ‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دﯾﻨﯽ و ﻣﺮدﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺑﺮاي رﻓﻊ اﯾﻦ ﻧﯿﺎز واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ‪ 1‬ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﻮﻋﺎ‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻘﺸﯽ در ﻗﺪرت و ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر درك ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺗﻼش ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ از‬ ‫ﺣﻘﻮق و ﻣﺰاﯾﺎي اﯾﻦ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪه و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي آزاديﺑﺨﺶ ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺘﻪ و در ﻋﻮض ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺻﻮلﮔﺮا ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﮐﺮده‪ ،‬ﻗﺪرت ﯾﺎﻓﺘﻪ و در واﻗﻊ ﺣﺮف اول را‬ ‫در ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻼﺗﺮدﯾﺪ اﺣﯿﺎﮔﺮي و ﺑﯿﺪاري ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪﯾﺪي ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ و‬ ‫واﻗﻌﯿﺖ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ از ﺣﺪود ﯾﮏ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪ آﺑﺎدي و ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﻇﻬﻮر ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺪاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب را ﺳﺮ ﻣﯽدادﻧﺪ و در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ وﻟﯽ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺧﯿﺎل و ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎزﺗﺎب ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺪاوم اﻗﺘﺪار آن در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮانﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ دﻧﯿﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ‬ ‫ﻏﺮب ﺑﻮد ﮐﻪ روز ﺑﻪ روز ﺑﺮ اﻣﯿﺪ و اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن اﻓﺰوده و آﻧﻬﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻃﻼﯾﯽ اﺳﻼم اﻣﯿﺪوارﺗﺮ‬ ‫ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ آرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﯾﻦ ﺑﯽ در ﺳﺎل ‪ 1949‬در ﮐﺘﺎب ﺗﻤﺪن در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺎن اﺳﻼﻣﯿﺴﻢ ﺧﻮاﺑﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯾﺎي ﺟﻬﺎن‬ ‫)ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ( ﺑﺮ ﺿﺪ ﺳﻠﻄﻪ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺷﻮرش ﺑﺮﺧﯿﺰد و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﯾﮏ رﻫﺒﺮي ﺿﺪ ﻏﺮﺑﯽ ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻔﺘﻪ ﺑﯿﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮓ‬ ‫اﯾﻦ ﺷﻮرش ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ روح ﻧﻈﺎﻣﯽ اﺳﻼم ـ و ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﯾﻦ روح ﺑﻪ ﻗﺪر ﺧﻔﺘﮕﺎن ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ در ﺧﻮاب ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ـ‬ ‫‪ 1‬راﺑﯿﻦ راﯾﺖ‪ ،‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻣﺒﺎرزان راه ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬ﻗﻮﻣﺲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﯽﺗﺎ‪ ،‬ص ‪.175 -174‬‬ ‫‪٥٤‬‬

‫اﺛﺮ روﺣﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﮋواكﻫﺎي ﯾﮏ ﻋﺼﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ وﺿﻊ ﮐﻨﻮﻧﯽ‬ ‫ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻨﮓ ﻧﮋادي ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد اﺳﻼم ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﻮد ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﮑﺴﺎن و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻧﺒﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺮاﺑﺖﻫﺎي ﻓﮑﺮي‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ درﺟﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮآن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻦ اﺳﻼم و ﻣﮑﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن‬ ‫اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺮو ﻣﮑﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺟﻬﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده و ﺷﮕﻔﺘﯽ داﺷﺖ و ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ‬ ‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺟﻬﺎن را از ﺣﺎﺷﯿﻪ و ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﭼﻨﺪﯾﻦ‬ ‫ﻗﺮن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﻮاره در اﻗﻠﯿﺖ ﺑﻮده و آﻣﺎج ﺣﻤﻼت ﺷﺪﯾﺪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺑﻮﯾﮋه ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﺎم و ﺧﻠﻔﺎي ﺑﻼد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﺻﻞ ﺗﻘﯿﻪ ﺣﺘﯽ از ﺑﺮوز اﻓﮑﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻫﺮاس داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزي ﺟﺎﻧﯽ دوﺑﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺻﻒ اول‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﺎن و اﺳﻼمﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و اﺳﻼم را از درﯾﭽﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ و‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﻮد را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﻼم از دﯾﺪﮔﺎه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﻏﻔﻠﺖ ﺑﺰرگ ﺧﻮد ﮔﺮدﯾﺪه و اﺣﺴﺎس ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ در ﺗﺎرﯾﮑﯽ و اﺑﻬﺎم ﺷﺪﯾﺪي ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و در‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ داده و ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎ و ﺳﻤﯿﻨﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺪد و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻘﺎﻻت و‬ ‫ﮐﺘﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﺗﻼش وﺳﯿﻌﯽ را آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺮأت ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﻼم از دﯾﺪ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ اﻫﻞ‬ ‫ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮد ﺗﺤﻮل اﺳﺎﺳﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ درك اﺳﻼم از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ آﻣﺎر دﻗﯿﻘﯽ‬ ‫در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻌﺪاد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از‬ ‫درﯾﭽﻪ ﻣﮑﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﮔﺮوﯾﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺻﺮﻓﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ اﺳﻼم را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ آﺷﻨﺎﯾﯽ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﺑﺎ اﯾﺮاﻧﯽﻫﺎ و ﯾﺎ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﺣﺘﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﮑﺘﺐ از ﻣﮑﺎﺗﺐ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﺟﻌﻔﺮي ﻫﻢ ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺷﻤﺎر ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻮﺟﻬﯽ از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در اﺛﺮ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻼﻗﻪ ﺟﺪي ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﯾﺎﻓﺘﻦ‬ ‫رﻣﺰ و رﻣﻮز و ﺳﺎز و ﮐﺎري ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ آﻧﻬﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮ ﻗﺪرت‬ ‫‪ 1‬آرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﯾﻦ ﺑﯽ ﺗﻤﺪن در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯾﻌﻘﻮب آژﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1362 :‬ص ‪.117‬‬ ‫‪٥٥‬‬

‫ﻣﺴﺘﺒﺪه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﻮده و ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ در آن ارزشﻫﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﯿﺠﺮﯾﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﺠﺎوز از ‪ 10‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﯿﺮوان ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎﻟﺰي‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰي در ﺧﺎور دور ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻧﺎﻣﯽ و اﺛﺮي از ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ اﻗﻠﯿﺖ ﺷﯿﻌﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﮑﺘﺐﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان اﺑﻌﺎد زﯾﺮ را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻤﻮد ‪:‬‬ ‫ـ اﻧﺘﻘﺎل از ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ـ ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و اﺳﻼمﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺸﯿﻊ‬ ‫ـ ﮔﺮاﯾﺶ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺣﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ‬ ‫ـ اﯾﺠﺎد روﺣﯿﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ و در واﻗﻊ اﻟﮕﻮﺑﺮداري از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫ـ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻣﻮاﺟﯽ از اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎن ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺨﺶ ﯾﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﺪرت و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرﻓﺖ ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و ﺳﻮاﺑﻖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮي‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﻧﻘﻼب دارﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺘﻪ و ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻮﯾﮋه ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺼﺮ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﯾﺮ و ﺗﺮﮐﯿﻪ از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻢ اﯾﻨﮑﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻼﻓﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ در اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﭘﯿﺸﮕﺎم ﺷﻮﻧﺪ؛ وﻟﯽ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﭼﯿﺰي اﺗﻔﺎق ﻧﯿﻔﺘﺎد و اوﻟﯿﻦ ﺣﺮﮐﺖ در ﮐﺸﻮري ﮐﻪ داراي ﻗﻮﻣﯿﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻮده و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ درﺻﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دارد ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﻟﺒﻨﺎن و آن ﻫﻢ در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺑﺎزﺗﺎب را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬارده و در ﻣﯿﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ آن ﻃﻮر ﮐﻪ‬ ‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﺪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮورﺗﺎ ﺑﻪ اﻓﮑﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﻪ اﺑﺰار و ﺳﺎز و ﮐﺎري ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده آﻧﻬﺎ را ﺷﮑﻞ داده و‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻈﺎم ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ در‬ ‫زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻘﺘﻀﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و ﺳﺘﻢ و ﺑﯿﺪادﮔﺮي ﺣﮑﺎم اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﻧﻤﻮده و ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را اﯾﻔﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺎز و ﮐﺎرﻫﺎ ﮐﻪ در ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺟﻮاﻣﻊ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻓﺎﻗﺪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﻌﺒﯿﺮ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﺻﻔﺎت ﺣﺎﮐﻢ )اوﻟﯽ اﻻﻣﺮ(‬ ‫از دﯾﺪﮔﺎه اﻫﻞ ﺗﺸﯿﻊ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎدر و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻫﻢ ﺟﺰو ﺷﺮاﯾﻂ و ﺻﻔﺎت اﺻﻠﯽ و‬ ‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و ﮔﺮﻧﻪ اﻃﺎﻋﺖ از آن ﺣﺎﮐﻢ ﻏﯿﺮ ﻋﺎدل ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺿﺮوري ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻠﯿﻪ او ﻧﯿﺰ ﻗﯿﺎم ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪٥٦‬‬

‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻓﻘﻬﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن و ﻗﺎﻫﺮ ﺑﻮدن ﺑﺮاي ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻃﺎﻋﺖ از‬ ‫وي ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﻘﻬﯽ ﻗﯿﺎم ﻋﻠﯿﻪ ﺣﮑﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ در‬ ‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻓﺎﺳﺪ و دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻋﻤﻮﻣﺎ در‬ ‫ﻓﮑﺮ ﺑﺮاﻧﺪازي اﯾﻦ ﻧﻮع ازﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه اﺻﻼﺣﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﻔﺘﻮح ﺑﻮدن ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد‬ ‫در ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد ﻫﻤﻮاره ﻣﻔﺘﻮح ﺑﻮده و در زﻣﺎن ﻏﯿﺒﺖ ﻧﯿﺰ ﻓﻘﻬﺎي ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮاﯾﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮاب اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( وﻇﯿﻔﻪ‬ ‫و رﺳﺎﻟﺖ ﻫﺪاﯾﺖ و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد را داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﯿﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﺎ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ از‬ ‫ﯾﮏ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮاﯾﻂ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﺘﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻌﺪ از اﺋﻤﻪ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﮑﺘﺐﻫﺎي‬ ‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﮐﻼ ﻣﺴﺪود ﺷﺪه و ﭘﯿﺮوان اﻫﻞ ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد اﯾﻦ ﻧﻬﺎد در ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﺎﺋﻞ روز و ﻣﺴﺘﺤﺪﺛﻪ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫ﻓﺘﺎواي ﻣﺮاﺟﻊ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﯾﮏ راﺑﻄﻪ داﺋﻤﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯿﺎن رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮐﻪ از ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻻزم‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﭘﯿﺮوان آﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬ ‫ﻗﯿﺎم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﮑﺎم ﺟﻮر را ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬اﺳﺘﻘﻼل ﻋﻠﻤﺎي دﯾﻨﯽ از دوﻟﺖ‬ ‫در ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﻋﻠﻤﺎ و روﺣﺎﻧﯿﻮن در ﻫﺮ ﻣﺮﺗﺒﻪ و درﺟﻪاي ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي و ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از دوﻟﺖ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮده و ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻋﻤﻮﻣﺎ از ﻣﺤﻞ ﭘﺮداﺧﺖ وﺟﻮﻫﺎت ﺷﺮﻋﯽ و ﻧﺬورات ﻣﺮدﻣﯽ‬ ‫ارﺗﺰاق ﻧﻤﻮده و ﺣﺘﯽ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻫﻢ از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم از ﻧﻈﺮ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺑﻮده‪ ،‬اﺋﻤﻪ ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺎت را دوﻟﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﮐﺮده و ﻃﺒﯿﻌﺘﺎ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﺎم وﻗﺖ‬ ‫دارﻧﺪ و ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه روﺣﺎﻧﯿﺖ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﺪا ﺷﺪن از‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺒﻮده و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﻮد ﻋﻠﯿﻪ ﺣﮑﺎم وﻗﺖ ﻗﯿﺎم ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ روﺣﺎﻧﯿﺖ اﻫﻞ‬ ‫ﺗﺸﯿﻊ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ راﺑﻄﻪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم دارﻧﺪ ﺧﻮد را ﺟﺰﺋﯽ از ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﺧﻮاﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب‬ ‫ﻣﻮازﯾﻦ دﯾﻨﯽ و ﺷﺮﻋﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ذﮐﺮ ﻣﻮاﻧﻊ ﻓﻮق ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﻣﮑﺎﺗﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻻزم را ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻘﺪان ﺳﺎز و ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮاﻣﻊ اﻫﻞ ﺗﺸﯿﻊ ﺷﯿﻮهاي اﻧﻘﻼﺑﯽ را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت ﮐﻪ در اﯾﺮان اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﺛﺮي ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در‬

‫‪٥٧‬‬

‫اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﻘﻮﯾﺖ روشﻫﺎي اﺻﻼﺣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺮدم ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد را ﻧﻔﻮذ داده و ﻗﺪرت را ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را در ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖوار ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﺑﯿﺪاري و اﺣﯿﺎﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺪاري و اﺣﯿﺎﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻤﺎ و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﯽ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‬ ‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش و ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮي ﻣﺪﯾﻮن و ﻣﺮﻫﻮن ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ‬ ‫از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮي ﻣﺮدود و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺻﻞ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻠﮑﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﻘﻮﯾﺖ و ﺗﺜﺒﯿﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﻪ ﺿﺪ اﺳﺘﮑﺒﺎري و ﺿﺪ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‬ ‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰي ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻮﯾﮋه اﻣﺮﯾﮑﺎ‬ ‫ﺻﻮرت داد ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻃﻌﻢ ﺣﻘﺎرت و ﺳﻠﻄﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﮑﺒﺎر را ﭼﺸﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﺛﺮات ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‬ ‫و اﻣﺮوز روﺣﯿﻪ ﺿﺪ اﺳﺘﮑﺒﺎري ﺑﻮﯾﮋه ﺿﺪ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻣﺮﻫﻮن اﺛﺮات و ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ج‪ .‬اﯾﺠﺎد اﺣﺴﺎس ﻏﺮور‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دوران ﺳﻠﻄﻪ ﻏﺮب ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺮﻗﯽ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ و‬ ‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻏﺮب ﻧﻮﻋﯽ اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت و ﺧﻮد ﮐﻢﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﺮده و ﺳﻌﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد را‬ ‫ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ از روشﻫﺎ و ﺷﯿﻮهﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﻏﺮﺑﯽ اﻟﮕﻮﺑﺮداري ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت و ﺧﻮد ﮐﻢﺑﯿﻨﯽ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر اﻋﻢ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد و ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد اﻓﺘﺨﺎر ﮐﻨﻨﺪ و در‬ ‫ﺻﺪد ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫ﺑﻮﯾﮋه ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر در ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻣﺬﻫﺒﯽ رﻏﺒﺖ ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﺣﺘﯽ ﭘﻮﺷﺶ و ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ و‬ ‫ﺷﻤﺎﯾﻞ اﺳﻼﻣﯽ درآورﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﯿﺎن زنﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﻋﻘﺪه و ﮐﻤﺒﻮد ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻓﺘﺨﺎر و ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺳﻤﺒﻞ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﺗﺤﺼﯿﻞ و از دﺳﺖ دادن ﺷﻐﻞ ﺧﻮد از ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼﻣﯽ دﺳﺖ ﺑﺮﻧﻤﯽدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫د‪ .‬ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﻧﻮن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫‪٥٨‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ دﯾﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﭼﺎرﭼﻮﺑﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي ﺣﺰﺑﯽ و ﻣﮑﺎنﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﮑﻞ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﻧﻮن اﺻﻠﯽ ﻣﺒﺎرزات و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻫﺮ زﻣﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ روي آورده و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺧﻮد را در اﯾﻦ ﻣﮑﺎن ﻣﻘﺪس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﮐﺮده و ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ روﻧﻖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدهاي ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ روز ﺑﻪ روز ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﯿﺰ‬ ‫اﻓﺰوده ﻣﯽﮔﺮدد و ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﯾﺾ ﻋﺒﺎدي ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ وﺳﯿﻊﺗﺮي ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﺮﮐﺰي ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫـ ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي آزاديﺑﺨﺶ اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬ ‫ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ دو اﺛﺮ و ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻬﻢ ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي آزاديﺑﺨﺶ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي‬ ‫آزاديﺑﺨﺶ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺰم‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺰم و ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺰم ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﻮد را در‬ ‫ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﻮﯾﮋه ﺟﻮاﻧﺎن از دﺳﺖ داده و دﯾﮕﺮ آن اﻋﺘﺒﺎر و اﻗﺘﺪار ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﭘﺎن ﻋﺮﺑﯿﺰم و ﻧﺎﺻﺮﯾﺰم داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺪارد و دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺘﯽ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي آزاديﺑﺨﺶ اﺻﻼحﻃﻠﺐ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﮐﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ دور داراي ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ‬ ‫و ﻣﻌﺮوﻓﯿﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ در ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺟﻮاﻣﻊ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻧﺴﻞ ﺟﻮان دﭼﺎر‬ ‫ﺗﺸﺘﺖ و اﻧﺸﻌﺎب ﮔﺮدﯾﺪه و ﮔﺮوهﻫﺎي ﺟﻬﺎدي و اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ‬ ‫ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺗﻮان از ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ و اﻟﺘﻔﮑﯿﺮ و اﻟﻬﺠﺮه در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺠﺎت اﺳﻼﻣﯽ در اﻟﺠﺰاﯾﺮ و‪ ...‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺚ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ از آﻧﺠﺎ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و‬ ‫زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎري‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه وﻗﻮع اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻨﺠﮑﺎو ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻣﺤﻮري‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم را ﺑﺎ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺪون ﮐﻤﮏ از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي‬ ‫وارداﺗﯽ و ﻏﯿﺮ اﺻﯿﻞ‪ ،‬در ﺻﺪد اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﻮدﺑﺎوري و ﺑﯿﮕﺎﻧﻪﺳﺘﯿﺰي‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺟﻨﺒﺶﻫﺎ و ﯾﺎ ﻓﻌﺎلﺗﺮ ﺷﺪن ﻧﻬﻀﺖﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫و‪ .‬رﻓﺘﺎر ﻣﺬﻫﺒﯽ‬ ‫ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺣﺠﺎب‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻋﻤﻮﻣﯽ در اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﯾﺾ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﺮﮔﺰاري ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ‪،‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻠﺴﺎت آﻣﻮزشﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ آﻣﻮزش ﻗﺮاﺋﺖ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن و ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ در ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺬﻫﺒﯽ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ز‪ .‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫‪٥٩‬‬

‫ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺎمﻫﺎ و ﻋﻨﺎوﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي اﺷﺨﺎص و ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﻧﯿﺰ دوري از ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﻋﻨﺎوﯾﻦ و ﻧﺎمﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ آﺛﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺣﺘﯽ رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﯽ ﻋﺮاق ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺷﻌﺎر‬ ‫اﷲاﮐﺒﺮ را زﯾﺐ ﭘﺮﭼﻢ ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ح‪ .‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻘﺪﺳﺎت دﯾﻨﯽ‬ ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻓﺘﻮاي اﻣﺎم )ره( در ﻣﻮرد ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي‪ .‬ﭘﺲ از ﺻﺪور ﻓﺘﻮاي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎب ﻣﺰﺑﻮر در ﺗﻤﺎﻣﯽ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﯽ ﺑﺰرگ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي و ﺣﺎﻣﯿﺎﻧﺶ ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦﺟﻤﻠﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و‪ ..‬ﮐﻪ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻪ و زﺧﻤﯽ ﺷﺪن ﺗﻌﺪادي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬ ‫ورود ﺷﺎرون ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ آﻧﭽﻨﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻏﺎز اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻗﺪس ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫ط‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﺳﻼﻣﯽﺗﺮ ﺷﺪن ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﺷﺌﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ و وادار ﻧﻤﻮدن دوﻟﺖ ﺑﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و اﻗﻨﺎﻋﯽ در اﻏﻠﺐ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻻﺋﯿﮏ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ي‪ .‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬ ‫ﺗﻘﻮﯾﺖ اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و اﺑﺮاز ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﮔﺴﺘﺮدهاي ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل ﺣﻤﻠﻪ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻧﺸﺎن از اﺣﺴﺎس ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺑﻬﺮهوري در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و راهاﻧﺪازي ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺑﯽرﺣﻤﺎﻧﻪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق‬ ‫ﺑﻼﺗﺮدﯾﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮرش و ﻃﻐﯿﺎنﻫﺎي وﺳﯿﻌﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺗﺤﺖ ﻟﻮاي اﺳﻼمﺧﻮاﻫﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﮐﻨﺘﺮل و ﺳﺮﮐﻮب آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﻧﻪ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻏﺮب ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻬﺎﺟﻢ از ﻃﺮف‬ ‫اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻏﺮب در ﺣﻘﯿﻘﺖ واﮐﻨﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاي ﺗﺪاوم ﺳﻠﻄﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺛﺮوتﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ آﻏﺎز‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺘﺮش روح ﻣﺒﺎرزهﺟﻮﯾﯽ و ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪه و در واﻗﻊ ﭘﯿﺸﮕﻮﯾﯽ آرﻧﻮﻟﺪ‬ ‫ﺗﻮﯾﻦ ﺑﯽ را در آﯾﻨﺪه ﻧﺰدﯾﮏ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ‪ ...‬اﮔﺮ وﺿﻊ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻨﮓ ﻧﮋادي ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد اﺳﻼم‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺧﻮد ﻗﯿﺎم ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ظ‪ .‬اﻧﻔﺠﺎر ﻧـﻮر‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﮕﻔﺘﯽﻫﺎ و آﺛﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ آن ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ و ﺗﻤﺜﯿﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻫﻤﭽﻮن آﺗﺸﻔﺸﺎن‪ ،‬زﻟﺰﻟﻪ‪ ،‬ﻃﻮﻓﺎن و‬ ‫ﺳﯿﻞ ﺗﻮﺳﻂ دوﺳﺘﺎن‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن و ﯾﺎ ﻧﺎﻇﺮان ﺣﯿﺮتزده اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﯾﺒﯽ اﻧﻘﻼب‬ ‫‪ 1‬آرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﯾﻦ ﺑﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪٦٠‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻫﯿﭻ ﺗﻌﺒﯿﺮ و ﺗﻤﺜﯿﻠﯽ زﯾﺒﺎﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ و واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪﺗﺮ از آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارﻧﺪ اﻧﻘﻼب ﻣﺎ اﻧﻔﺠﺎر ﻧﻮر ﺑﻮد ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎﻧﻮن ﻓﻌﺎل ﺑﺎﺷﺪ و از ﺧﻮد اﻧﺮژي ﺳﺎﻃﻊ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﺛﺮﮔﺬاري آن ﻗﻮيﺗﺮ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ آن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﭘﺎﯾﺎن ﺷﺐ ﺳﯿﻪ ﺳﭙﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻼﺗﺮدﯾﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ و ﻫﺰاره ﺳﻮم ﻣﯿﻼدي آن ﭼﻨﺎن اﺛﺮات ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﻮﯾﮋه در اﺑﻌﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻬﺖ داده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف اﻏﻠﺐ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻗﺮن ﺟﺪﯾﺪ دﯾﮕﺮ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﻣﺪاوم ﺳﻠﻄﻪ‬ ‫ﻏﺮب در ﻫﻤﻪ اﺑﻌﺎدش ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻣﯽرود ﮐﻪ ﻋﺼﺮ و دوراﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪ را رﻗﻢ ﺑﺰﻧﺪ ﮐﻪ در آن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮي‬ ‫اﯾﻔﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ . 3‬ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫‪1‬‬

‫ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي ﻃﺎﻫﺮي‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺮﺗﺮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ » ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺪﯾﺪ اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن « ‪ -‬داﻧﺸﮕﺎه ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻗﺰوﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻬﺮ ‪. 1388‬‬ ‫‪ 2‬ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ )ص( اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻪ‬ ‫‪٦١‬‬

‫‪2‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از رﺧﺪادﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻗﺮن ﺑﯿﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻘﻄـﻪ ﻋﻄﻔـﯽ در ﺗـﺎرﯾﺦ ﺗﺤـﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬ ‫دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺸﺘﻪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات زﯾﺎدي را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻪ وﻗـﻮع ﭘﯿﻮﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﻤﺘـﺮ‬ ‫ﮐﺴﯽ آن را در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد؛ ﺑـﺪان ﺧـﺎﻃﺮ ﮐـﻪ ﺑﺮآوردﻫـﺎي ﻧﺎﺷـﯽ از وﺿـﻌﯿﺖ ﺟﻬـﺎﻧﯽ در دوران دو ﻗﻄﺒـﯽ و‬ ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻏﺮب از ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت دﻫﻪ ‪ 1980‬در اﯾﺮان در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﯽ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻏﺮب و ﺷﺮق ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺑـﺪﻟﯿﻞ اﻓﮑـﺎر آرﻣـﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ و‬ ‫ﻃﺮح ارزﺷﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﺎﻟﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﯿﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻞ و ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺘﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ -‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺮﺻـﻪ ﻫـﺎي‬ ‫ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻗﺪرت ‪ -‬ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﻮده و ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ را در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮي » ﻓﺮد ﻫﺎﻟﯿﺪي « در ﺑﺤﺚ » اﻧﻘﻼب و رواﺑﻂ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ «‪ ،‬در ﺻـﺪد ﺑﺮرﺳـﯽ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﭼﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮي ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ داﺷﺘﻪ و دوﻟﺖ ﻫـﺎ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﻣﻼﺣﻈـﺎت و اﻟﺰاﻣـﺎت‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﭼﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ اي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب داﺷﺘﻨﺪ؟‬ ‫ﮐﻠﯿﺪ واژﮔﺎن ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺖ ﻫﺎ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬ﺟﻬﺎن در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﮔﺴﺘﺮده و وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار و در ﻋﯿﻦ ﺣـﺎل ﺧﯿـﺮهﮐﻨﻨـﺪهاي را ﺷـﺎﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺎرﺿﺎت و درﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ و اﻧﻘﻼبﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﯽ از اﯾـﻦ ﺗﺤـﻮﻻت ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ رﺧﺪادﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻫﻤﯿﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬داﻣﻨﻪ اﺛﺮ ﻣﺤﺪودي از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬارده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از آﻧﻬـﺎ ﮔﺴـﺘﺮه‬ ‫ﮐﻼﻧﯽ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ در‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑـﻮده اﺳـﺖ و اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﯿـﺮ ﺑﺴـﯿﺎري از اﻧﺪﯾﺸـﻤﻨﺪان‪ ،‬از ﻣﻬﻤﺘـﺮﯾﻦ‬ ‫‪٦٢‬‬

‫ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دﻧﯿﺎ در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ و » ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻓﺮوﭘﺎﺷـﯽ اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادﺛﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده و ﺷﮕﻔﺖآوري در وراي ﻣﺮزﻫﺎ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔـﺬارده و‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت ﻧﺎﺷﯽ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ دروﻧﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮارداده اﺳﺖ « ‪) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪. (17 :1385‬‬ ‫اول ‪ :‬اﻧﻘﻼب و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ‪ :‬اﻧﻘﻼب ﯾﮑﻰ از ﻣﻮﺿﻮﻋﻬﺎى ﮐﻼﺳﯿﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻔﻬـﻮﻣﻰ‬ ‫ﮐﻠﯿﺪى در ﺗﻔﮑﺮ ﺳﯿﺎﺳﻰ ﻣﺪرن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰ رود‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺒﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻘﻼب ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳـﺎﯾﺮ ﭘﺪﯾـﺪهﻫـﺎي ﻋﻠـﻮم‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻫﻨﻮز راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ ‪.‬‬ ‫واژه اﻧﻘﻼب در ﻟﻐﺖ ﻣﻌﺎدل ﮐﻠﻤﻪ » ‪ « Revolution‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺧﻮذ از ﮐﻠﻤﻪ »‪ « Revolutio-on‬و رﯾﺸﻪ »‪« Revolver‬‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﯾﻦ واژه اﺑﺘﺪا از اﺻﻄﻼﺣﺎت اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﺪرﯾﺞ در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻫﻤﯿـﺖ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺳـﭙﺲ ﺑـﺮاي ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺑـﺎر در‬ ‫ﺳﺪه ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮑﯽ از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪) .‬ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ‪ (111 – 112 : 1382‬در اﺻﻄﻼح ﺑـﺮاي ﻣﻔﻬـﻮم‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﭘﺪﯾﺪه اﻧﻘﻼب در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬ ‫در ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺎﻣﻞ از آن وﺟﻮد دارد‪ ،‬داراي وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻋﻤﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺮا از دﯾﮕﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬ ‫ﺟﺪا ﮐﺮده و ﻗﺼﻮر در ﺗﻤﯿﺰ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه و ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى ﻣﺸـﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ اﻏﺘﺸـﺎش ﻓﮑـﺮى و ﻧﻈـﺮى در ﺗﺒﯿـﯿﻦ اﻧﻘـﻼب ﻣـﻰ ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺖ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ » دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ‪ ،‬اﻗﺪام دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﻮﻟﺪ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﺗﻀﺎد ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌـﻪ و‬ ‫ﺳﺮﮐﻮب و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﭘﺎﺳﺪار ﻧﻈﻢ ﮐﻬﻨﻪ «اﻃﻼق ﻣﯽ ﮔـﺮدد ‪) .‬ﺻـﺪري اﻓﺸـﺎر ‪ . (148 :1375‬اﻧﻘـﻼب از‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ » ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮدﻣﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮ ﻣﯽ دارد و ﻧﻈـﺎم ﺟﺪﯾـﺪي را ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬ ‫آن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﺧﺸـﻮﻧﺖ اﺳـﺖ «‪) .‬ﻃﻠـﻮﻋﯽ ‪ (191 : 1372‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ در اﯾـﻦ راﺳـﺘﺎ‬

‫» ﺳـﺎﻣﻮﺋﻞ ﻫـﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن «‬

‫)‪ (Samuel Hantington‬ﯾﮑﻰ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﯿﺰ اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان » ﯾﮏ ﺗﺤﻮل داﺧﻠـﻰ ﺳـﺮﯾﻊ‪ ،‬اﺳﺎﺳـﻰ و ﺧﺸـﻮﻧﺖ‬ ‫آﻣﯿﺰ در ارزﺷﻬﺎ و اﺳﻄﻮره ﻫﺎى ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و در ﻧﻬﺎدﻫـﺎى ﺳﯿﺎﺳـﻰ‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ‪ ،‬رﻫﺒـﺮى و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬـﺎ و ﺳﯿﺎﺳـﺘﻬﺎى‬ ‫دوﻟﺖ« ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﺮا از دﯾﮕﺮ اﻧﻮاع ﺑﻰ ﺛﺒﺎﺗﻰ ﺳﯿﺎﺳﻰ ﻧﻈﯿﺮ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺷﻮرﺷﻬﺎ و ﻃﻐﯿﺎﻧﻬﺎى اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ و ﺟﻨﮕﻬـﺎى اﺳـﺘﻘﻼل‬ ‫ﻃﻠﺐ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﻰ ﺳﺎزد‪) .‬ﻫﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن ‪(385 : 1375‬‬ ‫در وﻗﻮع اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺤﻮﻻت و ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺪاﺧﻠﻪ دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و ﺗﺤﻮﻻت ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ وﺟﻮد دارد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠـﯽ ﺳـﺮﻧﮕﻮﻧﯽ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﮑﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ‪:‬‬ ‫‪٦٣‬‬

‫اﻟﻒ ‪ :‬اﻋﺘﺼﺎب ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض و ﺟﻨﺒﺶ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﮑﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﯿـﺮد و ﺳـﺒﺐ اﻧﺘﻘـﺎل‬ ‫ﻗﺪرت ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺷﻮد ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﮐﺘﺒﺮ در روﺳﯿﻪ ‪) .‬ﺛﻘﻔﯽ ‪(110 : 1383‬‬ ‫ب ‪ :‬رﻫﺒﺮان و ﻫﻮاداران اﻧﻘﻼب ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴـﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ دوﻟـﺖ ﺣـﺎﮐﻢ را ﺳـﺮﻧﮕﻮن ﮐﻨﻨـﺪ ‪:‬‬ ‫اﻧﻘﻼب ﮐﻮﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از اﯾﻦ روش اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻮد‪) .‬ﺛﻘﻔﯽ ‪(110 : 1383‬‬ ‫ج ‪ :‬ﮔﺎﻫﯽ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﭼﯿﺪه ﺷﺪن ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ و اﯾﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪد ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪) .‬ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ‪(113 : 1382‬‬ ‫د ‪:‬دﺳﺘﻪ اي دﯾﮕﺮ از اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد‪ :‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻧﻘﻼب ﺳﺎل ‪ 1917‬در روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از آﻧﮑﻪ رژﯾﻢ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﯽ ﺗﺰارﻫـﺎ را ﺑﺮاﻧـﺪاﺧﺖ ‪ ،‬دﮔﺮﮔـﻮﻧﯽ ﻫـﺎي ﻣﻬﻤـﯽ در ﻧﻈـﺎم‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن ﮐﺸﻮر ﭘﺪﯾﺪ آورد ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﻘﻼب ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﭼﯿﻦ در ﺳﺎل ‪ 1966‬ﻧﯿﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﺑﻮد ﮐﻪ در آن ﺗﻼش ﺷﺪه ﺑـﻮد‬ ‫ﺗﺎ ﮐﺸﻮر ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺑﻨﯿﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮﺳﺪ «‪ ).‬ﻣﺎﺗﯿﻞ ‪(210 : 1383‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻘﻼب را در ﻋﺮﺻﻪ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ ﻗـﺮاردﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾـﻒ و ﻣﻌﻨـﺎي آن ﺗـﺎ اﻧـﺪازه زﯾـﺎدي‬ ‫ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ اي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم را از آن اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮده اﯾﻢ ‪ .‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﻣﻔﻬﻮم دوﻟﺖ‪ ،‬ﻗـﺪرت‪ ،‬ﻧﻈـﺎم و ﺳﯿﺴـﺘﻢ را در‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻘﻼب ﻧﯿﺰ در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﯿﻄﻪ اي ﻣﻌﻨـﺎ ﭘﯿـﺪا ﺧﻮاﻫـﺪ ﮐـﺮد ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﯾـﻦ در اﯾﻨﺠـﺎ اﻧﻘـﻼب در‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب اﻧﻘﻼﺑﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب‪ » ،‬اﻧﻘﻼب ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ روﯾـﺪاد‬ ‫ﺧﺎص ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه ﻧﺎدر و ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻔﯽ در ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي دﻧﯿﺎي ﺟﺪﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد« ‪) .‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ‪(29 :1378‬‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮده؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﻫﻢ در ﻋﻠﻞ و ﻫﻢ در ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﺧـﻮد‪ ،‬روﯾـﺪادﻫﺎﯾﯽ ﺑـﯿﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ و ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ اﺳﺎﺳﺎ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ در ﭼﺎﻟﺶ و ﺗﻌـﺎرض ﺑـﺎ ﻗـﺪرت ﻫﮋﻣـﻮن در ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ در ﻣﻮرد اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻌـﺎرض اﻧﻘـﻼب ﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﻫﮋﻣﻮﻧﯿﮏ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬در ﺣﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻗﺮار دارد‪ .‬در اﯾﻦ ﺧﺼـﻮص » ﻓـﺮد ﻫﺎﻟﯿـﺪي « )‪(Fred haliday‬‬ ‫ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻬﺎر زﻣﯿﻨﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫اﻟﻒ ( ﻋﻠﻞ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ‪ :‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺑﺮوز وﻗﻮع اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ب ( ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﻫﺪاﯾﺖ و ادراه رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻋﻤـﻞ ﻣـﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ج ( ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎ ‪ :‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺟﻮاب ﻫﺎ و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎي ﺳـﺎﯾﺮ دوﻟـﺖ ﻫـﺎ در واﮐـﻨﺶ ﺑـﻪ ﺑﺎزﺗـﺎب‬ ‫اﻧﻘﻼب و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي دوﻟﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬

‫‪٦٤‬‬

‫د ( ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﻪ در دراز ﻣﺪت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و اﻟﺰاﻣﺎت ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺑـﻪ اﯾﺠـﺎد‬ ‫ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ در درون ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣـﯽ ﮔﺮدﻧـﺪ و ﺗﻐﯿﯿـﺮ و ﺗﺤـﻮﻻﺗﯽ را در رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺟﻬـﺖ ﮔﯿـﺮي ﻫـﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ‪(36 – 35 :1378‬‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻞ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ و ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي آن در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﮐﺎري ﻧﺪارﯾﻢ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿـﻪ ﺑـﺮ ‪2‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ دوﻟﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎي ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ رژﯾﻢ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑـﯽ‪ ،‬درﺻـﺪد ﺑﺮرﺳـﯽ ﺑﺎزﺗـﺎب‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب از دﯾﺪﮔﺎه واﻗﻊ ﮔﺮاﯾﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻐﯿﯿﺮ در روﺷﻬﺎ و ﻣﺪﻟﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧـﺎرﺟﯽ و ﺗﻐﯿﯿـﺮ در اوﻟﻮﯾـﺖ‬ ‫ﻫﺎي ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬واﻗﻊ ﮔﺮاﯾﺎن اﻧﻘﻼب را ﭘﺪﯾﺪه اي ﻣـﯽ داﻧﻨـﺪ ﮐـﻪ رﻓﺘﺎرﻫـﺎ و‬ ‫ﺑﯿﻨﺶ ﻫﺎي ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ را در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ دﻫﺪ و در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ ‪ .‬در اﯾـﻦ راﺳـﺘﺎ‬ ‫رﻓﺘﺎرﮔﺮاﯾﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن » روزﻧﻮ «)‪ (Rosenau‬ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ وﯾﺮوس ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺮزﻫﺎي ﺑﯿﻦ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ‬ ‫ﻋﺒﻮر ﮐﺮده و ﺳﺎﯾﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎ را آﻟﻮده ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻨﯿﻦ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﯽ را ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳـﺮﯾﻊ ﺗـﺮ اﺻـﻼح ﻧﻤـﻮد و ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﯽ‪،‬‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﺎآرام اﻧﻘﻼب را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ رام و ﻫﻤﮕﻮن ﮐﺮد ‪) .‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ‪(32 :1378‬‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽ ‪ :‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ رژﯾﻢ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻋﺮﺻﻪ وﺳﯿﻊ و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰي را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣـﯽ دﻫـﺪ؛‬ ‫ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ روﺷﻬﺎ و ﻣﺘﺪﻫﺎﯾﺶ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ رژﯾﻢ ﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ اﻫﺪاف ﺧﺎص و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ رژﯾﻢ ﻫﺎ‪ ،‬دﻧﺒﺎل و ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪) .‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ‪ (38 – 37 :1378‬اﯾﻦ رژﯾـﻢ ﻫـﺎ در ﺻـﺪد ﮔﺴـﺘﺮش اﻧﻘـﻼب در ﺳـﺎﯾﺮ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪه و اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ را در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آورﻧﺪ و ﻫﺪف ﺧﻮد را ﺑـﺮ روي ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ در ﺳـﺎﯾﺮ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﺟﺮا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﭼﻨـﯿﻦ‬ ‫اﻣﺮي را را ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﻋﺚ ﻣـﯽ ﮔـﺮدد ﺗـﺎ از اﯾـﻦ ﻧﯿـﺰ ﻓﺮاﺗـﺮ رﻓﺘـﻪ و‬ ‫وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را در راه ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻨﯿﻦ اﻫﺪاﻓﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪) .‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ‪(38 :1378‬‬ ‫ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﻗﺒﺎل ﺑﺎزﺗﺎب و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽ ‪ :‬در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻃﺮﻓﺪار وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ در ﺻﺪد ﺑﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﺗﺎ از ﮔﺴﺘﺮش اﻧﻘﻼب ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده و در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﺣﺘﯽ رژﯾـﻢ اﻧﻘﻼﺑـﯽ را ﻧﯿـﺰ‬ ‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ دو ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ از ﺗﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻣﻠﯽ و ﺿﺪ اﻧﻘﻼب ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﮐـﻪ ﺑﺴـﯿﺎر‬ ‫ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ آﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ ‪:‬‬ ‫اوﻟﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺗﻮﺳﻂ » رﯾﭽـﺎرد روزﮐـﺮاﻧﺲ « )‪ (Richard Roozcrans‬و » رﯾﻤـﻮن آرون «)‪(Raymond aron‬‬ ‫ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ » اﺳﺘﺎﻧﻠﯽ ﻫﺎﻓﻤﻦ « )‪ (Stanly Hoffmann‬ﻣﻮرد ﺑﺴﻂ و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﯾـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻫﻤﻮاره ﺗﻼش ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آورد ﺗﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ را اﯾﺠﺎد و ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻼﺷﻬﺎ در ﺟﻬـﺖ اﯾﺠـﺎد‬ ‫‪٦٥‬‬

‫و ﮔﺴﺘﺮش ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ در ﻧﻈﺎم رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ ﻫـﺎ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺣﺘـﯽ در درون ﺳﯿﺴـﺘﻢ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ – ﺳﯿﺎﺳـﯽ آﻧﻬـﺎ ﺻـﻮرت ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮏ رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺎ اﯾﺪه ﻫﺎ و اﻓﮑﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑـﯽ‬ ‫ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻬﺪﯾﺪاﺗﯽ ﺟﺪي را ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻼﺣﻈﺎت اﻣﻨﯿﺘـﯽ‪ ،‬دوﻟﺘﻬـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد در ﺳﯿﺴـﺘﻢ را ﺑـﺮ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ آن ﺑﺴﯿﺞ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﯽ ﺻﺮف اﯾﺠﺎد ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﯽ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ – ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻬﺪﯾـﺪي ﺟـﺪي ﻋﻠﯿـﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾـﺖ ﻧﻈـﺎم‬ ‫اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد ‪ -‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺿﺪ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮔﺮي در ﻣﻘﯿﺎس ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﻋﻀﻮ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺠﺪدا ﺑﺎ ﺳﯿﺴـﺘﻢ‬ ‫ﻫﻤﮕﻮن ﺷﻮد ‪) .‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ‪(40 – 39 :1378‬‬ ‫دوﻣﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺎرب ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨـﺪ ﻋﻠـﯽ رﻏـﻢ وﺟـﻮد اﻧﻘﻼﺑﻬـﺎﯾﯽ ﺑـﺎ اﯾـﺪه ﻫـﺎ و‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻧﯿﺰ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ وﺟﻮد ﺿﺪ اﻧﻘﻼب ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﮐﺸﻮري ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ از ﺑﯿﻦ ﻧﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫و در ﻋﻤﻠﮑﺮد آن اﺧﻼﻟﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺿﺪ اﻧﻘﻼب ﻧﯿﺰ در دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻧـﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑـﻮده اﺳـﺖ ‪.‬‬ ‫)ﻫﺎﻟﯿﺪي ‪(41 – 40 :1378‬‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اي ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﺮﻓﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻧﻈﺎم رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑـﯽ و ﺳﯿﺴـﺘﻢ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ ﻫﻤﮕـﻮﻧﯽ‬ ‫اﯾﺠﺎد ﻧﺸﻮد و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ ﻣﺘﻌﻬـﺪ ﻧﮕـﺮدد‪ ،‬ﻣﻨﺎزﻋـﻪ ﺑـﯿﻦ آن و ﺳـﺎﯾﺮ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ اﻧﻘﻼﺑﯽ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪ ).‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ‪(42 :1378‬‬ ‫ﺣﺎل ﭘﺲ از ﻣﺮور اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﯽ و ﭼـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي‪ ،‬در اداﻣـﻪ در ﺻـﺪدﯾﻢ ﺗـﺎ ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﮐﺸـﯿﺪن‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﺤﻮه ﻣﻮاﺟﻬﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺖ ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ‬ ‫ اﻋﻢ از ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﺬاﮐﺮه و ‪ - ...‬را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ‪.‬‬‫ب ( ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎي ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮآﻣﺪه از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ‪:‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮي دوم در وﺿﻌﯿﺖ ﻧﻈـﺎم ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ‪ ،‬ﺟﺰﯾـﺮهاي ﮐـﺎﻣﻼ آرام و‬ ‫اﻣﻦ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ اﯾﺮان را در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد؛ ﺑـﺪان ﺧـﺎﻃﺮ ﮐـﻪ اﮐﺜـﺮ ﺑﺮآوردﻫـﺎ از‬ ‫ﺗﻮان ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﺮان در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﯽ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﺪ ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻫﺮﮔﺰ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻤـﯽرﻓـﺖ ﮐـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ‬ ‫دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﻗﻄﺐ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻮده و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻫﺮ دو را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ و در ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب ﺑﻪ زاﻧﻮ درآﯾﺪ ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﺣﻀﻮر ﻓﻌﺎل اﻧﮕﻠﯿﺲ و آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب را ﺑﺮاي ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪن ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺿﺪ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﯾﺄس ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﯾﻰ را در ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻗـﺪرتﻫـﺎى ﺣـﺎﻣﻰ‬ ‫ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﯾﯽ را در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و ﻋﻤـﺪه ﺗـﺮﯾﻦ آﻧﻬـﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ‪:‬‬ ‫‪٦٦‬‬

‫اﺳﺘﻘﻼل از ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻰ و اﺗﺤﺎد ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺪارى ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻘﺎﻧﯿـﺖ ﻣﻠـﺖﻫـﺎى‬ ‫ﻣﺤﺮوم‪ ،‬ﺣﻖﻃﻠﺒﻰ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﮐﻪ ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﺼـﻪ ﻫـﺎي آن ﺷـﺎﻣﻞ ﻗـﺪرتﻃﻠﺒـﻰ‪،‬‬ ‫ﻏﺎرﺗﮕﺮى‪ ،‬زور ﮔﻮﯾﻰ‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎرﻃﻠﺒﻰ‪ ،‬ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز‪ ،‬اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺟﻬﺎﻟﺖ و ‪ ...‬ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ‪) .‬ﺳـﺘﻮده‪(164 :1380‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻰ ﺗﻼش ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ارزشﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬اﻓﮑﺎر‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﻠﻞ ﻣﺤﺮوم و ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺟﻬﺎن ﺳﻮم را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داده و ﻟﺬا اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺴـﺘﺮش‬ ‫و ﺻﺪور اﻟﮕﻮي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻫﺪاﻓﯽ ﻫﻤﭽـﻮن‬ ‫اﺣﯿﺎي ﻫﻮﯾﺖ واﺣﺪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺑﺮﻗﺮاري اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب را در راس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬ ‫دادﻧﺪ ‪ .‬از اﯾﻦ رو اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﺗﺤﻮﻻت ﻋﻤﯿﻘﯽ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬـﺎﻧﯽ‬ ‫و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﮐﻪ در اداﻣﻪ در ﺻﺪدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮات آن اﺷﺎره اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ‪.‬‬ ‫‪ . 1‬اﺣﯿﺎي اﺳﻼم ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ ﺟﺎﻣﻊ و ﺟﻬﺎﻧﯽ ‪ :‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﻮر و ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻬﻀﺖ رﻧﺴﺎﻧﺲ در اروﭘـﺎ ﮐـﻪ ﻧﻘﻄـﻪ‬ ‫ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﺮب ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬ ‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺣﺮف او‪‬ل را در دﻧﯿﺎ ﻣﯽ زد و در اﺛﺮ اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻪ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﮐﻪ در دوران ﻗﺒـﻞ از رﻧﺴـﺎﻧﺲ از‬ ‫ﺗﻤﺪن ﻋﻈﯿﻢ و ﺷﮑﻮﻓﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎل و ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﺧﻮد وادار ﮐﺮده و اﻣﯿﺪي ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻤﯽ رﻓﺖ ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﻗﺒﻞ ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و در ﻧﯿﻤـﻪ دوم ﻗـﺮن ﺑﯿﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺑﺮﺗـﺮي دو اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴـﻢ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴـﻢ در‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ و آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻪ ﯾﮑـﯽ‬ ‫از اﯾﻦ دو ﻗﻄﺐ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﺣﺘﯽ ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻟﯽ در ﺳﻄﻮح ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎﯾﻪ ﺣﻀﻮر و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از‬ ‫اﯾﻦ دو ﻗﻄﺐ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ وﺟﻬﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﯿﭻ ﮐﺸـﻮري ﺧـﺎرج از اﯾـﻦ ﻣﺤـﺪوده‬ ‫اﻣﮑﺎن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﺪاﺷﺖ و اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در دوران ﻗﺒﻞ اﻧﻘﻼب از اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻧﺒـﻮد؛ ﺑـﺪان ﺧـﺎﻃﺮ ﮐـﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺖﻫـﺎي ﻏـﺮب و در‬ ‫رأس آﻧﻬﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧـﻪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺧﻠـﯿﺞ ﻓـﺎرس ﺑـﺪﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿـﺖ ژﺋﻮﭘﻮﻟﺘﯿـﮏ اﯾـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ در ﺗﻘﺎﺑـﻞ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴـﻢ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮري ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد‪ ،‬در ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻗﺮار داده ﺑـﻮد و ﻫﻤﺴـﺎﯾﮕﯽ ﺑـﺎ‬ ‫ﻗﺪرﺗﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞﻫﺎي ﯾﮏ ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫـﺎ و ﮔـﺮاﯾﺶﻫـﺎي‬ ‫ﻏﺮبﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺑﻪ ﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﻣﺒﺪل ﮐـﺮده ﺑـﻮد و‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﯿﮕﯿﺮي اﻫﺪاﻓﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺗﺪاوم ﺻﺪور ﻧﻔﺖ ارزان ﻗﯿﻤـﺖ از ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﻓﺎع از رژﯾﻢﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر و ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ ﻏﺮب در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﺧﯽ از دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗﮑﯿـﻪﮔـﺎه‬ ‫اﺻﻠﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮد در راﺳﺘﺎي اﯾﺠﺎد ﺗﻮازن ﻗﻮا در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏـﺮب‪ ،‬در ﭘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺷﺮﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ در ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫‪٦٧‬‬

‫اﻓﮑﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد و ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري اﯾﺮان و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن ﺳـﻌﻮدي ﺑـﻪ اﻫـﺪاف‬ ‫ﺧﻮد دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب ﺷﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﺑـﺎ اﺣﯿـﺎي ﺗﻔﮑـﺮ اﺳـﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﻧﻘﺶ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان واﻗﻌﯿﺘـﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺷﺪه در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻫﻮﯾﺖ ﻏﺮﺑﯽ ﻗﺮار داد ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺼـﻮرت اﮔـﺮ در‬ ‫دوران رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻏﺮب دﯾﻦ را از ﺻﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﯿﺮون ﮐﺮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﯿـﺰ دﯾـﻦ را ﺑـﻪ ﺻـﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤـﺎع ﺑـﺎز‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ ﺷﺮوع اﺣﯿـﺎﮔـﺮي و ﺑﯿـﺪاري ﺟﻬـﺎن اﺳﻼم در ﺗـﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻـﺮ را ﺣﺎﺻـﻞ ﺗـﻼش‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﻫﻤﭽـﻮن » ﺳﯿـﺪﺟﻤـﺎل اﻟـﺪﯾـﻦ اﺳـﺪآﺑﺎدي « ﺑﺎ ﻧﺪاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺗﻘـﺎﺑـﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗﻼﺷﻬﺎي ﻓﮑﺮي و اﺻﻼﺣﯽ آﻧﻬﺎ را ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ ‪.‬‬ ‫اﻫﺪاف اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ارزشﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ﺑﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن ﻏـﺮب ﮐـﺎﻣﻼ ﻏﯿـﺮ ﻣﻨﺘﻈـﺮه‬ ‫ﺑﻮد و ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴـﻢ و… در ﻧﻈـﺎم ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ ﺧـﻮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫـﯿﭻ وﺟـﻪ‬ ‫روﯾﮑﺮد دﯾﻨﯽ ﯾﺎ اﺣﯿﺎي ﺳﻨﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻫﻀﻢ ﻧﺒﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ در ﻧﯿﻤﻪ دوم دﻧﯿﺎي ﻣـﺪرن ﻗـﺮن ﺑﯿﺴـﺘﻢ‪ ،‬اﯾـﻦ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور اﺳﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﺗﺪاوم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي دﯾﻨـﯽ و اﺳـﻼﻣﯽ اﻣﮑـﺎن ﻧﺪاﺷـﺘﻪ و ﻟـﺬا ﮐﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ راﻫﯽ ﺟﺰ اﻟﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﻏﺮب ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎور ﺣﺘﯽ در ذﻫﻦ ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ و رﻫﺒﺮان ﺟﻬـﺎن‬ ‫اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ در دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﻼم ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺪرن و ﭘﯿﺸـﺮﻓﺘﮥ اﻣـﺮوز را ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮ ﺑـﻮده و‬ ‫ﻟﺬا اﻣﮑﺎن ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ زﻧﺪه ﮐﺮدن ﻧﻘﺶ اﺳﻼم در دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﻪ اﺳـﻼم ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻌﻬـﺪ و‬ ‫ﭘﺎﯾﺒﻨﺪى ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎى ﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﻰ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻠﻰ ادﻋﺎﻫﺎى ﻏﺮب و ﻏﺮبﮔﺮاﯾﺎن را ﺑﺎﻃﻞ ﮐـﺮد و اﯾـﻦ‬ ‫در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﺮب ﺗﻼش ﺑﺮاى ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ در ﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﻰ را ﺑﻰ ﻓﺎﯾﺪه ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﺳﻼم در ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن ﭘﯿﺶ ﻓﻘﻂ روش ﺣﮑﻮﻣﺘﻰ ﺧﻮﺑﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﺗﻮان اداره ﮐـﺮدن‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻧﺪارد و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎى اﯾﻦ ﻋﺼﺮ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﻰ و ﻧﻈﺎﻣﻰ آن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷـﺪ ‪) .‬ﻋﺮﻓـﺎن‬ ‫‪(87/3/30:‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻼش ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﯾﻦ اﯾﺪه‪ » ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳـﻼم ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﯾﮏ ﺧﯿﺎل و ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻌﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ « ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪ ( 518 :1385‬ﻟـﺬا در اﯾـﻦ راﺳـﺘﺎ اﻧﻘﻼﺑﯿـﻮن ﺑـﺎ ﮔﺴـﺘﺮش‬ ‫آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ » ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ادﯾﺎن ﺑﻮﯾﮋه دﯾﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن راه ﺧﻮد ﻧﺮﺳـﯿﺪه‬ ‫اﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ راه ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ از ﻇﻠﻢ و ﺑﯿﺪادﮔﺮي ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ‪) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪(27 :1385‬‬ ‫‪٦٨‬‬

‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‪ ،‬اﺣﯿﺎء دﯾﻦ و دﯾﻦﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬در دﻧﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ رﺷـﺪ ﺳـﺮﯾﻊ ﺗﻔﮑـﺮات اﻟﺤـﺎدي‪ ،‬ﺧـﺪا‬ ‫ﮔﺮﯾﺰي‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻮري وﮔﺮاﯾﺶ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮر ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮي ‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﮑﻮﻻر ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﮔﻔﺘﻤـﺎن‬ ‫دﯾﻨﯽ در اﯾﺮان را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾـﺪي را ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورد ﮐـﻪ ﺣـﺎﮐﯽ از ورود ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪ دوره اي ﻣﺘﻔـﺎوت از ادوار‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ وﻋﺼﺮي ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻤﺘﺎز دﯾﻨﯽ وﻣﻌﻨﻮي اﺳـﺖ ‪ .‬در واﻗـﻊ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ در دﻧﯿـﺎي ﻣﻤﻠـﻮ از ﻣﮑﺎﺗـﺐ ﻣـﺎدي‪ ،‬ﺿـﻤﻦ‬ ‫ﮔﺸﻮدن درﯾﭽﻪ اي از ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ روي ﻣﺮدم ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ آﻏـﻮش اﺳـﻼم ﺑـﺎز‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﭼﺎﻟﺶ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﮑﺎﺗﺐ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم در اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻬﺎن ﻫﻮﯾﺘﻰ ﺗﺎزه ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﺣﺴﺎس ﻋﺰت و ﺷﺨﺼـﯿﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﻰ در آﻧﺎن دﻣﯿﺪه ﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻮﺷﺸﻰ ﮐﻪ در ﻃﻮل دﻫﻬﺎ ﺳـﺎل از ﺳـﻮى ﻗـﺪرﺗﻬﺎى اﺳـﺘﻌﻤﺎرى و اﺳـﺘﮑﺒﺎرى ﺑـﺮاى ﺗﺤﻘﯿـﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب ﮔﺸﺘﻪ و در ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ اﺳﻼم روﺑﻪ رﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﮔـﺬارده و ﮔﺬاﺷـﺖ و ﺣﺘـﯽ‬ ‫اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺻﺪد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ . 2‬ﻧﻔﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﻃﺮح اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ‪ :‬ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺑـﻪ رﻫﺒـﺮي اﻣـﺎم‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( در دﻫﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ » ﻋﺼﺮ ﭘﺎﯾﺎن اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي « ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﺎن ﻣـﻮﺟﯽ ﺧﺮوﺷـﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ و ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﺘﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮق و ﻏﺮب‪ ،‬ﻃﻼﯾـﻪ دار راه ﺟﺪﯾـﺪي ﺷـﺪه ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﻣﻌـﺎدﻻت ﻣﻮﺟـﻮد در‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزد‪ .‬ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي وﺿﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ در ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﺗﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﺑـﻪ ﺣـﺎل در‬ ‫ﻧﺰاع ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ در دو ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﺟﺪﯾـﺪي ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﻮﻧﺪ ‪ .‬از آن ﺟﻬـﺖ ﮐـﻪ ﺗـﺎ ﻗﺒـﻞ از‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ دﻏﺪﻏﻪ ﻏﺮب در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺮس از ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴـﺘﯽ و‬ ‫ﺟﻨﺒﺶﻫﺎﯾﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮي ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي رﻗﯿﺐ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا آﻧﻬـﺎ از ﺗﻬﺪﯾـﺪي ﻫﻤﭽـﻮن ﺣﺮﮐـﺖ ﻫـﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ رﻧﺞ ﻧﻤﯽ ﺑﺮدﻧﺪ)ﺟﺮﺟﯿﺲ‪ (89 :1382‬و ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ در آن دوره زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎور ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳـﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﯾـﮏ رژﯾـﻢ‬ ‫ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﯾﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺳﻠﺤﻪ دارﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻔﮑـﺮ ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ اﯾـﻦ دوره‪ ،‬اﺳـﻼم‬ ‫ﮔﺮاﯾﺎن ﺷﯿﻌﯽ در اﯾﺮان ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﺷﯿﻌﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ رژﯾﻤﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﻠﺢ ﺻـﻒ آراﯾـﯽ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻏﻠﺒﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗـﺪرﺗﻬﺎي ﺑـﺰرگ ﺟﻬـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﯿﺎرﻫـﺎي ﺟﺪﯾـﺪي‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻣﺎدي‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻣﮑﺎن ﺳﻨﺠﺶ و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟـﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ وﻗﻮع رﺧﺪادي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻏﺎﻓﻞ ﮔﯿﺮي ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ و ﻧﺨﺒﮕـﺎن‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﺼﻮر وﻗﻮع اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﺖ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ ﺧﻄﻮر ﻧﮑﺮده ﺑﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﺣﺘـﯽ در‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺧﻼف اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﻏﺮب‪ ،‬ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﯾﺎ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﺳـﻨﺘﯽ‪،‬‬ ‫‪٦٩‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﮑﻨﻮع » اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ « را ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮان ﻣﯽ داد ﺗﺎ در ﭘﺮﺗـﻮ آن‪،‬آزادي ﺧـﻮﯾﺶ‬ ‫را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داري و ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﯽ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﺣﻨﻔﯽ ‪(21 : 1376‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮﭼـﻪ اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ در دﻫـﻪ ﻫـﺎي ﻗﺒـﻞ ﺗﻮﺳـﻂ ﺑﺴـﯿﺎري از ﮔﺮوﻫﻬـﺎ از ﺟﻤﻠـﻪ اﺧـﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻮد؛ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮﺑﯽ و اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﯾﺮان در ﻫﯿﭻ ﮐﺸﻮري‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺎدر‬ ‫ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎورد و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻏﯿﺮ از اﯾﺮان از دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑـﻪ ﻗـﺪرت ﻧﺎﮐـﺎم ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ؛) روره ‪(2 : 1995‬‬ ‫ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ از اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪ ،1960‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬در ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎﯾﯽ ﺗﻬﯽ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺳـﺮ ﺑـﺮآورده و‬ ‫رﺷﺪ ﮐﺮد و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﭙﯽ در اﯾﻨﺪوره ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺒﺪادي راﯾﺞ در ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﮔﺸﺖ)اﻟﺴﯿﺪ‪ (44 : 1383‬و اﯾـﻦ‬ ‫در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﻘﻼب در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺣﯿﺎء ﻧﻬﺎد دﯾﻨﯽ ﺳﻨﺘﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻮده ﻫﺎي ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪه ﺷﺪه و زﯾﺎن دﯾـﺪه از‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻮﺳﺎزي و ﻓﺴﺎد ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ را ﺑﺴﯿﺞ و رﻫﺒـﺮي ﮐـﺮده و در ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮوزي دﺳـﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ ‪) .‬اﻟﺴـﯿﺪ‪(82 : 1383‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ دروﻧﯽ اﺳﻼم ﺷﯿﻌﯽ و وﺟﻮد ﻋﻮاﻣﻠﯽ در داﺧﻞ اﯾﻦ ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬اﻣﮑﺎن اراﺋﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﮑﺘﺒﯽ از آن را ﻣﻤﮑﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ و از‬ ‫ﻃﺮﻓﯽ وﺟﻮد ﯾﮑﺴﺮي ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻫﮋﻣﻮﻧﯿﮏ ﺷﺪن آن را آﺳﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣـﯽ ﺗـﻮان ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣﻔـﺎﻫﯿﻤﯽ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺗﻘﯿﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﻏﯿﺒﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر‪ ،‬ﻣﻨﺠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ و ‪ ...‬در ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه واﻻي ﻋﻠﻤﺎء در اﯾﺮان و ﻧﻘـﺶ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﻣﻘﺎم اﯾﺪﺋﻮﻟﻮگ و ﻣﻌﻤﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺷﺎره ﮐﺮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐـﻪ اﻧﻘﻼﺑﯿـﻮن در اﻧﺘﻘـﺎل‬ ‫آﮔﺎﻫﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﺻﻒ آراﯾﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﺪﯾﺪ ارزش ﻫـﺎ و ﻃـﺮح‬ ‫ﮐﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در ﺗﻮﺟﯿﻪ ﭘﯿﺮوان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﻮﻓﻘﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪) .‬ﻋﺰﺗﯽ ﺑﯽ ﺗﺎ ‪(301 :‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ردﯾﻒ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺎص ﺟﻬﺖ ﺗﺄﺳـﯿﺲ ﻧﻈـﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ از‬ ‫اﺳﻼم و ﭘﯿﺎدهﺳﺎزي اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻔﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈـﺎم ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ‪ ،‬در‬ ‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻏﺮب را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻨﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺴـﺖ؛ اﻣـﺎ آن را از ﻧﻈـﺮ اﺧﻼﻗﯿـﺎت در اﻧﺤﻄـﺎط و ﭘﺮﺗﮕـﺎه‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدي داﻧﺴﺘﻪ و ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن را ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻃـﺮد ﻣـﯽ ﮐـﺮد و ﺑـﺎ ﭘﯿـﺮوزي اﻧﻘـﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻤﻼ » ﺑﺮاي او‪‬ﻟﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺪرن‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺣﺎﻟﯽ در دﻧﯿﺎي ﻻﺋﯿﺴﻢ و ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ ﻣﻄﺮح ﺷـﺪ ﮐـﻪ‬ ‫دﯾﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﺪا و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺎرﮐﺲ اﻓﯿﻮن ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑـﻪ دوره آن ﻧﯿـﺰ ﮔﺬﺷـﺘﻪ و آﻧـﺮا ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﺗـﺎرﯾﺦ ﻣـﯽ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن ﻧﺪارد « ‪) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪ (510 - 509 :1385‬ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪن اﯾـﻦ ﮔﻔﺘﻤـﺎن‬ ‫در ﮐﺸﻮري ﻫﻤﭽﻮن اﯾﺮان ﮐﻪ ﺣﻮزه ﻧﻔﻮذ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﻤﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى اﺳﻼم اﺻﯿﻞ را ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﻤـﻮده‬ ‫و اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ دوران ﺳﯿﻄﺮه ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺮب ﻣﺤﻮر را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ‪.‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪» ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬درﯾﭽﻪ اي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ روي اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑـﺎز‬ ‫ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺮﻓﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي اراﺋـﻪ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎن ﻣـﺪرن دارد« ‪) .‬ﻣﺤﻤـﺪي‬ ‫‪ ( 510 :1385‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﭽﻮن » اﺣﻤﺪ ﻫﻮﺑﺮ «‪ » ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑـﺎ ﻃـﺮح اﺑﻌـﺎد واﻗﻌـﯽ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺮده و اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﻔﮑﺮ ﺳﯿﺎﺳـﯽ را در ﻣﯿـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﺠـﺎد ﮐـﺮده و ﺑﺴـﻂ داده و در ﭘﻨـﺎه اﯾـﻦ‬ ‫ﺗﻼش ﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﮐﻨﻮن درﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﻋﺒﺎدي ﺷﺨﺼـﯽ ﻧﯿﺴـﺖ؛ ﺑﻠﮑـﻪ اﺳـﻼم‪،‬‬ ‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻮي و ﭘﺮ ﺗﺤﺮك اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼـﺎدي‬ ‫ﺗﺤﺮك اﯾﺠﺎدﮐﻨﺪ «‪) .‬ﻫﻮﺑﺮ‪ (76 : 1370‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد را در ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻏﺮب ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻫﺮاس ﻏﺮب از اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ از رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ آن ﻧﺒﻮده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮس از رﯾﺸﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‪،‬‬ ‫ﻏﺮب را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﮑﻨﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮاس و ﻧﮕﺮاﻧﯽ اﺻﻠﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﺎﺷـﯽ از دﯾـﺪﮔﺎه آﻣﯿـﺰش دﯾـﻦ و ﺳﯿﺎﺳـﺖ در‬ ‫اﺳﻼم اﺳﺖ ‪) .‬ﺟﺮﺟﯿﺲ ‪( 28 :1382‬‬ ‫ج ( ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﻗﺒﺎل ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﺴﺎﺋﻞ راﻫﺒﺮدي ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﻈﺎم ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ دوﻗﻄﺒـﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯿـﻮن از‬ ‫ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻃﺮح ﺷﻌﺎر راﻫﺒﺮدي ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ – ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪه و ﻗﻮاﻋﺪ ﺑـﺎزي و ﺳـﺎﺧﺘﺎر آن‬ ‫را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﻈﺎم دوﻗﻄﺒﯽ ﺑﺮ ﮐـﻞ ﺟﻬـﺎن‪ ،‬ﮐﺸـﻮرﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ دو ﺑﻠﻮك ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه و ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﮐﺸـﻮرﻫﺎ را ﺑـﻪ دوﮔـﺮوه ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻫـﻢ ﺑﺴـﯿﺞ ﮐـﺮده و‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻦ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ ‪ .‬در اﯾـﻦ وﺿـﻌﯿﺖ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎﺗﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻏﯿﺮﻣﺘﻌﻬﺪﻫﺎ در درون ﻧﻈﺎم دوﻗﻄﺒﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؛ وﻟﯽ ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑـﻪ ﻗﻄـﺐ ﺳـﻮم‬ ‫ﺷﺪه و ﯾﺎ آن ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﭼﺎﻟﺶ‪ ،‬ﻧﻈﺎم دوﻗﻄﺒﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ ﻃﻼﯾﻪ دار راه ﺟﺪﯾﺪي ﺷﺪ ﮐـﻪ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺗﺴـﻠﻂ دو ﻗـﺪرت ﺑـﺰرگ را ﺑـﺮ ﻣﻘـﺪورات‬ ‫ﺑﺸﺮي ﻣﺤﮑﻮم ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﯾﻦ ﻧﻈﺎم را ﻧﺎﻓﯽ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد و ﮔﺴﺴﺘﻦ زﻧﺠﯿﺮه ﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺷـﻮروي را ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫راه ﻧﺠﺎت ﻣﻠﺖ ﻫﺎ داﻧﺴﺖ ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬اﯾﺮان ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﯾـﮏ از اﺑﺮﻗـﺪرت ﻫـﺎ را ﻣﻨﻄﻘـﯽ و اﺻـﻮﻟﯽ ﻧﻤـﯽ‬ ‫داﻧﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﺪم ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ و ﻓﻌـﺎل‪ ،‬در راه از ﺑـﯿﻦ ﺑـﺮدن ﻧﻈـﺎم ﻣﻮﺟـﻮد‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﻼش و ﻣﺒﺎرزه ﮐﺮد و دو اﺑﺮﻗﺪرت رﻗﯿﺐ ﻧﯿﺰ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ دﺷـﻤﻨﯽ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑـﺮ اﯾـﻦ ﭘﺪﯾـﺪه ﻧـﻮ‬ ‫ﻇﻬﻮر ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﺧﻮد را ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿـﺰ در راﺳـﺘﺎي ﻣﺘﻌﻬـﺪ ﻣﺎﻧـﺪن‬ ‫ﺑﺮ اﻗﺪاﻣﺎت اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ و ﻣﺤﺪوﯾﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪٧١‬‬

‫‪ . 1 . 1‬ﻣﻮاﺟﻬﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ اﯾﺮان ‪ :‬در دوران دوﻗﻄﺒﯽ ﺑﻠﻮك ﻏﺮب در راﺳﺘﺎي » اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻬﺎر « )‪ ( Containment‬ﯾﺎ ﺳـﺪ‬ ‫ﻧﻔﻮذ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎي زﻧﺠﯿﺮه اي ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎﺗﻮ‪ ،‬ﺳﻨﺘﻮ و ﺳﯿﺘﻮ در ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اروﭘﺎ ﺗﺎ آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮب ﺷـﺮﻗﯽ‬ ‫در اﻃﺮاف ﺷﻮروي ﭘﺪﯾﺪ آورده ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﺮان ﻋﻀﻮ ﺣﻠﻘـﻪ ﻣﯿـﺎﻧﯽ آن ﯾﻌﻨـﯽ ﺳـﻨﺘﻮ ﺑـﻮد و ﺑﻠـﻮك ﺷـﺮق ﻧﯿـﺰ ﭘﯿﻤـﺎن ورﺷـﻮ را ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻧﻔﻮذ ﯾﺎ ﺣﻤﻼت ﻏﺮب ﻋﻠﯿﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻋﻀﺎي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﭘﯿﻤـﺎن ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورده ﺑـﻮد‪ .‬اﯾـﺮان در اﯾـﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻰ ﺑﺮاى آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺑﻠﻮك ﻏﺮب داﺷﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﮐﻨﺘـﺮل ﺷـﻮروي ﭘﺎﯾﮕـﺎهﻫـﺎى ﻣﻬـﻢ ﻧﻈـﺎﻣﻰ و‬ ‫اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ را در اﯾﺮان راه اﻧﺪازي ﮐﺮده ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ در وﯾﺘﻨﺎم‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ اﻓﮑـﺎر‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ اش ﺗﻮان ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ را در ﺧـﻮد ﻧﻤـﯽ دﯾـﺪ و ﻧﯿﮑﺴـﻮن رﺋـﯿﺲ ﺟﻤﻬـﻮر آﻣﺮﯾﮑـﺎ در اﺳـﺘﺮاﺗﮋي‬ ‫ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي دوﺳﺘﻮﻧﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺘﻮن ﻧﻈﺎﻣﯽ اﯾﺮان و ﺳﺘﻮن ﻣﺎﻟﯽ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ اﺳـﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ و‬ ‫ژﺋﻮﭘﻮﻟﻮﺗﯿﮏ ﺧﺎص اﯾﺮان ‪ -‬وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه و اﯾﻨﮑﻪ اﯾﺮان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻋﺮﺑﯽ ﻧﺒﻮد و از ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬ ‫دور ﺑﻮد ‪ -‬ﺷﺎه اﯾﺮان را ژاﻧﺪارم ﺧﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﺮد و در ﻣﺪﺗﯽ اﻧﺪك‪ ،‬ﻗﺮارداد ﻓـﺮوش ﻣﯿﻠﯿﺎردﻫـﺎ دﻻر اﺳـﻠﺤﻪ ﺑـﺎ اﯾـﺮان را اﻣﻀـﺎ‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺳـﺘﺎ‪ ،‬اﯾـﺮان ﺑـﻪ ﻧﯿﺎﺑـﺖ از آﻣﺮﯾﮑـﺎ ﺷﻮرﺷـﯿﺎن ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﺖ ﻇﻔـﺎر در ﻋﻤـﺎن را ﺳـﺮﮐﻮب و از ﮔﺴـﺘﺮش اﯾـﻦ ﺣﺮﮐـﺖ‬ ‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺴﮑﻮ در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﯾﺮه ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤـﻮد‪ ).‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿـﺎن ‪ (271 :1382‬ﺑـﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ اﯾـﺮان ﺗﺤـﺖ ﺗﺴـﻠﻂ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اﻗﺘﺪار ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮي در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘـﻪ و داﺧـﻞ اﯾـﺮان‪ ،‬ﮐﻤﺘـﺮ ﮐﺴـﯽ اﯾـﺮان را در ﺷـﺮاﯾﻂ اﻧﻘﻼﺑـﯽ‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﺑﺮآوردﻫﺎ از ﺗﻮان ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾـﻦ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑﺤﺮاﻧﻬـﺎي داﺧﻠـﯽ در اﯾـﺮان در‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﯽ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﻮد ‪ .‬دوﻟﺘﻤﺮدان آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺒﻬﻪ اﺻﻠﯽ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺳﺪ ﻧﻔـﻮذ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﻢ‪،‬‬ ‫ﻫﯿﭽﮕﺎه ﻓﮑﺮ ﺗﺤﻘﻖ اﻧﻘﻼب در اﯾﺮان را ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ وﺣﺘﯽ ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻣﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬اﻣﮑـﺎن ﺗﺤﻘـﻖ اﻧﻘـﻼب در‬ ‫اﯾﺮان ﻣﻨﺘﻔﯽ ﺑﻮد ‪ .‬ﮐﺎرﺗﺮ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزى اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﻰ اﯾـﺮان را »ﺟﺰﯾـﺮه ﺛﺒـﺎت در ﯾﮑـﯽ از آﺷـﻮب زده ﺗـﺮﯾﻦ ﻧﻘـﺎط‬ ‫ﺟﻬﺎن« ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﺮد ) ﮐﺎرﺗﺮ ﺑﯽ ﺗﺎ ‪ (437 :‬و ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رژﯾﻢ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرى ﺷﺎه ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪ » :‬ﻫﯿﭻ ﮐﺸﻮر دﯾﮕـﺮى‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﺑﺮاى ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰى ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬از اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮى ﺑﺮاى ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻨﻄﻘﻪاى‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻮرد‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮى از اﯾﺮان ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﻧـﺪارد و ﻫـﯿﭻ رﻫﺒـﺮ دﯾﮕـﺮى ﻧـﺰد ﻣـﻦ اﺣﺘﺮاﻣـﻰ ﻋﻤﯿـﻖ ﺗـﺮ و‬ ‫راﺑﻄﻪاى دوﺳﺘﺎﻧﻪﺗﺮ از ﺷﺎه ﻧﺪارد «‪) .‬واﻋﻈﻰ ‪ ( 77 : 1379‬اﻃﻤﯿﻨﺎن آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﻋـﺪم ﺗﺤﻘـﻖ اﻧﻘـﻼب در اﯾـﺮان ﺑـﺪان دﻟﯿـﻞ ﺑـﻮد ﮐـﻪ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻓﻌﺎل اﻧﮕﻠﯿﺲ و اﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان ﭘﺲ از ﮐﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ ،1332‬ﺗﺼﻮر ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﻘـﻼب را ﺑـﺮاي ﺣـﺎﮐﻢ ﺷـﺪن ﻫـﺮ ﻧـﻮع‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن ﺿﺪ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﯾﺄس ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ؛ وﻟﯽ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺼﻮر ﻫﻤﮕﺎن‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن در ﺑﺮاﺑﺮ ژاﻧﺪارم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮوزي‬ ‫رﺳﯿﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻬﻤﯽ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫از دﺳﺖ دادن ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺮاﮐﺰ اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﯿﺎﺳـﯽ‬ ‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪن آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ واﯾﺠﺎد ﺟﻮ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ در دوﻟﺘﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫‪٧٢‬‬

‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اﺑﺘﺪا دوﻟﺘﻤﺮدان آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺎ دﯾﺪه ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﯽ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺮش ﺗﺮدﯾﺪ آﻣﯿﺰ آﻧﺎن ﺑـﻪ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻋﻠﺖ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ . 1 :‬ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ) ره ( ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺿـﺪ اﺳـﺘﺒﺪادي و اﺳـﺘﻌﻤﺎري ﺧـﻮد در‬ ‫ﺻﺪد ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺘﺤﺪ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻏﺮب در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر واﺷﻨﮕﺘﻦ ﺷﺪه ﺑـﻮد ‪.‬‬ ‫‪ . 2‬ﻫﺮاس آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻫﺎ آن ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬از ﺳﯿﺮ ﻣـﺬﻫﺒﯽ اش ﺧـﺎرج ﺷـﺪه؛ ﺷـﮑﻞ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﺘﯽ ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬ ‫ﮔﯿﺮد ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﯿﺎﺗﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺷﺎﻫﺮگ اﻧﺘﻘﺎل اﻧﺮژي از ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧـﺪازد ‪ .‬اﯾـﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه ﺑﯿﺶ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮده و ﺑﺎ رژﯾﻢ ﭘﻬﻠﻮي ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻧﻤـﻮد ‪ .‬اﻣـﺎ رژﯾـﻢ ﺳـﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﯿﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻌﺪي و اﯾﺜﺎر و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺳﻘﻮط ﮐـﺮد و ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﻧﻘﻼﺑـﯽ و ﺿـﺪ ﻏﺮﺑـﯽ‪ ،‬در اﯾـﺮان ﭘﺎﯾـﻪ ﮔـﺬاري ﺷـﺪ ‪.‬‬ ‫)اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ و ﻗﻠﯽ ﭘﻮر ‪(341 : 1381‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺧﺮوج اﯾﺮان از اردوﮔﺎه ﻏﺮب و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﺠﺎد ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ در ﻋﺮﺻـﻪ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ‪ ،‬ﺗـﺄﺛﯿﺮات‬ ‫ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﺮ ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪاي وارد ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻫﻤﯿﺸﻪ ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺷـﻮروى را در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺧـﻮد داﺷـﺖ و ﻫﻤـﻪ ﺣﺮﮐـﺖﻫـﺎ و‬ ‫ﭘﯿﻤﺎنﻫﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺿﺪ روﺳﻰ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻗﺪرت ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺟﺪﯾـﺪ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬ﻣﻌﯿـﺎر ﺟﺪﯾـﺪى ﺑـﺮ ارزشﻫـﺎى‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪ و ﺣﺮﮐﺖﻫﺎى ﺿﺪ اﯾﺮاﻧﻰ ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ اﻫﺪاف ﻣﻨﻄﻘﻪاى آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﻣﺒـﺎرزه ﻃﻠﺒـﻰ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ و ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪن آرﻣﺎنﻫﺎى آن ﻧﺰد ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻠﻄﻪ ﻃﻠﺒـﻰ‬ ‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺷﮑﺴﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺎزش ﮐﺸﺎﻧﺪن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺧﻂ ﻣﺸﻰ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه از ﻃﺮف اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺑﻮد ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋى ﻧﺎﺑﻮدى ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ اﯾﺮان ﮐﻪ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاى ﺗﻮﻟﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ از ﺟﺎﻧـﺐ ﻫـﺮ دو ﺣـﺰب ﺳﯿﺎﺳـﻰ ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ ،‬روز ﺑﻪ روز ﺷﺪت ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﻟـﺬا در اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ آﻣﺮﯾﮑـﺎ ﺑـﺮاي ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي از ﮔﺴـﺘﺮش ﺣﺮﮐﺘﻬـﺎي اﻧﻘﻼﺑـﯽ ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ و ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از راﻫﺒﺮدﻫﺎ و روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار داد و دﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ زد ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬ﺣﻀـﻮر در ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﺣـﻮزه ﺧﻠـﯿﺞ‬ ‫ﻓﺎرس واﻓﺰاﯾﺶ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺎ اﻣﻦ ﺟﻠﻮه دادن ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺣﻤﻼت ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺟﻮ رﻋﺐ وﺗﺮس واﺣﺴﺎس ﻧـﺎاﻣﻨﯽ از اﯾـﺮان‬ ‫در دل ﺣﮑﺎم وﺳﺮان ﮐﺸﻮر ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻣﻄﺮح ﺷﺪن اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾـﮏ اﻟﮕـﻮ در ﺟﻬـﺎن‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﺠﺎد اﺧﺘﻼف وﺗﻔﺮﻗﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ و دﯾﻨﯽ و ‪. ...‬‬ ‫در اﺑﺘﺪاي اﻧﻘﻼب ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﻔﯽ دﻧﺒﺎل ﻣﯽ ﺷﺪ؛ وﻟﯽ ﺑﺎ اﺷﻐﺎل ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان‪ ،‬رواﺑـﻂ اﯾـﺮان‬ ‫و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﯿﺮه ﺷﺪه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻗﻄﻊ رواﺑﻂ رﺳﻤﯽ دو ﮐﺸﻮر و ﺷﺮوع ﺗﺨﺎﺻـﻢ ﻃـﺮﻓﯿﻦ ﮔﺮدﯾـﺪ ‪ .‬ﻟـﺬا در اﯾـﻦ دوره دوﻟـﺖ‬ ‫ﮐﺎرﺗﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﺎن ﺳﯿﺎﺳـﻰ را ﺳـﺮﮐﻮب ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑـﺎ از رژﯾﻤﻬـﺎى ﺳـﮑﻮﻻر در‬

‫‪٧٣‬‬

‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﻮﻧﺲ و ﺗﺮﮐﯿﻪ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﮔﺴـﺘﺮدهاى را ﻣﺒﻨـﻰ ﺑـﺮ اﯾـﻦﮐـﻪ اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﺎن اﯾﺮاﻧـﯽ‪،‬‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖﮔﺮا و ﺿﺪ ﻏﺮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﻪﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ ‪.‬‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﺪت ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه دوره رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺟﯿﻤﯽ ﮐﺎرﺗﺮ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧـﻮد ﯾـﮏ ﻧﯿـﺮوي واﮐـﻨﺶ‬ ‫ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ روي آوردن دوﺑﺎره آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﺑـﻮد؛ وﻟـﯽ از آﻧﺠـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬ ‫ﺷﮑﺴﺖ وﯾﺘﻨﺎم و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﻔﯽ داﺧﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﭘـﺲ از آن ﺑـﻪ آﻣﺮﯾﮑـﺎ آﻣﻮﺧـﺖ ﮐـﻪ ﺣﻤﻠـﻪ ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑـﻪ اﯾـﺮان داراي‬ ‫ﻋﻮاﻗﺐ ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﯿﺰي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ در ﺣﺎدﺛﻪ ﻃﺒﺲ‪ ،‬دو ﻃﺮح را در دﺳـﺘﻮر ﮐـﺎر ﺧـﻮد‬ ‫ﻗﺮار دادﻧﺪ ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ ( اﻧﺠﺎم ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري ﺳﺮان ﺳـﺎﺑﻖ ارﺗـﺶ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﺳـﺎواك‪،‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺿﺪ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ در آن ‪.‬‬ ‫ب ( ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻃﺮح ﺗﺠﺎوز ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮده از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺛﺎﻟﺚ ﺑﻪ اﯾﺮان ‪) .‬واﻋﻈﻰ ‪(106 – 105 : 1379‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ را در اوﻟﻮﯾﺖ اول و ﻃﺮح ﺗﺠﺎوز ﻧﻈﺎﻣﯽ را در اوﻟﻮﯾﺖ دوم ﻗﺮار داد ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﻫﺪاف آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﻓﻮق ﮐﻨﺘﺮل اﻧﻘﻼب اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮارى ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﯿﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﯿﺎﺗﻰ ﺧﻮد ﺑﻮد؛ در ﺣﺎﻟﻰﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﮑﯿـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺳﺘﯿﺰي و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ آﺛﺎر ﺧﻮد را در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮ ﺟﺎى ﻣﻰﮔﺬاﺷﺖ ‪ .‬در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﯿﺰ در ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن اﯾﺮان ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد از ﻫﯿﭻ اﻗﺪاﻣﯽ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﮑﺮد و از اﻧـﻮاع و اﻗﺴـﺎم ﺗﺠﺮﺑﯿـﺎت‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﮐﺸﺎﻧﺪن اﻧﻘﻼب اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ » ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﻮژه « ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾـﺰي ﺣﺴـﺎب ﺷـﺪه‬ ‫در ﻧﻄﻔﻪ ﺧﻔﻪ ﺷﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﮑﺴﺖ دﯾﮕﺮي در ﭘﺮوﻧﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺛﺒﺖ ﺷﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﻏﯿـﺐ و ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﮔﺮوﻫﻬـﺎي ﻣﺴـﻠﺢ و‬ ‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻃﻠﺒﯽ و ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﺳﻮي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺛﺎﻟﺚ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﺑﺴـﯿﺎري از‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻠﮕﺮان‪ ،‬ﺗﯿﺮ ﺧﻼﺻﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد ‪) .‬ﮐﺪﯾﻮر ‪ (218 – 217 :1379‬دوﻟﺘﻤﺮدان آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاي اﯾـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر‪ ،‬ﺻـﺪام‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ را ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮔﺰﯾﻨﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻋﺮاق در ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾـﺖ از رژﯾﻤﻬـﺎى ﺳـﮑﻮﻻر در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﯿﻐـﺎت‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهاى را ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن در اﯾﺮان‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖﮔﺮا‪ ،‬ﺿﺪ ﻏﺮب و ﻣﺎﯾﻪ ﺧﻄﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘـﻪ و‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎران ﻋﺮب‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮان ﺳﺮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ رﺟﻌـﺖ ﺑـﻪ اﺳـﻼم‪ ،‬ﺗﺎﮐﯿـﺪ ﺑـﺮ ﺧﻮدآﮔـﺎﻫﯽ ﺗـﻮده ﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺣﺘﯽ ﻣﺒﺎرزه ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در راﺳﺘﺎي ﺗﺨﺮﯾﺐ راﺑﻄﻪ اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺳﻌﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺧﻄﺮ اﯾﺮان را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺧﻄـﺮ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ‬ ‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻨﺪ ‪ .‬ﻟﺬا در ﺻﺪد اﻟﻘﺎى اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﺣﻮزه ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺑﺮآﻣﺪ ﮐﻪ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺻـﺪد اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬ ‫ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ درﯾﺎى اﯾﺮاﻧﻰ در ﺗﺼﺮف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﭘﯿﮕﯿﺮي ﺷﺪ ﮐـﻪ ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑـﯽ‬ ‫‪٧٤‬‬

‫در راﺳﺘﺎي اﻗﺪاﻣﺎت آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاي ﺳﺪ ﻧﻔﻮذ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺟﻨﮓ ﻋﺮاق و اﯾﺮان از واژه » ﺟﺒﻬﻪ ﻋﺮﺑﯽ « و ﯾﺎ » ﺟﻨﮓ ﻋﺮب‬ ‫و ﻋﺠﻢ « اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﭘﻰ ﻫﻤﺪﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﺳـﺮان ﻋـﺮب در ﺗﺠـﺎوز ﻋـﺮاق ﺑـﻪ اﯾـﺮان‪ ،‬ﻓﺮﺻـﺖ ﻻزم در‬ ‫اﺧﺘﯿﺎر آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار داده ﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاى اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻣﻨﯿـﺖ ﺟﻤﻌـﻰ ﺑﻌﻨـﻮان ﺟﺎﻧﺸـﯿﻦ » ﭘﯿﻤـﺎن ﺳـﻨﺘﻮ « را در ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﻓﻮرﯾـﻪ‪ » ،1981‬ﺷـﻮراى ﻫﻤﮑـﺎرى ﺧﻠـﯿﺞ ﻓـﺎرس« ﻣﯿـﺎن وزﯾـﺮان ﺧﺎرﺟـﻪ ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﻮدى‪ ،‬ﻋﻤﺎن‪ ،‬ﮐﻮﯾﺖ‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺮﯾﻦ و اﻣﺎرات در رﯾﺎض ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺪه ﺗﺮﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎى ﻫﻤﮑﺎرى ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻋﻀﻮ اﯾـﻦ‬ ‫ﺷﻮرا‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻣﻨﯿﺘﻰ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺒﮑﻪ دﻓﺎع ﻫﻮاﯾﻰ و اﯾﺠﺎد ﻧﯿﺮوﻫﺎى واﮐﻨﺶ ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻮد ‪) .‬ﺗﻬـﺎﻣﯽ‪(118 :1380‬‬ ‫در واﻗﻊ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﻦ ﺷﻮرا اﻗﺪاﻣﻰ ﻋﻠﯿﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮد؛ ﺑﺪان ﺧـﺎﻃﺮ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺷـﻮرا ﻣـﻰ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺳﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت اﯾﺮان و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﻰ رادﯾﮑﺎل ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﭘﯿﺮوزي اﯾﺮان در ﺟﻨﮓ ﻋﺮاق و ﮔﺴﺘﺮش اﻓﮑﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن و ﺗﺮس ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﺳﺮاﯾﺖ اﻓﮑﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻓﻮق ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻧﯿـﺮوى واﮐـﻨﺶ ﺳـﺮﯾﻊ آﻣﺮﯾﮑـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻧﯿﺮوﻫﺎى واﮐﻨﺶ ﺳﺮﯾﻊ ﺷﻮراى ﻫﻤﮑﺎرى ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺑﺮاى ﮐﻨﺘﺮل درﮔﯿﺮى ﻫﺎى ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ و ﺳﺮﮐﻮﺑﻰ ﺟﻨـﺒﺶ ﻫـﺎى‬ ‫داﺧﻠﻰ و ﻣﻨﻄﻘﻪ اى ﻓﻌﺎل ﺷﺪﻧﺪ و اﻋﻀﺎى اﯾﻦ ﺷﻮرا در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﻋﺮاق ﺑﺎ اﯾﺮان‪ ،‬ﮐﻤـﮏ ﻫـﺎى ﻓﺮاواﻧـﻰ را در اﺧﺘﯿـﺎر ﺑﻐـﺪاد ﻗـﺮار‬ ‫دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻠﻮي ﮔﺴﺘﺮش اﻓﮑﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮر ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻰﺗﺮى داﺷﺖ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ رﻗﺎﺑﺖ دﯾﺮﯾﻨﻪ اﯾﺮان و ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن در‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻃﺮﻓﯿﻦ در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪ ﺗـﺎ ﭘـﺲ از ﺧـﺮوج اﯾـﺮان از ﺣـﻮزه ﻧﻔـﻮذ آﻣﺮﯾﮑـﺎ‪،‬‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﯾﮑﻰ از ﭘﺎﯾﻪﻫﺎى ﻣﻬﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻰ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬ ‫ﻃﺮاﺣﺎن اﺳﺘﺮاﺗﮋي آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﺳﺮاﺋﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﻋﺮب را ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﮐﺲ دﯾﮕﺮي درك ﮐﺮده و ﺗﺼﻤﯿﻢ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﻮﺳﻌﻪ رواﺑﻂ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪي ﺑﻮد و ﻟﺬا آﻧﻬﺎ از ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺘـﯽ‬ ‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻋﺪم ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﻋﺮب اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺑﺸﻮر ‪ (85 /7 /19 :‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑـﺎ ﺗﺄﮐﯿـﺪ‬ ‫ﺑﺮ وﺣﺪت ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻔﯽ ﻓﺮﻗـﻪ ﮔﺮاﯾـﯽ ﻣـﺬﻫﺒﯽ درﺻـﺪد وﺣـﺪت ﻣﻠﺘﻬـﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎن و ﺗﺤﻘـﻖ ﭘـﺮوژه‬ ‫اﻣﺖﺳﺎزي در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮآﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﻧﻈﺎم ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﺷﻮروى ﺳﺎﺑﻖ و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﻈﺎم دوﻗﻄﺒﻰ‪ ،‬اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ درﺻﺪد اﯾﺠـﺎد ﯾـﮏ ﻧﻈـﻢ ﻧـﻮﯾﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﻰ ﺧﻮد ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻧﻈﺎم ﺗﮏ ﻗﻄﺒﯽ را ﻣﻮرد ﭘـﺬﯾﺮش ﻗـﺮار‬ ‫دادﻧﺪ و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺳﮑﻮت ﮐﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﯿﺰان ﻗﺪرت ﺧﻮد ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫـﺎي دﯾﮕـﺮي را‬

‫‪٧٥‬‬

‫ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻈﺎم دوﻗﻄﺒﯽ ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﺪه ﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻧﻈﺎم ﭼﻨﺪﻗﻄﺒﯽ ﯾﺎ ﻧﻈﺎم ﭼﻨـﺪ ﺗـﮏ‬ ‫ﻗﻄﺒﯽ اﺷﺎره ﮐﺮد ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺑﻠﻮك ﺷﺮق و اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﮐﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ رﻗﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺻـﻼﺑﺖ و ﺣﻘﺎﻧﯿـﺖ ﺑﻠـﻮك ﻏـﺮب‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ورود ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﮏ ﻗﻄﺒﯽ ﯾﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮ اﻓﺘـﺎد؛ اﻣـﺎ ﺑـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ زﻣـﺎن دو‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز اﻫﺪاف راﻫﺒﺮدي ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺗﯿﺮه ﮐﺮد؛ ﯾﮑﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺮاﮐﺰ ﻗﺪرت دﯾﮕﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘـﺎﯾﯽ‪،‬‬ ‫ﻓﺪراﺳﯿﻮن روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ و ‪ ...‬و ﺗﻼش آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﭼﻨـﺪﻗﻄﺒﯽ و دﯾﮕـﺮي اداﻣـﻪ و ﺷـﺪت ﯾـﺎﻓﺘﻦ ﺣﺮﮐﺘﻬـﺎي رﻫـﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺨﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﯿﺰ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس و ﺗﻬﺪﯾﺪات ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﻋﻠﯿﻪ رژﯾﻢ اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﺮﮐﺘﻬـﺎﯾﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑﺎزﺗـﺎب‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺠﺎد آﻧﻬﺎ آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺴﺘﺮش آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﯾﺮان ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ دﺷﻤﻦ ﺳﺎﺑﻘﺶ ﺷﻮروى ﺷﺪه اﺳـﺖ و ﻟـﺬا ﺑـﺎ‬ ‫ﮐﻨﺎر رﻓﺘﻦ ﻗﺪرت رﻗﯿﺐ دﯾﺮﯾﻨﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻋﺮﺻﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﭼـﺎﻟﺶ ﻓـﺮا روي ﻏـﺮب‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و دوﻟﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺳﻌﻰ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺧﻄﺮ ﺟﻨﺒﺸـﻬﺎى ﺳﯿﺎﺳـﻰ اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﺎن از ﺟﻤﻠـﻪ اﯾـﺮان را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋﺎﻣـﻞ ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪدارى ﻏﺮﺑﻰ‪ ،‬ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺧﻄـﺮ ﺷـﻮروى ﺳـﺎﺑﻖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ ‪ .‬آﻣﺮﯾﮑـﺎ و ﻣﺘﺤـﺪان ﻏﺮﺑـﻰاش‪ ،‬اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﺎن اﻧﻘﻼﺑـﻰ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫»اﺻﻮلﮔﺮاﯾﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن« )‪ (Fundamentalist‬ﺑﻪ ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﻬﺎم اﯾـﺮان‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺮاﺷﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺻﻠﺢ اﻋﺮاب ـ اﺳﺮاﯾﯿﻞ‪ ،‬ﺗﻼش ﮐﺮد ﺗﺎ ﭼﻬﺮه اﯾـﺮان را‬ ‫در اﻧﻈﺎر ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﺮاب ﮐﺎر و آﺷﻮﺑﮕﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده و ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﯿﺎم اﻧﻘـﻼب و رﺳـﺎﻟﺖ آن در ﺳـﻄﺢ ﺟﻬـﺎن ﻣﻨﺘﺸـﺮ‬ ‫ﮔﺮدد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻮاره از ﯾﮑﺴﻮ ﺗﺤﺮﯾﻢ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺴﻠﯿﺤﺎﺗﯽ را ﺑـﻪ ﻣﻨﺰﻟـﻪ ﺑﺨﺸـﯽ از ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﻣﺤـﺪود ﺳـﺎزي و‬ ‫ﮐﻨﺘﺮل ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮاي ﻣﺤـﺪود ﺳـﺎزي و ﮐﻨﺘـﺮل ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان‪،‬‬ ‫ﮐﺸﻮر ﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﯿﻦ‪ ،‬روﺳﯿﻪ و ‪ ...‬را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻫﻤﮑﺎري اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﯽ داد‪) .‬ﻏﻀﻨﻔﺮي‪(464 :1380‬‬ ‫در ﺗﺪاوم اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬دوﻟﺖ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺻﻠﺢ اﻋﺮاب ‪ -‬اﺳـﺮاﺋﯿﻞ‪،‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﻬﺮآﻣﯿﺰﺗﺮي را در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار داد و ﻟﺬا ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدى و ﻣـﺎﻟﻰ اﯾـﺮان و ﺑـﻪ زاﻧـﻮ درآوردن‬ ‫ﻧﻈﺎم ﻧﻮﭘﺎى اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ » ﻣﻬﺎر دوﮔﺎﻧﻪ اﯾﺮان و ﻋﺮاق« را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ ‪) .‬ﺟﺮﺟﯿﺲ‪(224 :1382‬‬ ‫اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻫﻤﺰﻣﺎن اﻗﺪاﻣﺎت دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻣﻨﺰوي ﮐﺮدن و ﻣﻬﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در دوران ﮐﻠﯿﻨﺘـﻮن اﻧﺠـﺎم‬ ‫داده اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺣﺪاث ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔـﺖ آﺳـﯿﺎي ﻣﺮﮐـﺰي از اﯾـﺮان‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﯾﺮان در ﮐﻨﺴﺮﺳﯿﻮم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺟﻤﻬﻮري آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و واﮔﺬاري ﺳـﻬﻢ اﯾـﺮان ﺑـﻪ ﮐﺸـﻮر ﺗﺮﮐﯿـﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن اﻋﻄﺎي وام ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ‬

‫‪٧٦‬‬

‫از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري در اﯾﺮان‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص ﻣﺒﻠﻎ ‪20‬ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﺪازي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1995‬ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻧﯿﻮت ﮔﯿﻨﮕﺮﯾﭻ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن آﻣﺮﯾﮑﺎ و … اﺷﺎره ﮐﺮد ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻗﺎﻧﻊ ﮐﺮدن ﻫﻤﺘﺎﯾﺎن اروﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘـﺎﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﮔﻔﺘﮕـﻮي اﻧﺘﻘـﺎدي را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﯾﻞ رﻓﺘﺎر اﯾﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻧﺰواي اﯾﺮان ﺗﺮﺟﯿﺢ داده و ﺗﺠـﺎرت ﺧـﻮد ﺑـﺎ اﯾـﺮان را ﻗﻄـﻊ ﻧﮑﺮدﻧـﺪ ‪ .‬در اداﻣـﻪ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻃﺮح » داﻣﺎﺗﻮ «‪ ،‬ﻣﻘﺮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻰ از ﻫـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻣـﺎﻟﻰ و اﻗﺘﺼـﺎدى و‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬارى در ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﺎزﺳﺎزى ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻔﺘﻰ اﯾﺮان ﻣﺤﺮوم ﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن‪ ،‬ﺷﺮﮐﺘﻬﺎى ﻏﯿﺮآﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻰ ﮐـﻪ در ﺻـﻨﺎﯾﻊ‬ ‫ﻧﻔﺘﻰ اﯾﺮان ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬارى ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﺗﺤﺮﯾﻤﻬﺎى آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪) .‬ﻣﻌﺒﺎدي‪ (153 – 152 :1381‬ﻣـﺎزاد ﺑـﺮ ﺗﺤـﺮﯾﻢ‬ ‫ﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﺮان از ﺗﺮورﯾﺴﻢ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ روﻧﺪ ﺻﻠﺢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺗﺠـﺎري اﯾـﺮان اﮐﺘﻔـﺎ ﻧﮑـﺮده و ﻃـﺮح‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺎي ﻓﺮاﮔﯿﺮ را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد ‪ .‬در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮح آﻣﺮﯾﮑـﺎ‪ ،‬ﻣﺘﺤـﺪان اروﭘـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺷـﺮﮐﺖ ﻫﺎﯾﺸـﺎن در اﯾـﺮان ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ‬ ‫ﮔﺬاري ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﻠﯿﻨﺘﻮن ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻃـﺮح اﻗـﺪام ﮐﻨـﺪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ ﻧﯿـﺰ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺜـﻞ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮐـﺮد ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫اﻇﻬﺎرات » ﻟﯿﻮﻧﻞ ژوﺳﭙﻦ « ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ » اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﺧـﻮد را ﺑـﺮ ﺟﻬـﺎن ﺗﺤﻤﯿـﻞ‬ ‫ﮐﻨﺪ «‪ )،‬ﺟﺮﺟﯿﺲ‪ (232 :1382‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺷﺮﮐﺘﻬﺎي اروﭘﺎﯾﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮﮐﺖ » ﺗﻮﺗﺎل ﻓﺮاﻧﺴﻪ « اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺎ را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬ ‫و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﯾﮑﺠﺎﻧﺒﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان ﻣﺒﺎدرت ورزد ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ روي ﮐﺎر آﻣﺪن ﺧﺎﺗﻤﯽ و اﻗﺪاﻣﺎت وي در ارﺳﺎل ﭘﯿﺎم ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﻰ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد رواﺑﻂ اﯾﺮان و اروﭘﺎ و ﺑﺎزﺳـﺎزي رواﺑـﻂ‬ ‫اﯾﺮان ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﻋﺮب ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮﮔﺰاري ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺮان ﮐﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ در اﯾﺮان‪ ،‬اﻣﯿـﺪ آﻣﺮﯾﮑـﺎ‬ ‫در اﻧﺰواي اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﺮدي ﮔﺮاﺋﯿﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﺣﻀﻮر ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ رﻫﺒﺮان و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﯾـﻪ ‪ 55 -‬ﮐﺸـﻮر ‪ -‬در اﺟـﻼس ﺳـﺮان‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻼﺷﻬﺎي ‪ 20‬ﺳﺎﻟﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﺰوي ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﺮان را زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺮد ‪ .‬ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﮐﻪ از ﯾﮑﺴﻮ ﺗﻐﯿﯿـﺮ‬ ‫روش ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ دوﻟﺘﻬﺎي ﻋﺮب در ﻧﺸﺴﺖ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﺣﺴﺎس ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ اﻋﺮاب از روﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ رﺳﯿﺪه ﺻﻠﺢ‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮد ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﺸﻮري ﮐﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ آﻧﺮا اﺻﻠﯽ ﺗـﺮﯾﻦ ﺣـﺎﻣﯽ ﺗﺮورﯾﺴـﻢ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ ﻣـﯽ ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ‪ 55‬ﮐﺸﻮر ﻋﻀﻮ ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑـﺮ اﻋﺘﺒـﺎر اﯾـﺮان ﺻـﺪ ﭼﻨـﺪان اﻓـﺰوده و ﺑـﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ﻫﺎﻟـﻪ اي از‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮ ﮔﺮد اﯾﺮان ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ)رﻣﻀﺎﻧﯽ‪ (118 – 117 :1380‬و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﺳﺮان ﻋﺮب ﺿﻤﻦ ﺑـﯽ اﺛـﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺎﻧﻮن داﻣﺎﺗﻮ‪ ،‬آﻣﺎدﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮي دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان اﻋﻼم ﮐﺮدﻧﺪ ‪) .‬رﻣﻀﺎﻧﯽ‪(121 :1380‬‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺗﺪاوم ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺗﻌـﺪﯾﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ اﯾـﺮان ﺑـﻪ ﻧﺎﭼـﺎر در ﺑﺮﺧـﯽ ﻋﺮﺻـﻪ ﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺪارا‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﻋﺎﻟﯽ » ﺷﻮراي اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ « ﮔﻔﺖ ‪ » :‬اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﺑـﺎ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان‬ ‫ﻣﺪارا و آﻧﺮا ﺗﺤﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑﻪ ﻫﺪف آن ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻘﺎء ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺟﺎزه ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان را ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﯿﺮون ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ « ‪) .‬ﺟﺮﺟﯿﺲ‪(235 :1382‬‬ ‫‪٧٧‬‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻗﺒﺎل اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در دوره ﺟﻮرج ﺑﻮش ﭘﺴﺮ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻮﯾﻨﯽ ﺷﺪ ‪ .‬ﺳﯿﺎﺳﺖ وي ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ دوﭼﯿﺰ ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﺣﺎدﺛﻪ ‪11‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 2001‬و دﯾﮕـﺮي ﻗـﺪرت ﯾـﺎﻓﺘﻦ ﻧﻮﻣﺤﺎﻓﻈـﻪ ﮐـﺎران در دوﻟـﺖ و‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺴﺘﻬﺎي ﮐﻠﯿﺪي دوﻟﺖ ﺟﻮرج ﺑﻮش ﭘﺴﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺣﻤﻼت ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ ‪11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ 2001‬ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوه اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮري ﮐﻪ ﻃﯽ دو دﻫﻪ ﻫﺪف ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﻤﻼت از ﺟﺎﻧـﺐ اﯾـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺳﻮي ﻧﻮﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎران ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎ آﻣﺎج ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎ و ﺣﻤـﻼت ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ‪ .‬در اﯾـﻦ ﻣﯿـﺎن‪،‬‬ ‫اﯾﺮان ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺗﺮورﯾﺴﻢ‪ ،‬دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﻼﺣﻬﺎي ﮐﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﻟﻘﺎﻋﺪه و ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺮاﺷﯽ در روﻧﺪ ﺻـﻠﺢ‬ ‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺟﺮج ﺑﻮش ﺑﺎ ﻗﺮار دادن اﯾﺮان در ﮐﻨﺎر ﻋﺮاق و ﮐﺮه ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان » ﻣﺤﻮر ﺷﺮارت «‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺸﺎر ﻫـﺎي ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﻪ اﯾﺮان اﻓﺰوده و ﻣﻮﺿﻮع دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻓﻦ آوري ﻫﺴﺘﻪ اي ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ آﻣﺮﯾﮑـﺎ ﺑـﺮاي ﺗﻐﯿﯿـﺮ در رﻓﺘـﺎر ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ‬ ‫اﯾﺮان ﺑﻮده و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﭼﻨـﯿﻦ ﺗﻠﻘـﯽ ﻣـﯽ ﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در ﺣـﺎل‬ ‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﻼﺣﻬﺎي ﮐﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻫﻢ زﻧﻨﺪه ﺻﻠﺢ و ﺛﺒﺎت ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻫﻤﻮاره‬ ‫ﺑﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺮاﺷﯽ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت در ﺻﺪد ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ؛ وﻟﯽ واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﻮد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎﺑﻮس ﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺸﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺎرﺟﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ ﻫﻤﻮاره اﯾﻦ ﮐﺸـﻮر ﻫﻤـﻮاره ﻫﻤـﻪ‬ ‫روﺷﻬﺎ و آزﻣﻮﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر اﯾﻦ اﻧﻘﻼب آزﻣﻮده اﺳﺖ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ در ﮐﺸـﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﻋـﺮاق‪،‬‬ ‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‪ ،‬ﺗﺮ ﮐﯿﻪ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﺠﺎد ﯾﮏ دﯾﻮار آﻫﻨﯿﻦ ﺑﻪ دور اﯾـﺮان و ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي از ﺻـﺪور اﻓﮑـﺎر‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﯿﺮه ﮐﺮدن رواﺑﻂ ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه را ﺗﻨﮓ ﺗـﺮ ﻧﻤﺎﯾـﺪ؛ وﻟـﯽ اﯾـﻦ در ﺣـﺎﻟﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫اﯾﺮان ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﺗﻼﺷﻬﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاي ﻣﻨﺰوي ﮐـﺮدن اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان را ﺑـﺎ ﻧﺎﮐـﺎﻣﯽ‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﭘﯿﺮوزي اﺋﺘﻼف ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻋﺮاق در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﭘﯿﺮوزي ﺣﻤﺎس در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪،‬‬ ‫راه ﯾﺎﻓﺘﻦ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر و ﭘﯿﺮوزي ﻫﺎي ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻬﺎر اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﮔﺮاﯾﯿﺪه اﺳﺖ و دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ارزﺷﻬﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖ‬ ‫ﺗﻨﺶ زداﯾﯽ و اﻋﺘﻤﺎدﺳﺎزي در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ داﺧﻠﯽ ﻧﻈﺎم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫـﺎي اﻋﻤـﺎل ﻓﺸـﺎر‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎزد ‪.‬‬ ‫‪ . 2 . 1‬ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺷﻮروي ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ‪ :‬در ﻣﻮرد ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﺮ ﻣﺴـﺎﺋﻞ راﻫﺒـﺮدي ﺷـﻮروي ﻧﯿـﺰ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ژﺋﻮﭘﻮﻟﻮﺗﯿﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان دﭼﺎر ﺗﺤﻮﻟﯽ اﺳﺎﺳـﯽ ﺷـﺪه و اﯾـﺮان ﮐـﻪ ﺑﻌﻨـﻮان ﺣـﺎﻓﻆ ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺴﺴﺘﻦ زﻧﺠﯿﺮه اﺳﺘﻌﻤﺎري آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ آن در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻬﺪﯾﺪي ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻣﺮﯾﮑـﺎ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﮔﺸﺖ ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴـﺘﯽ در ﺗﻌـﺎرض ﺑـﻮد؛ وﻟـﯽ ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﺣـﺎل اﯾـﺮان ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﺑـﺮاي‬ ‫‪٧٨‬‬

‫ﺷﻮروي‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از اﯾﺮان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮك ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪) .‬اﻃﺎﻋﺖ ‪ (71 - 70 :1375‬ﺳـﻘﻮط ﺷـﺎه و ﺗﻀـﻌﯿﻒ آﻣﺮﯾﮑـﺎ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺧﺮﺳﻨﺪى ﺷﻮروى ﺑﻮد؛ زﯾﺮاﺧﺮوج اﯾﺮان از ﭘﯿﻤﺎن ﺳﻨﺘﻮ‪ ،‬اﻧﺤﻼل دو ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮑﻰ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺑﻨﺪر ﺷـﺎه و ﮐﺒﮑـﺎن ﮐـﻪ‬ ‫ﺷﻮروى داﺋﻤﺎ ﺑﻪ وﺟﻮدﺷﺎن ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﮑﻮ ﻓﻀﺎى ﺑﯿﺸﺘﺮى ﺑﺮاى ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ﺧﻠﯿﺞ ﻓـﺎرس ﻣـﻰداد ‪ .‬ﺧـﺮوج اﯾـﺮان از ﺣـﻮزه‬ ‫ﻧﻔﻮذ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻬﻤـﻰ ﺑـﺮاي ﺷـﻮروي ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﻧﻤـﻰﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﻣﺴـﮑﻮ را ﺧﻮﺷـﺤﺎل ﻧﺴـﺎزد ‪) .‬ﮐـﺎررداﻧﮑﻮس ‪ (238 :1368‬ﻟـﺬا‬ ‫زﻣﺎﻣﺪاران ﺷﻮروي ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ در اﯾﺮان و ﭘﯿﺮوزي ﻧﻈـﺎم ﺟﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﺷﮑﺴـﺖ اﺳـﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ رﻗﯿـﺐ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬از اﯾﻨﺮو وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫در اواﺧﺮ رژﯾﻢ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺷﻮروى ﺗﺤﻮﻻت اﯾﺮان را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﺤـﺖ ﻧﻈـﺮ داﺷـﺘﻪ و از ﻣﺪاﺧﻠـﻪ ﻧﻈـﺎﻣﻰ آﻣﺮﯾﮑـﺎ در اﯾـﺮان‬ ‫ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮژﻧﻒ در اﯾﻦ ﺑﺎره اﻋﻼم ﮐﺮد‪» :‬ﺑﺎﯾﺪ روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﻈﺎﻣﯽ در اﻣﻮر داﺧﻠﯽ اﯾـﺮان ﮐـﻪ در‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺗﻌﺮﺿﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﻨﯿﺘﯽ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪ ).‬ﮐـﻮﻻﯾﯽ‪ (200 : 1377‬آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﻌﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﮑﻮت ﺧﻮد ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧـﻪ ﻋﻤـﻞ ﻧﻤﺎﯾـﺪ ‪ .‬در اﯾـﻦ راﺳـﺘﺎ ﻣﺴـﺌﻮﻻن ﺷـﻮروي از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮژﻧﻒ‪ ،‬ﭘﺲ از درك ﻋﻼﺋﻢ ﺣﺘﻤﯽ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ رژﯾﻢ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﺧﻮد را درﺑﺎره اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان اﻋـﻼم داﺷـﺘﻪ و از اﯾـﻦ‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﻬﺮه ﺟﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ آﻏﺎز اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ داﺧﻠﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﮐﻨﺘﺮل ﺷـﺪﯾﺪ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﻣﻨﯿﺘـﯽ‬ ‫ﺷﻮروي‪ ،‬ﻓﮑﺮ اﻧﻘﻼﺑﯽ از دﯾﻮارﻫﺎي آﻫﻨﯿﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﺮ ﺟﻤﻬﻮرﯾﻬـﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻧﺸـﯿﻦ اﺗﺤـﺎد ﺷـﻮروي ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷـﺖ ‪) .‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿـﺎن‬ ‫‪ (271 :1382‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ‪ -‬ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺻﺒﻐﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﺘﯽ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻮروي ﮔﺮاﯾﺶ داﺷﺘﻨﺪ ‪ -‬ﻧﻔﻮذ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر را ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻮد ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﯿﺎﺳـﺖ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮارى رواﺑﻂ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎ اﯾﺮان اﺳﻼﻣﻰ را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻫﺮاس داﺷﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺗـﺮس و‬ ‫وﺣﺸﺖ ﺑﺮژﻧﻒ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ او دﯾﺪه ﺑﻮد اﻣـﺎم ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬـﺎ ﻣـﺮدم ﻣﺴﺘﻀـﻌﻒ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ در اﯾـﺮان‬ ‫ﻗﻮﯾﺘﺮﯾﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ را ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻧﻔﻮذ آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔـﺮ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ‬ ‫دﯾﮕﺮي در ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺷﻮروي ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮروي ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐـﺮد ‪ .‬ﻟـﺬا ﺷـﻮروي از ﻫﻤـﺎن اﺑﺘـﺪا‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺮس را داﺷﺘﻪ و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اوﻟﯿﻦ ﻗﺪم ﺷﻮروي در ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺻـﺪور اﻧﻘـﻼب در ﻣﯿـﺎن ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﺗﺤـﺖ ﻧﻔـﻮذ‪ ،‬اﺷـﻐﺎل‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻮد ‪ .‬ﻋﻠﺖ ورود روﺳﻬﺎ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮژﻧﻒ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ‪ » :‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ در‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺧﻮد ﯾﮏ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ دﯾﮕﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ «‪) .‬ﻫﻮﺑﺮ‪ (77 : 1370‬اﯾﺮان ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ اﺗﺨـﺎذ ﺳﯿﺎﺳـﺖ » ﻧـﻪ ﺷـﺮﻗﯽ ﻧـﻪ‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ «‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﺎ ﺷﻮروي و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ اﻓﻐﺎﻧﯽ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻋﻠﯽ رﻏﻢ اﯾﺠﺎد ﻣﺸﮑﻼت ﻓﻮق ﺑﺮاي ﺷـﻮروي‬ ‫از ﺳﻮي اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻘﺎﺑﻞ اﯾﺮان ﺑﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺧﺮوج اﯾﺮان از ﺣﻮزه ﻧﻔﻮذ ﻏﺮب درﺻﺪد ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑـﺎ اﻧﻘـﻼب‬

‫‪٧٩‬‬

‫ﺑﺮﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻌﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺰب ﺗﻮده در اﯾـﺮان‪ ،‬ﺳـﻤﺖ و ﺳـﻮي ﻗـﺪرت ﺣـﺎﮐﻢ را ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ ﺧـﻮد ﺗﻐﯿﯿـﺮ دﻫﻨـﺪ ﺗـﺎ در‬ ‫درازﻣﺪت ﻧﯿﺰ ﻗﺪرت در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻫﺎي وﻓﺎدار ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪) .‬اردﺳﺘﺎﻧﯽ ‪(70 :1378‬‬ ‫آﻧﻬﺎ در اﯾﻦ دوره ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ ﻓﻌﺎل در ﺟﻨﮓ اﯾﺮان و ﻋﺮاق‪ ،‬ﺳـﻌﯽ داﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺿـﻤﻦ ﺣﻔـﻆ ﻋـﺮاق در‬ ‫ﻣﺪار ﺣﯿﺎت ﺷﻮروي‪ ،‬اﯾﺮان را ﻧﯿﺰ ﺟﺬب ﮐﺮده و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺧﺼـﻮﻣﺖ‬ ‫اﯾﺮان و آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺧﺬ اﻣﺘﯿﺎزات ﺳﯿﺎﺳﯽ – اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻣﻮاﺿﻊ اﯾﺮان را در ﻣﻮرد ﻧﻬﻀـﺖ ﻣـﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ ﻣﺴـﮑﻮ‬ ‫ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ).‬درودﯾﺎن ‪(58 :1378‬‬ ‫در ﻓﻮرﯾﻪ ‪ 1983‬ﺑﺎ دﺳﺘﮕﯿﺮى ﺳﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده در اﯾﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﯿﺎﻧﻮرى رﻫﺒﺮ ﺣﺰب و ﻣﻨﻊ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ اﺗﻬـﺎم ﺑﺮاﻧـﺪازى‪،‬‬ ‫رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﺷﻮروى ﺑﻪ ﺳﺮدى ﮔﺮاﯾﯿﺪ و ﻫﯿﺠﺪه دﭘﯿﻠﻤﺎت ﺷﻮروى از اﯾﺮان اﺧﺮاج ﺷﺪﻧﺪ‪ ).‬ﮐﺪى و ﮔﺎزﯾﻮروﺳـﮑﻰ ‪- 76 :1379‬‬ ‫‪ (77‬از ﺳﻮى دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزىﻫﺎى اﯾﺮان در ﺟﻨﮓ در ﺳﺎل ‪ 1982‬ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺧـﺎرﺟﻰ ﺷـﻮروى و ﺣﻤﺎﯾـﺖ آﺷـﮑﺎر از‬ ‫ﻋﺮاق ﮔﺮدﯾﺪ‪ ).‬ﺳﺘﻮده‪(164 :1380‬‬ ‫در اواﺧﺮ اﯾﻦ دﻫﻪ » ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮروي ﮐﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾـﺮان و‬ ‫اﻟﻬﺎم از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ «‪) .‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪ (274 :1382‬ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺟﻨـﮓ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻋﺎﻣـﻞ ﻣﻬﻤـﯽ در‬ ‫ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ اﻗﺘﺼﺎد ﺷﻮروي و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ اﯾﻦ رژﯾﻢ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ روﺳﻬﺎ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺳﻪ ﯾﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﭼﻬﺎر ﻫﻔﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻃﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺸﯿﺪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘـﺮل درﺧﻮاﻫـﺪ آﻣـﺪ ‪ .‬اﻣـﺎ در ﻋﻤـﻞ اﯾـﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ ده ﺳﺎل ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪ و اﻗﺘﺼﺎد ﺷﻮروي را ﺑﻪ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺷﻮروي ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻗﻤﺎر ﻣﺘﻌﺪد ﺧﻮد را اداره ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮرﺑﺎﭼﻒ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﺑﺎ اﺗﺨـﺎذ‬ ‫دو ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭘﺮﺳﺘﺮوﯾﮑﺎ و ﮔﻼﺳﻨﻮﺳﺖ‪ -‬ﺑﺎزﺳﺎزي اﻗﺘﺼﺎدي و اﯾﺠـﺎد ﻓﻀـﺎي ﺑـﺎز ﺳﯿﺎﺳـﯽ ‪ ، -‬ﺗﺤـﻮﻻﺗﯽ در روﺳـﯿﻪ و ﮐﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺗﺤﺖ اﻗﻤﺎر ﺷﻮروي اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﮔﻮرﺑﺎﭼﻒ ﺑﺎ ﺗﻔﮑﺮات ﺟﺪﯾـﺪ در ﻋﺮﺻـﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺖ داﺧﻠـﻰ و ﺧـﺎرﺟﻰ و ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﺑـﺮ‬ ‫ﺟﻬﺖﮔﯿﺮى ﺻﻠﺢآﻣﯿﺰ و ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺎزه در زﻣﯿﻨﻪ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻓﻀﺎى ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ را ﺑﺮاى ﺗﻮﺳـﻌﻪ رواﺑـﻂ اﯾـﺮان و ﺷـﻮروى ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﮐﺮد ‪ .‬وي اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮات ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ اﮐﺜﺮﯾـﺖ ﻣﻠﺘﻬـﺎ ﺑـﺮاي ﺗﻔﮑـﺮ و ﺗﺼـﻤﯿﻢ ﮔﯿـﺮي‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ‪) .‬ﮐﺪى و ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﻰ ‪ (66 :1379‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﮔﻮرﺑﺎﭼﻒ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاى ﻣﺒﻨـﻰ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺮوج ارﺗﺶ ﺳﺮخ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن وﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺑﺮﻗﺮارى اﻣﻨﯿﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺧﺮوج ﻧﯿﺮوﻫـﺎى ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ از ﺧﻠـﯿﺞ ﻓـﺎرس‪،‬‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﺜﺒﺘﯽ ﺑﺮ رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﺷﻮروى ﮔﺬارده و زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﺗﻮﺳﻌﻪ رواﺑﻂ دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ﮔﺮدﯾﺪ ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫از اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ارﺳﺎل ﭘﯿﺎم ﺑﻪ ﮔﻮرﺑﺎﭼﻒ ﺿﻤﻦ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺳـﻼم ﺑـﺮاي ﭘـﺮ ﮐـﺮدن ﺧـﻼء اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ در ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﺷﻮروي‪ ،‬ﺑﻪ وي ﻫﺸﺪار داد ﮐﻪ در ﻓﺮاﯾﻨﺪ » ﭘﺮوﺳﺘﺎرﯾﮑﺎ « ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﻪ ﺑﺎﺗﻼق ﻏـﺮب ﮔﺮﻓﺘـﺎر ﻧﺸـﻮﯾﺪ‪) .‬رﺿـﺎﯾﯽ ﭼﺮاﺗـﯽ ‪:1383‬‬ ‫‪(163‬‬ ‫‪٨٠‬‬

‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن در ژوﺋﻦ ‪ 1989‬ﻫﺎﺷﻤﯽ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﯽ از ﻣﺴﮑﻮ دﯾﺪار ﮐﺮد و ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺎم ﻋﻤـﺪه در ﺑﺮﻗـﺮاري ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت دو ﺟﺎﻧﺒـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﻣﺤﮑﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دﯾﺪار‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺗﺴﻠﯿﺤﺎﺗﯽ ﻣﯿﺎن ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻪ اﻣﻀﺎ رﺳﯿﺪ و ﻣﺴﮑﻮ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﺧـﻮد‬ ‫را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻇﺮﻓﯿﺖ دﻓﺎﻋﯽ اﯾﺮان اﻋﻼم ﮐﺮد‪) .‬ﻓﻮﻟﺮ‪ 212 : 1377‬ـ ‪(213‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﺷﻮروى و از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻦ ﺧﺼﯿﺼﻪ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻰ و ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮى آن‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﺮاى ﮔﺴﺘﺮش رواﺑـﻂ اﯾـﺮان ﺑـﺎ ﺑﻠـﻮك‬ ‫ﺷﺮق ﺳﺎﺑﻖ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﯾﺪ و اﯾﺮان ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ رواﺑﻂ ﺧـﻮد ﺑـﺎ روﺳـﯿﻪ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ؛ ﺑﻠﮑـﻪ رواﺑـﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ و اﻗﺘﺼـﺎدى ﺧـﻮد ﺑـﺎ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎى ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼل ﯾﺎﻓﺘﻪ آﺳﯿﺎى ﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻣﺎوراى ﻗﻔﻘﺎز را ﻧﯿﺰ ﮔﺴﺘﺮش داد‪ ).‬ﻣﺤﺴﻨﯿﻦ ‪(184 – 165 :1374‬‬ ‫در اﯾﻦ دوره ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻃﺮﻓﯿﻦ‪ ،‬زﻣﺎﻣﺪاران روﺳـﯿﻪ ﻫﻤـﻮاره از ﻧﻔـﻮذ ﮐﺸـﻮرﻫﺎي ﺧـﺎرﺟﯽ از ﺟﻤﻠـﻪ اﯾـﺮان در‬ ‫آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و ﻗﻔﻘﺎز ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻌﻤﻞ آورده و ﺧﻮد را در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺘﻌﻬﺪ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﺗﻌﻬـﺪ‬ ‫ﺧﻮد در ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي اﺳﺘﻘﻼل ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﺪرت ﯾـﺎﺑﯽ‬ ‫ﻣﺠﺪد در ﺑﺮاﺑﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻧﺸﺎن دادن اﺳﺘﻘﻼل ﻗﺪرﺗﺸـﺎن در ﺳـﻄﺢ ﺟﻬـﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﺑﺮﻗـﺮاري رواﺑـﻂ ﻣﺜﺒـﺖ ﺑـﺎ اﯾـﺮان ﮔﺎﻣﻬـﺎي ﺑﺴـﯿﺎري‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬ ‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﯿﻦ دو ﮐﺸﻮر رواﺑﻂ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮده و ﻓﺪراﺳﯿﻮن روﺳـﯿﻪ اﮐﻨـﻮن ﺑـﺮاي ﭘﯿﺸـﺒﺮد اﻫـﺪاف ﺟﻬـﺎﻧﯽ ﺧـﻮد از دو‬ ‫ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ :‬از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺳﻌﯽ دارد ﺟﺎي ﭘﺎﯾﯽ در ﻧﻬﺎدﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ در ﺻﺪد اﺳـﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از ﻫﻤﮑﺎري دوﻟﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ و اﯾﺮان و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ اداﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﮔﺮاﯾﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ روسﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد‪ ،‬در ﺻﺪد ﺑﻬﺒﻮد رواﺑﻂ ﺗﺠﺎرى ﺧﻮد ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺛﺒﺎت‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬دﻓﺎع از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﯿﺎﺗﻰ روﺳﯿﻪ و ﻣﺘﺤﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا زﻣﯿﻨﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﺜﺒـﺖ ﻃـﺮﻓﯿﻦ ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷـﺪه و ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﻰ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ در ﺻﺪد اﺳﺖ ﺗﺎ از ﻫﻤﮑﺎرىﻫﺎى روﺳﯿﻪ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻗﺮارى ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﯿـﺖ ﻣﻨﻄﻘـﻪ و اﯾﺠـﺎد ﻧـﻮﻋﻰ ﺗـﻮازن در‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪاى اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ از رواﺑﻂ دو ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان » اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ « ﯾﺎد ﻣـﻰﺷـﻮد؛ زﯾـﺮا ﻋﻠـﻰرﻏـﻢ‬ ‫وﺟﻮد اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﯿﺎن دو ﮐﺸﻮر‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺪم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺎﺗﻮ ﺑﻪ ﺷﺮق‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺻﻠﺢ و ﺛﺒﺎت در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮى از ﻧﻔـﻮذ‬ ‫ﻗﺪرتﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ و ﺳﻠﻄﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ و ﭼﻨﺪ ﻣﻠﯿﺘﻰ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬داراى اﺷﺘﺮاك ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ‪ ) .‬ﺷـﯿﺮ‬ ‫ﻏﻼﻣﻰ ‪ 151 : 1379‬ـ ‪(152‬‬ ‫‪ . 2‬ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﻟﺘﻬﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ -‬اﻋـﻢ از دوﻟﺘﻬـﺎي‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﺣﺘﯽ دوﻟﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ‪ -‬از اﯾﻦ ﺗﺤﻮل و رﺧﺪاد ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﮑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ و ﺣﺘﯽ‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﻮﻇﻬﻮر ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﯽ اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻫﺮ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮي ﻧﮕﺮان اﺛﺮات اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد و آﯾﻨﺪه ﺛﺒﺎت ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﯿﺶ از ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰ‬ ‫‪٨١‬‬

‫ﺑﻪ دوام ﺧﻮد ﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮدﻣﯽ و رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪه و ﺣﺘﯽ ﺧﻄﺮﻧـﺎك ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﺑـﺪﯾﻦ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ داراي ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺻﻞ ﺛﺎﺑـﺖ و‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ و اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد در وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﻟﺘﻬﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺎ ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﮐﯿﻨﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮده و ﺗﻼش زﯾﺎدي در ﻧﺎﮐﺎم ﮔﺬاﺷـﺘﻦ آن‬ ‫و ﺣﺘﯽ ﺗﺰﻟﺰل و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن ﺑﻪ ﺧﺮج دادﻧﺪ و در ﮐﻨﺎر آﻣﺮﯾﮑـﺎ درﺻـﺪد ﻣﻬـﺎر اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ و ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺎﻧﻮن ﺣﺮﮐﺖ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺮ آﻣﺪه و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺤﻤﯿـﻞ ﻓﺸـﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑـﺮ اﯾـﺮان ﻫﻤﭽـﻮن ﺗﺠﺰﯾـﻪ ﻃﻠﺒـﯽ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻗﻮﻣﯿﺘﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻢ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺗﺴﻠﯿﺤﺎﺗﯽ‪ ،‬ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺟﻨﮓ رواﻧﯽ‪ ،‬ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺑﺤﺮان ﻫﺴﺘﻪ اي‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ‪ ...‬از ﺟﻤﻠـﻪ اﺑﺰارﻫـﺎﯾﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾـﺖ ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ و ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ از آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان » ﺳﺮﻋﻘﻞ آوردن دوﻟﺘﻤﺮدان اﯾﺮان و‬ ‫رام ﮐﺮدن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ « ﯾﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪(1385 / 10 / 19 :‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﻮروي و ﮔﺮاﯾﺶ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﮏ ﻗﻄﺒﯽ ﮐﺮدن ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ در ﻗﯿـﺎس ﺑـﺎ دوران ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﻧﻈـﺎم دو ﻗﻄﺒـﯽ‪،‬‬ ‫ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ واﺣﺪ دﻧﯿﺎي ﻏﺮب در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﯾﺮان دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل ﮔﺮدﯾﺪ و اروﭘﺎي ﻣﺘﺤـﺪ راه ﺧـﻮد را در ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣـﻮارد‬ ‫ازﺟﻤﻠﻪ در ﭘﺬﯾﺮش واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺟﺪا ﮐﺮده و ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان در ﻗﺎﻟـﺐ ﮔﻔﺘﮕـﻮي اﻧﺘﻘـﺎدي ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻫﻤﮑﺎري ﺗﺠﺎري ﭘﯿﺸﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ وﻟﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﮐﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻓﮑـﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ و اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻫﻤﭽﻨـﺎن در ﻣﯿـﺎن‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص از ﻧﻈﺮ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ارزشﻫـﺎ و اﺻـﻮل اﺳـﻼﻣﯽ وﺣـﺪت ﻧﻈـﺮ‬ ‫وﺟﻮد دارد ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاي دوﻟﺘﻬﺎي ﺑﻠﻮك ﺷﺮق ﻧﯿﺰ دو ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ‪ :‬اوﻟﯿﻦ ﻣﺸﮑﻞ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻪﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﻧﮕﯿـﺰهﻫـﺎ و‬ ‫ارزشﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ آﻧﺠﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﯿﻪ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻤﻮده و ﭼﺮاﯾﯽ و ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ آن را ﺗﻮﺟﯿـﻪ ﮐـﺮد ؟ ﻣﺸـﮑﻞ‬ ‫ﺑﻌﺪي اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪاي ﮐﻪ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رژﯾﻢ ﺷﺎه داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒـﯽ رواﺑـﻂ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ رژﯾـﻢ ﺟﺪﯾـﺪ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ؟ )ﻣﺤﻤﺪي ‪(504 :1385‬‬ ‫در ﻣﻮرد دوﻟﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ دوﻟﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب و ﺑﻪ وﯾـﮋه‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ داﺷﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﺮ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺗﺤـﻮل اﯾـﺮان‪ ،‬ﺑـﺮ آﯾﻨـﺪه ﺧـﻮد‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻨﻔﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ آن دوﻟﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﻓﻮري اﯾـﻦ دوﻟﺘﻬـﺎ را ﻧﯿـﺰ‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻫﺮ ﻗﺪر اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ ﺑـﻪ اﯾـﺮان ﻧﺰدﯾـﮏ ﺗـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺧﻄـﺮ‬ ‫‪٨٢‬‬

‫ﺻﺪور اﻧﻘﻼب و ﻧﻔﻮذ آن را در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﺨﺖ ﺗﺮي اﺗﺨﺎذ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ‬ ‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻗﺪر ﮐﻪ دوﻟﺘﻬﺎﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮرﯾﻪ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺮي از ﻏﺮب در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺮي را ﺑﺎ‬ ‫اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺗﺨﺎذ ﮐﺮدﻧﺪ ‪) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪(505 – 504 :1385‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي‬ ‫‪٨٣‬‬

‫اﻧﻘﻼب در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﺎص‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه ﻧﺎدر و ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ در ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي دﻧﯿﺎي ﺟﺪﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روﯾﺪاد ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ .‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺎﺳﺎ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺑﺎﻟﺨﺼـﻮص‬

‫اﻧﻘﻼب ﺑﺰرگ در ﭼﺎﻟﺶ و ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻫﮋﻣﻮن در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧـﺪ؛ ﺑـﺪان ﺧـﺎﻃﺮ ﮐـﻪ ﺟﻨﺒـﻪ ﺗﻌـﺎرض‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﻫﮋﻣﻮﻧﯿﮏ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬در ﺣﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫در ﻋﺮﺻﻪ ﻧﻈﺮي ﺑﯿﻦ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﻬﺎر زﻣﯿﻨﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻋﻠﻞ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧـﺎرﺟﯽ‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎي ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺖ ﻫﺎ در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗـﺎﺛﯿﺮات ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫـﺎي ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠـﯽ و اﻟﺰاﻣـﺎت‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ﺗﺤﻮﻻت درون ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ‪.‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧـﺎرﺟﯽ دوﻟـﺖ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻫﺎي ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺘﻬﺎ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ رژﯾﻢ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬درﺻﺪد ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑـﺮ ﻧﻈـﺎم ﺑـﯿﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻠﺒﻮده اﯾﻢ ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ در ﺧﺼﻮص رژﯾﻢ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ رژﯾﻢ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﺎوت در روﺷﻬﺎ و اﻫﺪاف‪ ،‬در‬

‫ﺻﺪد ﮔﺴﺘﺮش اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮآﻣﺪه و ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤـﺪه اي از‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﺟﺮا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨـﯿﻦ اﻣـﺮي را ﺣـﻖ ﺧـﻮﯾﺶ ﻗﻠﻤـﺪاد ﮐـﺮده؛ ﺑﻠﮑـﻪ وﺟـﻮد‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را در راه ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻨﯿﻦ اﻫﺪاﻓﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻫﻤﻮاره در ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد و ﮔﺴﺘﺮش ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ در ﻧﻈﺎم رواﺑـﻂ ﺑـﯿﻦ دوﻟـﺖ ﻫـﺎ و ﺣﺘـﯽ درون ﺳﯿﺴـﺘﻢ‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻤﻮاره ﺗﻼش ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آورﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ را اﯾﺠﺎد و ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬ﻟﺬا در ﻋﺮﺻـﻪ ﺑـﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ ﻗـﺪرﺗﻬﺎي‬

‫ﻃﺮﻓﺪار وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ در ﺻﺪد ﺑﺮﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﺗﺎ از ﮔﺴﺘﺮش اﻧﻘﻼب ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورده و در‬

‫ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﺣﺘﯽ رژﯾﻢ اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﻧﯿﺰ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺎرب ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ وﺟﻮد ﺿـﺪ‬

‫اﻧﻘﻼب ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﯾﺪه ﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ در ﮐﺸﻮر اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ از ﺑﯿﻦ ﻧﺮﻓﺘـﻪ و‬

‫در ﻋﻤﻠﮑﺮد آن اﺧﻼﻟﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﮕﺮدﯾﺪه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺿﺪ اﻧﻘﻼب ﻧﯿﺰ در دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮي دوم در وﺿﻌﯿﺖ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠـﻞ‪ ،‬ﺟﺰﯾـﺮهاي ﮐـﺎﻣﻼ آرام و‬

‫اﻣﻦ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ اﯾﺮان را در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐـﻪ اﮐﺜـﺮ ﺑﺮآوردﻫـﺎ از ﺗـﻮان‬

‫ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﺮان در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﯽ ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﺪ ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ وﺟﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻫﺮﮔﺰ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻤﯽرﻓﺖ ﮐﻪ ﭼﻨـﯿﻦ دوﻟﺘـﯽ ﮐـﻪ‬

‫در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﻗﻄﺐ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻮده و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻫﺮ دو را ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ و در ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺑﻪ زاﻧﻮ درآﯾﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﻋﻤﻼ ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﯾﻰ را در ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﺪرتﻫﺎى ﺣـﺎﻣﻰ‬

‫ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎﯾﯽ را در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در ﻋﺮﺻـﻪ‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻰ ﺗﻼش ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻠـﻞ ﻣﺤـﺮوم و‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺟﻬﺎن ﺳﻮم را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﺴـﺘﺮش اﻟﮕـﻮي اﻧﻘـﻼب‬

‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﻬـﺎن ﺷـﻤﻮل اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب‪ ،‬اﻫـﺪاﻓﯽ ﻫﻤﭽـﻮن اﺣﯿـﺎي ﻫﻮﯾـﺖ‬

‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ را در راس ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎي ﺧـﻮد ﻗـﺮار داده و در اﯾـﻦ‬ ‫روﻧﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ اﺣﯿﺎء اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ ﺟﺎﻣﻊ و ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﻪ ﺷـﺮﻗﯽ ‪ -‬ﻧـﻪ ﻏﺮﺑـﯽ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻧﻔـﯽ‬

‫ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ و اراﺋﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راه ﺳﻮم‪ ،‬ﻃﻼﯾﻪ دار راه ﺟﺪﯾﺪي ﺷﺪ ﮐﻪ ﺿـﻤﻦ ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺳـﺎﯾﺮ‬ ‫‪٨٤‬‬

‫دوﻟﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ را دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﻮده و از اﯾﻦ رو اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﻘﻼﺑﯽ اﯾﺮان‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺗﻼﻓﯽ ﺟﻮﯾﺎﻧﻪ ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺖ‬

‫ﻫﺎ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ و ﭘﺲ از ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ اﺳﺘﺮاﺗﮋى ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ‬

‫آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻈﺎم ﻧﻮﭘﺎي ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ اﯾﺮان در راس ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﻫـﺎي ﻗـﺪرﺗﻬﺎي ﺑـﺰرگ و ﺳـﺎﯾﺮ دوﻟـﺖ ﻫـﺎي ﺿـﺪ‬

‫اﻧﻘﻼﺑﯽ اﯾﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ و ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺮه‬

‫ﮔﯿﺮي از راﻫﺒﺮدﻫﺎ و روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده و دﺳـﺖ ﺑـﻪ اﻗـﺪاﻣﺎﺗﯽ زدﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮﯾﻦ آﻧﻬـﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ‪ :‬اﯾﺠـﺎد‬

‫اﺧﺘﻼف وﺗﻔﺮﻗﻪ و داﻣﻦ زدن ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ و دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺪارك ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺟﻨﮓ رواﻧﯽ و ﺣﻤﻼت ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺟﻮ رﻋﺐ وﺗﺮس واﺣﺴﺎس ﻧﺎ اﻣﻨﯽ از اﯾﺮان در دل ﺣﮑﺎم وﺳﺮان ﮐﺸـﻮر ﻫـﺎي ﻧﻔﺘـﯽ ﺣﺎﺷـﯿﻪ ﺟﻨـﻮﺑﯽ ﺧﻠـﯿﺞ ﻓـﺎرس‪،‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﻬﺎر و ﺗﺤﺮﯾﻤﻬﺎي ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‪ ،‬اﺗﻬﺎم ﺣﻤﺎﯾـﺖ از ﺗﺮورﯾﺴـﻢ‪ ،‬ﻣﺤـﻮر‬ ‫ﺷﺮارت‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺑﺤﺮان ﻫﺴﺘﻪ اي و ‪. ...‬‬

‫ﻣﻮارد ﻓﻮق از ﺟﻤﻠﻪ اﺑﺰارﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻣﻬﺎر اﻧﻘﻼب و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻣﻄﺮح‬

‫ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻟﮕﻮ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑـﻪ‬

‫ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺿﺪ اﻧﻘﻼب در دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره اﯾﺮان ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ اﺗﺨـﺎذ ﺳﯿﺎﺳـﺖ‬

‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬در ﺻﺪد ﺣﻔﻆ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي آرﻣﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ و ﯾﺎ ﻋﺪم راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻫﻤﭽﻨـﺎن آﻧﻬـﺎ از آرﻣﺎﻧﻬـﺎي اﻧﻘـﻼب‬

‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺗﺎﺛﯿﺮات آن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺟﻬﺎن واﻫﻤﻪ داﺷﺘﻪ و در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﻓﮑﺎر آرﻣﺎﻧﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان وﺣـﺪت‬ ‫ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در ﻋﯿﻦ ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻣﻠـﯽ و ﻫﻮﺷـﯿﺎري‬

‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺪﯾﺪات‪ ،‬اﻓﮑﺎر آرﻣﺎﻧﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﻧﺴﭙﺎرﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪:‬‬ ‫‪٨٥‬‬

‫‪ .1‬اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ اﻣﯿﺮ ﻋﻠﯽ و آرزو ﻗﻠﯽ ﭘﻮر‪ ،‬ﺑﺮآورد اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان؛ اﻧﺘﺸـﺎرات ﻣﻮﺳﺴـﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت و‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﯽ اﺑﺮار ﻣﻌﺎﺻﺮ‪. 1381 ،‬‬

‫‪ .2‬اردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺟﻨﮓ اﯾﺮان و ﻋﺮاق؛ رورﯾﺎروﯾﯽ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ دوره ﻋﺎﻟﯽ ﺟﻨﮓ ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳـﺪاران اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان‪،‬‬ ‫‪1378‬‬

‫‪ .3‬اﻃﺎﻋﺖ ﺟﻮاد‪ » ،‬ﺟﺎذﺑﻪ ﻫﺎي ژﺋﻮﭘﻮﻟﻮﺗﯿﮏ اﯾﺮان‪ ،‬رﻓﺘﺎر روﺳﯿﻪ ﺗﺰاري و اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي«‪ ،‬ﻓﺼـﻠﻨﺎﻣﻪ ‪ 15‬ﺧـﺮداد‪ ،‬ﺷـﻤﺎره ‪،24‬‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1375‬‬

‫‪ .4‬ﺑﺸﻮر ﻣﻌﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ در ﺳﻤﯿﻨﺎر »اﻟﺪوراﻟﺼﻬﯿﻮ اﻵﻣﺮﯾﮑﯽ ﻓـﯽ اﻋﺎﻗـﮥ اﻟﻌﻼﻗـﺎت اﻻﯾﺮاﻧﯿـﮥ اﻟﻌﺮﺑﯿـﮥ« ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ ‪ ، 85 /7 /19‬ﺑﯿـﺮوت‪،‬‬ ‫راﯾﺰﻧﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻟﺒﻨﺎن ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺗﻬﺎﻣﯽ ﺳﯿﺪﻣﺠﺘﺒﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻗﺒﺎل اﯾﺮان ﻃﯽ دوره ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد و ﺗﺎرﯾﺦ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ‪1380 ،‬‬ ‫‪ .6‬ﺛﻘﻔﯽ ﺧﺪﯾﺠﻪ‪ ،‬داﯾﺮه اﻟﻤﻌﺎرف اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ؛ اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻮره ﻣﻬﺮ ‪1383 ،‬‬

‫‪ .7‬ﺟﺮﺟﯿﺲ ﻓﻮازي‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﻤﺎل ﺳﺮورﯾﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ‪1382 ،‬‬

‫‪ .8‬ﺣﻨﻔﯽ ﺣﺴﻦ‪ » ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺎل دوم ‪,‬ﺷﻤﺎره اول ﺑﻬﺎر ‪ 1376‬ﺷـﻤﺎره‬ ‫ﭘﯿﺎﭘﻰ ‪3‬‬

‫‪ .9‬رﺿﺎﯾﯽ ﭼﺮاﺗﯽ داود‪ ،‬ﭘﯿﺎم ﺟﺎوﯾﺪ ) ﭘﯿﺎم اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﮔﻮرﺑﺎﭼﻒ (‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،51‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1383‬‬ ‫‪ .10‬رﻣﻀﺎﻧﯽ روح اﷲ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﻃﯿﺐ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪1380 ،‬‬

‫‪ .11‬روره اﻟﯿﻮﯾﻪ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺧﺮم ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎور ؛ ﻧﺸﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺳﺤﺮ‪1995 ،‬‬

‫‪ .12‬ﺳﺘﻮده ﻣﺤﻤﺪ‪ » ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻰ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ اﯾﺮان و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳـﻰ‪ ،‬ﺷـﻤﺎره ‪ ،16‬زﻣﺴـﺘﺎن‬ ‫‪1380‬‬

‫‪ .13‬اﻟﺴﯿﺪ رﺿﻮان‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﮐﺸﺎﮐﺶ ﻫﻮﯾﺖ و ﺗﺠﺪد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﯿﺪ ﻣﺮادي‪ ،‬ﺗﻬﺮان ؛ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳـﻼم و اﯾـﺮان‪،‬‬ ‫‪1383‬‬

‫‪ .14‬ﺷﯿﺮ ﻏﻼﻣﻰ ﺧﻠﯿﻞ‪» ،‬ﺑﺮرﺳﻰ اﻣﮑﺎن اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و روﺳﯿﻪ«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﻰ‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره‪ ، 3‬ﺑﻬﺎر ‪1379‬‬ ‫‪ .15‬ﺻﺪري اﻓﺸﺎر ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوزي‪ ،‬ﺗﻬﺮان ؛ ﻧﺸﺮﮐﻠﻤﻪ ‪1375 ،‬‬ ‫‪ .16‬ﻃﻠﻮﻋﯽ ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ؛ ‪1372‬‬

‫‪ .17‬ﻏﻀﻨﻔﺮي ﮐﺎﻣﺮان‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺑﺮاﻧﺪازي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮ ﮐﯿﺎ‪1380 ،‬‬

‫‪ .18‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮ آﺷﯿﺎن‪1382 ،‬‬

‫‪ .19‬ﻓﻮﻟﺮ ﮔﺮاﻫﺎم‪ ،‬ﻗﺒﻠﻪ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿﮏ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﺨﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ‪1377 ،‬‬

‫‪ .20‬ﮐﺎررداﻧﮑﻮس ﻫﻠﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺻﻠﺢ ﻧﻪ ﺟﻨﮓ‪ :‬اﻣﭙﺮاﺗﻮرى ﺟﺪﯾﺪ ﺷﻮروى ﯾﺎ ﺣﺴﻦ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗـﻨﺶ زداﯾـﻰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿـﺎ ﻫﻮﺷـﻨﮓ‬ ‫ﻣﻬﺪوى‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮاﻟﺒﺮز‪1368 ،‬‬

‫‪ .21‬ﮐﺪى ﻧﯿﮑﻰ و ﻣﺎرك ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﻰ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺮﻗﻰ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﺮﺑﻰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﻣﺘﻘـﻰ و اﻟﻬـﻪ ﮐـﻮﻻﯾﻰ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان؛ ﻣﺮﮐـﺰ اﺳـﻨﺎد اﻧﻘـﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﻰ‪1379 ،‬‬

‫‪ .22‬ﮐﺪﯾﻮر ﺟﻤﯿﻠﻪ‪ ،‬روﯾﺎروﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮ اﻃﻼﻋﺎت‪1379 ،‬‬

‫‪ .23‬اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﻣﺎﺗﯿﻞ‪ ،‬داﺋﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺎﻣﺮان ﻓﺎﻧﯽ و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ اﻧﺘﺸﺎرات وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ‪1383 ،‬‬ ‫‪٨٦‬‬

‫‪ .24‬ﮐﻮﻻﯾﯽ اﻟﻬﻪ‪» ،‬اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان«‪ ،‬ﺟﺮﻋﻪ ﺟﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷـﺶ ﻧﻌﻤـﺖاﻟﻠّـﻪ ﺑﺎوﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان؛ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺎه‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪1377 ،‬‬

‫‪ .25‬ﻣﺤﺴﻨﯿﻦ ﻣﻬﺮداد‪ » ،‬رواﺑﻂ اﯾﺮان ﺑﺎ آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و ﻗﻔﻘﺎز «‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1374‬‬ ‫‪ .26‬ﻣﺤﻤﺪي ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼﻣﯽ ‪1385 ،‬‬

‫‪ .27‬ﻣﺤﻤﺪي ﯾﺪاﷲ‪» ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺑﺮآﯾﻨﺪ ﺳﻪ دﻫﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ«‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻗﺪس‪. 1385 / 10 / 19 ،‬‬

‫‪ .28‬ﻣﺤﻤﻮد ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﻇﻬﻮر دوﻟﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي )ﻋﺞ(‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻤﺖ اﷲ ﺧﺎﻟﻘﯽ‪ ،‬روزﻧﺎﻣـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫‪87/3/30‬‬

‫‪ .29‬ﻣﻌﺒﺎدي ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻠﺶ ﻫﺎي اﯾﺮان و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪1381 ،‬‬ ‫‪ .30‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ﻣﺼﻄﻔﯽ‪ » ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ «‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،61‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1382‬‬

‫‪ .31‬واﻋﻈﻰ ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﯾﺮان و آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮوش‪1379 ،‬‬

‫‪ .32‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ﻓﺮد‪ » ،‬اﻧﻘﻼب و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ «‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴﻌﻮداﺧﻮان ﮐﺎﻇﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳـﺎل اول‪ ،‬ﭘـﺶ ﺷـﻤﺎره ﺳـﻮم‪،‬‬ ‫ﻣﻬﺮ‪1378‬‬

‫‪ .33‬ﻫﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن ﺳﺎﻣﻮﯾﻞ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎن ﺳﯿﺎﺳﻰ در ﺟﻮاﻣﻊ دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﺛﻼﺛﻰ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ‪1375 ،‬‬ ‫‪ .34‬ﻫﻮﺑﺮ اﺣﻤﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺧﺮداد ‪1370‬‬ ‫‪35. Carter jimmy, keeping faith, memories of a Persian, Collins, London.‬‬

‫‪٨٧‬‬

‫‪ . 4‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬

‫‪1‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪2‬‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ داﺧﻠﯽ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داده و ﮔﺎﻫﯽ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ را از‬ ‫اﺳﺎس دﭼﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬارده و ﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎر رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﺟﻬﺎﻧﯽ و رواﺑﻂ‬ ‫ﻗﺪرت در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﻧﯿﺰ ﺷﺪﯾﺪاً ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻄﺮز ﺧﯿﺮه ﮐﻨﻨﺪهاي ﺑﺮ‬ ‫دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ‪،‬‬ ‫ﭼﻬﺮه ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﻟﻬﯿﺎت رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ در آﻣﺮﯾﮑﺎي ﻻﺗﯿﻦ و ﻏﯿﺮه ﺗﺄﺛﯿﺮات آﺷﮑﺎر ﺑﺠﺎ ﮔﺬارده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي ‪ :‬اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1384‬ﺷﻤﺎره ‪1‬‬ ‫‪ 2‬داﻧﺸﯿﺎر داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬ ‫‪٨٨‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﺆاﻟﻬﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪه اﻧﻘﻼب را ﻣﯽﺗﻮان در ﭼﻬﺎر زﻣﯿﻨﻪ ﭼﯿﺴﺘﯽ )ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﻘﻼب و وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي آن(‪ ،‬ﭼﺮاﯾﯽ‬ ‫رﺧﺪاد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ وﻗﻮع و در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻘﻼب ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ﭼﻪ ﻣﺴﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ‪ ،‬آﺛﺎر و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﯽآورد‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫ﮐﺮد؛ اﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎ و ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دو ﺳﺆال ﭼﺮاﯾﯽ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆال ﭼﻬﺎرم‪،‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎ و ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي و از آن ﻣﯿﺎن ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮات و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎي اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻼﺷﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﯿﺎوردهاﻧﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺎرﺗﯿﻦ واﯾﺖ‪ 1‬در ﮐﺘﺎب »ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻗﺪرت« ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻏﯿﺮاﻧﻘﻼﺑﯽ‬ ‫را در ﺻﺤﻨﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻋﺎديﺗﺮ و ﻃﺒﯿﻌﯽﺗﺮ از اﻧﻘﻼﺑﺎت و ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ داﻧﺴﺖ؛ زﯾﺮا اﮔﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1517‬ـ‬ ‫‪ 1792 ،1492‬ـ ‪ 1643‬و ‪ 1914‬ـ ‪ 1871‬ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﻏﯿﺮاﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1648‬ـ ‪ 1871 ،1517‬ـ ‪ 1792‬و ‪ 1960‬ـ‬ ‫‪ 1916‬ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ 256‬ﺳﺎل ﺗﺤﻮﻻت اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺻﺤﻨﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 212‬ﺳﺎل‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت ﻏﯿﺮاﻧﻘﻼﺑﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﻘﺶ ﺗﺤﻮﻻت ﻏﯿﺮاﻧﻘﻼﺑﯽ را در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ؛ ﻧﻘﺶ ﺑﺎرز اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ و ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﻬﻀﺖ رﻓﺮﻣﺎﺳﯿﻮن در ﻗﺮن ‪ ،16‬وﻗﻮع دﺳﺖ ﮐﻢ ﺷﺶ ﻗﯿﺎم و اﻧﻘﻼب در ﻗﺮن ‪) 17‬ﺳﺎل‬ ‫‪ (1648‬در اروﭘﺎ‪» ،‬اﻧﻘﻼب آﺗﻼﻧﺘﯿﮏ« در ﻗﺮن ‪) 18‬ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1800‬ـ ‪ ،(1760‬اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ‪ 1848‬در اروﭘﺎ و اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﻗﺮن‬ ‫‪ 20‬از ﻗﺒﯿﻞ اﻧﻘﻼب روﺳﯿﻪ )‪ ،(1917‬اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ‪ 1911‬و ‪ 1949‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ‪ 1959‬ﮐﻮﺑﺎ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان )‪،(1979/1358‬‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ )‪ ،(1979‬اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﺿﺪاﺳﺘﻌﻤﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﻟﺠﺰاﯾﺮ )‪ (1962‬و اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي وﯾﺘﻨﺎم )‪ 1954‬و ‪ (1975‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛‪3‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ و واﮐﻨﺶ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﻃﯽ ﭼﻬﺎر دﻫﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن دﻫﻪ ‪ 1980‬ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﭘﺎﯾﻪ و ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم دو‬ ‫ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺗﺴﻠﯿﺤﺎﺗﯽ داﻣﻦ زد و ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از رﻗﺎﺑﺖ ﺑﯿﻦ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ را ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ؛ ﺣﺘﯽ ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫داﺧﻠﯽ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻋﻤﺪه را ﻧﯿﺰ در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫از ﻣﯿﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي اﻧﺪك ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﯿﺘﺮﯾﻢ ﺳﻮروﮐﯿﻦ‪5‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس روﺳﯽ‪ ،‬ﮐﻪ از ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫اﻏﺘﺸﺎﺷﺎت و اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي اروﭘﺎ از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ دﻫﻪ ‪ 1930‬ـ ﭘﮋوﻫﺶ روي ‪ 1622‬ﺗﺎ ‪ 1629‬ﻣﻮرد اﻏﺘﺸﺎش ﻋﻤﺪه ﯾﺎ اﻧﻘﻼب ﺛﺒﺖ‬ ‫‪Martin White.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ 2‬ﻫﺎﻟﯿﺪي ﻓﺮد‪ ،‬اﻧﻘﻼب و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴﻌﻮد اﺧﻮان ﮐﺎﻇﻤﯽ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬س اول‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ‬ ‫‪ ،1378‬ص ‪ 33‬ـ ‪34‬‬ ‫‪ 3‬ﻫﺎﻧﺎ آرﻧﺖ در اﺑﺘﺪاي ﮐﺘﺎب »اﻧﻘﻼب« ﺧﻮد ﺟﻨﮓ و اﻧﻘﻼب را دو ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺎﺳﯽ دﻧﯿﺎي ﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺳﯿﻤﺎي ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ را ﺟﻨﮕﻬﺎ و اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ‬ ‫رﻗﻢ زدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺪون ﺑﺸﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ دو ﭘﺪﯾﺪه ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد‪) .‬آرﻧﺖ‪ ،‬ﻫﺎﻧﺎ‪ ،‬اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰتاﻟﻠّﻪ ﻓﻮﻻدوﻧﺪ ﺗﻬﺮان‪،‬‬

‫ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،1361 ،‬ص ‪ 9‬ـ ‪.(22‬‬ ‫‪ 4‬ﻫﺎﻟﯿﺪي‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪. 35‬‬

‫‪5 Pitirim. A. Sorokin.‬‬ ‫‪٨٩‬‬

‫ﺷﺪه ـ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ‪ .‬وي در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ دو ﻣﻮرد از اﺑﻌﺎد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ )راﺑﻄﻪ ﺟﻨﮓ و اﻧﻘﻼب و ﻧﻘﺶ‬ ‫و ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب ﺑﺮ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻮ اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ( ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻨﮓ و اﻧﻘﻼب در اروﭘﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪاي ﺟﺒﺮي و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯿﻦ ﺟﻨﮓ و اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ در ﺟﻨﮓ و وﻗﻮع اﻧﻘﻼب و ﭘﯿﺮوزي در‬ ‫ﺟﻨﮓ و ﻋﺪم وﻗﻮع اﻧﻘﻼب دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺟﻨﮓ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي‬ ‫اروﭘﺎ و ﮔﺴﺘﺮش آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻧﯿﺮوﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪه اﻏﺘﺸﺎشاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺪرت اﮔﺮ ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻏﺘﺸﺎﺷﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر آﻏﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺗﻌﺪادي دﯾﮕﺮ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮐﻪ اﻗﻠﯿﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺎ آن‬ ‫ﮐﺸﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﺪف اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺮﻓﯽ آﺛﺎر و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎي ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺻﺤﻨﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﺪت ‪ 25‬ﺳﺎل‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺮ آن ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه را ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻔﺼﻞ و ﻣﺸﺮوح ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬ ‫دﻫﯿﻢ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮔﻮﻧﻪ اﯾﻦ آﺛﺎر و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻫﻤﯿﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‬ ‫ﻣﺤﻮرﻫﺎي زﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫وﻗﻮع و ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻬﺎد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺗﺎ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ وﻗﻮع‪ ،‬دﯾﺪﮔﺎه ﻋﻠﻤﯽ ﻏﺎﻟﺐ در زﻣﯿﻨﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﮐﻪ از اﻫﺪاف اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ دو ﻣﻔﻬﻮم »ﺳﮑﻮﻻرﯾﺰه ﺷﺪن ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ« ‪2‬و »ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺳﺎﺧﺘﺎري« ‪ 3‬ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ‪4‬و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻢ ﻫﺎﻧﺎ آرﻧﺖ ‪5‬در ﮐﺘﺎب‬ ‫»اﻧﻘﻼب« ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻣﻮﺳﻮم و ﻣﻮﺟﻮد اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ‪ ،‬دﻧﯿﻮي ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬رﺧﺪاد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎﯾﯽ را زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮد‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻧﻘﻼﺑﯽ‬ ‫ﺟﺪﯾﺪي را ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮع ﻧﻘﺎط ﻣﺜﺒﺖ ﺳﺎﯾﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ زﻣﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻮد ـ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬آزادي و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ‬ ‫در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺣﮑﻮﻣﺖ دﯾﻨﯽ در دﻧﯿﺎي ﻣﺎديﮔﺮاي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﻏﺎﻓﻞﮔﯿﺮي ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﭘﺪﯾﺪه اﻧﻘﻼب‪، 7‬‬ ‫‪1 Pitirim. A. Sorokin, "Fluctuations of Internal Disturbances", in :Struggles in the State, George Kelly and‬‬ ‫‪Cliford Brown (eds), New York: Wiley ,١٩٧٠ ,p 147.‬‬ ‫‪2 Cultural Secularization.‬‬ ‫‪3 Structural Differentation‬‬ ‫‪4 See Almond and Powell, Comparative Politics: A Developmental Approach ,Boston: LITTLE, BROWN‬‬ ‫‪and COMPANY: 1966, p 213-298‬‬ ‫‪5 H. Arendt.‬‬ ‫‪ 6‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي وﺟﻪ ﻋﺮﻓﯽ و اﯾﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺑﺨﺸﯿﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻇﻬﻮر ﯾﮏ ﻗﻠﻤﺮو دﻧﯿﻮي ﺑﺎ ﺷﺄن و ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧﺎص‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ در ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪) .‬آرﻧﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪(. 32‬‬ ‫‪ . 7‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ر ‪ .‬ك ‪ :‬ﺗﺪا‪ ،‬اﺳﮑﺎﭼﭙﻮل‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺤﺼﯿﻠﺪار )ﺻﺎﺣﺐ درآﻣﺪ ﻣﺴﺘﻤﺮ( و اﺳﻼم ﺷﯿﻌﯽ در اﻧﻘﻼب اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ اﻣﯿﻦ زاده‪،‬‬ ‫رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮔﺮدآورﻧﺪه ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻓﺮاﺗﯽ‪ ،‬ص ‪ 185‬ـ ‪.191‬‬ ‫‪٩٠‬‬

‫دوﻟﺘﻬﺎ و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر وﻗﻮع اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﺖ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در دﻧﯿﺎﯾﯽ ﻋﺎدت ﮐﺮده ﺑﻪ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﻟﯿﺒﺮال ﻣﺴﻠﮏ را ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رﺧﺪاد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﭼﻨﺪ ﺟﻨﺒﻪ اﻧﺘﻘﺎدات وارد ﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ را ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار داد و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻓﺮاﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ‬

‫‪1‬‬

‫آن را دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻋﺒﻮر ﺑﺸﺮ از ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﭼﺎﻟﺸﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻓﻮق اﯾﺠﺎد ﮐﺮد‪ .‬ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ‬ ‫ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﮐﻪ در زﻣﺎن وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﻬﺮان و ﻗﻢ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽرﻓﺖ ﺗﺎ درﯾﺎﺑﺪ »اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬ ‫ﭼﻪ رؤﯾﺎﯾﯽ در ﺳﺮ دارﻧﺪ؟«‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﻓﺮاﻣﺪرﻧﯿﺴﺘﯽ درﺑﺎره ﺗﺎرﯾﺦ و ﻗﺪرت را ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار‬ ‫داده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻣﺪرﻧﯿﺴﺘﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ از ﺑﺎﻻ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﯽﺷﻮد‬ ‫و ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺴﻠﯿﺤﺎت و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ دوﻟﺘﻬﺎ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽﮔﺮدد؛ ﺑﻠﮑﻪ در ﻫﻤﻪ اﺟﺰا و ﻻﯾﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮد‬ ‫را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺪرت ﺑﺎﯾﺪ از اﻟﮕﻮي ﻟﻮﯾﺘﺎن ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﻮزه ﻣﺤﺪود ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ و‬ ‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺘﯽ رﻫﺎ ﺷﻮﯾﻢ و در ﻋﻮض ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺧﻮد را درﺑﺎره ﻗﺪرت ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎ و ﺗﺎﮐﺘﯿﮑﻬﺎ و اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﻬﺎ اﺳﺘﻮار‬ ‫ﺳﺎزﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﯾﻦ ﻗﺪرت ﻧﻬﻔﺘﻪ را در راﺳﺘﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﯿﺞ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ ﻗﺪرﺗﯽ ﺗﺎ دﻧﺪان ﻣﺴﻠﺢ‪،‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ رژﯾﻢ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه ﭘﯿﺮوز ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﻮﮐﻮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺄﯾﯿﺪي ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ واﺣﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ اﯾﺪه‬ ‫ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺰم و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻏﺮﺑﯽ در ﺣﺮﮐﺖاﻧﺪ از ﻗﺒﯿﻞ آﻧﭽﻪ ﻓﺮاﻧﺴﯿﺲ ﻓﻮﮐﻮﯾﺎﻣﺎ در »ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬واﭘﺴﯿﻦ‬ ‫اﺳﻄﻮره« ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮرات و ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﯽ ﻧﺎﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ . 3‬اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺮن ‪ ،20‬ﯾﻌﻨﯽ دو اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ و ﺑﻪ وﯾﮋه اﻧﻘﻼب اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺎﻫﯿﺖ وﯾﮋه ﺧﻮد ـ ﻧﻘﺶ‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ و ﺳﺎﯾﺮ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﺷﺎﺧﺺ آﻧﻬﺎ ـ ﻃﻠﯿﻌﻪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪي از ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1 . Post Modernism.‬‬ ‫‪ 2‬ﻣﯿﺸﻞ‪ ،‬ﻓﻮﮐﻮ‪ ،‬ﻗﺪرت اﻧﻀﺒﺎﻃﯽ و ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬اﺳﺘﯿﻮن ﻟﻮﮐﺲ )وﯾﺮاﺳﺘﺎر(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ رﺟﺎﺋﯽ‪ ،‬ص ‪340‬؛ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺧﺮﻣﺸﺎد‪ ،‬ﻓﻮﮐﻮ و اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان؛ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖﮔﺮاﯾﯽ در ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﯿﻦ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه اﻣﺎمﺧﻤﯿﻨﯽ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬س اول‪ ،‬ش اول‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1377‬ص ‪ 211‬ـ ‪.216‬‬

‫اﮐﺒﺮ اﺣﻤﺪ ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ زاوﯾﻪ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﮐﺮد‪ ،‬اوﻟﯿﻦ اﻧﻘﻼب ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﮕﻞ ﺑﯿﺎت ﻫﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺷﮑﻞ ﺟﺪﯾﺪي از ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﮔﺮ ﺗﻔﺎوت‬

‫دارد‪) .‬ﺳﻌﯿﺪ ﺣﺠﺎرﯾﺎن‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪(. 321‬‬

‫‪ 3‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﯿﺴﺘﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻗﺪرت و ﺗﺎرﯾﺦ را ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﻟﺤﺎظ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺧﻮد ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﯿﺴﺖﻫﺎ ﺷﺒﯿﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي وﯾﮋه ﺧﻮد را دارد ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﮐﻪ‬

‫ﻫﻢ ﻣﺪرﻧﯿﺰم ﻫﻢ ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺰم را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩١‬‬

‫ﺟﮏ ﮔﻠﺪﺳﺘﻮن‪ 1‬در دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب در ﻗﺮن ‪ ،20‬از ﺗﻮاﻟﯽ ﺳﻪ ﻧﺴﻞ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺗﻌﻤﯿﻤﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻧﺴﻞ اول ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻫﻪﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮن ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب ‪ 1789‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ادواردز‪ 2 ،‬ﭘﺘﯽ ‪ 3‬و ﺑﺮﯾﻨﺘﻮن‪ 4.‬در ﻧﺴﻞ دوم ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻓﻮق ـ دﻫﻪﻫﺎي ‪ 1950‬و ‪ 1960‬ـ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ‬ ‫ﺗﻌﻤﯿﻤﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ و رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺴﻞ از ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﻮﺳﺎزي ﺑﻬﺮه ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و در‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺳﻮم ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻫﻪﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺮن ‪ 20‬ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺪﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺪا اﺳﮑﺎﭼﭙﻮل‪5‬در ﮐﺘﺎب دوﻟﺘﻬﺎ و‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ؛ در اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺳﺎﺧﺘﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺳﺎﺧﺖ دﻫﻘﺎﻧﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﻘﺶ ﺟﺒﺮ ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﭘﺎﯾﺎن دﻫﻪ ‪ 1970‬ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺳﮑﺎﭼﭙﻮل را زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮد؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ وي در ﺳﺎل ‪ 1982‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮان »دوﻟﺖ ﺗﺤﺼﯿﻠﺪار و اﺳﻼم ﺷﯿﻌﯽ در اﻧﻘﻼب اﯾﺮان«‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪاش را ﮐﻪ »اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪«.‬‬ ‫در ﻣﻮرد اﻧﻘﻼب اﯾﺮان رد ﮐﺮد و ﺑﺎ دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪن از دﯾﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬اﮔﺮ در دﻧﯿﺎ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آن اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و رﻫﺒﺮي‬ ‫را ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار داد‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺟﺎن ﻓﻮران‪ 8‬و ﺟﮏ ﮔﻠﺪﺳﺘﻮن از ورود ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﯽ و داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﭼﻬﺎرم ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﺳﺨﻦ‬ ‫راﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﻮران ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ :‬رﺧﺪاد دو اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ راه را ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﭼﻬﺎرم ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب ـ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫اﮐﻨﻮن در اﺑﺘﺪاي راه اﺳﺖ ـ ﻫﻤﻮار ﮐﺮد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را از دﯾﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺤﺾ و ﺟﺒﺮﮔﺮاﯾﯽ رﻫﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺑﺴﯿﺞ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺎﻣﺘﻮازن و ﻏﯿﺮه ﺑﻬﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫ﮔﻠﺪﺳﺘﻮن ﻧﯿﺰ در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺴﻞ ﭼﻬﺎرم ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب« ﻧﻮﺷﺖ‪:‬ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‬ ‫در دﻫﻪ آﺧﺮ ﻗﺮن ‪ 20‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري در زﻣﯿﻨﻪ اﻧﻘﻼب را ﮔﻮﺷﺰد و ﻟﺰوم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻫﺒﺮي‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫و ﻫﻮﯾﺖ را ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﯽ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﺑﮕﺮدﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﺠﺎدﮐﻨﻨﺪه ﺛﺒﺎﺗﻨﺪ؛ ﺿﻌﻒ در آن ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫‪1 Jack Goldestone.‬‬ ‫‪2 Edwards.‬‬ ‫‪3Pettit.‬‬ ‫‪4 Brinton‬‬ ‫‪5 Theda Skocpol.‬‬ ‫‪ 6‬ﺣﻤﯿﺮا ﻣﺸﯿﺮزاده‪ ،‬ﻧﮕﺮﺷﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و رﯾﺸﻪﻫﺎي آن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ج‪ ،2‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 33‬ـ ‪34‬‬ ‫‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺮوح ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺴﻠﻬﺎي ﻓﻮق‪ ،‬ر ‪ .‬ك ‪ :‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺮي در ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬ ‫‪ . 7‬اﺳﮑﺎﭼﭙﻮل‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪ 189‬ـ ‪ 190‬و ‪ 205‬ـ ‪.206‬‬ ‫‪8 J. Foran.‬‬ ‫‪ 9‬ﻣﺸﯿﺮزاده‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪. 34‬‬ ‫‪٩٢‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ راه را ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻫﻮﯾﺖ ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و‬ ‫ﺗﻌﺎرض ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﻋﺚ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ب( ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ راﻫﺒﺮدي ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﺑﯿﻦ دو ﺑﻠﻮك ﺷﺮق ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي و ﻏﺮب ﻟﯿﺒﺮال ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﻣﺮﯾﮑﺎ‬ ‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬در آن زﻣﺎن ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻬﺎﻧﯽ و راﻫﺒﺮدﻫﺎي دوﻟﺘﻬﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﯽﺷﺪ و ﺟﺮﯾﺎن‬ ‫ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻠﻮك ﻏﺮب در راﺳﺘﺎي راﻫﺒﺮد ﻣﻬﺎر ﯾﺎ ﺳﺪ ﻧﻔﻮذ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي )‪ (Containment‬ﺗﻌﺪادي ﭘﯿﻤﺎن زﻧﺠﯿﺮهاي ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﺎﺗﻮ‪ ،‬ﺳﻨﺘﻮ و ﺳﯿﺘﻮ در ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اروﭘﺎ ﺗﺎ آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ در اﻃﺮاف ﺷﻮروي ﭘﺪﯾﺪ آورده ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﺮان ﻋﻀﻮ ﺣﻠﻘﻪ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﯽ آن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻨﺘﻮ ﺑﻮد و ﺑﻠﻮك ﺷﺮق ﻧﯿﺰ ﭘﯿﻤﺎن ورﺷﻮ را ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻧﻔﻮذ ﯾﺎ ﺣﻤﻼت ﻏﺮب ﻋﻠﯿﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻋﻀﺎي‬ ‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ در وﯾﺘﻨﺎم )‪ 2 (1975‬آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽاش ﺗﻮان ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ را در ﺧﻮد ﻧﻤﯽدﯾﺪ و ﻧﯿﮑﺴﻮن رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي دوﺳﺘﻮﻧﯽ ـ ﺳﺘﻮن‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ اﯾﺮان و ﺳﺘﻮن ﻣﺎﻟﯽ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ـ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺧﺎص اﯾﺮان‪ ،‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻗﺪرت اﯾﺮان‪ ،‬وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎه و اﯾﻨﮑﻪ اﯾﺮان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻋﺮﺑﯽ ﻧﺒﻮد و از ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﯿﻞ دور ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎه اﯾﺮان را ژاﻧﺪارم ﺧﻮد در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﺮد و در ﻣﺪﺗﯽ اﻧﺪك ﻗﺮارداد ﻓﺮوش ﻣﯿﻠﯿﺎردﻫﺎ دﻻر اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان را اﻣﻀﺎ ﮐﺮد‪ 3 .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﻧﯿﺎﺑﺖ از آﻣﺮﯾﮑﺎ‬

‫‪1 Jack Goldeston, "Toward the Fourth Generation of Revolutionary Theory ,"Annu. Rev. Polit Sci^ 2001,‬‬ ‫‪4: x-x Copyright 2001 by Annual Reviews.‬‬ ‫‪ 2‬ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯾﻬﺎ در دﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﻓﻮ در ‪ 1954‬و ﮐﺴﺐ اﺳﺘﻘﻼل وﯾﺘﻨﺎم ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺧﺮوج ﻓﺮاﻧﺴﻮﯾﻬﺎ از وﯾﺘﻨﺎم‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﻬﺎ آرامآرام وارد وﯾﺘﻨﺎم‬ ‫ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻧﺒﺮد ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ـ ﮐﻪ ﻧﺒﺮد رواﻧﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻗﻠﺐ و اذﻫﺎن وﯾﺘﻨﺎﻣﯿﻬﺎ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ ـ از ﺳﻠﻄﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ وﯾﺘﻨﺎم ﺟﻨﻮﺑﯽ و‬ ‫ﺷﺒﻪ ﺟﺰﯾﺮه ﻫﻨﺪ و ﭼﯿﻦ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي و از ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ رﻗﺒﺎي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﺧﻮد در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزان وﯾﺘﻨﺎﻣﯽ و‬

‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ دوﻟﺘﻬﺎي ﺷﻮروي و ﭼﯿﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺘﯽ ﺗﻠﺦ روﺑﻪرو ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﺪود ‪ 900/000‬ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم وﯾﺘﻨﺎم ﺟﻨﻮﺑﯽ‪،‬‬

‫‪ 400/000‬ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم وﯾﺘﻨﺎم ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم در ﮐﺎﻣﺒﻮج و ﻻﺋﻮس را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﺴﺎرات ﻣﺎدي زﯾﺎد‪،‬‬

‫ﺣﺪود ‪ 51/000‬ﻧﻔﺮ ﮐﺸﺘﻪ دادﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺘﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻌﺪي دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻨﮓ وﯾﺘﻨﺎم ﺑﻪ وﯾﮋه روﺷﻬﺎي‬

‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ر ‪ .‬ك ‪ :‬راﺑﺮت‪ ،‬دﺑﻠﯿﻮ‪ .‬ﭼﻨﺪﻟﺮ‪ ،‬ﯾﻮرشﻫﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺟﻨﮓ وﯾﺘﻨﺎم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪.‬‬ ‫‪ 3‬در ﻣﺠﻤﻮع از ﺳﺎل ‪ 1950‬ﺗﺎ زﻣﺎن ﺳﻘﻮط ﺷﺎه‪ ،‬اﯾﺮان ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺮﯾﺪ ﺗﺠﻬﯿﺰات و ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ ارزش ﺣﺪود ‪ 20‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ اﻣﻀﺎ‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺮﯾﺪﻫﺎي ﮔﺮاﻧﻘﯿﻤﺖ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮانﺷﺪن ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰارش ﮐﻤﯿﺘﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﺳﻨﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫دﻓﺎﻋﯽ اﯾﺮان از ‪ 880‬ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر در ﺳﺎل ‪ 1970) 1349‬م‪ (.‬ﺑﻪ ‪ 3/680‬ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر در ﺳﺎل ‪ 1974) 1353‬م‪ (.‬و ‪ 9400‬ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر در ﺳﺎل ‪1977) 1356‬‬

‫م‪ (.‬ﺟﻬﺶ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﯾﺮان در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1972‬ﺗﺎ ‪ 1976‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ 2021 ،4373/2 ،2157/4 ، 519/1 :‬و ‪ 1458/7‬ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر‬ ‫اﺳﻠﺤﻪ از آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺧﺮﯾﺪ‪) .‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺮ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان‪ ،‬ص‪(.118‬‬ ‫‪٩٣‬‬

‫ﺷﻮرﺷﯿﺎن ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﻇﻔﺎر در ﻋﻤﺎن را ﺳﺮﮐﻮب و از ﮔﺴﺘﺮش اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺴﮑﻮ در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﯾﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺑﺘﺪا راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي دو اﺑﺮﻗﺪرت را دﭼﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺷﺪ‪:‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺑﻠﻮك ﻏﺮب‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮري ﮐﻪ ژاﻧﺪارم آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد ـ ﮐﺸﻮري ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي‬ ‫ﺿﺪﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ ـ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﯾﮏ ﺷﮑﺎف آﺷﮑﺎر ﻗﺪرت در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ از‬ ‫ﭘﯿﻤﺎن ﺳﻨﺘﻮ ﺧﺎرج و ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ آن ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎي ﻧﺎﺗﻮ و ﺳﯿﺘﻮ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﭼﺎهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و اﻫﻤﯿﺘﺶ‪ ،‬دو ﭼﻨﺪان ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زودي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ـ ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬در ﺟﻬﺎن ـ اﻧﻌﮑﺎس ﯾﺎﻓﺖ و ﻫﺮاس از وﻗﻮع ﺗﺤﻮﻻت ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻏﺮب و دوﻟﺘﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ را‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ و ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از راﻫﺒﺮدﻫﺎ و روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل ‪ 1979‬و در ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه دوره رﯾﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري ﺟﯿﻤﯽ ﮐﺎرﺗﺮ اﻋﻼم ﮐﺮد ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﯾﮏ ﻧﯿﺮوي‬ ‫واﮐﻨﺶ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ روي آوري دوﺑﺎره آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮد‪1 .‬ﺳﭙﺲ ﺣﺠﻤﯽ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻧﺸﺪﻧﯽ از ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﺗﺤﺮﯾﻤﻬﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان را آﻏﺎز ﮐﺮد؛ ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ ﻃﺒﺲ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﻮژه‪،‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻋﺮاق ﺑﻪ آﻏﺎز ﺟﻨﮓ و ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻬﺎر اﯾﺮان ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬ ‫ﯾﺎ اﺳﺘﺮاﺗﮋي در ﭘﻨﺞ ﻣﺎه او‪‬ل رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﯿﻞ ﮐﻠﯿﻨﺘﻮن از ﺣﺰب دﻣﻮﮐﺮات و ﺑﺎ ﻃﺮاﺣﯽ ﻻﺑﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ـ ﮐﻤﯿﺘﻪ اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﯽ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ )‪ (IPAC‬ـ ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1 Shahin Mossavar Rahmani, The Iranian Revolution and it''''s Theoretical Implecations, Ann Arbor,‬‬ ‫‪U.M.I., 1989, p 110-111.‬‬ ‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﺗﺮ در ﺳﺎل ‪ 1980‬در ﭘﯿﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﻨﮕﺮه ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ اﻗﺪاﻣﯽ از ﺳﻮي ﻫﺮ ﻗﺪرت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ و ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﯿﺎﺗﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه و ﭼﻨﯿﻦ ﺣﻤﻠﻪاي ﺑﺎ ﻫﺮ وﺳﯿﻠﻪ ﻻزﻣﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﺮوي ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬دﻓﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪) .‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﻤﯿﻨﺎر ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ص ‪(. 81‬‬

‫‪ 2‬در ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﻃﺒﺲ ‪ 118‬آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﺷﺶ ﻓﺮوﻧﺪ ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻓﺮوﻧﺪ ﻫﻠﯽﮐﻮﭘﺘﺮ و ﻣﺴﻠﺴﻠﻬﺎي دﺳﺘﯽ و ﻣﻮﺗﻮر ﺳﯿﮑﻠﺖ ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﻫﺸﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﻮرﮔﻪ و وﯾﻼﻟﻮن ـ ﮐﻪ ﺑﻪ وﮐﻼي ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺎ ﻗﻄﺐزاده ﺗﻤﺎس‬

‫داﺷﺘﻨﺪ ـ ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪) .‬ﭼﺎرﻟﯽ‪ ،‬ﺑﮑﻮﯾﺚ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي دﻟﺘﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺿﺎ ﻓﺎﺿﻞ زرﻧﺪي‪ ،‬ص ‪ 103‬ـ ‪141‬؛ ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬ﻣﺎزﻧﺪي‪ ،‬اﯾﺮان اﺑﺮﻗﺪرت ﻗﺮن؟‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻮﺷﺶ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي‪ ،‬ص ‪ 13‬ـ ‪(.16‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻘﺶ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻃﺮحرﯾﺰي ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﻮژه ر ‪ .‬ك ‪) :‬ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﻮژه‪ ،‬ص ‪ 37‬و ‪ 108‬و ‪.(115‬‬

‫ﻧﻘﺶ آﻣﺮﯾﮑﺎ در آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﻋﺮاق ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان ر ‪ .‬ك ‪) :‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮوز ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت(‪،‬‬

‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﺳﺘﺎد‪ ،1373 ،‬ص ‪ 9‬و ‪151‬؛ ﻣﺠﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎري‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎزي ﺟﻨﮓ اﯾﺮان و ﻋﺮاق‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ‪،‬‬ ‫‪٩٤‬‬

‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاي ﭘﺮ ﮐﺮدن ﺷﮑﺎف ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮراي ﻫﻤﮑﺎري ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس در ﺳﺎل ‪ 1981‬را ﮐﻪ در ﺿﻤﻦ دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ آن ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ روﺳﻬﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﺮس ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس از ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ‬ ‫ﯾﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻀﻮر روﺳﻬﺎ در ﯾﻤﻦ ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬اﺗﯿﻮﭘﯽ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻏﯿﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮد و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺑﻨﯿﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﯿﺪن ﻣﯿﺨﺎﺋﯿﻞ ﮔﻮرﺑﺎﭼﻒ در اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي در ﺳﺎل ‪ 1985‬و اﻋﻼم دو ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭘﺮﺳﺘﺮوﯾﮑﺎ )ﺑﺎزﺳﺎزي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي( و ﮔﻼﺳﻨﻮﺳﺖ )ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺳﯿﺎﺳﯽ( و ﺳﭙﺲ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺑﻠﻮك ﺷﺮق و اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﮐﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ‬ ‫رﻗﯿﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺻﻼﺑﺖ و ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺑﻠﻮك ﻏﺮب اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ورود ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﮏ ﻗﻄﺒﯽ ﯾﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮ اﻓﺘﺎد؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن دو ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﻫﺪاف راﻫﺒﺮدي ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺗﯿﺮه ﮐﺮد؛ ﯾﮑﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺮاﮐﺰ‬ ‫ﻗﺪرت دﯾﮕﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﺪراﺳﯿﻮن روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ و ﻏﯿﺮه و ﺗﻼش آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﭼﻨﺪﻗﻄﺒﯽ و‬ ‫دﯾﮕﺮي اداﻣﻪ و ﺷﺪت ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻔﺖﺧﯿﺰ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس و ﺗﻬﺪﯾﺪات ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﻋﻠﯿﻪ رژﯾﻢ‬ ‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه از زﻣﺎن آﻏﺎز ﺣﻤﻼت اﻧﺘﺤﺎري ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ‪ ،‬دوﻟﺘﻬﺎ و ﻣﻠﺘﻬﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ؛ ﺗﻬﺪﯾﺪات و‬ ‫ﺣﺮﮐﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺠﺎد آﻧﻬﺎ آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﻤﻼت ‪ 20‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪ 11) 1380‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ (2001‬ﺑﻪ ﺑﺮﺟﻬﺎي دوﻗﻠﻮي ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﭘﻨﺘﺎﮔﻮن در آﻣﺮﯾﮑﺎ ـ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﻨﺸﺎ و ﻫﺪﻓﯽ ـ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﺮج ﺑﻮش رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻃﺮح و اﺟﺮاي راﻫﺒﺮد‬ ‫»ﺣﻤﻠﻪ ﭘﯿﺶ دﺳﺘﺎﻧﻪ« و ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻗﺪرت ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﯿﺮوي ﻫﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﯿﺶﺑﺮدن ﻣﻘﺎﺻﺪ راﻫﺒﺮدي ﺧﻮد ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺧﻮد را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫دﯾﺪﮔﺎه ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ راﻫﺒﺮد »ﺣﻤﻠﻪ ﭘﯿﺶ دﺳﺘﺎﻧﻪ« آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻫﺪف ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﮋﻣﻮﻧﯽ و ﺳﻠﻄﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫‪ .1‬اﯾﺠﺎد اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺮاي رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺣﻀﻮر در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﮐﻨﺘﺮل ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺿﺪ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب؛ ﺑﻪ وﯾﮋه‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﻟﺒﻨﺎن و ﺣﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﯿﻦ ﺳﻮرﯾﻪ و اﯾﺮان‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﯽ آن‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪102‬؛ رواﺑﻂ ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي؛ اﺳﻠﺤﻪ‪ ،‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻬﻤﻦ ﻫﻤﺎﯾﻮن‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬س‬

‫ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ش ‪ 71‬ـ ‪ ،72‬ﻣﺮداد و ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪ ،1372‬ص ‪ 64‬ـ ‪ (.71‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻬﺎر اﯾﺮان و ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ر ‪ .‬ك ‪) :‬ﻣﺠﺘﺒﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺮي‪ ،‬اﯾﺮان و آﻣﺮﯾﮑﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ش ‪ 96‬ـ ‪ ،95‬س ‪1374‬؛ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻘﯽ‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﺟﺮاﯾﯽ ﮐﻠﯿﻨﺘﻮن‪ :‬ﻣﻬﺎر اﯾﺮان ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻠﯽ دﯾﮕﺮ؟‪ ،‬راﻫﺒﺮد‪،‬‬

‫ﺑﻬﺎر ‪ ،1374‬ش ‪ 6‬؛ ﺑﺮرﺳﯽ رواﺑﻂ اﯾﺮان و اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ :‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻬﺎر دو ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎﯾﺶ‪ ،‬ﮔﺰارش وﯾﮋه ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﻨﮕﺮه آﻣﺮﯾﮑﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬س ‪ ،9‬ش ‪1374 ،1‬؛ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ در روﻧﺪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﺠﻠﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ دﻓﺎﻋﯽ‪،‬‬

‫س اول‪ ،‬ش ‪ 3‬و ‪(.4‬‬ ‫‪٩٥‬‬

‫‪ . 3‬ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق و ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺴﺐ اﻫﺪاف راﻫﺒﺮدي ﺧﻮد‪.‬‬ ‫‪ . 5‬ﮔﺴﺘﺮش روزاﻓﺰون ﺣﻀﻮر در ﻣﻨﺎﻃﻖ اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ و ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﯿﻦ ﻗﺪرﺗﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺪراﺳﯿﻮن روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ و اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺎ از ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺗﺤﺎد اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺰاﺣﻢ دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ آن ﮐﺸﻮر ﺑﻪ اﻫﺪاف‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽاش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي و از اﯾﺠﺎد »ﻋﺼﺮ آﺳﯿﺎﯾﯽ« ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﺪ و ﺣﺘﯽ در راﺳﺘﺎي ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺳﯿﻪ‬ ‫و ﭼﯿﻦ ﮐﻪ ﺧﻄﺮات ﺑﺰرگ و ﺑﺎﻟﻘﻮهاي در ﺑﺮاﺑﺮ اﻫﺪاف ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ راﻫﺒﺮدي اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ آﻏﺎز و ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ داﺧﻠﯽ و‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﺤﺖاﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﮑﺮ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪرﻏﻢ ﮐﻨﺘﺮل ﺷﺪﯾﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﻣﻨﯿﺘﯽ از دﯾﻮارﻫﺎي آﻫﻨﯿﻦ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫و ﺑﺮ ﺟﻤﻬﻮرﯾﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎنﻧﺸﯿﻦ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻼً ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻮروي ﮔﺮاﯾﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮ ﭘﺎ و ﻧﻔﻮذ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر را ﺧﺎﻟﯽ و ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮐﺮد و ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﺷﻤﺎر ﻋﻠﻞ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺌﻮﻧﯿﺪ ﺑﺮژﻧﻒ ﺻﺪر ﻫﯿﺄت رﺋﯿﺴﻪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﺶ ﺳﺮخ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﻣﻮاج اﻧﻘﻼﺑﯽ در‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺷﺎره ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﻫﺠﻮم ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﺮان و اﻟﻬﺎم از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﮑﺴﺖ روﺳﻬﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺗﺄﺛﯿﺮ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺪراﺳﯿﻮن روﺳﯿﻪ اﮐﻨﻮن ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺒﺮد اﻫﺪاف ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺧﻮد از دو ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺳﻌﯽ دارد ﺟﺎي ﭘﺎﯾﯽ در‬ ‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪدﺳﺖ آورد و ﺧﻮد را اروﭘﺎﯾﯽ ﺟﺎ ﺑﯿﻨﺪازد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﻤﺎن ﺳﺎل ‪ 2002‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﻧﺎﺗﻮ )‪ (19+1‬ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن‬ ‫روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﻀﻮ ﻏﯿﺮﮐﺎﻣﻞ و ﻓﺎﻗﺪ ﺣﻖ رأي ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ 2‬و اﯾﻦ ﺷﺎﯾﺪ ﻫﺰﯾﻨﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬ ‫ﻫﻤﮑﺎري روﺳﯿﻪ در دادن اﺟﺎزه ﮔﺴﺘﺮش ﻧﯿﺮوﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ در آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي در ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن و اﻟﻘﺎﻋﺪه در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﭘﺮداﺧﺖ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻫﻤﮑﺎري دوﻟﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ‪،‬‬

‫‪ 1‬اﯾﻦ ﺗﻼﺷﻬﺎ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﺧﻮد را در ﺳﺨﻨﺮاﻧﯿﻬﺎ و ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي ﺳﺮان ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮان روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎي ذيﻧﻔﻮذ اﺗﺤﺎدﯾﻪ‬ ‫اروﭘﺎﯾﯽ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻧﻌﻘﺎد ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﯿﻦ دوﻟﺘﻬﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ﯾﺎ اروﭘﺎﯾﯽ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎ ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﮔﺴﺘﺮش ﺣﻀﻮرش در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﮐﺸﻮر ﭼﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه در ﻏﺮب و ﺑﻪ وﯾﮋه در آﻣﺮﯾﮑﺎ‬

‫ﮔﺎﻫﯽ ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ روﺳﯿﻪ ﻧﻪ دوﺳﺖ ﻣﺎﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮادر ﻣﺎ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ روﺳﯿﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ‪ 50‬ﮐﺸﻮر ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺪرت روﺳﯿﻪ در ﭘﯿﻤﺎن ‪ 28‬ﻣﯽ ‪ 2002‬ﻣﯿﺎن ﻧﺎﺗﻮ و روﺳﯿﻪ ر ‪ .‬ك ‪:‬‬

‫‪Michael Wines, "Accord is Near on Giving Russia a Limited Role in NATO", New York Times, April 23,‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪٩٦‬‬

‫اﯾﺮان و ﻏﯿﺮه‪ ،‬ﮔﺮدآوري ﺟﻤﻌﯽ از ﯾﺎران ﺧﻮد در اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ و ﺗﻼش در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ اداﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﯾﮏ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ ﮔﺮاﯾﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ج( اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻃﻐﯿﺎﻧﻬﺎ و ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺖ آﻧﻬﺎ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖ‬ ‫از ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ آﺷﮑﺎر در اﮐﺜﺮ آﻧﻬﺎ دارد‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻬﻢ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬وﺟﻮد‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﯽ اﻧﺮژي و اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ دو ﭼﻨﺪان ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وﻗﻮع و ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﯾﮏ ﻓﻀﺎي در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺻﻮلﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ؛ ﺗﻌﺪادي از ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﻌﺪادي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻌﺎل و اﻧﻘﻼﺑﯽ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪1‬درﺑﺎره ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬در ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮي ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﺷﯿﻌﯽ »اﻣﻞ«‪» ،‬اﻣﻞ اﺳﻼﻣﯽ« و‬ ‫»ﺣﺰباﻟﻠّﻪ« و ﮔﺮوه ﺳﻨﯽ »ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻼﻣﯽ« ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﯾﺎ ﻓﻌﺎل ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬در ﻋﺮاق‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ »ﺣﺰب اﻟﺪﻋﻮه اﺳﻼﻣﯽ« ﮐﻪ از ﺣﻤﺎﯾﺖ آﯾﺖاﻟﻠّﻪ ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد و در اﺛﺮ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه در ﺳﺎل ‪» 1361‬ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺮاق« ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺪام ﺣﺴﯿﻦ‬ ‫ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ و ﻧﻘﺶ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ اﻣﺮ آﺷﮑﺎر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ . 3‬در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻧﮕﯿﺰه ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ داد ﺗﺎ ﺑﻪ رژﯾﻢ ﺳﻌﻮدي ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﺟﻬﯿﻤﺎن اﻟﻌﺘﯿﺒﯽ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را اﺷﻐﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪» .‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽِ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﯾﺮه‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن« ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻮد و رﻫﺒﺮي ﺷﻮرشﻫﺎي ﻋﺎﺷﻮراي ‪ 1979‬در اﺳﺘﺎن ﻗﻄﯿﻒ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ رﺷﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ 4‬و ‪ . 5‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺑﺤﺮﯾﻦ‪» ،‬ﺟﺒﻬﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي آزادي ﺑﺤﺮﯾﻦ« ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم در ‪1981‬‬ ‫دﺳﺖ زد و در ﮐﻮﯾﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺮوه »ﺣﺰباﻟﻠّﻪ ﮐﻮﯾﺖ« ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 6‬و ‪ .7‬در دو ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻄﺮ و اﻣﺎرات ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺷﺪه ﻧﺒﻮد وﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫ﺑﺮوز ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺣﻤﯿﺪ‪ ،‬اﺣﻤﺪي‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺣﺎﺗﻢ ﻗﺎدري‪ ،‬ص‬ ‫‪ 117‬ـ ‪155‬‬ ‫‪٩٧‬‬

‫‪ . 8‬در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻗﻬﺮآﻣﯿﺰ ﻣﺒﺎرزه ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ﺗﺮور اﻧﻮرﺳﺎدات در اﮐﺘﺒﺮ ‪ 1981‬ﺗﻮﺳﻂ »ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫اﻟﺠﻬﺎد« ﺑﻮد‪» .‬ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ« ﻣﺼﺮ ﻧﯿﺰ در دوره ﺳﺎدات ﺑﻪ دﻓﺎع از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﯾﺮان ﺑﺮ ﻧﺎآراﻣﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر و ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻗﺎﻫﺮه‪ ،‬اﻟﺴﯿﻮط و اﻟﻔﯿﻮم ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .9‬در اﻟﺠﺰاﯾﺮ‪» ،‬ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺠﺎت اﺳﻼﻣﯽ« ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ و از ﻣﻮﺿﻮع آزاديﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺷﺎذﻟﯽ ﺑﻦ ﺟﺪﯾﺪ )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻮﺟﻮد(‬ ‫ﻣﺸﻮق آن ﺑﻮد ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .10‬در ﺗﻮﻧﺲ ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺠﺴﻢ آن ﺟﻨﺒﺶ ﮔﺮاﯾﺶ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻧﻬﻀﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎم داد‪.‬‬ ‫‪ .11‬در ﻣﺮاﮐﺶ ﻧﯿﺰ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ رﺷﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ 12‬و ‪ .13‬ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ در ﺳﻮرﯾﻪ و در ﻣﯿﺎن ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺨﺸﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮدهاﯾﻢ‪ .‬در ﺳﻮرﯾﻪ‪» ،‬اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ«‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮش داد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﺳﻮرﯾﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎد از اﯾﺮان‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در ﻣﯿﺎن ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ دو ﮔﺮوه اﺻﻠﯽ »ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ« و »ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ« ﯾﺎ ﺣﻤﺎس ﺣﻀﻮر‬ ‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو در ﺳﺎلﻫﺎي دﻫﻪ ‪ 1980‬ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻋﻼم ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫آﺷﮑﺎرا از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ دﻓﺎع ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻟﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽﻫﺎ از ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮدم اﯾﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز و ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺨﺸﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺷﺘﺮاك ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺶ از ﭘﯿﺮوزي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب آﻏﺎز ﺷﺪ و در‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻮدﺗﺎي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻃﺮﻓﺪار ﺷﻮروي ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ‬

‫‪ 1‬در ﻣﻮرد ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺳﺮﯾﻊ و اوﻟﯿﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ اﻟﻘﺒﺲ در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 1358‬ﮔﺰارش داد‪ :‬ﺻﺪﻫﺎ‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮﮐﻨﻨﺪه در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻏﺮب اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻧﻮار ﻏﺰه ﺑﺎ ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻟﻠّﻪاﮐﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﻬﺎي ﻓﺮوش ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻠﯽ و ﺳﯿﻨﻤﺎﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﺛﻨﺎي‬ ‫ﯾﮏ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻓﻮﺗﺒﺎل ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯿﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻌﺎردﻫﯽ ﻋﻠﯿﻪ دﺳﺘﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪه ﺷﻌﺎر ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﯽدادﻧﺪ‪) .‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬

‫‪(.1358/12/8‬‬

‫در زﻣﯿﻨﻪ اﻟﻬﺎمﮔﯿﺮي ﻓﺴﻄﯿﻨﯽﻫﺎ از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﻋﻀﺎي رﻫﺒﺮي ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺮوزي اﺳﻼم در اﯾﺮان ﻣﺎ‬

‫را ﻣﻘﺎومﺗﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺎ در ﺑﯿﺎﻧﯿﻪﻫﺎ و ﻧﺸﺮﯾﺎت ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺗﻬﺮان ـ ﻗﺪس ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮدهاﯾﻢ؛ ﻣﺤﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ زودي آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﺳﺮاﺋﯿﻞ را از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﯿﺮون‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬وي اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺮور اﻓﺴﺮ اﻣﻨﯿﺘﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم روزﻧﺘﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﯾﻪاي ﺑﻪ روح ﺷﻬﺪاي ﻣﮑﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺒﺎرزات‬ ‫ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و اﯾﺮان ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ‪) .‬ﮐﯿﻬﺎن‪(.1366/12/10 ،‬‬

‫‪٩٨‬‬

‫ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﺷﻮروي ﻧﯿﺰ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺷﯿﻌﻪ )ﻫﺸﺖﮔﺎﻧﻪ( و ﺳﻨﯽ )ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ( ﮐﻪ اﮐﺜﺮا ﻧﺎم اﺳﻼم را ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﯽ‪ ،‬از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻟﻬﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺪون ﺷﮏ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﯾﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺎﻋﺚ ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﻓﮑﺮي و ﺑﯿﻨﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﺷﯿﻌﯽ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ »ﻧﻬﻀﺖ اﺟﺮاي ﻓﻘﻪ‬ ‫ﺟﻌﻔﺮي« ﺷﺪﮐﻪ از اﻓﻖ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﺑﻪ‬ ‫دﯾﺪه اﺣﺘﺮام ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ؛ ﻟﺬا ﺧﻮد را در ﭼﻨﺒﺮه ﻓﺮﻗﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺳﭙﺎه ﺻﺤﺎﺑﻪ« ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﺮﻗﻪﮔﺮاﯾﯽ در‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻋﺎﻣﻠﯽ در ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺨﺸﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫در ﮐﺸﻤﯿﺮ‪ ،‬ﮐﻪ آن را ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺮان ﺻﻐﯿﺮ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﺎآراﻣﯿﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه اﻫﺎﻟﯽ ﮐﺸﻤﯿﺮ آزاد ﺑﻪ ﺷﺪت ﻃﺮﻓﺪار اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫در آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن‪ ،‬ازﺑﮑﺴﺘﺎن و ﻏﯿﺮه ﺣﺮﮐﺘﻬﺎﯾﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪﻧﺪ؛ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﭼﺮﯾﮑﻬﺎي وﻫﺎﺑﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺨﺸﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫در ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﻔﻘﺎز ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ روﺳﯿﻪ ـ ﺟﻤﻬﻮرﯾﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎنﻧﺸﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﭽﻦ‪ ،‬داﻏﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻟﮑﺎرﯾﺎ و اوﺳﺘﯿﺎي‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺎ روسﻫﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ‪ 1‬ـ و ﭼﻪ ﻗﻔﻘﺎز ﺟﻨﻮﺑﯽ ـ ﺟﻤﻬﻮري آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ـ ﻧﯿﺰ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺸﻮر اﺧﯿﺮ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ در ﺣﺰب اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻤﻬﻮري آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﺸﺮﯾﺎت و ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ اﻓﻐﺎﻧﯽ در دوره ﻣﻮردﻧﻈﺮ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ر ‪ .‬ك ‪ :‬ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺠﻠﻪ ﺣﺒﻞاﻟﻠّﻪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ارﮔﺎن ﻧﺸﺮاﺗﯽ ﺳﯿﺪﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ ﺣﺴﯿﻨﯽ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺳﺎﮐﻦاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﺮز ﺳﻪ ﮐﺸﻮر ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﺳﯿﺪﻋﺎرف ﺣﺴﯿﻦ ﺣﺴﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪1363‬‬ ‫ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻧﻬﻀﺖ اﺟﺮاي ﻓﻘﻪ ﺟﻌﻔﺮي رﺳﯿﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺬﯾﺮش رﻫﺒﺮي اﻣﺎمﺧﻤﯿﻨﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﯾﮏ ﺿﺮورت‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮد؛ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﯿﻢ از ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﻬﺎﯾﺶ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬اﻫﻞﺳﻨﺖ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ دو‬

‫ﮔﺮوه ﺑﺮﯾﻠﻮي و دﯾﻮﺑﻨﺪي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺪود ‪ %80‬آﻧﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮔﺮاﯾﺸﺎت اﻋﺘﻘﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮات ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ اﯾﺮان دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد از‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻀﻮر ﻏﻼم اﺳﺤﺎق ﺧﺎن رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن در ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺸﯿﯿﻊ ﭘﯿﮑﺮ اﻣﺎمﺧﻤﯿﻨﯽ ﻗﺪسﺳﺮه در ﺧﺮداد ‪ 1368‬و ﻗﺒﻞ از آن اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻢﻧﻈﯿﺮ از‬ ‫ﺣﻀﻮر رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﯾﺮان در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و روز ﻗﺪس در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮔﻮﯾﺎي ﺑﺎزﺗﺎب و ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺨﺸﯽ‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺿﯿﺎءاﻟﺤﻖ ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن اﻋﻼم ﻧﻤﻮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ در ﮐﺸﻮر‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪرﻏﻢ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪﮔﺮاﯾﯽ ﺗﺎﮐﻨﻮن از ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺑﺎرز ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﻗﻪﮔﺮاﯾﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻧﻘﺶ ﻣﻨﻔﯽ آن ﺑﺮ‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺨﺸﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ر ‪ .‬ك ‪ . 1:‬ﺳﯿﺪﮐﻤﺎل‪ ،‬ﺣﺎج ﺳﯿﺪﺟﻮادي‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻮاره اﯾﺮادات و ﺷﺒﻬﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪. 2.‬‬ ‫ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺗﻀﯽ‪ ،‬زﯾﺪي‪ ،‬رﯾﺸﻪﯾﺎﺑﯽ ﻋﻠﻞ ﺗﻔﺮﻗﻪﮔﺮاﯾﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ آﻣﻮزﺷﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻣﺎمﺧﻤﯿﻨﯽ‪. 3.‬‬ ‫ﺳﯿﺪرﺿﺎ‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﯽ اﻣﯿﺮي‪ ،‬ﮐﺎﻟﺒﺪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮﻗﻪﮔﺮاﯾﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه‬

‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫‪ 3‬ﮐﯿﻬﺎن‪.1370/3/26 ،‬‬ ‫‪ 4‬ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬ﻓﺮاﺗﯽ‪) ،‬ﮔﺮدآورﻧﺪه(‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺎزﺗﺎب آن‪ ،‬ص ‪ 89‬ـ ‪92‬؛ ﭼﺎﻟﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ ﻣﺬﻫﺒﯽ در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﺰر؛ ﭼﺮﯾﮑﻬﺎي وﻫﺎﺑﯽ اﻣﻨﯿﺖ‬ ‫آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و ﻗﻔﻘﺎز را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻓﺘﺎب اﻣﺮوز‪ ،1378/6/17 ،‬ص ‪.10‬‬ ‫‪٩٩‬‬

‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻻﺋﯿﮏ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزﯾﻬﺎي ﭘﯿﺎﭘﯽ اﺣﺰاب اﺳﻼمﮔﺮا ـ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﯿﺎﻧﻪرو ـ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن را ﮐﻨﺘﺮل و ﻣﺤﺪود ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً دﭼﺎر ﯾﮏ دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫د( ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر اﺳﺎﺳﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ روﺷﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬دوﻟﺘﻬﺎ و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ :‬ﺟﻮ‪ ‬در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺮ‬ ‫دوﻟﺘﻬﺎ و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻬﺎده و در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ و ﭘﯿﻮﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﻼم )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮدان و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن(‪،‬‬ ‫ورود اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﺎن ﺑﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰباﻟﻠّﻪ ﻟﺒﻨﺎن و اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ اردن(‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ در اﯾﺪهﻫﺎي ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن و ﺧﻂﻣﺸﯿﻬﺎي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دوﻟﺘﻬﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي( و ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖ ﺗﻮﺳﻂ اﺣﺰاب اﺳﻼﻣﮕﺮا )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﮐﯿﻪ( ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ :‬ﺣﻀﻮر و ﻣﻮاﺿﻊ اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﺪم ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اوﭘﮏ و ﻏﯿﺮه در ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت و ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺻﺎدره ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي اﯾﺮان و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در اوﭘﮏ‬ ‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﯾﺮان در ﺑﺮﺧﯽ ارﮔﺎﻧﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ )ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ( ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ . 3‬اﻟﻬﯿﺎت رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ در آﻣﺮﯾﮑﺎي ﻻﺗﯿﻦ‪ :‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﻻﺗﯿﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﺪﻫﯽ ﺧﺎرﺟﯽ و واﺑﺴﺘﮕﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و در‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻘﺮ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬از دﻫﻪ ‪ 1960‬ﺷﺎﻫﺪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺪن ﮐﺸﯿﺸﺎن و ﻇﻬﻮر اﻧﺠﻤﻨﻬﺎي ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻪ‬ ‫اﻓﮑﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 3 .‬وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﻮﻣﻮزا دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺷﺪه ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ‬ ‫در اﻧﻘﻼب ‪ 1979‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﮐﺸﯿﺸﺎن در اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ اﻧﻘﻼﺑﯿﺎن ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ و اﯾﺮان‬ ‫اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﺸﯿﺸﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﻧﻘﻼب ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﭘﯿﺮوزي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﯾﺮان رﻓﺖ و آﻣﺪ و‬ ‫‪ 1‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ر ‪ .‬ك ‪ :‬م‪ .‬ﮔﺎﻣﺮ و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺎروي ﺷﻤﺎل ﻗﻔﻘﺎز؛ دو ﻗﺮن ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺗﻬﺎﻣﯽ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺨﺸﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﺗﺮﮐﯿﻪ از زﻣﺎن ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب دﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ژﻧﺮال ﮐﻨﻌﺎن اورن ﻫﺪف از ﮐﻮدﺗﺎي ‪ 12‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1980‬در ﺗﺮﮐﯿﻪ‬ ‫را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدن روﻧﺪ رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ داﻧﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ آﺗﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر را ﻓﺮا ﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﯿﺮوزي ﺣﺰب اﺳﻼﻣﮕﺮاي رﻓﺎه ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻧﺠﻢاﻟﺪﯾﻦ ارﺑﮑﺎن ﻧﯿﺰ اﯾﺴﺘﺎد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ دادﮔﺎه ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮﮐﯿﻪ آن را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﺮد‪ .‬اﮐﻨﻮن‬ ‫ﻣﺠﺪدا اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﺎن ﻗﺎدر ﺷﺪهاﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺰب »ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ« ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اردوﻏﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼﻣﮕﺮا ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺧﻂ ﻣﺸﯿﻬﺎي‬

‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را از ﺧﻮد در ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻓﺘﺢاﻟﻠّﻪ ﮔﻮﻟﻦ و دﯾﺪﮔﺎه دﯾﮕﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼمﮔﺮا ر ‪ .‬ك ‪ :‬ﺑﻮﻟﻨﺖ ارس و ﻋﻤﺮ‬

‫ﮐﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼم ﻟﯿﺒﺮاﻟﯽ در ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ :‬اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻓﺘﺢاﻟﻠّﻪ ﮔﻮﻟﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪاﺳﺪاﻟﻠّﻪ اﻃﻬﺮي‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬س ﻧﻬﻢ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1381‬ش‬ ‫‪ ،4‬ش ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪ ،32‬ص ‪ 59‬ـ ‪82‬‬ ‫‪ 3‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺌﻮرﯾﺴﯿﻨﻬﺎي اﻟﻬﯿﺎت رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ر ‪ .‬ك ‪ :‬ﻋﺒﺎس ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ص ‪ 32‬ـ ‪34‬؛ ﮐﻠﯿﺴﺎي‬ ‫ﺷﻮرﺷﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻮاد ﯾﻮﺳﻔﯿﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫ﺑﺎ اﻣﺎمﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ 1.‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻓﯿﺪل ﮐﺎﺳﺘﺮو رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب ﮐﻮﺑﺎ‪ ،‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻓﺮي ﺑﺘﻮ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻓﯿﺪل‬ ‫ﮐﺎﺳﺘﺮو و ﻣﺬﻫﺐ ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺪه در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﭼﻬﺮه ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮي در ﭼﻬﺮه ﻇﺎﻫﺮي ﺟﻮاﻣﻊ در‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬از ﻗﺒﯿﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﯽ و رﻋﺎﯾﺖ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ دﯾﻨﯽ ﺑﻮدهاﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺣﺘﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي دوردﺳﺖ آﺳﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﻧﺪوﻧﺰي و ﻣﺎﻟﺰي و ﻧﯿﺰ در اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ . 5‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺴﻬﺎ و ﻣﺮاﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ :‬وﻗﻮع ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ دﯾﻨﯽ و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﯽ آن‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﺮاﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﯽ و ﺑﺮﮔﺰاري ﻫﻤﺎﯾﺸﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ وﯾﮋه ﺗﺸﯿﻊ و اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﺮدﯾﺪ و‬ ‫ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺰاران اﺛﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﺷﺮاف ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﺠﻢ وﺳﯿﻊ از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﮐﺎري دﺷﻮار اﺳﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي اﯾﻦ آﺛﺎر‬ ‫ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1 Anastasio Somoza, as told to Jack Cox, Nicaragua Betrayed, Blemont :Western Island Publishers, 1980,‬‬ ‫‪p 23-26 and 91-93.‬‬ ‫‪ 2‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ :‬ﺻﺎدق‪ ،‬زﯾﺒﺎﮐﻼم‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ؛ ﺣﻤﯿﺮا‪ ،‬ﻣﺸﯿﺮزاده‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ‬ ‫رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪ ،1375‬ش ‪.9‬‬ ‫‪١٠١‬‬

‫ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ‬ ‫‪ .1‬آرﻧﺖ‪ ،‬ﻫﺎﻧﺎ‪ ،‬اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰتاﷲ ﻓﻮﻻدوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﻮارزﻣﯽ‪.1361 ،‬‬ ‫‪ .2‬ﺑﻮﻟﻨﺖ ارس و ﻋﻤﺮ ﮐﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼم ﻟﯿﺒﺮاﻟﯽ در ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ :‬اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻓﺘﺢ اﷲ ﮔﻮﻟﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪاﺳﺪاﷲ اﻃﻬﺮي‪ ،‬ـ‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬س ‪ ،9‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1381‬ش ‪ ،4‬ش ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪. 32‬‬ ‫‪ .3‬ﭼﺎرﻟﯽ‪ ،‬ﺑﮑﻮﯾﺚ‪ ،‬ﻧﯿﺮوي دﻟﺘﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺿﺎ ﻓﺎﺿﻞزرﻧﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ‪.1356 ،‬‬ ‫‪ .4‬ﺣﺎج ﺳﯿﺪ ﺟﻮادي‪ ،‬ﺳﯿﺪﮐﻤﺎل‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻮاره اﯾﺮادات و ﺷﺒﻬﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ و اﯾﺮان‪.1377 ،‬‬ ‫‪ .5‬ﺧﺮﻣﺸﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ‪ ،‬ﻓﻮﮐﻮ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﯾﺖﮔﺮاﯾﯽ در ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﯿﻦ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‬ ‫و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ش اول‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪.1377‬‬ ‫‪ .6‬راﺑﺮت‪ ،‬دﺑﯿﻠﻮ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻟﺮ‪ ،‬ﯾﻮرشﻫﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺟﻨﮓ وﯾﺘﻨﺎم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﻬﺎد‬ ‫داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﺗﻬﺮان‪.1372 ،‬‬ ‫‪ .7‬زﯾﺒﺎﮐﻼم‪ ،‬ﺻﺎدق‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬روزﻧﻪ‪.1378 ،‬‬ ‫‪ .8‬زﯾﺪي‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﺮﺗﻀﯽ‪ ،‬رﯾﺸﻪﯾﺎﺑﯽ ﻋﻠﻞ ﺗﻔﺮﻗﻪﮔﺮاﯾﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎﻧﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ‬ ‫آﻣﻮزﺷﯽ و ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪.‬‬ ‫‪ .9‬ﺻﺎﻟﺤﯽاﻣﯿﺮي‪ ،‬ﺳﯿﺪرﺿﺎ‪ ،‬ﮐﺎﻟﺒﺪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮﻗﻪ ﮔﺮاﯾﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬ ‫داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ 80 ،‬ـ ‪.1379‬‬ ‫‪ .10‬ﻓﺮاﺗﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻌﺎرف‪.1379 ،‬‬ ‫‪ .11‬ﻓﺮاش‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺎزﺗﺎب آن‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻧﻮ‪.1381 ،‬‬ ‫‪ .12‬ﻓﺮد‪ ،‬ﻫﺎﻟﯿﺪي‪ ،‬اﻧﻘﻼب و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴﻌﻮد اﺧﻮان ﮐﺎﻇﻤﯽ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬س‬ ‫اول‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪.1378‬‬ ‫‪ .13‬ﻓﻮﮐﻮ‪ ،‬ﻣﯿﺸﻞ‪ ،‬ﻗﺪرت اﻧﻈﺒﺎﻃﯽ و ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬اﺳﺘﯿﻮن ﻟﻮﮐﺲ )وﯾﺮاﺳﺘﺎر( ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ رﺟﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.1370 ،‬‬ ‫‪ .14‬ﻗﺎدري‪ ،‬ﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺳﻔﯿﺪ‪.1369 ،‬‬ ‫‪ .15‬ﮐﻠﯿﺴﺎي ﺷﻮرش‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻮاد ﯾﻮﺳﻔﯿﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪.1368 ،‬‬ ‫‪ .16‬ﮔﺎﻣﺮ و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺎروي ﺷﻤﺎل ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬دو ﻗﺮن ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺗﻬﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪.1377 ،‬‬ ‫‪١٠٢‬‬

‫‪ .17‬ﻣﺎزﻧﺪي‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ‪ ،‬اﯾﺮان اﺑﺮ ﻗﺪرت ﻗﺮن‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻣﻬﺪوي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻟﺒﺮز‪.1373 ،‬‬ ‫‪ .18‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﺳﻤﯿﻨﺎر ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪.1368 ،‬‬ ‫‪ .19‬ﻣﺸﯿﺮزاده‪ ،‬ﺣﻤﯿﺮا‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ش ‪ ،9‬راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪.1375‬‬ ‫‪ .20‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ﻣﺼﻄﻔﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮي در ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻗﻮﻣﺲ‪.1376 ،‬‬ ‫‪ .21‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن و ﺟﻤﻌﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و رﯾﺸﻪﻫﺎي آن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت‪ ،‬ج ‪ ،2‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ اﻣﻮر اﺳﺎﺗﯿﺪ و‬ ‫دروس ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻬﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،1374 ،‬ج ‪.1‬‬ ‫‪ .22‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮي‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻤﺖ‪.1380 ،‬‬

‫‪١٠٣‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬

‫ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬ ‫در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬

‫‪١٠٤‬‬

‫‪ . 5‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در دﻧﯿﺎي ﺟﺪﯾﺪ‬

‫‪1‬‬

‫رﺳﻮل ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‬

‫‪2‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ را‪ ،‬از زاوﯾﻪاي ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ – ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺎﻫﯿﺖ‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﺤﺪود ﺧﻮد – ﺻﺮﻓﺎً ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺮزﻫﺎي ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﻮده و دﯾﺪﮔﺎه ﻓﺮاﻣﻠﯽ ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‬ ‫درﺑﺎره اﻧﻘﻼبﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ رﻧﮓ ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻗﺎﺑﻞ رؤﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮ ﺿﺪ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري و در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ و ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب زده و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ روي‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺘﯽ روي ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ادﯾﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﻪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻗﻮﻣﯽ ﺧﺎص ﻋﻤﻞ ﮐﺮده و ﻫﯿﭻ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪن دﯾﻦ ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ و‬ ‫ﺗﺤﻮﻟﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻫﻤﺠﻮار را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽﺷﺎن و ﻧﯿﺰ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎه‬ ‫ﺳﺎزد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﻣﺒﺎرزه را ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺷﮑﺴﺖ روﺳﯿﻪ از ﺳﻮي ژاﭘﻦ در ﺳﺎل ‪ 1905‬ﮐﻪ ﺳﺨﺖ ﻣﺮدم‬ ‫اﯾﺮان را ﺟﺮأت ﺑﺨﺸﯿﺪ و در ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ در اﯾﺮان )‪ (1906‬ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮي از اﻧﻘﻼبﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ داﺷﺘﻦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻓﺮاﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ داﺧﻠﯽ ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﻂ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ‬ ‫ﺧﻮد در ﻓﺮاﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ دﯾﺪﮔﺎه اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺟﺎي‬ ‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻧﻘﻼبﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺳﻼﻣﯿﺖ و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺗﺤﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺖ دﯾﮕﺮي‬ ‫در ﺟﻬﺎن‪ ،‬در ﭘﯽ ﺑﺴﻂ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺧﻮد ﻧﺨﺴﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﭘﺲ از آن در ﺟﻬﺎن ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﻧﮕﺮش‪ ،‬از‬ ‫آن روﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﯽ ﺧﺎص ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﺪف آن ﻧﺠﺎت ﻣﺤﺮوﻣﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن از ﺳﻠﻄﻪ ﻓﮑﺮي و اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﺘﮑﺒﺮان‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج از ﺧﻮدش‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﺮ اﻧﻘﻼب و‬ ‫ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺄﮐﯿﺪش ﺑﺮ ﺑﺴﻂ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﺤﺚ از ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ از ﻧﺘﺎﯾﺞ و آﺛﺎر اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ از زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺑﺴﻂ آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼب و در ﻧﻬﺎﯾﺖ دﺷﻮاريﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط‬ ‫را ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن‬ ‫‪ -1‬رواج اﺳﻼم اﻧﻘﻼب‬ ‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1378‬ﺷﻤﺎره ‪30‬‬ ‫‪ 2‬رﺋﯿﺲ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ و ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪١٠٥‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻔﮑﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‪ ،‬دو ﻧﻮع ﻧﮕﺮش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﺗﺴﻠﯿﻢﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‪ .‬دوم ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺒﺎرزهﺟﻮﯾﺎﻧﻪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﺎﻟﺐ اﺳﻼم ﺳﻨﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻧﺨﺴﺖ و اﺳﻼم ﺷﯿﻌﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ‬ ‫دوم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﯿﭽﮕﺎه اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﮐﻠﯿﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻢ در ﻣﯿﺎن ﺳﻨﯿﺎن اﺣﺰاب اﻧﻘﻼﺑﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻫﻢ در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖﺟﻮﯾﺎﻧﻪ در ﮐﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬روزﮔﺎري ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺧﯿﺰش ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺎﺻﯽ در رواج اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫آن ﺣﺮﮐﺖ ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ و ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮاناﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪيﺗﺮ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﮔﺮوهﻫﺎي دﯾﻨﯽ – اﻧﻘﻼﺑﯽ زﯾﺎدي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ از ﮐﻠﻤﻪ »اﻟﺠﻬﺎد« در‬ ‫ﻋﻨﻮانﻫﺎي رﺳﻤﯽ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶ از آن‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ دﻫﻪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ و‬ ‫ﭼﭗ ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ دو دﻫﻪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮوهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ – اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺟﻬﺎن ﺗﺴﻨﻦ‪ ،‬از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ‬ ‫دوﻟﺘﻬﺎي ﻧﺎ ﻣﺸﺮوع در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﻫﺮاﺳﯽ دارﻧﺪ و ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ را در ﻫﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻠﺰم‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬رواج اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﯿﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﻔﺎوت ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد از اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ دﯾﻦ ﻓﺮدي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺪﻋﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮕﺮش ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻧﺎﺑﻮدي‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺳﻼم روز ﺑﻪ روز ﺑﺴﻮي ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻪ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ آن ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪي ﺑﺮ ﺑﻌﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن ﮐﻪ ﻫﻮﯾﺖ ﺷﯿﻌﯽ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدي‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﺤﺚ از ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﺗﺌﻮري ﺳﯿﺎﺳﯽ – دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از آن ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺷﺪه و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان دﯾﻨﯽ از ﺟﻤﻠﻪ رﺷﯿﺪ رﺿﺎ‬ ‫)‪ (1935-1865‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﯾﺮان ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻓﻘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﯿﻌﻪ ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺷﺪ و ﻧﺎم وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻤﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬اﺣﯿﺎي ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ‬ ‫ﭘﺲ از آن ﮐﻪ ﯾﮏ ﻗﺮن از ورود ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﻗﺸﺮ‬ ‫ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮده از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎر ﻓﺮاواﻧﯽ از ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪار آن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻏﺮب ﻫﻀﻢ ﺷﺪه‬ ‫و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از ﺑﺎب ﺗﻔﻨﻦ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺑﻮد و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﻏﺮب درﺑﺎره ﮔﺬﺷﺘﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﺻﻞ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﮐﻪ روزﮔﺎري‬ ‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺗﻤﺪن ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺒﺐ اﺣﯿﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺘﯽ – اﺳﻼﻣﯽ و رﺷﺪ و ﺑﺎروري آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﭼﻨﺪان‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاري ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻧﻘﻼب دﯾﻨﯽ در ﺟﻬﺎن ﻏﯿﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪهاي ﺷﮕﺮف ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ‬ ‫‪١٠٦‬‬

‫زﯾﺎدي ﺑﺮ روي اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ در ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻓﺮاوان ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ و ﻧﮑﺘﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد دﻧﯿﺎي اﺳﻼم و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻋﻈﻤﺖ دﯾﺮﯾﻦ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻧﺸﺮ ﺗﺸﯿﻊ‬ ‫ﯾﮑﯽ از آﺛﺎر ﻣﻬﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ از ﭼﻨﺪﯾﻦ زاوﯾﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﺎي ﮐﻠﯽ ﻣﻮﺟﻮد در اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻋﻘﺎﺋﺪ و آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺴﺘﺮ اﺻﻠﯽ آن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺸﯿﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺨﺼﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻌﮕﯿﺮيﻫﺎي ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري‬ ‫و اﺻﻮﻻً ﺿﺪ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺗﺸﯿﻊ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎذﺑﻪ اﯾﺠﺎد‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﺴﯿﺮ رﺷﺪ ﺗﺸﯿﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﺳﺘﻔﺎده از زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ از روﺷﻬﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﻧﯿﺰ در ﺗﺮوﯾﺞ ﺗﺸﯿﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﺸﺮ ﻣﺤﺒﺖ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ)ع( اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻫﻤﺮاه آن‪ ،‬ﺗﺸﯿﻊ رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ آن‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻓﺮاواﻧﯽ در اﯾﺮان ﮐﺎر ﻧﺸﺮ ﺗﺸﯿﻊ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬در ﻧﺸﺮ‬ ‫اﻓﮑﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺷﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﺮده و ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﺗﺸﯿﻊ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪف رﺳﻤﯽ ﺧﻮد ﻣﻄﺮح ﮐﺮده و‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺪاﻣﯽ ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬روزاﻧﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﻧﺎﻣﻪ از ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺮاﮐﺰ رﺳﯿﺪه و آﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ارﺳﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺪارس و ﻧﻬﺎدﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم و ﺗﺸﯿﻊ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮﺷﯿﻌﻪﻫﺎﯾﯽ اداره ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ ﺗﻤﺴﮏ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﯾﻦ ﻣﺪارس‬ ‫ﺑﺎ روﺣﺎﻧﯿﻮن ﺷﯿﻌﻪ ﻋﺮاﻗﯽ ﯾﺎ ﻟﺒﻨﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻣﺎدﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﯾﻦ وﻇﺎﺋﻒ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫در اﯾﺮان ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﺰي ﯾﺎ اﻧﺪوﻧﺰي و ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﯿﭻ ﺷﯿﻌﻪاي‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﯾﺎ دﺳﺖ ﮐﻢ ﻣﯿﺎن ﺑﻮﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﻪاي ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺷﻤﺎر ﻓﺮاواﻧﯽ ﺷﯿﻌﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻫﻤﻪ ﺷﯿﻌﻪﺷﺪﮔﺎن را‬ ‫ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺴﺒﺖ داد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺮاق و ﻧﯿﺰ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺧﻮﺟﻪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ زﯾﺎدي در‬ ‫ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺗﺸﯿﻊ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺤﻮﻻت ﻋﺮاق‪ ،‬آوارﮔﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ آن ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺳﺒﺐ رﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺸﯿﻊ در ﺟﻬﺎن ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﯾﻨﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ ﺷﯿﻌﻪ در ﻋﺮاق ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﻣﺮاﮐﺰي در ﻟﻨﺪن ﯾﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ دارد‪ ،‬در اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﻼش زﯾﺎدي اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﺑﺤﺚ ﻣﺎ اﻫﻤﯿﺖ دارد آن ﮐﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻘﻼب در ﻓﮑﺮ ﺷﯿﻌﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺳﻨﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺸﯿﻊ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاي ﺗﺸﯿﻊ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬آَﺷﮑﺎرا‪ ،‬در ﻣﺮاﺣﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺸﯿﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫‪١٠٧‬‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﺟﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖﻫﺎي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺴﻨﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺗﻦ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬ ‫داده و اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺻﻞ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺷﯿﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺆﺳﺴﺎت ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻏﺮب ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهاي ﯾﺎﻓﺘﻪ و‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪي درﺑﺎره آن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺎﺷﯽ از اﻣﻮاج ﮔﺴﺘﺮده اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫راهﻫﺎي ﻧﻔﻮذ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪:‬‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻧﻔﻮذ اﻓﮑﺎر و آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ .‬رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﻬﺎ داد ﻧﻪ دوﻟﺖﻫﺎ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎوري‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ دوﻟﺖﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از روي ﮐﺎر آﻣﺪن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﻫﺮاس ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از دوﻟﺖ اﯾﺮان ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﻦ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ راه‬ ‫ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺻﻮرت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎﻣﺮدم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎ ﺗﺸﮑﻞ ارﺗﺒﺎﻃﯽ داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﯿﺰ دﺷﻮاريﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮد را در ﭘﯽ داﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﺣﺞ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ :‬ﯾﮑﯽ از زﻣﯿﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ ﭘﯿﺎم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬از آﻏﺎز ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﺞ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺣﺞ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺮﮐﺖ زاﺋﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ را ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬داﻣﻨﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهاي وﺳﯿﻊ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ روي ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻬﺮﺳﺖوار ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد آن دﺳﺖ‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ‪.‬از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎل ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎم ﻣﺬﻫﺒﯽ – ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻔﺼﻠﯽ از ﻃﺮف رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪،‬‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زاﺋﺮان ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻮاي آن‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﺎً ﭘﯿﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﺎمﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺳﺎﯾﺮ زاﺋﺮان ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻬﻢ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺞ از ﺻﺮف ﺑﺮﮔﺰاري ﯾﮏ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺒﺎدي ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ‬ ‫ﺧﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺒﺎدي – ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺮﺣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽﺗﺮ ﺷﺪن ﺣﺞ اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﮐﺮدن‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺮاﺋﺖ از ﻣﺸﺮﮐﺎن در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا)ص( ﭘﯿﺎم ﺑﺮاﺋﺖ از ﻣﺸﺮﮐﺎن را ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ)ع( داد‬ ‫ﺗﺎ در ﻣﮑﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻃﯽ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﻣﻬﻠﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﭘﺲ از آن از ﺷﺮك دﺳﺖ ﺷﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﻣﯽﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از آن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺣﺞ را در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ در رأس آن‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺮاﺋﺖ‪ ،‬از دﯾﺪ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎ ﺑﺪان ﺣﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﺣﺞ ﺑﯽﺑﺮاﺋﺖ ﺣﺞ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺘﻦ درﺳﺖ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﺟﻤﻠﻪاي از اﯾﺸﺎن ﻧﻘﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪ :‬ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن آﻓﺮﯾﻘﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد‬ ‫ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان دﯾﻨﯽ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﺳﯿﺎه ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ ﺳﺘﻢ ﺳﯿﻪ روزان ﺑﯽﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺖ را ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺎ‪،‬‬ ‫‪١٠٨‬‬

‫ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺮدم ﻟﺒﻨﺎن و ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎي ﺷﺮق و ﻏﺮب‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً آﻣﺮﯾﮑﺎ و‬ ‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ دوﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ...‬ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮاﺋﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺗﺤﻤﻞ ﺗَﻔَﺮﻋ‪‬ﻦِ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺣﻀﻮر ﺳﻠﻄﻪﻃﻠﺒﺎﻧﻪ آﻧﺎن را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ ...‬ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺎ ﻓﺮﯾﺎد دﻓﺎع از ﻣﮑﺘﺐ و ﺣﯿﺜﯿﺎت و‬ ‫ﻧﻮاﻣﯿﺲ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد دﻓﺎع از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺛﺮوتﻫﺎ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد دردﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻨﺠﺮ ﮐﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﻗﻠﺐ آﻧﻬﺎ را درﯾﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﻓﻘﺮ و ﺗﻬﯿﺪﺳﺘﯽ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن و ﻣﺤﺮوﻣﺎن و ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﺮق ﺟﺒﯿﻦ و زﺣﻤﺎت‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﻪروزي آﻧﺎن را زراﻧﺪوزان و دزدان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪) .‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪(201/19 ،‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺎمﻫﺎي ﻣﻬﻢ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب در ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﺞ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ وﺣﺪت ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﮑﯽ از‬ ‫اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﯿﺎمﻫﺎ روي آن ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﮐﻪ وﺣﺪت ﺑﺎ روح ﺣﺞ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫اﻧﻄﺒﺎق ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺘﻮاي رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﮐﻨﺎر اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام و‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﯽ)ص( ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬درﺑﺎره ﻧﻮع ﺑﺮﺧﻮرد دوﻟﺖ ﺳﻌﻮدي ﺑﺎ ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺮاﺋﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﺣﺞ دو دوره ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ .‬دوره ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1366‬ﺷﻤﺴﯽ )‪ (1988‬اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﮔﺴﺘﺮده در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ و ﺑﺮﻗﺮاري ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺮاﺋﺖ از‬ ‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﺟﺪي داﺷﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻃﯽ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺳﻌﻮدي‬ ‫ﺑﻪ زاﺋﺮان ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺣﺪود ﭼﻬﺎرﺻﺪ و اﻧﺪي از زاﺋﺮان اﯾﺮاﻧﯽ و ﻏﯿﺮاﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪت ﺳﻪ ﺳﺎل‬ ‫اﯾﺮان در ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﺟﺎزه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان داده ﻧﺸﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﺤﺪوده ﮐﻤﺘﺮي وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻌﺎً ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻓﺮاوان ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در اﯾﺎم ﺣﺞ‪ ،‬اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدي از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎ‪ ،‬زاﺋﺮان ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت دوﻟﺖﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬از ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت ﭘﺮﻫﯿﺰ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬آﺛﺎر ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ در اﯾﺎم ﺣﺞ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از‬ ‫ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪﻫﺎي درﺧﺸﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﺸﺮ ﭘﯿﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب در ﻃﺮح اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دﻓﺎع از ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺒﻨﺎن‪ :‬ﯾﮑﯽ از زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﻃﻮاﺋﻒ و اﻗﻠﯿﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻃﻮاﺋﻒ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﯿﻌﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ آن در ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن و ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻌﻠﺒﮏ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬از زﻣﺎن ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده و ﺷﻤﺎر ﻓﺮاواﻧﯽ از آﻧﻬﺎ در دوﻟﺖ ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮده و‬ ‫ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﭼﻨﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﺦاﻻﺳﻼم و ﺻﺪارت را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬و در ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮕﻬﺎي داﺧﻠﯽ ﻟﺒﻨﺎن در ﺳﺎل ‪ 1975‬ﻣﯿﻼدي ﯾﮑﯽ از روﺣﺎﻧﯿﻮن اﯾﺮان ﺑﺎ ﻧﺎم اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر‬ ‫رﻫﺒﺮي ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻟﺒﻨﺎن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﺸﮑﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬از آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﺸﮑﻞ وارد ﻋﺮﺻﻪ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟﺒﻨﺎن ﺷﺪ‪ .‬در آﺳﺘﺎﻧﻪ رﺧﺪادﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﮐﻪ وي اﯾﺠﺎد ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫‪١٠٩‬‬

‫ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻮر اﻣﯿﺪي در دل ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻟﺒﻨﺎن ﺗﺎﺑﯿﺪ و ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻓﻌﺎلﺗﺮﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺟﻨﻮب‪ ،‬ﻣﺘﺸﮑﻞﺗﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﺮده و ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﺮان ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮور‬ ‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﯿﻌﻪ ﻟﺒﻨﺎن ﮔﺮوﻫﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺣﺰباﷲ اﯾﺠﺎد ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاﺿﻊ اﻧﻘﻼﺑﯽﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ اﻣﻞ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧَﺒﯿﻪ ﺑﺮي ﺑﻮد‪ .‬ارﺗﺒﺎط اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﺎ اﯾﺮان ﻗﻮيﺗﺮ ﺑﻮد و ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﭘﺮ اﻓﺘﺨﺎرﺗﺮﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن در‬ ‫دﻓﺎع از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻟﺒﻨﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﺎوز ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﺣﺰباﷲ ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﮑﺎي ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎي‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪه و ﻫﻢاﮐﻨﻮن‪ ،‬ﺳﻔﺮي ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﯿﻌﻪﻧﺸﯿﻦ ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺿﺎﺣﯿﻪ؛ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺎرﻫﺎي‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺼﺎوﯾﺮ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ در و دﯾﻮار آن ﻧﺎﺣﯿﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻟﺒﻨﺎن ﯾﮑﯽ از دروازهﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮرﯾﻪ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ اﯾﺮان و ﻋﺮاق‪ ،‬در ﮐﻨﺎر اﯾﺮان اﯾﺴﺘﺎد‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ ﺳﻮرﯾﻪ ﺑﻮد‪ .‬رﻫﺒﺮي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬از اﺑﺘﺪا ﻣﻮاﺿﻊ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را در ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ درﯾﺎﻓﺖ و ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ در ﻫﻤﺮاﻫﯽ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺎ اﯾﺮان ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در ﺳﻮرﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﯿﻌﻪﻧﺸﯿﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاي اﯾﺮان وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻗﺒﺮ ﺣﻀﺮت زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ)ع( و ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﺮﺗﺐ زاﺋﺮان ﺑﻪ آن ﻧﻘﻄﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ آن ﮐﻪ‪ ،‬ﻋﺪم وﺟﻮد ﺗﻌﺼﺐ ﺳﻨﯽﮔﺮي در ﻣﯿﺎن رﻫﺒﺮان ﺳﻮرﯾﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان و اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﻋﺪي ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر ﮐﻪ در اﯾﺮان ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺘﺎدان‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ رﻏﺒﺖ ﺗﻤﺎم در آن ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮان ﺳﻮرﯾﻪ در ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﺘﺎب ﺗﻬﺮان ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮده و‬ ‫اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﺸﺘﺮك ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ در ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎﻫﻬﺎي ﮐﺘﺎب ﺳﻮرﯾﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺻﺘﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ‬ ‫آﯾﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﯿﺎس ﺑﺎﯾﺪ درﺑﺎره ارﺗﺒﺎط اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻟﯿﺒﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫دﺷﻮاريﻫﺎي رواﺑﻂ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫‪ .1‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺸﯿﻊ‪ :‬ﭘﺲ از آﻧﭽﻪ درﺑﺎره ﻧﺸﺮ ﺗﺸﯿﻊ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﻧﺨﺴﺖ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺸﯿﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﯽ ﻣﺬﻫﺐ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺷﯿﻌﻪ در ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﻼم در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﯽ ﺣﺪود ده درﺻﺪ دارد؛ ﮔﺮﭼﻪ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ در‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮب‪ ،‬در ﻋﺮاق‪ ،‬ﺷﺮق ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن و ﮐﻮﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫در ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ دوﻟﺖ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺄﮐﯿﺪش ﺑﺮ ﺗﺸﯿﻊ و ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﮑﯿﻪ و اﺻﺮاري ﮐﻪ ﺑﺮ وﺣﺪت دارد‪ ،‬در ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻌﺎرﺿﻪ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺴﻨﻦ دارد‪ .‬رﯾﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﻦ ﺗﻌﺎرض‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده و ﻋﻤﯿﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺗﺸﯿﻊ و ﺗﺴﻨﻦ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در دورهﻫﺎي ﺧﺎﺻﯽ از ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﻪ ﺗﺼﻮف ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ آن‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً اﺧﺘﻼف ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﻤﺘﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﻮع ﺧﺎﺻﯽ از ﺗﺴﻨﻦ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎ ﺗﺸﯿﻊ درﮔﯿﺮ ﺑﻮده و آن ﺗﺴﻨﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ آن را ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫ﺳﻨﯽ وﻫﺎﺑﯿﺖ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن در ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬در ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﺑﻪ اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ ﻣﯽرﺳﺪ و در ﻗﺮن ﺳﻮم ﺑﻪ اﻫﻞ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﺑﻐﺪاد ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ .‬دﯾﮕﺮ ﺳﻨﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه آﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺗﺼﻮف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺎ ﺗﺸﯿﻊ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫روي از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﯿﺎن اﻓﺮاﻃﯽ ﮐﻪ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺣﺪت ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ‪ ،‬دﺷﻮارﯾﻬﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪ .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﮐﺘﺎب ﻣﻔﺼﻞ »‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﮥاﻟﺘﻘﺮﯾﺐ ﺑﯿﻦ اﻟﺸﯿﻌﮥ و اﻟﺴﻨﮥ « ﮐﻪ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﭼﺎپ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ وﺣﺪت ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﯿﻌﻪﻫﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻼوه‪ ،‬ادﻋﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﺎن در ﻃﺮح ﻣﺴﺄﻟﻪ وﺣﺪت دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و در اﯾﻦ راه از اﺑﺰار ﺗﻘ‪‬ﯿﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺪﻫﺎ ﮐﺘﺎب و ﺟﺰوه ﻃﯽ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺮﺑﯽ و ﻧﯿﺰ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﺸﯿﻊ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺸﺘﺎد‬ ‫درﺻﺪ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎ ﺑﺤﺚ اﻧﻘﻼب و ﺗﺸﯿﻊ ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﺷﯿﻌﻪﮐﺸﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮐﻪ در دو ﺳﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﯾﮏ ﺑﺤﺮان ﺑﺰرگ درآﻣﺪه و ﻧﯿﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﻪ ﻣﺰار ﺷﺮﯾﻒ و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ در ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻣﺤﺪود ﮐﺮدن ﻧﻔﻮذ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راهﺣﻠﯽ ﮐﻪ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪ ،‬وﺣﺪت ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﯽ و ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﺻﻞ‪ ،‬رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب ﭘﺲ از‬ ‫ﭘﯿﺮوزي ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﺘﺤﺪ ﻣﯽﻧﮕﺮﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اﺧﺘﻼف ﻣﺬاﻫﺐ ﺣﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻓﺘﻮاي ﻣﺬﻫﺒﯽ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺻﺎدر ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﺣﺞ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻧﻤﺎز ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ راه ﺣﻞ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺪم ﻫﻤﺮاﻫﯽ رﻫﺒﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺴﻨﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﻓﯿﻖ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺘﯽ از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﯿﺎن‬ ‫ﺳﻨﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﻨﯿﺎن ﺳﻌﻮدي ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ ﻃﺮح ﻣﺴﺄﻟﻪ وﺣﺪت و‬ ‫ﻗﺪمﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﯿﺶ از آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻣﺮوز ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯽﺷﺒﻬﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ وﺣﺪت و درك‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ آن‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻤﺖﮔﯿﺮي اﻧﻘﻼب‪ ،‬در داﺧﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﯽ دارد‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺄﻟﻪ وﺣﺪت در ﺗﻌﺎرﺿﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻋﺘﻘﺎدش ﺑﻪ ﺗﺸﯿﻊ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﯿﻌﯽ ﺧﺎرج از اﯾﺮان ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺑﺎزوي ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺑﺮاي اﻧﻘﻼب ﻋﻤﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ دﯾﻨﯽ‬ ‫در ﺧﺎرج و داﺧﻞ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان اﻣﺮي ﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺰﯾﯽ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪١١١‬‬

‫‪ .2‬اﺧﺘﻼف ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ‪ :‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻌﺎرض ﻋﺮﺑﯽ – ﻋﺠﻤﯽ از آﻏﺎز ﻓﺘﺢ اﯾﺮان ﺗﻮﺳﻂ اﻋﺮاب ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﺷﻌﻮﺑﯿﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ادﺑﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻤﻮد ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﻦ ﺗﻌﺎرض ﻗﻮﻣﯽ در ﻣﯿﺎن اﻋﺮاب و اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫ﻋﺒﺎﺳﯽ و ﺳﻠﻄﻨﺖﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﻌﺎرض داﻣﻦ زدﻧﺪ‪ .‬آﺧﺮﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ از اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت‪ ،‬ﻧﺰاع ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ – ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ و‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از اﻋﺮاب – و اﯾﺮاﻧﯽﻫﺎ در دوران ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻣﯿﺎن ﻋﺮاق و اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻨﮓ ﻗﻮﻣﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎ آن ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻣﺎرﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﺷﯿﻌﻪ‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮاق ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺳﺮدﻣﺪاران ﺣﺰب ﺑﻌﺚ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﯿﻠﻪاي ﺑﺮاي دور ﮐﺮدن ﻋﺮاق از اﯾﺮان و ﺗﻌﻤﯿﻖ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻋﺮاب ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬زﻣﯿﻨﻪ آن از ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﻋﺮاب ﺷﺎﻫﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن اﯾﺮان ﺑﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و در دﻫﻪﻫﺎي ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻨﻔﺮ‬ ‫اﻋﺮاب از اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎرض دﯾﮕﺮي ﺑﺎ اﯾﺮان دراﻓﺘﺎدﻧﺪ – ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﻌﺪي ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ – ﺑﺎز ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻗﻮﻣﯿﺖ را‬ ‫ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﯿﻞ اﯾﻦ ﮔﺮوه از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان آن ﺑﻮد ﮐﻪ »ﺑﺎز ﻣﺠﻮﺳﯿﺎن ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎء دور اﻟﻤﺠﻮس«‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎم‬ ‫ﯾﮏ اﺛﺮ ﺳﻪ ﺟﻠﺪي ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻧﺨﺴﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﺿﺪ اﯾﺮان و ﺗﺸﯿﻊ اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﺠﻮس ﮐﻪ از ﺳﻮي اﻋﺮاب ﺑﻪ اﯾﺮان داده ﺷﺪه‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ ذﻫﻨﯽ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺮب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫از زاوﯾﻪ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻋﺮاب ﺧﻮد را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ و ادﻋﺎي اﯾﺮان را ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ اﺳﻼم اﺻﯿﻞ و‬ ‫درﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰاء ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ!‬ ‫‪ .3‬ﺗﺮس از ﺻﺪور اﻧﻘﻼب در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬ﺑﺤﺚ از ﺻﺪور اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ اﯾﺪهﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ روي آن ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﻣﯿﺪ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﭘﺪﯾﺪ اﯾﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮي‬ ‫اﻧﻘﻼب در ﺳﺎل ‪ 1358‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺎ دارد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽرود ﺗﻮي ﻣﻠﺖﻫﺎ‪ ...‬ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖ ﻫﻢ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ دﯾﮕﺮ‪ ...‬ﻣﺼﺮ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺎدات و ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ دﯾﮕﺮان‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻣﺒﺘﻼي ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎﯾﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ از زﯾﺮ ﺑﺎر‬ ‫ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﺮان ﻗﯿﺎم ﮐﺮد و ﭘﯿﺶ ﺑﺮد‪ ،‬وﻟﻮ ﮐﺸﺘﻪ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﯿﺶ ﺑﺮد‪ ،‬دﯾﮕﺮان ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﻓﮑﺮ در ﻣﻐﺰﺷﺎن ﭘﯿﺪا‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻠﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎر را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪) .‬ﺻﺤﯿﺤﻔﻪ ﻧﻮر‪(45/11 ،‬‬ ‫از اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽاﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد از ﺻﺪور اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن و ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮدن زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻓﮑﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب روي آن ﺳﺨﺖ ﺗﮑﯿﻪ و ﺑﺪان اﻣﯿﺪوار ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺰﺑﻮر از ﺳﻮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﺮان ﻗﺼﺪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را داﺷﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺑﻪ راه اﻧﺪازي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١١٢‬‬

‫ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﻬﻢ آن ﺑﻮد ﮐﻪ‪ ،‬اﮔﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ آن ﺻﻮرت ﮐﻪ ﻫﺴﺖ در ﮐﺸﻮر ﭘﯿﺎده ﺷﻮد‪ ،‬و ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫اﯾﺮان ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ روي ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﭘﯿﺎده ﮐﺮدن‬ ‫اﺣﮑﺎم آن‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺶ از ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺎم ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ از‬ ‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻼش ﺧﻮد را آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻘﺎط ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺳﺎﻣﺎندﻫﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﺪهاي ﮐﻪ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ آن ﺗﮑﯿﻪ داﺷﺖ آن ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﻣﻠﺖﻫﺎ اﺻﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ دوﻟﺖﻫﺎ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺗﻤﺎﯾﻞ دوﻟﺘﻬﺎي ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﺮد؛ ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي آﻧﺎن ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ از ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﺮدﻣﺎن آن ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب و رﻫﺒﺮي آن در دﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﯿﺪ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﯿﺘﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺮور ﺑﺎ ﭘﻠﯿﺴﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﺪن ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻨﯿﻦ آرزوﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮي‬ ‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اداﻣﻪ اﯾﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي دوﻟﺘﻬﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺳﺨﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﮏﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن را ﮔﺬاردﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﺻﺪام‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ در ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺿﺪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از رﺷﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در درون آن ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ آن ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎ دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮي‬ ‫ﻫﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﻫﯿﭻﮐﺲ ﺗﺮدﯾﺪي ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﺮاس از ﺗﺤﻮﻟﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺤﻮل اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﺟﺎ‪ ،‬درﺑﺎره ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ روي ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﯾﮑﯽ ازدﺷﻮاريﻫﺎي اﺻﻠﯽ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب در ﺳﺎل ‪ 1359‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺻﺪور‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺮﻧﯿﺰه ﺻﺪور ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺪور ﺑﺎ زور ﺻﺪور ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺪور آن وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﺎﺋﻖ اﺳﻼم‪ ،‬اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺧﻼق‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎﻫﺎ رﺷﺪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪).‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪(263/13 ،‬‬ ‫در واﻗﻊ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻧﯿﺰ از اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﯿﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب در ﺳﺎل ‪ 1359‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻻن در ﻫﻤﻪ ﺟﺎي دﻧﯿﺎ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﻪ ﺿﺪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ‪ .‬ﭼﻪ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت‬ ‫ﻏﺮب ﺑﺎ ﻫﻤﻪ واﺑﺴﺘﮕﺎن و ﭼﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺷﺮق ﺑﺎ ﻫﻤﻪ واﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺶ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ از ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ وﺣﺸﺖزده‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن در ﺧﻮد اﯾﺮان از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ‪ ...‬ﺧﻮف اﯾﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ و‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎرج و ﺻﺎدر ﺑﺸﻮد در ﻣﻤﻠﮑﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪) .‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪(162/13 ،‬‬ ‫ب‪ :‬دﺷﻮاريﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻏﺮب‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ دﻧﯿﺎي ﻏﺮب‪ ،‬در ﯾﮏ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ؛ دوم ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ روزﻣﺮه‪ .‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺗﻌﺎرضﻫﺎي ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪١١٣‬‬

‫دﺷﻮارﯾﻬﺎي ﻓﮑﺮي‬ ‫‪.1‬ﻣﺸﮑﻞ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ در اﯾﺮان‬ ‫ﯾﮑﯽ از دﺷﻮاريﻫﺎي ﻏﺮب درﺑﺎره اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺤﺚ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬آﮔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻪ در ﺗﻔﮑﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻏﺮب‪ ،‬دﯾﻦ ﻧﻘﺸﯽ در ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ در ﮐﺸﻮري ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺮان درﺑﺎره ﺣﻀﻮر دﯾﻦ در ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم رايﮔﯿﺮي ﺷﻮد و ﻣﺮدم ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري و ﺣﮑﻮﻣﺖ دﯾﻨﯽ راي ﻣﺜﺒﺖ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻏﺮب ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ در دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﻏﺮﺑﯽ اﻫﻤﯿﺖ دارد‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﺰ‬ ‫ﻣﯿﺎن دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﻨﺎي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ راي اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم و اﻣﮑﺎن اﻧﺘﻘﺎد و اﻧﺤﻼل دوﻟﺖ از ﻃﺮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﯾﺮان ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روش ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻌﺎً‪ ،‬ﻋﻨﻮان اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻏﺮب‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﺒﻮد؛ درﺳﺖ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي آن‪ ،‬در اﺟﺮاي دﺳﺘﻮرات اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻏﺮﺑﯽ ﻧﻤﯽﮔﻨﺠﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي ﻏﺮب ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اوﻟﯿﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﮑﺮي ﻏﺮب ﺑﺎ‬ ‫اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻏﯿﺮ دﻣﮑﺮاﺗﯿﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬اﯾﺮان ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﻈﺎم ﺗﻮﺗﺎﻟﯿﺘﺮ و اﺳﺘﺒﺪاد‬ ‫دﯾﻨﯽ ﺷﺪه و ﺑﻪ رﻏﻢ ﺑﯿﺴﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﻃﯽ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗﺎﮐﻨﻮن اﯾﻦ اﺗﻬﺎم در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺒﺮي ﻏﺮب ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬اﻓﺰون ﺑﺮ آن‪ ،‬وﺟﻮد ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻧﺨﺴﺖ اﻧﻘﻼب در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻧﻘﻼب ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮارد‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺷﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯿﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮاﯾﻂ ﻏﯿﺮدﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬اﺳﻼم و ﺧﺸﻮﻧﺖ‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﻏﺮب‪ ،‬ﺗﺴﺎﻫﻞ و ﻣﺪارا اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺄﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﯾﮏ ﺣﻖ ﻃﺒﯿﻌﯽ در اﻧﺘﺨﺎب اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻣﺬﻫﺐ ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺴﺎن روي آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻏﺮب در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮﺿﻌﮕﯿﺮيﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ وﻓﺎدار اﺳﺖ‬ ‫ﯾﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻌﻼً ﺑﺤﺜﯽ ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ از اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن دارد‪ ،‬ﺗﺴﺎﻫﻞ و ﻣﺪارا را در ﻓﻀﺎي ﺧﺎﺻﯽ‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺻﻮل ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﻏﺮب ﭼﻨﺪان ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻏﺮب از‬ ‫ﺗﺴﺎﻫﻞ و ﻣﺪارا‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﯾﯿﻨﯽ ﺧﺸﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﺴﻞ ﻧﺨﺴﺖ اروﭘﺎ‪ ،‬از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎت آﻏﺎزﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده و ﭼﻬﺮهاي‬ ‫ﺧﺸﻦ از ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﻼم ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اروﭘﺎﯾﯿﺎن ﮐﻪ ﻃﯽ ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم درﮔﯿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ اوﺻﺎف‪ ،‬در دﻫﻪﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ دﯾﻦ از ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻏﺮب اﻫﻤﯿﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫ﮐﻪ آن را ﺟﺪي ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دﯾﻦ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮﺧﻮردي‬ ‫ﮐﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﺎ ﺟﻬﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺗﻨﺪﺗﺮ و ﺧﺸﻦﺗﺮي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺰاع ﮐﻪ در اﺻﻞ ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺪيﺗﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮي ﮐﻪ از اﺳﻼم ﺑﺮاي اروﭘﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻦﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪١١٤‬‬

‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ آﯾﯿﻦ ﻣﺮدم اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﻧﻘﻼﺑﯿﮕﺮي‬ ‫زﯾﺎدي داﺷﺘﻪ و در ﺷﻌﺎرﻫﺎﯾﺶ ﻧﯿﺰ روي ﻋﺎﺷﻮرا و اﻧﻘﻼب اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ)ع( ﺗﮑﯿﻪ ﺧﺎﺻﯽ دارد‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺳﻤﺒﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺤﺚ‬ ‫از ﺧﺸﻮﻧﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺪيﺗﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮔﺰارش ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ از ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺎﺷﻮرا و ﺟﺒﻬﻪ و ﺟﻨﮓ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬ ‫ﻧﺸﺎن دادن ﭼﻬﺮه ﺧﺸﻮﻧﺖ در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اروﭘﺎﺋﯿﺎن و آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯿﺎن ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻏﺮب ﮐﻪ‬ ‫ﯾﮏ ﺑﺎره‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﺎو ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﺑﺮ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد در ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻧﮕﺎه ﻣﯽدارد و ﻫﻤﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﺣﻤﻠﻪ و‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ دادن ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرتﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺶ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺘﺸﺎر ﻏﺮﺑﯽ و ﺑﺰرگ‬ ‫ﮐﺮدن آن‪ ،‬ﯾﻘﯿﻨﺎً ﺣﮑﻢ ﺷﻮﺧﯽ ﻣﺴﺨﺮهاي را دارد ﮐﻪ در ﻗﺮنﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﺑﻪ درد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻃﻨﺰ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬ ‫دﺷﻮاريﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫‪ .1‬از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪:‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ اﯾﺮان در ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﺣﺴﺎس ﺑﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺖ‬ ‫ﺧﺎرﺟﯽ اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ .‬در دوران ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬اﯾﺮان ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻧﻔﻮذ آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﺳﺮاﺋﯿﻞ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در آن زﻣﺎن‪ ،‬اﯾﺮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ژاﻧﺪارم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ و ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﯽﻫﺎي ﻋﺮاق ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮا ﻗﺮار‬ ‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮوش اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺳﻼﺣﻬﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ارﺗﺶ اﯾﺮان ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺠﻬﺰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ ﮐﻨﺘﺮل ﺧﻄﺮ اﻋﺮاب‪ ،‬اﯾﺮان ﺳﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ در ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﯽﺷﻤﺎر آن‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬اﯾﺮان ﻣﺮزي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎره ﯾﮏ ﻏﺮب ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻮروي داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ را ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﯿﺰ داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ اﯾﺮان ﮐﺎﻣﻼً اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺬف ﮐﻨﺘﺮل آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺿﺮﺑﻪ را دوﻟﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ﺑﺎﻻ‬ ‫رﻓﺘﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺑﻮد‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬دوﻟﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ روي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﮐﺮده و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﻀﻮر آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪه و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺳﺮﺷﺎر آن ﻧﺼﯿﺐ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻣﺘﺤﺪان آن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬آﻟﺘﺮﻧﺎﺗﯿﻮ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب‪ :‬ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ دﻫﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﺷﻤﻦ ﻏﺮب‪ ،‬ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫از ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﻣﺮدﻣﯽ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻔﻮذ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﯽﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ اﺣﺰاب ﭼﭗ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮده زﻣﯿﻨﻪ اﻧﻘﻼب ﯾﺎ ﮐﻮدﺗﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﻮروي ﺣﺘﯽ از ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ و ﺣﻀﻮر‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺳﺮ ﮐﺎر آوردن دوﻟﺘﻬﺎي ﭼﭗ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ اﺑﺎﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺮق در ﺣﺎل ﻣﻨﺰوي ﺷﺪن ﺑﻮد و درﺳﺖ در‬ ‫آﺳﺘﺎﻧﻪ ﭘﯿﺮوزي ﻏﺮب ﺑﺮ ﺷﻮروي در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻏﺮب ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ‬ ‫ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ‪ ،‬اﻣﯿﺪوار ﺑﻮد ﺗﺎ ﯾﮏ ﺟﻬﺎن ﺗﮏ ﻗﻄﺒﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻏﺮﺑﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫‪١١٥‬‬

‫داﺷﺖ و دوﻟﺖﻫﺎ ﻧﯿﺰ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ – ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﮐﻮﭼﮏ در دﻫﮑﺪه ﺟﻬﺎﻧﯽ آرﻣﺎﻧﯽ ﻏﺮب‪،‬‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دﯾﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﺪﻋﯽ ﺟﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎدﯾﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻏﺮب ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪ .‬ﺑﯽﺷﺒﻬﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ادﯾﺎن ﺑﻮﻣﯽ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﻓﻌﺎل ﺷﺪهاﻧﺪ و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ داﺷﺘﻦ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ و‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ در ﺧﻮد و ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻤﺘﺎز ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ اﯾﯿﻦ دﯾﮕﺮ زﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ زﻧﺪه ﺷﺪن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺒﺎرزهﻃﻠﺒﯽ ﺑﺮ‬ ‫ﺿﺪ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺷﺪه و در اﯾﻦ راه ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺶ رﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻟﺘﺮﻧﺎﺗﯿﻮ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﺑﺮاي ﻏﺮب درآﻣﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﻗﺪام ﻏﺮب‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎﻧﻪ در دﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ در دﯾﻦ‪،‬‬ ‫در ﭘﯽ ﺧﻨﺜﯽ ﮐﺮدن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و درآوردن آن ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻏﺮب از‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت اﺻﻼحﻃﻠﺐ در دﻧﯿﺎي اﺳﻼم ﺑﻪ وﯾﮋه در اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.3‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ :‬آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻏﺮب ﺑﻪ ﻃﻮر اﺻﻮﻟﯽ ﻫﻮادار اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬اوﻻً ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺴﻠﻂ‬ ‫ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﻬﺎ ﺑﺮ دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ آﻣﺮﯾﮑﺎﺳﺖ‪ ،‬و دوم‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن ﮐﻪ ﺣﻀﻮر اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎل و اﯾﻨﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﻋﺮاب‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﯾﺮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو اﻫﺮ م ﻓﺸﺎر ﺑﺮ اﻋﺮاب‪ ،‬از دو ﺳﻮي‪،‬‬ ‫ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﻮدﻧﺪ )ﮐﺎري ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﺮان ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم آن اﺳﺖ(‪ .‬در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫اﯾﺮان از دﺳﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ رﻓﺖ و اﯾﻦ ﺿﺮﺑﻪاي ﮐﺎري ﺑﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و آﻣﺮﯾﮑﺎ در دﻓﺎﻋﺶ از اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آن ﮐﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﻣﺼﺮ و ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺎزش ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ و اﯾﺮان‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮعﮔﯿﺮي ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬روي اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺧﻄﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﻮﯾﮋه ﻧﻔﻮذ آن در اﯾﺮان ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﮐﻨﻮن ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﺮد ﺗﺎ از اﻧﻘﻼب ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ دﻓﺎع‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺳﻔﺎرت ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺠﺎي ﺳﻔﺎرت اﺳﺮاﺋﯿﻞ در ﺗﻬﺮان ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ دور ﺷﺪن ﻋﺮﻓﺎت از‬ ‫اﻫﺪاف ﯾﺎد ﺷﺪه در ﻣﻨﺸﻮر ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وي ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﻤﺎس ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ درﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ زد‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺎﻣﯽ ﺟﺪي آن درآﻣﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﯾﮑﯽ از‬ ‫ﻣﺸﮑﻼت اﺳﺎﺳﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ درﺑﺎره اﯾﺮان ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬و دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎم اﯾﺮان‪ ،‬در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﻣﯽ ﺗﺮورﯾﺴﻢ‬ ‫ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١٦‬‬

‫‪ . 6‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪ اي‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺎﻻر‬

‫‪2‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎﻋﺚ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻋﻈﯿﻤﯽ در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي اﯾﺮان ﺷﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺷﮕﺮف‬ ‫در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮدي ﮐﻪ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﺑﺴﯿﺎري در ﺟﻬﺎن روي داده وﻟﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ روح‬ ‫دﯾﻨﯽ و ﻇﻠﻢﺳﺘﯿﺰي و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺤﺮوﻣﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺣﻤﺎﯾﺖ و اﺳﺘﻘﺒﺎل اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺟﻬﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺠﻠﯿﻞ از آن در‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﮐﻼﻣﯽ و ﺷﻌﺮي ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﻧﻤﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺠﺪد اﺳﻼم در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در‬ ‫اﺑﻌﺎد ﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ‪ (1:‬اﺣﯿﺎي ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ‪ (2 ،‬ﻃﺮح اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ (3 ،‬دﻓﺎع از آرﻣﺎن ﻣﻘﺪس ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﺟﻬﺎن‪ (4 ،‬اﯾﺠﺎد‬ ‫وﺣﺪت و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ (5 ،‬ﻃﺮح ﮔﻔﺘﻤﺎن در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺑﺪﯾﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﯽ دارد ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻋﻤﯿﻖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﻮﯾﮋه از ﭘﻨﺞ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻧﺸﺎن دﻫﺪ اﺑﺮاز ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ ﻗﻠﺒﯽ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﺗﻦ اﻧﺴﺎن آزاده و ﺣﻖ ﻃﻠﺐ ﺟﻬﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺎم راﺣﻞ )ره( و اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 7‬و ‪ ،8‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1382‬‬ ‫‪ 2‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‪ ،‬راﯾﺰن ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﻮرﯾﻪ و ﻟﺒﻨﺎن‬ ‫‪١١٧‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روﯾﺪاد ﺑﺰرگ ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ در ﺻﺤﻨﻪ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺑﯿﺴﺖ و دوم ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 1357‬ه ‪ .‬ش ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪ و ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮد‪.‬اﯾﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اوﺿﺎع ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي داﺧﻞ ﮐﺸﻮر را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﻋﻈﯿﻢ و ﺗﺄﺛﯿﺮي‬ ‫ﺷﮕﺮف در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻫﺪ اﻧﻘﻼبﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن اﻧﻘﻼب روﺳﯿﻪ ‪ ،1917‬اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ‪ ،1789‬اﻧﻘﻼب اﻟﺠﺰاﯾﺮ ‪ 1954‬و ﻏﯿﺮه ﺑﻮده اﺳﺖ‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﺎص و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدش‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺼﯿﺖ واﻻي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( و ﻗﺪرت ﻧﺎﻓﺬ اﯾﺸﺎن در رﻫﺒﺮي و ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺰرگ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﯽ و‬ ‫ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﺮدم از رﻫﺒﺮ و ﻣﻘﺘﺪاي ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﻋﺘﻘﺎد ﻋﻤﯿﻖ ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺳﻼم و وﺣﺪت و اﻧﺴﺠﺎم ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﯾﮑﯽ‬ ‫از ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ رژﯾﻢﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺟﺎذﺑﻪ و اﻗﺘﺪار اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺣﺎﻣﯿﺎن و ﺷﯿﻔﺘﮕﺎن زﯾﺎدي از ﺷﺮق ﺗﺎ ﻏﺮب ﻋﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺮدم آزاده و ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاه و ﻇﻠﻢﺳﺘﯿﺰ ﺟﻬﺎن ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و رﻫﺒﺮي آن اﻋﻼم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ در داﺧﻞ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﻣﺤﺪود و ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري و دﺳﺘﺂوردﻫﺎي آن‪ ،‬از‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﮐﺮان ﺗﺎ ﮐﺮان ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺑﺸﺮﯾﺖ را در ﻧﻮر دﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺰار ﻗﺒﺎﻧﯽ‪ 1،‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﺑﺮ دﻧﯿﺎي ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺤﺮوﻣﺎن‬ ‫ﺟﻬﺎن را در ﺷﻌﺮي اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺳﺮاﯾﺪ‪:‬‬ ‫درﺧﺖﻫﺎي ﺑﺎدام ﺑﺎغﻫﺎي ﺷﯿﺮاز‬ ‫ﺷﮑﻮﻓﻪ دادﻧﺪ‬ ‫و ﺳﺘﻤﺪﯾﺪﮔﺎن روزهي ﺧﻮد را ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن »ﮐﺴﺮي« را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدﻧﺪ‬ ‫ﭘﺲ از ﺧﺸﻤﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ‬ ‫ﺑﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﻟﺮزه درآوردﻧﺪ‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ‬ ‫ﻗﺪرت ﺧﺪاﯾﯽ را ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺸﯿﺮي ﺑﺮّان‬ ‫در دﺳﺖ‬ ‫‪ 1‬ﻧﺰار ﻗﺒﻼﻧﯽ )‪ (Nizar Qabbani‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﺳﺎل ‪ 1923‬ﻣﯿﻼدي در ﺷﻬﺮ دﻣﺸﻖ ﺳﻮرﯾﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﯾﺎﻓﺖ و در ﺳﺎل ‪ 1998‬در ﻟﻨﺪن از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ‬ ‫و در دﻣﺸﻖ ﻣﺴﻘﻂ اﻟﺮأس ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪١١٨‬‬

‫داﺋﻤﺎ ﺳﺮود ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و اﺳﻼم را‬ ‫ﺑﺮ ﻟﺐ دارد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻧﮑﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﯿﻘﯽ از اﺳﻼم ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﯽ ﻏﯿﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺰ در ﮔﻮﺷﻪ و ﮐﻨﺎر ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان رﺳﻤﺎ اﻋﻼن داﺷﺘﻨﺪ و‬ ‫درﺻﺪد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺠﺪد اﺳﻼم ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺤﺮوﻣﺎن آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ‬ ‫آﺳﯿﺎ و اﻗﯿﺎﻧﻮﺳﯿﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻋﺮﺑﯽ و ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﺷﻐﺎﻟﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ ﻗﺪرت و‬ ‫ارزشﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﺛﺎر اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﻠﻤﻮس اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﺮاز ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ ﻗﻠﺒﯽ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﻧﻔﺮ از اﻧﺴﺎنﻫﺎي آزاده و ﺣﻖﻃﻠﺐ ﺟﻬﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺎم و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻈﯿﺮ آن در ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻫﯿﭻ اﻧﻘﻼﺑﯽ دﯾﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ اﻓﮑﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼب در ﻋﻤﻖ ﺟﺎن و روح ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن دارد‪ .‬روﺣﯿﻪ ﻗﻮي‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﻟﺒﻨﺎن و ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﺷﻐﺎﻟﯽ ﯾﮑﯽ از آﺛﺎر ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب و رﻫﺒﺮي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﻣﺎم‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﯾﻤﺮدي و رﺷﺎدت ﺟﻮاﻧﺎن ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ و ﺣﺰباﷲ ﻟﺒﻨﺎن و دﻻورﻣﺮدان و ﺷﯿﺮزﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ‬ ‫دﺳﺘﺎن ﺧﺎﻟﯽ و ﺑﺎ ﺣﺮﺑﻪ ﺳﻨﮓ‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ ﻗﻠﺒﯽ ﺳﺮﺷﺎر از ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻬﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ رژﯾﻢ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ ﻗﺪس ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ﺧﻮﯾﺶ راه ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎزش و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻋﺎﺟﺰاﻧﻪ را ﻣﺴﺪود ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و زﻧﺪهاي‬ ‫از ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻣﺎم و اﻧﻘﻼﺑﺶ در ﺟﻬﺖ ﺑﯿﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و آزاداﻧﺪﯾﺸﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﻣﻌﻨﻮي و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺣﺘﯽ ﮔﺮوهﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﯿﭽﮑﺲ ﻣﺨﻔﯽ و ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮاي اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻗﻠﻢ ﻧﺎﺗﻮان ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن از ﻧﺰدﯾﮏ‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻣﺎم و اﻧﻘﻼب ﺑﻮدهام‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﮔﻮﺷﻪاي از آﻧﻬﻤﻪ اﺷﺘﯿﺎق و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﺷﯿﻔﺘﮕﺎن و ﺣﺎﻣﯿﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ؛ از اﯾﻦرو ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮐﻮﺗﺎه و ﮔﺬرا ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﻣﻮﻻﻧﺎ‪:‬‬ ‫»ﮔﺮ ﺑﺮﯾﺰي ﺑﺤﺮ را در ﮐﻮزهاي‬

‫ﭼﻨﺪ ﮔﻨﺠﺪ ﻗﺴﻤﺖ ﯾﮏ روزهاي«‬

‫ﻗﻄﺮهاي از درﯾﺎي ﺑﯿﮑﺮان ﻋﺸﻖ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﻋﻢ از اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺎم و اﻧﻘﻼب را‬ ‫ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ و در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﻪاي از ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺷﺎره‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﺣﯿﺎي ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺣﯿﺎي اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ و‬ ‫دﺷﻮاري ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﻼش ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﻃﺎﻏﻮت و ﺳﺮدﻣﺪاران ﻻﺋﯿﮏ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﺷﺪ و ﻣﮑﺘﺐﻫﺎي‬ ‫‪ 1‬ادﺑﯿﺎت اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻧﻘﻼب ادﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﻧﺸﺮ آﺛﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)س( ص ‪65‬ـ‪.66‬‬ ‫‪١١٩‬‬

‫ﻣﺎدي و اﻟﺤﺎدي‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »اﻓﯿﻮن ﺗﻮدهﻫﺎ« و ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮان ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآوردن ﺗﻮدهﻫﺎ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﻘﻼب‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ روز ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ و دﯾﻦﻣﺪاري ﮐﻢرﻧﮓﺗﺮ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺑﺎورﻫﺎي‬ ‫دﯾﻨﯽ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و ﭘﺮدهﭘﻮﺷﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﻬﺪ و اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺟﺮم ﺑﻮد و ﯾﺎ ﻣﺴﺨﺮه ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﺗﺤﻮل ﻋﻈﯿﻤﯽ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرت اﻟﻬﯽ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻻﺋﯿﮑﯽ را ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ و دﯾﻨﯽ ﻣﺒﺪ‪‬ل ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻌﺎﺻﯽ ‪ ،Mohammad Al-Asi‬اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺴﺠﺪ واﺷﻨﮕﺘﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي در داﺧﻞ اﯾﺮان ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ در ﺟﻬﺖ اﺣﯿﺎي ﺗﻔﮑﺮ دﯾﻨﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن‬ ‫در اﻇﻬﺎرات ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪»:‬اﻣﺎم ﻋﺰﯾﺰ ﻣﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻻﻣﺬﻫﺒﯽ و دﻧﯿﺎﮔﺮاﯾﯽ را ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺳﺎﺧﺖ و ﻫﻢاﮐﻨﻮن ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﯿﺶ‬ ‫از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮا« ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن »ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮا« و »ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﺎن« ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن در ﺟﻬﺎن ﻓﺮاوان‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﺮ روز در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻄﺮح ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﺮان و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ راهﺣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در ﺳﺎﯾﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻋﻮده‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻓﺴﻠﻄﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﺛﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﯿﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﻧﯿﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي اﻣﺎم راﺣﻞ)ره(‪ ،‬روﺣﯿﻪ اﯾﻤﺎن را در دﻟﻬﺎي ﺟﻮاﻧﺎن رﺳﻮخ داد و ﺑﺎ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﺣﯿﺎتﺑﺨﺶ اﺳﻼم آﺷﻨﺎ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪»:‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم راﺣﻞ و ﺣﻀﺮت آﯾﮥا‪ ..‬ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ ،‬اﻣﯿﺪ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ را در دل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺣﯿﺎء ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن ﯾﺘﯿﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻧﯿﺮوي ﻋﻈﯿﻤﯽ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن و ﺣﺎﻣﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﯾﻦ اﻣﯿﺪ را در دلﻫﺎ زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮﻧﺪ و ﻋﻈﻤﺖ و ﻣﺠﺪ دﯾﺮﯾﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﯾﺎﺑﻨﺪ و دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن را ﺷﮑﺴﺖ دﻫﻨﺪ‪ 2 «.‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻧﻘﻼب ﺑﺎ‬ ‫آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻏﺮب ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺑﻬﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﻏﺮب را ﮐﻪ‬ ‫ﭘﺎﯾﻤﺎلﮐﻨﻨﺪه ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﻢ ﺑﺸﮑﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم دﻧﯿﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﻠﻄﻪ و ﻧﻔﻮذ ﺷﺮق و‬ ‫ﻏﺮب ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﯿﺎء و ﺑﺎزﺳﺎزي ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﻼم ﻋﺰﯾﺰ را‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺘﺮوك ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دوﺑﺎره‬ ‫ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻋﻤﻞ ﺑﯿﺎورد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻧﺸﺮﯾﻪ ﺷﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ »ﺟﻬﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﯽﻧﮕﺮد؟« ﺷﻤﺎره ‪ ،211‬ﺧﺮداد ﻣﺎه ‪.1371‬‬ ‫‪ 2‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺸﻬﺮي ﻣﻮرخ ‪.1372/12/17‬‬ ‫‪١٢٠‬‬

‫در ﻃﻮل ﯾﮏ رﺑﻊ ﻗﺮن از ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺑﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ از‬ ‫ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼش و ﺗﻮﻃﺌﻪاي ﻋﻠﯿﻪ آن ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﮑﺮدﻧﺪ و در ﺟﻬﺖ ﻣﻨﺰوي ﮐﺮدن و ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﮔﺴﺘﺮش آن اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺟﻨﮕﻬﺎي‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ و رواﻧﯽ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﻫﻤﻪ آن دﺷﻤﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺣﻤﺎﯾﺖ‬ ‫و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮﯾﺶ اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬ﺗﻤﺎم ﻧﺎﮐﺎﻣﯽﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن در ﻗﺒﺎل آﻧﻬﻤﻪ ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽﻫﺎ و‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎ و دﺳﯿﺴﻪﻫﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮔﻮاه ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ ﻣﻌﻨﻮي و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻃﺮح اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري از اﺳﻼمﺷﻨﺎﺳﺎن و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﻈﺮات و دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را اﻣﺮي ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮي ﺷﺒﻪ ﻣﺤﺎل ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﯽ از‬ ‫آﻧﺎن ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺎﻏﻮت و ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎي ﺟﻮر و ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﯾﺎن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎزي ﮐﺮدن ﺑﺎ دم ﺷﯿﺮ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﺸﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻨﺪان‬ ‫ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﯾﻦرو ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را درﻫﻢ رﯾﺨﺖ و راه ﺑﺮﻗﺮاري ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮاي ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻫﻤﻮار ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻣﺎم راﺣﻞ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻈﯿﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻗﺮآن و‬ ‫ﺑﺎ اﺗﮑﺎء ﺑﻪ ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺮدم ﻣﻈﻠﻮم دﻧﯿﺎ ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳﺘﯿﺰي و روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﻇﺎﻟﻤﺎن و اﺳﺘﺒﺪادﮔﺮان‬ ‫را ﯾﺎد داد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ در دو دﻫﻪ اﺧﯿﺮ ﮔﺮوهﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﺮدﻣﯽ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺗﻈﺎﻫﺮات و راهﭘﯿﻤﺎﯾﯽﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻋﻠﯿﻪ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮيﻫﺎ و ﻧﯿﺰ اﯾﺠﺎد اﻧﺴﺠﺎم و وﺣﺪت‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﻗﯿﺎم در ﺑﺮاﺑﺮ رژﯾﻢﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﯾﺮان ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻗﺎي اﺣﻤﺪ ورﺳﯽ »‪ «Ahmad Versi‬ﺳﺮدﺑﯿﺮ ﻣﺠﻠﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﯿﻮز ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل ﺑﻮدن اﻫﺪاف اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪»:‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺑﺪون ﺧﻮنرﯾﺰي اﻓﮑﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻐﯿﯿﺮ داد و ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻋﻤﻠﯽ )اﻧﻘﻼب( در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و اﻣﺖ اﺳﻼم ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ را اداره ﮐﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻋﺎﻟﻢ در ﻣﺴﺠﺪ و‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ روﺣﺎﻧﯽ اﺳﻼم اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﺮآﻣﺪه و رﻫﺒﺮ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ آﺧﺮت ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دﯾﺪﮔﺎه‬ ‫اﯾﺸﺎن در ﻣﻮرد »ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ« ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را از اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺗﻔﮑﺮ ﮐﻠﯿﺸﻪاي از‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺎلﻫﺎي ﺳﯿﺎه را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﺳﻼم ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﭘﻮﯾﺎﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ راﻫﺒﺮي اﻣﺖ در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺪرن و ﻓﻮق ﻣﺪرن ﮐﻨﻮﻧﯽ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ اﻣﺎم از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺘﻔﮑﺮان ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺳﺮوش‪ ،‬ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،647‬ﻣﻮرخ ‪.1372/3/8‬‬ ‫‪١٢١‬‬

‫‪3‬ـ دﻓﺎع از آرﻣﺎن ﻣﻘﺪس ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﺎن ﻧﻨﮕﯿﻦ ﮐﻤﭗ دﯾﻮﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻼش آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﯿﻦ رژﯾﻢ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ ﻗﺪس و ﺳﺮان‬ ‫ﺧﺎﺋﻦ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﻪ اﻣﻀﺎء رﺳﯿﺪ و اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﻏﺮﺑﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ زودي ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫در ﻣﯽآورﻧﺪ و آﻧﺎن را ﻧﯿﺰ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺎدﻻت آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻫﻢ زد و ﺑﺎ ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮي و‬ ‫ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮي ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ اﻣﺎم )ره(‪ ،‬ﺷﯿﻮه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( آﺧﺮﯾﻦ ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺎه‬ ‫ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن‪» ،‬روز ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻗﺪس« اﻋﻼم ﺷﺪ و ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ در ﺗﻬﺮان ﺗﻌﻄﯿﻞ و ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﯿﺖ‬ ‫اﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮑﺎن ﻣﻘﺪس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزان و ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ و آرﻣﺎن ﻣﻘﺪس ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را در ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داد و ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را ﺑﻪ ﯾﺎري و ﮐﻤﮏﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺮدم ﻣﻈﻠﻮم و ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ دﻋﻮت ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﻫﺒﺮان ﻣﺒﺎرز ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ را در روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ دﻟﮕﺮﻣﯽ و روﺣﯿﻪ ﺗﺎزهاي ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻬﯿﺪ دﮐﺘﺮ ﻓﺘﺤﯽ ﺷﻘﺎﻗﯽ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬در ﺧﺼﻮص ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪»:‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوزي ﻣﺎدر ﮔﺮو ﭘﯿﺮوي از راه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( اﺳﺖ؛ از ﻫﻤﯿﻦ رو‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن در و‬ ‫دﯾﻮار ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﺷﻐﺎﻟﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﯽ ﺑﺎ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻫﺪ آن ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺖ‬ ‫اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي ﻫﻤﺎن ﻣﺸﯽ اﻣﺎم)ره( را اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را در ﺷﻤﺎر ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻠﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﯾﺸﺎن در ﺟﺎي دﯾﮕﺮي اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ‪ ،‬ﻗﯿﺎم ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را از ﺑﺮﮐﺎت ﻣﻬﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﯽداﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪»:‬اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﺛﻤﺮات ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﺳﻄﻮح ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻓﻖ اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي رﻫﺎﯾﯽ از‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ و اﺷﻐﺎﻟﮕﺮي ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺖﻫﺎ از ﺗﻤﺎم راهﺣﻞﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﺮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ اراﺋﻪ‬ ‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﯿﻢ‪«.‬‬

‫‪2‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﺮاي اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص و ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم روﺷﻦ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻼم و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼم ﻧﺎب اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺳﺘﻢدﯾﺪﮔﺎن ﺟﻬﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ و ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان‬ ‫ﻣﺠﻬﺰ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺣﻘﻮق از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ آﻧﺎن را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺳﺘﻢدﯾﺪه ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﭘﺲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت و آوارﮔﯽ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم‬ ‫از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻣﺮوز راه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺖ را ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺮﺗﻀﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1378‬ص ‪.31‬‬ ‫‪ 2‬ﻣﺮﮐﺰ اﻃﻼعرﺳﺎﻧﯽ و ﺧﺪﻣﺎت راﯾﺎﻧﻪاي‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪1942‬‬ ‫‪١٢٢‬‬

‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي از راه و ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮيﻫﺎي اﻣﺎم ﺗﻨﻬﺎ راه رﻫﺎﯾﯽ و ﻧﺠﺎت ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻗﺮآن و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ و در راهﭘﯿﻤﺎﯾﯽﻫﺎ و ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﻣﺒﺎرزات ﺧﻮد ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻣﻠﺖ ﺑﺰرگ اﯾﺮان را ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻏﺎﺻﺐ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬ ‫و اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﻣﺮدم آزاده ﺟﻬﺎن را در ﮐﻨﺎر ﺧﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﯾﻒ ﺣﻮاﺗﻤﻪ »‪ «Nayef Hawatemeh‬دﺑﯿﺮﮐﻞ ﺟﺒﻬﻪ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﺑﺮاي آزادي ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاي ﮐﻪ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ در ﭘﯿﺸﺒﺮد ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻋﻤﻖ و اﺻﺎﻟﺖ ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ درﺑﺎره ﻗﻀﯿﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﮑﯿﻢ و ﮔﺴﺘﺮش ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﺠﺎوزات‬ ‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻌﻤﯿﻖ ﻣﺒﺎرزه را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ آن را از ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺒﺎرزه اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻏﯿﺮﻋﺮﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم آن ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزات ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ و ﻋﺮﺑﯽ ﻫﻤﺪردي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫از رژﯾﻢﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢﭘﯿﻤﺎن ﺑﺎ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻫﻢدﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪4‬ـ اﯾﺠﺎد وﺣﺪت و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﯾﺠﺎد اﻟﻔﺖ و اﺧﻮت اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺮوان ﻣﮑﺘﺐ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﺮان ﺑﺎ وﺣﺪت ﮐﻠﻤﻪ و در ﺳﺎﯾﻪ ﺑﺮادري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم اﻣﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﻘﺪس ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ را ﭘﺎﯾﻪرﯾﺰي ﮐﺮد‪،‬‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽاش را ﻧﯿﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس وﺣﺪت اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن را از آﺳﯿﺎ ﺗﺎ آﻓﺮﯾﻘﺎ و ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ ﺗﺎ اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮت‪ ،‬ﻣﻌﺎد‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺞ و ﻧﻤﺎز ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬ ‫وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ در راه دﻓﺎع از ﮐﯿﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬رﻫﺒﺮي وﺣﺪت ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻫﻤﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﺗﻮانﻣﻨﺪيﻫﺎ در دﻧﯿﺎي اﺳﻼم ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮي و‬ ‫ﺷﮑﻠﯽ داﺷﺖ و در ﻋﺰﻟﺖ و اﻧﺰوا ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮد و ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي وﺣﺪت و اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺻﻠﯽ ﻣﻨﺎدﯾﺎن وﺣﺪت‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﻤﯽﺷﺪ و از ﻃﺮﻓﯽ ﺟﻬﻞ و ﻧﺎآﮔﺎﻫﯽ ﺟﻮاﻣﻊ از ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻔﺮﻗﻪاﻧﺪازي و ﻧﻔﺎقاﻓﮑﻨﯽ دﺷﻤﻨﺎن در‬ ‫ﺑﯿﻦ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ از ﺳﻮﯾﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺑﺘﮑﺎر ﻋﻤﻞ را از دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﺛﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه رﻫﺒﺮي وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ را در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ وﺣﺪت ﻣﻌﻄﻮف‬ ‫ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را در اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن را ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺟﺰﯾﯽ ﻓﺮﻗﻪاي ﮐﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻔﺮﻗﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان و ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺖﻫﺎ در زﯾﺮ ﭘﺮﭼﻢ )ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ( ﺑﻪ وﺣﺪت دﻋﻮت ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﯽآﻣﺪﻫﺎ و آﺳﯿﺐﻫﺎي ﺗﻔﺮﻗﻪ‬ ‫در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﺸﺪار دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺮﺗﻀﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان ﺳﺎل ‪ 1378‬ص ‪.33‬‬ ‫‪١٢٣‬‬

‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﯾﮑﯽ از اﻗﺪامﻫﺎي دﻟﮕﺮمﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ »ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ« ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫در ﺟﻬﺖ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ و ﺣﻔﻆ وﺣﺪت ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬راهاﻧﺪازي ﻧﺸﺮﯾﻪ »رﺳﺎﻟﮥ اﻟﺘﻘﺮﯾﺐ« ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺷﻤﺎره ﺗﻮﺳﻂ »داراﻟﺘﻘﺮﯾﺐ ﺑﯿﻦاﻟﻤﺬاﻫﺐ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ« در ﻗﺎﻫﺮه ﭼﺎپ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮﮔﺰاري ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎ و‬ ‫ﻣﯿﺰﮔﺮدﻫﺎي وﺣﺪت در ﺗﻬﺮان و ﻣﮑﻪ ﻣﮑﺮﻣﻪ در اﯾﺎم ﺣﺞ ﺗﻤﺘﻊ و ﺻﺪﻫﺎ ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﯿﻦ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﯽ و‬ ‫ﭼﺎپ ﻫﺰاران ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ و ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺟﻤﻠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ارزﻧﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺎﮐﻨﻮن در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ آرﻣﺎنﻫﺎي وﺣﺪت ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﻗﻪزداﯾﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺲ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮﮔﺰاري ﻫﻔﺘﻪ وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ وﻻدت ﺑﺎﺳﻌﺎدت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ‬ ‫اﺳﻼم)ص( ﻫﺮ ﺳﺎل از ‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 17‬رﺑﯿﻊاﻻول ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ ﻫﻔﺘﻪ وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻢ از ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬‬ ‫در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻓﺮﻣﺎن وﺣﺪتﺑﺨﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »واﻋﺘﺼﻤﻮا ﺑﺤﺒﻞاﷲ ﺟﻤﯿﻌﺎ« ﺳﺮود وﺣﺪت ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪه روزﺑﻪروز ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﯿﺮ ﺻﻌﻮدي ﺧﻮﯾﺶ را اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﺳﻌﯿﺪ ﺷﻌﺒﺎن‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﻓﻘﯿﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻟﺒﻨﺎن در ﺧﺼﻮص اﯾﻦ اﺛﺮ ﺟﺎوﯾﺪان و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻣﺎم‪ ،‬دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ را در ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ‬ ‫ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد و ﻧﺪاي وﺣﺪت ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪ و اﮐﻨﻮن ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻤﺎء و ﭘﯿﺮوان اﺳﻼم اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ‬ ‫ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ ﺑﺰرگ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و ﺳﻨﯽ و ﺷﯿﻌﻪ در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ اﻣﺘﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﺮأت ﻧﻔﻮذ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم آرزوي ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﯽ ﭼﻮن ﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه‪ ،‬ﻧﻮاب ﺻﻔﻮي و‪ ...‬را ﺑﺮآورده ﮐﺮد‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﺮاژدي وﺣﺪت اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬داراي ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮاواﻧﯽ در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻬﺮﺳﺖوار ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﯾﺠﺎد وﺣﺪت ﺑﯿﻦ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﯿﺮوان ﻣﺬاﻫﺐ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﯾﺠﺎد ارﺗﺒﺎط و ﻫﻤﮑﺎري ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻤﺎء و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺑﺤﺚ و ﻣﺸﻮرتﻫﺎي ﮐﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﻓﻘﻬﯽ‪ ،‬و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻧﻤﺎز وﺣﺪتآﻓﺮﯾﻦ و ﭘﺮﺷﮑﻮه ﺟﻤﻌﻪ در داﺧﻞ و ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﺟﻠﻮهﻫﺎي وﺣﺪت و‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻠﺴﺎت ﺑﺤﺚ و ﺑﺮﮔﺰاري ﻫﻤﺎﯾﺶﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻋﻠﻤﯽ در اﯾﺎم ﺣﺞ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻓﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﻌﺜﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﺗﻘﻮﯾﺖ و ارﺗﻘﺎء ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻨﮕﺮه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺗﺄﺳﯿﺲ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﻬﺮان و ﭘﺬﯾﺮش داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن از اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﯽﻏﺮوب‪ ،‬ﺳﭙﻬﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎل ‪.1369‬‬ ‫‪١٢٤‬‬

‫‪7‬ـ ﺑﺮﮔﺰاري اﺟﻼس ﻣﺠﻤﻊ ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺪ‪‬ه و ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در اﯾﻦ‬ ‫اﺟﻼس‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻗﺎرﯾﺎن و ﺧﺎدﻣﺎن ﻗﺮآن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺮآﻧﯽ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﺒﺎدل ﻫﯿﺌﺖﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ از ﻓﺮق و ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻋﻤﻠﯽ وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ اﻧﺘﺸﺎر اﻓﮑﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻣﺘﻔﮑﺮان ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ و ﭘﯿﺸﺘﺎزان وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻈﯿﺮ‪ :‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ‬ ‫رﻫﺒﺮي‪ ،‬ﺳﯿﺪﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي‪ ،‬ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎء‪ ،‬ﺳﯿﺪﻗﻄﺐ ﻣﺼﺮي‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﺷﻠﺘﻮت‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ اﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺷﻬﯿﺪ‬ ‫ﻣﺪرس‪ ،‬آﯾﺖ ا‪ ،..‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﮐﺎﺷﻒاﻟﻐﻄﺎء‪ ،‬اﺑﻮاﻻﻋﻠﯽ ﻣﻮدودي ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﯽ ﻧﺪوي از ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬آﯾﺖ ا‪ ..‬اﻟﻌﻈﻤﯽ‬ ‫ﺑﺮوﺟﺮدي‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري‪ ،‬ﺷﻬﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﻗﻤﯽ‪ ،‬ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪،‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪﻣﺤﺴﻦ اﻣﯿﻦ ﺟﺒﻞ ﻋﺎﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺪﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮐﻮاﮐﺒﯽ و‪ ...‬ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي زﻧﺪه دﻧﯿﺎ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮ ﻃﺮح ﮔﻔﺘﻤﺎن در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫آزادي ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖوﮔﻮ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ از آﻏﺎز رﺳﺎﻟﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم)ص( ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده و‬ ‫در دوران ﭘﺲ از آن ﺣﻀﺮت ﻧﯿﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم)ص( ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﮔﻔﺖوﮔﻮي اﻣﺎم‬ ‫زﯾﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ)ع( ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي‪ ،‬ﻣﻨﺎﻇﺮه اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎء و ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن‪ ،‬ﮔﻔﺖوﮔﻮي اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﯿﺴﺤﯽ‬ ‫و‪ ...‬ﮔﻮاه روﺷﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬از آﻏﺎز ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺟﻠﺴﺎت ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان‬ ‫ادﯾﺎن ﺑﺰرگ ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺘﻔﮑﺮان ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫واﻗﻌﯽ ادﯾﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ﺗﻤﺪنﻫﺎ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺻﺎﺣﺒﺎن ادﯾﺎن‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﻋﺪاﻟﺖ و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و ارزشﻫﺎي‬ ‫دﯾﻨﯽ و اﺧﻼﻗﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﯿﺎ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﺜﺒﺖ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از دﯾﻦﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺸﻬﻮر ﻏﺮب ﺑﻪ ﻧﺎم »ﮐﻨﺖ ول اﺳﻤﯿﺖ« درﺑﺎره اﻫﻤﯿﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺟﻬﺎن روي ﺻﻠﺢ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ ﻣﮕﺮ آن‬ ‫ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﮐﻨﻨﺪ و ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺟﺰ آن ﮐﻪ ادﯾﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮ‬ ‫ﺑﻨﺸﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻃﺮح »ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﺗﻤﺪنﻫﺎ« در ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ از ﺳﻮي ﺟﻨﺎب آﻗﺎي‬ ‫ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﯽ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 53/22‬ﻣﻮرخ ‪4‬‬ ‫ﻓﻮرﯾﻪ ‪ 1998‬ﻣﯿﻼدي ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺳﺎل ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﺮاي ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﺗﻤﺪنﻫﺎ« ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻃﺮح ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل‬ ‫ﮔﺮم ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﻮﯾﮋه ﭘﯿﺮوان ادﯾﺎن و ﻣﺘﻔﮑﺮان و روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دﻧﯿﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و اﯾﻦ اﺑﺘﮑﺎر ﺟﺎﻟﺐ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﺗﺤﺴﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ ﮔﺰارش ﮔﻔﺖوﮔﻮ‪ ،‬ﺳﺎل او‪‬ل‪ ،‬ﺷﻤﺎره اول‪ ،‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪.1381‬‬ ‫‪١٢٥‬‬

‫ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوان ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن‪ ،‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺗﺄﺛﯿﺮ زﯾﺎدي در دﻧﯿﺎ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ دو دوره ﮔﻔﺖوﮔﻮي دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺴﺎي ارﺗﺪﮐﺲ روﺳﯿﻪ در ﺗﻬﺮان و ﻣﺴﮑﻮ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﭼﻬﺎر دوره ﮔﻔﺖوﮔﻮي دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺴﺎي ارﺗﺪﮐﺲ ﯾﻮﻧﺎن‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﯾﮏ دوره ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺴﺎي ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ واﺗﯿﮑﺎن‪.‬‬ ‫‪4‬ـ دو دوره ﮔﻔﺖوﮔﻮي دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﺷﻮراي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻠﯿﺴﺎﻫﺎ در ﺗﻬﺮان و ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﯾﮏ دوره ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﺑﻨﯿﺎد آﻧﯿﻪﻟﯽ در ﮐﺸﻮر اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »دﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و دوﻟﺖ« در اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ و ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪6‬ـ دو دوره ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﮐﺎﻟﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻼﻣﯽ ـ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺳﻠﯽاوك‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻼم ﺧﺪا« در ﺗﻬﺮان و اﻧﮕﻠﯿﺲ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ اﻧﺠﻤﻦ دوﻟﺘﯽ اﺳﻼم و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ زرﺗﺸﺘﯿﺎن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻠﯿﺎت ﮐﻼم اﺳﻼم و زرﺗﺸﺖ«‪.‬‬ ‫‪9‬ـ دو دوره ﮔﻔﺖوﮔﻮي دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺴﺎي ﮐﺎﺗﻮﻟﯿﮏ ﻗﺪﯾﺲ ﮔﺎﺑﺮﯾﻞ در ﺗﻬﺮان و اﺗﺮﯾﺶ‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖﻫﺎ و ﻫﻤﺎﯾﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻫﻤﭽﻮن‪» :‬اﺳﻼم و ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ« و »ﻣﺪاراي دﯾﻦ و ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﺗﻤﺪنﻫﺎ« در‬ ‫ﺗﻬﺮان و ﮐﻨﮕﺮه ﺑﺰرگ ادﯾﺎن در ﺑﺎﻧﮑﻮك ﺗﺎﯾﻠﻨﺪ و ﮔﺮدﻫﻤﺎﯾﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﺗﻤﺪنﻫﺎ در ﻣﻘﺪوﻧﯿﻪ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫اﺳﻘﻒ ﺧﻠﯿﻞ اﺑﯽ ﻧﺎدر ‪ Osyhof Khalil Abinader‬ﯾﮑﯽ از رﻫﺒﺮان ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻟﺒﻨﺎن در ﺧﺼﻮص اﺛﺮﮔﺬاري ﮔﻔﺘﻤﺎن و ﺑﺮﻗﺮاري‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪]» :‬اﻣﺎم[ ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﻣﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روﺣﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ دﯾﻨﻢ را ﺗﺮك ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل اﻧﺪﯾﺸﻪ و اﻓﮑﺎر ﻣﻦ از رﺳﺎﻟﺖ دﯾﻨﯽ وي ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ او ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻋﺼﺮ اﻧﺤﻄﺎط ﺧﺼﻮﺻﺎ در اﯾﺮان اﺻﻮﻻً از دوري آﻧﻬﺎ از درك‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ ﻗﺮآن ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ او ﺻﺪا و ﻣﻮﻋﻈﻪاش را ﺑﻪ ﻣﺮدم رﺳﺎﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮاب ﺑﯿﺪار ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل‬ ‫او ﻫﻤﻮاره از ﻗﺮآن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ او ﺧﻮاﻫﺎن وﺣﺪت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﺮان را ﺑﺎ اراده و اﻫﺪاف و آرﻣﺎﻧﻬﺎﯾﺸﺎن وﺣﺪت داد‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺳﻼح او‬ ‫در ﻣﺒﺎرزات ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﯿﺮوزي ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺼﯿﺐ او ﻣﯽﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ وي از ﮐﻠﯿﺴﺎي ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻣﯽﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺆﻣﻦ وي را ﻗﺪﯾﺲ ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و او را ﺷﻔﯿﻊ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﮔﻔﺖوﮔﻮ‪ :‬ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻈﺎم ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻋﺎدﻻﻧﻪ از دﯾﺪﮔﺎه اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﮔﻔﺘﮕﻮي ادﯾﺎن‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ص ‪30‬ـ‪ ،31‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺳﺎل ‪.1380‬‬ ‫‪١٢٦‬‬

‫]اﻣﺎم[ ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﺧﺎرج از اﯾﺮان ﭘﯿﺎمدﻫﻨﺪه ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روﺣﺎﻧﯽ ﻣﺴﯿﺤﯽ‪،‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را درك ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎﻧﺲ آن را داﺷﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ ]اﻣﺎم[ ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺰرگ ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﺎ روح‬ ‫ﻣﺴﯿﺢ)ع( و ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ)ص( ﻫﻤﺎن ﺧﻂ و راه را در ﭘﯿﺶ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﯿﻢ«‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺮﺗﻀﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﮐﺒﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان ص ‪140‬ـ‪141‬‬ ‫‪١٢٧‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاي در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎده ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮان در دو ﺑﺨﺶ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﻧﻔﻮذ ﻣﺜﺒﺖ‪ :‬ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و اﻗﻠﯿﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص و آزاداﻧﺪﯾﺸﺎن و ﺳﺘﻢدﯾﺪﮔﺎن و‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ‪ :‬ﻫﯿﺌﺖﻫﺎي ﺣﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎي اﺳﮑﺘﺒﺎري‪ ،‬ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﻏﺎرﺗﮕﺮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺮﺳﭙﺮده آﻧﺎن در‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ اﻧﻘﻼب دﺳﺘﺂوردﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﯾﯽ را در اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده ﮐﻪ اﺛﺮﮔﺬاري‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آن از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﺣﯿﺎي ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ و ﺧﺎرج ﺷﺪن دﯾﻦ از ﮔﻮﺷﻪ ﻏﺮﺑﺖ و ﺣﻀﻮر در ﺻﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎع‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ در ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫‪3‬ـ رﺷﺪ آﮔﺎﻫﯽﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﺣﯿﺎي ﺧﯿﺰش اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ اﻟﮕﻮﭘﺬﯾﺮي در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺎﻏﻮت و اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳﺘﯿﺰي‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﻃﺮح اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﻋﻤﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪.‬‬ ‫‪6‬ـ رﺷﺪ ﻣﺒﺎرزات ﺿﺪاﺳﺘﻌﻤﺎري و اﻓﺰاﯾﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ در ﺑﯿﻦ اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺟﺪﯾﺪ در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﭼﻮن‪ :‬ﻧﻈﺮﯾﻪ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬آزادي و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و‪...‬‬ ‫‪ 8‬ـ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي آزاديﺑﺨﺶ اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﺎﻧﺒﺪاري از اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﻈﻠﻮم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ اﯾﺠﺎد اﻧﺴﺠﺎم و وﺣﺪت ﻋﻠﻤﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪.‬‬ ‫‪10‬ـ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن در ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﺳﻼم و ﻣﻌﺎرف اﻫﻞ ﺑﯿﺖ)ع(‪.‬‬ ‫‪11‬ـ اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﻃﺮح ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ادﯾﺎن‪.‬‬ ‫‪12‬ـ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ آﺛﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(‪ ،‬ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي و رﻫﺒﺮان دﯾﻨﯽ و ﻓﮑﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در‬ ‫ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫‪١٢٨‬‬

‫‪ . 7‬ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫‪1‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ دﻫﺸﯿﺮي‪٢‬‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ از دو ﺟﻨﺒﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﮐﺎرﮐﺮدي ﻣﯽ ﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزي و ﻫﻨﺠﺎرﺳﺎزي و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﻗﻮاﻋﺪ رﻓﺘﺎري و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺑﯿﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻠﯽ در زﻣﺮه اﻫﺪاف اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ اﺑﻌﺎد و ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮاﻫﯽ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰي‪،‬‬ ‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻼح ﻃﻠﺒﯽ در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﺮي ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اي‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺎﻣﻞ و‬ ‫ﺗﺒﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﺧﯿﺰي اﺳﻼم در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزي درﺑﺎره وﺣﺪت ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬اﺣﯿﺎي ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي آزادﯾﺒﺨﺶ و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﺎزي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﺘﻮاي اﻧﺪﯾﺸﻪ ورزي و ﻗﺪرت‬ ‫ﻧﺮم اﻓﺰاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 7‬و ‪8‬‬ ‫‪ 2‬اﺳﺘﺎد ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮑﺪه رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬ ‫‪١٢٩‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻬﻀﺘﯽ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﯿﺮ و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺪار ﻓﻄﺮت ﭘﺎك ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺪرت ﻧﺮم‬ ‫اﻓﺰاري را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﻘﻼﺑﯽ در ارزش ﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزي در ﻋﺮﺻﻪ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺑﯿﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮﺟﺪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎ را در درون ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﯿﻞ ﺳﺎزد و ﺿﻤﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزي و ﺑﺎز ﺳﺎزي ﻓﮑﺮي و اﻧﺪﯾﺸﻪ اي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﯾﻨﯽ را در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ رﻗﻢ زﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم‬ ‫ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺣﯿﺎي ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﮔﺮاﯾﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳﺘﯿﺰي و اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮاﻫﯽ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در داﺧﻞ و‬ ‫ﺗﺒﺎدل و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﺎ ﺧﺎرج ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن را ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻼح ﻃﻠﺒﯽ در ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ‬ ‫اﻟﻤﻠﻞ و زﯾﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ رﻫﮕﺬر ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزي و ﻫﻨﺠﺎرﺳﺎزي در ﻗﻮاﻋﺪ رﻓﺘﺎري و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﭙﺮدازد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ روﯾﮑﺮد ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺤﻮل ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻗﺪرت‪ ،‬ﮔﺸﺘﺎر در ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي‬ ‫و ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻧﻮع ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﭘﯽ ﻣﯽ آﯾﺪ ﺑﺮ ﺑﺎزﺗﺎب ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺳﻌﯽ دارد اﺑﻌﺎد و ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺰﺑﻮر را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ ‪:‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺿﻤﻦ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺳﺎزﮔﺎري اﺳﻼم و دﻣﮑﺮاﺳﯽ‪ ،‬ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن دو ﺣﻮزه دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ را آﺷﮑﺎر ﺳﺎزد و‬ ‫ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ دو ﭘﺮﺳﺶ اﻓﻼﻃﻮﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ »ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻨﺪ؟« و ﻣﺎﮐﯿﺎوﻟﯽ ﯾﻌﻨﯽ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫ﮐﺮد؟« ﻧﻮﻋﯽ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ را رﻗﻢ زﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ ﺑﺮ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ارزش ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﯾﺎ‬ ‫روش ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺎزه ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻄﺎﺑﻖ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت زﻣﺎن و ﻧﻮزاﯾﯽ دﯾﻨﯽ ﺑﺎ اﺣﯿﺎي ﻧﻈﺮﯾﺎت اﺳﻼم‬ ‫درﺑﺎره ﺣﮑﻮﻣﺖ و دوﻟﺖ ﻣﺪاري اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﻫﻢ ﺑﺮ ﺷﯿﻮه ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺟﻤﻬﻮرﯾﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم در ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮﯾﻬﺎي ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد و ﻫﻢ اﻟﮕﻮي اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﯽ و ارزش ﻫﺎي ﭘﺎﯾﺪار اﺳﻼﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺪاﻟﺖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺧﺪاﻣﺤﻮري و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﯽ را اﺳﺎس‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﮐﺎرﮐﺮد و ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫اﻣﮑﺎن دﯾﻨﺪاري ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻣﺪرن ﺷﺪن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻧﻔﯽ اﺳﻼم ﻣﺘﺤﺠﺮ و ﻗﺸﺮي ﮔﺮا و ﻧﯿﺰ ﻧﻔﯽ‬ ‫ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ و ﻻﺋﯿﺴﯿﺘﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد ﮐﻪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ آن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺧﺪا و ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ارزﺷﻬﺎي‬ ‫دﯾﻨﯽ و ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ آن ﺑﺮاﺳﺎس اراده ﻣﺮدﻣﯽ و ﺣﻖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﺿﻪ دﮐﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن از ﺳﻮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺪار ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻫﺘﻤﺎم دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮاي‬ ‫اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اﺣﯿﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﺿﺮورت ﭘﯿﻮﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط وﺛﯿﻖ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم و‬ ‫دوﻟﺖ ﻫﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮدﻣﯽ را در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﻨﯿﺎدﮔﺬاري ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎﯾﯽ‬ ‫را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺟﺮاي اﺻﻮل ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺿﻤﻦ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ‬ ‫‪١٣٠‬‬

‫ﮐﺸﯿﺪن اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﻬﺎي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ اﻓﺮاﻃﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎن ﻋﺮﺑﯿﺴﻢ‪ ،‬رژﯾﻤﻬﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮق و ﻏﺮب را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺳﻮﺳﯿﺎل اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫ب( ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮاﻫﯽ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰي‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺿﺪ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻼش آن ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻓﺎرغ از ﺳﻠﻄﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي اﺳﺘﮑﺒﺎري‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ ﻫﻢ زدن ﺗﻌﺎدل ﺑﻠﻮﮐﻬﺎي ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪن ﻧﻈﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ دﻧﯿﺎي ﺷﺮق و ﻏﺮب ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺑﯿﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ »ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ« ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﺑ‪‬ﺮ ﻧﻈﻤﯽ ﺟﻤﻌﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺮاﺑﺮي دوﻟﺘﻬﺎ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺘﻬﺎ و ﺗﺤﻘﻖ ﺣﻘﻮق اﻟﻬﯽ و‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ را رﻗﻢ زﻧﺪ و ﺑﺎ اﺣﯿﺎي ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺎ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ و ﻧﻔﯽ اﻧﻔﻌﺎل و‬ ‫ﻣﺮﻋﻮﺑﯿﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﮑﺒﺎر‪ ،‬درﺻﺪد ﻗﻄﻊ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮآﯾﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ اﻓﺸﺎي‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮاﻧﻪ و ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎي ﯾﮑﺠﺎﻧﺒﻪ ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻂ ﺑﻄﻼﻧﯽ ﺑﺮاﺳﻄﻮره ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي آﻧﺎن ﺑﮑﺸﺪ و‬ ‫ﺑﺎرﻗﻪ ﻫﺎي اﻣﯿﺪ را در دل ﺗﻤﺎم آزادﯾﺨﻮاﻫﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺟﻬﺎن ﭘﺪﯾﺪار ﺳﺎزد‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻣﺮز ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ و‬ ‫ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﻬﺎي ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺴﺘﺮي ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزادي ﺑﺨﺶ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ ﻣﺤﺮوﻣﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه در دو ﺟﺒﻬﻪ اﺳﺘﺒﺪاد ﺳﺘﯿﺰي و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺳﺘﯿﺰي‬ ‫و ﻧﻔﯽ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮاﻫﯽ و آزادﯾﺨﻮاﻫﯽ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم‪ ،‬دوﻟﺖ ﻫﺎ‬ ‫و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي آزادي ﺑﺨﺶ رﺳﻮخ ﯾﺎﺑﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ دو اﻟﮕﻮي راﯾﺞ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﺘﯽ و‬ ‫ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬اوﻣﺎﻧﯿﺴﺘﯽ و ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﯽ ﮐﺸﯿﺪ و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ از‬ ‫ﺟﺬاﺑﯿﺖ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﻬﺎي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ و ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎي آزادﯾﺨﻮاه ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻨﺮو‪ ،‬اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﮔﺸﻮدن ﺟﺒﻬﻪ اي ﺛﺎﻟﺚ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﯾﺎ راه ﺣﻠﯽ ﺳﻮم در ﺟﻬﺎن آزادﯾﺨﻮاه ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺎدي ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮﺧﯿﺰد و ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزي در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي اﺳﺘﻘﻼل ﻃﻠﺒﯽ و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺳﺘﯿﺰي در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ج( ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻼح ﻃﻠﺒﯽ در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ اﺣﯿﺎي ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﯾﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ درﺻﺪد ﺑﺎزﺳﺎزي اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪،‬‬ ‫دﮐﺘﺮ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ و ﺷﻬﯿﺪ ﻣﻄﻬﺮي ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ ﻻﯾﻪ ﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺻﻠﺢ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و آرام اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ آﻣﺎدﮔﯽ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﮑﺮي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮش اﻓﮑﺎر و اﯾﺪه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮي دﯾﻨﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ و روﺷﻨﮕﺮي ﻓﮑﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺒﺎرزات ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و ﭼﺮﯾﮑﯽ ﺗﻮﺳﻞ ﻣﯽ ﺟﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺟﺐ ورود‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻣﺒﺎرزات ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ ﻣﺮدﻣﯽ و روي آوردن ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ راﻫﻬﺎ و ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺻﻼح ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﻧﻮﺳﺎزي و ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﻔﮑﺮ دﯾﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬روﺷﻨﻔﮑﺮان دﯾﻨﯽ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از اﻓﮑﺎر ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ درﺻﺪد اﺣﯿﺎﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫‪١٣١‬‬

‫ﻫﺎي ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و در راﺳﺘﺎي دﮐﺘﺮﯾﻦ ﺳﺎزي و اراﺋﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﻣﻨﺴﺠﻢ از ﻧﻮاﻧﺪﯾﺸﯽ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺎم ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر دﯾﻨﯽ ﻣﺒﺎدرت ورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺻﻼح ﻃﻠﺐ دﯾﻨﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ ،‬ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﯾﺮ و ﻣﺮاﮐﺶ ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺿﻤﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮﺿﺮورت‬ ‫ﺑﺎزاﻧﺪﯾﺸﯽ ﻣﺪاوم‪ ،‬روش ﺟﺪﯾﺪي از اﻧﺪﯾﺸﮕﯽ و ﺗﺄﻣﻞ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺟﻤﻬﻮرﯾﺖ و اﺳﻼﻣﯿﺖ ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﻮاﻣﻊ آﻧﺎن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ آﮔﺎﻫﯽ ﺗﺪرﯾﺠﯽ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎي‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬زﻧﺪه و ﻓﻌﺎل در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺠﺪدﻃﻠﺒﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻇﻬﻮر ﻣﺘﻔﮑﺮان و روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﻮﻣﯽ درﺻﺪد ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪ و ﺿﻤﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻣﺸﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻧﻘﺶ ﺧﻮد در‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﻘﺶ آﻓﺮﯾﻨﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮان دﯾﻨﯽ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﭘﺲ از ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 2001‬در‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻔﺘﺎد روﺷﻨﻔﮑﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﻃﻠﺒﯽ ﮐﺎخ ﺳﻔﯿﺪ را در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻣﯿﺰ آﻧﺎن ﻋﻠﯿﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻈﺎم آﻣﻮزﺷﯽ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ﺟﺎري اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫د( ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﺮي ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اي‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻓﺰاري ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻔﮑﺮ و ﻧﯿﺰ ﺗﻔﻮق اﻧﺪﯾﺸﻪ ورزي ﺑﺮ اﺑﺰار اﻧﮕﺎري‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﺮي‬ ‫ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را رﻗﻢ زد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺘﻘﻼل ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدﮐﻔﺎﯾﯽ و‬ ‫ﺧﻮداﺗﮑﺎﯾﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺪون واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ را ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽ ﮐﺮد ﻣﻮﺟﺪ ﻧﻮﻋﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻧﺮم اﻓﺰاري و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﻠﻢ در ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﻼم ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﯽ در ﻋﯿﻦ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻮﯾﮋه ﻓﻨﺎورﯾﻬﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ روز ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ‬ ‫ورزﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮو ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﻮﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻤﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻮرس اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻋﻠﻤﯽ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻤﺰﻣﺎن دو ﻣﺮﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽ ﺣﻮزه و داﻧﺸﮕﺎه را ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﻫﻤﻔﮑﺮي ﺑﺎﯾﮑﺪﯾﮕﺮ واداﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫ﮔﺮاﯾﺶ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ درك و ﻓﻬﻢ واﻗﻌﯿﺖ و ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ در ﺗﺤﻮﻻت ﻓﮑﺮي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﻫﻤﯿﺘﯽ‬ ‫ﻣﺠﺪد ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺧﯿﻞ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎن ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ ﺑﻮﯾﮋه از ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﯿﻞ در ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان ﮔﺴﯿﻞ‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﯿﺪان ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮﺿﺮورت ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از ﻋﻨﺼﺮ زﻣﺎن و ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻞ و ارﺗﻘﺎي ﻗﺪرت ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ورزﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻘﻼل ﻓﮑﺮي و اﻧﺪﯾﺸﻪ اي ﻣﻠﺘﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ و اﺣﺴﺎس دﯾﻨﯽ در ﻣﯿﺎن ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻋﻠﻤﯽ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻏﺮب‪ ،‬اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪن ﻣﺪارس و داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ‬ ‫و ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽ و دﯾﻨﯽ ﺿﻤﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ آﮔﺎﻫﯽ ﻓﮑﺮي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاﻫﻤﯿﺖ ﺣﻖ ﺗﺤﺼﯿﻞ و ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻋﻠﻤﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫اﻫﺘﻤﺎم ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ داﻧﺶ و ﻫﻨﺠﺎرﺳﺎزي در ﻣﻮرد‬ ‫‪١٣٢‬‬

‫ﻧﻮع ﻧﮕﺮش ﺑﻪ اﻧﺴﺎن و زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬درﺻﺪد ﺗﻘﻮﯾﺖ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻋﻠﻤﯽ وﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﻓﮑﺮي و ﺗﻤﺪﻧﯽ‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ رﻫﮕﺬر‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﺎورﯾﻬﺎي ﻏﺮب در ﻋﯿﻦ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎي دﯾﻨﯽ و ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﻮﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط‬ ‫وﺛﯿﻖ ﻋﻠﻢ و دﯾﻦ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي روﯾﮑﺮد ﻏﺮب ﭘﮋوﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻏﺮب ﺳﺘﯿﺰي ﯾﺎ ﻏﺮب ﭘﺬﯾﺮي ﺑﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ و ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﻮد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻓﮑﺮي ) ‪ ( reconcepthalization‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺳﻨﺖ و ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺑﻮﻣﯽ ﮔﺮاﯾﯽ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﻤﺪﻧﯽ و اﻗﺘﺒﺎس آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ از ﻓﻨﺎورﯾﻬﺎي ﻧﻮﯾﻦ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽ‬ ‫آﻧﺎن رﻗﻢ ﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ه( اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺗﺒﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺟﺎﻣﻊ و ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﻏﺮب ﭘﮋوﻫﯽ و ﺑﻮﻣﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ﻃﻼﯾﻪ دار ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ‬ ‫و ﺗﺒﺎدﻟﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻢ‪ ،‬داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ رﻫﮕﺬر‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺎزي دروﻧﯽ و ارﺗﻘﺎي ﻇﺮﻓﯿﺖ‬ ‫ﻫﺎي ﺗﺤﻮل در اﻧﺪﯾﺸﻪ دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬ﺗﺒﺎدﻻت و ﻫﻤﮑﺎرﯾﻬﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاﺳﺎس اﺣﯿﺎي ﺗﻮان ﺑﺎزﯾﮕﺮي‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و آﻣﻮزﺷﯽ و ﻗﺪرت ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺗﺒﺎدل اﻃﻼﻋﺎت اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺗﺒﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ارﺗﻘﺎي ﻓﻨﺎورﯾﻬﺎي ﻧﻮﯾﻦ ارﺗﺒﺎﻃﯽ و ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ آن ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺳﻨﺘﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺎﻣﻞ دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ در ﻋﯿﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻫﻮﯾﺘﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺼﺮ اﻧﻘﻼب ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ رﺷﺪ‬ ‫ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻠﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻓﮑﺮي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎﯾﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻓﺮاﮔﯿﺮﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮﮐﺰﯾﺘﯽ و‬ ‫ﻣﺪاوﻣﺖ و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاﻓﺰاﯾﺶ اﻫﻤﯿﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم و ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ارﺗﻘﺎي ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﭘﺮﺳﺸﮕﺮي و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواج روﺣﯿﻪ ﻧﻘﺪ اﯾﺪه ﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ آزادي ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ اﻫﻤﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﻦ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫و ﻣﺮاودات ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯿﺎن ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ از ﯾﮑﺴﻮ و ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺎن اﺳﺘﺎدان و روﺣﺎﻧﯿﻮن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‪،‬‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ روﺣﯿﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮔﺮي در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ارﺗﻘﺎي اﻫﻤﯿﺖ و ﻧﻘﺶ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن و ﮐﺎﻧﻮن ﻫﺎي داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‬ ‫ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ داﻧﺶ ﭘﮋوﻫﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﭘﺨﺶ و ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻮارﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و‬ ‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ رﻫﺒﺮان دﯾﻨﯽ و ﺧﻄﺒﺎي ﻣﺸﻬﻮر اﺳﻼﻣﯽ در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ روز اﻓﺰون ﺗﻌﺪاد و ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﻬﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺳﻨﺘﯽ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن و روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺎﺟﺪ و داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫اي ﮐﻪ در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻨﯽ ﺗﻮﺣﯿﺪي و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﯽ و ﺧﺮدورزي‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻼش ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ و ﺣﻮزوي ﺑﺮاي ﻫﻢ اﻧﺪﯾﺸﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺎدي ﻏﺮب‬ ‫و ﺷﺮق )ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ( و ﺗﻄﺎﺑﻖ دادن اﻧﺪﯾﺸﻪ دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﭘﻮﯾﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﯿﺰ ﺳﺮﻋﺖ واﮐﻨﺶ ﺑﺮاي اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ‪،‬‬ ‫‪١٣٣‬‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺳﺎزي و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎز ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﻮﯾﺖ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺗﺒﺎدل ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﭘﻠﻮراﻟﯿﺴﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را در ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺘﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻨﻮع و ﺗﮑﺜﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ رﻗﻢ زد‪.‬‬ ‫و( ﺑﺎزﺧﯿﺰي اﺳﻼم در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺣﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ارزﺷﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﻈﻬﺮ ﭘﯿﺮوزي اﺳﻼم ﺑﺮ ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻏﯿﺮ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺗﺠﻠﯽ اﺧﻼﻗﯿﺎت و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي دﯾﻨﯽ در رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺠﺎب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫و ﺑﻮﻣﯽ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ورود ﻓﯿﻠﻢ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻬﺠﻦ ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬اﺟﺮاي اﺻﻮل و ﺣﺪود ﺷﺮﯾﻌﺖ و اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ و اﺣﯿﺎي ﻣﺮاﺳﻢ‬ ‫ﻋﺰاداري و ﺳﯿﻨﻪ زﻧﯽ ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ و ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي روح ﺟﻤﻌﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻓﻌﺎل ﻣﺮدم در ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ﻣﺮاﮐﺰ و ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﻬﺎي ﺳﻨﺘﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮاﮐﺰ ﻗﺪرت در‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮي اﯾﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻓﺮاﮔﯿﺮﺳﺎزي‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن وﻇﯿﻔﻪ اي دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮدﻣﯽ ﺷﺪن ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﯾﺖ‬ ‫اﺳﻼم ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ رﻫﮕﺬر‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﺮ و ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﯾﺎ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫ﭘﯿﺎم ﻫﺎ و ﺗﺒﺎدل دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺪرن ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺎورﻫﺎي دﯾﻨﯽ و ﺳﻨﺘﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻈﻬﺮ اﻧﺴﺠﺎم‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻮﺟﺐ اﺣﯿﺎي ﻗﺪرت رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﺑﻮﯾﮋه ارﺗﻘﺎي ﻧﻘﺶ روﺣﺎﻧﯿﺖ ﺷﯿﻌﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬ ‫ﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺷﮑﻞ دﻫﯽ ﺑﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﯿﺎن دو ﺣﻮزه ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ‬ ‫در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ آﻣﻮزه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﺳﻼم در ﮐﻠﯿﻪ ﺳﻄﻮح ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﻞ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از ﻣﻐﺮب ﺗﺎ اﻧﺪوﻧﺰي ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪن‬ ‫اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﭘﺮﺟﻨﺐ و ﺟﻮش و ﻣﻨﺘﻘﺪ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺘﺒﺪاد و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻣﻮﺟﺐ رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﺟﺪﯾﺪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ارﺗﻘﺎي ﺧﻮدﺑﺎوري‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺤﻘﯿﺮ ﺷﺪه و ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺠﻠﯽ دﯾﻦ در ﮐﻠﯿﻪ ﺷﺌﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﮔﺮاﯾﺶ و‬ ‫دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﯾﻨﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻮج اﺳﻼﻣﺨﻮاﻫﯽ و اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ‬ ‫و اﺣﯿﺎء و ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺳﺎزي ارزﺷﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ اﻋﻄﺎي ﻫﻮﯾﺖ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ روﺷﻨﻔﮑﺮان دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ« درﺻﺪد اﻧﺴﺎن ﺳﺎزي دﯾﻨﯽ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺸﺮﯾﺎت و‬ ‫اﯾﺠﺎد ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي رادﯾﻮ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﯿﺎم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪ‬ ‫ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻠﻔﯿﻖ ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬اﺧﻼق ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺑﺎوري‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﮔﺮاﯾﯽ و ﺣﻖ ﻃﻠﺒﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزﺧﯿﺰي‬ ‫و ﻧﻘﺶ آﻓﺮﯾﻨﯽ ﻣﺠﺪد ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ز( اﻋﺘﻼي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزي درﺑﺎره وﺣﺪت ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫‪١٣٤‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ وﺣﺪت ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻔﯽ ﻓﺮﻗﻪ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ درﺻﺪد وﺣﺪت ﻣﻠﺘﻬﺎي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺮوژه اﻣﺖ ﺳﺎزي ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ از ﯾﮑﺴﻮ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺒﺎرزه اي ﻣﺜﺒﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺑﺎورﻫﺎي اﺻﯿﻞ اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﯿﺰ‬ ‫آﯾﯿﻦ ﻫﺎ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻨﺘﯽ دﯾﻨﯽ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻟﻮده ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮ ﺑﺎورﻫﺎي‬ ‫اﺻﯿﻞ اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪي و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ و آﯾﯿﻦ ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺞ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﻣﯽ ﮐﺮد و از ﺳﻮي‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﺎرزه اي ﻣﻨﻔﯽ ﻋﻠﯿﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺮاﺋﺖ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ و ﺑﺮاﺳﺎس اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰي و ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن‬ ‫دﺳﺖ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﺛﺮوت ﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺿﺮورت ارﺗﻘﺎي روح ﺟﻤﻌﯽ آﻧﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ و اﻓﺴﺎد ﺳﺘﯿﺰي‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬اﺣﯿﺎي اﻣﺖ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ و ﺳﻨﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﮐﻼم اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻨﯽ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﺤﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاﺳﺎس آﯾﯿﻦ ﺟﻬﺎﻧﺸﻤﻮل اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﯿﻮﻧﺪ دوﻟﺘﻬﺎ و ﻣﻠﺘﻬﺎ و وﺣﺪت ﻧﺨﺒﮕﺎن‬ ‫ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ از ﯾﮑﺴﻮ و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺘﺤﺪ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اردوﮔﺎه ﺷﺮق و ﻏﺮب و ﺑﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬ ‫ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ و رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ و ﺑﺎزﺳﺎزي آرﻣﺎن ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ اﻓﺰاﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از ﺳﻮي‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺮاﺳﺎس اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ اي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاي ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاري‬ ‫ﺑﺮﻧﻈﺎم ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮاﺣﯿﺎي ژﺋﻮﭘﻮﻟﯿﺘﯿﮏ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻘﺶ دﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻠﯽ‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻤﺪن اﺳﻼم ﺗﻮاﻧﺴﺖ درﺻﺪ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻧﻮﯾﻦ در ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﺮآﯾﺪ و ﺑﺎ ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ از ﺑﺎزﯾﮕﺮان دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺗﻤﺪﻧﯽ ﻓﺮﺻﺘﯽ ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﭘﯿﺎم ادﯾﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‬ ‫را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻮاري ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﭘﺎك ﺑﺸﺮي ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن ﺧﺎﺻﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و از اﯾﻨﺮو ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ‬ ‫ﺑﺮ ﮔﺮه ﺧﻮردن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﮐﺮه ﺧﺎﮐﯽ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ذات ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻧﻤﻮد ﻋﺎﻣﯽ از‬ ‫وﺟﻮد ﻫﺴﺘﯽ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻋﻨﺼﺮ اﯾﻤﺎن در ﮔﺴﺘﺮش ارزﺷﻬﺎي ﺑﺸﺮي و ﺗﻮﺳﻌﻪ آدﻣﯽ ﺷﺪن ﺗﺄﮐﯿﺪ ورزﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﻟﻤﮕﯿﺮي دﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎن ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻤﺪن ﮔﺮاﯾﯽ دﯾﻨﯽ ﻣﻮﺟﺐ روﯾﮑﺮد ﮐﻼن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺸﺮي ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺿﺮورت اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‬ ‫اﺑﻨﺎء ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻼن ﻧﮕﺮي و ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدن‬ ‫دﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ راه ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮ و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﮐﻠﯿﺖ ﮔﺮاﯾﯽ و ﻋﺎم ﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺻﯿﻞ و ﻋﻘﻼﻧﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬ ‫اﻟﻬﯽ و ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻋﺪم ﮔﺴﺴﺖ ﺑﯿﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﯿﺎت ﺑﺸﺮي ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻫﻤﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﻦ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ را‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ و ﺧﻮد ﺑﺎوري ﺑﺮاي وﺣﺪت ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻘﺶ آﻓﺮﯾﻨﯽ ﻣﺠﺪد در‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ اﻋﻄﺎء ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ح( اﺣﯿﺎي ﻧﻘﺶ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي آزادﯾﺒﺨﺶ‬ ‫‪١٣٥‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ارﺗﻘﺎي ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﻣﺤﺮوﻣﺎن و اﺣﯿﺎي ﺧﻮدﺑﺎوري‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﺑﯿﺪاري‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي آزادﯾﺒﺨﺶ اﻋﻢ از اﺳﻼﻣﮕﺮا و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺳﺘﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻧﻮﯾﻦ در‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺗﺄﮐﯿﺪ ورزد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﺪرت را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺟﺒﻬﻪ اي ﺛﺎﻟﺚ در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ رﻗﻢ زﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮآرﻣﺎﻧﻬﺎي‬ ‫آزادي‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﻔﯽ دﺧﺎﻟﺖ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ و ﺿﺮورت ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﻮﯾﺎ و ﻣﻨﻌﻄﻒ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺑﻮﯾﮋه در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي آزادﯾﺒﺨﺶ اﺳﻼﻣﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﯾﺎﻓﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﻣﺎن دادن ﻧﻬﻀﺖ ﺑﯿﺪاري‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ از ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﻠﺘﻬﺎ و ﻗﺒﻮل ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮي ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺮدم ﻣﺤﻮري‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎي ﺻﻮري و ﻇﺎﻫﺮي را در ﻫﻢ‬ ‫ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺿﻤﻦ اﺑﺮاز ﺳﺎزش ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي روح ﺟﻤﻌﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ ﻏﺮب درﺻﺪد وارد ﮐﺮدن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻮاري ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي آزادﯾﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮآرﻣﺎﻧﻬﺎي دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻌﻨﻮي و ﻧﯿﺰ ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺑﯿﻦ اﺧﻼق‪ ،‬دﯾﺎﻧﺖ و ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺗﺤﻮﻟﯽ ﺷﮕﺮف اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﺎي آن را ﻣﯽ ﺗﻮان اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺤﻮري‪،‬‬ ‫ﺣﻖ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬اﺧﻼق ﮔﺮاﯾﯽ و ﺗﻌﺎﻣﻞ دﯾﻦ و دوﻟﺖ ذﮐﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺰﺑﻮر در دو ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺠﻠﯽ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮي ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﯾﮑﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﮑﺮي و اﻧﺪﯾﺸﻪ اي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ رو‪ ،‬ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﮔﺮا و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺤﻮر ﺷﻬﺮت‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و دﯾﮕﺮي در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي ﺟﻬﺎدي ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن را ﻣﯽ ﺗﻮان اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‬ ‫ذﮐﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﭘﺬﯾﺮي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﻘﻼﺑﯽ آرام ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﺎﻟﯽ و ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ‪ ،‬ﻗﯿﺎﻣﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮ را در ﺳﺮاﺳﺮ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﺷﻐﺎﻟﯽ رﻗﻢ زد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ رو و رادﯾﮑﺎل از آن‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺷﺘﺮاك داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺻﻮل ﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻮﯾﺖ ﻣﮑﺘﺒﯽ و آرﻣﺎﻧﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬اﺣﯿﺎي ﺗﻔﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ‬ ‫دﯾﻨﯽ‪ ،‬رﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﻣﺎدي ﮔﺮا‪ ،‬ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻣﺤﻮري ﺑﺪون ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﻬﺎي وارداﺗﯽ‪ ،‬ﭘﻮﯾﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم و‬ ‫ﺣﻀﻮر دﯾﻦ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻔﯽ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ و ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻏﺎﯾﺖ ﮔﺮاﯾﯽ و ارزش ﻣﺤﻮري ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺧﺪاﻣﺪاري و ﺧﺎﻟﻖ ﮔﺮاﯾﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ورزﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ط( ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﺎزي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﮔﺮاﯾﯽ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن و ﻃﺮﻓﺪاران‬ ‫ﺧﻮد را ﮔﺮد ﮔﻔﺘﻤﺎن واﺣﺪ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ »وﺣﺪت در ﻋﯿﻦ ﮐﺜﺮت« ﯾﻌﻨﯽ وﺣﺪت در ﺑﺎورﻫﺎ و‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ارزﺷﯽ و ﮐﺜﺮت در روﺷﻬﺎ و ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﭼﺘﺮ ﮔﻮﻧﻪ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﯿﻞ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎ در درون ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﯿﻦ اﻣﻮر ﺑﻈﺎﻫﺮ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﭘﯿﻮﻧﺪ و ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ و‬ ‫اﻧﺴﺠﺎم دروﻧﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﺸﺮح زﯾﺮ اﺷﺎره ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺧﺮدورزي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻼك ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ و دﯾﻨﺪاري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﯿﺎر ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ارزش اﺳﻼم ﻣﺤﻮر ﺑﺎ‬ ‫روش ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺤﻮر ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻠﻔﯿﻖ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ و ﺧﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﻏﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ اﺑﺰاري ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽ‬ ‫‪١٣٦‬‬

‫داد و از اﯾﻨﺮو ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻣﻮﺳﻊ از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻓﻆ آرﻣﺎﻧﻬﺎ و اﯾﺪه آل ﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داد‬ ‫و ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺖ وﺣﺪت ﺑﯿﻦ ﻧﻈﺮ و ﻋﻤﻞ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد ﭼﺮا ﮐﻪ آرﻣﺎﻧﻬﺎ در ﻃﻮل واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آرﻣﺎﻧﮕﺮاﯾﯽ واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﻠﯽ ﺑﯿﻦ آرﻣﺎن ﻫﺎ و واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬ﺣﻞ ﺗﻌﺎرض ﺑﯿﻦ ﺣﻖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺎ آراي ﻋﻤﻮﻣﯽ و رﺿﺎﯾﺖ ﻋﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﺣﻞ ﺗﻌﺎرض ﺑﯿﻦ ﺟﻤﻬﻮرﯾﺖ و اﺳﻼﻣﯿﺖ ﯾﺎ ﺑﯿﻦ‬ ‫اﻧﺘﺼﺎب و اﻧﺘﺨﺎب‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻞ راﺑﻄﻪ دﯾﻦ و ﻣﻠﯿ‪‬ﺖ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﻔﻬﻮم اﻣﺖ دﯾﻨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻔﯽ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ و ﻣﻠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ اﻓﺮاﻃﯽ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺣﺼﺎرﻫﺎي ﺗﻨﮓ‬ ‫ﻗﻮﻣﯽ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ اﺻﻮل ﮔﺮاﯾﯽ و ﺗﮑﺜﺮ ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺗﮑﺜﺮ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻣﻨﺪ و ﻣﺸﺮوط در‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب اﺻﻮل ﮔﺮاﯾﯽ دﯾﻨﯽ در ﻋﯿﻦ ﻧﻔﯽ ﺗﻌﺼﺐ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺸﺮي ﮔﺮاﯾﯽ و ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺘﺤﺠﺮ و ﺟﺰم ﮔﻮﻧﻪ و ﻓﻨﺎﺗﯿﮏ ﯾﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﯽ اﺻﻮل ﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﺤﮑﻤﺎت و ﺗﮑﺜﺮ ﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻔﻆ ﺑﺎورﻫﺎ در ﻋﯿﻦ ﮔﺸﻮدن ﺑﺎب ﺗﮑﺜﺮ‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎ در ذﯾﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اراﺋﻪ اﻟﮕﻮي آرﻣﺎﻧﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ در ﻋﯿﻦ ﺣﻔﻆ آرﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻘﺎي ﮐﺎرآﻣﺪي در ﻋﯿﻦ ﺣﻔﻆ‬ ‫ارزﺷﻬﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﻫﻮن اﺗﮑﺎء ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ از ﻗﺒﯿﻞ اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬ﺗﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﺷﻮراﯾﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮم و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻬﺪوﯾﺖ و اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٧‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﮐﺎرﮐﺮدي ﺗﺄﺛﯿﺮاﺗﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮ‬ ‫رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﮔﺬارد و »وﺣﺪت ارزش در ﻋﯿﻦ ﮐﺜﺮت روش« را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻨﺒﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎري‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﻘﺎي ﺗﻮان ﺑﺎزﯾﮕﺮاﻧﯽ ﻧﻮﯾﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي آزادﯾﺒﺨﺶ و ﻣﻠﺘﻬﺎ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻧﻘﺶ دﯾﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺪرﺗﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﭘﻮﯾﺶ ﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ آﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه‬ ‫ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﺪم ﺗﻌﻬﺪ و ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺟﻬﺎن ﺳﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﮐﺸﯿﺪن ﻣﺮزي دﻗﯿﻖ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﻣﺴﺘﮑﺒﺮان ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ از اﯾﻦ‬ ‫رﻫﮕﺬر اﻟﮕﻮي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮاي ﮐﻠﯿﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺮﯾﺤﯽ ﯾﺎ ﺗﻠﻮﯾﺤﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ روﺷﻨﻔﮑﺮان‬ ‫دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺪﯾﺪ وﺣﺎﻣﻼن اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ در ﺑﺎزﺧﯿﺰي اﺳﻼم در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﻔﺎ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ رﻫﮕﺬر ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺤﻮل در ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﮔﺸﺘﺎر در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻫﺘﻤﺎم ورزﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻨﺒﻪ ﮐﺎرﮐﺮدي‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺿﻤﻦ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﻋﺮﺻﻪ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ از رﻫﮕﺬر زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬روﯾﮑﺮدي ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺑﺮوﻧﮕﺮاﯾﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺤﻮر )ﻧﻪ‬ ‫اﻧﺰواﻃﻠﺒﯽ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ و ﻧﻪ ﻋﻤﻠﮕﺮاﯾﯽ ﻣﺤﺾ( رﻫﯿﺎﻓﺘﯽ ﮔﺸﺎﯾﻨﺪه در ﻋﯿﻦ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﻘﻼﻟﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫روﯾﮑﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﮕﯿﺮ ﺷﺪن دﯾﻦ در ﻋﺮﺻﻪ ﮔﯿﺘﯽ و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن اﺳﻼم ﯾﺎ ادﯾﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪي و اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‬ ‫ﺣﺎﻣﻞ ﭘﯿﺎم ﺻﻠﺢ ﻃﻠﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ ادﯾﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺟﻨﮕﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻫﻢ اﻧﺪﯾﺸﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ دﯾﻦ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺷﮕﺮف ﮔﺬارد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻗﻮاﻋﺪ رﻓﺘﺎري ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺆﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺳﺎزي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﻘﻼل‬ ‫ﺧﻮاﻫﯽ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰي و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻼح ﻃﻠﺒﯽ در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﺮي ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪ اي‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺗﺒﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻋﺘﻼي ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺣﺪت ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﺒﺎدرت ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻼن اﻧﺪﯾﺸﻪ اي‬ ‫آن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻨﺮوﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺑﯿﻦ ﻣﻠﺘﯽ رﺳﻮخ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در ﻋﺼﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن ﺑﺴﺘﺮي ﺑﺮاي ﻋﺎﻟﻤﮕﯿﺮ ﺷﺪن ﻓﺮﻫﻨﮓ دﯾﻨﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪١٣٨‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬ ‫و‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫‪١٣٩‬‬

‫‪ . 8‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫‪1‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﺣﻤﯿﺪ اﺣﻤﺪي‬

‫‪2‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ و ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار در ﭘﯿﺸﺒﺮد روﻧﺪ‬ ‫ﺑﯿﺪاري و آﮔﺎﻫﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ آﺛﺎر ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ ‪ .‬در آﻏﺎز ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد‪ ،‬اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﻮه اﻓﺘﺮاﻗﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪،‬‬ ‫آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ دﻫﺪ ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺑﻌﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ‪ .‬در ﭘﺎﯾﺎن ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬از ﻫﺰاران ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ‪(1) .‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻔﯿﺮ‪.1369 ،‬‬ ‫‪ 2‬ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﮔﺮوه ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬ ‫‪١٤٠‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري در ﮐﺘﺎب »ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧﻮدي « ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻬﺮان در آﯾﻨﺪه ﻗﺮارﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪(2) .‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ‪ . . .‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ام اﻟﻘﺮاي داراﻻﺳﻼم درآﻣﺪ ‪ (3) .‬ﺣﺘﯽ اﯾﺮان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮد و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﯽ ﭘﺎﯾﺎن اﻧﺮژي‪ ،‬اﺑﺰار ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ )‪ (4‬ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺎﻣﺎن دﻫﯽ ﺗﻤﺪن ﻧﻮﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ درآﯾﺪ؛‬ ‫زﯾﺮا اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪» ،‬در ﭘﯿﺪاﯾﺶ‪ ،‬در ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺒﺎرزه و در اﻧﮕﯿﺰه ‪ . . .‬از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺟﺪاﺳﺖ ‪ (5) .‬و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ و ﭘﯿﺸﺮوﺗﺮ از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎ‪ ،‬رﯾﺸﻪ در دﯾﻦ و ﺑﺎورﻫﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫دارد ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺮآﻣﺪه از ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﯿﺎي دﯾﻦ و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم در اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن ﻣﺪد رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﺑﻌﺎد آن‪،‬‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ و ﺗﺪاوم ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ در دو دﻫﻪ اﺧﯿﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﭘﺮﺳﺶ در اﯾﻦ ﺑﺎره وﺟﻮد دارد‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ . 1‬ﭼﺮا اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ؟‬ ‫‪ . 2‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮاﺗﯽ ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﮔﺬاﺷﺖ؟‬ ‫‪ . 3‬ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻘﺪر اﺳﺖ؟‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ درﺻﺪد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆاﻻت ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﺪ ‪.‬‬ ‫زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆال ﮐﻪ ﭼﺮا اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك ﻓﺮاوان ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد ‪ .‬اﯾﻦ وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ‪ .‬اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﯾﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﻤﺴﻮﯾﯽ و ﻫﻤﺮﻧﮕﯽ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﺎد ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ . 1‬ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺸﺘﺮك‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﺷﯿﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻫﺮ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ دﯾﮕﺮي‪،‬‬ ‫ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﺧﺪا و رﺳﺎﻟﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم )ص( ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ؛ ﮐﻌﺒﻪ را ﻗﺒﻠﻪ آﻣﺎل و آرزوﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺧﻮد ﻣﯽ داﻧﺪ؛ ﻗﺮآن را ﮐﻼم‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن و ﻣﻨﺠﯽ ﺑﺸﺮ ﮔﻤﺮاه ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﯿﺎي ﭘﺲ از ﻣﺮگ و ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬و ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﺑﺮادري و ﺑﺮاﺑﺮي اﯾﻤﺎن‬ ‫دارد ‪ (6) .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬در ﮐﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﯿﻦ ﻫﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺼﺎﻟﺢ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﺑﯿﻦ ﻫﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﻠﻤﻪ ﮐﻨﯿﺪ ‪ (7) «.‬اﻟﺒﺘﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﮐﺎرﯾﺰﻣﺎﯾﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( و ﻣﻮاﺿﻊ ﺿﺪاﺳﺘﻌﻤﺎري وي ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﻓﺰود ‪(8) .‬‬ ‫‪ . 2‬دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ داراي دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﮐﻪ ﻫﻤﺎن اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ )ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺰرگ( و اﺳﺮاﺋﯿﻞ )ﻏﺪه ﺳﺮﻃﺎﻧﯽ( اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ‪ ،‬ﻣﻐﻮﻻن وﺣﺸﯽ‪ ،‬ﺻﻠﯿﺒﯿﻮن ﻣﺴﯿﺤﯽ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان اروﭘﺎﯾﯽ و ﺻﺮب ﻫﺎي ﻧﮋادﭘﺮﺳﺖ و ‪ . . .‬ﮐﯿﺎن اﺳﻼم را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻃﺮح ﺷﻌﺎر‬ ‫‪١٤١‬‬

‫»ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ و ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ « ﻋﻠﻢ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﺟﻬﺎن اﺳﻼم راﺑﻪ دوش ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ (9) .‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( در اﯾﻦ ﺑﺎره‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺎ ﮐﻪ اﻣﺮوز اﺳﺮاﺋﯿﻞ و آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻣﺜﺎل اﯾﻨﻬﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺣﯿﺜﯿﺖ ﻣﺎ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ را ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺳﺘﻢ دوﺑﺎره ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك را دﻓﻊ ﮐﻨﯿﺪ ‪(10) «.‬‬ ‫‪ . 3‬ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮﭼﯿﺪه ﺷﺪن ﻇﻠﻢ و ﻓﺴﺎد و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼم‬ ‫و اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﻪ اﻫﺘﺰاز درآوردن ﭘﺮﭼﻢ ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻔﯽ ﻗﺪرت ﻫﺎ و‬ ‫ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﻻﯾﺰال اﻟﻬﯽ و ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪» :‬ﻫﻤﻪ در ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﺳﻼم را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮي ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﺣﻔﻆ ﮐﺮد‪ ،‬ﺧﯿﺎل ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮي ﺗﮑﻠﯿﻒ از‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺳﻠﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ (11) «.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻮد و‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ در ﭘﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺷﮑﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ (12) .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد را ﻣﺪﯾﻮن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺪ؛ زﯾﺮا اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺗﺎزه‬ ‫ﺑﺨﺸﯿﺪ؛ آﻧﺎن را از ﻋﺰﻟﺖ و ﺣﻘﺎرت ﻧﺠﺎت داد؛ ﺑﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ در اداره و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻬﺮ‬ ‫ﺗﺎﯾﯿﺪ زد‪ ،‬و اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﻋﻮده‪ ،‬روﺣﺎﻧﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﻧﻘﻼب ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ و ﺟﺪي ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻼش در ﺑﯿﺪارﺳﺎزي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد ‪«.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ و ﻫﺴﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ ‪(13) .‬‬ ‫‪ . 4‬وﺣﺪت ﻃﻠﺒﯽ‪ :‬ﺗﮑﯿﻪ و ﺗﺎﮐﯿﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و رﻫﺒﺮي آن ﺑﺮ ﻟﺰوم وﺣﺪت ﻫﻤﻪ ﻗﺸﺮﻫﺎ و ﻫﻤﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﯿﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﯿﺮوزي در ﺻﺤﻨﻪ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ دﯾﮕﺮ ﮔﺮاﯾﺶ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯽ از اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪي )ص( ﻫﯿﭻ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﯿﺎه و ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬اروﭘﺎﯾﯽ و ﻏﯿﺮاروﭘﺎﯾﯽ ﻗﺎﺋﻞ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي اﺧﺘﻼف ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﭘﺎي ﻧﻤﯽ ﻓﺸﺎرد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد داراﻟﺘﻘﺮﯾﺐ ﻓﺮق اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ روز ﻗﺪس‪،‬‬ ‫ﺻﺪور ﻓﺘﻮاي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﻋﻠﯿﻪ ﺳﻠﻤﺎن رﺷﺪي و ﺑﺮﮔﺰاري ﻫﻔﺘﻪ وﺣﺪت و ‪ . . .‬در ﺟﻬﺖ اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮده اي از ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻏﯿﺮﺷﯿﻌﯽ و ﺣﺘﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي آزادي ﺑﺨﺶ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را‬ ‫اﻟﮕﻮ و اﺳﻮه ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﻧﺪ ‪ (14) .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎي ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم و ﯾﺎد اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺠﯿﺐ اﻟﺮﺣﻤﺎن ﺷﺎﻣﯽ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎر ﭘﺎﮐﺴﺘﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﺰرگ دﯾﮕﺮ‬ ‫اﻣﺎم اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ اﯾﺸﺎن ﯾﮏ رﻫﺒﺮ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ . . .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻣﺒﻠﻎ ﺟﺪاﯾﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد او ﺑﺮاي اﺳﻼم ﺑﻮد ‪(15) «.‬‬ ‫‪ . 5‬ﻣﺮدم ﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻣﺮدم ﮔﺮاﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﯽ در ﮔﺴﺘﺮش اﻧﻘﻼب و ﭘﺬﯾﺮش آن از ﺳﻮي ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب ‪ 57‬و رﻫﺒﺮي آن‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ﺑﻬﺎ داد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﺞ و اﻫﻤﯿﺖ و ارزﺷﯽ ﮐﻪ‬ ‫‪١٤٢‬‬

‫اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ آن ﻣﯽ داد‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﻮﻻﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﺮدم ﮔﺮاﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬ﺣﺞ‬ ‫را از ﯾﮏ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺒﺎدي ﺻﺮف ﺧﺎرج ﮐﺮد‪ ،‬آن ﻫﻢ از ﻃﺮﯾﻖ زﻧﺪه ﮐﺮدن ﺑﺮاﺋﺖ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮐﻪ آن ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﺑﺮاﺋﺖ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ص( در ﺻﺪر اﺳﻼم اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺎوان ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﺮدن ﺣﺞ‪ ،‬ﮐﺸﺘﺎر ﺣﺪود ‪ 400‬زاﺋﺮ اﯾﺮاﻧﯽ در ﺣﺞ ‪ 1366‬ﺑﻮد‪،‬‬ ‫وﻟﯽ ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﮐﻪ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺎي اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﮑﻪ ﺑﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮاﺋﺖ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺣﺠﺎج ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ در‬ ‫ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ ﻣﺤﺪودﺗﺮ ‪(16) .‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻫﺎ و دﺷﻮاري ﻫﺎﯾﯽ اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اﺧﺘﻼف ﻫﺎ و دﺷﻮاري ﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ در‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺸﯿﻊ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﻪ ﮐﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن‪ ،‬ده درﺻﺪ اﺳﺖ ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﺮان و ﺳﻮرﯾﻪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻋﺮاق و ﺑﺤﺮﯾﻦ و اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺑﺎ ﺷﯿﻌﯿﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﯿﻦ‬ ‫ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و دارد ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻀﺎد ﺗﺴﻨﻦ وﻫﺎﺑﯽ و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺗﺴﻨﻦ ﺳﻮري ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺘﯽ ﺗﺴﻨﻦ‬ ‫ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﺗﺼﻮف ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺗﻀﺎد ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺎ ﺷﯿﻌﻪ دارد ‪ .‬ﺳﭙﺎه ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺑﺎرز ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﺗﺸﯿﻊ در‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي ﻋﻠﯽ رﻏﻢ وﺣﺪت ﺧﻮاﻫﯽ و وﺣﺪت ﻃﻠﺒﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻀﺎد اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ ﺷﯿﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ﺑﯿﻦ‬ ‫ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪(17) .‬‬ ‫ب ‪ .‬ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ‪ :‬ﺗﻌﺎرض ﺑﯿﻦ ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ‪ ،‬از آﻏﺎز ورود اﺳﻼم ﺑﻪ اﯾﺮان ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﺷﻌﻮﺑﯿﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از اﯾﻦ ﺗﻌﺎرض‬ ‫ﻗﻮﻣﯽ اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن و اﻣﻮﯾﺎن و ﻧﯿﺰ ﻋﺜﻤﺎﻧﯿﺎن و ﺻﻔﻮﯾﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﺎرﺿﻪ را داﻣﻦ زدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﻨﮓ ﻋﺮاق ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﯿﻪ ﯾﺎ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن و درواﻗﻊ ﺑﯿﻦ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﻋﺮب ﻫﺎ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮروي‪،‬‬ ‫آﻧﺎن اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﻣﺠﻮس ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﻋﺮاب را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﺳﻼم و اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ آن ﻣﯽ دﯾﺪﻧﺪ ‪(18) .‬‬ ‫ج ‪ .‬ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﻌﺎرﻫﺎ و ﭘﯿﺎم ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﻣﺎم )ره( »ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺎ دارد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ و ﻣﯽ رود ﺗﻮي ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ‪ (19) «. . .‬از ﺳﻮي ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻗﺼﺪ اﯾﺮان ﺑﺮاي ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﺑﺮاﻧﺪازي ﻧﻈﺎم ﻫﺎي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ آﻧﻬﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪ ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺳﺨﻦ ﻓﻮق‪ ،‬اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺻﺪور ﺑﺎ ﺳﺮﻧﯿﺰه‪ ،‬ﺻﺪور ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﺻﺪور آن وﻗﺘﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺳﻼم‪ ،‬اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺧﻼق اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬اﯾﻨﻬﺎ رﺷﺪ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ‪ (20) «.‬ﻣﻌﻈﻢ ﻟﻪ در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﻣﺎ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ﺑﯿﺪار ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ دوﻟﺖ ﻫﺎ ﺑﯿﺪار ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن را از اﯾﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬ ‫دارﻧﺪ ‪ . . .‬ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪(21) «.‬‬ ‫در ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻫﻤﻪ دﺷﻮاري ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آن دو وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ ،‬وﻟﯽ وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك آن دو ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪١٤٣‬‬

‫ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆال ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮاﺗﯽ ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﺛﺎر ﻣﺘﻌﺪد و‬ ‫ﻣﺘﻨﻮع ﻣﯽ ﺗﻮان اﺷﺎره ﮐﺮد ‪ .‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ آﺛﺎر‪ ،‬از ﺣﻮﺻﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺧﺎرج اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﺑﺎزﺗﺎب‪،‬‬ ‫در دو ﺳﻤﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ ‪ .‬ﺑﺎزﺗﺎب ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﭘﺎره اي از ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ »اﻧﺘﺨﺎب اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺒﺎرزه « ‪» ،‬ﺗﻼش ﺑﺮاي دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ « و »ﻧﻘﺶ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺣﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ « ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ‪ .‬آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي در اﯾﻦ ﺑﺎره‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﯿﺶ از ﯾﮑﺼﺪوﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﻣﺪرن و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﻼم‪ ،‬اﻣﺮوز در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﯿﺎ ﯾﮏ‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن اﺳﻼم در اﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬آﺳﯿﺎ و ﺣﺘﯽ در ﻗﻠﺐ اروﭘﺎ‪ ،‬ﺣﯿﺎت ﺟﺪﯾﺪي را‬ ‫ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻫﻮﯾﺖ واﻗﻌﯽ ﺧﻮد ﭘﯽ ﺑﺮده اﻧﺪ ‪ (22) «.‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ دوره اي ﮐﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ در ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻗﺸﺮ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﺮده آن از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و ﺷﻤﺎر ﻓﺮاواﻧﯽ از آﻧﺎن‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﻫﻀﻢ ﺷﺪن در ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮده و‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮده و اﮔﺮ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ از ﺑﺎب ﺗﻔﻨﻦ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪ‪ ،‬و اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ آن اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺴﯽ ﮐﻪ روزﮔﺎري ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺗﻤﺪن ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﯿﺎ و ﺑﺎرور ﮐﺮد ‪(23) .‬‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم‪ ،‬آﺛﺎر ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﺑﺮاي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ آﺛﺎر‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﻣﺒﺎرزه اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﮔﻮي ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﺑﺎرﻗﻪ اي از ﻧﻮر و ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ از ﭘﯿﺮوزي ﻫﺎي ﺑﺰرگ اﻧﻘﻼب ﺷﻤﺎﺳﺖ؛ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﺤﻮل را در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد آورد ‪ (24) «.‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬اﺳﻼم در ﺻﺤﻨﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻧﻘﺶ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ (25) .‬ﭼﻨﯿﻦ روﯾﮑﺮدي‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ و دور رﯾﺨﺘﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺟﺒﺮي ﺑﻮدن‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ در ﻧﺠﺎت ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ از ﭼﻨﮕﺎل اﺳﺘﺒﺪاد داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫ﺷﺎﻣﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از رﻫﺒﺮان ﻣﺒﺎرز ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ »ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي آزادي‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺗﻔﻨﮓ‬ ‫ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ ‪ «.‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬اﻏﻠﺐ در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮروي‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺎﮐﯿﺪي ﺑﺮ ﺑﻌﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬و از آن ﭘﺲ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﺨﻔﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎن دﻫﯽ ﺷﺪ ‪(26) .‬‬ ‫روي آوردن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم ﮐﻪ آن را ﺑﺮﺧﯽ اﺻﻮل ﮔﺮاﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ‬ ‫ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ در ﮔﺮاﯾﺶ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻮﯾﻦ و ﺗﺎزه اي از اﺳﻼم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬ ‫‪١٤٤‬‬

‫ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮاي ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﻮﯾﺶ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ .‬روزﮔﺎري اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬از ﺳﻮي ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎء و ﺳﯿﺪﻗﻄﺐ در ﺟﻨﺒﺶ اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪي ﺗﺮ درآورد و ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺳﺘﯿﺰه‬ ‫ﺟﻮﯾﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي روي آوردن ﺑﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﭼﻮن در آن ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺣﺰب اﺳﻼم‬ ‫ﮔﺮاي رﻓﺎه در ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ‪(27) .‬‬ ‫ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻟﮕﻮ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﻣﺒﺎرزان ﻣﺴﻠﻤﺎن درآﻣﺪ ‪ .‬ﯾﮑﯽ از رﻫﺒﺮان ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺮاق در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪،‬‬ ‫اﺳﻼم در اﯾﺮان ﭘﯿﺮوز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ زودي ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن در ﻋﺮاق ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از آن درس ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ و آن‬ ‫را ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ‪ (28) «.‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 1/5‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ و آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﷲ در ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآورد ‪ (29) .‬اﯾﻦ روﯾﮑﺮد‪ ،‬در اﺳﺎس ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر و ﻋﻤﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﮔﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺑﺮاز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬اول‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺗﺴﻨﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺷﮑﺎر ﻫﺮاﺳﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ از ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ را‬ ‫در ﻫﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮاﻫﺎن اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﯾﺎ ﻧﻈﺎم ﻣﺤﻤﺪي )ص( در‬ ‫ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و آن را ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺮوه ﻫﺎ در اﺳﺎس ﻧﺎﻣﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼي اﻧﻘﻼب ﻋﺮاق( و ﯾﺎ در اﻋﻼﻣﯿﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد‬ ‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺰب اﻟﺪﻋﻮه( و ‪ . . .‬ﻣﻄﺮح ﮐﺮده اﻧﺪ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﻤﯿﺮ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ را اوﻟﯿﻦ ﻫﺪف ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار داده اﻧﺪ ‪(30) .‬‬ ‫دوم‪ :‬ﺑﻌﻀﯽ از ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﻃﺮح ﻟﺰوم اﺟﺮاي ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻤﻌﯿﺖ ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺼﺮ( و ﯾﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺘﺎب ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﯿﺴﺎر اﻻﺳﻼﻣﯽ ﻣﺼﺮ( و ﯾﺎ ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺠﺎت اﺳﻼﻣﯽ اﻟﺠﺰاﯾﺮ( )‪ (31‬و ‪ . . .‬ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪي ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺑﺮاز‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ ‪ .‬آﯾﺖ اﷲ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر ﻫﻢ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ در ﺗﻼش ﺑﻮد‪ ،‬رژﯾﻢ ﻋﺮاق را ﺳﺮﻧﮕﻮن و ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﺮان ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﭘﺎﯾﻪ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ‪ .‬در ﻗﯿﺎم ‪ 1370‬ش ‪ 1991/ .‬م ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎن‬ ‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در رادﯾﻮ ﺻﺪاي اﻧﻘﻼب ﻋﺮاق ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﯽ رﺳﯿﺪ ‪(32) .‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺧﻮﯾﺶ را از داﯾﺮه ﺗﻨﮓ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ ﺧﺎرج ﮐﺮده و ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﻣﺖ واﺣﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺗﺎ اﻗﯿﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ ﺷﺪه اﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺑﻂ اﻟﺪﻋﻮه اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ در اﻟﺠﺰاﯾﺮ( و ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس اﺻﻞ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ و ﻗﺒﻮل آن‪ ،‬از رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﭘﯿﺮوي ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﮔﺮوه ﻫﺎ‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪ‪ :‬دﺳﺘﻪ‬

‫‪١٤٥‬‬

‫اي ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺧﻮد را ﻣﻘﻠﺪ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﯽ داﻧﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺒﺶ اﻣﻞ در ﻟﺒﻨﺎن(‪ ،‬و دﺳﺘﻪ اي‬ ‫ﮐﻪ ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻫﻢ ﻣﺬﻫﺒﯽ از رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن( ‪(33) .‬‬ ‫ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﯿﻮه و روش ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ اﻗﺪام ﻗﻬﺮآﻣﯿﺰ و ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰب اﷲ ﺣﺠﺎز( و ﮐﻮدﺗﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺒﺶ آزادي ﺑﺨﺶ ﺑﺤﺮﯾﻦ( درﺻﺪد ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﮐﺮدن رژﯾﻢ ﺣﺎﮐﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﺎﯾﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻌﻠﯽ را ﺑﺮاي دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ از ﻗﺒﯿﻞ ﺷﺮﮐﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ در ﭘﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰب اﺳﻼم ﮔﺮاي رﻓﺎه( ‪ .‬اﻣﺎ ﮔﺮوه ﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻫﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮدو روش ﭘﺎﯾﺒﻨﺪﻧﺪ؛ ﺟﻨﺒﺶ ﺣﺰب اﷲ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي‬ ‫از اﯾﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺼﺎف ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺎروﻧﯽ ﻟﺒﻨﺎن و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دو روش ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ و‬ ‫در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﮑﻤﻞ ﻫﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﺷﺮﮐﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬روي آورده اﺳﺖ ‪(34) .‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺗﻮﻟﺪ و ﺗﺤﺮك ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮي ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺮوري ﺑﺮ ﭘﺮوﻧﺪه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ دﻫﻪ ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را ﻣﺪﯾﻮن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ دو دﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬دﺳﺘﻪ اي ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﻏﯿﺮﻓﻌﺎل‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻞ اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻨﺒﺶ اﻣﻞ و ﺟﻨﺒﺶ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ از اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﻧﻮار ﻏﺰه ﻓﻌﺎل ﺷﺪ ‪ (35) .‬دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺸﯽ و‬ ‫ﮔﺮوﻫﯽ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮد و ﭘﺪﯾﺪه اي ﺟﺪﯾﺪﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻬﻀﺖ اﺟﺮاي ﻓﻘﻪ ﺟﻌﻔﺮي ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ دﺳﺘﻪ اﺧﯿﺮ ﺑﯿﺶ از دﺳﺘﻪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺪاﻓﻊ و ﻣﺘﺎﺛﺮ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ در دﻓﺎع از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﭘﯿﺮوي از رﻫﺒﺮي آن و ﻧﯿﺰ‬ ‫اﻟﮕﻮ ﻗﺮار دادن آن‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ از ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم ﮐﻪ از ﺛﻤﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻗﺮن‬ ‫اﺧﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺣﺎﻟﺖ رﮐﻮد‪ ،‬رﺧﻮت و اﻧﻔﻌﺎل ﺧﺎرج ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﯿﺮو و ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﯽ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ و دوﻟﺖ ﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﻼﻣﯽ در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي اﻟﻨﺠﺎﻋﻊ‪ ،‬ﺑﯿﺮزﯾﺖ‪ ،‬ﻏﺰه‪ ،‬ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس و‬ ‫اﻟﺨﻠﯿﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ )‪ (36‬و ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﺮوه ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺣﻀﻮري ﻣﺤﺪود‬ ‫در ﻧﻮار ﻏﺰه داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﭘﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺣﮑﺎم ﺻﺎدره از ﺳﻮي دادﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﯽ راﻣﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﻋﻀﺎي آن‪،‬‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ‪ (37) .‬ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺠﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد اﻗﺪام ﮐﺮده اﻧﺪ و در روﻧﺪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﻪ‬ ‫ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﺪت و ﺣﺠﻢ ﺗﻼش ﻫﺎي ﺿﺪدوﻟﺘﯽ ﺧﻮد اﻓﺰوده اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ روش‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ درﺻﺪد ﻧﺎﺑﻮدي رژﯾﻢ ﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب از ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ و از ﺟﺒﻬﻪ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺳﻮرﯾﻪ از ﮔﺮوه دوم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪١٤٦‬‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺗﺤﺮك ﺳﯿﺎﺳﯽ آن دﺳﺘﻪ از ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ و ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﻠﻘﻪ اي ﺑﻪ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺘﻮﻟﺪ و ﯾﺎ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻤﮏ دوﻟﺖ ﻫﺎ و اﺷﺨﺎص ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺎ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن‬ ‫دوﻟﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬وﻫﺎﺑﯿﺖ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎف در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﺷﻐﺎﻟﯽ و ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﯿﮑﺎر اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺻﻒ اﺳﻼم ﺳﺎزش ﮐﺎر‬ ‫)اﺳﻼم آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ( از ﺻﻒ اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪي )ص( ﮐﺎﻣﻼ ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻇﻬﻮر ﻗﯿﺎم ﻣﺮدﻣﯽ ﻣﺘﺎﺛﺮ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻼش ﻓﺮاواﻧﯽ را ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم آﻏﺎز ﮐﺮده اﻧﺪ ‪(38) .‬‬ ‫ب ‪ .‬ﺑﺎزﺗﺎب ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫اﻣﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ از آن ﺣﯿﺚ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ و اﺳﺎس اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪،‬‬ ‫اﻣﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬رﻧﮓ و ﺑﻮي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪن را ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي ﻣﺒﺎرزه اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺮوي‬ ‫ﺷﻌﺎﺋﺮ و ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ اﯾﺮان و ‪ . . .‬ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ذﮐﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﯽ‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ اﻧﺪ ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ارزش ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﻮﯾﯽ را در ﻣﺒﺎرزه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻄﺮح ﮐﺮد ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ارزش ﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد اﺳﺖ ‪ .‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﺷﻬﺎدت و اﯾﺜﺎر ﺟﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺻﻮﻟﯽ ﭼﻮن ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﺷﻬﺎدت و ﻓﺪاﮐﺎري ﮐﻪ ﺳﻤﺒﻞ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎن و ﺷﻌﺎر اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺒﺎرزه ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و اﮐﻨﻮن ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪ دﯾﺪه ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﻓﺮﯾﻀﻪ دﯾﻨﯽ ﻣﯽ ﻧﮕﺮﻧﺪ ‪ .‬ﺳﺨﻨﮕﻮي‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در دﯾﺪار ﺑﺎ اﻣﺎم )ره( و در ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﻧﻘﻼب ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺑﺰرگ ﻣﺎ‬ ‫ﻓﻬﻤﯿﺪ ﮐﻪ راﻫﺶ‪ ،‬راه ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه اﺳﺖ ‪ «.‬ﺷﯿﺦ اﺳﻌﺪ ﺗﻤﯿﻤﯽ ﯾﮑﯽ از رﻫﺒﺮان ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﺎ زﻣﺎن اﻧﻘﻼب‬ ‫اﯾﺮان‪ ،‬اﺳﻼم از ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد ﻏﺎﯾﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﻋﺮﺻﻪ واژﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺟﻬﺎد از ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﭼﻮن ﻧﻀﺎل و ﮐﻔﺎح اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﺪ‬ ‫‪ (39) «.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﭼﻮن ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ )ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ( و ﯾﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و ﺟﻨﮓ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن( ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪(40) .‬‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻮدن ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ راه ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬ ‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ درﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺞ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم را دارد ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬آﻧﻬﺎ از اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻗﺸﺮ روﺷﻨﻔﮑﺮ ﺑﻪ‬

‫‪١٤٧‬‬

‫ﺳﻮي اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﺮاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻣﺮدﻣﯽ ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮش داده اﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﺒﺎرزه در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ را‬ ‫روﺣﺎﻧﯿﻮن‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن‪ ،‬ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮروي‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎ ﻣﺒﺎرزات ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮدﻣﯽ ﭘﯽ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ‬ ‫اﻟﺘﺮاﺑﯽ رﻫﺒﺮ ﺟﺒﻬﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺳﻮدان‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﺎر ﻣﺮدﻣﯽ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﯾﻪ اي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻋﻄﺎ ﮐﺮد ‪ .‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﺎر ﻣﺮدﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي وﺣﺪت‬ ‫ﻃﻠﺒﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻗﻮﻣﯽ ﺳﻮق داد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد ﺑﯿﺎﻧﯿﻪ ﺷﺶ ﻣﺎده اي ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﺮ وﺣﺪت‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺗﮑﯿﻪ دارد ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ را از اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ دور ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ﺗﺸﮑﯿﻼت‬ ‫ﻗﻮي ﺗﺮ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت وﺳﯿﻊ ﺗﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ و ﭘﺎﯾﺪاري ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﺳﺎﺧﺖ ‪(41) .‬‬ ‫ﺷﮑﻞ دﯾﮕﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﺳﻮي‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﮔﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﺷﻌﺎر ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻌﺘﺮض ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﮐﻮدﺗﺎي ‪ 1359‬آن ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬آزادي و‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد ‪ .‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﮐﺎﺑﻞ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺑﺎم ﻣﻨﺎزل ﺧﻮد ﻓﺮﯾﺎد اﷲ اﮐﺒﺮ ﺳﺮﻣﯽ دادﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﻼﮐﺎردﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺼﺮ ﺷﻌﺎر‬ ‫ﻻﺷﺮﻗﯿﻪ و ﻻﻏﺮﺑﯿﻪ دﯾﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺮدم ﮐﺸﻤﯿﺮ در راﻫﭙﯿﻤﺎﯾﯽ دوﯾﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮي ‪ 1369‬ﺷﻌﺎر »اﷲ اﮐﺒﺮ« و »ﺧﻤﯿﻨﯽ رﻫﺒﺮ« را‬ ‫ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎرﻫﺎﯾﯽ را ﺳﺮﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﺎدي آن‬ ‫ﺑﻮد ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ :‬ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ‪ ،‬اﷲ اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺮوزي از آن اﺳﻼم اﺳﺖ ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻗﻮم ﮔﺮاﯾﯽ و‬ ‫اﻟﺤﺎدي را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ ‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1369‬ﺗﺎ ‪ 1379‬در ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻫﺎي ﮐﯿﭗ‬ ‫ﺗﺎون اﻓﺮﯾﻘﺎي ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺷﻌﺎر و ﻧﺪاي اﷲ اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﯾﺎدآور و ﻣﺆﯾﺪ اﯾﻦ ﮐﻼم رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﯾﺎد اﷲ‬ ‫اﮐﺒﺮ ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺑﺮ ﺷﺖ ﺑﺎم ﻫﺎ درس ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﻠﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ ‪(42) .‬‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان از ﻣﺴﺠﺪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ و اﻣﺎﮐﻦ ﻣﻘﺪﺳﻪ ﺧﺘﻢ ﻣﯽ‬ ‫ﺷﻮد ‪ .‬ﺣﺘﯽ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﺿﺪدوﻟﺘﯽ ﺧﻮد را در ﻣﺴﺠﺪ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ﻣﺴﺎﺟﺪ روﻧﻖ‬ ‫ﺗﺎزه اي ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﺎزه اﻓﺰوده ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬ﻃﯽ‬ ‫ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1378‬و ‪ 1379‬ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎل ﻫﺎي ﻗﺒﻞ از آن ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ؛ ﮔﻔﺖ وﮔﻮﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ در‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ زﯾﺎد ﺷﺪه؛ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ و ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻓﺰوﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﯿﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎي‬ ‫ﺿﺪدوﻟﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻣﺒﺎرزه از درون ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﺑﺎ ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺮوع و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و‬ ‫ﻣﺒﺎرزات ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﺮدﻣﯽ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ درآﻣﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬دوﻣﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﮐﻪ در ﻣﺎه ﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ‪ 1379‬ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎﺿﮥ اﻻﻗﺼﯽ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آن ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻬﺎم‪ ،‬ﺛﺒﺎت و ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻣﺒﺎرزان ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﺷﻐﺎل ﮔﺮان درآﻣﺪه اﺳﺖ ‪(43) .‬‬ ‫‪١٤٨‬‬

‫از دﯾﮕﺮ ﻣﻈﺎﻫﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ در ﭘﯿﺮوان ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺠﺎب اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﯽ در اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﺰوﻧﯽ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﭼﻮن ﻟﺒﻨﺎن و اﻟﺠﺰاﯾﺮ‪ ،‬ﭼﺎدر ﮐﻪ ﺳﻤﺒﻞ ﺣﺠﺎب اﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬در ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎي دوﻟﺘﯽ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﯾﺖ ﺣﺠﺎب رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ ‪ .‬زﻧﺎن ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺣﺠﺎب ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﻧﺪ ‪ .‬در ﮐﻨﺎر آن‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫ﺷﺪه؛ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺠﻼت و ﻧﺸﺮﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺸﺮوب ﻓﺮوﺷﯽ ﻫﺎ و ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﺴﺎد و ﻓﺤﺸﺎ ﻓﺮاوان ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ‬ ‫ﮔﯿﺮﻧﺪ ‪ .‬ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺗﺎ دل اروﭘﺎ ﻫﻢ ﻧﻔﻮذ ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﺠﺎب در ﻣﺪارس ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﻣﮑﺮر دوﻟﺖ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﺣﺠﺎب‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه اي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﻨﮓ روﺳﺮي را ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ ‪(44) .‬‬ ‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از آﺛﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﻪ ﺳﺒﮏ اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ در‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻋﺮاق‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﺠﻒ و ﮐﺮﺑﻼ در ﺗﺎﯾﯿﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯽ‬ ‫از آن‪ ،‬در روز ‪ 23‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،1357‬ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ .‬در ﭘﯽ آن‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﯾﺮان در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮐﺎﻇﻤﯿﻦ‪،‬‬ ‫اﻟﺜﻮره‪ ،‬ﺑﻐﺪاد و دﯾﺎﻟﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﯾﺖ اﷲ ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ ‪ .‬ﺣﺘﯽ در آﻏﺎز اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺮدم ﻋﺮاق‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در‬ ‫‪ ،1370‬آﻧﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺎه در ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1356‬و ‪ ،1357‬ﺷﻬﺮ ﺣﻠﺒﭽﻪ را ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺷﻬﺮ ﻧﺎم ﮔﺬاري‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﻨﺘﺮل ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي اﻧﺪﮐﯽ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬در ﺷﻬﺮﻫﺎي‬ ‫ﻗﻄﯿﻒ‪ ،‬ﺻﻔﺮا‪ ،‬اﺑﺎﻗﯿﻖ‪ ،‬ﺧﻨﺠﯽ و ﺷﯿﻬﺎت دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات زدﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ در ﺳﺎل ‪ 1357‬در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻗﻮﻧﯿﻪ‪ ،‬ﯾﻮزﮐﺎت و‬ ‫ﮐﻮﺟﺎﺋﯿﻠﯽ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬اﯾﻦ روﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ ‪(45) .‬‬ ‫ﺷﻌﺎرﻧﻮﯾﺴﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻣﺒﺎرزان اﻧﻘﻼﺑﯽ اﯾﺮان ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﮔﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺼﺮ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ رژﯾﻢ‬ ‫ﻣﺒﺎرك‪ ،‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ )ص( و آﯾﺎت ﻗﺮآن را ﺑﺮ روي ﺷﯿﺸﻪ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪ ‪ .‬در ﻧﺠﻒ‪ ،‬ﺷﻌﺎرﻫﺎﯾﯽ‬ ‫از ﻗﺒﯿﻞ »ﺑﻠﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻔﻠﻖ « ﺑﺮ روي دﯾﻮارﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ ‪ .‬در اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ‪ 15‬ﺷﻌﺒﺎن ‪ 1370‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﺷﻌﺎر »اﻟﻨﺠﺪي ﯾﺎ اﯾﺮان «‬ ‫ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬اﻋﻼﻣﯿﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻫﺎ و ﭘﻮﺳﺘﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ در اﯾﺮان اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ‪ .‬ﻫﻨﻮز در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﯿﻌﻪ ﻧﺸﯿﻦ ﺑﯿﺮوت ﯾﻌﻨﯽ ﺿﺎﺣﯿﻪ‪ ،‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺼﺎوﯾﺮ رﻫﺒﺮي آن‬ ‫وﺟﻮد دارد ‪(46) .‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﯽ و ﺗﻮﺻﯿﻒ‬ ‫ﻣﺼﺎدﯾﻖ آن اﺳﺖ ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺘﻌﺪدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ داراي ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن و ﺣﺰب اﷲ‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١٤٩‬‬

‫ﺑﯿﻦ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﻟﺒﻨﺎﻧﯽ ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻘﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ ﭼﻮن ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺮدم ﺟﺒﻞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﯾﺮان دوران ﺻﻔﻮﯾﻪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي روﺣﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪآوازه اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻼت ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از‬ ‫او ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻨﺒﺶ اﻣﻞ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺴﯿﺎر در ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬وﺟﻮد دﺷﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك )اﺳﺮاﺋﯿﻞ(‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﻫﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺤﺮوﻣﺎن ﻟﺒﻨﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﺳﮑﻮﻧﺖ داﺋﻢ ﺗﻌﺪادي از اﺗﺒﺎع ﻟﺒﻨﺎن در اﯾﺮان و ‪ . . .‬وﺟﻮد‬ ‫دارد ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﯿﺶ از ﻫﺮﺟﺎ در ﻟﺒﻨﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬در زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﺑﺰرگ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( و ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻟﺒﻨﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ‪ .‬ﺑﺮ روي دﯾﻮارﻫﺎي آن ﻋﮑﺲ ﺷﻬﺪاﯾﯽ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد را در راه ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ و رژﯾﻢ‬ ‫ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ )دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎره ﯾﮏ اﯾﺮان( از دﺳﺖ داده اﻧﺪ ‪ .‬ﻣﺮدان ﺑﺎ ﻇﻮاﻫﺮ اﺳﻼﻣﯽ در ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻫﺎ رﻓﺖ وآﻣﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬زﻧﺎن ﻣﻠﺒﺲ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺪ و در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه زﻧﺎن از ﻣﺮدان ﺟﺪاﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺮدم ﻟﺒﻨﺎن از دوﻟﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ دوﻟﺖ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪(47) .‬‬ ‫در ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﺣﺰب اﷲ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻗﺮار دارد ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﻮﺟﺐ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺷﮕﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان در‬ ‫ﭘﺬﯾﺮش رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ از ﺳﻮي ﺣﺰب اﷲ و ﮐﻤﮏ ﻫﺎي ﺗﺴﻠﯿﺤﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯽ و ‪ . . .‬اﯾﺮان ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺰب اﷲ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺰب اﷲ از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ اﻋﻄﺎي ﮐﻤﮏ ﻫﺎي ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ‬ ‫داروي راﯾﮕﺎن ﺑﯿﻦ ﺑﯿﻤﺎران‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ آب ﺑﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪان‪ ،‬اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت درﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺮوﻣﺎن‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﭘﺮﺗﻮ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷﺪت‬ ‫ﻓﻌﺎل اﺳﺖ ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺎﻣﯽ از اﺳﻠﺤﻪ و ﺟﻨﮓ ﺟﺪا ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺻﻞ ﺟﻬﺎد ﻫﻤﻮاره آﻣﺎده ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ دﺷﻤﻦ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﯾﻦ ﺑﺎره‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻌﺎر اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺎﯾﺪ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﯾﺎد ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ ‪ .‬در ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺣﺰب اﷲ‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎﯾﯽ را از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﺎرﯾﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﻤﺒﻞ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﻤﺎد ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻣﯽ داﻧﺪ ‪ .‬ﭘﯿﺮوزي ﺣﺰب اﷲ در‬ ‫دو دﻫﻪ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺶ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ‪ 40‬و ‪50‬ﺳﺎﻟﻪ ﺳﺎف‪ ،‬ﻧﺸﺎن از ﺳﻮدﻣﻨﺪي اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻬﺎد‬ ‫ﻣﻘﺪس ﻋﻠﯿﻪ اﺷﻐﺎل ﮔﺮان و ﻋﺪم اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ در ﻣﺒﺎرزه ﺿﺪاﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ دارد ‪(48) .‬‬ ‫ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن در ﺑﻌﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﺪت از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻼف ﺟﻨﺒﺶ اﻣﻞ‪ ،‬رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﯾﺮان را در دو ﺑﻌﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺻﻞ وﻻﯾﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﯿﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ از ﻣﻮاﺿﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و در ﭘﯽ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ در ﻟﺒﻨﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ ﻣﻮﺳﻮي رﻫﺒﺮ ﺟﻨﺒﺶ اﻣﻞ اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﻋﻼم ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎدر ﻣﺎﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١٥٠‬‬

‫دﯾﻦ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻠﮑﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﺧﻮن ﻣﺎ و ﺷﺮﯾﺎن ﺣﯿﺎت ﻣﺎﺳﺖ ‪ (49) «.‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺣﺰب اﷲ دو ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ :‬اوﻻ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه رﻧﮓ اﺳﻼﻣﯽ زد‪ ،‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ اﺷﻐﺎل ﮔﺮان‪ ،‬اﻋﻼم ﺟﻬﺎد ﮐﺮد ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﺪون اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺧﻮد را اداره ﮐﺮد و آن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﯿﺪ ‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﻋﻠﺖ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﺟﺎم ﺳﺨﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮاي زﻧﺪه ﮐﺮدن ﺧﺪا در ﻣﺤﻮر ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎن )‪ (50‬و ﻧﯿﺰ‪ ،‬روﺷﯽ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻫﻤﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬ ‫ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻮد ‪ (51) .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از اﻧﻘﻼب ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ و آﺛﺎرش در ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ دﯾﺪﮔﺎه ﻓﺮاﻣﻠﯽ دارد ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﺮ روي ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﯿﺮ‬ ‫ﺷﺪن دارد ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺟﺮات و ﺟﺴﺎرت ﻣﺒﺎرزه داده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﻠﺘﯽ ﺧﺎص ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد و ﻫﺪف آن‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﻣﺤﺮوﻣﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﮐﻪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﭼﺮاغ رﺳﺘﮕﺎري و ﻧﺠﺎت را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻧﻮر اﯾﻦ ﭼﺮاغ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ و ﺳﻌﺎدت ﻧﺎﯾﻞ آﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ آن‪ ،‬اراده و ﺗﻼش آﻧﻬﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺳﻼم و ﺑﺎ‬ ‫اﻟﮕﻮﮔﯿﺮي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫‪١٥١‬‬

‫ﭘﯽ ﻧﻮﺷﺖ ﻫﺎ‬

‫‪ . 1‬اﻧﻮراﺑﻮﻃﻪ‪» ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺟﻨﺒﺶ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ « ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺪي‬

‫ﺳﺮﺣﺪي‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪) 33‬ﭘﺎﺋﯿﺰ ‪ (1379‬ص ‪. 80 - 98‬‬ ‫‪ . 2‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪) 12‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ (1375‬ص ‪. 8‬‬

‫‪ . 3‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻻرﯾﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻘﻮﻻﺗﯽ در اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻠﯽ )ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب‪ ،(1369 ،‬ص ‪. 6‬‬ ‫‪ . 4‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪) 12‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ (1375‬ص ‪. 10‬‬

‫‪ . 5‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬وﺻﯿﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ -‬اﻟﻬﯽ )ﺗﻬﺮان‪ :‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ (1368 ،‬ص ‪. 7‬‬

‫‪ . 6‬اﻧﻮر ﺟﻨﺪي‪ ،‬اﺳﻼم و ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﻤﯿﺪ رﺿﺎ آژﯾﺮ )ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬آﺳﺘﺎن ﻗﺪس‪ (1371 ،‬ص ‪. 257 - 260‬‬ ‫‪ . 7‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ 22 ،‬ج‪ ،‬ج ‪) 2‬ﺗﻬﺮان‪ :‬وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ‪ (1361 ،‬ص ‪. 33‬‬ ‫‪ . 8‬رﺳﻮل ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ 7 ،‬ج‪ ،‬ج ‪) 5‬ﻗﻢ‪ :‬اﻟﻬﺎدي‪ (1378 ،‬ص ‪. 238‬‬ ‫‪ . 9‬ﺟﻨﺪي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬

‫‪ . 10‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،16‬ص ‪. 289‬‬ ‫‪ . 11‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،20‬ص ‪. 6‬‬

‫‪ . 12‬ﺟﻤﯿﻠﻪ ﮐﺪﯾﻮر‪ ،‬روﯾﺎروﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و آﻣﺮﯾﮑﺎ )ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻃﻼﻋﺎت‪ (1372 ،‬ص ‪. 99‬‬ ‫‪ . 13‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ 114‬و ‪. 100‬‬

‫‪ . 14‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪. 768‬‬

‫‪ . 15‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪) 34‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ (1379‬ص ‪. 14‬‬ ‫‪ . 16‬ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 241‬‬ ‫‪ . 17‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 243‬‬ ‫‪ . 18‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 245‬‬

‫‪ . 19‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪. 45‬‬ ‫‪ . 20‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪. 263‬‬ ‫‪ . 21‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 123‬‬

‫‪ . 22‬ﮐﯿﻬﺎن )‪ 22‬آذر ‪ (1369‬ص ‪. 12‬‬ ‫‪ . 23‬ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 236‬‬

‫‪ . 24‬ﺣﺴﯿﻦ ﮐﺮﻫﺮودي‪» ،‬اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﻣﻮﻟﻮد اﺻﻮل ﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ« ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪14‬‬

‫)ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ (1380‬ص ‪. 199‬‬

‫‪ . 25‬ﮐﺪﯾﻮر‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 108‬‬

‫‪ . 26‬ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ 247‬و ‪. 237‬‬ ‫‪ . 27‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬

‫‪١٥٢‬‬

‫‪ . 28‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻤﺸﯿﺪي‪» ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺟﻨﺒﺶ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮاق « ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و‬ ‫رﯾﺸﻪ ﻫﺎي آن‪ 2 ،‬ج‪ ،‬ج ‪) 2‬ﻗﻢ‪ :‬ﻧﻬﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ رﻫﺒﺮي در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ‪. 391 - 394 (1374 ،‬‬

‫‪ . 29‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ )‪ 4‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،(1371‬ص ‪. 8‬‬

‫‪ . 30‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ اﻧﻘﻼب ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻬﺎن‪ 2 ،‬ج‪ ،‬ج ‪) 2‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﯽ ﺗﺎ(‬

‫ص ‪. 3 - 48‬‬

‫‪ . 31‬ﺟﻤﻌﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭼﺮاﯾﯽ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رﺧﺪاد آن )ﻗﻢ‪ :‬ﻧﻬﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ رﻫﺒﺮي در داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ‪(1378 ،‬‬

‫ص ‪. 213‬‬

‫‪ . 32‬ﺟﻤﺸﯿﺪي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬

‫‪ . 33‬ﺣﻤﯿﺪ اﺣﻤﺪي‪» ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻋﺮﺑﯽ « ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‬

‫)ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻔﯿﺮ‪ (1369 ،‬ص ‪. 117 - 157‬‬

‫‪ . 34‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ اﻧﻘﻼب ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬ ‫‪ . 35‬ﮐﺪﯾﻮر‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬

‫‪ . 36‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 114‬‬

‫‪ . 37‬ﻫﺎدي ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ )ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ‪ (1370 ،‬ص ‪. 143‬‬ ‫‪ . 38‬ﮐﺪﯾﻮر‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ . 108‬ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 247‬‬ ‫‪ . 39‬ﮐﺮﻫﺮودي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬ ‫‪ . 40‬ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬

‫‪ . 41‬ﮐﺮﻫﺮودي‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 305‬‬

‫‪ . 42‬ﺟﻤﺸﯿﺪي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪ .‬ﮐﺮﻫﺮودي‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ . 299‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ )‪ (763/13‬ص ‪. 8‬‬

‫‪ . 43‬ﮐﺮﻫﺮودي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪ .‬ﻣﻬﺪي ﺣﺴﻨﯽ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ )ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﺳﭙﺎه‪ (1376 ،‬ص ‪. 81‬‬ ‫‪ . 44‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ اﻧﻘﻼب ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬ ‫‪ . 45‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬

‫‪ . 46‬ﺟﻤﺸﯿﺪي‪ ،‬ﻫﻤﺎن؛ ﺟﻌﻔﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬ ‫‪ . 47‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ اﻧﻘﻼب ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬ ‫‪ . 48‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬

‫‪ . 49‬ﮐﺪﯾﻮر‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪. 116‬‬ ‫‪ . 50‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪) 27‬ﺑﻬﺎر ‪ (1378‬ص ‪. 70‬‬

‫‪ . 51‬ﻓﺼﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪) 34‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ (1379‬ص ‪. 14‬‬

‫‪١٥٣‬‬

‫‪ . 9‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( و ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫‪1‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﻮم ﺳﺠﺎدي ‪٢‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ و ﺗﻤﺪن‬ ‫ﺧﯿﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﻏﺮب‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ داﺷﺘﻪ و در ﻣﻮرد ﮐﺎرآﻣﺪي ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻌﻘﻮل و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ در ﺷﮏ‬ ‫و ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( اﯾﻦ ﺑﺎور وﺛﯿﻖ را در اذﻫﺎن ﻧﯿﺮوﻫﺎي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺎي داد ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﯽ را رﻗﻢ زده و ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻋﺼﺮ‬ ‫ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﻧﺴﺨﻪ ﺷﻔﺎﺑﺨﺸﯽ را اراﯾﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﯾﮏ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻓﮑﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ -‬دﯾﻨﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره(‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد را در ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي وﺛﯿﻖ دﯾﻨﯽ اﺳﺘﻮار ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي دﯾﻨﯽ را‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﻟﻨﺪه و ﺗﺤﺮك آﻓﺮﯾﻦ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ ا‪ ...‬ﺧﺎﻣﻨﻪ اي در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽ‬ ‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬ ‫آﺛﺎر و ﺑﺮﮐﺎت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ و ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم را ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻣﻮج اﺳﻼم ﺧﻮاﻫﯽ و ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫ﻣﺒﺎرزات اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻧﻈﺎم ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن از ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ و از آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي ﺗﺎ ﻗﻠﺐ اروﭘﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪...‬‬ ‫‪ .‬اﺣﯿﺎي ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﯿﺪاري ﻣﻠﺘﻬﺎ و اﯾﺠﺎد ﻧﺸﺎط و اﻣﯿﺪ در ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺒﺎرز و اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺟﻬﺎن‪ ،‬از ﺛﻤﺮات ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫و اﻧﮑﺎرﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ‪(1) .‬‬ ‫در ﺣﻮزه ﻋﻤﻠﯽ و ﻋﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﻗﯿﺎدت ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم و اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻮﻓﻖ و ﺑﺎﻟﻨﺪه وي‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻏﻨﯽ را ﻓﺮا روي‬ ‫ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار داده و ﺑﺎرﻗﻪ ﻫﺎي اﻣﯿﺪ و ﭘﯿﺮوزي را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻋﯿﻨﯽ و‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﯿﻨﯽ و ﻣﻮﻓﻖ رﻫﺒﺮي ﺟﻨﺒﺶ دﯾﻨﯽ را در ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي دﯾﻨﯽ و‬ ‫ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺖ ؛ زﯾﺮا ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزه ﮔﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﯾﺞ‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮐﺪام ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻮﻓﻖ و ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر‪ ،‬اﻫﺪاف و آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﯿﺰﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي دﯾﻨﯽ را در اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ (2) .‬اﯾﻦ اﻣﺮ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﺮاﻧﺴﻨﮓ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و دﯾﻨﯽ را ﻓﺮا روي ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻗﺮار داده و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي و ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ آرﻣﺎن واﻻي اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎ را ﮐﻪ ﺳﺎﻟﯿﺎن ﻣﺘﻤﺎدي ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آرﻣﺎن و‬ ‫اﻫﺪاف ﻣﻘﺪس در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 5‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪.1378‬‬ ‫‪ 2‬دﮐﺘﺮاي رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ از داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ – ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﭘﺎرﻟﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫‪١٥٤‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ »در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺪرت آن را ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﺷﮑﻞ دﻫﺪ و آن را ﺗﻮﺳﻂ ﺷﯿﻮه اي ﻣﺮدﻣﯽ ﭘﯿﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺮدم اﯾﺮان‪،‬‬ ‫اﺳﻼم ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﻢ از ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮي و ﻫﻢ از ﺑﻌﺪ ﻋﻤﻠﯽ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﯾﺎﺑﺪ و ﻣﺼﺪاق ﺧﺎرﺟﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬اﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼم‪ ،‬در‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺟﻠﻮه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن‪ ،‬اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺘﺠﺎوزﯾﻦ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري در ﺟﻬﺖ ﺗﻀﻌﯿﻒ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و رﻧﺞ ﮐﻤﺒﻮدﻫﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻣﯽ ﺧﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ﻣﯿﺎن ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﺠﺎوز ﺧﺎرﺟﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺑﺮﺧﯽ از اﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ؛ ﭼﻮن ﺑﻌﺪ ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ و درﺧﺸﺎن دارد‪(3) «.‬‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﻧﻬﻀﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره(‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﯾﮏ رﺧﺪاد ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در درون ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ؛ اﻣﺎ‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ ﻋﺎم و ﺟﻬﺎﻧﯽ آن ﮐﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺬﻫﺐ و ﺧﺼﻠﺖ دﯾﻨﯽ آن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ﺗﺎرﯾﺨﯽ در‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﺗﺎ اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻋﻤﯿﻖ و ﺟﺪي از‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪» ،‬روﯾﺪادﻫﺎي اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ روﯾﺪادﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻃﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﺧﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ روﯾﺪادﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﯾﮏ ﺳﺮي وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺠﺮد و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﯾﺮان ﻧﯿﺴﺖ‪(4) «.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ ﺗﺒﻠﻮر اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ رﻫﺒﺮي اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻠﺖ دﯾﻨﯽ و ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺳﺎن ﮐﻪ در ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي ﺧﻮد را در ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺧﺎص ﻣﺤﺼﻮر ﻧﻨﻤﻮده و اﻫﺪاف و آرﻣﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﺮا‬ ‫ﻣﺮزي و ﺟﻬﺎن وﻃﻨﯽ را ﻃﺮح و ﭘﯽ رﯾﺰي ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ؛ در ﺣﻮزه ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺮاﺗﮋي و ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺰاري ﻋﻤﻠﯽ و ﻋﯿﻨﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اي ﺳﺎﻣﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎ اﻫﺪاف ﺟﻬﺎﻧﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب را ﮐﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﻣﮑﺘﺒﯽ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب‬ ‫دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎص ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻓﺮازي از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪» :‬ﻣﺎ ﮐﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﺮاي‬ ‫اﺳﻼم ﻧﻬﻀﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺮاي اﺳﻼم ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر و ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ ؛ ﺣﺘﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ .‬ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺮاي اﺳﻼم ﻫﻤﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻧﻬﻀﺖ اﻧﺒﯿﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﻬﻀﺖ اﻧﺒﯿﺎ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﺤﻞ‬ ‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم)ص( اﻫﻞ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ ؛ ﻟﮑﻦ دﻋﻮﺗﺶ ﻣﺎل ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮر ﻧﺒﻮده ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻋﻮﺗﺶ ﻣﺎل‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪(5) «.‬‬ ‫و در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي دﯾﻨﯽ و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺧﯿﺰﺷﻬﺎي‬ ‫رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ راﺑﻄﻪ ﻋﻤﯿﻖ ﻣﺎﻫﻮي و ذاﺗﯽ آن‪ ،‬آﺷﮑﺎر و ﻫﻮﯾﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪» .‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺪس اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و‬ ‫از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺟﻬﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ آن ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪(6) «.‬‬ ‫‪١٥٥‬‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫در ﯾﮏ ﺑﺮآورد ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ رﻫﺒﺮ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار آن ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﻮرﻫﺎي زﯾﺮ ﻃﺮح و ﻣﻮرد وارﺳﯽ ﻗﺮار داد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺻﻮل ﺛﺎﺑﺖ دﻋﻮت‪ ،‬ﻧﻔﯽ ﺳﺒﯿﻞ و ﺣﻔﻆ داراﻻﺳﻼم ؛‬ ‫‪ -2‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ و ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﻋﺎﻟﻢ ؛‬ ‫‪ -3‬اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰي و ﻇﻠﻢ زداﯾﯽ ؛‬ ‫‪ -4‬ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ »اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ «‪.‬‬ ‫‪ -1‬اﺻﻞ دﻋﻮت و ﺻﺪور اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺻﻞ دﻋﻮت و ﺻﺪور اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( آن را ﺗﺎ‬ ‫ﺳﻄﺢ اﻫﺪاف ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ اﯾﺮان ارﺗﻘﺎ داده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺳﺎﻟﺖ و وﻇﯿﻔﻪ ﮐﺎرﮔﺰاران ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮده‬ ‫اﻧﺪ‪» :‬ﻣﺴﺆوﻻن ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﯾﺮان ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع اﻧﻘﻼب ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﭼﻤﺪاري ﺣﻀﺮت ﺣﺠﺖ )ع( اﺳﺖ‪ ...‬ﻣﺴﺎﯾﻞ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎدي اﮔﺮ ﻟﺤﻈﻪ اي ﻣﺴﺆوﻟﯿﻦ را از وﻇﯿﻔﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺳﻬﻤﮕﯿﻦ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻌﯽ و ﺗﻮان ﺧﻮد را در‬ ‫اداره ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺮدم ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ؛ وﻟﯽ اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را از اﻫﺪاف ﻋﻈﯿﻢ اﻧﻘﻼب ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪(7) «.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﺻﻞ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب را از ﻣﻠﺰوﻣﺎت و ﺗﺒﻌﺎت ﻣﺎﻫﯿﺖ دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ آن ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮده و‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار و دوام آن را ﻣﻮرد ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ‪» :‬ﻣﺎ اﻧﻘﻼﺑﻤﺎن را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺎ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‬ ‫و ﺗﺎ ﺑﺎﻧﮓ ﻻاﻟﻪ اﻻ اﷲ و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ )ص( ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﻃﻨﯿﻦ ﻧﯿﻔﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻫﺴﺖ و ﺗﺎ ﻣﺒﺎرزه در ﻫﺮ ﮐﺠﺎي ﺟﻬﺎن ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪(8) «.‬‬ ‫ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﮐﻪ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻨﻮان ﻣﯽ‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و دﺷﻤﻨﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮر ﮔﺸﺎﯾﯽ و دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻤﺎﻟﮏ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎد و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺟﺪي و آﺷﮑﺎري دارد؛ زﯾﺮا ﺻﺪور اﻧﻘﻼب در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺮوﯾﺞ و اﺷﺎﻋﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰي و اﺳﺘﮑﺒﺎر زداﯾﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ و اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ارزﺷﻤﻨﺪ ﯾﮏ ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﯿﺎن ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﮑﺘﺒﯽ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻣﺖ در ﺑﻨﺪ و ﺗﺤﺖ اﺳﺎرت اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﻮﯾﺪ رﻫﺎﯾﯽ و آزادﮔﯽ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬دﻗﯿﻘﺎ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻠﻘﯽ از ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ اﯾﺮان و ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي دﯾﻨﯽ را‬ ‫‪١٥٦‬‬

‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪» .‬اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻢ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﻘﻼب ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺻﺎدر ﺑﺸﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﻠﻂ را از آن ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺸﻮر ﮔﺸﺎﯾﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را از ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﯽ داﻧﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺤﻞ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ‬ ‫ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در اﯾﺮان واﻗﻊ ﺷﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن از اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و دﺳﺖ آﻧﻬﺎ را از ﻣﺨﺎزن ﺧﻮدﺷﺎن ﮐﻮﺗﺎه‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ در ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺘﻬﺎ و در ﻫﻤﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺸﻮد‪ .‬آرزوي ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﯿﺪار‬ ‫ﺑﺸﻮﻧﺪ و ﻫﻤﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﯿﺪار ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن را از اﯾﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﮐﻪ دارﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻮدﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﺨﺎزن آﻧﻬﺎ دارد ﺑﻪ ﺑﺎد ﻣﯽ رود و ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻓﻘﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﺪ‪(9) «.‬‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﺻﻞ دﻋﻮت و ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻔﺮوﺿﺎت اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم در رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﯿﻘﯽ را ﻣﯿﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آورد‪ .‬ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﮐﻪ‬ ‫در ﻓﺮاﯾﻨﺪ آن‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ اﯾﺮان ﺗﻼش دارد ﺗﺎ ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻋﯿﻨﯽ و ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻔﮑﺮ و ﺑﺎورﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ‬ ‫و دﯾﻨﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ اﻧﺘﻘﺎل داده و زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ آﻧﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ و ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ و ﻣﻠﻞ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ‪ ،‬از دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺿﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻣﺎم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬داﻋﯿﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪه اي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي رﻫﺒﺮي آن را ﻓﺮاﺗﺮ از‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺘﺪاد داده و آن را ﭼﻮﻧﺎن ﺣﻠﻘﻪ اي ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﺧﯿﺰش ﻫﺎي رﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪» .‬ﻣﺎ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﻈﻠﻮم ﻫﺴﺘﯿﻢ ؛ ﻫﺮﮐﺴﯽ در ﻫﺮ ﻗﻄﺒﯽ ﮐﻪ ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻃﺮﻓﺪار آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬و ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﻫﺎ‬ ‫ﻣﻈﻠﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻇﻠﻢ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺎ ﻃﺮﻓﺪار آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪(10) «.‬‬ ‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﺒﻬﻪ واﺣﺪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺑﻮد ﮐﻪ اﺛﺮات ﺧﺎﺻﯽ‬ ‫روي ﻣﻠﻞ ﻣﺤﺮوم و ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪».‬ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﭼﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﮐﻪ زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﯿﺪار ﻧﺸﻮﻧﺪ و دﺳﺘﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﻗﯿﺎم ﻧﮑﻨﻨﺪ؛ ﺳﻠﻄﻪ ﻫﺎي ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ رﻓﻊ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ وﺣﺪت ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن در ﻫﺮ ﻣﺴﻠﮏ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ...‬ﻣﺎ ﻋﺎزم ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻄﻪ ﻫﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزﯾﻢ و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﺘﻬﺎ را ﺑﺎ ﺣﻖ ﻫﻤﺮاه ﮐﻨﯿﺪ‪(11) «...‬‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ؛ اﺳﺘﺮاﺗﮋي وﺣﺪت در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﮐﺎرآﻣﺪ و‬ ‫ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎرزه و رﻓﻊ ﻇﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮزﻫﺎي وﻃﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ را در ﻧﻮردﯾﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺿﺮورت‪،‬‬ ‫ﻣﯿﺎن ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻧﺪﯾﺸﻪ وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ از دﯾﺮﺑﺎز در راس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و آزادي‬ ‫ﺧﻮاﻫﯽ ﻣﺼﻠﺤﺎن ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ و ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ؛ اﻣﺎ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺑﺎ اﻫﺘﻤﺎم و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ‬

‫‪١٥٧‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺮاﺗﮋي وﺣﺪت را ﻣﯿﺎن ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮد ﮐﻪ آن را در ﺣﻮزه وﺳﯿﻌﺘﺮ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ و ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﭘﺪﯾﺪه وﺣﺪت ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﺒﻬﻪ واﺣﺪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‪ ،‬از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ را اﻣﯿﺪوار‬ ‫ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ واز ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻋﯿﻨﯽ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﯿﻤﻮن در اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ را ﭘﯿﺶ روي ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي ﻧﻮﭘﺎ و ﺿﺪ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎري در ﺟﺎي ﺟﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺮار ﻣﯽ داد‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰي و ﻇﻠﻢ زداﯾﯽ‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و ﻧﻔﯽ اﺳﺘﮑﺒﺎر‪ ،‬از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺑﻮده و ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻇﻠﻢ زداﯾﯽ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ دﯾﻨﯽ ‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺟﺪي ﺗﺮﯾﻦ آﺛﺎر را در ﻗﯿﺎم ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﻋﻠﯿﻪ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰي ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﮐﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺗﻔﮑﺮ دﯾﻨﯽ و ﺑﺎور ﻧﺎب ﻣﺬﻫﺒﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﺎ ﻃﺮح ﭘﺪﯾﺪه ﻇﻠﻢ‬ ‫ﺳﺘﯿﺰي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﮑﻠﯿﻒ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ ﺑﺎ ﻏﯿﺮت دﯾﻨﯽ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮه ﺧﻮرده و ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﯾﮑﯽ از اﻟﺰاﻣﺎت و ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ دﯾﻨﯽ ﻧﻘﺶ آﻓﺮﯾﻦ ﮔﺮدد و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬روﺣﯿﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و ﻗﺪرﺗﻬﺎي اﺳﺘﮑﺒﺎري را در ﻋﻤﻖ ﺟﺎن‬ ‫ﺗﻮده ﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﮐﺎﺷﺘﻪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﺧﯿﺰش و ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ و ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري را ﺑﯿﺶ از ﺑﯿﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻮاﺟﻬﻪ و روﯾﺎروﯾﯽ ﺟﺪي و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم در ﺑﺮاﺑﺮ دﻧﯿﺎي اﺳﺘﮑﺒﺎر و ﺑﻮﯾﮋه اﺑﺮﻗﺪرت آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬در اﺑﻌﺎد ﻧﻈﺮي و‬ ‫ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮات ﺧﺎص و ﻋﻤﯿﻘﯽ را در ﺟﻬﺎن و ﺑﻮﯾﮋه ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ دﻧﯿﺎي اﺳﺘﮑﺒﺎري و اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب و آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ آرﻣﺎن و ذﻫﻨﯿﺖ دور از‬ ‫واﻗﻌﯿﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ؛ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﭘﯿﺮوزي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ آن‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزات ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري و‬ ‫رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ ﺷﺎن اﻣﯿﺪوار ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺟﺎن ﺗﺎزه اي ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫»ﭘﯿﺶ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎري در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻮد؛ اﻣﺎ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫در ﺗﺮس و ﻫﺮاس و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺿﻌﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻫﺮاس داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد را ﻋﻠﻨﯽ ﺳﺎزﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺴﯿﺞ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ دﯾﻮار ﺗﺮس را ﻓﺮو رﯾﺨﺖ و ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ درس را آﻣﻮﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻗﺪرﺗﻬﺎ را ﺑﻪ زﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻮده‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺳﻮدان‪ ،‬اﻟﺠﺰاﯾﺮ‪ ،‬ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺼﺮ و‪ ...‬ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻣﻠﺘﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺎﻣﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮده ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم رﺷﺪ ﻓﺰاﯾﻨﺪه اي ﯾﺎﻓﺖ و ﺧﯿﺰش ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪(12) «.‬‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري و ﺿﺪ اﺳﺘﺒﺪادي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺟﻮاﻧﻪ ﻫﺎي اﻣﯿﺪ را در دل ﺟﻮاﻧﺎن اﻣﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﯾﺎس و ﻧﺎاﻣﯿﺪي ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻧﺎﮐﺎم ﻧﻬﻀﺘﻬﺎ و ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در اﻏﻠﺐ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬آرام آرام ﻣﯿﺎن‬ ‫‪١٥٨‬‬

‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ اﺳﻼم و ﺷﻌﺎﯾﺮ ﻋﺒﺎدي و اﺧﻼﻗﯽ دﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﺤﻤﻞ‬ ‫و ﺳﺎزش ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎي اﺳﺘﮑﺒﺎري و ﺣﮑﺎم ﺟﺎﯾﺮ را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻋﺎم و ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻀﺎ و‬ ‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﺣﻀﺮت اﻣﺎم و رﻫﺒﺮي ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ وي در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬روﻧﺪ ﺟﺪﯾﺪي را در ﻣﺴﯿﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ‬ ‫ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮد و ﭘﺲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ رﮐﻮد و وﻗﻔﻪ ﺑﺪان ﺗﺤﺮك و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻮذ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫اﺳﻼم ﺑﯽ اﻋﺘﻘﺎد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ اﺣﯿﺎي اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﻋﺎده ﮐﺮد و ﻧﺸﺎن داد‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ و ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺮوي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪(13) .‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰي ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﮑﻠﯿﻒ دﯾﻨﯽ و اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻋﻤﯿﻖ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اي را ﻣﯿﺎن اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪-‬‬ ‫دﯾﻨﯽ آن ﺣﻀﺮت و ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ و دﯾﻨﯽ‪،‬‬ ‫ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎ و ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي دﯾﻨﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده و زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﺑﺎروري و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﺧﯿﺰﺷﻬﺎ را از ﻃﺮﯾﻖ اﺗﺤﺎد و‬ ‫ﻫﻤﺴﻮﯾﯽ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد‪ .‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﮑﺎن ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ ؛‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮ ﺿﺪ ﻇﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪(14) «.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰي و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﮑﺒﺎر زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺻﺒﻐﻪ دﯾﻨﯽ و ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬از ﻗﻮي ﺗﺮﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﮕﺮش ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﻪ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دﯾﻦ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎع‬ ‫ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻧﻘﺶ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺧﻮد را در اﻧﮕﯿﺰش‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﺺ و ﺑﺴﯿﺞ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم ﻋﻠﯿﻪ ﻧﻈﺎم ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ‬ ‫ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ اﯾﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره(‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺗﮑﻠﯿﻒ دﯾﻨﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ در ﺗﻘﻮﯾﺖ و دﻟﮕﺮﻣﯽ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺎرزي اﯾﻔﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪» :‬ﺧﺪاي ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﺎ‬ ‫را ﻣﮑﻠﻒ ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﻮر اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﻮر ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺳﺎس اﺳﻼم را دارﻧﺪ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺎد ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﮑﻠﻔﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻌﺎرﺿﻪ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﮑﻨﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮏ وﻗﺘﯽ ﻫﻢ دﺳﺘﻤﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﻨﮓ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺧﻮدﻣﺎن ﺗﻔﻨﮓ ﺑﻪ دوﺷﻤﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪(15) «.‬‬ ‫ﻓﺮاز ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( در ﻗﺒﺎل ﻧﺎرﺳﺎﯾﯿﻬﺎ و ﻧﺎرواﯾﯽ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻏﻠﺐ‬ ‫ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و اﺻﻼﺣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻬﺖ ﮔﯿﺮي اﺻﻼﺣﯽ و ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﺷﺎن را در اﺑﻌﺎد ﺧﺎص ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻧﻤﻮده و‬ ‫اﺣﯿﺎﻧﺎ ﺑﻪ وﻋﻆ و ارﺷﺎد و ﺟﻬﺖ دﻫﯽ اﻓﮑﺎر و اذﻫﺎن ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎ اراﯾﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺟﺪﯾﺪ و‬ ‫ﻓﺮاﮔﯿﺮ‪ ،‬روﻧﺪ ﻣﺒﺎرزات ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري و آزادي ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ را در ﮐﻠﯿﻪ اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺧﯿﺰﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺒﺎرزه ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺘﺒﺪاد و اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ از اﯾﻦ‬ ‫‪١٥٩‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺑﻬﺮه ﺑﺮده و ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﺿﺮورت اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ از روﯾﮑﺮد اﺻﻼﺣﯽ ﺑﻪ ﻧﮕﺮش اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺿﺮورت اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي و ﺗﺤﻘﻖ اﻣﺖ واﺣﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺑﻨﯿﺎن اﻋﺘﻘﺎدي و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬از دﯾﺮﺑﺎز ﻣﻮرد اﻫﺘﻤﺎم و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﺼﻠﺤﺎن‬ ‫دﯾﻨﯽ و ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺮاﺗﮋي وﺣﺪت ﺣﻮل ﻣﺤﻮرﯾﺖ اﻣﺖ واﺣﺪه اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬ ‫دﯾﻨﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ ﻋﻤﯿﻖ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻋﺘﻘﺎدي و دﯾﻨﯽ ﻣﯿﺎن ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺮوﯾﺞ و اﺷﺎﻋﻪ ﺗﺰ اﻣﺖ واﺣﺪه اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﭘﯿﻮﻧﺪي اﺳﺘﻮار و ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ اﯾﺪه را ﮐﺎرﺳﺎزﺗﺮﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﻮاران و ﻧﯿﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﯿﺮوزي ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺮاي دﻓﺎع از اﺳﻼم و ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ و اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻤﺎﻟﮏ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻬﯿﺎ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ ؛ وﺣﺪت ﮐﻠﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺖ ؛ اﺗﺤﺎد ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮادري ﺑﺎ ﺟﻤﯿﻊ ﻓﺮق ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺖ در ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم دول اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪(16) «. ...‬‬ ‫دﻗﯿﻘﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮕﺮش در ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ اﯾﺮان و ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺧﺼﻠﺘﯽ ﻓﺮا ﻣﺮزي و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺑﺨﺸﯿﺪه و‬ ‫ﻣﺒﺎرزات رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ را در اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﻠﮑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ وﺣﺪت اﻣﺖ اﺳﻼم‬ ‫را ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ وﻃﻦ اﺳﻼم را از ﺗﺼﺮف و ﻧﻔﻮذ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان و دوﻟﺘﻬﺎي دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪه آﻧﻬﺎ ﺧﺎرج و آزاد ﮐﻨﯿﻢ ؛ راﻫﯽ‬ ‫ﻧﺪارﯾﻢ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺪﻫﯿﻢ‪(17) «. ...‬‬ ‫ﺛﻤﺮات ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻋﻤﯿﻖ اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ در اﯾﺠﺎد ﻫﻤﺴﻮﯾﯽ ﻣﯿﺎن ﺟﺒﻬﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرﺳﺎزﺗﺮﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي در ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻣﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮔﺮدد‪» :‬اﻣﺮوز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻫﻤﻪ ﺟﺎي آﺳﯿﺎ ﺗﺎ ﻗﻠﺐ آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و در اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻫﻤﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺰء ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺰو اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ .‬اﯾﻦ را‬ ‫اﻣﺎم)ره( در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬اﺣﺴﺎس ﺷﻌﻮر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺣﺮﺑﻪ در دﻓﺎع از اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﮑﺒﺎر اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫)‪(18‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ دﯾﻨﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم در ﻗﺒﺎل اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان راﺑﻄﻪ ﻋﻤﯿﻖ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي دﯾﻨﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﮐﺸﻒ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮات ژرف و ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﻤﻖ اﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ را زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ در‬ ‫اﻋﺘﺮاﺿﺎت و ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﻮرد ﻏﻮر و وارﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ .‬راﺑﯿﻦ راﯾﺖ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﯽ دارد ﮐﻪ‪» :‬ﺳﯿﺰده ﺳﺎل ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اوﻟﯿﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺪرن ﺟﻬﺎن ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬاري‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﻠﻮب ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (19) «.‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي‬ ‫‪١٦٠‬‬

‫اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺎﮐﺎم و ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﮐﻪ ﺑﺎ رﮐﻮد و ﺳﮑﻮن ﻫﻤﺮاه ﮔﺸﺘﻪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻌﻘﻮل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ‬ ‫وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﻨﻔﯽ و ﻧﺎﺑﺎوراﻧﻪ را در ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد؛ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﺣﯿﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎم ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ‬ ‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( از ﺗﺤﺮك و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﯾﺪ و ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺳﯿﻤﺎي ﻣﻮﻓﻖ و ﮐﺎراﻣﺪ اﺳﻼم و‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي دﯾﻨﯽ در ﺣﻮزه ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻤﻌﯽ اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﺑﺨﺸﯽ از ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺧﯿﺮه ﮐﻨﻨﺪه اي‬ ‫ﺗﺒﻠﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻋﺘﻘﺎدي و ﻓﮑﺮي ﺧﻮد اﯾﻤﺎن راﺳﺦ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ آﯾﻨﺪه روﺷﻦ و ﻣﻮﻓﻖ‬ ‫ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﻣﯿﺪوار ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﺛﺮات ژرف و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را در ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﮔﺬرا و ﮐﻠﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﻨﯽ‪ ،‬در دو ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﺟﺪي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮﺷﻤﺮدن و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺗﻤﺎﻣﯽ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺤﺚ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي را ﻣﯽ ﻃﻠﺒﺪ؛ )‪ (20‬اﻣﺎ در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺻﺮﻓﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در دو ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﻃﺮح و ﻣﻮرد ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي ﻗﺮار ﻣﯽ‬ ‫ﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻧﻈﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﻻﺑﻼي ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺒﻞ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ -‬دﯾﻨﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻋﻤﯿﻖ و‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اي را ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬روﯾﮑﺮد ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻌﻘﻮل ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ در ﺣﻮزه‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﯿﺎت ﺟﻤﻌﯽ اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻣﯿﺪ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه روﺷﻦ و ﻣﻮﻓﻖ و ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪،‬‬ ‫از ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮات ﺣﻀﺮت اﻣﺎم در ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺮي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻋﻤﯿﻖ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اي ﮐﻪ اﻣﺎم)ره( ﺑﯿﻦ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي دﯾﻨﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬از ﯾﮏ ﺳﻮ ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ ﻣﺮدم اﯾﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ اﺗﮑﺎ و‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎ ﻗﺮار داد و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎن ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﯿﺰ از ﻣﺒﺎﻧﯽ‬ ‫ﻓﮑﺮي و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﻮﯾﺎ و ﺑﺎﻟﻨﺪه اي ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و ﺗﻔﺴﯿﺮي ﮐﻪ او از اﺳﻼم اراﯾﻪ ﮐﺮد‪ ،‬دو اﻧﻘﻼب در ﺳﻄﺢ دﻧﯿﺎي اﺳﻼم اﯾﺠﺎد ﮐﺮد؛‬ ‫اﻧﻘﻼب در داﺧﻞ اﺳﻼم و ﮔﺮاﯾﺸﺎت ﻓﻘﻬﯽ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻟﺰوم ﺣﺮﮐﺖ و ﺟﻨﺒﺶ را در اﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﻣﻮرد ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﻣﯽ داد‪...‬‬ ‫و اﻧﻘﻼب دوم‪ ،‬آن ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ دﻧﯿﺎي ﺧﺎرج از دﯾﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻘﻬﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع داﺷﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑﺮﺳﺪ و دوﻟﺖ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﮑﺮي ﮐﻪ از دوره ﻧﻬﻀﺖ اروﭘﺎ ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف دوره اﻧﺘﺸﺎر اﻓﮑﺎر ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ دﯾﻦ ﻣﻠﺘﻬﺎ را ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و اﻓﯿﻮن ﻣﻠﺘﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫دﻟﯿﻞ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﻣﺎم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﻫﻪ ﻫﺸﺘﻢ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ در دﻧﯿﺎ و در ﺳﻄﺢ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﺨﺼﯿﺘﻬﺎ رﻓﺘﻪ‬ ‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪(21) .‬‬ ‫‪١٦١‬‬

‫ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ اﻣﺎم از ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دور از ﺳﺎزﺷﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﻌﺎرﻓﺎت راﯾﺞ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ دﯾﻨﯽ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ در ﻗﺒﺎل اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﺧﻮد از ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺎي ﻓﺸﺮده و ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﺑﯽ درﯾﻎ ﺧﻮﯾﺶ را از اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ اﻋﻼم داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪» .‬ﻣﺎ از ﺗﻤﺎم ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي آزادي ﺑﺨﺶ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﮐﻪ در راه ﺧﺪا‪،‬‬ ‫ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ و آزادي ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺑﯽ درﯾﻎ ﺧﻮد را از ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﻈﻠﻮم‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﯽ اﻋﻼم ﻣﯽ دارﯾﻢ و اﺷﻐﺎل اﺷﻐﺎل ﮔﺮان را ﺷﺪﯾﺪا ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪(22) «.‬‬ ‫اﻣﺎم در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺧﻮدم را از ﺗﻤﺎم ﻧﻬﻀﺘﻬﺎ و ﺟﺒﻬﻪ ﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﻫﺎﯾﯽ از‬ ‫ﭼﻨﮕﺎل اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎي ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻣﯽ ﺟﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺧﻮد را از ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ رﺷﯿﺪ و ﻟﺒﻨﺎن ﻋﺰﯾﺰ اﻋﻼم ﻣﯽ‬ ‫دارم‪(23) «.‬‬ ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ از ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ و اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺎورﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دﯾﻨﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( اﺳﺘﻮار ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ‬ ‫ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ و ﻇﻠﻢ زداﯾﯽ او را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺤﺪوده ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺤﺪود ﻧﻨﻤﻮده ﮐﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از آن‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ و‬ ‫ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ از ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرﻫﺎي زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آزادي و اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ‬ ‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺻﺮﯾﺤﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺣﻖ ﮔﺮﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪(24) «.‬‬ ‫در ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺬرا و اﺟﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺎ دو ﻣﻌﻀﻞ اﺳﺎﺳﯽ روﺑﺮو ﺑﻮده اﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬درك ﻧﺎﻗﺺ و اﺣﯿﺎﻧﺎ ﻣﺘﻀﺎد ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﻬﻀﺖ از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ و آﻣﻮزﺷﻬﺎي دﯾﻨﯽ؛‬ ‫‪ -2‬واﮐﻨﺶ ﺗﻨﺪ و ﻣﻨﻔﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﻤﺪن ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﯿﺼﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را از داﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﺑﻨﯿﺎن اﻋﺘﻘﺎدي ﺟﺎﻣﻊ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻣﻌﻀﻼت و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﻫﺎي‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﺸﮑﻞ دوم‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي ﻣﺰﺑﻮر از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ در ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﻮﺟﻪ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻃﻠﺐ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺑﺎ اراﯾﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﺎﻣﻊ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻼش ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﻨﯿﺎن ﻓﮑﺮي و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ‬ ‫ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﻏﻨﺎ و ﻗﺪرت ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻣﯿﺮاث ﮔﺮاﻧﻘﺪر و ﻣﻬﻢ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺤﻮل در اذﻫﺎن ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را ﺳﺎﻣﺎن‬ ‫داده و ﺑﺎ ﻧﮕﺮش ﻓﻘﺎﻫﺘﯽ و واﻗﻊ ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺮاث اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﺎورﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﻧﻮآورﯾﻬﺎي ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻋﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﻄﻘﯽ را ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﯾﻦ ﻣﺘﺮﻗﯽ‪ ،‬زﻧﺪه و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را اﺣﯿﺎ و اﺣﺴﺎس اﻓﺘﺨﺎر و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﻼم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪(25) .‬‬

‫‪١٦٢‬‬

‫در ﻣﻮرد دوﻣﯿﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺮش دو ﺳﻮﯾﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻤﺪن و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺗﻼش ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺟﻤﻮد ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را از اﻧﺪﯾﺸﻪ دﯾﻨﯽ زدوده و ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﯿﺎن ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ‬ ‫ﺗﻤﺪن ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﯿﻬﺎي داﺧﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺎ ﺿﺮورت ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ و‬ ‫ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ درﻫﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ و ﺗﻼش ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ ﻏﯿﺮ دﯾﻨﯽ و ﺳﻨﺖ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط و ﻫﻤﺴﺎزي اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﮔﺮاﯾﯽ دﯾﻨﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﯾﮏ ﺑﺮﺧﻮرد دوﮔﺎﻧﻪ و ﺟﺬب و دﻓﻊ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻏﺮب را اراﯾﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ (26) .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮي‬ ‫ﮐﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( در ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي‬ ‫ﭼﺎﻟﺶ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻏﺮب اراﯾﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻗﻮي ﺗﺮﯾﻦ اﺣﺴﺎس ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ و ﺑﺎور راﺳﺦ ﺑﺮ ﮐﺎراﻣﺪ ﺑﻮدن ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ و‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﯿﺰ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪»،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬آن اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﯿﺮوي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺟﺪي ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﺗﻔﮑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﻮي ﺗﺮ‬ ‫از ﺳﺎﺑﻖ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت و ارزﯾﺎﺑﯿﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ آﺛﺎري ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ؛‬ ‫»ﻗﺪرت ﺟﻬﺎن اﺳﻼم « »ﺣﻀﻮر اﺳﻼم در ﺻﺤﻨﻪ « در ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺎد ﮐﺮد‪(27) «.‬‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻋﻤﻠﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﺛﺮات ﻋﻤﯿﻖ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي واﻻي رﻫﺒﺮ دﯾﻨﯽ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﻌﺪ ﻧﻈﺮي و ﻓﮑﺮي ﻣﺤﺼﻮر‬ ‫ﻧﮕﺮدﯾﺪه؛ ﺑﻠﮑﻪ در ﺑﻌﺪ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﺰ روﻧﺪ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻣﺎم ﻧﯿﺰ از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺻﺪور اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ اﺻﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮده و‬ ‫آن را در ﻗﺎﻟﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ (28) ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻋﯿﻨﯽ و ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻧﻘﻼﺑﯽ اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬در روﻧﺪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزات ﺿﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺷﺎن‪ ،‬از ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﯿﻨﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻬﺮه ﺑﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎﯾﯽ از‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻋﻤﻠﯽ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ از اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﮔﺬارد‪.‬‬ ‫»اﻣﺘﯿﺎزات ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم راﺣﻞ)ره( ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻓﮑﺎر و ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎﯾﺶ‪ ،‬روش‬ ‫ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺎم اﺳﺖ‪ .‬روش ﺳﺎده و ﺧﺎﺿﻌﺎﻧﻪ ﺑﺎ روﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس اﺳﺖ‪(29) «.‬‬ ‫دﻗﯿﻘﺎ ﻫﻤﯿﻦ درس زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ روﺣﯿﻪ ﻣﺒﺎرزه و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﮐﻮخ ﻧﺸﯿﻨﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ در ﺑﻨﺪ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﮑﺒﺎر و زورﻣﻨﺪان‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺟﺎن دوﺑﺎره ﺑﺨﺸﯿﺪ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪ‪ ،‬از زﺑﺎن ﯾﮑﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﺼﺮي ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ :‬اﺳﺘﻘﻼل ﺟﺪﯾﺪ ﻧﺎﻣﯿﺒﯿﺎ و‬ ‫ﻣﻮج ﺻﻠﺢ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻨﻮب آﻓﺮﯾﻘﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اي از اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ‬ ‫رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﺣﺎﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ و ﻣﺎدي ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي آزادي ﺑﺨﺶ در ﺟﻨﻮب آﻓﺮﯾﻘﺎ و اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻣﺮزي‬

‫‪١٦٣‬‬

‫ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن در ﺣﺎل ﺟﻨﮓ ﺟﻨﻮب آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻧﯿﺰ ﮐﻤﮏ دوﻣﯽ در ﺟﻨﮓ ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ ﻧﮋادي داد‪(30) .‬‬ ‫اﺗﮑﺎ و اﻋﺘﻤﺎد ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻮﻓﻖ و ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ و ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻧﯿﺮوي ﻣﻌﻨﻮي اﯾﻤﺎن‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ دور از ﺳﺎزﺷﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﺛﺎر و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ را روﻧﺪي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﺑﻪ آﯾﻨﺪه ﻣﻮﻓﻖ اﻣﯿﺪوار ﺳﺎﺧﺖ‪» .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي دﯾﮕﺮي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻠﯿﻪ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ و ﻋﻤﺎل ﻣﺤﻠﯽ آﻧﻬﺎ روﺑﺮو ﻣﯽ ﮔﺮدد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻬﻀﺘﯽ ﺑﺮاي‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ اﺻﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎزش ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ (31) «.‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﯿﺮه ﻋﻤﻠﯽ و ﻣﻮﻓﻖ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‪ ،‬ﺗﺎﻣﯿﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﮔﺮه زدن ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻮﻓﻖ در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺒﺎرزات ﺿﺪ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎري ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮد‪» .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ در ﺑﺮدارد‪ .‬و آن‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ و‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺻﻤﯿﻤﯽ ﺗﻠﻔﯿﻖ ﯾﺎﺑﺪ و ﯾﺎ در ﺳﻄﺢ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺤﺾ ﻣﺤﺼﻮر ﻧﮕﺮدد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﺎزش ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮده و ﻫﺮ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد را رد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺮ ﮐﻠﯿﻪ رﻗﺒﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺳﺒﻘﺖ ﺟﻮﯾﺪ‪(32) «.‬‬ ‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬اﺳﻼم ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺠﺪد ﺧﻮد را از اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ دارد و او ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺣﯿﺎي ارزﺷﻬﺎي ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ اﻧﺴﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺠﺐ رﻫﺒﺮان ﻏﺮب و ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ‪ .‬و دﻗﯿﻘﺎ در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻋﺎﺟﺰاﻧﻪ ﻣﺠﺒﻮر‬ ‫ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ »آﯾﮥ ا‪ ...‬ﺧﻤﯿﻨﯽ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﻣﺒﺎرزات ﺿﺪ اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ در ﻟﺒﻨﺎن و اراﺿﯽ اﺷﻐﺎﻟﯽ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎي‬ ‫ﻣﺒﺎرز اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﺷﻐﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬اردن و ﺳﻮرﯾﻪ را ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺮﻓﺪار اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪(33) «.‬‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎ از راﺑﻄﻪ ﺟﺪي و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم ﻣﺤﺮوم ﺑﻮده و ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻋﻤﻠﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در اراﯾﻪ ﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻋﯿﻨﯽ و ﻣﻮﻓﻖ‬ ‫ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ و روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‪،‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻫﻞ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻇﺎﻫﺮي ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫دﻟﯿﻞ‪ ،‬از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺗﻮده ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺮوم ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﻠﻤﺎ و ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن در اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﺪرت ﻣﻤﺘﺎز و ﺷﮑﺴﺖ‬ ‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﻼم را ﭘﺪﯾﺪ آورد ﮐﻪ رژﯾﻢ ﺣﺎﮐﻢ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺖ‪(34) «.‬‬

‫‪١٦٤‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ و ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪي‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻋﯿﻨﯽ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﺼﻠﺖ دﯾﻨﯽ و‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺧﻮد‪ ،‬از ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻋﻤﯿﻖ و ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﯽ ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ آﺛﺎر و‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻧﻬﻀﺖ دﯾﻨﯽ و ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻬﻀﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم را در دو ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺤﻠﯿﻞ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺧﺼﻠﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و اﺻﻮﻟﯽ ﭼﻮن دﻋﻮت‪ ،‬ﺻﺪور‬ ‫اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ‪ ،‬ﻇﻠﻢ زداﯾﯽ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰي و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و وﺣﺪت ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎﯾﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان راﺑﻄﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ذﯾﻞ آن ﻃﺮح و وارﺳﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻘﺶ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را در دو‬ ‫ﺑﻌﺪ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪ .‬از ﻓﺮداي ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( و ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮ آن‪ ،‬ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺗﺠﻠﯿﺎت اﯾﻦ ﺗﺤﻮل را ﺑﺎﯾﺪ در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ‬ ‫ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﮐﺮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ و از ﺧﺎور دور ﺗﺎ ﮐﺮاﻧﻪ ﻫﺎي اﻗﯿﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ و ﻣﻐﺮب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ در ﮐﺸﻤﯿﺮ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﯾﺮ‪ ،‬آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ و‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﯿﻔﯽ ﻣﺤﺴﻮس ﺗﺮ ﺑﻮد؛ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ و اﻟﺘﻘﺎﻃﯽ رﻧﮓ‬ ‫ﺑﺎﺧﺘﻪ و ﺗﺤﺮﮐﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻀﺞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻗﯿﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﺮﮐﺎت ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ و ﻟﺒﻨﺎن و‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﻧﻤﻮد ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﺮﮐﺎت ﻗﻮﻣﯽ و اﻟﺘﻘﺎﻃﯽ اﺳﺖ‪ (35) .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ روﺷﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﯿﻔﯽ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را‬ ‫در اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪» :‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﯾﮏ زﺑﺎن و اﻓﮑﺎر ﺗﺎزه ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎوره دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ زﺑﺎن و اﻓﮑﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺟﺎن ﺗﺎزه اي ﺑﺨﺸﯿﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن وارد ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺮد‪ (36) .‬ﺣﻀﺮت آﯾﮥ‬ ‫ا‪...‬ﺧﺎﻣﻨﻪ اي ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در ﺧﺼﻮص ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮐﻤﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ‬ ‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﻣﺮوز ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﺼﺮ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﯾﺮ‪ ،‬ﺳﻮدان و دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﺮق آﺳﯿﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و اﻣﺎم ﻋﻈﯿﻢ اﻟﺸﺎن ﺷﻌﺎر ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و اﯾﻦ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﮐﺘﺎب ﻋﻠﯿﻪ ﺗﺸﯿﻊ و ﻧﻈﺎم‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﺟﻬﺎن اﻧﺘﺸﺎر ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و ﻫﺪف از آن‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن ﺷﻌﻠﻪ ﻋﺸﻖ و اﯾﻤﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ...‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻗﺼﯽ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن از ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﺳﻼم در ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﺮان اﻣﯿﺪ و ﻧﺸﺎط ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺟﻮاﻧﺎن و‬ ‫روﺷﻨﻔﮑﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم روي آورده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎﻧﻮن ﻧﻮراﻧﯽ‪ ،‬در راه اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد ﻣﺒﺎرزه و ﻓﺪاﮐﺎري ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪(37) «.‬‬

‫‪١٦٥‬‬

‫آﻧﭽﻪ اﻣﺮوز ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ آن روﺑﺮو اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺿﻌﻒ ﺑﻨﯿﺎﻧﻬﺎي ﻓﮑﺮي و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻓﻘﺪان ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﮐﺎري و‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺸﮑﻞ اﻣﺮوزه ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻓﻘﺪان اﻧﺴﺠﺎم و ﻫﻤﺴﻮﯾﯽ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻘﺪان ﯾﮏ ﺟﻬﺖ ﮔﯿﺮي ﻗﺎﻃﻊ‬ ‫و ﺟﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( و راه و رﺳﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ او ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ را در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﯾﺎري رﺳﺎﻧﺪه و ﮐﺎﺳﺘﯿﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد را رﻓﻊ و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﻘﻠﯿﻞ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫‪١٦٦‬‬

‫ﭘﯽ ﻧﻮﺷﺖ ﻫﺎ‬

‫‪ .1‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‪1371,/11/19،‬‬ ‫‪ .2‬ﮐﻠﯿﻢ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪﻫﺎدي ﺧﺴﺮوﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،1375 ،‬ص ‪108,‬‬

‫‪ .3‬راﺷﺪ اﻟﻐﻨﻮﺷﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪﻫﺎدي ﺧﺴﺮو ﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬

‫‪،1372‬ص ‪97,‬‬

‫‪ .4‬ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﯽ اﺳﻌﺪي و ﺣﺴﻦ ﭼﯿﺬري‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻠﻢ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ ،1360 ،‬ص ‪145,‬‬ ‫‪ .5‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص ‪115,‬‬ ‫‪ .6‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪114,‬‬

‫‪ .7‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،20‬ص ‪118,‬‬ ‫‪ .8‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪266,‬‬ ‫‪ .9‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪127,‬‬ ‫‪ .10‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪3,‬‬

‫‪ .11‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪،17‬ص ‪249,‬‬

‫‪ .12‬ﺣﺴﻦ اﻟﺘﺮاﺑﯽ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﮐﯿﻬﺎن‪1371,/12/8 ،‬‬

‫‪ .13‬ﻣﺤﻤﺪ اﻣﯿﻦ اﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺎﺛﯿﺮ آن ﺑﺮ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1374 ،13‬ص‬ ‫‪180,‬‬

‫‪ .14‬آﯾﯿﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ص ‪390,‬‬ ‫‪ .15‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪184,‬‬ ‫‪ .16‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪84,‬‬

‫‪ .17‬وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ ﯾﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ص ‪42,‬‬

‫‪ .18‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ ا‪ ...‬ﺧﺎﻣﻨﻪ اي‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‪1371, / 11/ /19،‬‬ ‫‪ .19‬ﻣﺠﻠﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪ ،1372‬ص ‪13,‬‬

‫‪ .20‬اﺳﺘﺎد ﻋﻤﯿﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ ﺑﯿﺶ از ده ﻣﻮرد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺎﺛﯿﺮ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮﻣﯽ‬

‫ﺷﻤﺎرد‪ .‬ر‪ .‬ك ﺑﻪ‪ :‬ﻋﻤﯿﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و رﯾﺸﻪ ﻫﺎي آن‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻃﻮﺑﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،1376،‬ص ‪351,‬‬ ‫‪ .21‬ﻃﻼل ﻋﺘﺮﯾﺴﯽ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺧﺮداد ‪ ،1374‬ص ‪21,‬‬ ‫‪ .22‬در ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي راه از ﮐﻼم اﻣﺎم‪ ،‬دﻓﺘﺮ ‪ ،15‬ﺻﺺ ‪250,-249‬‬ ‫‪ .23‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪251,‬‬

‫‪ .24‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪250,‬‬

‫‪ .25‬ﻣﺠﻠﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪،1375‬ص ‪69,‬‬ ‫‪ .26‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪74,‬‬

‫‪ .27‬ﮐﻠﯿﻢ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﮐﯿﻬﺎن‪1369,/3/ 10 ،‬‬ ‫‪١٦٧‬‬

‫‪ .28‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪117,‬‬

‫‪ .29‬ﻃﻼل ﻋﺘﺮﯾﺴﯽ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،11‬ﺧﺮداد ‪ ،1374‬ص ‪23,‬‬ ‫‪ .30‬ﻓﻬﯿﻤﯽ ﻫﻮﯾﺪي‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪281,‬‬ ‫‪ .31‬ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪148,‬‬ ‫‪ .32‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪149,‬‬

‫‪ .33‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،9‬ص ‪297,‬‬ ‫‪ .34‬ﮐﻠﯿﻢ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪85,‬‬

‫‪ .35‬ﺟﻌﻔﺮ ﺣﻖ ﭘﻨﺎه‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﻔﮑﺮ و ﺣﺮﮐﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﮐﯿﻬﺎن‪1370, / 3/ 9،‬‬ ‫‪ .36‬ﮐﻠﯿﻢ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﮐﯿﻬﺎن ‪1370, / 3/ 9،‬‬

‫‪ .37‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت‪.1374 / 6/ 21 ،‬‬

‫‪١٦٨‬‬

‫‪ . 10‬دﻣﯿﺪن ﺻﺒﺢ دوﻟﺖ اﺳﻼم ) روﯾﺶ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن اﺳﻼم (‬

‫‪١‬‬

‫ﺳﯿﺪ ﻣﻬﺪي ﻃﺎﻫﺮي‬

‫‪2‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯽ ﮔﻤﺎن روﯾﺪادي ﺷﮕﺮف و واﻗﻌﻪ اي‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﺳﻠﺴﻠﻪ رﺧﺪادﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬روﯾﺪادي ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ در اﯾﺮان اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز ﺧﯿﺰش ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺷﺮوع دوره‬ ‫ﺟﺪﯾﺪي از ﻇﻬﻮر ﻣﺠﺪد اﺳﻼم را ﻧﻮﯾﺪ داد ‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ در زﻣﺎﻧﻬﺎي‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﺎ‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن را در ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار‬ ‫داده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻗﻌﯿﺘﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل ﻏﺮب ﻗﺮار دﻫﺪ ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺻﺪد اﺳﺖ ﺗﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﺎﮐﻢ ﻧﻤﻮدن اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ در‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺷﺎره داﺷﺘﻪ و در اداﻣﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ‪ 5‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﺪ ‪.‬‬ ‫ﮐﻠﯿﺪ واژﮔﺎن ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺪاري‪ ،‬ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ زﻣﺎﻧﻪ )ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ – ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ( ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،77‬ﺑﻬﻤﻦ و اﺳﻔﻨﺪ ‪1387‬‬ ‫‪ 2‬ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻟﻤﺼﻄﻔﯽ )ص( اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻪ‬ ‫‪١٦٩‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺮآﯾﻨﺪ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي اﻣﺎم‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻮده و دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺮ ﺳﻪ ﭘﯿﺶﻓﺮض اﺻﻠﯽ در ﻧﮕﺮش اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ )‪ ( Political Islam‬اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫‪ ( 1‬اﺳﻼم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از آﻣﻮزهﻫﺎي ﻣﺴﻠّﻢ دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ذات اﺳﻼم اﻧﻔﮑﺎكﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ و آﻣﻮزهﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺪاﻟﺖﻃﻠﺒﯽ‪،‬‬ ‫ﻇﻠﻢﺳﺘﯿﺰي‪ ،‬ﺻﻠﺢﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوزان ﺑﻪ ﺣﺮﯾﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻓﻘﺮﺳﺘﯿﺰي در اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ داراي اﺑﻌﺎد و ﺳﻮﯾﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ ( 2‬اﺳﻼم ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﺮ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ و از اﯾﻦرو ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﻮد اﺳﻼم دﯾﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ و ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم )ص( ﻫﻢزﻣﺎن ﻫﻢ رﻫﺒﺮ و ﻫﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﮥ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ( 3‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﺧﺎص ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ)ص( ﻧﺒﻮده و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ اﺗﮑﺎي ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﺗﻬﯿﯿﺞ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﻼﻣﯽ درﺻﺪد اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ آرﻣﺎنﻫﺎي ﻋﻨﻮانﺷﺪه در ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻈﺎمﺳﺎزي‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﮋي‪،‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن و راﻫﮑﺎر وﺿﻊ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ ‪ .‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﺎي اﯾﺮان در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( و اﻟﮕﻮﮔﯿﺮي از اﯾﺪه‬ ‫ﻫﺎي ﻓﻮق ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﮐﺸﻮري ﻫﻤﭽﻮن اﯾﺮان ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﺳﺘﺒﺪاد داﺧﻠﯽ و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪه و‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺣﯿﺎي ﻫﻮﯾﺖ واﺣﺪ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺑﺮﻗﺮاري اﺗﺤﺎد ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب را ﻫﺪف ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﮐﺎرﮔﺰاران اﻧﻘﻼب ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺖ اﺳﻼم دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫ﻃﺮح ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺻﺪور اﻧﻘﻼب و ﮔﺴﺘﺮش ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪ و‬ ‫ﺗﻀﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﻧﻘﻼب ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ« ) ‪( Islamic Fundamentalism‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﯿﺮي ﮐﺮده و اﯾﻦ روﻧﺪ را ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن ﺳﯿﺎﺳﻰ را ﺳﺮﮐﻮب ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ از رژﯾﻤﻬﺎى ﺳﮑﻮﻻر در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻤﺎم‬ ‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎﯾﻰ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﮔﺴﺘﺮدهاى را ﻣﺒﻨﻰ ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖﮔﺮا و ﺿﺪ ﻏﺮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راه‬ ‫اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺟﻠﻮي ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﯿﻌﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺟﻬﺎن را ﺑﮕﯿﺮد؛ اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺮﺧﯽ دوﻟﺖ‬ ‫‪١٧٠‬‬

‫ﻫﺎي اﻗﺘﺪارﮔﺮاي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻫﺎﯾﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻢ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬ ‫‪ . 1‬اﺣﯿﺎي اﺳﻼم ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ ﺟﺎﻣﻊ و ﺟﻬﺎﻧﯽ ‪ :‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﻮر و ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻬﻀﺖ رﻧﺴﺎﻧﺲ در اروﭘﺎ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﺮب ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺣﺮف او‪‬ل را در دﻧﯿﺎ ﻣﯽ زد و در اﺛﺮ اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻪ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﮐﻪ در دوران ﻗﺒﻞ از رﻧﺴﺎﻧﺲ از‬ ‫ﺗﻤﺪن ﻋﻈﯿﻢ و ﺷﮑﻮﻓﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎل و ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﺧﻮد وادار ﮐﺮده و اﻣﯿﺪي ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻤﯽ رﻓﺖ ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﻗﺒﻞ ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﺗﺮي دو اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ در‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ و آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ‬ ‫از اﯾﻦ دو ﻗﻄﺐ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﺣﺘﯽ ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻟﯽ در ﺳﻄﻮح ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ را ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎﯾﻪ ﺣﻀﻮر و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از‬ ‫اﯾﻦ دو ﻗﻄﺐ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ وﺟﻬﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﯿﭻ ﮐﺸﻮري ﺧﺎرج از اﯾﻦ ﻣﺤﺪوده‬ ‫اﻣﮑﺎن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﺪاﺷﺖ و اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در دوران ﻗﺒﻞ اﻧﻘﻼب از اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻧﺒﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻏﺮب و در‬ ‫رأس آﻧﻬﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺑﺪﻟﯿﻞ اﻫﻤﯿﺖ ژﺋﻮﭘﻮﻟﺘﯿﮏ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮري ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد‪ ،‬در ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ ﻗﺮار داده ﺑﻮد و ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺪرﺗﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞﻫﺎي ﯾﮏ ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎي‬ ‫ﻏﺮبﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺑﻪ ﮔﺰﯾﻨﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﻣﺒﺪل ﮐﺮده ﺑﻮد و‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﯿﮕﯿﺮي اﻫﺪاﻓﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺗﺪاوم ﺻﺪور ﻧﻔﺖ ارزان ﻗﯿﻤﺖ از ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﻓﺎع از رژﯾﻢﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر و ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ ﻏﺮب در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﺧﯽ از دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﮑﯿﻪﮔﺎه‬ ‫اﺻﻠﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮد در راﺳﺘﺎي اﯾﺠﺎد ﺗﻮازن ﻗﻮا در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏـﺮب‪ ،‬در ﭘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺷﺮﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬ ‫اﻓﮑﺎر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد و ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎري اﯾﺮان و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﺑﻪ اﻫﺪاف‬ ‫ﺧﻮد دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب ﺷﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﺎ اﺣﯿﺎي ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﻧﻘﺶ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻗﻌﯿﺘﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻫﻮﯾﺖ ﻏﺮﺑﯽ ﻗﺮار داد ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺼﻮرت اﮔﺮ در‬ ‫دوران رﻧﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻏﺮب دﯾﻦ را از ﺻﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﯿﺮون ﮐﺮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ دﯾﻦ را ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎز‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ ﺷﺮوع اﺣﯿـﺎﮔـﺮي و ﺑﯿـﺪاري ﺟﻬـﺎن اﺳﻼم در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼش‬ ‫‪١٧١‬‬

‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﻫﻤﭽـﻮن » ﺳﯿـﺪﺟﻤـﺎل اﻟـﺪﯾـﻦ اﺳـﺪآﺑﺎدي « ﺑﺎ ﻧﺪاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺗﻘـﺎﺑـﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗﻼﺷﻬﺎي ﻓﮑﺮي و اﺻﻼﺣﯽ آﻧﻬﺎ را ﺟﺎﻣﻪ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ ‪.‬‬ ‫اﻫﺪاف اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ارزشﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ﺑﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﮐﺎﻣﻼ ﻏﯿﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه‬ ‫ﺑﻮد و ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ و… در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ‬ ‫روﯾﮑﺮد دﯾﻨﯽ ﯾﺎ اﺣﯿﺎي ﺳﻨﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻫﻀﻢ ﻧﺒﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ در ﻧﯿﻤﻪ دوم دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور اﺳﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﺗﺪاوم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ اﻣﮑﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻟﺬا ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ راﻫﯽ ﺟﺰ اﻟﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﻏﺮب ﻧﺪارﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎور ﺣﺘﯽ در ذﻫﻦ ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ و رﻫﺒﺮان ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ در دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﻼم ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪي ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺪرن و ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮥ اﻣﺮوز را ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﻮده و‬ ‫ﻟﺬا اﻣﮑﺎن ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ زﻧﺪه ﮐﺮدن ﻧﻘﺶ اﺳﻼم در دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﺳﻼم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﻬﺪ و‬ ‫ﭘﺎﯾﺒﻨﺪى ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎى ﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﻰ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻠﻰ ادﻋﺎﻫﺎى ﻏﺮب و ﻏﺮبﮔﺮاﯾﺎن را ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮد و اﯾﻦ‬ ‫در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﺮب ﺗﻼش ﺑﺮاى ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ در ﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﻰ را ﺑﻰ ﻓﺎﯾﺪه ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﺳﻼم در ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﻰ ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن ﭘﯿﺶ ﻓﻘﻂ روش ﺣﮑﻮﻣﺘﻰ ﺧﻮﺑﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﺗﻮان اداره ﮐﺮدن‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻧﺪارد و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎى اﯾﻦ ﻋﺼﺮ و ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﻰ و ﻧﻈﺎﻣﻰ آن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬‬ ‫ﻣﺤﻤﻮد ‪( 87/3/30 :‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻼش ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﯾﻦ اﯾﺪه‪ » ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﯾﮏ ﺧﯿﺎل و ﻧﻈﺮ ﻧﺒﻮده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻌﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ « ) ﻣﺤﻤﺪي ‪ . ( 518 : 1385‬ﻟﺬا در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ » ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ادﯾﺎن ﺑﻮﯾﮋه دﯾﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن راه ﺧﻮد ﻧﺮﺳﯿﺪه‬ ‫اﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ راه ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮﯾﺖ از ﻇﻠﻢ و ﺑﯿﺪادﮔﺮي ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ‪) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪( 27 : 1385‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‪ ،‬اﺣﯿﺎء دﯾﻦ و دﯾﻦﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬در دﻧﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﻔﮑﺮات اﻟﺤﺎدي‪ ،‬ﺧﺪا‬ ‫ﮔﺮﯾﺰي‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻮري وﮔﺮاﯾﺶ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮي ‪ -‬ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﮑﻮﻻر ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن‬ ‫دﯾﻨﯽ در اﯾﺮان را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ از ورود ﺟﻬﺎن ﺑﻪ دوره اي ﻣﺘﻔﺎوت از ادوار‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ وﻋﺼﺮي ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻤﺘﺎز دﯾﻨﯽ وﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ ‪ .‬در واﻗﻊ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در دﻧﯿﺎي ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻣﺎدي‪ ،‬ﺿﻤﻦ‬ ‫ﮔﺸﻮدن درﯾﭽﻪ اي از ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ روي ﻣﺮدم ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آﻏﻮش اﺳﻼم ﺑﺎز‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﭼﺎﻟﺶ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﮑﺎﺗﺐ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ‪.‬‬

‫‪١٧٢‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم در اﯾﺮان‪ ،‬ﻫﻤﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻬﺎن ﻫﻮﯾﺘﻰ ﺗﺎزه ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﺣﺴﺎس ﻋﺰت و‬ ‫ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺳﻼﻣﻰ در آﻧﺎن دﻣﯿﺪه ﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻮﺷﺸﻰ ﮐﻪ در ﻃﻮل دﻫﻬﺎ ﺳﺎل از ﺳﻮى ﻗﺪرﺗﻬﺎى اﺳﺘﻌﻤﺎرى و اﺳﺘﮑﺒﺎرى ﺑﺮاى‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب ﮔﺸﺘﻪ و در ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ اﺳﻼم روﺑﻪ رﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﮔﺬارده و ﮔﺬاﺷﺖ و‬ ‫ﺣﺘﯽ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن در ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺻﺪد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ . 2‬روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ و ﻃﺮح ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ‪ :‬ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( در دﻫﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ از آن ﺑﻪ » ﻋﺼﺮ ﭘﺎﯾﺎن اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي « ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺎن ﻣﻮﺟﯽ‬ ‫ﺧﺮوﺷﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ و ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﺘﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮق و ﻏﺮب‪ ،‬ﻃﻼﯾﻪ دار راه ﺟﺪﯾﺪي ﺷﺪه ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزد‪ .‬ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي وﺿﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ در ﻧﻈﺎم دو ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﺗﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻪ ﺣﺎل در ﻧﺰاع ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ در دو ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺪﯾﺪي ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬از آن‬ ‫ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ دﻏﺪﻏﻪ ﻏﺮب در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺮس از‬ ‫ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎﯾﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮي ﺑﻮد ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي رﻗﯿﺐ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا آﻧﻬﺎ از‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪي ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ رﻧﺞ ﻧﻤﯽ ﺑﺮدﻧﺪ ) ﺟﺮﺟﯿﺲ ‪ ( 89 : 1382‬و ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ در آن دوره زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎور ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮ آن‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﯾﮏ رژﯾﻢ ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﯾﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺳﻠﺤﻪ دارﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف‬ ‫ﺗﻔﮑﺮ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ دوره‪ ،‬اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن ﺷﯿﻌﯽ در اﯾﺮان ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﺷﯿﻌﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫رژﯾﻤﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﻠﺢ ﺻﻒ آراﯾﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻏﻠﺒﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻣﺎدي‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻣﮑﺎن ﺳﻨﺠﺶ و ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ » اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻏﺎﻓﻞ ﮔﯿﺮي ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان‪،‬‬ ‫دوﻟﺘﻬﺎ و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر وﻗﻮع اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺎﻫﯿﺖ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در دﻧﯿﺎﯾﯽ ﻋﺎدت ﮐﺮده ﺑﻪ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﻟﯿﺒﺮال ﻣﺴﻠﮏ را ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺪ « ‪ ) .‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪ ( 268 : 1382‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮدﮐﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﻏﺮب و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﯾﺎ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﺳﻨﺘﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﯾﺮان » اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ « را ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮان ﻣﯽ داد ﺗﺎ در ﭘﺮﺗﻮ آن‪،‬آزادي ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‬ ‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داري و ﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﯽ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﺣﻨﻔﯽ ‪ ( 21 : 1376‬اﻟﺒﺘﻪ ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در دﻫﻪ ﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺴﯿﺎري از ﮔﺮوﻫﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻮد؛ وﻟﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮﺑﯽ و اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﯾﺮان در ﻫﯿﭻ ﮐﺸﻮري‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺎدر ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻋﻤﯿﻖ در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﻮﺟﻮد ﺑﯿﺎورد و ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻏﯿﺮ از اﯾﺮان از دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﺎﮐﺎم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ) روره ‪( 2 : 1995‬؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ از اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪،1960‬‬ ‫اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬در ﻣﺤﯿﻂ ﻫﺎﯾﯽ ﺗﻬﯽ از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺳﺮ ﺑﺮآورده و رﺷﺪ ﮐﺮد و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﭙﯽ در اﯾﻨﺪوره‬ ‫‪١٧٣‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺒﺪادي راﯾﺞ در ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﮔﺸﺖ )اﻟﺴﯿﺪ ‪ ( 44 : 1383‬و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﻘﻼب در اﯾﺮان‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺣﯿﺎء ﻧﻬﺎد دﯾﻨﯽ ﺳﻨﺘﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻮده ﻫﺎي ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪه ﺷﺪه و زﯾﺎن دﯾﺪه از ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻮﺳﺎزي و ﻓﺴﺎد ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ را ﺑﺴﯿﺞ و رﻫﺒﺮي ﮐﺮده و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ‪) .‬اﻟﺴﯿﺪ ‪ ( 82 : 1383‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ دروﻧﯽ اﺳﻼم‬ ‫ﺷﯿﻌﯽ و وﺟﻮد ﻋﻮاﻣﻠﯽ در داﺧﻞ اﯾﻦ ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬اﻣﮑﺎن اراﺋﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﮑﺘﺒﯽ از آن را ﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ﻃﺮﻓﯽ وﺟﻮد ﯾﮑﺴﺮي ﻋﻨﺎﺻﺮ‪،‬‬ ‫زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻫﮋﻣﻮﻧﯿﮏ ﺷﺪن آن را آﺳﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺗﻘﯿﻪ‪،‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﻏﯿﺒﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر‪ ،‬ﻣﻨﺠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ و ‪ ...‬در ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه واﻻي ﻋﻠﻤﺎء در اﯾﺮان و ﻧﻘﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﻣﻘﺎم‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮگ و ﻣﻌﻤﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺷﺎره ﮐﺮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن در اﻧﺘﻘﺎل آﮔﺎﻫﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاي ﺻﻒ‬ ‫آراﯾﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﺪﯾﺪ ارزش ﻫﺎ و ﻃﺮح ﮐﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻄﻠﻮب‪،‬‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در ﺗﻮﺟﯿﻪ ﭘﯿﺮوان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﻮﻓﻘﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪) .‬ﻋﺰﺗﯽ ﺑﯽ ﺗﺎ ‪( 301 :‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ردﯾﻒ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺎص ﺟﻬﺖ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از‬ ‫اﺳﻼم و ﭘﯿﺎدهﺳﺎزي اﺻﻮل اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻔﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬در‬ ‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﻏﺮب را ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻨﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺖ؛ اﻣﺎ آن را از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﯿﺎت در اﻧﺤﻄﺎط و ﭘﺮﺗﮕﺎه‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدي داﻧﺴﺘﻪ و ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن را ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺮد ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻤﻼ » ﺑﺮاي او‪‬ﻟﯿﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺪرن‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺣﺎﻟﯽ در دﻧﯿﺎي ﻻﺋﯿﺴﻢ و ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫دﯾﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﺪا و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺎرﮐﺲ اﻓﯿﻮن ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ دوره آن ﻧﯿﺰ ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻧﺮا ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﯽ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن ﻧﺪارد « ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪ ( 510 – 509 : 1385‬ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪن اﯾﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن در ﮐﺸﻮري ﻫﻤﭽﻮن اﯾﺮان ﮐﻪ ﺣﻮزه ﻧﻔﻮذ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﻤﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ دﯾﻦ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى اﺳﻼم اﺻﯿﻞ را‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﻮده و اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶ دوران ﺳﯿﻄﺮه ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺮب ﻣﺤﻮر را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪» ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬درﯾﭽﻪ اي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ روي اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺎز‬ ‫ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺮﻓﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن دارد« ) ﻣﺤﻤﺪي‬ ‫‪ . ( 510 : 1385‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﭽﻮن » اﺣﻤﺪ ﻫﻮﺑﺮ «‪ » ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﻃﺮح اﺑﻌﺎد واﻗﻌﯽ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺮده و اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﻔﮑﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ را در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﺠﺎد ﮐﺮده و ﺑﺴﻂ داده و در ﭘﻨﺎه اﯾﻦ‬ ‫ﺗﻼش ﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﮐﻨﻮن درﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت و ﻣﻨﺎﺳﮏ ﻋﺒﺎدي ﺷﺨﺼﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ اﺳﻼم‪،‬‬ ‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻮي و ﭘﺮ ﺗﺤﺮك اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﺗﺤﺮك اﯾﺠﺎدﮐﻨﺪ «‪) .‬ﻫﻮﺑﺮ ‪ ( 76 : 1370‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد را در ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻏﺮب‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻫﺮاس ﻏﺮب از اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺷﯽ از رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ آن ﻧﺒﻮده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺮس از رﯾﺸﻪﻫﺎي‬ ‫‪١٧٤‬‬

‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم‪ ،‬ﻏﺮب را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﮑﻨﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮاس و ﻧﮕﺮاﻧﯽ اﺻﻠﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از دﯾﺪﮔﺎه آﻣﯿﺰش دﯾﻦ و‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ در اﺳﻼم اﺳﺖ ‪) .‬ﺟﺮﺟﯿﺲ ‪( 28 : 1382‬‬ ‫ب ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ‪ :‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز ﺧﯿﺰش‬ ‫ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺷﺮوع دوره ﺟﺪﯾﺪي از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﻮﯾﺪ داده و‬ ‫ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮ واداﺷﺖ ‪ .‬ذﮐﺮ اﯾﻦ‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﮑﺴﺎن و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻧﺒﻮده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫اوﺿﺎع ﺧﺎص ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻗﺮاﺑﺖﻫﺎي ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬درﺟﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮآن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﺮ اﻧﺪازه ﮐﻪ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان‬ ‫در ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﻠﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ وﺟﻪ اﺷﺘﺮاك داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺘﻘﺒﺎل از اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن واﺿﺢ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺎﺛﯿﺮات ﮔﺴﺘﺮدهاي را در وراي ﻣﺮزﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻫﻮاﺧﻮاﻫﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻠﺐ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻧﯿﺮوي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺘﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫دوﻟﺘﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ » اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﺷﻌﺎرﻫﺎ‪ ،‬اﻫﺪاف‪ ،‬روش ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮا‪،‬‬ ‫ﻧﺘﺎﯾﺞ و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﺸﺘﺮك دﯾﻨﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه اي ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬار در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻮد«‪) .‬ﺣﺸﻤﺖ‬ ‫زاده ‪ ( 289 :1385‬در ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺎﺛﯿﺮ آن ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ از ﮔﺮاﯾﺶ و ﭘﺬﯾﺮش ارزﺷﻬﺎ و آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﻧﻘﻼب ﺗﺎ اﻟﮕﻮﺑﺮداري ﺷﯿﻮه ﻫﺎ و‬ ‫روﺷﻬﺎي اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺣﺎﮐﻢ در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﺒﺎت‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪات ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮدو در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ در اداﻣﻪ در ﺻﺪدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاري اﻧﻘﻼب در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺳﻬﻮﻟﺖ اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ را ﺑﻪ ‪ 5‬ﻗﺴﻢ ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده اﯾﻢ ﺗﺎ در ﺧﻼل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻘﺶ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺑﯿﺪاري ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺟﻨﻮب ﺷﺮق آﺳﯿﺎ‬ ‫‪ . 1 . 1‬ﻣﺎﻟﺰي و اﻧﺪوﻧﺰي ‪ :‬درﮐﺸﻮرﻫﺎي اﻧﺪوﻧﺰي و ﻣﺎﻟﺰي ﺑﺪﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﺜﺮت ﮔﺮاي ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺣﯿﺎي اﺳﻼم‬ ‫ﻓﻌﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺣﺎل ﺷﺘﺎب ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻮد )‬ ‫اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ ( 244 : 1382‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻢ از آﻧﮑﻪ در ﮐﺸﻮرﺷﺎن اﻗﻠﯿﺖ ﯾﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد آﮔﺎه ﺗﺮ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﺎﻇﺮان اﺳﻼم ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﻣﺎﻟﺰي و اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ آﺷﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﯾﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﮑﺮار ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻨﺒﻌﯽ‬ ‫اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺗﻮان ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺪ و ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬ ‫‪١٧٥‬‬

‫داراي دو ﺑﻌﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ :‬از ﯾﮑﺴﻮ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و اﻧﻌﮑﺎس رﺳﺎﻧﻪاي آن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﯾﺖ اﺣﺴﺎس ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ در‬ ‫ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﯿﺰ ﺗﺴﺮﯾﻊ روﻧﺪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم در اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﺮدﯾﺪ؛ ﺑﺪان دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﺗﻼش ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﺮان در‬ ‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﺿﺪ دﯾﻨﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺘﯽ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ داﺷﺖ و از اﯾﻨﺮوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺎﻇﺮان‬ ‫و ﻣﻔﺴﺮان روﯾﺪادﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻟﺰي و اﻧﺪوﻧﺰي ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ » اﯾﺮاﻧﯽ دﯾﮕﺮ «‬ ‫ﮔﺮدﻧﺪ ‪ ) .‬اﻣﺮاﺋﯽ‪ ( 258 : 1383‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎي ﻣﺎﻟﺰي و اﻧﺪوﻧﺰي را در ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻈﺎرت و‬ ‫ﺳﺮﮐﻮب ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﺳﻼم ﮔﺮا ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻃﺮح اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﯽ‬ ‫ﭼﻮن اﺳﻼم رادﯾﮑﺎل ﭘﺮداﺧﺘﻪ و در ﺻﺪد اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻼﺷﻬﺎ در ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ آن دﺳﺘﻪ از ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺖ دوﻟﺖ زﯾﺎﻧﺒﺎر ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا دوﻟﺘﻬﺎي اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺗﻼش ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫اي از ﮔﺰﯾﻨﺶ‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺮاﺳﻢ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯿﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬و ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻧﻈﺎرت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﻬﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫)اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ ( 256 : 1382‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺳﻌﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮردي ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت‬ ‫داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻣﻘﺎﻃﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از اﺻﻼح و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻣﺸﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﻤﻮاره ﺗﻼش‬ ‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ رواﺑﻂ رﺳﻤﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎ اﯾﺮان‪ ،‬از ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻌﻤﯿﻖ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺷﻮﻧﺪ ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ در ﮐﺸﻮر اﻧﺪوﻧﺰي از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻐﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻤﻮاره ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺑﺮاز ﺣﻤﺎﯾﺖ‬ ‫دوﻟﺘﻤﺮدان ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺎم و اﻧﻘﻼب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دوﻟﺘﻤﺮدان ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺳﮑﻮت ﻇﺎﻫﺮي ﺧﻮد ﺑﺎ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺟﺪي ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻨﺪ؛ ) ﻣﺤﻤﺪي ‪ 469 : 1385‬و ‪ ( 471‬ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺪوﻧﺰﯾﺎﯾﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و ﮐﺸﻮر ﺧﻮد‬ ‫ﯾﮑﺴﺮي ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎﯾﯽ را اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺗﻼش‬ ‫اﯾﺮان ﺑﺮاي رﻫﺎﯾﯽ از ﺳﻠﻄﻪ ﯾﮏ اﺑﺮﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﻮر و اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻼم ﺑﺮاي رﻫﺎﯾﯽ از‬ ‫ﭼﻨﮓ ﮐﺎﭘﯿﺘﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﻢ در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ‪ ).‬راﻫﺎﺟﻮ ‪( 72 : 1378‬‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﺎﻟﺰي ﻧﯿﺰ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ در ﮐﻨﺎر ﻗﻮﻣﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﻼم در ﺣﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﮔﺎه‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺧﻮد را از ﺑﺮوز ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮑﺮده و ﻣﻌﻤﻮﻻ رﻓﺖ و آﻣﺪ رﻫﺒﺮان ﻣﺤﻠﯽ واﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﯾﺮان را زﯾﺮ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ‬ ‫و ﺿﻤﻦ ﮐﻨﺘﺮل رواﺑﻂ دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺸﻮرش ﺷﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ‬ ‫ﺣﻮادث اﯾﺮان را ﭘﯽﮔﯿﺮي ﮐﺮده و ﻣﺠﺬوب ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪( 453 - 452 : 1385‬‬ ‫‪ . 2 . 1‬ﻓﯿﻠﯿﭙﯿﻦ ‪ :‬ﮐﺸﻮر ﻓﯿﻠﯿﭙﯿﻦ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬ﭘﺲ از رﻫﺎﯾﯽ از اﺳﺘﻌﻤﺎر اﺳﭙﺎﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ‬ ‫درآﻣﺪ ‪ ) .‬ﮔﻠﯽ زواره‪ ( 231 – 230 : 1380‬در ﮐﺸﻮر ﻓﯿﻠﯿﭙﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ » ﻣﻮرو« ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ %5‬از ﺟﻤﻌﯿﺖ اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺷﺎه اﯾﺮان را ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﻏﻀﺐ اﻟﻬﯽ داﻧﺴﺘﻪ و آﻧﺮا‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ اي ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮد داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ).‬ﻣﺤﻤﺪي ‪ 483 : 1385‬و ‪( 485‬‬ ‫‪١٧٦‬‬

‫ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺗﺎﺛﯿﺮ داﻣﻨﻪ اﻧﻘﻼب در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ و از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ در اﯾﺮان‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﺪاري‪ ،‬اﻣﯿﺪ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ و در واﻗﻊ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺳﻼم را در رﻫﺒﺮي ﻣﺮدم ﺳﺮﮐﻮب‬ ‫ﺷﺪه ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رژﯾﻢ ﻫﺎي ﻓﺎﺳﺪ و ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﺧﺎرﺟﯽ آﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮد ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺒﺎرزه ﺟﺒﻬﻪ‬ ‫آزادﯾﺒﺨﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻮرو‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ از ﭘﯿﺶ ﻣﻮﺟﻮد را ﻗﻮت دوﺑﺎره اي ﺑﺨﺸﯿﺪه و ﺧﯿﺰش اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺎ اﯾﺠﺎد روﺣﯿﻪ و‬ ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺒﺎرزات ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ ﻣﺎﻧﯿﻞ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮد و در راﺳﺘﺎي ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﯿﻠﯿﭙﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺻﺪور ﻧﻔﺖ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻣﺒﺎدرت ورزﯾﺪ ‪) .‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ ( 285 : 1382‬ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط اﺳﺘﺒﺪاد » رژﯾﻢ ﻣﺎرﮐﻮس « در ﺳﺎل ‪ ،1986‬رواﺑﻂ ﻃﺮﻓﯿﻦ از ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺗﯿﺮﮔﯽ ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﻃﺮﻓﯿﻦ داراي رواﺑﻂ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺻﻠﺢ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﺪه ) ﻣﺤﻤﺪي ‪ 494 : 1385‬و ‪ ( 495‬و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر وﺳﯿﻌﯽ در آﻧﺠﺎ ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ . 2‬ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﻫﻨﺪ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش اﻓﮑﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﯽﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺒﻮده و ﻟﺬا ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺻﺪدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﮐﺸﻤﯿﺮ و ﺑﻨﮕﻼدش ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ‪.‬‬ ‫‪ . 1 . 2‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ‪ :‬ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺷﺘﺮاﮐﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و زﺑﺎﻧﯽ دو ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﭘﯿﺶ از ﭘﯿﺮوزي‬ ‫اﻧﻘﻼب در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻮدﺗﺎي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻃﺮﻓﺪار ﺷﻮروي ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺖ ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 9‬ﻣﺎه ﭘﺲ از وﻗﻮع ﮐﻮدﺗﺎي‬ ‫ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ در ﮐﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮاﺗﯽ در اﺑﻌﺎد ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﺟﺎي ﮔﺬارد ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﺷﻮروي ﻧﯿﺰ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ‬ ‫ﮐﻪ اﮐﺜﺮا ﻧﺎم اﺳﻼم را ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ) ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ اﻓﻐﺎﻧﯽ (‪ ،‬از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺪون ﺷﮏ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﯾﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪ ) .‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪ ( 277 – 276 : 1382‬ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﯽ ورود ﻧﯿﺮوﻫﺎي ارﺗﺶ ﺳﺮخ ﺑﻪ‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﺗﻔﺎﻗﺎت داﺧﻠﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﺎص ﻣﺴﺌﻮﻻن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺷﺪ و ﻟﺬا در ﮐﻨﺎر اﺛﺮات‬ ‫ﻋﻤﯿﻖ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮ روﻧﺪ ﺟﻬﺎد ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﮐﺘﯿﮏﻫﺎي ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺒﺎرزات ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﺮان‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ رژﯾﻢ ﺷﺎه ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﯿﻮه ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ اﻓﻐﺎنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﺰاﯾﯽ ﮔﺬارده و ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻫﺮات و‬ ‫ﮐﺎﺑﻞ در ﺳﺎل ‪ 1979‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اوﻟﯿﻪ و ﻣﻬﻢ از ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺟﻬﺎدي ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﺮان ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻀﺎي ﻣﺒﺎرزه ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫را دﭼﺎر ﺗﺤﻮﻟﯽ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﮐﺮد ) ﻣﺤﻤﺪي ‪ ( 433 : 1385‬و اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺮدﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و اﻧﺴﺠﺎم‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺒﺎرز و ﺟﻬﺎدي ﭘﺮداﺧﺖ ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺧﺮوج ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺷﻮروي از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺒﺎرزات ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻣﺎﻫﯿﺖ دﯾﮕﺮي ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و از ﺟﻨﺒﻪ ﺟﻬﺎدي و ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ‪،‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺟﻬﺎدي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻘﺴﯿﻢ و ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻗﺪرت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺰاع‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺪاوم ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮔﺮوﻫﻬﺎي‬ ‫‪١٧٧‬‬

‫ﺟﻬﺎدي‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ آﻣﺪن ﮔﺮوه ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺘﻬﺎي ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ از ﺟﻤﻠﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ در ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﺪرت از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .‬از ﺟﻨﺒﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻧﯿﺰ ﺿﻤﻦ اراﺋﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺧﺎﺻﯽ از اﺳﻼم‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻟﯽ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻤﻠﮑﺖ داري ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻧﺎب ﺑﻮده و ﻟﺬا ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻮزه‬ ‫ﻧﻔﻮذ آﻧﻬﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري اﯾﺮان در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﺎدﺛﻪ ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺪاوم اﯾﻦ‬ ‫روﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ آﻣﺮﯾﮑﺎ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل ﮔﺮدﯾﺪ؛ وﻟﯽ ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺮان ﻫﻤﻮاره‬ ‫ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺮﺧﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﮔﺴﺘﺮش آرﻣﺎﻧﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪ . 2 . 2‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ‪ :‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﻣﻬﻢ اﯾﺮان‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﻣﻌﺮض ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاري اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ واﻗﻊ ﺷﺪ ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ در ﺗﻮاﻟﯽ و ﺗﻘﺎرن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﯿﺠﺎﻧﺎت ﻣﺮدﻣﯽ و ﺗﺨﯿﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺗﺄﺳﯽ از اﻧﻘﻼب در‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺑﻮد؛ اﻣﺎ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي » ﺿﯿﺎء اﻟﺤﻖ «‪ ،‬وي ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﺳﺮدﻣﺪار اﺣﯿﺎي اﺳﻼﻣﯿﺖ ﮔﺸﺖ ‪ .‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ وﻗﻮع ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮي ﮔﺮﭼﻪ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از اﻟﺰاﻣﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﻣﯽ ﺗﻮان ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺎﮐﺘﯿﮑﯽ ﺑﺮاي‬ ‫ﮐﻨﺘﺮل اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ و اﻧﻘﻼبﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺗﺤﻮﻻت اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫ﻫﻢ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش اﻓﮑﺎر آرﻣﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬ ‫در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﮔﺮدد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎرﻗﻪ اﻣﯿﺪ را در دل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ و اﺟﺮاي اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺪه ﮐﺮد ‪ .‬ﮔﻮاه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﺪم آﮔﺎﻫﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن از ﻣﮑﺘﺐ ﺗﺸﯿﻊ ‪ -‬ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪن ﻓﻬﻢ آﻧﻬﺎ از ﺗﺸﯿﻊ اﺛﻨﯽ ﻋﺸﺮي در ﻋﺰادراي ﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫رواج ﺧﺮاﻓﺎت در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ‪ -‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر و اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﻣﺮاﮐﺰ آﻣﻮزﺷﯽ و داﻧﺸﮑﺪهﻫﺎ ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﻤﺴﺨﺮ اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻟﺬا آﻧﻬﺎ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮدن ﺧﻮد را ﻣﺨﻔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﺎ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ارﺗﺒﺎط ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﯽ آﮔﺎﻫﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮي ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻻزم در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪) .‬ﺷﻬﺒﺎزي ‪( 1368 – 1367 : 1369‬‬ ‫ﺑﺎ اﯾﺠﺎد آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺎﺷﯽ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﺮوج ازﺣﺎﻟﺖ اﻧﺰوا ﺑﻪ اﻧﺴﺠﺎم و‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮده و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ در آورﯾﻞ ‪ 1979‬ﮔﺮدﻫﻤﺎﯾﯽ ﻋﻈﯿﻤﯽ را در ﭘﻨﺠﺎب ﺑﻪ رﻫﺒﺮي » ﻋﻼﻣﻪ‬ ‫ﻣﻔﺘﯽ ﺟﻌﻔﺮ« در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻓﻘﻪ ﺟﻌﻔﺮي در ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺸﻮر و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻓﻘﻪ ﺣﻨﻔﯽ ﺑﺮﮔﺰار ﮐﺮدﻧﺪ‬ ‫)ﮔﻠﯽ زواره‪ ( 214 : 1380‬ﮐﻪ اﯾﻦ اﻗﺪام ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ وﻗﺖ ﺣﺘﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ ﺑﻮد ‪.‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻗﺪام‬ ‫ﺿﻤﻦ ﻧﺸﺎن دادن ﺧﺮوج ﺷﯿﻌﯿﺎن از اﻧﺰوا‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎي ﮐﺸﻮر ﺷﺪه و ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرگ ﺗﺮﯾﻦ‬

‫‪١٧٨‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻦ اﻗﺪام آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺿﯿﺎءاﻟﺤﻖ اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه در ﻫﻤﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﻓﻘﻪ ﺟﻌﻔﺮي را ﻟﺤﺎظ ﮐﺮده و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﺗﺼﻮﯾﺐ و اﺟﺮا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪( 427 – 426 : 1385‬‬ ‫در اداﻣﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺟﻬﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬دوﻣﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎع در ﺟﻮﻻي ‪ 1980‬در‬ ‫اﺳﻼمآﺑﺎد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در آن ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر » ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﻬﻤﯿﻪ ﻣﺨﺼﻮص از ﭘﺴﺖﻫﺎي ﻣﻬﻢ دوﻟﺘﯽ ﺷﺪه و از دوﻟﺖ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ رادﯾﻮ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﺑﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوي ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن داده ﺷﻮد «‪.‬‬ ‫)روزﻧﺎﻣﻪ رﺳﺎﻟﺖ ‪ ( 1367 / 6 / 26 ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺠﻤﻊ دﯾﮕﺮي درﺟﻮﻻي ﺳﺎل ‪1987‬ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ » ﻋﺎرف ﺣﺴﯿﻦ اﻟﺤﺴﯿﻨﯽ «‬ ‫ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ ﮐﻪ وي در دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻨﺪي ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬وﻫﺎﺑﯿﻮن و رژﯾﻢ ﺿﯿﺎءاﻟﺤﻖ اﺑﺮاز‬ ‫داﺷﺖ ‪ ) .‬ﻧﺼﻮﺣﯿﺎن (‬ ‫ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺑﺴﻂ ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﯿﻌﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﮔﺴﺘﺮش آﮔﺎﻫﯽ ﻣﺘﺎﺛﺮ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮس از اﻟﮕﻮﺑﺮداري‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞﻫﺎﯾﯽ از ﺳﻮي رژﯾﻢ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬وﻫﺎﺑﯿﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺷﺪ ‪ .‬در‬ ‫اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ دوﻟﺖ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﺗﮑﺮار ﺣﻮادث ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در داﺧﻞ ﮐﺸﻮر ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي آن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻏﺮب و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻋﺮﺑﯽ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس را در‬ ‫ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي وﻫﺎﺑﯽ ﻧﯿﺰ از ﺳﺎل ‪ 1983‬ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده اي را ﻋﻠﯿﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﻋﻤﺎل‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎ در دﻫﻪ ‪ ،1980‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ وﻫﺎﺑﯽﻫﺎ ﺑﻪ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺷﯿﻌﻪﻧﺸﯿﻦ در ﺷﻤﺎل‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮور ﻣﺴﺌﻮﻻن اﯾﺮاﻧﯽ و ﺷﻬﺎدت ﻋﺎرف اﻟﺤﺴﯿﻨﯽ رﻫﺒﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻮد ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ وﻫﺎﺑﯿﺖ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻧﻔﻮذ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﻗﺪاﻣﺎت دﯾﮕﺮي اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﮏﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ دوﻟﺖ‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻋﻄﺎي وامﻫﺎي ﺑﺪون ﺑﻬﺮه و ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎ ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯿﻪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ‪ ).‬ﺑﺨﺘﯿﺎري ‪( 4 : 1363‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﻮق‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻮاره ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي زﯾﺎدي در ﮔﺴﺘﺮش اﻓﮑﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم‬ ‫داده ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ دوﻟﺖ ﺳﻨﯽ‪ ،‬ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ ﻓﮑﺮي و ﺑﯿﻨﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﺷﯿﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﺗﺮ ﺷﺪن ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﯿﻌﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ اﻗﺒﺎل‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ روﺣﺎﻧﯿﺖ و ﺗﻘﻮﯾﺖ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ روﺣﯿﻪ ﻣﺒﺎرزه و ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي داﺧﻠﯽ و‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ).‬ﻧﻌﯿﻤﯿﺎن (‬ ‫‪ . 3 . 2‬ﻫﻨﺪ ‪ :‬اﯾﺮان در ﭼﺸﻢ ﻫﻨﺪي ﻫﺎ از ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻫﻨﺪ ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﺷﯿﻌﯿﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺰرگ و ﺷﮕﺮف‪،‬‬ ‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ﺟﻠﺐ ﺷﺪه و اﺧﺒﺎر آن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا‬ ‫‪١٧٩‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻌﻨﻮان اﻗﻠﯿﺖ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر در ﮐﺸﻮر ﻫﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮي از آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﯽ ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺗﻌﺪاد زﯾﺎد ﻃﻠﺒﻪ ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ از ﮐﺸﻮر ﻫﻨﺪ در اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل آﻧﻬﺎ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﯽ از اﻫﺪاف ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ از ﯾﮑﺴﻮ ﻋﺮﺿﻪ اﻧﻘﻼب و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻮده و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺤﺮوم و‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺪي ﻫﺎ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﺤﻖ درﯾﺎﻓﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻫﺎي ﻣﺎدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﯾﺮان و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮر ﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﮔﺮاﯾﺶ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﯾﺮان را دارد ‪.‬‬ ‫‪ . 4 . 2‬ﮐﺸﻤﯿﺮ ‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻫﻨﺪ‪ ،‬ذﻫﻦ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﮐﺸﻤﯿﺮ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬اﯾﺮان ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺻﺪور و ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳﻼم ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ وﺟﻮد ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و ﻣﺮدم‬ ‫ﮐﺸﻤﯿﺮ از ﺟﻤﻠﻪ دﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و‪ ...‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺎﻓﺬ و ﺟﺎذب از زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ‬ ‫ﻣﻈﻠﻮم ﮐﺸﻤﯿﺮ ﺑﻮده و ) ﺣﺸﻤﺖ زاده ‪ ( 259 :1385‬در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﮐﻪ آن را ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ» اﯾﺮان ﺻﻐﯿﺮ « ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﺎآراﻣﯽ ﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮرده و اﻫﺎﻟﯽ » ﮐﺸﻤﯿﺮ آزاد « ﺑﻪ ﺷﺪت ﻃﺮﻓﺪار اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﻧﺪ ‪ ) .‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪ ( 277 : 1382‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺒﺎرزه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻮده و اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻫﻤﻮاره ﻇﻠﻢ و ﺗﻌﺪي ﮐﺸﻮر ﻫﻨﺪ را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺤﮑﻮم ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ ‪.‬‬ ‫‪ . 5 . 2‬ﺑﻨﮕﻼدش ‪ :‬ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﺎﮐﯽ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻨﮕﻼدش ﻧﯿﺰ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪ و زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم در اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اﺳﻨﺎد‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺣﺎﮐﯽ از آﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺳﺒﺐ ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﺷﺪن اﻗﻠﯿﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎن در آﻧﺠﺎ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ) اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﻼﻣﯽ ( و ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در آﻧﺠﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻃﻼب ﻋﻠﻮم دﯾﻨﯽ در ﻣﺪارس ﻣﺮﮐﺰ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده و در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺸﮑﯿﻼت دﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯽ از اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ در آﻧﺠﺎ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ .3‬آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي‪ ،‬ﻗﻔﻘﺎز و ﺗﺮﮐﯿﻪ‬ ‫‪ . 1 . 3‬آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و ﻗﻔﻘﺎز ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﻄﻘﻪ آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و ﻗﻔﻘﺎز ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﻨﻦ اﯾﺮاﻧﯽ ﮔﺮه ﺧﻮرده و ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ درآﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدي ﺟﺰﺋﯽ از ﻗﻠﻤﺮو اﯾﺮان ﺑﻮده اﻧﺪ ) ﮔﻠﯽ زواره‪( 286 : 1380‬‬ ‫و رﯾﺸﻪ ﻋﻤﯿﻖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮان در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺗﻼﺷﻬﺎي ‪ 70‬ﺳﺎﻟﻪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‬ ‫ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻮﯾﺖ اﯾﻦ اﻗﻮام ﺑﺨﺸﯽ از ﻫﻮﯾﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رود ‪ .‬ﻋﻤﻖ اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ رﻫﺒﺮان ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي‬ ‫ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﻋﺘﺮاﻓﻬﺎي ﻣﮑﺮر ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮي ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮐﺮده؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ وﺟﻬﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ از ﻋﻼﺋﻖ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮاﻧﯽ دم زده اﻧﺪ ) ﺷﯿﺦ ﻋﻄﺎر‪( 72 :1371‬‬ ‫‪١٨٠‬‬

‫و ﻟﺬا اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ در ﮐﻨﺎر اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ » ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ« و ﮔﺴﺘﺮش اﻓﮑﺎر اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﺮان‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﺷﻮروي ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬ ‫ﻣﯽ آﻣﺪ ‪ .‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﻮروي ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ اﻓﮑﺎر آرﻣﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬اﺷﺘﺮاﮐﺎت دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻧﮋادي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ اﯾﺮان‪ ،‬ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﻬﻢ در ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم و ﺗﻘﯿﺪ ﻋﻤﻠﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﯾﮑﺴﺮي ﺟﺬاﺑﯿﺘﻬﺎﯾﯽ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﻮروي را در ﺧﻄﺮ ﻣﯽ اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز ‪ :‬وﺟﻬﻪ ﺿﺪ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﺮدﻣﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺎ وﻋﺪه ﻫﺎي آن ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎدن‬ ‫دﯾﻮاﻧﺴﺎﻻري ﻓﺎﺳﺪ ﮐﻬﻦ و روي ﮐﺎرآوردن ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪ از رﻫﺒﺮان ﺟﻮان ﻣﺮدﻣﯽ و ‪) ....‬ﺑﻨﯿﮕﺴﻦ ‪ ( 193 : 1370‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم در ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺒﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺷﻮروي ﻫﻤﻮاره ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺧﻮد را از رﺳﻮخ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ -‬ﭘﯿﺎﻣﺪ ﮔﺮﯾﺰ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﮔﺴﺘﺮش راﺑﻄﻪ اﯾﻦ ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎ ﺑﺎ‬ ‫اﯾﺮان ‪ -‬اﺑﺮاز ﮐﺮده و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺳﻌﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي را از اﯾﺮان دور ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ ‪).‬‬ ‫ﮐﺪﯾﻮر‪( 129 : 1379‬‬ ‫ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻮروي ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و آﺷﮑﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﻮروي ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ ‪ .‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي و ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬ ‫در آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮاي اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ .‬ﺗﺮس از ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم و ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻏﺮب‬ ‫را ﺑﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮ واداﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻼش در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺗﺎه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ دﺳﺖ اﯾﺮان از ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮري ﻣﺪرن ﺑﺎ ﺗﺠﺎرت آزاد و‬ ‫ﺟﺪاﯾﯽ ﮐﺎﻣﻞ دﯾﻦ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﺳﻤﺒﻠﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺧﻮد را در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪( 357 : 1385‬‬ ‫اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺪﻟﯿﻞ درﮔﯿﺮي ﺑﺎ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﯾﮏ اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﺷﻔﺎف در ﻣﻮرد ﺟﺎﻣﻌﻪ و دوﻟﺘﻬﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ از ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن از اﯾﺮان ﻣﯽ ﮐﺎﺳﺖ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﺛﺮ‬ ‫ﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﻣﻤﺎﻟﮏ ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ و رﻗﺎﺑﺖ ﺟﺪي از ﺳﻮي ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬روﺳﯿﻪ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬اﺳﺮاﺋﯿﻞ و اروﭘﺎ‬ ‫روﺑﺮوﺑﻮد‪ ) .‬ﺣﺸﻤﺖ زاده ‪( 203 :1385‬‬ ‫‪ . 2 . 3‬ﺗﺮﮐﯿﻪ ‪ :‬ﺗﺮﮐﯿﻪ دروازه اﺳﻼم ﺑﺎ اروﭘﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺸﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺑﺎ اروﭘﺎﺳﺖ ‪ .‬رواﺑﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر رﯾﺸﻪ در‬ ‫ﻗﺮون ﻃﻮﻻﻧﯽ داﺷﺘﻪ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﺻﻠﯽ اﯾﻨﺪو ﮐﺸﻮر ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻫﻤﻮاره ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ ازاﻋﺘﻘﺎد‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪ ( 377 – 376 : 1385‬اﯾﻨﺪو ﮐﺸﻮر در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫‪١٨١‬‬

‫اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﻮاره رﻗﯿﺐ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و دﯾﻨﯽ ﺑﻮده اﻧﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ از ﯾﮑﺴﻮ اﯾﺮان ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﻪ از ﺣﯿﺚ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺮك زﺑﺎن را داﺷﺘﻪ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ زﯾﺎدي از ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﻠﻮي را در ﺧﻮد ﺟﺎي‬ ‫ﻣﯽ داد ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق در ﮐﻨﺎر ﻣﺠﺎورت ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻮاره دو اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺑﺰرگ اﯾﺮان و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮي‬ ‫و ﻗﺎﺟﺎر ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺎ » ﮐﻤﺎﻟﯿﺴﻢ « در ﺗﺮﮐﯿﻪ و اﻫﻤﯿﺖ دو ﮐﺸﻮر در اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻫﺎي دﻓﺎﻋﯽ و اﻣﻨﯿﺘﯽ ﻏﺮب‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ دو ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ آورده و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻃﺮﻓﯿﻦ در ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻣﺸﺘﺮك ﻋﻀﻮ ﺑﻮده و اﺷﺘﺮاك ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫دو ﮐﺸﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ رواﺑﻂ ﻧﺰدﯾﮏ و ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ اي ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮري ﻫﻤﭽﻮن اﯾﺮان ﮐﻪ اﺷﺘﺮاﮐﺎت ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و دﯾﻨﯽ‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت را ﺑﻪ ﻫﻢ رﯾﺨﺘﻪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر ﻻﺋﯿﮏ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺎ دارا ﺑﻮدن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺮ ﭘﻞ ﻧﻔﻮذ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﺑﺎﻟﮑﺎن و ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﺠﻮاري ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺘﺮاﮐﺎت ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﺰاﯾﯽ ﺑﺮاي اﯾﺮان‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻟﺬا اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺗﺮﮐﯿﻪ ﮔﺬارده و در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ » ﺟﻤﯿﻠﻪ ﮐﺪﯾﻮر « اﻇﻬﺎر ﻣﯽ دارد ‪:‬‬ ‫» اﻋﺘﻘﺎدات دﯾﺮﯾﻨﻪ و اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺮدم ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺎ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﺸﺎﻫﺪه دﻓﻦ ﺳﻠﻄﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺟﺎﻧﯽ ﺗﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻓﺰاﯾﻨﺪه درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل و ﻋﺰت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﯽ اﺳﺖ ‪ ...‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم در ﺗﺮﮐﯿﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ را در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮد «‪) .‬ﮐﺪﯾﻮر‪ ( 125 : 1379‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺗﺮﮐﯿﻪ را ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺤﺮان ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﻃﺒﻌﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ ﮐﻪ از ﺳﻮي ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻣﻮاج اﻧﻘﻼب اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ‪ .‬ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮔﯿﺮي ﮐﻮدﺗﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ ‪ 12‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1980‬و ﺗﻘﺎرن ﭼﻨﯿﻦ اﻣﺮي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫روي ﮐﺎر آﻣﺪن ﻧﻈﺎﻣﯿﺎن در ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺨﺸﯽ از اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻬﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ژﻧﺮال »‬ ‫ﮐﻨﻌﺎن اورن « ﻫﺪف از اﯾﻦ ﮐﻮدﺗﺎ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدن روﻧﺪ رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﮐﺮد ‪ » :‬اﮔﺮ اﯾﻦ آﺗﺶ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر را ﻓﺮا ﮔﯿﺮد«‪ ) .‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪ ( 277 : 1382‬ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬ ‫اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ و ﻏﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻮد؛ وﻟﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻊ رﺷﺪ ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ و ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﺠﺎب در‬ ‫ﻣﯿﺎن ﺗﺮﮐﯿﻪ ﮔﺮدد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼم ﮔﺮاي ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪ 1980‬رﺷﺪ ﺑﺴﺰاﯾﯽ داﺷﺘﻪ و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ورود و‬ ‫ﺧﺮوج ﺣﺰب اﺳﻼمﮔﺮاي رﻓﺎه‪ ،‬ﺣﺰب ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﺣﺰب ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ آن ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﭼﺎﻟﺶ ﺟﺪي‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﻻﺋﯿﮏ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪.‬‬ ‫‪ . 4‬آﻓﺮﯾﻘﺎ‬

‫‪١٨٢‬‬

‫‪ . 1 . 4‬ﻣﺼﺮ ‪ :‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان و ﻣﺼﺮ از زﻣﺎن ﮐﻮروش ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ آﻏﺎز ﮔﺸﺘﻪ و در اداﻣﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر‬ ‫اﺳﻼم راﺑﻄﻪ ﻃﺮﻓﯿﻦ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪﯾﺪي ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ روي ﮐﺎر آﻣﺪن ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎي اﻣﻮي و ﻋﺒﺎﺳﯽ و ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‬ ‫)ع( و ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺎدات در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺼﺮ و اﯾﺮان ﮐﻪ ﺑﻪ دور از دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﺮﮐﺰي ﺑﻮد ﺳﻔﺮ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪) .‬ﮔﻠﯽ زواره‪ ( 346 – 345 : 1380‬اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر از ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻧﻔﻮذ و‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﮐﺸﻮر در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ اﯾﺮان و ﻣﺼﺮ رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ اي ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫از ﻟﺤﺎظ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺰ رواﺑﻂ اﯾﺮان ﺑﺎ ﻣﺼﺮ ﺑﺎ ﺷﺮوع ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﺻﻼﺣﯽ» ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي « در دﻧﯿﺎي اﺳﻼم ﺑﻪ وﯾﮋه‬ ‫در اﯾﺮان و ﻣﺼﺮ ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎل ﺑﺎ اﺣﯿﺎي اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺻﻼحﮔﺮاﯾﯽ ﻧﻮﯾﻦ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺮب و ﻧﯿﺰ ﺳﺮدادن‬ ‫ﻧﺪاي وﺣﺪت ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﻪ و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﻧﻬﻀﺘﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از او ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪه آن را ﭘﯿﮕﯿﺮي و‬ ‫دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ در اواﺧﺮ ﻧﯿﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷﺪن راﺑﻄﻪ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻬﻀﺘﯽ در ﻗﺎﻟﺐ »‬ ‫داراﻟﺘﻘﺮﯾﺐ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺬاﻫﺐ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ « ﺑﯿﻦ ﻋﻠﻤﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن آﯾﺖ اﷲ ﺑﺮوﺟﺮدي و ﺷﯿﺦ ﺷﻠﺘﻮت ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ).‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪: 1382‬‬ ‫‪(154‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم ﮔﺮﭼﻪ رواﺑﻂ ﻃﺮﻓﯿﻦ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺤﻮﻻت و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎي زﯾﺎدي ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﺮ دو ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از دوران » ﺟﻤﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ « در ﻣﺼﺮ‪ ،‬در ﺳﺎﯾﺮ دوران راﺑﻄﻪ دوﺳﺘﺎﻧﻪ اي ﺑﯿﻦ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ و‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﺼﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﯿﻦ رواﺑﻂ ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن در اﯾﺮان ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از دوﻟﺖ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺼﺮ از ﺳﺎل ‪ 1978‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺻﺮﯾﺢ ﯾﺎ ﺿﻤﻨﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي رﺳﻤﯽ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺼﺮ در ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺎه اﯾﺮان و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن اﯾﺮان و رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار دادﻧﺪ ‪ ) .‬ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ ‪ ( 373 : 1385‬در‬ ‫ﺧﺼﻮص دﯾﺪﮔﺎه ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺼﺮ در ﻣﻮرد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺗﺤﻮﻻت آن‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﻠﯽ‬ ‫رﻏﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬از ﻧﮕﺎه ﻏﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﯿﺮوزي اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم و ﺗﺠﺴﻢ آن در ﺷﮑﻞ ﯾﮏ‬ ‫دوﻟﺖ ﺑﻮد‪ ).‬ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ ‪( 374 : 1385‬‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ ،1979‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺬاﮐﺮات » ﮐﻤﭗ دﯾﻮﯾﺪ « در ﻣﺼﺮ رخ داد و ﺑﺎ ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ ﭘﯿﻤﺎن‬ ‫ﮐﻤﭗ دﯾﻮﯾﺪ از ﺳﻮي اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻤﻠﻪ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻣﯿﺎﻧﻪ رو‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﻪ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ و ﺑﺮﺧﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎي دﯾﮕﺮ‪،‬‬ ‫دوﻟﺖ ﻣﺼﺮ را ﺑﻪ ﭘﯿﺮوي از اﻟﮕﻮي اﯾﺮان و ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻘﺪس ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه و از ﻣﻮﺿﻊ اﯾﺮان در ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﯽ‬ ‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺧﺎك ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﺷﻐﺎﻟﯽ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﺧﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﭘﺮ رﻧﮓ ﺟﻠﻮه‬ ‫دادن ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯿﺖ و ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻮدن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻨﺒﻪ اﺳﻼﻣﯽ و اﺣﯿﺎي ﻓﮑﺮ دﯾﻨﯽ در دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬از ﺗﺄﺛﯿﺮات اﯾﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼب در ﻣﺼﺮ ﺑﮑﺎﻫﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دوﻟﺖ ﻣﺼﺮ ﻧﯿﺰﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﻬﺒﻮد رواﺑﻂ ﺧﻮد ﺑﺎ رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ در ﻣﯿﺎن‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻋﺮﺑﯽ در اﻧﺰوا ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر داﺧﻠﯽ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺳﻌﯽ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ‬ ‫‪١٨٣‬‬

‫ﺑﺰرگ ﺟﻠﻮه دادن ﺧﻄﺮ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان اﺋﺘﻼف ﻧﻤﻮده و ﺿﻤﻦ ﺑﻬﺒﻮد رواﺑﻂ ﺧﻮد ﺑﺎ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻣﻮاج اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻬﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪ ( 273 – 272 : 1385‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺪﻧﺒﺎل‬ ‫ﮔﺮوﮔﺎﻧﮕﯿﺮي ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان و ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ راﺑﻄﻪ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻤﻠﻪ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ‬ ‫ﮐﻤﯽ ﺗﯿﺮه ﺷﺪ )ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ ‪ ( 377 : 1385‬؛ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﻼﻣﯽ و اﺣﯿﺎي ﻓﮑﺮ دﯾﻨﯽ در ﻣﺼﺮ را ﻧﻤﯽﺗﻮان اﻧﮑﺎر ﻧﻤﻮد و در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺎﯾﺪ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﻟﻬﺎم ﭘﺬﯾﺮي اﯾﻦ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دوﻟﺖ در ﻣﺼﺮ و ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪ و ﻋﻠﯽرﻏﻢ وﺟﻮد‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻠﯿﺴﯽ در ﻣﺼﺮ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از درون و ﺑﯿﺮون ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎي ﮐﺎرﮔﺮي و ﺗﺸﮑﻞﻫﺎي دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﻮد اداﻣﻪ داده ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ‪.‬‬ ‫‪ . 2 . 4‬ﺗﻮﻧﺲ ‪ :‬ﮔﺮﭼﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ در ﮐﺸﻮر ﺗﻮﻧﺲ ﺑﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻓﻌﺎل ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺎ‬ ‫ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ اﯾﺮان ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻣﯿﺰي ﮐﻪ از ﭘﯿﺶ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﺷﺘﺎب ﺑﺨﺸﯿﺪ ‪ .‬ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻗﺪرت‬ ‫و ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم و ﺳﻨﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ داﻧﺴﺘﻪ و ﻟﺬا ﺑﻪ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻧﺪ ‪ ) .‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ 171 : 1382‬و ‪ ( 190‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺿﺮوري‬ ‫در ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ و ﻣﺴﺆﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮي اﺳﻼﻣﯽ رﻫﺒﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮي اﯾﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﺗﻬﺪﯾﺪ‬ ‫ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدن اﻧﻘﻼب اﯾﺮان از ﺳﻮي ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺗﻮﻧﺲ ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ در دﻫﻪ ‪ 1980‬ﻣﻨﺎزﻋﻪ اي ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ) .‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ ( 172 : 1382‬اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ »‬ ‫دوﻟﺖ ﺗﻮﻧﺲ ﺑﺮاي رﻓﻊ اﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪات‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1982‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ در اﻣﻮر ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ‪ ،‬ﺳﻔﺎرت‬ ‫ﺧﻮد در اﯾﺮان را ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐﺮد «‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪( 294 : 1385‬‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﻣﻌﻨﻮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﻮﻧﺲ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻻن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن » راﺷﺪ اﻟﻐﻨﻮﺷﯽ « ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻟﮕﻮ ﺑﺮداري‬ ‫ازﺗﺠﺮﺑﻪ اﯾﺮان و اﯾﺠﺎد ﺟﺴﺎرت در ﺑﯿﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان » ﺣﺮﮐﻪ اﻻﺗﺠﺎه اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ « در‬ ‫ﺗﻮﻧﺲ ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ » ﺟﻨﺒﺶ ﻧﻬﻀﺖ « ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎم داد ‪) .‬دﮐﻤﺠﯿﺎن‪ ( 365 : 1377‬اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ‬ ‫ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ در ﻧﻈﺎم ﺗﻮﻧﺲ و روي ﮐﺎر آﻣﺪن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ ﻋﮑﺲ‬ ‫اﻟﻌﻤﻞ دادﮔﺎهﻫﺎي ﻃﺮﻓﺪار ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﺟﻨﺒﺶ رواﻧﻪ زﻧﺪان ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ . 3 . 4‬اﻟﺠﺰاﯾﺮ ‪ :‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آﻧﺠﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﺸﻮق و‬ ‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﺎس ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻘﺪان ﻧﺘﺎﯾﺞ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﻟﺠﺰاﯾﺮ و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﻣﻮرد ﻋﺪم ﺗﺤﻘﻖ و‬ ‫ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي دﯾﻨﯽ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ در ﺗﺼﻮر ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﯾﺮ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﻫﺮ ﻧﻮع اﻧﻘﻼب دﯾﻨﯽ را ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺟﻠﻮه ﻧﻤﺎﯾﺪ؛‬ ‫وﻟﯽ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﺑﺎور را در ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬ ‫‪١٨٤‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻨﺎ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﯾﮑﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪ » ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺟﻮ داﺧﻠﯽ اﯾﺮان ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﻫﻢ از ﺳﺎل ‪ 57‬ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را ﭘﯽ ﮔﯿﺮي ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ« ‪ ).‬ﻃﺎووﺳﯽ ‪( 1360 / 8 / 19‬‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻋﻤﯿﻘﯽ ﮐﻪ واژﮔﻮﻧﯽ رژﯾﻢ ﭘﻬﻠﻮي و ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺣﺎﮐﻤﺎن‬ ‫اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺷﯿﻮه ﻫﺎﯾﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻗﻒ ﯾﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﺮدن رﺷﺪ اﺳﻼم‬ ‫ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺒﺎدرت ورزﯾﺪه و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺎزه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬درﺻﺪد ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از‬ ‫رادﯾﮑﺎﻟﯿﺰه ﺷﺪن ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ؛ وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل وﻗﻮع ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ورود ﺟﻮاﻧﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام و ﺗﺮور ﺳﺎدات ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﺪ اﺳﻼﻣﺒﻮﻟﯽ در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮده ) ﮐﺪﯾﻮر‬ ‫‪ ( 123 : 1379‬و در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻮن دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮده اي ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ و ﮔﺮوﻫﻬﺎي رادﯾﮑﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺳﺮﮐﻮب اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎن‪ ،‬ﺳﺮان » ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺠﺎت اﺳﻼﻣﯽ « را ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﻣﻨﯿﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﺎزداﺷﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫از ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪن اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺒﯿﻪ اﯾﺮان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ).‬ﮔﻠﯽ زواره‪( 364 – 363 : 1380‬‬ ‫‪ . 4 . 4‬ﻧﯿﺠﺮﯾﻪ ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﻏﺮب آﻓﺮﯾﻘﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻣﯿﻠﯿﻮﻧﻬﺎ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﺣﯿﺎي اﺳﻼم و‬ ‫اﺛﺮ ﭘﺬﯾﺮي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻇﺮﻓﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت و ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﺗﺤﮑﯿﻢ اﺳﻼم در ﺟﺎﻣﻌﻪ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﻧﯿﺠﯿﺮﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮده ﻫﺎي وﺳﯿﻊ ﻣﺮدم در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺘﺎﺛﺮ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ) ﻣﺤﻤﺪي ‪1385‬‬ ‫‪ ( 327 :‬و در واﻗﻊ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و ﻓﮑﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺠﯿﺮﯾﻪ و ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺤﺮوم ﺷﻤﺎل اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت و واﮐﻨﺶ ﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺣﯿﺎﮔﺮي اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺮ ﻗﯿﺎم ﻫﺎي اﺣﯿﺎﮔﺮي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ در آﻧﺠﺎ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ) .‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ 310 : 1382‬و ‪ ( 317‬در واﻗﻊ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از رﻫﺒﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﻧﯿﺠﺮﯾﻪ را در اﺣﯿﺎء اﺳﻼم و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻏﺮب ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐﺮده و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻀﺎﻣﯿﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻘﺒﯿﺢ‬ ‫ﻓﺴﺎد اداري‪ ،‬رد ﻣﺎدي ﮔﺮاﯾﯽ ﻓﺰوﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد از ﻏﺮب زدﮔﯽ و اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻮده و ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺮﻏﯿﺐ و ﺗﺸﻮﯾﻖ آﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮔﺮاﯾﺶ اﺣﯿﺎﮔﺮي و اﺻﻼح اﺳﻼﻣﯽ را در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺰد؛ وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي‬ ‫اﺣﯿﺎﮔﺮاﻧﻪ در ﻧﯿﺠﯿﺮﯾﻪ اﺳﺎﺳﺎ درون زا و داﺧﻠﯽ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه و ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل » اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮔﺎﻣﺒﺎري «‪ ،‬اﮐﺜﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺠﯿﺮﯾﻪ ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻌﻤﻮل ﺷﺪن ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﺠﺎد ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ‬ ‫دوﻟﺘﯽ ﮐﺜﺮت ﮔﺮا ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ «‪ ) .‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪( 31 : 1382‬‬

‫‪١٨٥‬‬

‫‪ . 5 . 4‬ﺳﻮدان ‪ :‬ﮐﺸﻮر ﺳﻮدان از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر ﺳﺮﭘﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﻰ ﺑﺮاى اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻼمﮔﺮاﯾﻰ در ﻣﻨﻄﻘﮥ وﺳﯿﻌﻰ از آﻓﺮﯾﻘﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﺪ ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در دﻫﻪ‬ ‫اول‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﻪ ﺳﺰاﯾﯽ در ﺳﻮدان ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ وﻟﯽ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﯾﮏ دﻫﻪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﯿﺪن » ﻋﻤﺮ‬ ‫اﻟﺒﺸﯿﺮ « در ﺳﻮدان‪ ،‬وي اﻗﺪاﻣﺎت و ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾﺮان از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد و ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ » ﺣﺴﻦ اﻟﺘﺮاﺑﯽ « در اﻟﮕﻮﮔﯿﺮي‬ ‫از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺑﺴﯿﺞ ﺗﻮده اي‪ ،‬در ﺻﺪد رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت داﺧﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﻮب‪ ،‬ﻓﻘﺮ وﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﻗﻄﻊ ﻧﻔﻮذ و‬ ‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮآﻣﺪه و ﻣﻮاﺿﻊ اﺳﺘﻌﻤﺎري در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺗﺨﺎذ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ ) .‬اﻣﺮاﺋﯽ‪ ( 247 : 1383‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﻋﻤﺮاﻟﺒﺸﯿﺮ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ » اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ واﻗﻌﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻈﯿﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ آن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ اﻣﯿﺪ ﻧﮕﺎه ﮐﺮده اﯾﻢ و آﻧﺮا‬ ‫اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﺧﻮد ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ‪ .‬ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن داد ﮐﻪ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻣﺸﮑﻼت ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺪه از ﺳﻮي‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﺳﻼم اداﻣﻪ دﻫﯿﻢ و در اﯾﻦ راه ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﯿﻢ « ‪) .‬ﮔﻠﯽ زواره‪ ( 433 : 1380‬اﻇﻬﺎراﺗﯽ از‬ ‫اﯾﻦ دﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﺎوﯾﺰي ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺼﺮ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺗﺪاوم ﺗﻬﺪﯾﺪ‬ ‫ﺻﺪور اﻧﻘﻼب و ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﺮﺧﯽ ﻓﺸﺎرﻫﺎي و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺧﻮد ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان را ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪.‬‬ ‫)ﺧﺮﻣﺸﺎد ‪( 90 : 1386‬‬ ‫‪ . 6 . 4‬ﻣﺮاﮐﺶ ‪ :‬در ﻣﺮاﮐﺶ ﻧﯿﺰ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ رﺷﺪ ﻧﻤﻮد و ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد در ﻫﺪاﯾﺖ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﺮاﮐﺶ‪ » ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﯾﺎﺳﯿﻦ« ﺑﻮده و ﺳﺘﺎﯾﺶ وي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و ﺗﻼش وي ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﺰب ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮي وي در ﺳﺎل ‪ 1984‬ﺷﺪه ) دﮐﻤﺠﯿﺎن‪ ( 377 : 1377‬و ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي رﺷﺪ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫در ﻣﺮاﮐﺶ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و دﯾﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي اﻓﺮاﻃﯽ ﻃﺮﻓﺪار اﯾﺮان را ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﭼﯿﻨﯽ ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮده و‬ ‫ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻮرﺷﯿﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ اﻓﺮاﻃﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه اﯾﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﺮس از اﻟﮕﻮﮔﯿﺮي از اﻧﻘﻼب‬ ‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺮﮐﻮب ﮔﺮوهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و رﻫﺒﺮان آن در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬ ‫‪ . 5‬ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‬ ‫‪ . 1 . 5‬ﻋﺮاق ‪ :‬ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﻬﻢ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺷﯿﻌﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻧﺎل ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر و ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮاق ﺑﺎ رژﯾﻢ ﺑﻌﺚ درﮔﯿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان‪،‬‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮي ﻋﻤﯿﻖ و ﺳﺮﯾﻊ در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮاق ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اﯾﺠﺎد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ و اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺷﯿﻌﯽ در اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺟﺪي ﺑﺮاي ﺛﺒﺎت رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﯽ ﺑﻮد ‪ ) .‬ﺷﯿﺮازي ‪ ( 68 : 1384‬از ﻫﻤﺎن اوﻟﯿﻦ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ رﻫﺒﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ اﯾﺮان آﺷﮑﺎرا از ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻣﺮدﻣﯽ در ﻋﺮاق ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ و » آﯾﺖ‬ ‫اﷲ ﺻﺪر « در ﻋﺮاق ﻧﻘﺸﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در اﯾﺮان ﻋﻬﺪه دار ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺘﻮاي ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻋﻀﻮﯾﺖ در ﺣﺰب ﺑﻌﺚ‬

‫‪١٨٦‬‬

‫ﺗﻮﺳﻂ آﯾﺖ اﷲ ﺻﺪر ﮐﻪ اﯾﻨﮏ رﻫﺒﺮي ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮاق را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ) ،‬اﻣﺮاﺋﯽ‪ ( 212 : 1383‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﯿﺪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮاق‬ ‫ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮي ﻣﺸﺘﺎق اﻟﮕﻮﺑﺮداري از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت آﯾﺖ اﷲ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر و ﺧﻮاﻫﺮش ﺑﻨﺖ اﻟﻬﺪي ﺻﺪر در اواﯾﻞ ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه ‪ 1359‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﯽ از ارﺗﺶ و ﻣﻠﺖ ﻋﺮاق درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﯿﺎم ﺟﻬﺖ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﺻﺪام را ﻧﻤﻮد ‪ ) .‬ﺣﺴﯿﻨﯽ زاده‪ ( 336 - 335 :1386‬ﺑﺪﯾﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺒﺎرزات ﻋﻠﯿﻪ رژﯾﻢ ﺑﻌﺚ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اوج اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ در ﺗﻘﺎﺑﻞ » ﺣﺰب اﻟﺪﻋﻮه اﺳﻼﻣﯽ « ﺑﺎ رژﯾﻢ ﺑﻌﺚ‬ ‫و ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي » ﻣﺠﻠﺲ اﻋﻼي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺮاق « ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻮد ) ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪ ( 275 : 1382‬ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن‬ ‫اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺻﺪام و ﺳﺎﯾﺮ رﻫﺒﺮان ﻣﺴﺘﺒﺪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ را آﺷﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﮐﺮد ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﺪت ﻗﯿﺎم ﻫﺎ ﻋﻠﯿﻪ ﺻﺪام‪ ،‬وي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎم ﺧﻮد ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا ﺑﻪ اﯾﺮان ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮزي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﯿﻞ اﺻﻠﯽ ﺗﺠﺎوز ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺧﺎك اﯾﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد؛ اﻣﺎ در واﻗﻊ ﺗﺠﺎوز ﻋﺮاق ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪ اي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﮕﺮاﻧﯽ از ﮔﺴﺘﺮش آن ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖﻫﺎي‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮد ‪ ) .‬ﺑﺨﺸﺎﯾﺸﯽ اردﺳﺘﺎﻧﯽ ‪( 97 :1379‬‬ ‫‪ . 2 . 5‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮوز ﻧﺎ آراﻣﯽ و ﻃﻐﯿﺎن اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1979‬ﻣﯿﻼدي در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ ﺳﻌﻮدي ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺮﭼﻪ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ؛ وﻟﯽ ﺑﺎزﺗﺎب رواﻧﯽ اﻧﻘﻼب ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﻮﺛﺮ در اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ )‬ ‫اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ‪ . (117 : 1382‬در اﯾﻦ واﻗﻌﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ رﻫﺒﺮي » ﺟﻬﯿﻤﺎن اﻟﻌﺘﯿﺒﯽ « ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺒﺎرزان ﺳﻨﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪت دو ﻫﻔﺘﻪ ﺗﺼﺮف ﮔﺮدﯾﺪ و در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن از واﻗﻌﻪ ﺗﺼﺮف ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺳﺮ در ﮔﺮﯾﺒﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن‬ ‫واﻗﻌﻪ دﯾﮕﺮي در اﺳﺘﺎن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ » اﻻﺣﺴﺎء « و اﺳﺘﺎن » ﻗﻄﯿﻒ « اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺷﻮرش ﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‬ ‫وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﻫﺎ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان‪ ،‬از ﺗﺒﻌﯿﺾ ﺣﮑﺎم ﺳﻨﯽ آزرده ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮده و ﺧﻮاﻫﺎن‬ ‫ﺗﻮزﯾﻊ ﻋﺎدﻻﻧﻪ در آﻣﺪ ﻧﻔﺖ و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﮑﺎم ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﺎم ﻫﺎي ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﺗﺨﺎذ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬ ‫ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺤﺒﯿﺐ و رﻓﻊ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﺎ ﺷﺪت ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺳﺮﮐﻮب ﻧﻤﻮدﻧﺪ )ﮐﺪﯾﻮر‪– 107 : 1379‬‬ ‫‪ ( 108‬ﺗﺎ از ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ ‪ .‬ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ در راﺳﺘﺎي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺻﺪور‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﺮاق ﺑﻮده و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯿﺲ » ﺷﻮراي ﻫﻤﮑﺎري ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس« اﻗﺪام ﻧﻤﻮد ‪.‬‬ ‫‪ . 3 . 5‬ﺑﺤﺮﯾﻦ ‪ :‬ﮐﺸﻮر ﺑﺤﺮﯾﻦ در ﻣﯿﺎن ﻣﻤﺎﻟﮏ ﻋﺮﺑﯽ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺎﻻي ﺷﯿﻌﯿﺎن و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﺷﯿﻌﻪ در‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮن رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻮده و ﻫﻤﻮاره ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰي ﺧﺼﻮﻣﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺪﻧﺒﺎل اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﺷﯿﻌﯿﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺟﻨﺒﺶ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮي از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﻤﺎﯾﺖ‬ ‫‪١٨٧‬‬

‫از ﺳﻮي اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺎت ﭼﻨﺪي ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ ﺣﮑﺎم ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ » ﻫﺎدي ﻣﺪرﺳﯽ « در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1979‬ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي دو ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻋﻠﻨﯽ در روزﻫﺎي ‪ 17‬اوت ) ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ روز ﻗﺪس ( و روز ‪ 19‬اوت ) اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﺪرﺳﯽ ( ﺷﺪه و در ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺧﺮاج وي را در ‪ 31‬اوت ﻣﺪرﺳﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪( 202 : 1385‬‬ ‫در آورﯾﻞ ‪ 1980‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺗﻠﻮﯾﺤﯽ اﻋﺪام آﯾﺖاﷲ ﺻﺪر ﺗﻮﺳﻂ رژﯾﻢ ﻋﺮاق از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﮑﺎم ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬دوﺑﺎره ﻣﻨﺎزﻋﺎت در اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در ﭘﯽ آن ﻧﯿﺮوﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺤﺮﯾﻦ را ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮدﻧﺪ ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي‬ ‫‪ ( 192 : 1385‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻋﺮاق ﺑﻪ اﯾﺮان و ﺑﺪﻧﺒﺎل آن ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬ ‫ﺷﻮراي ﻫﻤﮑﺎري ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي ﺻﺪور اﻧﻘﻼب در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﻬﺎر ﺷﺪ؛ وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل رﯾﺸﻪ ﻫﺎ و زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﻃﻐﯿﺎن در ﮐﺸﻮر ﺑﺤﺮﯾﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖﺑﺎر ﻧﯿﺮوﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﯿﻌﯿﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻌﻠﻮل ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺷﯿﻌﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻗﻠﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺳﻨﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺪﯾﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺳﺮﮐﻮب ﮐﻮدﺗﺎ ﺗﻮﺳﻂ »ﺟﺒﻬﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي آزادي ﺑﺤﺮﯾﻦ« در ﺳﺎل ‪ 1981‬ﺑﻮد‪ ) .‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪ ( 275 : 1382‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ‬ ‫ﺳﺮﮐﻮب ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎي ﺷﯿﻌﯿﺎن ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻫﻨﻮز اﯾﻦ ﻗﯿﺎﻣﻬﺎ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و ﻣﻬﻢ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﺮﮐﻮب ﺳﺎل ‪ 1994‬ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻬﺎر اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺑﺮ اﺳﺘﻤﺮار ﻗﯿﺎم ﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬ ‫ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده ) ﻣﺤﻤﺪي ‪ ( 193 : 1385‬و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺑﺤﺮﯾﻦ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺗﺮس از ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي اﺻﻼح ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ در ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎل اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻄﺎء آزاديﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺤﺮﯾﻦ و اﻣﮑﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺷﯿﻌﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻗﯿﺎﻣﻬﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ دادﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ . 4 . 5‬ﮐﻮﯾﺖ ‪ :‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻮﯾﺖ ﮐﻪ رژﯾﻢ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان در ﻗﺒﻞ اﻧﻘﻼب را ﯾﮏ ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺣﺎﻓﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد و ﯾﮏ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﯾﻞ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻣﻨﯿﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮي ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ارﺿﯽ و اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ ﮐﻮﯾﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﻮﯾﺘﯽ از ورود اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻮﯾﺖ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﻮﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﯿﺎر اﺣﺘﯿﺎط آﻣﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮده و ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎ و ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ‬ ‫دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎ اﯾﺮان ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪ ( 182 : 1385‬اﻗﻠﯿﺖ ﺷﯿﻌﯽ ﮐﻮﯾﺖ و اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﻘﯿﻢ ﮐﻮﯾﺖ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب‪ ،‬از‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه در اﯾﺮان و اﺳﺘﻔﺮار ﻧﻈﺎم ﻣﺬﻫﺒﯽ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮده و ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم » ﻋﺒﺎس ﻣﻬﺮي « ﮐﻪ از ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان اﻣﺎم‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﺘﮑﺎر ﻋﻤﻞ را در ﮐﻮﯾﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ اﺧﺮاج وي از ﮐﻮﯾﺖ ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﺮاد ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺷﯿﻌﯿﺎن‬ ‫ﮐﻮﯾﺘﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻬﻀﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ » ﺣﺰب اﷲ ﮐﻮﯾﺖ « ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺷﺪه ) ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ‪ ( 276 : 1382‬و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﻫﺎﯾﯽ زدﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﻤﺐ ﮔﺬاري ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺿﺪ دوﻟﺘﯽ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺳﻔﺎرت ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫اﯾﺮان ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ دﺧﺎﻟﺖ در اﯾﻦ ﺣﻤﻼت را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮد ‪ ) .‬اﻣﺮاﺋﯽ‪ ( 224 : 1383‬ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﻮﯾﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺣﻞ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت و‬ ‫‪١٨٨‬‬

‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺒﺪﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﺧﺮاج اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﻘﯿﻢ ﮐﻮﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻓﺘﺘﺎح ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫ﻣﻠﯽ و اﺳﺘﻔﺎده از وزراي ﺷﯿﻌﯽ اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﻨﺘﺮل اﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪( 189 : 1385‬‬ ‫‪ . 5 . 5‬ﺳﻮرﯾﻪ ‪ :‬ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﻮرﯾﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺠﺰاﯾﯽ داﺷﺘﻪ و ﻣﺤﺴﻮس ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮد اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ دو دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﺤﺪان اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺪﯾﺪه ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ ﭘﯿﺎم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎرف ﺷﯿﻮه اي ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد و ﺟﺬب اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﻔﯽ دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﺒﺪ و واﺑﺴﺘﻪ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و دﻧﯿﺎي ﻋﺮب ﺑﻮد‬ ‫‪ .‬ﻟﺬا در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ رﺳﻤﺎ ﭘﺎي ﺑﻨﺪي اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ‪ -‬ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﺑﻌﺚ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﺮف ﻣﯽ ﻧﻤﻮد ‪ ) .‬ﺣﺸﻤﺖ زاده ‪ ( 126 :1385‬اﯾﻦ اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ اﯾﺮان و ﺳﻮرﯾﻪ از‬ ‫ﻟﺒﻨﺎن و ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﺟﺒﻬﻪ واﺣﺪ در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﻢ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺮ دو در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس و اﯾﺠﺎد ﭘﺎﯾﮕﺎه در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي دو ﮐﺸﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪي دو ﮐﺸﻮر‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪ ‪ ) .‬ﻧﺎدﻣﯽ ‪ ( 79 – 76 : 1373‬اﯾﻦ ﻫﻤﮑﺎري ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼم ﮔﺮاي ﺳﻮرﯾﻪ از ﺟﻤﻠﻪ »اﺧﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ« ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮش داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﺳﻮرﯾﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ‬ ‫ﺑﻪ رژﯾﻢ ﺻﺪامﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﺣﻤﻼت ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺧﻮد را ﻋﻠﯿﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ ‪ ) .‬ﻣﺤﻤﺪي ‪( 216 – 215 : 1385‬‬ ‫‪ . 6 . 5‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ‪ :‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آرﻣﺎنﻫﺎي اﺻﻠﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ از‬ ‫ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا در ﺻﺪر اﻫﺪاف ﻧﻈﺎم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺳﺎس دﻓﺎع از ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺗﺎ ﻣﺤﻮ‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﯽ آن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ ) ﺷﯿﺮودي‪ ( 394 : 1385 ،‬و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﺮان ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﮑﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﺑﻮد؛ وﻟﯽ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﮐﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎرزه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ و ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺒﺎرزهاي ﮐﻪ ﺳﺮان ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ‬ ‫اﻣﻀﺎي ﭘﯿﻤﺎن ﮐﻤﭗ دﯾﻮﯾﺪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﮔﺬارده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺮان آﻧﺮا دوﺑﺎره ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻮﺟﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻰﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮردارى ﺗﻮاﻧﺎﯾﻰ‬ ‫ﻻزم در ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮد ‪ ) .‬ﺷﻘﺎﻗﯽ ﺳﺎل ‪ ( 23 : 17‬اﯾﺮان ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺮاي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﺴﯿﺎري‬ ‫اﻧﺠﺎم داد ﮐﻪ ﺑﺨﺸﻰ از آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﭘﺬﯾﺮش ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﻰ در روزﻫﺎى آﻏﺎزﯾﻦ ﭘﯿﺮوزى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ‬ ‫ﮐﻨﺴﻮﻟﮕﺮى اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬اﻋﻼم آﺧﺮﯾﻦ ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روز ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻗﺪس‪ ،‬اراﺋﻪ ﮐﻤﮏﻫﺎى‬ ‫ﻣﺎﻟﻰ و اﻧﺴﺎن دوﺳﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎ و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﻰﻫﺎى دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ و ﺳﯿﺎﺳﻰ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻃﺮحﻫﺎى ﺳﺎزش و ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺻﻨﺪوق‬ ‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ‪...‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬اﻋﻼم ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ‬ ‫دو ﮔﺮوه »ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ« و »ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ ﺣﻤﺎس « ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دﻓﺎع آﺷﮑﺎر ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ از‬ ‫اﯾﺮان و اﻟﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ از آن‪ ،‬اﻟﮕﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻤﺎس از روش ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻣﺮدم‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آرﻣﺎن اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﺠﺎت ﻣﻠﺖ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺘﮑﯽ ﺑﺮ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ ) ﺷﯿﺦ‬ ‫‪١٨٩‬‬

‫اﻻﺳﻼم ‪ ( 11 : 1374‬و ﺟﻨﮕﻬﺎي رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨﺶ ﭼﭗ‪ ،‬ﮐﻤﺮﻧﮓ ﺷﺪن اﺗﺤﺎد و اﺋﺘﻼف ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﺳﻮي ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺳﻼم‬ ‫ﮔﺮا و ﮐﺴﺐ ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ‪.‬‬ ‫‪ . 7 . 5‬ﻟﺒﻨﺎن ‪ :‬ﮐﺸﻮرﻟﺒﻨﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺤﻞ ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮش اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺳﻼم ﺑﻮده و اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق ﻫﻤﮕﺎن ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺮ ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﺷﯿﻌﯿﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮي در اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ اﻟﮕﻮﯾﯽ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﯿﻪ اﺷﻐﺎل و ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻟﺒﻨﺎن ﺷﺪه و ﺷﯿﻌﯿﺎن در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﮐﻨﺎرﮔﺬاردن ﺑﺮﺧﯽ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﻧﺎﺻﺮﯾﺴﻢ و اﺗﺨﺎذ اﻟﮕﻮي ﺷﯿﻌﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﺣﻘﻮق ﺧﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻟﺒﻨﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ) اﻣﺮاﺋﯽ‪: 1383‬‬ ‫‪ ( 236‬و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺷﯿﻌﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺒﺶ »ﺣﺰب اﻟﻠّﻪ« و »اﻣﻞ« و ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﮔﺮوهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﻨّﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ »ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻼﻣﯽ«‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان رﺷﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﻟﺒﻨﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺎﻧﺎل ﺣﻀﻮر اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﻞ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب اﺳﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎﻧﺎل ﺟﻬﺖ اﺛﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺪس‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﻋﺮاب و رژﯾﻢ‬ ‫ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﺻﺤﻨﻪ داﺧﻠﯽ ﻟﺒﻨﺎن و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ در دﻫﻬﻪ اي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻗﻄﻊ اﻧﻌﮑﺎس ﻋﻤﻠﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻟﺒﻨﺎن ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪه و اﻧﻘﻼب اﯾﺮان زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﻧﻬﻀﺖ ﺷﯿﻌﯽ و اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ رﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮب اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎ ﺧﺮوج اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن در ﺳﺎل ‪ 2000‬و ﭘﺬﯾﺮش ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ 1701‬از‬ ‫ﺳﻮي اﺳﺮاﺋﯿﻞ در ﺳﺎل ‪ ، 2006‬ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻠﻘّﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ »ﺣﺰب اﷲ« و »ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزوي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻈﺮﯾﻪ وﻻﯾﺖ ﻓﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺧﺮاج اﺳﺮاﺋﯿﻞ از ﺟﻨﻮب اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺮوي ﻧﻈﺎﻣﯽ و‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻮﺛﺮ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻈﺮات و‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻓﻖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮﻗﻪ اي ﻃﺎﺋﻔﻪ اي ﻟﺒﻨﺎن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬

‫‪١٩٠‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم در ﻃﯽ ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻇﻬﻮر ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﮑﺮي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اوﺿﺎع ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ ﻏﺮب ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻮع آﮔﺎﻫﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ اﺳﺘﻘﻼل از ﻏﺮب ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬در ﺻﺪد ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاي رﻫﺎﯾﯽ‬ ‫از اﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از رﺧﺪادﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻔﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺸﺘﻪ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات زﯾﺎدي را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻪ‬ ‫وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ آن را در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﻧﻤﻮد؛ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻪ ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از وﺿﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ در‬ ‫دوران دو ﻗﻄﺒﯽ و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻏﺮب از ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت دﻫﻪ ‪ 1980‬در اﯾﺮان در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﯽ‬ ‫ﺧﺘﻢ ﻣﯽﮔﺮدد ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺑﺮ اﯾﺪه اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ اﯾﻦ اﯾﺪه ﺑﺪﻟﯿﻞ اﻓﮑﺎر آرﻣﺎﻧﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ و ﻃﺮح‬ ‫ارزﺷﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻏﺮب و ﺷﺮق ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﺎﻟﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺖ ‪ .‬ﻋﻠﯽ‬ ‫رﻏﻢ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺘﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‬ ‫)ره(‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻮﯾﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻗﻌﯿﺘﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮل ﻏﺮب ﻗﺮار دﻫﺪ ‪.‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺑﻌﺎد ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺴﯿﺎري از دوﻟﺖ ﻫﺎي‬ ‫اﻗﺘﺪارﮔﺮاي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در راﺳﺘﺎي ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻫﺪاف ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻓﺮاوان ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن‬ ‫را در ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده و ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺰرگ‪،‬‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻠﻤﻮس و ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ و ﺷﺘﺎب ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﺗﻔﮑﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪن ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ در‬ ‫ﺳﺮﮐﻮب ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ ‪.‬‬

‫‪١٩١‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﺑﻮﻟﺤﺴﻦ ﺷﯿﺮازي ﺣﺒﯿﺐ اﷲ و ﮐﺎﻣﺮان ﻃﺎرﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﻌﺎرض در رواﺑﻂ اﯾﺮان و ﻋﺮاق‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻣﺮﮐﺰاﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪1384،‬‬ ‫‪ .2‬اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ﺟﺎن ال ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ آن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﻣﺪﯾﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﭼﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و‬ ‫اﯾﺮان‪1382 ،‬‬ ‫‪ .3‬اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره ‪ 862‬ﺳﺎل ‪ ،1361‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره‪ 3232‬ﺳﺎل ‪1371‬و ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎره‬ ‫‪1995‬‬ ‫‪ .4‬اﻣﺮاﺋﯽ ﺣﻤﺰه ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪1383 ،‬‬ ‫‪ .5‬ﺑﺨﺘﯿﺎري ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ‪ ،‬ﮔﺰارﺷﯽ از ﺷﯿﻌﯿﺎن و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪1363 ،‬‬ ‫‪ .6‬ﺑﺨﺸﺎﯾﺸﯽ اردﺳﺘﺎﻧﯽ اﺣﻤﺪ ‪ ،‬اﺻﻮل ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ آواي ﻧﻮر‪1379 ،‬‬ ‫‪ .7‬ﺑﻨﯿﮕﺴﻦ اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر و ﻣﺮي ﺑﺮاﮐﺲ آپ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻮروي‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل و اﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺎوه ﺑﯿﺎت‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ‪1370 ،‬‬ ‫‪ .8‬ﺟﺮﺟﯿﺲ ﻓﻮازي‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﻤﺎل ﺳﺮورﯾﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ‪1382 ،‬‬ ‫‪ .9‬ﺣﺴﯿﻨﯽ زاده ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﻢ؛ داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻔﯿﺪ‪1386 ،‬‬ ‫‪ .10‬ﺣﺸﻤﺖ زاده ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ‪ ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪ .11‬ﺣﻨﻔﯽ ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﻌﺼﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺎل دوم ‪,‬ﺷﻤﺎره اول ﺑﻬﺎر ‪1376‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﻰ ‪3‬‬ ‫‪ .12‬ﺧﺮﻣﺸﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ‪ »،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺑﺎزﺗﺎب آن در روﯾﮑﺮدي ﻧﻈﺮي «‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ‪ ،‬ﺳﺎل اول ‪ ،‬ﺷﻤﺎره اول ‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪1386‬‬ ‫‪ .13‬دﮐﻤﺠﯿﺎن ﻫﺮاﯾﺮ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﻤﯿﺪ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﯿﻬﺎن‪1377 ،‬‬ ‫‪ .14‬راﻫﺎﺟﻮ دوام‪ » ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﺎﻟﺰي و اﻧﺪوﻧﺰي«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1378‬‬ ‫‪ .15‬روره اﻟﯿﻮﯾﻪ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺧﺮم ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺎور ؛ ﻧﺸﺮ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﺳﺤﺮ‪1995 ،‬‬ ‫‪ .16‬اﻟﺴﯿﺪ رﺿﻮان‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﮐﺸﺎﮐﺶ ﻫﻮﯾﺖ و ﺗﺠﺪد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﯿﺪ ﻣﺮادي‪ ،‬ﺗﻬﺮان ؛ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و‬ ‫اﯾﺮان‪1383 ،‬‬ ‫‪١٩٢‬‬

‫‪ .17‬ﺷﻘﺎﻗﯽ ﻓﺘﺤﯽ‪ » ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ روﻧﺪ ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ «‪ ،‬ﻫﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،17‬ﺷﻤﺎره ‪. 23‬‬ ‫‪ .18‬ﺷﻬﺒﺎزي ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎل‬ ‫‪1369‬‬ ‫‪ .19‬ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼم ﺣﺴﯿﻦ‪ » ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ روﻧﺪ ﻣﺒﺎرزات اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﯿﻞ«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪،9‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ‪ ،91‬ﺧﺮداد ‪1374‬‬ ‫‪ .20‬ﺷﯿﺦ ﻋﻄﺎر ﻋﻠﯽ رﺿﺎ‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ در آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي و ﻗﻔﻘﺎز‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات وزارت اﻣﻮر‬ ‫ﺧﺎرﺟﻪ‪1371 ،‬‬ ‫‪ .21‬ﺷﯿﺮودي ﻣﺮﺗﻀﯽ ‪ ،‬ﻧﮕﺮﺷﯽ ﺑﺮ زاﯾﺶ و ﭘﻮﯾﺶ اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ‪ :‬ﺟﺴﺘﺎري در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﻢ؛ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﮐﺘﺎب‪1385 ،‬‬ ‫‪ .22‬ﻃﺎووﺳﯽ ﺣﺴﻦ‪ » ،‬ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﻟﺠﺰاﯾﺮ«‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺸﻬﺮي‪1360 / 8 / 19 ،‬‬ ‫‪ .23‬ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ وﻟﯿﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮاوﻃﻨﯽ آن در ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﯿﺪ ﻣﺮادي‪ ،‬ﺟﻤﻌﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ‬ ‫ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ‪ :‬ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ؛ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﮐﺘﺎب‪1385 ،‬‬ ‫‪ .24‬ﻋﺰﺗﯽ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ‪ ،‬اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﯽ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ؛ اﻧﺘﺸﺎرات ﻫﺪي ‪ ،‬ﺑﯽ ﺗﺎ‬ ‫‪ .25‬ﮐﺪﯾﻮر ﺟﻤﯿﻠﻪ‪ ،‬روﯾﺎروﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﻧﺸﺮ اﻃﻼﻋﺎت‪1379 ،‬‬ ‫‪ .26‬ﮔﻠﯽ زواره ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻗﻢ؛ ﻣﺮﮐﺰ اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪ .27‬ﻣﺤﻤﺪي ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﻼﻣﯽ ‪1385 ،‬‬ ‫‪ .28‬ﻣﺤﻤﻮد ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﻇﻬﻮر دوﻟﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي )ﻋﺞ(‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻤﺖ اﷲ ﺧﺎﻟﻘﯽ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري ‪87/3/30‬‬ ‫‪ .29‬ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ﻣﺼﻄﻔﯽ‪ » ،‬ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ «‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪، 61‬‬ ‫ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪1382‬‬ ‫‪ .30‬ﻧﺎدﻣﯽ رﺿﺎ‪ » ،‬رواﺑﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان و ﺳﻮرﯾﻪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎ اﻣﺮوز «‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛ داﻧﺸﮑﺪه رواﺑﻂ ﯾﺒﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪1373 ،‬‬ ‫‪ .31‬ﻧﺼﻮﺣﯿﺎن ﻣﻬﺪي‪ » ،‬ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ «‪ ،‬ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫‪http://www.irdc.ir/article‬‬ ‫‪ .32‬ﻧﻌﯿﻤﯿﺎن ذﺑﯿﺢ اﷲ ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺎزﺗﺎب آن ﺑﺮ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎﯾﺖ ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪.‬‬ ‫‪ .33‬ﻫﻮﺑﺮ اﺣﻤﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺧﺮداد ‪1370‬‬ ‫‪١٩٣‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‬ ‫آﺳﯿﺐ ﻫﺎ و راﻫﮑﺎرﻫﺎ‬

‫‪١٩٤‬‬

‫‪ . 11‬آﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﻬﺪي ﺣﯿﺪري ﮐﺒﯿﺮ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬آﺳﯿﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ راه ﻫﺎي ﻧﻔﻮذ اﺟﺎﻧﺐ و ﺗﺴﻠﻂ دﺷﻤﻨﺎن اﻣﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺗﺒﯿﯿﻦ‬ ‫و ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻮام و ﻗﺪرت و ﻋﺰت اﻧﻘﻼب را ﺑﯿﻤﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻢ اﻣﻮري ﮐﻪ ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﮐﻨﺪ از دﯾﺪﮔﺎه رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ‬ ‫اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﯿﺪ دﺷﻤﻨﺎن و ﻧﯿﺰ ﺣﻤﻼت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﯿﺎن اﺳﻼم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺿﺮوري ﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﯾﻞ‬ ‫را ﺑﺎ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﺬراﻧﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪-1‬ﻋﺪم ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﻮري ﺗﺮﯾﻦ اﺻﻮل در ﺣﯿﺎت ﺑﺸﺮ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﻫﺎ و ارزش ﻫﺎ و ﻣﺎﯾﻪ ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‬ ‫و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد ﻧﻤﯽ رﺳﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و از اﯾﻦ رو در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻘﻖ ﺣﯿﺎت ﻃﯿﺒﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ازﺟﻤﻠﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﯿﺎء را زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮﻣﯽ ﺷﻤﺎرد‪ .‬در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﺟﺎﯾﮕﺎه واﻻ و ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ از اﯾﻦ رو در ﻃﺮح راﺑﻄﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از اﻧﻘﻼب ﻫﺪف ﻋﻤﺪه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺸﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﻪ در آن رﻓﺎه ﻣﺎدي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻮأم ﺑﺎ روﺣﯿﻪ و آرﻣﺎن ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ارزش ﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ اﺳﻼم ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﭼﻬﺎر‬ ‫رﮐﻦ اﺻﻠﯽ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﯾﺎ ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺑﻘﺎي اﻧﻘﻼب و ﻋﺒﻮر آن از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪1 «.‬‬ ‫و درﺑﺎره اﻫﻤﯿﺖ اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ :‬در ﻣﺤﯿﻂ ﺳﯿﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ ﯾﮑﯽ از ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺪون ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﯿﺎت ﺗﺪاوم و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺛﻤﺮه ﺧﻮد را در ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺠﻠﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺻﻞ را اﯾﺸﺎن اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫»ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ژرف ﻣﯿﺎن ﻃﺒﻘﺎت و ﺑﺮﺧﻮرداري ﻫﺎي ﻧﺎﺑﻪ ﺣﻖ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻫﺎ از ﻣﯿﺎن ﺑﺮود و‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﮕﺎن ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮﯾﻦ و وﻓﺎدارﺗﺮﯾﻦ ﻣﺪاﻓﻌﺎن اﻧﻘﻼﺑﻨﺪ اﺣﺴﺎس و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﺬف‬ ‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﺟﺪي و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻻزم و ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ ﻗﻀﺎﯾﯽ در ﮐﺸﻮر ﺗﺠﺎوز و ﺗﻌﺪي ﺑﻪ ﺣﻘﻮق‬ ‫ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و دﺳﺖ اﻧﺪازي ﺑﻪ ﺣﯿﻄﻪ ﻣﺸﺮوع زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﺟﻤﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﮐﺲ اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻇﻠﻢ و ﺗﻌﺪي ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻠﺠﺎء ﻣﻄﻤﺌﻦ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮد و ﻫﻤﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺎر و ﺗﻼش ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪2‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬روزﻧﺎﻣﻪ ﮐﯿﻬﺎن‪1386/11/23 ،‬‬

‫‪١٩٥‬‬

‫و در ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ دﯾﮕﺮ از اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪» :‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺮ وﻧﮕﺎه دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺪرت و‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺣﺎد ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﻣﺘﯿﺎزات و ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ و آﺣﺎد ﻣﺮدم از اﻣﺘﯿﺎزات و‬ ‫ﺧﯿﺮات اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪو ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺑﺪون دﻟﯿﻞ اﻣﺘﯿﺎز وﯾﮋه اي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪3«.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺻﺪا درﻣﯽ‬ ‫آورﻧﺪ و ﻫﺸﺪار ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺑﻌﺎد آن ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺑﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد اﯾﺸﺎن ﻣﯽ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ‪» :‬درﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺎس ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻗﺴﻂ و ﻋﺪل از ﻫﻤﻪ آرﻣﺎن ﻫﺎ و‬ ‫اﻫﺪاف ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ واﻻﺗﺮ و ﺑﺎرزﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس روﻧﻖ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺧﻮب و ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ‬ ‫آن ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اداﻣﻪ ﻗﺴﻂ و ﻋﺪل در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺰﺋﯽ از ﻫﺪف‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ و ﺟﺰء دﯾﮕﺮ ﻋﺒﺎرت از ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدي آن وﻗﺘﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﯾﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻫﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﺪف ﻋﺪاﻟﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻨﺪ واﻻ اﮔﺮ ﻣﺎ را از ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دور ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮض ﺑﺮاﯾﻦ ﮐﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﻮد‬ ‫ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ«‪4‬‬ ‫ﺑﺎﺑﺮاﯾﻦ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان آﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ رو ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺗﻮان در ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻗﺘﺼﺎدي اﻣﻨﯿﺘﯽ و ﻗﻀﺎﯾﯽ و درﺳﺎﺧﺘﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ روح ﻋﺪاﻟﺖ دﻣﯿﺪه ﺷﻮد وﮔﺮﻧﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ زﯾﺮﺳﺆال ﻣﯿﺮود ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﻔﺎرش و ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ ﮐﻪ ‪» :‬ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺟﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻗﻀﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاري‪،‬‬ ‫روﺣﺎﻧﯿﻮن‪ ،‬ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎران و روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺟﻬﺖ ﮔﯿﺮي ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﮐﺸﻮر ﺿﻌﯿﻒ ﺷﻮد‬ ‫ﻫﺮ ﮐﺎري در ﮐﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد ﺑﻪ زﯾﺎن ﻃﺒﻘﺎت ﺿﻌﯿﻒ و ﺑﻪ ﺳﻮد ﻋﺪه اي ﻣﻌﺪود زرﻧﮓ ﻫﺎ و ﻗﺎﻧﻮﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻦ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﺑﯽ ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ«‪5.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﻋﻤﺪه ﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎز اﻣﺮوز ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮان ﻋﺰﯾﺰ‬ ‫ﻧﯿﺎز ﻋﻤﺪه اﻣﺮوز ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ ﻣﺮدم از ﺗﺒﻌﯿﺾ رﻧﺞ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﺑﺤﻤﺪاﷲ ﻣﺴﺌﻮﻻن ارﺷﺪ ﮐﺸﻮر ﻣﺆﻣﻦ و‬ ‫ﭘﺎﮐﯿﺰه اﻧﺪ اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ اﮔﺮ ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻋﺪاﻟﺖ در دﻟﻬﺎ زﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎر و ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺑﺮاي ﺑﺎزﮐﺮدن ﮔﺮه ﻫﺎ ﯾﮑﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﺑﯿﮑﺎري و ﺗﻨﺒﻠﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺮدم‬ ‫ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ وﺟﻮد دارد ﺣﻞ ﺷﻮد و رﺷﺪ ﻋﻠﻢ در دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻣﻠﺖ ﻋﺰﯾﺰ اﯾﺮان ﺑﺎاﯾﻤﺎن ﻧﺎب و‬ ‫ﭘﺎﮐﯽ ﮐﻪ دارد و ﺑﺎ اﻋﺘﻤﺎدي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ وﺟﻮد او ﺑﺤﻤﺪاﷲ وﺟﻮد دارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﺳﺮاﻓﺮازي و ﺑﺎ ﻗﺪرت و ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ و ﻣﺘﺠﺎوزان ﺳﻠﻄﻪ ﻃﻠﺐ و ﺳﯿﻄﺮه ﻃﻠﺐ ﺟﻬﺎﻧﯽ را از ﻧﺰدﯾﮏ‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎ و ﺣﺮﯾﻢ اﯾﻦ ﻣﻠﺖ ﺑﺮﺣﺬر دارد«‪.‬‬

‫‪١٩٦‬‬

‫»دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﺳﺘﻘﺮار ﻋﺪاﻟﺖ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻫﺪف ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ ﭘﺮﭼﻢ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﮐﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﻋﺪاﻟﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪ‬ ‫ﺑﯿﺎﯾﺪ اﯾﺠﺎد ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ و‬ ‫ﺑﻬﺮه ﻫﺎي اﯾﻦ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﯽ را ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺗﻘﺴﯿﻢ و ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﻨﺪ اﯾﺠﺎد ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺪون ﺗﻼش ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺸﻮر‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻘﺼﻮد ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ راﻫﮑﺎرﻫﺎﯾﯽ در ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ﺛﺮوت ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر و آﻧﮕﺎه ﺑﻬﺮه‬ ‫ﻣﻨﺪي ﻋﻤﻮم از آن ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ« ‪6‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي اﺳﺘﻘﺮار ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ راه اﺻﻮﻟﯽ ﻋﻼج ﻓﻘﺮ اﺳﺖ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪» :‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻼج‬ ‫ﻓﻘﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ اﺻﻮﻟﯽ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي از راه اﺳﺘﻘﺮار ﻋﺪاﻟﺖ و ﻧﻈﺎم ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ دﺳﺖ اﻧﺪازي‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮاﻧﻨﺪ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺛﺮوﺗﯽ را ﮐﻪ ﺣﻖ ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد ﻣﺼﺎدره ﮐﻨﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ دوﻟﺘﯽ و ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﺮدم ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد وﻇﯿﻔﻪ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺮدوش دارﻧﺪ ‪ .‬اﺟﺮاي ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت و ﻣﯿﺎن ﻣﺪت و ﺑﺘﺪرﯾﺞ‬ ‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺪ و ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻣﺤﺮوﻣﺎن و ﻓﻘﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن در‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮد اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪ ﺧﻮد ﻣﺮدم و ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﯾﻦ راه ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ اﺳﺖ‪7 «.‬‬ ‫‪ -2‬ﻋﺪم ﺣﻔﻆ وﺣﺪت و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ‬ ‫اﮔﺮ وﺣﺪت در ﻣﯿﺎن ﻫﻤﻪ اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻻزم و ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ وﺣﺪت در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺿﺮورت دوﭼﻨﺪان دارد ﮐﻪ ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺄﮐﯿﺪ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از ﮐﻼم اﯾﺸﺎن اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪» :‬ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر در ﻗﻮاي‬ ‫ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ و ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻻن ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ در وﺣﺪت و ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف اﺳﺖ ﺳﻠﯿﻘﻪ ﻫﺎ و‬ ‫ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺻﺤﻨﻪ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻧﺰاع و ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﮐﺸﻤﮑﺶ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد و دﺷﻤﻦ ﮐﻤﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ را اﻣﯿﺪوار‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺤﻖ ﻣﺮدم در اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ آن دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪8«.‬‬ ‫اﯾﺸﺎن در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪» :‬ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻻزم ﻣﯽ داﻧﻢ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﻨﻢ در درﺟﻪ اول اﻧﺴﺠﺎم‬ ‫و اﺗﺤﺎد ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺣﺮﻓﺸﺎن ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ«‪» 9‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﯿﻮب و آﻓﺘﻬﺎ ﻋﺪم اﺗﺤﺎد ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮاﺿﻊ واﺣﺪي اﺗﺨﺎذ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺨﺼﻮص در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﺪه ﮐﺸﻮر وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﻧﺪك اﺧﺘﻼف در ﻣﺴﺌﻮﻻن‬ ‫ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﺷﻮد ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ رادﯾﻮﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﯾﻨﻬﺎ را ﺑﺰرگ و ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺣﺘﯽ آن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫اﺧﺘﻼف را ﺟﻌﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺗﺤﺎد ﮐﻠﻤﻪ ﻧﯿﺴﺖ آﻧﻬﺎ از ﺟﻤﻊ ﻣﻨﺴﺠﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ و‬ ‫ﻫﻤﺪل ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻨﺪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺎ راه ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت را ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ رﻫﺒﺮي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫‪١٩٧‬‬

‫ﻣﺤﻮر در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺮﮐﺰي ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻗﺮار داده اﺳﺖ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن و ﻓﺮﺻﺖ ﺧﯿﻠﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ وﺣﺪت ﮐﻠﻤﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪10«.‬‬ ‫در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺠﻠﺲ و ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻗﻮه ﻗﻀﺎﯾﯿﻪ را ﺑﻪ ﭘﯿﻤﻮدن راﻫﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺗﻤﮑﯿﻦ‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن دﻋﻮت ﻣﯽ ﮐﻨﻢ و از ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﯿﻬﻮده در اﻣﺮي ﮐﻪ ﻣﺠﺮاي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ آن ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﯽ دارم اﺧﺘﻼف‬ ‫و ﺟﻨﺠﺎل در ﻣﺤﻀﺮ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﻠﺖ ﻋﺰﯾﺰ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻮد ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﻫﺎ و دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ دوﺧﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﺎري ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠﯽ و در ﻧﺰد ﺧﺪا و ﻣﺮدم ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ«‪11‬‬ ‫ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﻃﺮح اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ در اﻧﻈﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺣﻞ آن از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ‪» .‬آن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن در ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺻﻠﯽ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﺎري و اداري ﻓﻬﻢ ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف‬ ‫دارﻧﺪ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺟﻠﻮي ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد و ﺑﻪ ﮐﻮي و ﺑﺎزار ﮐﺸﯿﺪه ﻧﺸﻮد اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﺧﺘﻼف‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮا؟ ﭼﻮن ﻣﺮدم را ﻣﺄﯾﻮس و ﻧﮕﺮان و دﺷﻤﻦ را ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪12«.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﻫﻮﺷﯿﺎري و ﺣﻔﻆ وﺣﺪت ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﻣﻠﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي دﺷﻤﻦ اﺳﺖ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﻧﻔﺲ آﻣﺎدﮔﯽ و ﻫﻮﺷﯿﺎري و ﺣﺴﺎس ﺑﻮدن ﯾﮏ ﻣﻠﺖ در ﻗﺒﺎل ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ او را از ﺑﺴﯿﺎري از آﺳﯿﺒﻬﺎ ﻣﺤﻔﻮظ‬ ‫ﻧﮕﻬﺪارد ﻣﻠﺘﻬﺎ ﭼﻮب ﻏﻔﻠﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﭼﻮب اﺧﺘﻼﻓﻬﺎي ﺧﻮد را ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ اﻣﺮوز اﻣﺖ اﺳﻼم اﮔﺮ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﺪﯾﺪات ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺻﻠﯿﺒﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ ﻧﺎﺷﯽ از ﻏﻔﻠﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫ﺑﺨﺸﻬﺎي اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺎﺷﯽ از ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻧﺒﻮدن اﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﻋﻈﯿﻢ و اﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮ ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺮﭼﻤﺪاران اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎدﯾﺎن اﺳﺘﻘﻼل و ﻋﺰت و ﺷﺮف ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ آﺳﯿﺒﻬﺎ را‬ ‫ﺑﻪ درون ﺧﻮد راه ﻧﺪﻫﯿﻢ‪13«.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﻧﯿﺎز اﺳﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﻼش ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻣﺘﺤﺪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻧﻈﺎم اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﻇﻬﺎر‬ ‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪» :‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﮐﺸﻮر و ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ آن اﺣﺘﯿﺎج دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر در ﯾﮏ ﺟﺒﻬﻪ واﺣﺪ ﺗﻼش‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ را ﺑﺮاي ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدن ﻣﺸﮑﻼت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻌﯿﺸﺘﯽ ﻣﺮدم ﺷﺮوع ﮐﻨﻨﺪ‪ . 14«.‬از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻧﻈﺎم را از اﺧﺘﻼف و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﯽ دارﻧﺪ و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﺆﮐﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬ ‫اﯾﻦ ﺳﻄﻮح ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﻧﻈﺎم دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺎ اﯾﺎدي ﺧﻮد ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﺧﺘﻼف اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ دﺷﻤﻦ اﯾﻦ را ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ و اﺻﺮار دارد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺪﯾﺮان ﮐﺸﻮر را در ﺟﺒﻬﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ آرزوي دﺷﻤﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻮاي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ ﺑﯿﻔﺘﻨﺪ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻗﻮه‬ ‫ﻗﻀﺎﯾﯿﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن دوﻟﺖ و دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻗﻮه ﻗﻀﺎﯾﯿﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺸﯿﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ اﻣﺮوز ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺎز‬ ‫دارد‪15«.‬‬ ‫‪ -3‬ﺿﻌﻒ و ﺗﺴﻠﯿﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻣﺮﯾﮑﺎ‬ ‫‪١٩٨‬‬

‫»در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻮرد رژﯾﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ دﻧﯿﺎ ﺑﺮﺧﻮردي ﻃﻠﺒﮑﺎراﻧﻪ و ﻓﺰون ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺿﻌﻒ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﺎي اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ اﺳﺖ‪ .16«.‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اردوﮔﺎه‬ ‫ﺷﺮق و ﻏﺮب اﯾﺴﺘﺎده اﻣﺎ در ﻫﻤﺎن روزﻫﺎ ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﮐﻨﺎر ﺑﯿﺎﯾﯿﻢ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺑﯿﺎن‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ آدﻣﻬﺎي ﺑﺪي ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺎده اﻧﺪﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻨﺎر ﺑﯿﺎﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﺿﺮر آﻧﻬﺎ را دﻓﻊ ﮐﻨﯿﻢ اﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ ﺳﻮال را‬ ‫ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻨﺎر آﻣﺪن ﮐﻮﺗﺎه آﻣﺪن و ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﯽ ﮐﺮدن ﺳﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺮ ﺗﺎ ﮐﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ارزﺷﻬﺎي ﺧﻮد ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﺗﺎ‬ ‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮐﺎري ﻧﺪارﯾﻢ؟ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ ﺣﺘﯽ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪ ﻫﻢ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﯿﺴﺖ در‬ ‫ﺟﻨﺠﺎل اﺧﯿﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻪ اي اﯾﺮان دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺷﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ آﻣﺪن اول ﮔﻔﺘﻨﺪ اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮوﺗﮑﻞ اﻟﺤﺎﻗﯽ‬ ‫را ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻼن اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﺪﻫﺪ ﺑﻌﺪ ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ اﺻﻼ اﯾﺮان ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﻨﺎوري ﻫﺴﺘﻪ اي داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ«‪17 .‬‬ ‫اﯾﺸﺎن در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪»:‬ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﻋﺰﺗﻤﻨﺪي ﮐﻤﺘﺮ از ﺗﺴﻠﯿﻢ و زﺑﻮﻧﯽ اﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن ﻓﺸﺎر ﻣﯽ آورﻧﺪ ﺳﺨﺘﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﻼل و ﺣﻔﻆ ﻫﻮﯾﺖ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ و ﺷﺮﻣﻨﺪه ﻧﺸﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺤﻤﻞ اﯾﻦ ﺳﺨﺘﯿﻬﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺷﺎﯾﺪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ و ﺳﺎزش ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد ﺑﻌﺪا از ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪﯾﺪ ﭘﺎداش‬ ‫ﺗﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﺎن در اﻣﻦ و اﻣﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﺪ اﻣﺮوز ﻋﺮاق ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز آن اﺳﺖ ﮐﻮﺗﺎه آﻣﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﭼﯿﺰي ﺟﺰ‬ ‫ﺗﺴﻠﯿﻢ و زﺑﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺪه اي در ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻧﺪﯾﺸﺎﻧﻪ در ﺑﺎﻃﻦ از روي رﻋﺐ و ﺿﻌﻒ ﭘﺎﯾﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﺑﺎور ﯾﻘﯿﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﯿﺎﯾﯿﻢ ﮐﻼﻣﯽ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ و ﻗﺪﻣﯽ ﺑﺮدارﯾﻢ در آن روز ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺮﻓﻬﺎ ﺑﻮد ﺑﻌﻀﯿﻬﺎ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻨﺎح ﺷﻮروي و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﻬﺎ ﻣﻘﺪاري ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺸﻮﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺟﻨﺎح دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﮑﺲ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺮو و اﻗﺘﺪار ﯾﮏ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از درون ﺧﻮد ﺑﺠﻮﺷﺪ و ﺻﺪق ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﯿﺮواﻧﺶ‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ راه ﺣﻠﻬﺎ را از ﻓﮑﺮ ﺧﻮد ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﺪ و ﺑﯿﺎﺑﺪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﮐﺎر ﺑﺎ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻓﮑﺮ و راه ﺧﻮد را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﻧﻬﻀﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺎ آن رﻫﺒﺮي ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ و ﺑﺎ ﺻﻼﺑﺖ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ اﻓﮑﺎر ﻣﺤﮑﻢ اﯾﺴﺘﺎد ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﯿﺎل ﻧﮑﻨﯿﺪ اﯾﻦ ﻫﯿﺎﻫﻮ و‬ ‫ﺟﻨﺠﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﻫﺴﺖ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺒﻮد از اول اﻧﻘﻼب اﯾﻦ ﻫﯿﺎﻫﻮﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ در ﻫﻤﯿﻦ دوران ﮔﺬﺷﺘﻪ در‬ ‫زﻣﺎن اﻣﺎم و ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﺨﺼﻮص اﻓﺮادي از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﺳﺖ و آرام ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ دارﯾﻢ ﯾﮏ راز را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻃﻼع ﻣﯽ دادﻧﺪ ﮐﻪ اﻻن ﻣﻮﺷﮑﻬﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ و اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ ﻫﺪﻓﻬﺎي داﺧﻞ اﯾﺮان را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﯾﮏ اﺷﺎره ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﺮان را ﻣﻨﻬﺪم ﮐﻨﻨﺪ ﻫﺪﻓﺸﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ و ارﻋﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ ارﻋﺎﺑﻬﺎ ﺑﺮاي ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪18 «.‬‬

‫‪١٩٩‬‬

‫رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ آرﻣﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻀﻮر در ﺻﺤﻨﻪ و ﺗﻼش ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ و دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن را راه ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻣﯽ داﻧﺪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬راه ﻋﻼج ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﯾﮏ راه ﻋﻼج دارد و ﻫﻤﺎن راه ﻋﻼﺟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻣﺮوز دﻧﺒﺎل ﮐﺮده و آن اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ و ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ آرﻣﺎﻧﻬﺎ و اﺻﻮل ﺧﻮد و ﺣﻀﻮر در ﺻﺤﻨﻪ اﺳﺖ ﻣﻦ آن روز ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻋﺰﯾﺰﻣﺎن‬ ‫ﻋﺮض ﮐﺮدم اﻻن ﻫﻢ ﻋﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﻣﻠﺖ ﺑﺰرگ اﯾﺮان ﺑﺪاﻧﯿﺪ اﮔﺮ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ و ﺣﻀﻮر ﺷﻤﺎ در ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺒﻮد ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ و ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﯾﮏ ﺳﺎل ﻫﻢ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﻨﻨﺪ اراده ﺗﺎن را ﻣﺤﮑﻢ ﻧﮕﻬﺪارﯾﺪ و ﺣﻀﻮر ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ و ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﻋﻤﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد «‪19 .‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﻣﻠﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ اﯾﺮان ﻣﺮﻋﻮب ﺗﻬﺪﯾﺪات آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬اﻟﺒﺘﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻬﺎء ﺳﻨﮕﯿﻦ دارد و ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﯾﺮان ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﮏ رژﯾﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﮏ دوﻟﺖ‬ ‫ﮐﻮدﺗﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻫﻢ از ﺟﻨﮓ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدن ﻧﺎم ﺟﻨﮓ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻠﺖ و در درﺟﻪ اول ﻣﺴﺌﻮﻻن را ﻣﺮﻋﻮب ﮐﻨﻨﺪ و وادار ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﺧﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ اﯾﻦ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر و ﻗﻮاي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺪك اﻧﮕﯿﺰه اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ و ﻣﺼﺎﻟﺢ او را ﺗﺴﻠﯿﻢ دﺷﻤﻦ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ در‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ و ﻣﻠﺖ و ﻣﺼﺎﻟﺢ اﯾﺮان ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ ﻣﻠﺖ او را ﺑﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﯽ رﺣﻤﯽ ﮐﻨﺎر ﺧﻮاﻫﺪ زد ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﯾﮏ اﻓﺘﺨﺎر اﺳﺖ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر روي دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق و ﺣﻔﻆ ﺣﯿﺜﯿﺖ و آﺑﺮوي اﯾﻦ ﻣﻠﺖ از اﺳﺘﻘﻼل اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‬ ‫ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن و ﻫﻤﺴﺨﻦ اﻧﺪ اﯾﻦ را ﻫﻤﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪20«.‬‬ ‫‪ -4‬ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪي ﻧﻈﺎم‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺪاري ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب در ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﮐﺎرآﻣﺪي و ﺗﻮان‬ ‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﻗﻮي در ﺳﻄﺢ داﺧﻠﯽ و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا دﺷﻤﻨﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﺷﮑﺴﺖ اﻧﻘﻼب درﺻﺪد اﻟﻘﺎي ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪي‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺑﺮآﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ‪» :‬آﻧﻬﺎ )دﺷﻤﻨﺎن اﻧﻘﻼب( ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دو ﮐﺎر اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺪﯾﺮان ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺨﺶ ﻫﺎ و آﺣﺎد ﻣﺮدم ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﻠﺖ اﯾﺮان و ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﯾﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻣﯿﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﮑﯽ ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪي ﻧﻈﺎم را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻟﻘﺎ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‬ ‫اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﺮآورده ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ اﻟﻘﺎي آن ﺑﻪ ﻣﺮدم ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ دوم‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي و اﺧﺘﻼف اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ اﻣﯿﺪ ﺑﺮاي ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺖ ﻫﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﮑﺒﺎر و دﺷﻤﻨﺎن ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪21«.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي دﺷﻤﻦ در ﺗﻼش ﺑﺮاي اﻟﻘﺎي ﯾﺎس و ﻧﺎاﻣﯿﺪي ﺑﻪ ﻣﻠﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻌﻀﯽ ﻫﺎ ﺧﻮدﺷﺎن را ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ ﻧﯿﺮوي ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﺪﯾﺪه ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ آن اﺳﺘﻌﺪاد و ﺣﺮﮐﺖ و اﻧﺮژي‬ ‫‪٢٠٠‬‬

‫ﻋﻈﯿﻤﯽ را ﮐﻪ در درون اﯾﻦ ﻣﻠﺖ و دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮا وﺟﻮد دارد دﺳﺖ ﮐﻢ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ اﯾﻦ ﻫﻢ ﺟﺰﯾﯽ از‬ ‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت دﺷﻤﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت دﺷﻤﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﯿﭽﺎره ﺷﺪﯾﺪ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﯿﺪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﺮوز‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﻫﺎ دارﻧﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺗﮑﺮار و ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻦ ﺣﺎﻻ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي در ذﻫﻦ دارم ﮐﻪ ﯾﺎدم ﻫﺴﺖ اﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﻫﻢ وﻗﺖ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﮕﺬراﻧﻢ و ﻫﺪف ﻫﻢ ﭼﯿﺰي ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را وادار ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ از ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﯽ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ‪22«.‬‬ ‫ﺳﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم از ﮐﺎراﯾﯽ ﻧﻈﺎم از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ آﺳﯿﺐ ﺟﺪي ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﺰﻧﺪ ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي‬ ‫در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ ﺑﺎره اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪» :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت دﻧﺒﺎﻟﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم از ﮐﺎراﯾﯽ ﻧﻈﺎم‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮف ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺷﻨﻮﯾﺪ ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ درﺑﺎره ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺤﺚ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺤﺮان‬ ‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻈﺎم را ﻣﻄﺮح ﺳﺎزﻧﺪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آراي ﻣﺮدم ﺳﺮ ﮐﺎر و ﺑﺎ ﻣﺠﺎﻫﺪت ﻣﺮدم و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و‬ ‫ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺮدم ﺳﺮ ﮐﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺸﮑﻼت دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﮐﺮده اﺳﺖ از اﯾﻦ ﻫﻤﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﻫﺎ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻫﺎ ﺳﺮاﻓﺮاز‬ ‫ﺑﯿﺮون آﻣﺪه و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻫﻢ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻫﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ آن وﻗﺖ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺎم را زﯾﺮﺳﺆال ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺑﺤﺮان ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ اﯾﻨﻬﺎ‬ ‫ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺮف ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ در ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻫﺎ ﭘﺨﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻫﻤﻪ در ﺟﻬﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮﺳﺎزي ﻣﻨﻔﯽ‬ ‫ﺳﺎزي ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ در ذﻫﻦ ﻣﺮدم و ﺑﺮاي ﺳﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﻣﻘﺼﻮد ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺴﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم و‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺗﺎ ﺧﯿﺎل دﺷﻤﻦ آﺳﻮده ﺷﻮد‪23«.‬‬ ‫‪ -5‬ﻧﺰاع و ﺟﻨﺎح ﺑﻨﺪﯾﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي در ﻟﺰوم ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﺧﺘﻼف ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻠﺦ و ﻧﺎﮔﻮار ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد ﻟﺬا‬ ‫اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ در ﮐﺎرﺗﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﺮ ﮐﺮدن و‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺗﺮ ﮐﺮدن راﺑﻄﻪ ﻗﻠﺒﯽ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ ﺑﺎ ذات ﻣﻘﺪس رﺑﻮﺑﯽ از ورود در ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﺟﻨﺎﺣﯽ و ﺣﺰﺑﯽ ﮐﻪ ﻋﺪه اي ﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ اﯾﻨﻬﺎ را روز ﺑﻪ روز ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ و راز ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ دﺳﺘﻬﺎﯾﯽ در ﮐﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻫﯿﭻ و ﭘﻮچ ﻋﺪه اي را ﺑﻪ ﺟﺎن ﻫﻢ ﺑﯿﺎﻧﺪازﻧﺪ و ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﯿﺮﯾﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺣﺰﺑﯽ و ﺟﻨﺎﺣﯽ و ﮔﺮوﻫﯽ و ﮔﺎﻫﯽ ﮔﺮوﻫﮑﯽ اﻓﺮاد‬ ‫را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﻟﻪ دار ﮐﻨﻨﺪ درﺳﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ »اﻧﻤﺎ اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن اﺧﻮه ﻓﺎﺻﻠﺤﻮا ﺑﯿﻦ اﺧﻮﯾﮑﻢ« ﻗﺮآن ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ ﺑﻪ راه اﻧﺒﯿﺎء ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادرﻧﺪ دو ﺑﺮادر ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ دﻋﻮا ﮐﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻣﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺎﺻﻠﺤﻮا‬ ‫ﺑﯿﻦ اﺧﻮﯾﮑﻢ ﺑﯿﻦ دو ﺑﺮادر را ﺑﺎﯾﺪ اﺻﻼح ﮐﺮد درﺳﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﻋﺪه ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﻨﺎح ﺑﻨﺪي و اﻇﻬﺎرات ﺣﺰﺑﯽ و اﯾﺠﺎد‬ ‫وﻻﯾﺖ ﺣﺰﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﻮر اﺧﺘﻼف اﻓﮑﻨﯽ و آﺗﺶ اﻓﺮوزي ﺑﺪﻣﻨﺪ‪(24).‬‬ ‫ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪»:‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻣﯽ رﺳﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﯿﻢ ﯾﮑﯽ اش از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺸﻨﺞ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﮕﺬارﯾﻢ‬ ‫‪٢٠١‬‬

‫ﻓﻀﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺸﻨﺞ ﺷﻮد اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ ﻃﺮف ﻗﻀﯿﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﻫﻢ ﻫﻤﻪ ﺧﻄﺎب را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮑﻨﻢ‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻦ ﻫﻤﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﮐﺸﻮرﻧﺪ اﻣﺎ در ﻣﺠﻤﻮع وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر ﻧﮕﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺠﺎدﻻت ﺑﯽ‬ ‫ﻣﻮردي وﺟﻮد دارد اﯾﻦ ﻣﺠﺎدﻻت ﻓﻀﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر را زﻫﺮآﮔﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺗﻨﻔﺲ در آن را از ﻟﺤﺎظ روﺣﯽ اﻓﺴﺮده و ﺑﯿﻤﺎر‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺎم و ﮐﺸﻮر و ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺛﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارد اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻣﺎﺟﺮاي ﯾﮏ ﻧﻔﺮ‬ ‫ﻣﻘﺪاري ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺘﺶ ﺑﺎﻻ ﺑﺮود و ﺑﺨﺶ دﯾﮕﺮي ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ اﻣﺎ در ﻗﻀﯿﻪ دﯾﮕﺮ ﻋﮑﺲ اﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ زﯾﺎن ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ﻟﮑﻦ از اﻫﺪاف ﻣﻬﻢ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ دوﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دوﻟﺖ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮﮐﺎي اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﻌﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻓﻀﺎي ﮐﺸﻮر را دور از ﻣﺠﺎدﻻت و ﮐﺸﻤﮑﺶ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪(25).‬‬

‫‪٢٠٢‬‬

‫ﭘﯽ ﻧﻮﺷﺘﻬﺎ ‪:‬‬ ‫‪-1‬راﻫﺒﺮﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 6‬ص‪178‬‬ ‫‪ 3 ،2‬و ‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ص ‪181-179‬و ‪182‬‬ ‫‪-5‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 6‬ص ‪ 178‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار اﻋﻀﺎي ﻫﯿﺌﺖ دوﻟﺖ ‪81,6,4‬‬ ‫‪-6‬ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻃﺮح وﻻﯾﺖ ‪81,5,17‬‬ ‫‪-7‬ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺎﻧﺎت در ﺧﻄﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ ﻓﻄﺮ ‪81,9,15‬‬ ‫‪-8‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 5‬ص ‪ 125‬ﭘﯿﺎم ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﯿﺴﺖ و ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب ‪80,11,23‬‬ ‫‪-9‬ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺎﻧﺎت در ﺟﻤﻊ ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن ‪80,11,23‬‬ ‫‪-10‬ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺎﻧﺎت در ﺟﻤﻊ ﺟﻮاﻧﺎن اﺻﻔﻬﺎن ‪80,8,12‬‬ ‫‪-11‬ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺎﯾﺐ رﺋﯿﺲ ﻣﺠﻠﺲ ‪80,10,8‬‬ ‫‪-12‬ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺎﻧﺎت در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم اﺻﻔﻬﺎن ‪80,8,8‬‬ ‫‪-13‬ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار ﺑﺎ ﻧﯿﺮوي ارﺗﺶ ‪80,11,19‬‬ ‫‪-14‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ص ‪77‬‬ ‫‪-15‬ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺎﻧﺎت در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن ‪82,7,21‬‬ ‫‪-16‬ﻫﻤﺎن ص ‪ 128‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪﺑﻬﺸﺘﯽ ‪82,2,22‬‬ ‫‪-17‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار اﺳﺎﺗﯿﺪ و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي زﻧﺠﺎن ‪82,7,22‬‬ ‫‪-18‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ص ‪ 222‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺑﺴﯿﺠﯽ ‪82,3,18‬‬ ‫‪-19‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ص ‪ 430‬ﺧﻄﺒﻪ ﻫﺎي ﻧﻤﺎزﺟﻤﻌﻪ ﺗﻬﺮان ‪82,11,24‬‬ ‫‪-20‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ص ‪ 437‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در ﺻﺤﻦ ﻣﻄﻬﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ‪82,4,14‬‬ ‫‪-21‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ص ‪ 390‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺮدم ﻣﺸﻬﺪ ‪82,1,1‬‬ ‫‪-22‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ص ‪ 390‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ‪82,3,7‬‬ ‫‪-23‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ص ‪ 392‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار ﺑﺎ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن و اﺳﺎﺗﯿﺪ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ ‪82,2,22‬‬ ‫‪-24‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار ﺑﺎ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ ‪82,2,22‬‬ ‫‪-25‬راﻫﺒﺮدﻫﺎي وﻻﯾﺖ ﺟﻠﺪ ‪ 5‬ص ‪ 232‬ﺑﯿﺎﻧﺎت در دﯾﺪار ﻣﺪﯾﺮان اﺟﺮاﯾﯽ و ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺳﺘﺎن ﮔﯿﻼن ‪80,2,15‬‬

‫‪٢٠٣‬‬

‫‪ . 12‬آرﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎ وآﺳﯿﺐﺷﻨﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫‪1‬‬

‫) ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻧﺎت ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در دﯾﺪار ﺑﺎ اﺳﺎﺗﯿﺪ و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي ﺷﯿﺮاز (‬

‫ﻋﻠﯽ اﺧﺘﺮ ﺷﻬﺮ‬

‫‪2‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره داراي اﻫﻤﯿ‪‬ﺖ ﻓﺮاوان ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﺠﺪ‪‬د ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي‬ ‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭼﻪ اﻫﺪاﻓﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ و آﯾﺎ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و اﯾﺪه ﻫﺎي ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‬ ‫ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬دﻟﯿﻞ را ﺑﺎﯾﺪ در ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﮐﺮد؟ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺤﺚ از ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸﮑﻼت اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻪ آﺳﯿﺐﻫﺎﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻧﻬﺎﯾﯽاش ﺑﺎز ﻣﯽدارد؟ ﮔﻔﺘﻨﯽ‬ ‫اﺳﺖ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﻨﯿﺎن و اﺳﺎس اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرآﯾﯽ ﻧﻈﺎم ﻧﯿﺰ ﻧﯿﻢﻧﮕﺎﻫﯽ‬ ‫داﺷﺘﻪ و ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﺑﺎ ﻃﺮح آﺳﯿﺐ ﻫﺎ )ﻣﻮاﻧﻊ و ﺧﻄﺮات( وﺿﻌﯿ‪‬ﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﺪ و آﯾﻨﺪه اي روﺷﻦ ﻓﺮاروي ﻣﺮدم اﯾﺮان‬ ‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﻣﻌﺎرف‪ ) ،‬ﻧﻬﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ (‪ ،‬ﺧﺮداد ‪ ،1387‬ﺷﻤﺎره ‪56‬‬ ‫‪ 2‬ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﻻﻫﯿﺠﺎن‬ ‫‪٢٠٤‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬ﭘﯿﺶ از وارد ﺷﺪن ﺑﻪ اﺻﻞ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و واژهﻫﺎ اﺷﺎره اي ﮐﻮﺗﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ آرﻣﺎنﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﻫﺮ اﻧﻘﻼﺑﯽ داراي اﻫﺪاف و آرﻣﺎنﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف‪ ،‬آن ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ؛ وﻟﯽ آرﻣﺎن‪ ،‬آرزوﻫﺎي ﻣﻘﺪ‪‬س و ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ را ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﻫﺪاف ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي و ﯾﺎ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ آرﻣﺎنﻫﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻫﻤﺎن اﻫﺪاف ﺳﻠﺒﯽ و اﯾﺠﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه رﻫﺒﺮان ﺧﻮد ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿّﺪ‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﭘﻬﻠﻮي دﺳﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﮔﺴﺘﺮده و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ زده و ﺗﺎ ﺳﻘﻮط ﮐﺎﻣﻞ آن رژﯾﻢ از ﭘﺎي ﻧﻨﺸﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻫﺮ اﻧﻘﻼﺑﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد آن در ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ در رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف و آرﻣﺎن ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻮ‪‬ﻓﻖ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﯽ ﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺸﮑﻼت‬ ‫داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ آن روﺑﻪرو ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﺎ ﺣ‪‬ﺪ زﯾﺎدي ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻫﺪاف و آرﻣﺎنﻫﺎي ﺧﻮد دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ‬ ‫ﯾﺎدآوري اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ واﻗﻌﯿ‪‬ﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺪ‪‬ت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻫﺪاف و آرﻣﺎنﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻮ‪‬ﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﮐﺸﻮر ﺑﻪ وﯾﮋه ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ آﺳﯿﺐﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﻓﺎت و ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺪي در روﻧﺪ رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﻮزه ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد آﺳﯿﺐ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ در ﺑﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪﻫﺎي زﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺿﺮورت داوري و ﻗﻀﺎوت در ﻣﻮرد ﮐﺎرﮐﺮد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬ﭼﻮن ﻣﺎ در آﺳﺘﺎﻧﮥ ورود ﺑﻪ دﻫﮥ ﭼﻬﺎرﻣﯿﻢ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﯽ‬ ‫ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ دوراﻧﯽ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﺎدﺛﻪ ـ ﻣﺜﻞ ﺣﺎدﺛﮥ ﻋﻈﯿﻢ اﻧﻘﻼب ـ ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﻀﺎوت و داوري‬ ‫در ﻣﻮرد ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻧﻘﻼب در ﺳﯽ ﺳﺎﻟﮕﯽ‪ ،‬ﻫﻨﻮز در ﻋﻨﻔﻮان ﺟﻮاﻧﯽ اﺳﺖ؛ در اﯾﻦ ﺷﮏ ﻧﯿﺴﺖ ـ ﻧﯿﺮوي اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺑﺤﻤﺪاﻟﻠﱠﻪ ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ـ ﻟﯿﮑﻦ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در دورة ﺳﯽﺳﺎﻟﻪ وﻗﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻧﮕﺎه ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ داوري اي‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد و ﺗﻮﻓﯿﻖ و ﮐﺎرآﻣﺪي ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭘﯿﺶ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎ در اﯾﻦ داوري ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﻨﯿﻢ؛ و اﯾﻦ ﺟﺰ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﮐﻼن‬ ‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪[1].‬‬ ‫ب ( ﻧﮕﺎه ﮐﻼن ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﮐﻼن ﺑﻪ اﻧﻘﻼب و ﺣﺎدﺛﮥ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺟﺰﺋﯽ ﻧﮕﺮي ﻫﺎ‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﺟﺰﺋﯽ ﻧﮕﺮي و ﻧﮕﺎه ﻧﮑﺮدن ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺴﺘﻤﺮِ از اﺑﺘﺪاء ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎء‪ ،‬اﻧﺴﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺣﺘّﯽ‬ ‫ﮔﺎﻫﯽ آدم راه را ﮔﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪف را ﮔﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﺟﺰﺋﯽ ﻧﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ؛ ﭼﺮا‪ ،‬ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﺟﺰﺋﯿﺎت‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي؛ اﯾﻦ را ﻣﺎ ﻣﻨﮑﺮ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺟﺰﺋﯽ ﻧﮕﺮي‪ .‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ‬ ‫‪٢٠٥‬‬

‫ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ اﯾﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎ و اﺟﺰاء و اﺑﻌﺎد ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﺸﻮﯾﻢ از ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮐﻞ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮐﻞ ﺑﺮاي ﻣﺎ درس آﻣﻮز‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬ـ آرﻣﺎن ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ‪:‬‬ ‫از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آرﻣﺎنﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد ذﯾﻞ اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻃﺮد ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻧﻔﻮذ اﺟﺎﻧﺐ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ؛ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ ﯾﮑﯽ از آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر ﻧﻪ ﻗﺼﺪ اﺳﺘﯿﻼ ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺘﻬﺎ را دارد و ﻧﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻫﯿﭻ‬ ‫ﻗﺪرﺗﯽ را ﺑﺮﺧﻮد ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر ﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ و ﻧﻪ ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺟﻠﻮهاي از اﯾﻦ اﺻﻞ را ﮐﻪ ﻃﺒﻖ آن ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻮﯾﺘﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻧﻔﻮذ ﻗﺪرﺗﻬﺎ و اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ و در ﭼﺎرﭼﻮپ اﯾﻦ اﺻﻞ ﺧﻮد را ﻏﯿﺮ ﻣﺘﻌﻬﺪ‬ ‫داﻧﺴﺖ‪ .‬و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎي داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و‪ ...‬ﻧﺒﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼم ﻣﻐﺎﯾﺮت و ﺗﻀﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ب( ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺤﻮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺒﺪاد و ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ و اﻧﺤﺼﺎرﻃﻠﺒﯽ و ﺗﺄﻣﯿﻦ آزادﯾﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ درﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮاردادن ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻋﻤﻼً واژه اﺳﺘﺒﺪاد‬ ‫ﮐﻪ ‪ 2500‬ﺳﺎل دراﯾﺮان ﻗﺪﻣﺖ داﺷﺖ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮد و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺮدم را ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮدم‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و اﯾﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻨﯿﺎن ﻧﻬﺎدن ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ )ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪» .‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫رﯾﯿﺲ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺒﺪ و ﺧﻮدرأي ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎل و ﺟﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﺑﮕﯿﺮد و در آن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ را‬ ‫ارادهاش ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﮑﺸﺪ و ﻫﺮﮐﺲ را ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﻌﺎم ﮐﻨﺪ و ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺗﯿﻮل ﺑﺪﻫﺪ و اﻣﻼك و اﻣﻮال ﻣﻠﺖ را ﺑﻪ اﯾﻦ و‬ ‫آن ﺑﺒﺨﺸﺪ!‪ [2]«...‬ﺑﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺘﺒﺪاد زﻣﯿﻨﻪ ﺳﻌﺎدت ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬روﺣﯽ و ﺟﺴﻤﯽ ﺑﻪ رﺷﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺎﯾﻞ آﯾﻨﺪ‪ .‬و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﺣﯿﺎ و اﻗﺎﻣﻪ ﺣﻖ و دﻓﻊ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن و ﺗﺄﻣﯿﻦ آزاديﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬آزادي ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺷﺎه ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫درﻫﻤﮥ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا اﮔﺮ ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻋﺪم آزادي را ﻣﻮارد ذﯾﻞ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺮأت ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻣﻮارد در زﻣﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺴﺪود ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي ﻋﺪم آزادي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪:‬‬ ‫ـ ﺗﻌﺪي ﺑﻪ ﻣﺎل و ﺟﺎن وﻧﺎﻣﻮس و ﻋﺮض دﯾﮕﺮان؛‬ ‫ـ ﺗﻌﺪي ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮان؛‬ ‫ـ اﯾﺠﺎد ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان؛‬ ‫ـ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﮑﺮات؛‬ ‫‪٢٠٦‬‬

‫ـ ﺗﺨﻠﻒ ازﻣﻘﺮرات ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻧﻈﺎم؛‬ ‫ـ اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت و ‪...‬‬ ‫ﮐﻮﺗﺎه ﺳﺨﻦ آﻧﮑﻪ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ آزادي در زﻣﺎن رژﯾﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﺮدم ﺷﺮﯾﻒ اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺤﻮل اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻬﻢ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﻟﮕﻮ ﺑﻮدن اﯾﺮان ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از اﻫﺪاف اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻟﮕﻮ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻟﮕﻮ‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ در درﺟﮥ اول و ﻫﻤﮥ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي در درﺟﮥ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻮده و آن ]اﻟﮕﻮ ﺑﻮدن[ را ﺑﮕﺬارﯾﻢ ﺟﻠﻮي ﭼﺸﻢ‬ ‫آﺣﺎد ﺑﺸﺮ و اﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ؛ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻢ ﻣﯿﺴﻮر ﻣﺮدم اﯾﻦ روزﮔﺎر‪[3] .‬‬ ‫‪4‬ـ از دﯾﮕﺮ اﻫﺪاف اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪ :‬ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬آزاد ﺑﺮﺧﻮردار از ﺛﺮوت و اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺪﯾﻦ و ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ از ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و اﺧﻼق‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺸﺮو در ﻣﺴﺎﺑﻘﮥ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺸﺮي در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﮐﻪ از اول و ازل ﺑﯿﻦ آﺣﺎد ﺑﺸﺮ ﯾﮏ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ در دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﺸﺮي‪ ،‬در ﻋﻠﻢ و‬ ‫در ﺑﻘﯿﮥ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار از آزادي ﺑﺎ ﻫﻤﮥ ﻣﻌﺎﻧﯽ آزادي‪ .‬آزادي ﻓﻘﻂ آزادي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺴﺖ ـ اﮔﺮﭼﻪ‬ ‫آزادي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﻬﻢ آزادي اﺳﺖ ـ ﻫﻢ آزادي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ آزادي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي رﻫﺎ ﺑﻮدن و‬ ‫آﺳﻮده ﺑﻮدن و آزاد ﺑﻮدن ﮐﺸﻮر از دﺳﺖ اﻧﺪازي ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و اﺳﺘﯿﻼي آﻧﻬﺎ ـ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻈﺎﻫﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زﯾﺮ‬ ‫ﻧﻔﻮذ اﺳﺖ ـ و ﻫﻢ آزادي ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬ﮐﻪ آن رﺳﺘﮕﺎري اﻧﺴﺎن و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺧﻼﻗﯽ اﻧﺴﺎن و ﻋﺮوج ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺪف اﻋﻠﯽ ‪،‬‬ ‫اﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﮥ ﮐﺎرﻫﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮاي ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎن و ﻋﺮوج اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﺎﻣﻌﮥ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪[4] .‬‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﻋﺪهاي ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻫﺪاف اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را از ﮐﺠﺎ اﺧﺬ ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ .‬درﺟﻮاب ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﮐﻠﻤﮥ اﺳﻼﻣﯽ‪ .‬اﺳﻼم اﺻﻼً‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ در ﻣﻮرد اﺳﻼم ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺳﻼم را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ‪ .‬آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺗﻠﻘﯽ ﺧﺎص از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ـ ﻋﺒﺎدت و روزه و زﻫﺪ و ذﮐﺮ و اﻣﺜﺎل اﯾﻨﻬﺎ ـ ﻣﯽﭘﺮدازد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﯿﺎي ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺬات ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﻣﺮدم ﻧﻤﯽﭘﺮدازد‪ ،‬او اﺳﻼم را درﺳﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻪ؛ اﺳﻼم اﯾﻨﺠﻮري ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﮥ‬ ‫اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻢ آن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻧﯿﺎﯾﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ـ ﻣﺜﻞ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ رﻓﺎه‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرداري‬ ‫از ﺛﺮوت‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرداري از آزادي و اﺳﺘﻘﻼل ـ ﻫﻢ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺮوي اﺳﺖ؛ ﻣﺜﻞ رﺳﺘﮕﺎري‪ ،‬ﺗﻘﻮا‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎري‪،‬‬ ‫رﺷﺪ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﮐﻠﻤﮥ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﺪرج اﺳﺖ‪[5] .‬‬ ‫آﯾﮥ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ‪» :‬و‪‬ﻟَﻮ‪ ‬أَنﱠ أَﻫ‪‬ﻞَ اﻟْﻘُﺮَى آﻣ‪‬ﻨُﻮا و‪‬اﺗﱠﻘَﻮ‪‬ا ﻟَﻔَﺘَﺤ‪‬ﻨَﺎ ﻋ‪‬ﻠَﯿ‪‬ﻬِﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﺮَﮐَﺎت‪ ‬ﻣ‪‬ﻦَ اﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎء‪ ‬و‪‬اﻷر‪‬ضِ؛]‪ [6‬اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮐﺎت آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﺟﺎري ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﮐﺎت آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻓﺘﻮح ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن رﺣﻤﺖ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﻘﺮب‬ ‫اﻟﯽ اﻟﻠﱠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻼﺋﮑﮥ آﺳﻤﺎن و ﺣﻤ‪‬ﻠﮥ ﻋﺮش ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا در روي زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﮐﺎت ارض‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﮥ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ زﻣﯿﻨﯽ اﻧﺴﺎن ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ آزادي‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ رﻓﺎه‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻌﮥ رزق‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ‬

‫‪٢٠٧‬‬

‫ﺑﺪن و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻢ آن ﺑﺮﮐﺎت و ﻫﻢ اﯾﻦ ﺑﺮﮐﺎت ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﯿﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺮض ﺷﺪ‪[7] .‬‬ ‫‪2‬ـ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﮐﺴﺐ آن ﺷﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﮐﺴﺐ اﺳﺘﻘﻼل ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﯾﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ )ﻧﻔﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎروﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ (‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل واژهاي ﮔﺴﺘﺮده و ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺖ و ﻣﺮاد از اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻄﻠﻖ آن ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻄﻠﻖ در دﻧﯿﺎي ﮐﻨﻮﻧﯽ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد و ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺘﻬﺎ و دوﻟﺘﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺤﺘﺎج ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﻗﺘﯽ ﺑﺤﺚ از اﺳﺘﻘﻼل ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﻣﺮاد آن‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺸﻮري در ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي و اﺟﺮاي ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻣﻠﯽاش ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﻧﻈﺎم‬ ‫اﺳﺘﺒﺪادي‪ ،‬ﻃﺮد ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺘﻌﻤﺎر‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻧﻔﻮذ اﺟﺎﻧﺐ‪ ،‬ﻧﻔﯽ و اﺟﺘﻨﺎب از ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻋﺪم ﺗﻌﻬﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ب( ﺑﺮاﻧﺪازي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ )ﻃﺮد اﺳﺘﺒﺪاد و ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮ داﺧﻠﯽ واﺑﺴﺘﻪ( و اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫از دﯾﮕﺮ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﻪ رژﯾﻢ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر و ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ ﺷﺎه و ﻧﻔﻮذ روزاﻓﺰون و ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﻋﻮاﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ رژﯾﻢ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮاﻧﺪازي ﻣﺮﻫﻮن ﺣﻀﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻄﻠﻮب ﺳﻪ رﮐﻦ اﺻﻠﯽ و ﻣﻬﻢ اﻧﻘﻼب ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم‪،‬‬ ‫رﻫﺒﺮي و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي از ارﮐﺎن اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ »وﺣﺪت ﮐﻠﻤﻪ« ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﻣﻬﻢ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ج( ارﺗﻘﺎي آﮔﺎﻫﯽ ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺑﯿﻨﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺮدم و ﺣﻀﻮر در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺸﺎر اﺳﺘﺒﺪادي ﻣﻮﺟﻮد زﻣﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﻋﻤﻼً ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم و ﺟﻮاﻧﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮد و اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدن ﻧﻈﺎم ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺟﺮأت ﻧﻤﯽﮐﺮد؛ ﺣﺘﯽ در ﻣﻨﺰل و ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد از ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﻨﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺮدم ﺟﻬﺖ ﺣﻀﻮر در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪ و ﻣﺮدم از ﺑﺎب اﺣﺴﺎس ﺗﮑﻠﯿﻒ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ در اﯾﻦ ﺣﻀﻮر‬ ‫ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ اﻣﺮوز ﺷﺮﮐﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ‬ ‫وﻇﯿﻔﻪ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﻼﻣﯽ و اﻟﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﺴﺖ در آن‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪[8] .‬‬ ‫د( ﺗﺪوﯾﻦ اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن دﯾﻦ و ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﻧﻈﺎم ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ(‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻞ اول ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﺮان »ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ« اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در ﺗﻌﺒﯿﺮات ﻣﮑﺮر ﺧﻮد واژه‬ ‫»ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ« را ﻣﻌﺎدل »ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ« داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﻗﺘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﻣﺮدمﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫ﯾﮑﻢ ـ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم در ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻧﻈﺎم و ﮐﺎرآﻣﺪي آن‬

‫‪٢٠٨‬‬

‫در ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم در ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻧﻈﺎم ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ‬ ‫ﺟﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺬﯾﺮش ﻣﺮدﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻋﻈﯿﻤﯽ درﮐﺎرآﻣﺪي ﻧﻈﺎم دارد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﮑﻢ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺑﺴﻂ ﯾﺪ و‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ را ﺑﻪ اﺟﺮا ﺑﮕﺬارد و اﻫﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ دﯾﻨﯽ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﯿﺎده ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوم ـ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺎﮐﻤﺎن و ﮐﺎرﮔﺰاران ﻧﻈﺎم؛‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از وﺟﻮه ﻣﻬﻢ»ﻣﺮدم ﺳﺎﻻر« ﺑﻮدن ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در‬ ‫ﻋﺼﺮ ﻏﯿﺒﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺼﺮ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ و وﻟﯽ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺧﻮد را ازﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ‬ ‫و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺧﻮد ﻣﺮدم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮم ـ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم درﻧﻈﺎرت ﺑﺮﺣﺎﮐﻤﺎن‬ ‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از وﺟﻮه »ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري« اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﮐﺎرﻫﺎي ﺣﺎﮐﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﺮﻋﯽ و اﻟﻬﯽ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ ﻣﺮدم در اﻣﺮ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﮐﺎر ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮﮐﺲ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ را ﺑﺮ دوش ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﺠﺎز ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮدم را از ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻨﻮع و ﻣﺤﺮوم ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم ـ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم در اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬ ‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻮر ﻫﻤﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﻘﺮرات‪ ،‬اﺣﮑﺎم و ﻣﻘﺮرات اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و اﺣﮑﺎم ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه‬ ‫ﻓﻘﯿﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺷﺮاﯾﻂ )وﻟﯽ اﻣﺮ( اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﯽﻧﯿﺎزي از ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن در رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰيﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻏﯿﺮ ﻣﻌﺼﻮم‪ ،‬اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﮥ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎ ﻧﺪارد و از ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻔﺎﺳﺪ ﻫﻤﮥ اﻣﻮر اﻃﻼع ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان و‬ ‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺸﺎوره و راﯾﺰﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ ـ ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم در ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫در اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻫﻤﮥ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺧﺪﻣﺘﮕﺬار ﻣﺮدﻣﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻨﺪ ﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺣﺎﮐﻤﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت‬ ‫و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺣﺎﮐﻤﺎن‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاريﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ و‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﮐﻤﺎن‪» .‬در ﻧﻈﺎم اﺳﻼم‪ ،‬ﮐﺸﻮر ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮدم و اﺻﻞ‪ ،‬ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ‪،‬‬ ‫رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﺎﻣﯿﻦ رﻓﺎه و آﺳﺎﯾﺶ و ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت آﻧﺎن‪ ...‬ﯾﮏ اﺻﻞ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪[9]«.‬‬ ‫ﺷﺸﻢ ـ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺮوﻣﯿﻦ‪ ،‬دﻏﺪﻏﻪ اﺻﻠﯽ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﯾﮏ وﺟﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻮدن ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻧﻈﺎم ﺷﺮﻋﺎً ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰﯾﻬﺎ رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﺮوﻣﯿﻦ و ﺑﯿﭽﺎرﮔﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ را دﻏﺪﻏﻪ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺖ اﯾﻦ ﮔﺮوه‬ ‫‪٢٠٩‬‬

‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ اﺷﺮاﻓﯽ را در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﯾﺎ در ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﻣﺠﺎﻟﺲ اﺷﺮاﻓﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺻﻠﯽ ﻧﻈﺎم ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺪ از ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺤﺮوم و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ آﺳﯿﺐ ﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﺳﯿﺐﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻧﻔﻮذ ﺑﯿﻨﺶ ﻏﺮﺑﯽ درﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ وﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم درﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬ ‫اﯾﻦ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ازﻃﺮﯾﻖ اﺷﺎﻋﻪ اﺳﻼم ﻏﯿﺮﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺳﻼم اﻟﺘﻘﺎﻃﯽ و اﺳﻼم ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﺘﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ راه ﻻزم ﮐﺎرآﻣﺪي‬ ‫و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﻧﻈﺎم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از آن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺠﻮم اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺑﯿﻨﺶﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺘﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ روز و ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ در دﻧﯿﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﻮد و ﺷﺮط داﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻮدن ﻧﺰاع ﺟﻨﺎح ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬ ‫ﻏﯿﺮﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ و اﮔﺮﭼﻪ اﺧﺘﻼف ﺳﻠﯿﻘﻪﻫﺎ در ﻣﯿﺎن ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف اﻧﻘﻼب اﻣﺮي ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺬف دﯾﮕﺮي و ﻧﺰاع و درﮔﯿﺮي ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﻮد‪ ،‬آﻓﺘﯽ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ب( اﻧﺤﺮاف ﺧﻮاص و ﺑﯽﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻋﻮام‬ ‫ﻣﺮاد از ﺧﻮاص ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ازدوﻟﺘﻤﺮدان و رﺟﺎل ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺑﺪﻧﻪ ﻧﻈﺎم داراي اﯾﻔﺎي وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺮ ﮐﺎراﯾﯽ و ﻋﻤﮑﺮد ﻧﻈﺎم و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل راﺑﻄﻪ و اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﻤﻞﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺪﯾﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﺧﺬ اﻣﺘﯿﺎزات وﯾﮋه ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻓﺴﺎد اداري‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮرم ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫اداري و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻧﻔﻮذ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ و‪ ...‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از آﺳﯿﺐﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ اﮔﺮ زﻣﺎﻧﯽ اﯾﻦ رﻓﺘﺎر از دوﻟﺘﻤﺮدان‬ ‫رخ دﻫﺪ اوﻟﯿﻦ اﺛﺮآن ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﺷﺪن ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬و از ﺷﺎﺧﺼﻪﻫﺎي ﺑﯽﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻣﺮدم در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻋﻠﯽاﻟﺨﺼﻮص در ﺻﻒﻫﺎي ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و‪ ...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﮔﺮ ﻫﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮاص ﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ و‬ ‫ﺳﻤﺒﻞﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﺑﺸﻮﻧﺪ و رﻫﺒﺮان و دوﻟﺘﻤﺮدان ﻣﺎ را ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺟﺎهﻃﻠﺒﯽﻫﺎ و دﻧﯿﺎﭘﺮﺳﺘﯽ ﻧﻤﻮد ﯾﺎﺑﺪ ﺣﻀﻮر‬ ‫ﻣﺮدم در ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈّﻢ اﻧﻘﻼب در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ درﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ دردآور و ﻏﻤﺒﺎر اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮوزﮐﺮد‪ ،‬رﯾﺸﻪ در ﺗﺮﮐﯿﺐ‬ ‫دو ﻋﺎﻣﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﻮاص و دﻧﺒﺎﻟﻪ روي ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻮام دارد‪ .‬ازﻃﺮﻓﯽ اﯾﺸﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﻮﺳﺮي ﺧﻮري‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪن‬ ‫زور‪ ،‬دﯾﺪن ﻓﺴﻖ در ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﻗﻊ ﻋﺪاﻟﺖ و اﻧﺼﺎف و ﻃﻬﺎرت و ﭘﺎﮐﯿﺰه داﻣﻨﯽ دارد‪ ،‬ﻋﺎدت ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ‬ ‫در دوران ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب ﻣﯽ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﻓﻼن ﻣﺴﺌﻮل ﻋﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر ـ ﺣﺎﻻ ﺷﺨﺺ اول ﮐﻪ ﺧﻮد ﺷﺎه ﺑﻮد ﯾﺎ وزرا ﯾﺎ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ـ ﻓﻼن ﻋﯿﺎﺷﯽ را ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻼن ﻓﺴﻖ را ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻼن ﻋﻤﻞ زﺷﺖ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ؛‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﻮب‪ ،‬ﻫﺴﺖ دﯾﮕﺮ؛ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ! ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺎدت ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎك ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫آﻟﻮده داﻣﻦ و ﻧﺎﭘﺎك ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪[10] .‬‬ ‫‪٢١٠‬‬

‫ج( ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎي آﺷﮑﺎر و ﻧﻬﺎن و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‬ ‫ﯾﮑﯽ از آﺳﯿﺐﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮد ﺣﻀﻮر ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ در دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ دﺳﺖ‬ ‫ﯾﺎزﯾﺪن ﺑﻪ اﻗﺴﺎم و اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﯾﮏ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﺷﻐﺎل ﺧﺎك ﮐﺸﻮر‪ ،‬در ﯾﮏ زﻣﺎن دﯾﮕﺮ از‬ ‫ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و در زﻣﺎن دﯾﮕﺮ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﺠﺎد واﺑﺴﺘﮕﯽ اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ در ﻫﻤﻪ زﻣﺎﻧﻬﺎ ﻫﺸﯿﺎر ﺑﻮد‬ ‫وﮔﻮش ﺑﻪ زﻧﮓ ﺧﻄﺮ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ازﮐﯿﺎن ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ دﻓﺎع ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد؛ زﯾﺮا دﺷﻤﻨﺎن از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﻣﻌﻨﻮي و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺎ را از راه ﺑﺪر ﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ذﯾﻞ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ اﺷﺨﺎص و ﮔﺮوهﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺤﺮف‪،‬‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ در اﯾﺠﺎد اﺧﺘﻼﻓﺎت داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ داﺧﻠﯽ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ از ﻃﺮﯾﻖ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ دادن ﺑﻪ آﻓﺎت داﺧﻠﯽ؛ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﺑﺮاي ﻧﻔﻮذ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻈﺎم ﺑﺮاﻧﺪاز در ﺟﺒﻬﻪ داﺧﻠﯽ؛ ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺴﺎد و اﻋﺘﯿﺎد درﺟﻮاﻧﺎن و‪...‬‬ ‫ﻫﻤﮕﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻣﯿﻨﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻋﻠﯽ اﻟﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﻏﺮب را ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺑﯿﺎورد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺸﯿﺎر‬ ‫ﺑﻮد و وﺣﺪت ﮐﻠﻤﻪ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪي)ص( ﺗﺮوﯾﺞ ﻧﻤﻮد‪ .‬و ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫د( ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻻﯾﺰال اﻟﻬﯽ‪:‬‬ ‫ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي دراﯾﻦ ﺑﺎره ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﺎز ﺑﺎ ﺟﻮاﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺗﺪﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮاﻧﻬﺎي‬ ‫ﻋﺰﯾﺰ! ﺗﺪﯾﻦ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ دﯾﻦ‪ ،‬در ﺣﺪ وﺳﻊ و اﻣﮑﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺎﯾﮥ ﺗﻮﺟﻬﺎت اﻟﻬﯽ اﺳﺖ؛ ﻣﺎﯾﮥ ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ؛ ﻣﺎﯾﮥ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺳﺖ؛‬ ‫اﯾﻦ را دﺳﺖ ﮐﻢ ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﻓﻼن ﻓﺮﻣﻮل رﯾﺎﺿﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﻼن ﻋﻨﺼﺮ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﻼن اﺧﺘﺮاع را ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﻣﯽ آورﯾﺪ ﯾﺎ ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و ﺣﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎلِ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬اوﻻً‬ ‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺪد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺷﻤﺎ را؛ ﮐﺎرﻫﺎ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪[11] .‬‬

‫‪٢١١‬‬

‫ﭘﯽﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‬ ‫]‪ .[1‬ﺑﯿﺎﻧﺎت رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در دﯾﺪار اﺳﺎﺗﯿﺪ و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﺷﯿﺮاز؛ ‪.1387/2/14‬‬ ‫]‪ . [2‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬اﺻﻞ ﺷﺸﻢ‪.‬‬ ‫]‪ . [3‬ﺑﯿﺎﻧﺎت رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در دﯾﺪار اﺳﺎﺗﯿﺪ و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﺷﯿﺮاز ‪. 14/02/1387‬‬ ‫]‪ . [4‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫]‪ . [5‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫]‪ [6‬ـ اﻋﺮاف‪.96 /‬‬ ‫]‪ .8- [7‬ﺑﯿﺎﻧﺎت رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در دﯾﺪار اﺳﺎﺗﯿﺪ و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﺷﯿﺮاز‪. 14/02/1387‬‬ ‫]‪ . [9‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ‪.1379/9/1 .‬‬ ‫]‪ . [10‬ﺑﯿﺎﻧﺎت رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در دﯾﺪار اﺳﺎﺗﯿﺪ و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﺷﯿﺮاز‪. 14/02/1387‬‬ ‫]‪ . [11‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪٢١٢‬‬

‫‪ . 13‬راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم ارزﺷﻬﺎي ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان از ﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‬

‫‪1‬‬

‫رﺿﺎ ﻋﯿﺴﯽ ﻧﯿﺎ‪2‬‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را از ﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم آن‬ ‫را‪ ،‬در ﮔﻔﺘﺎر و آﺛﺎر اﯾﺸﺎن ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻪ ﺳﺆال زﯾﺮ را در ﭘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪1 :‬ـ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي‬ ‫ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟ )اﻋﻢ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ و رﻓﺘﺎري( ‪2‬ـ ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﺪاوم وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟ ‪3‬ـ راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ ﺣﻀﻮر‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﺰ ‪ ،1384‬ﺷﻤﺎره ‪54‬‬ ‫‪ 2‬ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺌﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﻗﻢ‬ ‫‪٢١٣‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ :‬در ﺑﺎب ﮔﺴﺴﺖ ﻧﺴﻠﯽ در ﻣﻮرد اﯾﺮان ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﻣﺎم‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ رخ ﻣﯽدﻫﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آرﻣﺎﻧﻬﺎ و ارزﺷﻬﺎي ﻣﻘﺒﻮل اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ را ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب ﻗﺒﻮل داﺷﺖ ﻧﺴﻞﻫﺎي‬ ‫آﺗﯽ ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﺑﯿﻦ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ از آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﻧﺴﻞ ﻓﺮدا از ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻠﻞ‬ ‫اﻧﻘﻼب و ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﺒﺎرزات اﻣﺎم آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﯾﮋﮔﯿﻬﺎﯾﺶ ﻫﻤﻮاره در دل ﻧﺴﻞﻫﺎ ﭘﻮﯾﺎ و زﻧﺪه ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﭼﺮا ﮐﻪ رﻣﺰ ﺑﻘﺎي ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﺑﺮ ارزﺷﻬﺎ و آرﻣﺎﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻨﻄﻖ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻓﻠﺬا ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﮔﺴﺴﺖ ﻧﺴﻠﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﮔﺴﺴﺖ از ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﺴﺴﺖ از ﻧﺴﻞ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺮا ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻓﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﻤﺎم اﻧﻘﻼﺑﺎت و ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي ﻣﺮدﻣﯽ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺟﺪا ﺷﺪن ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪي از ﻧﺴﻞ اول‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ از ﮔﺴﺴﺖ ﻧﺴﻠﯽ در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر اراده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺷﮑﺎفﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدي از ﻟﺤﺎظ ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺪم وﻓﺎق در ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﺎ ﻋﺪم وﻓﺎق در ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ .‬ﺣﺎل اﯾﻦ ﻋﺪم وﻓﺎق ﭼﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻢﮐﺎري و ﺳﻮء ﺗﺪﺑﯿﺮ در ﺣﻮزه ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ در ﻓﻘﺪان اراﺋﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺗﺌﻮرﯾﮏ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﯾﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ‬ ‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي در ﺗﻮزﯾﻊ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ﺛﺮوت و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاد ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه از ﮔﺴﺴﺖ ﻧﺴﻠﯽ دوره زﻣﺎﻧﯽ ده ﯾﺎ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا اﻧﻘﻄﺎع ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺴﯿﺨﺘﮕﯽ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دو ﻋ‪‬ﻠَﻢ اﻓﺮاﺧﺖ اﺳﭙﯿﺪ و ﺳﯿﺎه آن ﯾﮑـﯽ آدم دﮔــﺮ اﺑﻠﯿﺲ را‬

‫ﻫﻤﯿﺸﮥ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬دو ﺳﺮ ﻃﯿﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ در اﻗﻠﯿﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎ اﻗﻠﯿﺖ ﺧﻮب و ﺳﺎﻟﻢ )ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻧﻮر( و اﻗﻠﯿﺘﯽ ﺑﺪ و ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ )ﺻﺎﺣﺒﺎن‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻧﺎر( و اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻗﻠﯿﺖ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻧﻮري ﺷﺪﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻗﻠﯿﺖ ﻧﺎري‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﻧﻮر ﭘﯿﺮوز ﺷﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﮔﺴﺴﺖ و اﻧﻘﻄﺎﻋﯽ در ﻣﯿﺎن اﮐﺜﺮﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﺎر ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ و ارزﺷﻬﺎي آﻧﻬﺎ را زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺤﺚ اﯾﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ و ﻋﻠﻠﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺴﺴﺖ اﯾﺠﺎد ﺷﻮد و ﮔﺎﻫﯽ ﻋ‪‬ﻠَﻢ اﺳﭙﯿﺪ و ﻧﺴﻞ اﺳﭙﯿﺪ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮﻧﺪ و ﮔﺎﻫﯽ‬ ‫ﻧﺴﻞ ﺳﯿﺎه و ﻋ‪‬ﻠَﻢ اﺑﻠﯿﺲ‪ ،‬ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ دروﻧﯽ و ﺑﯿﺮوﻧﯽ اﯾﻦ دو از ﻧﮕﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﭼﻪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪه و ﭼﻪ‬ ‫ﭼﺎرهاي را ﭘﯿﺶ روي ﻣﺎ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ؟‬ ‫‪1‬ـ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﺆال اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻞ ﭼﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ آن ﻣﻘﻮﻣﺎت‪ ،‬آن ﻧﺴﻞ دﭼﺎر ﮔﺴﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و اﺳﺘﻤﺮار ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺳﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪٢١٤‬‬

‫ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺒﻼً ﭼﻪ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﺧﺼﺎﯾﺼﯽ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ آن وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ را ﺗﺪاوم ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺒﻮد‬ ‫آن ﭼﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻖﻣﺪاري و ﺧﺪاﻣﺤﻮري ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ آدﻣﯿﺎن اﺳﺖ زﯾﺮا اﮔﺮ ﻣﻐﺰ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﯿﺎن‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻏﺮاﺑﺖ و ﺟﺪاﯾﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﻧﺎﻣﻪ ‪ 23‬ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ)ع( ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻣﺆﯾﺪ ﻣﯽآورﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮﺗﺶ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻮد ﺗﻮﺣﯿﺪ و دﯾﻦ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﺮك ﻧﻮرزﯾﺪ و ﺳﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪ)ص( را‬ ‫ـ ﮐﻪ درود ﺧﺪا ﺑﺮ او و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺎد ـ ﺿﺎﯾﻊ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﺳﺘﻮن را ﺑﺮﭘﺎ و اﯾﻦ دو ﭼﺮاغ را ﻓﺮوزان دارﯾﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺟﺎي‬ ‫ﻫﯿﭻ ﺳﺮزﻧﺸﺘﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ 1‬اﯾﻦ دﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻠﯽ را در ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺻﯿﻞ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺣﻖﻣﺪاري ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ دﯾﺪﮔﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﺑﺎب ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻠﯽ ﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ در اﯾﺠﺎد ﯾﺎ ﻧﻔﯽ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ از ﻧﻈﺮ‬ ‫اﯾﺸﺎن ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ؟‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺑﯿﺎن دﯾﺪﮔﺎه اﻣﺎم در ﺑﺎب ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻠﯽ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎي ﻓﮑﺮي اﯾﺸﺎن در ﺑﺎب ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺗﺄﺛﺮ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻋﻮاﻣﻠﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي و ﺗﺤﻮل در ﻓﺮد و اﺟﺘﻤﺎع ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ اﺷﺎرهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺎس ﺑﻪ دﻗﺎﯾﻖ ﮔﻔﺘﺎر اﻣﺎم در ﺑﺎب‬ ‫راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺎﯾﻞ آﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎي ﻓﮑﺮي اﻣﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺷﻤﺮدﻧﯽ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺷﺪ و ﮐﻤﺎل او در ﮔﺮو ﺗﻌﺎﻣﻞ وي در ﯾﮏ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺸﺮي‬ ‫اﺳﺖ‪2.‬‬ ‫‪2‬ـ اﯾﺸﺎن اﻧﺴﺎن را ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ ﻣﯽداﻧﺪ‪3.‬‬ ‫‪3‬ـ اﯾﺸﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﮐﻠﯿﺘﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از اﻓﺮاد ﻣﺘﺸﮑﻠﻪاش ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را روﺣﯽ ﻗﺎﻫﺮ و ﻣﻨﮑﻮبﮐﻨﻨﺪه ﻧﻤﯽداﻧﺪ وﻟﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮات و‬ ‫ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺣﻮزه ارادة ﻓﺮدي اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي آن ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪4 .‬‬ ‫ﯾﮑﯽ از آﻓﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺗﻤﺎم اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ و ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي ﻣﺮدﻣﯽ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺟﺪا ﺷﺪن ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪي از ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ ‪ .‬ﺗﺎ‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آرﻣﺎﻧﻬﺎ و ارزﺷﻬﺎي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ را ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب ﻗﺒﻮل داﺷﺖ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺴﺖ‬ ‫ﻧﺴﻠﯽ در اﯾﺮان ﺑﻮﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻓﺮد ﻓﺮد ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻗﺒﺎل اﺟﺘﻤﺎع ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪5.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﺳﻘﻮط و ﺻﻌﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻓﺮادي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮ رﺷﺘﻪدار ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪6.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺻﻔﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻋﺎﻟﻢ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر در اﺛﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﺮورش‪ ،‬ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺘﻌﺒﺪ و داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﯾﺎ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪7.‬‬ ‫‪7‬ـ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري را در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﺪ‪8.‬‬ ‫‪ 8‬ـ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪9.‬‬ ‫‪٢١٥‬‬

‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﻓﻮقاﻟﺬﮐﺮ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻘﻮﻣﺎت و راﻫﮑﺎرﻫﺎ؛ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﭘﯿﺪا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎم‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻠﯽ را در دو ﺳﻄﺢ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺳﻄﺢ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻠﯽ )در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺤﺚ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮاد و ﻣﺤﺘﻮاي اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب ﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬ ‫ب( ﺳﻄﺢ رﻓﺘﺎري ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻧﺴﻠﯽ )اﻟﺒﺘﻪ ﺳﻄﺢ رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺳﻄﺢ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن از ﮐﻮزه ﺑﺮون ﻫﻤﺎن ﺗﺮاود‬ ‫ﮐﻪ در اوﺳﺖ( اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﻇﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮐﺮد اﯾﻨﮑﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﭘﺎﯾﺎن وﺻﯿﺖﻧﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﻟﻬﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ دو‬ ‫ﺳﻄﺢ اﺷﺎره ﮐﺮده و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺻﻔﺖ؛ اﻃﻤﯿﻨﺎن‪ ،‬آراﻣﺶ و ﺷﺎدي از ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﯽروم اﮔﺮ ﺳﺌﻮال ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ اﻣﺎم‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻮاب ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪ دو ﺛﻘﻞ اﮐﺒﺮ و ﮐﺒﯿﺮ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﻄﺢ اول در ﻧﮕﺎه اﯾﺸﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ و ﺣﯿﺎﺗﯽ و‬ ‫ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻮده و ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﻄﺢ اول ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﯾﺎ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ اﻣﺎم ﺑﻪ دو ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻼن و ﻣﻬﻢ ﻣﯽﭘﺮدازد ﯾﮑﯽ ﻣﺒﺤﺚ ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫و دﯾﮕﺮي ﺧﻮدﺑﺎوري ـ در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪»:‬وﺻﯿﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﺎد ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ و‬ ‫ﺧﻮدﮐﻔﺎﯾﯽ و اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﺑﻌﺎدش ﺑﻪ ﭘﯿﺶ‪ ،‬و ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ دﺳﺖ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در ﺧﺪﻣﺖ او ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺮﻗﯽ و‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ روح ﺗﻌﺎون اداﻣﻪ دﻫﯿﺪ‪10 «.‬‬ ‫در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪»:‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺳﺪهﻫﺎي آﺧﺮ ﮐﻮﺷﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﺘﻬﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺧﻮاب ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻮﺟﻬﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮدﺷﺎن را اﺻﻼً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪11 «.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺧﻮدﺑﺎوري اﻣﺎم ﻣﺎ را ﺑﻪ دو ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﻤﻨﺪ و ﺟﺎوداﻧﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻗﺮآن‬ ‫وﺳﯿﻠﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻧﺴﻞﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ و ﻧﺠﺎتدﻫﻨﺪه ﺑﺸﺮ از ﺟﻤﯿﻊ اﻏﻼل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در آن ﺻﻮرت ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﺑﯿﻦ ﻧﺴﻞ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ اﯾﻦ ﻣﻠﺖ ﻧﺴﻞ دﯾﺮوز ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﯾﺪ ﯾﺎ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪاي و ﮔﺴﺴﺘﯽ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻣﻔﺘﺨﺮﯾﻢ و ﻣﻠﺖ ﻋﺰﯾﺰ‬ ‫ﺳﺮ ﺗﺎ ﭘﺎ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﻣﻔﺘﺨﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺮو ﻣﺬﻫﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻗﺮآﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺮاﺳﺮ آن از وﺣﺪت ﺑﯿﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ دم ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻘﺒﺮهﻫﺎ و ﮔﻮرﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻧﺠﺎت داده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﺴﺨﮥ ﻧﺠﺎتدﻫﻨﺪة ﺑﺸﺮ از ﺟﻤﯿﻊ‬ ‫ﻗﯿﻮدي ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎي و دﺳﺖ و ﻗﻠﺐ و ﻋﻘﻞ او ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ و او را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﻨﺎ و ﻧﯿﺴﺘﯽ و ﺑﺮدﮔﯽ و ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻃﺎﻏﻮﺗﯿﺎن ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‬ ‫ﻧﺠﺎت ﻣﯽدﻫﺪ‪12 «.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم دوﻣﯿﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ از ﻣﻘﻮﻣﺎت و وﯾﮋﮔﯽ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺒﺎرت از ﭼﻨﮓ زدن و ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺑﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ وﯾﮋﮔﯽ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺗﺠﻠﯽ و ﻇﻬﻮر ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻣﻔﺘﺨﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮآن ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ دﺳﺘﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎب رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و دﺳﺘﻮرات ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫‪٢١٦‬‬

‫و ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ آن ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ راه ﻧﺠﺎت اﺳﺖ‪ ،‬از اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻔﺘﺨﺮﯾﻢ ﮐﻪ اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ از ﻋﻠﯽﺑﻦ اﺑﯿﻄﺎﻟﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻨﺠﯽ ﺑﺸﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي ﺻﺎﺣﺐ زﻣﺎن‪ ...‬اﺋﻤﻪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬و»ﻣﺎ ﻣﻔﺘﺨﺮﯾﻢ ﮐﻪ ادﻋﯿﻪ ﺣﯿﺎﺗﺒﺨﺶ ﮐﻪ او را »ﻗﺮآن ﺻﺎﻋﺪ« ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ از‬ ‫اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ ﻣﺎ اﺳﺖ و‪ ...‬ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻓﺎﻃﻤﯿﻪ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻬﺎم ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ زﻫﺮاي ﻣﺮﺿﯿﻪ اﺳﺖ از ﻣﺎ اﺳﺖ‪13 «.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﻗﺘﯽ ﻧﺴﻠﯽ اﻓﺘﺨﺎر ﮐﺮد ﺑﻪ ادﻋﯿﻪ ﺣﯿﺎتﺑﺨﺸﯽ ﭼﻮن ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺷﻌﺒﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬دﻋﺎي ﻋﺮﻓﺎت ﺣﺴﯿﻦﺑﻦ ﻋﻠﯽ و ﺻﺤﯿﻔﻪ ﺳﺠﺎدﯾﻪ و‬ ‫ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻓﺎﻃﻤﯿﻪ و اﻓﺘﺨﺎر ﮐﺮد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺗﺎرﯾﺦ از آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ و ﻫﻮﯾﺖ ﺧﻮد اﻓﺘﺨﺎر ﮐﺮد و‬ ‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﺧﺼﺎﯾﺺ ﺧﻮد را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﻮﯾﺘﯽ ﻣﻠﺘﯽ و ﻧﺴﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺬﻫﺒﺶ‬ ‫ﺟﻌﻔﺮي اﺳﺖ و ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻗﺮآن و ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ و ادﻋﯿﻪ و‪ ...‬وﻗﺘﯽ ﻧﺴﻠﯽ اﻓﺘﺨﺎرش اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ در راه ﭘﯿﺎده ﮐﺮدن ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺣﺒﺲ و‬ ‫ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺑﺮاﯾﺶ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آن ﻧﺴﻞ ﻣﻘﻮﻣﺎت و وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻧﺴﻠﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻻﮐﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﻌﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ اﺳﺎﺳﯽ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﮔﺮدد‬ ‫دﭼﺎر ﺻﺪﻣﻪاي و ﺧﺴﺎرﺗﯽ ﺟﺒﺮانﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ‬ ‫ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻣﻠﺖ ﻋﺰﯾﺰ از ﺑﯿﺪاري و ﻫﻮﺷﯿﺎري و ﺗﻌﻬﺪ و ﻓﺪاﮐﺎري و روح ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺻﻼﺑﺖ در راه ﺣﻖ ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ و اﻣﯿﺪ آن دارم ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻋﻘﺎب ﻣﻠﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺷﻮد و ﻧﺴﻼً ﺑﻌﺪ ﻧﺴﻞ ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ﮔﺮدد ﺑﺎ دﻟﯽ آرام و ﻗﻠﺒﯽ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ و‪14 «...‬‬ ‫ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮياش اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽاش ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﺣﻮزه ﺧﺼﻮﺻﯽ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ در ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺎﯾﺪ رﻫﺒﺮان اﺳﻼﻣﯽ اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ و ﺟﺎري و ﺳﺎري ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎره‬ ‫اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪»:‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم)ص( و ﻧﯿﺰ زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ ﯾﮏ رﻫﺒﺮ‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ ﯾﮏ رﻫﺒﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﯿﻌﻪ از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﺴﯿﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﯿﻌﯽ وﻇﯿﻔﻪ ﯾﮏ‬ ‫رﻫﺒﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ و دﯾﻨﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻘﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﺧﻮد‬ ‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪15 «.‬‬ ‫ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺴﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ را وارد زﻧﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد ﮐﺮد و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم )ﮐﺘﺎب و‬ ‫ﺳﻨﺖ( ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ دارد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺘﻤﺎن ﻏﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﯿﺰ در آن ﻫﺴﺖ ﻟﮑﻦ ﺑﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎ‪16 «.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم در ﺟﺎي دﯾﮕﺮي ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪...» :‬ﻗﺮآن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﮐﺘﺎب آدمﺳﺎزي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﮐﻪ‬ ‫آدم ﻫﻤﻪﭼﯿﺰ اﺳﺖ؛ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ دارد‪ ،‬ﻣﺎدﯾﺖ دارد‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻃﻦ دارد‪ ،‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻫﻢ ﮐﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ اﯾﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﺴﺎزد ﻫﻤﻪ‬ ‫اﺑﻌﺎد اﻧﺴﺎن را ﻣﯽﺳﺎزد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻠﯿﻪ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن دارد‪ ،‬ﭼﻪ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ دارد و ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺨﺺ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﺷﺨﺺ و ﺧﺎﻟﻖ ﺗﺒﺎرك ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪] ...‬و ﭼﻪ[ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و‪17 «...‬‬ ‫‪٢١٧‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ دﭼﺎر ﯾﮏ ﺗﺤﻮل ﻓﮑﺮي ﻋﻈﯿﻤﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي ﮐﻪ در ﻗﺸﺮ ﺟﻮان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮﺟﻮد‬ ‫آﻣﺪ و ﺧﯿﻞ ﻋﻈﯿﻤﯽ از ﺧﺪاﺟﻮﯾﺎن رﻫﯿﺪه از ارزﺷﻬﺎي ﭘﺴﺖ‪ ،‬راه ﺳﻌﺎدت ﺧﻮد را در ﺗﺰﮐﯿﻪ و ﺳﻠﻮك اﻟﯽاﷲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺎن‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺮدان ﻋﺎرف ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن ﻏﺒﻄﻪ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب ـ آن ﻋﺎرف ﺑﺎﷲ ـ ﺧﻮد‬ ‫را ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه از ﻏﺎﻓﻠﻪ ﺷﻬﺪا و ﺷﺮﻣﻨﺪه از ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮاﺟﻮ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﻋﺰﯾﺰ در ﻋﻨﻔﻮان‬ ‫ﺷﺒﺎب را ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺮﯾﻪ از ﻣﻦ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎي دﻋﺎ ﺑﺮاي ﺷﻬﺎدت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻣﺄﯾﻮس و از آﻧﺎن ﺷﺮﻣﻨﺪه‬ ‫ﻣﯽﺷﻮم‪18 «.‬‬ ‫ﺑﺤﺚ ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﭘﯽ ﮔﺮﻓﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﺗﻔﮑﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‬ ‫آﯾﺎ ﻓﻬﻢ ﻣﺎ از اﺳﻼم و ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻓﻬﻢ ﻧﺴﻞ ﭘﯿﺸﯿﻦ از اﺳﻼم ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ و آﯾﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت و ﻓﺮق ﻣﺎ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺴﺴﺖ‬ ‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﯾﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﻪ ﺗﺤﻮل و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﻪ اﻧﻘﻄﺎع از ﻧﺴﻞ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻓﻬﻢﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻧﺴﻞﻫﺎ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﯾﮏ ﺗﻔﺎوت در ﻧﺴﻞﻫﺎ ﭘﯿﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺷﺪ و ﮐﻤﺎل او در ﮔﺮو ﺗﻌﺎﻣﻞ وي در ﯾﮏ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻣﻠﺖ ﻋﺰﯾﺰ از ﺑﯿﺪاري و ﻫﻮﺷﯿﺎري و ﺗﻌﻬﺪ و ﻓﺪاﮐﺎري و روح ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺻﻼﺑﺖ در راه ﺣﻖ ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ‪ ،‬اﻣﯿﺪ آن‬ ‫دارم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻋﻘﺎب ﻣﻠﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺷﻮد و ﻧﺴﻼً ﺑﻌﺪ ﻧﺴﻞ ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ﮔﺮدد«‬ ‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬داﻣﻨﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺷﺮﻋﯽ را ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﯿﭻوﻗﺖ ﺣﻼل ﺧﺪا ﺣﺮام و ﺣﺮام ﺧﺪا ﺣﻼل ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ دﯾﻦ‬ ‫اﺳﺘﻌﺪاد و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺧﻮد ﺷﺎرژي را دارد و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن را ﻟﺤﺎظ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺮآن اﺑﺰار ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﻧﺴﻞﻫﺎ و‬ ‫ﻋﺼﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﻗﺮآن دارﻧﺪه ﺣﻖ اﺳﺖ و ﭼﻮن داراي ﺑﻄﻮﻧﯽ اﺳﺖ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻓﻬﻢ در ﻻﯾﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻠﺬا‬ ‫ﻫﺮﮐﺲ ﻣﻄﻬﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻓﻬﻤﺶ از ﻗﺮآن ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺣﻮزه ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ )ﻗﺮآن ﻧﺎزل( و ادﻋﯿﻪ ﻣﺄﺛﻮر )ﻗﺮآن ﺻﺎﻋﺪ( ﭼﻨﮓ زدﻧﺪ و‬ ‫ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﯽ آﻧﺎن در ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﺰرﮔﯽ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮرﻧﺎﺷﺪﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬ادﻋﯿﻪ آﻧﻬﺎ رﯾﺸﻪ در اﻋﻤﺎق وﺟﻮدي آﻧﻬﺎ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪ ﺑﺮﮐﺎت‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را در ﻣﺤﻀﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و دﻋﺎ را ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ روح و ﻣﻮﺟﺐ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺎﻻ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮ و اﻣﺎﻣﺸﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪»:‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ در ادﻋﯿﻪ ﻫﺴﺖ«‪19.‬‬ ‫»ﺗﻤﺎم ادﻋﯿﻪاي ﮐﻪ در ﻟﺴﺎن او ]ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم[ و اﺋﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ادﻋﯿﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت‬ ‫اﺳﺖ از راه دﻋﻮت ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺻﻼح ﻣﯽﺷﻮد«‪20.‬‬ ‫در ﻣﺠﻤﻮع وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي رﻓﺘﺎري ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺎرﯾﻢ‪:‬‬

‫‪٢١٨‬‬

‫‪1‬ـ اﻧﻘﻼب ﺑﻮدن )اﻧﻘﻼب ﻣﻌﻨﻮي( ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ در ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه او ﻧﺴﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺮ و ﺟﻮاﻧﺶ‪،‬‬ ‫زن و ﻣﺮدش و ﺧﺮد و ﮐﻼﻧﺶ در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ و در راه ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﻼم و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻗﺮآن‬ ‫ﮐﺮﯾﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دارﻧﺪ و ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﮔﺴﺴﺘﻦ از واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻓﮑﺮي‬ ‫‪3‬ـ ﺗﻬﺬﯾﺐ و ﺗﻌﻬﺪ داﺷﺘﻦ‬ ‫‪4‬ـ اﻋﺘﻘﺎد و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮدي‬ ‫‪5‬ـ ﻣﺪاﻓﻊ اﺳﻼم و روﺣﺎﻧﯿﺖ‬ ‫‪6‬ـ ﺗﻌﺎون و ﻫﻤﺪﻟﯽ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫‪7‬ـ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪن از دﺷﻤﻦ‬ ‫‪8‬ـ ﺧﻮدﺑﺎوري‬ ‫‪9‬ـ ﻇﻠﻢﺳﺘﯿﺰي‬ ‫‪10‬ـ اﺣﯿﺎء ﺳﻨﺖﻫﺎي اﻟﻬﯽ‬ ‫‪11‬ـ ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻦ ﺷﻌﺎﺋﺮ اﺳﻼﻣﯽ )اﺣﯿﺎء ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻪ و ﻣﺮاﺳﻢ دﻋﺎ و ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﻬﺎدت اﺋﻤﻪ و اﻋﯿﺎد و‪(...‬‬ ‫‪12‬ـ ﻋﺪم واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‬ ‫‪13‬ـ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‬ ‫‪14‬ـ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‬ ‫‪15‬ـ اﺟﺘﻨﺎب از ﮔﻨﺎﻫﺎن )دروغ‪ ،‬ﺗﻬﻤﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼس‪(...‬‬ ‫‪16‬ـ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺳﺎﻻري‬ ‫‪17‬ـ دﻓﺎع از ﮐﺸﻮر‬ ‫‪18‬ـ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺮاﺑﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫‪19‬ـ ﻋﻤﺮان ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﮐﺸﻮر‬ ‫‪20‬ـ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ارزﺷﯽ‬ ‫‪21‬ـ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪﺳﺘﯿﺰي‬ ‫‪22‬ـ ﺗﺮﺟﯿﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻨﮕﯿﻦ و ﺑﺮدﮔﯽ‬ ‫‪23‬ـ ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ ﺑﻮدن در زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫‪24‬ـ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اﺟﺮا و ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺤﺘﻮاي اﺳﻼم در ﺟﻤﯿﻊ اﺑﻌﺎد‬ ‫‪٢١٩‬‬

‫‪25‬ـ داﺷﺘﻦ اﻧﮕﯿﺰه اﻟﻬﯽ در اﻣﻮر‬ ‫‪26‬ـ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪27‬ـ ﺣﻔﻆ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‬ ‫‪28‬ـ وﺣﺪت ﮐﻠﻤﻪ داﺷﺘﻦ و ﻋﺪم اﺧﺘﻼف‬ ‫‪29‬ـ ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺑﯽﻟﺒﺎﺳﯽ را ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﯿﺪ‬ ‫‪30‬ـ ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ از ﺧﻮد ﻓﺎﻧﯽ ﺷﺪه و در ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‬ ‫‪31‬ـ ﺻﻔﺎ و ﺧﻠﻮص در ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎر‬ ‫‪32‬ـ اﯾﺜﺎر و ﺷﻬﺎدت‬ ‫‪33‬ـ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪود اﻟﻬﯽ‬ ‫‪34‬ـ و‪...‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﺪاوم وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﺧﺼﺎﯾﺺ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ارزﺷﯽ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎم‬ ‫ارزﺷﯽ ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ارزﺷﯽ ﻏﺮب و ﺷﺮق را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪ و ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﺮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﺆال اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب ﺑﺎ ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻮاﻧﻌﯽ در ﺳﺮ راه ﺧﻮد ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﻤﺎل ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ و آﺳﯿﺐﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ و رﻓﺘﺎري )ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺷﮑﺎفﻫﺎي‬ ‫ﺑﻨﯿﺎدي از ﻟﺤﺎظ ﻓﮑﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻋﺪم وﻓﺎق در ﻓﮑﺮ و ﻋﺪم وﻓﺎق در ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽﺷﻮد( ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﮐﻨﺎر‬ ‫ﻧﻬﺎدن ﻗﺮآن از زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻟﺘﻘﺎط ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﺟﻤﻮد ﻓﮑﺮي‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ روﺣﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺧﻮدﺑﺎﺧﺘﮕﯽ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﺪﺑﯿﻦ ﮐﺮدن ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮدي و ﻓﻘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻃﻤﻊ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن در ﺻﻒ ﺣﻖﺟﻮﯾﺎن‪ ،‬دﭼﺎر ﺣﯿﺮت و ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ‬ ‫ﺷﺪن‪ ،‬ﺗﺴﻠﻂ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي و‪...‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗﺮك ﻗﺮآن ﯾﺎ ﻣﻬﺠﻮرﯾﺖ از دو ﺛﻘﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﯽ ورود اﺳﻼم و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮑﺎف ﻣﯿﺎن ﻧﺴﻞ اﯾﺮاﻧﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﺮاﻧﯿﺎن دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﻫﻮﯾﺖ‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﺎ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ دوران ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺳﺘﻪ راهﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را‬ ‫ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎدن اﺳﻼم از زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﭘﯽﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ﺟﻬﺖ رﺷﺪ و ﺗﺮﻗﯽ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﺎن ﻗﺮآن را از ﺻﺤﻨﻪ ﺧﺎرج ﻧﻤﻮده و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن دادهاﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺮدﮔﺎن و‪ ...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ‬ ‫در ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺗﻔﮑﺮ ﻣﻬﺠﻮرﯾﺖ دو ﺛﻘﻞ رواج ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﮑﺮي ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼً در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻔﮑﺮ و ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ اﯾﻦ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻠﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﻊاﻻﺳﻒ ﺑﻪ دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮ و‬ ‫‪٢٢٠‬‬

‫دوﺳﺘﺎن ﺟﺎﻫﻞ‪ ،‬ﻗﺮآن اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز‪ ،‬ﻧﻘﺸﯽ ﺟﺰ در ﮔﻮرﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺮدﮔﺎن ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﺪارد و آﻧﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ وﺳﯿﻠﮥ‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﺸﺮﯾﺖ و ﮐﺘﺎب زﻧﺪﮔﯽ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف ﮔﺮدﯾﺪ و ﯾﺎ ﺑﮑﻠﯽ از ﺻﺤﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪21 «.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎور داﺷﺖ اﺳﻼم ﻓﻘﻂ ﻋﺒﺎدت ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻌﻠﻢ ﻋﺒﺎدي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺖ و از ﺳﯿﺎﺳﺖ دور‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﺳﻼم از ﻫﯿﭻﭼﯿﺰ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﺑﮑﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﻔﮑﺮ و ﻣﻌﺮﻓﺖ راﺣﺖﻃﻠﺒﯽ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻇﻠﻢﺳﺘﯿﺰي ﻧﻮر‬ ‫ﺷﻮد اﯾﻨﻬﺎ ﻣﻮاﻧﻌﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‬ ‫راﺣﺖﻃﻠﺒﯽ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺑﯿﺎﻧﺎت و رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﯽ و ﻃﺮد اﯾﻦ ﺑﺎور ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪» :‬اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮدش را در ﻣﻌﺮض ﯾﮏ ﺧﻄﺮي‪ ...‬ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ ‪...‬ﯾﮑﺪﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ اﻧﺒﯿﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ و اوﻟﯿﺎي ﺑﺰرگ‪ ...‬ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮﺷﺎن را ﺻﺮف‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ در اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﻇﻠﻤﻬﺎ ]ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﻨﺪ[‪ ...‬اﮔﺮ وﺿﻊ ﺗﻔﮑﺮ ﺳﯿﺪاﻟﺸﻬﺪا ـ ﺳﻼماﷲ ﻋﻠﯿﻪ ـ ﻣﺜﻞ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻘﺪﺳﯿﻦ زﻣﺎن ﺧﻮدش ﺑﻮد‪...‬‬ ‫ﮐﺮﺑﻼﯾﯽ ﭘﯿﺶ ﻧﻤﯽآﻣﺪ؛ ﯾﮏ راﺣﺖﻃﻠﺒﯽ ﺑﻮد و ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮي از ﺟﺎﻣﻌﻪ و دﻋﺎ و ذﮐﺮ ﺑﻮد‪ ...‬اﮔﺮ اﺋﻤﻪ ﻣﺎ ـ ﻋﻠﯿﻬﻢاﻟﺴﻼم ـ ﺳﺎزش‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ‪ ،‬اﺣﺘﺮاﻣﺸﺎن ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻠﻔﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﺮ ﺟﻮر اﺣﺘﺮام ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫دﺳﺖ از دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ‪22 «.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺷﮑﺴﺖ روﺣﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺧﻮدﺑﺎﺧﺘﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻠﯽ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ روﺣﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺧﻮدﺑﺎﺧﺘﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ‬ ‫ﺟﺪﯾﺪ و آﯾﻨﺪه ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه و ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ و ﻫﻮﯾﺘﯽ ﻗﺎﺋﻞ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻌﺒﻪ آﻣﺎل و آرزوﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻏﺮﺑﯿﻬﺎ و دﯾﮕﺮان ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﻧﻊ در ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪...» :‬ﺷﻤﺎ ﺟﻮاﻧﺎن‪ ...‬ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎور ﻏﻠﻄﯽ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه ﺑﻮد اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎور ﻏﻠﻂ را ﺑﺸﮑﻨﯿﺪ‪23 «.‬‬ ‫اﻣﺎ اﮔﺮ دوﺑﺎره اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ رﺷﺪ ﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﺄﯾﻮس ﺷﺪن )ﻣﺄﯾﻮس ﮐﺮدن( ﻣﻠﺖ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اداره ﮐﺸﻮر ﺗﻮﺳﻂ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺄﯾﻮس ﺷﺪن ﯾﺎ ﻣﺄﯾﻮس ﮐﺮدن ﻣﻠﺖ ﯾﺎ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ از ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اداره ﮐﺸﻮر ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ )ﭼﻪ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت دﺷﻤﻨﺎن و ﭼﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺪس ﻣﺂﺑﺎن( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن‪» :‬ﮔﺎﻫﯽ ﻧﺎﺷﯿﺎﻧﻪ و ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﮐﻪ ‪ 1400‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ وﺿﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را اداره ﮐﻨﺪ ﯾﺎ آﻧﮑﻪ اﺳﻼم ﯾﮏ دﯾﻦ‬ ‫ارﺗﺠﺎﻋﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻫﺮ ﻧﻮآوري و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻤﺪن ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻈﺎﻫﺮ آن‬ ‫ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮﻧﺪ‪24 «.‬‬ ‫درﺻﺪد از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن اﻧﺴﺠﺎم و وﺣﺪت و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻧﺴﻞﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ از راﻫﯽ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﮕﺎر داﯾﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺘﺮ از‬ ‫ﻣﺎدرﻧﺪ و ﺗﻔﮑﺮي را ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آن رﯾﺸﻪ اﺳﻼم را ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ را از اﺳﻼم دور ﻣﯽﺳﺎزد و آن ﺗﺮوﯾﺞ اﯾﻦ‬ ‫‪٢٢١‬‬

‫ﺗﻔﮑﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ ﮐﺎري ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد‪ .‬اﻣﺎم درﺑﺎره اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﺎن ذﻫﻦ ﻣﺮدم‬ ‫را از اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺨﺪوش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ ﮐﺎري ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد‪» .‬ﺑﯿﭽﺎره ﻣﺮدم ﺑﺎ آن ﺷﻮق و ﺷﻌﻒ‬ ‫ﻓﺪاﮐﺎري ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از رژﯾﻢ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻃﺎﻏﻮت رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﯾﮏ رژﯾﻢ ﺑﺪﺗﺮ ﺷﺪﻧﺪ! ﻣﺴﺘﮑﺒﺮان ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﺗﺮ و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻒﺗﺮ ﺷﺪﻧﺪ!« ‪25‬‬ ‫‪4‬ـ ﺑﺪﺑﯿﻦ ﮐﺮدن ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮدي‬ ‫ﺑﺪﺑﯿﻦ ﮐﺮدن ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮدي ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻌﯽ در ﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺠﺎري ﻣﺘﻌﺪد و‬ ‫ﻣﺘﮑﺜﺮي ﺷﮑﻞ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬از ﻣﺠﺎرﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬رادﯾﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ‪. ...‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮاﻧﻊ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻠﯽ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ روﺣﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺧﻮدﺑﺎﺧﺘﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ ‪ .‬اﮔﺮ در ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺗﻔﮑﺮ ﻣﻬﺠﻮرﯾﺖ‬ ‫دو ﺛﻘﻞ )ﻗﺮآن و ﻋﺘﺮت( رواج ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻠﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺳﯿﻨﻤﺎ‪ ،‬ﺗﺌﺎﺗﺮ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮﻫﺎ و‪ ...‬اﯾﻨﻬﺎ اﺑﺰارﻫﺎي‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﺒﺎﻫﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻧﺴﻞ ﺟﻮان ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﯾﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ درﺑﺎره ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ ﻏﺮﺑﯽ در دوران ﻗﺒﻞ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ ﮐﻪ‪» :‬و ﯾﮏ راه دﯾﮕﺮ ﻫﻢ‬ ‫ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت داﻣﻨﻪداري ﺑﺮاي ﺗﺮﻗﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻏﺮب ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ دﯾﮕﺮ اﺗﮑﺎل ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺻﺤﺒﺘﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ﺻﺤﺒﺖ از ﻏﺮب ﭘﯿﺶ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺧﯿﺎﺑﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﻢ آﻧﻬﺎ اﺳﻢﮔﺬاري ﮐﻨﻨﺪ ‪ ...‬ﺟﻮري ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻠﺖ را ﮐﻪ ﺧﻮدش را‬ ‫ﺑﺒﺎزد و ﺧﻮدش را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ؛ ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﯾﮏ آدم ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ 26 .‬ﯾﺎ »ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺎم ﻏﺮﺑﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻔﺘﺨﺮ‪ ،‬و اﮔﺮ‬ ‫ﻧﺎم ﺧﻮدي دارﻧﺪ ﺳﺮ ﺑﻪ زﯾﺮ و ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ...‬و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻣﺴﮑﻮ اﻓﺘﺨﺎري ﭘﺮارزش و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺞ و‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺎﮐﻦ ﻣﺘﺒﺮﮐﻪ ﮐﻬﻨﻪﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪27 .‬‬ ‫اﮔﺮ ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦﺟﺎ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت اﺳﺖ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي روﺷﻨﻔﮑﺮي و ﺗﻤﺪن و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﮐﻬﻨﻪﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮔﺴﺴﺖ ﻧﺴﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ و ﻣﻠﺖ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﭼﺎرهاﻧﺪﯾﺸﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻼج واﻗﻌﻪ را ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم داد و ﺗﻮﺟﻪ زﯾﺎدي ﺑﻪ آن داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺧﻮد و ﮐﺸﻮر ﻋﺰﯾﺰ و اﺳﻼم آدمﺳﺎز‪،‬‬ ‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ را از اﻧﺤﺮاف و ﻏﺮب و ﺷﺮقزدﮔﯽ ﺣﻔﻆ و ﭘﺎﺳﺪاري ﮐﻨﯿﺪ«‪28 .‬‬ ‫‪3‬ـ راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫‪ .3/1‬ﺣﻔﻆ اﻧﮕﯿﺰه اﻟﻬﯽ ‪ :‬در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر اﯾﻦ اﺻﻞ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻧﮕﯿﺰه ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰهاي اﻟﻬﯽ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺪﯾﻦواﺳﻄﻪ رﻓﺘﺎر او ﻫﻢ رﻓﺘﺎري اﻟﻬﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺮف ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻣﺰ ﺑﻘﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻧﺴﻞ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺎن رﻣﺰ ﭘﯿﺮوزي آﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻣﺎم اﻧﻘﻼب در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ رﻣﺰ ﺑﻘﺎي اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺎن رﻣﺰ ﭘﯿﺮوزي اﺳﺖ و رﻣﺰ ﭘﯿﺮوزي را ﻣﻠﺖ ﻣﯽداﻧﺪ و ﻧﺴﻞﻫﺎي آﯾﻨﺪه در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ دو رﮐﻦ اﺻﻠﯽ‬ ‫‪٢٢٢‬‬

‫آن‪ :‬اﻧﮕﯿﺰه اﻟﻬﯽ و ﻣﻘﺼﺪ ﻋﺎﻟﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ؛ و اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻠﺖ در ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ وﺣﺪت ﮐﻠﻤﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن اﻧﮕﯿﺰه و ﻣﻘﺼﺪ‪«.‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪ .3/2‬اﻓﺘﺨﺎر ﺑﻪ اﺳﻼم و اﺳﺘﻤﺮار اﯾﻦ اﯾﺪه ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻧﺴﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ )ﭘﯿﺮ و ﺟﻮاﻧﺶ‪ ،‬زن و ﻣﺮدش و ﺧﺮد و ﮐﻼﻧﺶ( در‬ ‫ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و در راه ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﻼم و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دارﻧﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫و اﻋﺘﻘﺎد و اﯾﺪه ﺧﻮد اﻓﺘﺨﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻢ اﮔﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ اﻓﺘﺨﺎر ﮐﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻧﮕﺮاﻧﯽاي در ﻣﻌﺮﻓﺖ و رﻓﺘﺎر آن‬ ‫ﻧﺴﻞ ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﻣﺎم ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮﺻﯿﻪ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮك ﺷﺮق و ﻏﺮب ﺑﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﺗﮑﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻧﻮراﻧﯽ و رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ را ﻧﺼﺐاﻟﻌﯿﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اﺳﻼم ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺪﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ ﻣﻘﺪﺳﻪ ﻗﺮآن را ﺑﯿﺎﻣﻮزﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﮐﻤﺎل اﺧﻼص در ﻧﺸﺮ و ﺗﺒﻠﯿﻎ و ﻣﻌﺮﻓﯽ اﺳﻼم ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﺬا ﺟﻮاﻧﺎن را از‬ ‫اﻟﺘﻘﺎط و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪن اﺳﻼم و آﺋﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺸﺪار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻣﺒﺎدا ﻗﺮآن ﻣﻘﺪس و آﺋﯿﻦ ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ اﺳﻼم را ﺑﺎ‬ ‫ﻣﮑﺘﺐﻫﺎي ﻏﻠﻂ و ﻣﻨﺤﺮفﮐﻨﻨﺪهاي ﮐﻪ از ﻓﮑﺮ ﺑﺸﺮ ﺗﺮاوش ﮐﺮده اﺳﺖ ﺧﻠﻂ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪30 «.‬‬ ‫‪ .3/3‬ﭘﺎﯾﺪار و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ‪ :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ و آﯾﻨﺪه از راه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻟﻬﯽ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﺪه‪ ،‬راه و ﻣﻘﺼﺪ ﻧﺴﻞ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺪاوم دارد‪ .‬اﻣﺎم دراﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪...»:‬ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻋﺰﯾﺰ اﯾﺮان ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ از اﯾﻦ راه ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺮق ﻣﻠﺤﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻏﺮب ﺳﺘﻤﮕﺮ ﮐﺎﻓﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺮاﻃﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺼﯿﺐ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻣﺤﮑﻢ و اﺳﺘﻮار و‬ ‫ﻣﺘﻌﻬﺪ و ﭘﺎﯾﺪار و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﻮده‪31 «...‬‬ ‫‪ .3/4‬ﭘﯿﺮوي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻈﺎﻣﯽ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ‪ :‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از راهﻫﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﭘﯿﺮوي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻈﺎﻣﯽ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺋﻤﻪ‬ ‫اﻃﻬﺎر)ع( ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ‪ .‬او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺟﺪ و ﻋﺠﺰ از ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ از اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺑﺰرگ راﻫﻨﻤﺎﯾﺎن ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎن و دل و ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﯽ و‬ ‫ﻧﺜﺎر ﻋﺰﯾﺰان ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﻨﺪ«‪32.‬‬ ‫‪ .3/5‬ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺣﻤﺎﺳﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ‪ :‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب زﻧﺪه ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﺣﻤﺎﺳﻪ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦﺑﺎره اﻣﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪...»:‬و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر و ﺑﻮﯾﮋه ﺳﯿﺪ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و ﺳﺮور‬ ‫ﺷﻬﯿﺪان ﺣﻀﺮت اﺑﯽﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺤﺴﯿﻦ ـ ﺻﻠﻮات واﻓﺮ اﻟﻬﯽ و اﻧﺒﯿﺎ و ﻣﻼﺋﮑﮥاﷲ و ﺻﻠﺤﺎ ﺑﺮ روح ﺑﺰرگ ﺣﻤﺎﺳﯽ او ﺑﺎد ـ ﻫﯿﭻﮔﺎه‬ ‫ﻏﻔﻠﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ دﺳﺘﻮر اﺋﻤﻪ ـ ﻋﻠﯿﻬﻢاﻟﺴﻼم ـ ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ اﯾﻦ ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺮان آل ﺑﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻓﺮﯾﺎد ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﮥ ﻣﻠﺖﻫﺎ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮدﻣﺪاران ﺳﺘﻢﭘﯿﺸﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﻟﯽاﻻﺑﺪ‪33 «.‬‬ ‫‪ .3/6‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ‪ :‬ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ راه و ﻣﺸﯽ و ﺧﺼﺎﯾﺺ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب را ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ ﻗﺒﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ دﺳﺖ ﺟﻬﺎنﺧﻮاران و‬ ‫‪٢٢٣‬‬

‫ﺳﺘﻤﮕﺮان را از اﯾﺮان ﺑﺰرگ ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮده و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺿﺪاﺳﻼﻣﯽ و ﺿﺪ روﺣﺎﻧﯽ و ﻣﺮاﮐﺰ‬ ‫ﻋﯿﺎﺷﯽ و ﻓﺤﺸﺎ و ﻗﻤﺎر و ﻣﺴﮑﺮات ﺑﻮده و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﯽ و ﺑﺎ اﯾﺪه واﺣﺪ و ﻓﺮﯾﺎد اﷲ اﮐﺒﺮ و‬ ‫ﻓﺪاﮐﺎريﻫﺎي ﺣﯿﺮتآور و ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرتﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ را ﮐﻨﺎر زد ﺗﺎ ﺧﻮد ﻣﻘﺪرات ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮد و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﻼم و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪه اﻟﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺴﺘﻦ آن ﺳﻌﺎدت ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ وﺟﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ 34.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮑﯽ از راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺴﻞﻫﺎي آﯾﻨﺪه اﻧﻘﻼب روﺷﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺴﻞ اﻣﺮوز و ﻓﺮدا از ﻋﻮاﻣﻞ و ﺣﻮادث‬ ‫اﻧﻘﻼب و ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻣﺒﺎرزات اﻣﺎم و ﭼﺮاﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﻫﻤﻮاره در دﻟﻬﺎ زﻧﺪه ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﺑﯿﻦ‬ ‫ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب و ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﻌﺪي ﻧﻤﯽاﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3/7‬ﺟﺪا ﻧﺸﺪن ﺟﻮاﻧﺎن از روﺣﺎﻧﯽ و ﺑﺮﻋﮑﺲ ‪ :‬ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﺧﺼﺎﯾﺺ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ روﺣﺎﻧﯽ ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ‬ ‫و ﺧﻮد را ﺑﯽﻧﯿﺎز از راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ او ﻧﻤﯽدﯾﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺎدﯾﺎن و ﻣﺒﻠﻐﯿﻦ و ﻣﺮﺑﯿﺎن ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﻗﺸﺮ از اﻗﺸﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ روﺣﺎﻧﯿﻮن ﺗﻮﺟﻪ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﺟﻮانﻫﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺰرگ ﻣﻌﻤﺎر اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻠﮑﻮت ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﯿﺮ ﺟﻮانﻫﺎي اﯾﻦ زﻣﺎن از اول ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺎ ﺣﺎﻻ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪35 .‬‬ ‫اﻣﺎم ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺳﻔﺎرش دو ﺳﻮﯾﻪ ﺑﻪ روﺣﺎﻧﯿﺖ و ﺟﻮاﻧﺎن دارد ﮐﻪ ﺗﻼش ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ اﯾﻦ دو ﻗﻄﻊ ﻧﺸﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ دﭼﺎر ﺧﺴﺎرت و‬ ‫زﯾﺎنﻫﺎي ﺟﺒﺮانﻧﺎﭘﺬﯾﺮي ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ارزشﻫﺎ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺎت از وﺟﻮد روﺣﺎﻧﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ و ﺗﺤﺖ ﻫﯿﭻ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺧﻮد را ﺑﯽﻧﯿﺎز از راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺪاﻧﯿﺪ‪ .‬و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ روﺣﺎﻧﯿﻮن ﻫﻢ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻬﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﺪ و ﺑﺎ ﺟﻮاﻧﻬﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎ و‬ ‫ﮐﺞﺗﺎﺑﯽﻫﺎي ﺟﻮاﻧﺎن را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬دراﯾﻦﺑﺎره اﻣﺎم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬ﺟﻮاﻧﺎنﻫﺎي ﻣﺎ را ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻨﻘﻠﺐ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﯾﮏ ﻧﺤﻮ دﯾﮕﺮ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﻃﻮر دﯾﮕﺮ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﯾﺪ و ﻫﺮ دو ﻓﮑﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻓﮑﺮﻫﺎي وارداﺗﯽ‬ ‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻢ آﻧﻄﻮري ﮐﻪ داﻧﺸﮕﺎه درﺑﺎره ﺷﻤﺎﻫﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺸﺖ آﺧﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺮفﻫﺎ و ﻫﻢآنﻃﻮري ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ »ﯾﮏ دﺳﺘﻪ ﻓُﮑُﻠﯽ ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﮐﺬا‪ .‬اﯾﻦ ﻫﺮ دوي آن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻘﺪرات ﯾﮏ ﻣﻤﻠﮑﺖ را در دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬از ﺷﻤﺎ ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﺻﻼً ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻃﺒﻘﻪ ﻓﻌﺎل‬ ‫ﺟﻮان ﺟﺪا ﺑﮑﻨﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻃﺒﻘﻪاي ﮐﻪ روﺷﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮﺟﻊ اﻣﻮر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻫﻢ از آﻧﻬﺎ و آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ از ﺷﻤﺎ و دو ﻗﻮهاي‬ ‫ﮐﻪ ﻗﻮه ﻣﻔﮑﺮه ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﻫﺴﺖ‪36 «.‬‬ ‫‪ .3/8‬اﺳﺘﻤﺮار اﻧﻘﻼب ﻣﻌﻨﻮي ‪ :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل )اﻧﻘﻼب ﻣﻌﻨﻮي‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ در ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ( ﻫﺴﺖ و ﺑﺎﻗﯽ ﻫﺴﺖ‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﭼﯿﺰي ﺗﺮﺳﯿﺪ و ﻫﯿﭻ ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﺑﯿﻦ ﻧﺴﻞﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﯾﺎ ﮐﻢرﻧﮓ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪه‬

‫‪٢٢٤‬‬

‫ﺷﺪ آﻧﻮﻗﺖ ﮔﺴﺴﺖ ﻧﻤﺎﯾﺎن و ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ اﻣﺎم دراﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ...»:‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻔﻀﻞ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺮﺣﻢ ﮐﺮد و اﯾﻦ ﺗﺤﻮل‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ و ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ﻫﺴﺖ و ﺑﺎﻗﯽ ﻫﺴﺖ ﺷﻤﺎ از ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ«‪37 .‬‬ ‫ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻧﺎن اﯾﺠﺎد ﺷﺪ ﻫﻤﺎن ﻫﺠﺮت ﺑﺴﻮي ﺣﻖ ﺑﻮد ﻓﻠﺬا اﮔﺮ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ اﻣﺎم در‬ ‫ﮐﻼﻣﺸﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ‪»:‬آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ را ﭘﯿﺮوز ﮐﺮد ﻫﺠﺮت از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ اﻧﺎﻧﯿﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﮐﺮدن و رو ﺑﻪ رﺣﻤﺖ اﻟﻬﯽ آوردن‪38 «.‬‬ ‫‪ .3/9‬ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻓﮑﺮي ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ در ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ ﺧﻮدﺑﺎوري و ﺧﻮداﺗﮑﺎﯾﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﻓﮑﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺴﺎﯾﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﺧﻮدﻣﺎن را ﺧﻮدﻣﺎن ﺣﻞ ﮐﻨﯿﻢ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ﻫﺴﺖ ﮔﺴﺴﺘﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬ ‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت و ﮐﻼم اﻣﺎم را ﺷﺎﻫﺪ ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪...»:‬ﻋﻤﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ذﻫﻦ اﯾﻦ ﺟﻮانﻫﺎ و ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺮﻫﺎ و‬ ‫روﺷﻨﻔﮑﺮﻧﻤﺎﻫﺎ را آﻣﺎده ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺧﻮدﻣﺎن آدم ﻫﺴﺘﯿﻢ و اﯾﻨﻄﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ دﺳﺘﻤﺎن را ﭘﯿﺶ دﯾﮕﺮان دراز ﮐﻨﯿﻢ و‬ ‫ﺣﺘﯽ اﺧﻼق و زﺑﺎﻧﻤﺎن را ﻧﯿﺰ از آﻧﻬﺎ ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪39«.‬‬ ‫‪3/10‬ـ ﻟﺰوم ﺗﻬﺬﯾﺐ و ﺗﻌﻬﺪ در ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ‪ :‬اﻣﺮ ﺗﻬﺬﯾﺐ و ﺗﻌﻬﺪ اﻣﺮي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻬﺪه ﯾﮏ ﻧﻬﺎد و ﯾﮏ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺧﺎﺻﯽ‬ ‫واﮔﺬار ﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ اﻣﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻮﻓﺎ ﺷﺪن آن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻫﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻮاده و ﮐﻮدﮐﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﭘﺎﺋﯿﻦﺗﺮﯾﻦ و‬ ‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻧﻬﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ داﻧﺸﮕﺎه و ﺣﻮزه و دوﻟﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻟﯿﺘﺮﯾﻦ ﻧﻬﺎد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺻﻮرت ﻧﮕﯿﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺎ را از ﻧﻮرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف ﺑﺎر ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﺤﺮاف ﺗﺎ آﺧﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و اﮔﺮ ﻧﻮﺑﺎوﮔﺎن ﻣﺎ‬ ‫را ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﮐﺸﯿﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﮔﺮ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎ را و داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﺑﮑﺸﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺸﯿﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﺻﻼح ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺸﻮر اﺻﻼح ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺟﻮانﻫﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺎ درﺳﺖ ﭼﺸﻢ و‬ ‫ﮔﻮش ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ اﻏﻮا ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ...‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻫﻤﺮاه ﺗﻬﺬﯾﺐ و ﻫﻤﺮاه ﺗﻌﻬﺪ و‬ ‫ﻫﻤﺮاه اﺧﻼق ﻓﺎﺿﻠﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ را از واﺑﺴﺘﮕﯽﻫﺎ ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﺪ‪...‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎرﯾﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻌﻠﻤﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﻬﺬﯾﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ 40 .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻌﻬﺪ اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻬﺬﯾﺐ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ داﻧﺸﮕﺎه و ﻓﯿﻀﯿﻪ ﯾﮏ ﺳﻨﮕﺮ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮف ﯾﺎ آن ﻃﺮف ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮاﯾﯿﺪ و ﺑﺎ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ راه اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و راه اﺳﻼﻣﯿﺖ و راه اﺳﺘﻘﻼل و‬ ‫راه آزادي را ﻃﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪41 .‬‬ ‫‪3/11‬ـ ﺗﻮﺟﻪ و ﺣﻔﻆ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي و ارزﺷﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ‪ :‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ و ﺣﻔﻆ‬ ‫ﮐﺮدن اﺳﺘﻘﻼل و آزادي و ارزﺷﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﻣﺎ را ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪»:‬از ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان‪،‬‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي و ارزﺷﻬﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ را‪ ،‬وﻟﻮ ﺑﺎ ﺗﺤﻤﻞ زﺣﻤﺖ و رﻧﺞ‪ ،‬ﻓﺪاي ﺗﺠﻤﻼت و ﻋﺸﺮﺗﻬﺎ و ﺑﯽﺑﻨﺪ و ﺑﺎرﯾﻬﺎ و‬ ‫ﺣﻀﻮر در ﻣﺮاﮐﺰ ﻓﺤﺸﺎ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻏﺮب و ﻋﻤﺎل ﺑﯽوﻃﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﮑﻨﻨﺪ‪42«.‬‬ ‫‪٢٢٥‬‬

‫‪3/12‬ـ ﺗﺮﺟﯿﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻨﮕﯿﻦ و ﺑﺮدﮔﯽ اﺟﺎﻧﺐ ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻣﻠﺘﯽ ﮔﺰاره ﻓﻮق ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻮد و ﻣﻠﺖ زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ را ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮﺟﯿﺢ دﻫﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻓﺎﺻﻠﻪاي ﺑﯿﻦ ﻧﺴﻠﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﻣﺎم‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ را وﻟﻮ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻧﻨﮕﯿﻦ ﺑﺮدﮔﯽ اﺟﺎﻧﺐ وﻟﻮ ﺑﺎ رﻓﺎه‬ ‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺗﺮﺟﯿﺢ دﻫﯿﺪ‪43.‬‬ ‫‪3/13‬ـ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻻﯾﻖ‪ ،‬ﻣﺘﺪﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ و ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﺮدم ‪ :‬اﻣﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪»:‬ﺑﻪ وزراي ﮐﺸﻮر در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ آﯾﻨﺪه ﺗﻮﺻﯿﻪ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ در اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﺎﻧﺪارﻫﺎ دﻗﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻻﯾﻖ‪ ،‬ﻣﺘﺪﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻗﻞ و ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ آراﻣﺶ در‬ ‫ﮐﺸﻮر ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪44«.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﻣﺎم اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ وزارت ﮐﺸﻮر ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻗﯿﻖ و ﻣﻬﻤﯽ را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﮔﻮﺷﺰد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﻫﻮﯾﺖ ﺷﺪﯾﺪي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﻫﻤﭽﻮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺳﺎﻻري‪ ،‬ﺗﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻮدن ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد آراﻣﺶ ﮐﺸﻮر‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻣﺎم در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﻘﻂ ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ آن ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﺮﯾﺎن ﻻﯾﻖ و ﻣﺘﺪﯾﻦ و ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺟﺮا ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺸﻮد‪45.‬‬ ‫‪3/14‬ـ ﻟﺰوم اﻧﻘﻼب ﺑﺎر آوردن ﻧﺴﻠﻬﺎي آﯾﻨﺪه ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﮑﻨﯿﻢ ﮐﻪ در ﻋﺼﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻋﺼﺮﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺎﻻ ﻓﮑﺮ ﺑﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮري ﮐﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻘﺎﺻﺪي دارﯾﻢ و روي آن ﻣﻘﺎﺻﺪ اﯾﻦ ﻧﻬﻀﺖ‬ ‫را ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬اﻋﻘﺎب ﻣﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎﺻﺪ را دارﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ ﻫﻢ اﺣﺘﯿﺎج دارﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﺟﺘﻤﺎع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺷﻤﺎﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﯾﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﮐﻨﻨﺪ و آن ﻗﻀﯿﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺗﻌﻠﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﻃﻮري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺮش ﻣﺴﯿﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺎﺷﺪ و دﻧﺒﺎﻟﮥ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ درﺳﺖ ﮐﺮدﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪46«.‬‬ ‫‪3/15‬ـ ﺣﻔﻆ اﻣﺎﻧﺘﺪاري در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻦ راه )ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ( ﻃﻮري زﺣﻤﺖ ﺑﮑﺸﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ آﺗﯿﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‬ ‫راﻫﺸﺎن ﭼﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎم در اﯾﻦﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ و دوﻟﺘﻤﺮدان اﻧﻘﻼب ﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب ﻫﺸﺪار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار ﺑﺎﺷﯿﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ آن دﺳﺖﻫﺎي ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎر را ﻗﻄﻊ ﮐﺮد و اﯾﻦ اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﭙﺮد؛ ﺷﻤﺎ اﻻن اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺰرﮔﯽ از دﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﻠﺖ‬ ‫ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ و ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻣﺎﻧﺘﺪاري اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ آﯾﻨﺪه و دوﻟﺖﻫﺎي‬ ‫آﯾﻨﺪه ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻨﻄﻮر ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﻠﺖ ﭘﺸﺖ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﯿﭻ آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪47.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب آرﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻘﺎﺻﺪش ﺗﺪاوم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻃﺒﻘﺎت و ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻫﺸﺪار ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ در‬ ‫ﮐﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن و ﻋﻤﻠﮑﺮدﺷﺎن ﻃﻮري رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺣﻤﺎﯾﺘﺸﺎن ﮐﻨﻨﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ درﺻﺪد ﺗﻐﯿﯿﺮ آن ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻧﻈﺎم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﺬا‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪»:‬ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ در اﯾﺮان ﺟﻮري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ ﺑﻪ آﺗﯿﻪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ زودي ﺗﻐﯿﯿﺮش ﺑﺪﻫﻨﺪ‪...‬‬ ‫‪٢٢٦‬‬

‫رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﺟﻮري رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﮐﺲ دﯾﮕﺮ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮرﺷﺎن ﺷﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻼف ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر‬ ‫ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ‪48«.‬‬ ‫در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬راﻫﻬﺎي ﺗﺪاوم ﻧﺴﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را‪ ،‬ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺧﻮدﺑﺎوري ‪ .2‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن اﺳﻼم ‪ .3‬زﻧﺪه ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ ﺛﻘﻠﯿﻦ‪ .4‬زدودن واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل ‪ .5‬آﮔﺎﻫﯽ دادن ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ارزش وﺟﻮدي ﺧﻮد ‪ .6‬آﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ از اﻫﺪاف‬ ‫اﺳﺘﮑﺒﺎر و اﺳﺘﻌﻤﺎر ‪ .7‬آﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﻼم و ﺷﻌﺎﺋﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻤﻠﯽ و آﺋﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ .8‬اﯾﺠﺎد ﻣﮑﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮاي دﺧﺎﻟﺖ و ﺣﻀﻮر ﻧﺴﻞ ﺣﺎﺿﺮ در ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد ‪ .9‬آﺳﯿﺐﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺪاوم از رﻓﺘﺎر و زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد و اﻫﺪاف ﺧﻮد ‪ .10‬اﯾﺠﺎد روﺣﯿﻪ اﺟﺘﻨﺎب از ﻣﻌﺎﺻﯽ ‪ .11‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺑﺎﻧﯿﺎن ﺗﺤﺮﯾﻒ اﺳﻼم ‪ .12‬رﻋﺎﯾﺖ‬ ‫ﻣﺴﺎﯾﻞ زﯾﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ )ﻋﻠﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ ـ ﺑﺮاﺑﺮي در ﻗﺎﻧﻮن ـ اﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ـ رﻋﺎﯾﺖ ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ـ ﺳﺎده زﯾﺴﺘﯽ‬ ‫و‪ .13 (...‬ﺣﻔﻆ روﺣﯿﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﻣﻠﺖ ‪ .14‬ﺣﻔﻆ اﻣﺎﻧﺘﺪاري ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ ‪ .15‬ﺣﻔﻆ و ﺗﺪاوم راﺑﻄﻪ روﺣﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺟﻮان و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪.‬‬

‫‪٢٢٧‬‬

‫ﭘﯽﻧﻮﺷﺘﻬﺎ‬

‫‪ .1‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،23‬ص ‪ .337‬وﺻﯿﺘﯽ ﻟﮑﻢ ان ﻻﺗﺸﺮﮐﻮا ﺑﺎﷲ ﺷﯿﺌﺎً و ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﻓﻼ ﺗﻀﯿﻌﻮا ﺳﻨﺘﻢ اﻗﯿﻤﻮا ﻫﺬﯾﻦ‬

‫اﻟﻌﻤﻮدﯾﻦ و واوﻗﺪوا ﻫﺬﯾﻦ اﻟﻤﺼﺒﺎﺣﯿﻦ و ﻓﺪاﮐﻢ ذم‪.‬‬

‫‪ .2‬درﺑﺎره اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدن اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻧﻮع اﻧﺴﺎن در دﻧﯿﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﻣﻌﺎﺿﺪت ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ راﺣﺖ‬

‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮑﻨﺪ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ اﻧﻔﺮادي ﺑﺮاي ﻫﯿﭻﮐﺲ ﻣﯿﺴﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﻪ ﺣﯿﻮاﻧﺎت وﺣﺸﯽ ﻣﻠﺤﻖ‬ ‫ﮔﺮدد‪ .‬و زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭼﺮخ ﺑﺰرﮔﺶ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﺮدم ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﭼﺮﺧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪاي ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﻋﺘﻤﺎد از ﺑﻨﯽاﻻﻧﺴﺎن‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ راﺣﺘﯽ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﯿﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 19‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﻤﻌﯽ از‬ ‫دﯾﺪﮔﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬اﺛﺮ ﯾﺤﯿﯽ ﻓﻮزي‪ ،‬ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ‪ ،1382 ،‬ص ‪86,‬‬

‫‪ .3‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ درﺑﺎره ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي اﻧﺴﺎن از ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺮ اﯾﻦﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‬

‫ﺑﻠﮑﻪ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻫﻢ دارد )اﻋﻢ از ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎﺷﺪ( ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﺷﺨﺼﯽ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺛﺮ دارد ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻦ اﺷﺨﺎصاﻧﺪ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد وﻗﺘﯽ ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ زﺷﺘﯽ ﮐﺮدﯾﺪ‪،‬‬

‫دﯾﮕﺮان ﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ وﻗﺘﯽ ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﯽ اﻧﺠﺎم دادﯾﺪ دﯾﮕﺮان ﻫﻢ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﻨﺪ در آﻧﻬﺎ‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ر‪.‬ك‪ :‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪ 401‬و ‪402,‬‬

‫‪ .4‬اﻣﺎم درﺑﺎره ﺗﺄﺛﯿﺮات و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺣﻮزه ﻓﺮدي اﻧﺴﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﻧﺴﺎن در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻧﻈﯿﺮ راﻫﭙﯿﻤﺎﯾﯿﻬﺎ‪،‬‬

‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ از ﺧﻮد ﺑﯽﺧﻮد ﺷﻮد و از ﯾﮏ ﺷﻌﺎر و ﻓﺮﯾﺎد ﺑﯽﺗﻮﺟﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ‬

‫اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،19‬ص ‪ 29‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﯾﺤﯿﯽ ﻓﻮزي‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪86,‬‬

‫‪ .5‬درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد در ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻣﺎم ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و اﺳﺎﺗﯿﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻣﻌﻠﻤﯿﻦ و ﻫﻤﻪ اﺳﺎﺗﯿﺪي ﮐﻪ در‬

‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺎﻧﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻧﮑﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ده ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺖ و‬

‫ﺷﻤﺎ آن ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ده ﻧﻔﺮ ﯾﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ را ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽدﻫﯿﺪ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﯿﺎل ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺪه ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان ﮐﺎرﻫﺎ را‬

‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﯿﻦ ﻫﻤﯿﻦ ده ﻧﻔﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻣﯽدﻫﯿﺪ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﭘﯿﺪا ﺑﺸﻮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﯾﮏ ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻋﺎﻟﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﯾﮏ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﺎﻟﯿﻪ ﮐﺸﻮر دﺳﺖ او ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ...‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﯾﮏ‬

‫ﻧﻔﺮي ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﭘﯿﺶ ﮐﺴﺎن دﯾﮕﺮ ﺗﺎ رﺳﯿﺪه ﺑﻪ آن آﺧﺮ ﯾﮏ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻓﺎﺳﺪي ﺑﺸﻮد‪ ...‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﯾﮏ‬ ‫ﻧﻔﺮ ﮐﻪ‪ 8‬ﺗﺤﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﻧﺤﺮاﻓﯽ واﻗﻊ ﺷﺪه ﯾﮏ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﺑﺎد ﻓﻨﺎ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ر‪.‬ك ﺑﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،14‬ص ‪33,‬‬

‫‪ .6‬اﮔﺮ ﻣﻨﺤﺮﻓﯿﻦ و ﻣﻌﻮﺟﯿﻦ در ﯾﮏ ﮐﺸﻮري ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آن ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬آن ﮐﺸﻮر رو ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط ﻣﯽرود‪ ...‬و اﮔﺮ‬

‫اﻓﺎﺿﻞ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﺳﺮرﺷﺘﻪدار ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ در آن ﮐﺸﻮر زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮاي‬

‫اﯾﻨﮑﻪ در آن ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﻋﺎدت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دارﻧﺪ و ﺣﺮﻓﻬﺎي آﻧﻬﺎ در ذﻫﻨﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺮدم ﮐﺎرﮔﺮ اﺳﺖ و‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺣﺮف ﯾﮏ ﻧﻔﺮ آدﻣﯽ ﮐﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ را رو ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﺒﺮد و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر از آن‬

‫ﻃﺮف ﯾﮏ ﺣﺮف آدﻣﯽ ﮐﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ او دارﻧﺪ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ را رو ﺑﻪ ﺻﻼح ﺑﺒﺮد رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،14‬ص‬ ‫‪39,‬‬

‫‪ .7‬در اﯾﻦﺑﺎره اﻣﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﺻﻔﺘﯽ در اﻧﺴﺎن از آن وﻗﺘﯽ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﺲ ﮐﻮدك در اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ ﭼﻮن‬

‫ﺻﻔﺤﮥ ﮐﺎﻏﺬي ﺑﯽ ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻘﺸﯽ را ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ و آﺳﺎﻧﯽ ﻗﺒﻮل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺷﺮح ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫‪٢٢٨‬‬

‫ﺟﻨﻮد ﻋﻘﻞ و ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﻧﺸﺮ آﺛﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،1377 ،‬ص ‪ 154‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﯾﺤﯿﯽ ﻓﻮزي‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ‬

‫ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪92,‬‬

‫‪ .8‬درﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺎدران‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﻧﻮان ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺮﺑﯿﺖ اوﻻد ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ ... ،‬ﺷﻤﺎ‬

‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﭽﻪﻫﺎﯾﯽ را ﺗﺮﺑﯿﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ از آﻣﺎل اﻧﺒﯿﺎ ﺑﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ر‪.‬ك ﺑﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪504,‬‬

‫‪ .9‬درﺑﺎره اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﯽﺛﻤﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‬

‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﯽ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺳﻼﻣﺖ ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ )اﻓﺮاد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮادهاي ﮐﻪ ﻫﻤﻪﺷﺎن‬

‫اﺷﺨﺎص ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﭽﻪﻫﺎﺷﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎز وارد ﺑﺸﻮﻧﺪ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺎﺳﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن ﺑﮑﻨﻨﺪ‪ .‬رﺟﻮع‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪500,‬‬ ‫‪ .10‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪450,‬‬ ‫‪ .11‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪531,‬‬ ‫‪ .12‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪396,‬‬ ‫‪ .13‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ .14‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪450,‬‬

‫‪ .15‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،15‬ص ‪389,‬‬ ‫‪ .16‬ج ‪ ،6‬ص ‪43,‬‬

‫‪ .17‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪448,‬‬

‫‪ .18‬ﺣﺪاد‪ ،‬ﻋﺎدل‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﺳﻤﯿﻨﺎر ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﯿﺮه ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ص ‪ ،79‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج‬ ‫‪ ،17‬ص ‪305,‬‬

‫‪ .19‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬روحاﷲ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،19‬ص ‪355,‬‬ ‫‪ .20‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،18‬ص ‪422,‬‬ ‫‪ .21‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪395,‬‬

‫‪ .22‬اﺳﻼم ﻧﺎب در ﮐﻼم و ﭘﯿﺎم اﻣﺎم‪ ،‬ﺗﺒﯿﺎن‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﻧﺸﺮ آﺛﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،1374 ،‬ص ‪40,‬‬ ‫‪ .23‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،16‬ص ‪83,‬‬

‫‪ .24‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪405,‬‬ ‫‪ .25‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪407,‬‬

‫‪ .26‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪80,‬‬ ‫‪ .27‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬روحاﷲ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪416,‬‬ ‫‪ .28‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪419,‬‬ ‫‪ .29‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪404,‬‬ ‫‪ .30‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪438,‬‬

‫‪ .31‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪399,‬‬ ‫‪٢٢٩‬‬

‫‪ .32‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪399,‬‬ ‫‪ .33‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪400,‬‬ ‫‪ .34‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪402,‬‬

‫‪ .35‬ﺟﻮان از دﯾﺪﮔﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪6,‬‬ ‫‪ .36‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪511,‬‬ ‫‪ .37‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،17‬ص ‪150,‬‬ ‫‪ .38‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪369,‬‬

‫‪ .39‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،18‬ص ‪216,‬‬ ‫‪ .40‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 355‬ـ ‪356,‬‬ ‫‪ .41‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪299,‬‬

‫‪ .42‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬روحاﷲ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،21‬ص ‪417,‬‬ ‫‪ .43‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪433,‬‬ ‫‪ .44‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪427,‬‬ ‫‪ .45‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪ .46‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬روحاﷲ‪ ،‬ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪362,‬‬ ‫‪ .47‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ 79‬ـ ‪78,‬‬ ‫‪ .48‬ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ص ‪.298‬‬

‫‪٢٣٠‬‬