ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ -ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ«
Pažuhešhnâme-ye Enghelâbe Eslâmi
ﺳﺎل اول :ﺷﻤﺎرة ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 1391 ﺻﻔﺤﺎت 61 -86 :
A Quarterly Scientific – Research Journal on Islamic Revolution Vol 1, No 4, Fall 2012
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب )ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ(
D I
ﭼﮑﯿﺪه
ﻧﺎﺻﺮ ﺟﻤﺎل زاده
S f
1
ﻗﺪرت اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﯽ ﯾﺎ اﻗﺘﺼﺎدي آن ،ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺟـﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ و ﻣﻌﻨـﻮي آن اﺳـﺖ. اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﯾﮏ ﻣﺼﺪاق از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺧﻮاﻫﯽ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﯾﺎ ﺣﻀﻮر دﯾﻦ در ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳـﺖ
o e
ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﻧﻤﻮد ﻋﻤﻠﯽ اﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﺗﮑﺮار آن را در ﻗﯿﺎﻣﻬﺎي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ،ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﯿﻢ .اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ از راه ﻗﻬﺮ و زور ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ ،ﺑﻠﮑـﻪ اﯾـﻦ ﻫﻤﺎن ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در اﻋﺘﻘﺎدات اﺳـﻼﻣﯽ ﻣـﺸﺘﺮك ﻫﻤـﮥ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﻬﺎ دارد و ﺑـﻪ
v i h
ﺻﻮرت ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﯿﺰﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دارد .اﯾـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ در ﭘـﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆال اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﭼﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ از آن ﻧﻬﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ و ﭼﮕﻮﻧـﻪ در اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﻣﻨﻄﻘﮥ ﻋﺮﺑﯽ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﻓﺮﺿﯿﻪ اي ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ،ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از» :ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ آن و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ
c r
در اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﮐﺸﻒ و ﺑﻪ دﻧﯿﺎ اﻋﻼم ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺷﺮوع اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﻦ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻓﻬﻢ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻮج ﺑﯿﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ ﺷـﺪ و ﻇﻬـﻮر آن را در ﺷـﻌﺎرﻫﺎ و اﻗـﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠﯽ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد« .اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﮥ ﭼـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي ﺻـﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ اﻧﻘﻼب ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ.
ﮐﻠﯿﺪ واژهﻫﺎ :ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب ،ﻗﺪرت ﻧﺮم ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ -1داﻧﺸﯿﺎر ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع(
ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ91/3/3 :
www.SID.ir
A
Email: jamalzadeh@yahoo.com
ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﻬﺎﯾﯽ91/7/25 :
62
...................................................................... 62ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺷﺎﯾﺪ اﻏﺮاق ﻧﺒﺎﺷﺪ اﮔﺮ ادﻋﺎ ﮐﻨﯿﻢ آﻧﭽﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺳـﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ ،ﺑﻌـﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻧﺮم اﻓﺰارﮔﺮاﯾﺎﻧﮥ آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ .در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﻋﺼﺮ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ،ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻧﻈﺎرهﮔﺮ اﺑﻌﺎد ﻣﺎدي اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﻧﻈﯿـﺮ رﻫـﺎﯾﯽ از اﺳـﺘﺒﺪاد و ﮐـﺴﺐ آزادي و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻌﺎش و ﻣﺴﮑﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ،وﻗﻮع ﭼﻨﯿﻦ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺎ داﻋﯿـﮥ ﻣـﺬﻫﺒﯽ و دﯾﻨـﯽ ﮐـﻪ ﻗـﺪرت ﺑـﺴﯿﺞ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،روي دﯾﮕﺮ ﺳﮑﮥ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ را ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب ﻣﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﮥ ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮي و ﻏﯿﺮ ﻣﺎدي دﯾﻦ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮﺳﺪ .اﻣﺮي ﮐﻪ در آن زﻣﺎن ﻏﺮﯾـﺐ
D I
ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﺠﺐ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ،ﻗﺮن ﺣﺎﮐﻤﯿـﺖ ﻋﻠـﻢ و ﺗﮑﻨﻮﻟـﻮژي ،ﻗـﺮن ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ دﯾﻦ در ﺧﻠﻮت دﻟﻬـﺎ و دوري دﯾـﻦ از ﺻـﺤﻨﮥ اﺟﺘﻤـﺎع و ﺳﯿﺎﺳـﺖ ،ﺑـﻪ ﻧﺎﮔﻬـﺎن در ﮔﻮﺷﻪاي از دﻧﯿﺎ ﻣﺮدي از ﺟﻨﺲ ﻋﺎﻟﻤﺎن دﯾﻦ و ﻣﺮﺟﻊ ﺷﯿﻌﯿﺎن ،ﻫـﺪف از اﻧﻘـﻼب ﺧـﻮد را اﻧﻘـﻼب
S f
ﺑﺮاي اﺳﻼم اﻋﻼم ﮐﻨﺪ آﻧﻬﻢ در ﮐﺸﻮري ﮐﻪ ﺷﺎه آن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﺎﻣﻞ از ﻏﺮب وﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻮد و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﯽ را ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل ﺗﺒﻠﯿﻎ و اﺟﺮا ﻣﯽ ﮐـﺮد .اﯾـﻦ ﻫﻤـﺎن ﺣﮑﺎﯾـﺖ ﺑﻌـﺪ ﻧـﺮم
o e
اﻓﺰاري اﻧﻘﻼب اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن از دﯾﺪه ﻫﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﺑـﺎ اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﮐﺮد.از اﯾﻦ رو ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑـﯽ ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﮥ ﻗﺪرت ﻧﺮم ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺳﺨﺖ ﺗﺎ دﻧـﺪان ﻣـﺴﻠﺢ رژﯾـﻢ ﭘﻬﻠـﻮي ﻓـﺎﺋﻖ آﯾـﺪ و ﺑﺮﺗـﺮي
v i h
ﻗﺪرتﻧﺮم اﯾﻤﺎن ﻣﺬﻫﺒﯽ را ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺳﺨﺖ اﺳﻠﺤﻪ و ﺗﺎﻧﮓ و ﻣﻬﻤﺎت ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪ.ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐـﻮ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮي در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺧﻮد از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺷﺎه و ﻗﺪرت ﺳﺮﮐﻮب آن را ﻣﻈﻬﺮ ﻗﺪرت ﺳﺨﺖ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﯽ داﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺪرت ﺗﺠﻤﯿﻊ ﺷﺪة ﻣﺮدم
c r
را ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ اﺳﻼم اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ و ارادة ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ ،ﺟﻨﺒـﮥ ﻧـﺮماﻓـﺰاري ﻗـﺪرت ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ » :آﻧﭽﻪ در اﯾﺮان ﻣﺮا ﺷﮕﻔﺖزده ﮐﺮده اﺳـﺖ ،اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺒـﺎرزهاي ﻣﯿـﺎن ﻋﻨﺎﺻـﺮ
A
ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد ﻧﺪارد .آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ اﯾﻨﻬﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ ،اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ روﯾﺎروﯾﯽ وﺟﻮد دارد :روﯾﺎروﯾﯽ ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم و ﻗﺪرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﻼح ﻫﺎ و ﭘﻠﯿﺴﺶ ﻣﺮدم را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﺧﯿﻠﯽ دور ﺑﺮوﯾﻢ ،اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﯽ درﻧﮓ ﯾﺎﻓﺖ؛ در ﯾـﮏﺳـﻮ، ﮐﻞ اراده ﻣﺮدم و در ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ،ﻣﺴﻠﺴﻞﻫﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ« )ﻓﻮﮐﻮ 56 :1379 ،ـ .(58
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب63 ........................................................................................................
اﯾﻦ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﻠﯽ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ و در ﻗﺎﻟﺐ آﻣﻮزهﻫـﺎي ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮد و ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﺮوزي ﺑﺮ ﯾﮏ رژﯾﻢ ﻣﺴﺘﺒﺪ و واﺑﺴﺘﮥ ﻏﺮﺑﯽ ﺷـﺪ .اﻣـﺮوز ﭘـﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﯽ و ﺳﻪ ﺳﺎل از اﯾﻦ اﻧﻘﻼب و ﺣﺮﮐﺖ ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﮥ آن در درﯾﺎي ﻣـﺘﻼﻃﻢ ﺳـﺨﺘﯽ ﻫـﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن درﻗﺎﻟﺐ ﻫﻤﺎن ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺖ اﺳـﺖ و ﭘﯿـﺎم ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺨﺎﺑﺮه و اﻋﻼم ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آﻣﻮزه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ،ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﺸﮑﯿﻞ داد و ﺑﺪون واﺑـﺴﺘﮕﯽ ﺑـﻪ ﻗـﺪرﺗﻬﺎي ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ آن را اداره ﮐﺮد .ﺣﺮﮐﺘﯽ ﮐﻪ در اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ وﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ از ﺗﻮﻧﺲ ﺷﺮوع ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺼﺮ و ﯾﻤﻦ و ﺑﺤﺮﯾﻦ را درﻧﻮردﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﺎن اﯾـﻦ ﻧﻬـﻀﺘﻬﺎ در ﺣـﺎل
D I
ﺗﮑﺜﯿﺮ و ﮔﺴﺘﺮش ﻫﺴﺘﻨﺪ ،در واﻗﻊ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻫﻤﺎن ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان اﺳـﺖ ﮐـﻪ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﺣﺎل وﻗﻮع ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺴﯿﺎري از ﺗﺤﻠﯿـﻞﮔـﺮان را وادار ﺑـﻪ
S f
ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺳﺎزي اﯾﻦ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان رﻫﻨﻤﻮن ﮐﻨﺪ .اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ درﭘﯽ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫـﺪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻨﻄﻘﮥ ﻋﺮﺑﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ روزﻫﺎ در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ اداﻣﮥ ﻗـﺪرت
o e
ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯽ و اﻧﺪي ﺳﺎل ﭘﯿﺶ درﭼﺎرﭼﻮب ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و دﯾﻦ درﺳﯿﺎﺳﺖ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد و ﻓﺎرغ از ادﻋﺎﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻟﯿﺒﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺳﻌﯽ در اﺛﺒﺎت آن دارﻧﺪ و ﻣـﯽ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ اﯾـﻦ ﺣﺮﮐﺘﻬـﺎ را ﺗـﻼش
v i h
ﻣﻠﺘﻬﺎ در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﻟﯿﺒﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻏﺮﺑﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﻨـﺪ .آﻧﻬـﺎ ﻗـﺼﺪ دارﻧـﺪ ﭼﻨـﯿﻦ واﻧﻤﻮد ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدﻣﺎن اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻓﻘﻂ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺧﻮد را از ﻣﺴﻨﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ زﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ و ﻫﯿﭻ ﺗﻼﺷﯽ از ﺟﺎﻧﺐ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﮥ آﻣﻮزه ﻫـﺎي دﯾﻨـﯽ و اﺳـﻼﻣﯽ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﻧﺠـﺎم
c r
ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .اﻣﺮي ﮐﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺪت ﻣﺤﺪود ﮐﻪ از ﭘﯿﺮوزي اﯾـﻦ اﻧﻘﻼﺑﻬـﺎ در ﺗـﻮﻧﺲ و ﻣـﺼﺮ و ﻟﯿﺒﯽ ﻣﯽﮔﺬرد ،ﺧﻼف آن ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺷـﻮاﻫﺪ و ﻗـﺮاﺋﻦ ﻧـﺸﺎن از آن دارد ﮐـﻪ اﺣـﺰاب و ﮔﺮوهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪه اﻧﺪ.
A
وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻈﺮﯾﻪاي در ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻋﺎم اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان »ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼبﻫﺎ« )ﺷﺠﺎﻋﯿﺎن (1382،ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ ﺗﺠﻠﯽ ﻫﻤﺎن ﻗـﺪرت ﻧـﺮم اﻧﻘـﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در اﻋﺘﻘﺎدات اﺳﻼﻣﯽ و دﯾﻨﯽ دارد و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻢ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازان اﻧﻘـﻼب ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ادﺑﯿﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان
www.SID.ir
64
...................................................................... 64ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﺑﺴﯿﺎر ﻓﻘﯿﺮ ﺑﻮد ،ﻏﻨﯽ ﺷﻮد و اﻣﺮوزه ﺷﺎﻫﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﮐﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ درﺑﺎرة اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان ﺑﺎﺷـﯿﻢ ﮐـﻪ از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﺑﺮ ﻫﯿﭻ ﻧﺎﻇﺮي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ وﺟﻪ ﻏﺎﻟـﺐ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب وﺟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آن اﺳﺖ .ﻫﻤﯿﻦ اﻣـﺮ ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﺧﯿـﺮاً در درون ﻧﻈﺮﯾـﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب ،ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﺬﻫﺐ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﻘﻼب« ﺟـﺎي ﺧـﻮد را در ﺑـﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾـﺎت اﻧﻘﻼب ﺑﺎز ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان داﺧﻠﯽ و ﺧـﺎرﺟﯽ در ﺗﺤﻠﯿـﻞ اﻧﻘـﻼبﻫـﺎ اﯾـﻦ ﺗﺌـﻮري را
ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ)ﺑﻮت.( 453-54 :1373، ﺷﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻧﻘﺶ ﻣﺬﻫﺐ در اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان اﺳـﺖ ﮐـﻪ آن را از ﺳـﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼﺑﻬـﺎ
D I
ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﺮده و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان اﻧﻘﻼب در آﺛﺎر ﺧـﻮد در ﺗﺒﯿـﯿﻦ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ ﻋﻨﺼﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﻋﺎم اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ را در ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ آنﻫﺎ در ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎي اﻧﻘـﻼب ﺑﺪاﻧﻨـﺪ .ﻣﻨـﺼﻮر
S f
ﻣﻌﺪل در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ:
»ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫـﺎي اﻧﻘـﻼب ﻧﺎﺷـﯽ از ﻧﺎﮐـﺎﻣﯽ آنﻫـﺎ در ﺟـﺪي
o e
ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﺗﻮﺟﯿﻬﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﺖ .اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي، ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺪﯾﺪآورﻧﺪه اﻧﻘﻼب اﺳﺖ .اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﭼﻬـﺮه ﭘﺪﯾـﺪهاي را ﻣـﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ
ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از ﻣﺒﺎرزه ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت اﺳﺖ .اﻧﻘﻼب ﺻـﻮرت ﺧﺎﺻـﯽ از ﮐـﻨﺶ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ
v i h
اﺳﺖ .ﮐﻨﺸﯽ ﮐﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﺪان ﺷﮑﻞ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ«) .ﻣﻌﺪل( 340 :1377،
ﺑﻪﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻌﺪ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب در اﯾﺮان از اواﯾـﻞ دﻫـﻪ 1980 ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي درﺧﺼﻮص اﻧﻘﻼبﻫـﺎ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﮐـﺎﻧﻮن »ﻓﺮﻫﻨـﮓ« ﺷـﺪ و از ﺳـﻠﻄﻪ
c r
ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎري اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﮐﻪ در دﻫﻪ 1970ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﮑﺎچ ﭘـﻞ در ﮐﺘـﺎب ﻣﻌـﺮوف »دوﻟﺖﻫﺎ و اﻧﻘﻼبﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ«)اﺳﮑﺎچ ﭘﻞ (1386،ﮐﻪ ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﻮج ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ ﺑـﺎ ﺗﮑﯿـﻪ ﺑـﺮ دوﻟﺖ و ﻃﺒﻘﻪ و اﻗﺘﺼﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد ،رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺴﯿﺮ ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻋﻨـﺼﺮ
A
ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي آﻏﺎز ﮐﺮد .از اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ،ﺑﻪ ﺟﺰ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان اﻧﻘـﻼب ﮐـﻪ در ﮐﺘـﺐ و ﻣﻘﺎﻻت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎص ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ،ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ ﮐﺘـﺎبﻫـﺎي درﺳﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﻘﻼبﻫﺎ در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ﻧﯿﺰ در رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ در دو دﻫﮥ اﺧﯿﺮ ﺑﻪ رﺷﺘﮥ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآﻣﺪهاﻧـﺪ ،ﺑـﻪ ادﻋـﺎي ﻧﻮﯾـﺴﻨﺪﮔﺎن آنﻫـﺎ ﺑـﺮ روي ﻋﻨـﺼﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب65 ........................................................................................................
اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﮔﺸﺖ .ﮐﺘﺎب ﻫﺎي درﺳﯽ ﺟﺎن ﻓﻮرن 1ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي اﻧﻘﻼبﻫﺎ« و ﺟﮏ ﮔﻠﺪﺳـﺘﻮن 2ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان »ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎﺗﯽ ﻧﻈـﺮي ،ﺗﻄﺒﯿﻘـﯽ و ﺗـﺎرﯾﺨﯽ در ﺑـﺎب اﻧﻘﻼبﻫﺎ«) ﮔﻠﺪﺳﺘﻮن ( 1385،از آن ﺟﻤﻠﻪاﻧﺪ .ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ،ﺟﺎن ﻓﻮرن در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ: »در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﺼﻮل اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ،ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪه و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﮐـﺎر ﺧﻮد را از ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺤﺾ ﺟﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ« )ﻓﻮرن.( 272 : 1384، ﺳﺆال اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اﯾﻦ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻓﺮﻫﻨـﮓ و اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي در اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﮐﺠﺎﺳﺖ و ﭼﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ دوﻟـﺖ و ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ؟ اﺳﺎﺳـﺎً ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺆالﻫﺎي ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ اﻧﻘﻼبﻫﺎ را ﮐـﻪ ﻋﺒـﺎرت از آن اﺳـﺖ
D I
ﻋﻠﻞ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﭼﯿﺴﺖ ،ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻨﺪ .اﻣﺮوزه ،ﮔﺮاﯾﺶ »ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨـﮓ« ﮐـﻪ از دﻫﮥ 1980در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ رو ﺑـﻪ ﮔـﺴﺘﺮش ﻧﻬـﺎده اﺳـﺖ ،ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺣـﻮزه ﺗﻮﺟـﻪ ﮐـﺮده
S f
اﺳﺖ)ﻓﻮرن .( 270 : 1384،از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪﻃـﻮر ﻣـﺸﺨﺺ اﻧﻘـﻼبﻫـﺎ را از ﻣﻨﻈـﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ ،وﯾﻠﯿﺎم ﺳﯿﻮول ،ﺗﺪا اﺳﮑﺎﭼﭙﻮل ،ﺟﺎن ﻓﻮرن و ﻓﺮﯾﺪه ﻓﺮﻫﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﻧـﺎم
o e
ﺑﺮد .ﻓﺮﯾﺪه ﻓﺮﻫﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮐﻪ از اﻧﻘﻼبﻫﺎي اﯾﺮان و ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧﻘﺶ ﻋﻘﺎﯾﺪ را ﻧﻤﯽﺗﻮان در اﯾﻦ دو اﻧﻘﻼب ﻧﻔﯽ ﮐﺮد .ﻧﻘﺶ ﮐﻠﯿﺪي اﺳﻼم و اﻟﻬﯿـﺎت آزادي ﺑﺨـﺶ در اﯾﻦ دو اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻫﻤﻪ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ .در اﯾﺮان و ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ ،در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻞ ﺑـﻪ ﻧﯿﺎزﻫـﺎي
v i h
ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪ)ﻓﺮﻫﯽ .(191 :1375،ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ،ﺟﺎن ﻓـﻮرن ﺑـﺎ ﮐﻤـﮏ از ﻣﻔﻬـﻮم »ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ«در ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻧﻘﻼبﻫﺎي اﯾﺮان و ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ واﻟﺴﺎﻟﻮادور ﺳﻌﯽ دارد ﻧﺸﺎندﻫﺪ ﮐﻪ
c r
ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ را ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ)ﻓﻮرن.( 277-275 :1384، ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ،ﺳﺆال اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اوﻻً ﻧﻤـﻮد ﻗـﺪرت ﻧـﺮم اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در ﭼـﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ از آن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و آﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازان اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ اﻧﻘﻼب ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ اﻧـﺪ
A
و ﺛﺎﻧﯿﺎً در اﻧﻘﻼبﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﻨﻄﻘﮥ ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑـﯽ و ﺷـﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘـﺎ در ﺣـﺎل ﺟﺮﯾـﺎن اﺳـﺖ، ﻣﯽﺗﻮان ﺷﻮاﻫﺪي از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮي از اﯾﻦ ﺟﻨﺒﮥ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﯾﺎﻓﺖ .ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ اﯾـﻦ دو ﺳﺆال ،ﻫﺪف اﺻﻠﯽ ﻧﮕﺎرش اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﺖ .ﻓﺮﺿﯿﻪ اي ﮐـﻪ در ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺳـﺆاﻻت ﻣﻄـﺮح 1 - John Foran 2 - Jack Goldston
www.SID.ir
66
...................................................................... 66ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻣﯽﺷﻮد ،ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از» :ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳـﻼﻣﯽ آن و ﺗﺒﻠﯿـﻎ ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﮐﺸﻒ و ﺑﻪ دﻧﯿﺎ اﻋﻼم ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺷﺮوع اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻓﻬﻢ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻮج ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪ و ﻇﻬﻮر آن را در ﺷﻌﺎرﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠﯽ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن در اﯾـﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد« .اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ. ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي
D I
ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازان اﻧﻘﻼب ﻣﺒﺤﺚ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب را ﯾﮑﯽ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ذاﺗﯽ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﻣـﯽ داﻧﻨـﺪ زﯾـﺮا ﻫـﺮ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪ اي از دﻧﯿﺎ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﻬـﺎن ﺷـﻤﻮﻟﯽ ﻫـﻢ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﮥ ﭘﺨﺶ ﯾﺎ اﺷﺎﻋﻪ 1ﺑـﺮ روي ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺠـﻮار ﺧـﻮد ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ
S f
ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﮐﺎﺗﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ در آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان ﻣﻮﺟـﺐ ﺑـﺮوز ﻧـﺎآراﻣﯽﻫـﺎﯾﯽ در ﻋــﺮاق و ﺑﺤـﺮﯾﻦ و ﻋﺮﺑـﺴﺘﺎن در ﻫﻤــﺎن روزﻫـﺎي اول ﭘﯿـﺮوزي اﻧﻘــﻼب
o e
ﺷﺪ)اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ 1378،و اﻓﺘﺨﺎري .(1377،در زﻣﯿﻨﮥ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ اﻣـﺮوزه ﮐﺘـﺐ و ﻣﻘﺎﻻت زﯾﺎدي ﺑﻪ رﺷﺘﮥ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت و دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻـﺎﺣﺒﻨﻈﺮان را در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﺮده اﻧﺪ .در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ،دو ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ :ﯾﮑﯽ ﺻﺪور ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ اﻧﻘﻼب ﮐﻪ
v i h
ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﯾﺠﺎد اﻧﻘﻼب ﻣﺴﺘﻤﺮ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و دﯾﮕﺮي ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘـﻼب ﮐـﻪ از آن ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺴﺘﻘﺮ ﯾﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ام اﻟﻘﺮي ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺻﺪور ﻓﯿﺰﯾﮑـﯽ و ﺧـﺸﻮﻧﺖ آﻣﯿـﺰ اﻧﻘﻼب ﺑـﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ و ﺻـﺪور ارزﺷـﻬﺎي اﻧﻘـﻼب ﺗﺄﮐﯿـﺪ دارد)ﺧﺮﻣـﺸﺎد.1391،دﻫﻘـﺎﻧﯽ
c r
ﻓﯿﺮوزآﺑﺎدي.1389،ﻓﻼح ﻧﮋاد .1384رﻣﻀﺎﻧﯽ .1378،اﺳـﭙﻮزﯾﺘﻮ .1378 ،رﺟـﺎﯾﯽ .(1373 ،ﭼـﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺑـﺮ ﭘﺎﯾـﮥ ﻧﻈﺮﯾـﮥ ﺻـﺪورﻓﺮﻫﻨﮕﯽ
A
اﻧﻘﻼب اﺳﺘﻮار اﺳﺖ؛ ﻣﻨﻈﻮر از ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از ﺗـﺸﺮﯾﺢ و ﺗـﺮوﯾﺞ اﻫـﺪاف، آرﻣﺎن ﻫﺎ ،آﻣﻮزه ﻫﺎ و ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺸﺘﺎق اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﻘﻮﻟﮥ ﺻﺪور -1اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯾﮑﯽ از ﻧﻈﺮﯾﺎت راﯾﺞ در ﺑﺎب ﺗﻮﺿﯿﺢ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻮآوريﻫﺎ و ﮔﺴﺘﺮش اﯾـﺪه ﻫـﺎ و اﻧﺪﯾـﺸﻪ ﻫﺎﺳـﺖ ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اوﻟﯿﻪ آن در رﺷﺘﮥ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﻮي ﻫـﺎﮔﺮ اﺳـﺘﺮﻧﺪ) ( Hager Strandﺟﻐﺮاﻓـﯽ دان ﺳـﻮﺋﺪي در ﺳﺎل 1953در ﺧﺼﻮص ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﻞ ﮔﺎوي ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪ و ﺑﻌـﺪﻫﺎ در ﻋﻠـﻮم اﻧـﺴﺎﻧﯽ و از آن ﺟﻤﻠـﻪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ )رك.ﺑﺮزﮔﺮ.(1382،
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب67 ........................................................................................................
ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺮﺿﻪ از ﺳﻮي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﻌﻠﻮل ﺗﻤﻨﺎ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻠـﻞ دﯾﮕـﺮ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﻟﮕﻮ ﺑﺮداري از اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ و از اﯾـﻦرو ﺻـﺪور اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﯾﺠﺎد اﻧﻘﻼب ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﮑﻪ ﺻـﺪور اﻧﻘـﻼب اﺳـﺘﻌﺎرهاي ﺑﺮاي اﺷﺎﻋﻪ ارزش ﻫﺎ ،ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و رﺳﺎﻧﺪن ﭘﯿﺎم رﻫﺎﯾﯽ ﺑﺨـﺶ و آزادﯾـﺒﺨﺶ آن ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎن ﻫـﺎي ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ .ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﮐﻪ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻏﺎﯾﺘﯽ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ)دﻫﻘﺎﻧﯽ ﻓﯿﺮوزآﺑﺎدي.(59 :1389، ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي اﯾﺪﺋﻮژي اﺳـﻼﻣﯽ و ﺗـﺮوﯾﺞ ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ارزﺷﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و اﻧـﺴﺎﻧﯽ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋـﺪاﻟﺖ ﻃﻠﺒـﯽ،
D I
ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد و اﺳﺘﻌﻤﺎر،ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ و ﻣﺤﺮوﻣﯿﻦ را از ﻃﺮﯾﻖ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨﺸﯽ ﻣﻠﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ و آﺷﻨﺎ ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﺸﺎن دﻧﺒﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
S f
اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ ،ذاﺗﺎً ﺧﺼﻠﺘﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ دارد و
زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﻨﻨﺪة ﻫﻤﺎن وﯾﮋﮔﯽ ﻓﺮاﻣﻠﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳـﺖ و
o e
ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﺪ و ارزﺷﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن از ﮐﺎﻧﺎل زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮك دﯾﻦ ﺑﻬﺘـﺮ ﻣـﺸﺘﺮي ﻣﺘـﺎع ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺴﯿﺤﯽ و ﯾﺎ ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﮐﻪ اﻋﺘﻘـﺎدي
iv
ﺑﻪ ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ ﻧﺪارد .ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي درﺳﺖ از اﯾﻦ ﻣﺰﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺮوج ارزشﻫﺎﯾﯽ ﭼـﻮن ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﺤﻮري ،آزادي ﻃﻠﺒﯽ ،اﺳﺘﻘﻼل ﮔﺮاﯾﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدمﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ ﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﯽ دوﺑـﺎرة ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ.
h c
ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺘﻘﺎل اﯾﻦ ارزﺷﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ و از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨـﺸﯿﺪن
r A
ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻤﻌﯽ ﻣﺜﻞ ﺻﺪا و ﺳﯿﻤﺎ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﮐﺘﺎب و ﺳﯿﻨﻤﺎ و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻮزه ﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﺎﯾﺮ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي رﺳـﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ وزارت ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﯽ و وزارت ﺧﺎرﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﻘـﺶ اﯾﻔـﺎ ﮐﻨﻨـﺪ .از اﯾـﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎر ﮔﺮ ﻧﺎدﯾـﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ،آﮔﺎه ﮐﺮد .ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻣﺘﻤﺎدي ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرﻫﺎﯾﯽ واﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﺑﺰرگ اداره ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ و اﺳﺘﻘﻼل آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان ﺑﻪ زﯾﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﻣـﯽ ﺷـﺪ و
www.SID.ir
68
...................................................................... 68ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﺷﺪ و ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﻣﻠﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﻣﯽرﻓﺖ و ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨـﯽ آﻧﻬﺎ اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﺷﺪ .در ﻧﺘﯿﺠﮥ اﯾﻦ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨـﺸﯽ ﮐـﻪ از ﺛﻤـﺮات اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان اﺳـﺖ ،ﺑﯿـﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻫﻮﯾﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺧـﻮد از زﯾـﺮ ﺳـﻠﻄﮥ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي واﺑﺴﺘﮥ ﻏﺮﺑﯽ رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯽ از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑـﺮ ﺑﺎورﻫـﺎ و ﺳﻨﺘﻬﺎي دﯾﻨﯽ و ﺑﻮﻣﯽ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﺧﻮد را ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورﻧـﺪ .اﯾـﻦ ﻫﻤﺎن ﭘﯿﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و رﻫﺒﺮ ﻓﺮزاﻧﮥ اﻧﻘـﻼب در ﻃـﻮل ﮔﺬﺷـﺖ ﺑﯿﺶ از ﺳﯽ ﺳﺎل از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن و ﻣﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﻨﺪ؛ اﻣﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ و ﺷﻤﺎل اﻓﺮﯾﻘﺎ ﺑـﻪ ﺗـﺎزﮔﯽ ﻓﻬـﻢ ﺷـﺪه
D I
اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭼﻪ زﻣﺎن ﻣﯽ ﮔﺬرد ﺑﺮ ﻋﻤﻖ آن اﻓﺰوده ﻣﯽ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨـﺎي ﺻـﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰﯾﯽ از ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﺪ .ﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ از
S f
ﺻﺪور اﻧﻘﻼب را ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑـﺮ آﮔـﺎﻫﯽ ﺑﺨـﺸﯽ ﻣﻠـﻞ ﻣـﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺴﺘـﻀﻌﻒ اﺳـﺖ ،در ﺳـﺨﻨﺎن ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬار ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﯽ ﯾﺎﺑﯿﻢ:
o e
اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﻘﻼب ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺻﺎدر ﺑﺸﻮد ،اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﺎي ﻏﻠـﻂ را از آن
ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺸﻮر ﮔﺸﺎﯾﯽ ﮐﻨﯿﻢ .ﻣﺎ ﻫﻤﮥ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣـﺴﻠﻤﯿﻦ را از ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﯽ داﻧﯿﻢ .ﻫﻤﮥ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺤﻞ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ .ﻣـﺎ ﻣـﯽ ﺧـﻮاﻫﯿﻢ اﯾـﻦ
v i h
ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در اﯾﺮان واﻗﻊ ﺷﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن از اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و دﺳـﺖ آﻧﻬـﺎ را از ﻣﺨﺎزن ﺧﻮدﺷﺎن ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدﻧﺪ ،اﯾﻦ در ﻫﻤﮥ ﻣﻠﺘﻬﺎ و در ﻫﻤﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺸﻮد .آرزوي ﻣﺎ اﯾـﻦ اﺳﺖ .ﻣﻌﻨﺎي ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﯿﺪار ﺑﺸﻮﻧﺪ و ﻫﻤﻪ دوﻟﺘﻬـﺎ ﺑﯿـﺪار ﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن را از اﯾﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﮐﻪ دارﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻮدﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از
c r
اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺨﺎزن آﻧﻬﺎ دارد ،ﺑﻪ ﺑﺎد ﻣﯽ رود و ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻓﻘﺮ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ، ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﺪ )ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر ،ج :17ص .( 249
A
ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻠﻞ دﻧﯿﺎ را از ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ارزﺷﻬﺎي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان آﮔـﺎه ﮐﻨﯿﻢ ،ﺑﻪ زﺑﺎن دﯾﮕﺮ رﻫﺒﺮ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ:
اﻣﺮوز در دﻧﯿﺎ ﺑﺮاي اﺛﺮﮔﺬاري ﮐﺎرﻫﺎ ،ﭘﯽ در ﭘﯽ ﺗﺌﻮري ﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ و اﻟﻘﺎء ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ذﻫﻦ ﻫﺎ ـ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ،و آﻣﺎج اﯾﻦ ﺣﻤﻠـﻪ ﻓﮑـﺮي و ﻣﻌﻨـﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﺧﺎﺿﻊ و ﻗﺎﻧﻊ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻣﮑـﺎن ﻣـﺎدي و ﺛﺮوﺗـﯽ ﮐـﻪ در
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب69 ........................................................................................................
اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ .ﻣﺎﯾﯿﻢ و ﺗﻔﮑﺮ و ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﺎﯾﯿﻢ و ﭘﯿﺎم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ؛ ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻨﻬﺎ را درﺳﺖ ﺑﻪ دﻧﯿـﺎ ﺑﺮﺳـﺎﻧﯿﻢ ...ﻣـﺎ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑﺘـﻮاﻧﯿﻢ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ و ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺖ ،ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ .اﻟﺒﺘﻪ ،ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺎ ﻟﺤـﻦ و ﺑﯿـﺎن روﺷﻨﻔﮑﺮاﻧﻪ و ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﺮﻗﯽ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از واژﮔﺎن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺎ ﻫـﺮ دوره و زﻣـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ )ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي.( 1380/11/17:
ﻣﺆﻟﻔﮥ دﯾﮕﺮ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن زﯾﺎدي آن را ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻏﺎﻟﺐ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ .اﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﺮاي ﮐـﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺳﻠﻄﮥ ﻗﺪرﺗﻬﺎي ﻣﺴﺘﺒﺪ و واﺑﺴﺘﮥ ﻏﺮﺑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺣﺮف ﺟﺪﯾـﺪ ﺑـﺮاي ﮔﻔـﺘﻦ
D I
دارد و ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدي و ﺗﻬـﯽ از ﻣﻌﻨﻮﯾـﺖ ﻧﯿﺰ ﺣﺎﻣﻞ ﭘﯿﺎم ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي اﻟﮕـﻮي ﺻـﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ اﻧﻘـﻼب،
S f
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺆﻟﻔـﻪ ﻫـﺎي اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ. -1اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ
o e
ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺤﻤـﻞ آن ارزﺷـﻬﺎ و ﭘﯿﺎﻣﻬـﺎي اﻧﻘـﻼب
v i h
اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل اﺳﺖ ،اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣـﺸﺘﺮك اﺳـﻼﻣﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋﺎﻣﻞ وﺣﺪت ﺑﺨﺶ ﻫﻤﮥ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺟﻬﺎن ﻓﺎرغ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻗﻪ و ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻫﻤـﮥ آﻧﻬـﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻤﺎز ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ و روزه ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و اﻋﻤﺎل ﺣﺞ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﯽ آورﻧـﺪ و از ﯾـﮏ
c r
ﻗﺮآن و ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ و اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ اﻻذﻫﺎﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ،ﻣﺨـﺼﻮﺻﺎً وﻗﺘـﯽ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳـﯽ آﻧﻬـﺎ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﺘﺮﮐﺎﺗﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﮥ آﻧﻬﺎ از ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻣﺴﺘﺒﺪ و واﺑﺴﺘﮥ ﺑـﻪ ﻗـﺪرﺗﻬﺎي ﺧـﺎرﺟﯽ و
A
ﺣﻀﻮر اﺳﺘﻌﻤﺎر در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﺸﺎن ﮐﻪ ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﻣﻠﯽ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﯾﻐﻤﺎ ﻣﯽ ﺑﺮد و آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ رﻧﺞ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ .ﻫﻤﯿﻦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻓﮑﺮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ ،ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ درون ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺧﻮد ﻣﺤﺪود ﺷـﻮد .از ﻫﻤـﯿﻦ روﺳـﺖ ﮐـﻪ اﺳـﭙﻮزﯾﺘﻮ، ﻣﺘﻔﮑﺮ ﻏﺮﺑﯽ ،در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ››ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‹ ‹ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از اﻧﻘـﻼب
www.SID.ir
70
...................................................................... 70ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
اﯾﺮان ﭘﺎي ﻣﯽﻓﺸﺮد و ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﺑﺎزﺗﺎب داﺷـﺘﻦ اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان را درﻫﻤـﯿﻦ ﺧـﺼﻠﺖ اﺳـﻼﻣﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ: اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ ،ﮐﻪ داﻋﯿﻪدار ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﺗﻤـﺎم ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ ،ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﺤﺪودة ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﯾﺮان ﺗﻮﻗـﻒ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و ﻣـﯽ- ﺑﺎﯾﺴﺖ ﭘﯿﺎم آن و اﻣﻮاﺟﺶ در درﺟﮥ اول ،ﺑﻪ ﻣﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤـﺴﺎﯾﻪ و ﺳـﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﻠﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺳﺪ .از اﯾﻦ رو ،ﺻﺪور اﻧﻘﻼب از ﻫﻤﺎن روزﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ، ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺴﻮؤﻻن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ،ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺪور اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻧﻘﻼب ،ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻌﺚ از دﯾﻦ ﻣﺒﯿﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ،در ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﮐﺎر اﻧﻘﻼﺑﯿﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ
D I
)اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ.(261 :1382،
اﺳﺎﺳﺎً ،اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺎﻫﯿـﺖ اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﮐـﻪ دارد ﻧﻤـﯽﺗـﻮان در
S f
ﻣﺮزﻫﺎي داﺧﻠﯽ آن ﻣﺤﺼﻮر ﮐﺮد ،در اﺻﻞ 154ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ:
ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن در ﮐﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي را آرﻣﺎن ﺧﻮد ﻣﯽ داﻧـﺪ
o e
و اﺳﺘﻘﻼل ،آزادي و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺪل را ﺣﻖ ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﻣـﯽ ﺷﻨﺎﺳـﺪ .ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ،در ﻋﯿﻦ ﺧﻮدداري ﮐﺎﻣﻞ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر داﺧﻠـﯽ ﻣﻠﺘﻬـﺎي دﯾﮕـﺮ از ﻣﺒـﺎرزه ﺣـﻖ ﻃﻠﺒﺎﻧﮥ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از ﺟﻬﺎن ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ )ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ،1368 ،اﺻﻞ.(154
v i h
ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ از ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را ﮐـﻪ در ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺧـﺎرﺟﯽ ﻧﻤـﻮد ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ و ﻗـﺪرت ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣﻊ را ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .در ﺳـﺨﻨﺎن ﺑﻨﯿﺎﻧﮕـﺬار ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﻪ ﮐـﺮات
c r
ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ .اﻣﺎم )ره( ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ: ﻣﺎ ﮐﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﮐﺮدﯾﻢ ،ﺑﺮاي اﺳﻼم ﻧﻬﻀﺖ ﮐـﺮدﯾﻢ .ﺟﻤﻬـﻮري ،ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ اﺳﺖ .ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺮاي اﺳﻼم ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﺤـﺼﻮر
A
ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺣﺘﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ .ﻧﻬﻀﺖ ﺑﺮاي اﺳﻼم ﻫﻤﺎن دﻧﺒﺎﻟـﻪ ﻧﻬـﻀﺖ اﻧﺒﯿﺎﺳـﺖ. ﻧﻬﻀﺖ اﻧﺒﯿﺎ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﺤﻞ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ .ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم)ص( اﻫﻞ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺳـﺖ ؛ ﻟﮑـﻦ
دﻋﻮﺗﺶ ﻣﺎل ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﺒﻮده ،ﻣﺤﺼﻮر ﻧﺒﻮده ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ،دﻋﻮﺗﺶ ﻣﺎل ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﺳـﺖ )ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر ،ج.(115 : 10
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب71 ........................................................................................................
-2ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﯾﮑﯽ از ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾﻦ ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﮐﻪ از ﻗﺪرت ﻧﺮم ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮزف ﻧـﺎي اراﺋـﻪ ﮐـﺮده اﺳﺖ؛ او ﻗﺪرت ﻧﺮم را ﻋﺒﺎرت از» ﺗﻮان ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﯿﺤﺎت دﯾﮕﺮان از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺪرت ﺟﺬاﺑﯿﺖ « )ﻧﺎي (43 :1387،ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ،ارزﺷﻬﺎ و ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺧـﺎرﺟﯽ ﯾـﮏ ﮐـﺸﻮر ﻣﺘﺠﻠـﯽ ﻣـﯽ ﺷﻮد)ﻧﺎي .(51 :1387،ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺷﮑﻞ دﻫﯽ ﺗﺮﺟﯿﺤـﺎت دﯾﮕـﺮان ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﯾـﮏ ﮐـﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ و از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ذﻫﻦ و روان ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﭘـﺬﯾﺮد و آﻧﻬـﺎ را ﻗـﺎﻧﻊ ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫـﯿﭻ وﺟـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ اﻣـﺮي از ﻃﺮﯾـﻖ
D I
ﮐﺎرﺑﺮد زور ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ،اﮔﺮ در ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺿﺪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣـﺼﺮ و ﺑﺤﺮﯾﻦ ﻣﺮدم از ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﷲ اﮐﺒﺮ و ﻻاﻟﻪ اﻻاﷲ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﯽ از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ و ﯾﺎ در اﻧﺘﻔﺎﺿﮥ اول ودوم ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ،ﻣﺮدم از ﺳﺎزش ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﺳـﺘﻮه آﻣﺪﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺗﺒﻌﯿـﺖ از
S f
اﻧﻘﻼب اﯾﺮان از ﺳﻨﮓ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻮپ و ﺗﺎﻧﮕﻬﺎي دﺷـﻤﻦ اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧـﺪ و ﻧـﺎم آن را ﺛﻮرهاﻟﺤﺠﺎره ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ ،در واﻗﻊ ﻗﺒﻮل ذﻫﻨﯽ و ﭘﺬﯾﺮش اﯾﻦ ﻋﻤﻞ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن اﯾﺮان ﺗﻮﺳـﻂ اﻧﻘﻼﺑﯿـﻮن
o e
اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺪون ﮐـﺎرﺑﺮد زور و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻮرد رﺿﺎﯾﺖ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن اﺳﺖ وآن را راه ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿـﺎن ﺧﻮاﺳﺘﮥ ﺧﻮد ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ ،ﺑﺪان ﮐﺎر ﻣﺒﺎدرت ورزﯾﺪه اﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،ﻗﺪر ت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان
v i h
در ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻢ آﯾﯿﻦ ﻣـﻮرد ﺑﻬـﺮه ﺑـﺮداري ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ آراي رﻫﺒﺮان اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﭼﻨﺪ ﺗـﻦ از اﻧﺪﯾـﺸﻤﻨﺪان داﺧﻠـﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ اﻧﺪ ،ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﭘﺮداﺧﺖ. -1-2اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ه(
c r
ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،وﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎص اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را
A
ﮐﻪ آن را از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در وﺟﻪ اﺳﻼﻣﯽ و ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در آن ارزﯾـﺎﺑﯽ ﻣـﯽ- ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻗﯿﺎم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ارزﺷﻬﺎﺳﺖ و ﻣﺮدم اﯾﺮان ﭼـﻮن ﺧﻮاﻫـﺎن اﺳﻼم و ﺣﻀﻮر دﯾﻦ در ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧـﺪ و از ﺗﻔﮑـﺮ ﻏﺮﺑـﯽ و ﺳـﻠﻄﮥ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕـﺎن در ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﻢ اﺳـﻼم را ﺑـﻪ ﻣـﺘﻦ زﻧـﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺧـﻮد ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﻫﻢ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ و دﺳﺖ اﺟﺎﻧﺐ را از ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﮐﻮﺗﺎه ﮐﻨﻨﺪ؛ اﻣﺮي ﮐـﻪ
www.SID.ir
72
...................................................................... 72ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد وي ﺑﺎﯾﺪ در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘـﻪ اﯾـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﺎ ﻓﺎﺻـﻠﻪ و ﭘـﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺣﺪود ﺳﯽ ﺳﺎل در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﺣﺎل وﻗﻮع اﺳﺖ .اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ: ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽﻣﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺻـﺎدر ﮐﻨـﯿﻢ ﻣـﺎ ﮐـﻪ ﻣـﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ اﻧﻘﻼب ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺻﺎدر ﮐﻨﯿﻢ ،ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ،ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺒﻨـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه ،ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﻮﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه در اﯾﺮان ،ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ در اﯾﺮان ﭘﯿﺪا ﺷـﺪه، ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ اﯾﻦ را ﺻﺎدر ﮐﻨﯿﻢ...ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﮑـﺸﯿﻢ و ﺗﻔﻨـﮓ ﺑﮑـﺸﯿﻢ و ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﯿﻢ ...ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ اﯾـﻦ اﻧﻘﻼﺑﻤـﺎن را ،اﻧﻘـﻼب ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽﻣـﺎن را ،اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﺻﺎدر ﮐﻨﯿﻢ) ﺻﺤﯿﻔﮥ ﻧﻮر،ج( 283-280 :12
D I
اﯾﺸﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺻﺪور ارزﺷﻬﺎي اﻧﻘﻼب ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار ﮔﯿـﺮد
و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﯿﺎﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺎﺷﻨﺪ ،اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ:
S f
ﻣﺎ از ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرﻫﺎي زﯾﺮ ﺳـﻠﻄﻪ ﺑـﺮاي ﺑـﻪ دﺳـﺖ آوردن آزادي اﺳـﺘﻘﻼل ﮐـﺎﻣﻼً
ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺻﺮﯾﺤﺎً ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ ﮐـﻪ ﺣـﻖ ﮔﺮﻓﺘﻨـﯽ اﺳـﺖ .ﻗﯿـﺎم ﮐﻨﯿـﺪ و
اﺑﺮﻗﺪرﺗﻬﺎ را از ﺻﺤﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺦ روزﮔﺎر ﺑﺮاﻧﺪازﯾﺪ...ﻣﺎ اﻧﻘﻼﺑﻤﺎن را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺻـﺎدر ﻣـﯽ
o e
ﮐﻨﯿﻢ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺎ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ)ﺻﺤﯿﻔﮥ ﻧﻮر،ج(266 : 11
-2-2آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي
ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ در ﺳﺨﻨﺎن رﻫﺒﺮ ﻓﺮزاﻧﮥ اﻧﻘﻼب ﻧﯿﺰ ﻣﺘﺠﻠﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﯾﺸﺎن ﻧﯿـﺰ رﻣـﺰ
v i h
ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب را در ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ ﻣﺮدم و ﺗﻘﻮا و اﺧﻼص ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬار اﻧﻘﻼب ﻣﯽ داﻧﻨﺪ.
اﮔﺮ اﻣﺎم)ره( آن ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻰ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ،ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺪا ،ﮐـﺎر ﺑـﺮاى رﺿـﺎى او ،ﺗﻘـﻮا و
c r
اﻧﺠﺎم ﺗﮑﻠﯿﻒ را ﻧﻤﻰداﺷﺖ ،ﻧﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﭘﯿﺮوزى ﻣﻰرﺳـﯿﺪ ،ﻧـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻣـﺮدم اﯾـﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻋﺎﺷﻘﺶ ﻣﻰﺷﺪﯾﺪ ،ﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ اﯾﻦ ﻃﻮﻓﺎن را در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ،و ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑـﻮد در
A
ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﺪﯾﺪ و ارﻋﺎب دﺷﻤﻦ ،ﻣﺜﻞ ﮐﻮه ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ)ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي.(1368/03/18 :
اﮔﺮ اﯾﻦ اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺆﻣﻦ و ﺧﺪاﺟﻮى و اﻣـﺎم دوﺳـﺖ و ﻣﺮﯾـﺪ آن رﻫﺒـﺮ ﻋﻈـﯿﻢ اﻟـﺸﺄن و ﻋﺎﻟﻰ ﻣﻘﺎم و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ،در ﮐﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن ﻗﺼﺪ ﺧﺪا ﻧﻤﻰ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﯿﺖﻫﺎى دﻧﯿﺎﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﻫﻮاﻫﺎى ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ و اﻏﺮاض ﻓﺮدى و ﮔﺮوﻫﻰ و ﻏﯿﺮه ،ﺑﺮ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻰ ﺑﻮد ،اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺟـﺎ ﻧﻤﻰرﺳﯿﺪ .آﻧﭽﻪ اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﺎ رﺳﺎﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن اﯾﻤﺎﻧﻬـﺎى ﭘـﺎك و ﺧـﺎﻟﺺ و ﻧﯿﺘﻬـﺎى ﺻـﺎدق و
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب73 ........................................................................................................
روﺣﻬﺎى ﺳﺮﺷﺎر از اﺧﻼص و ﺻﻔﺎ ﺑﻮد .از ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ ) «.ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي: ( 1369/08/02 اﯾﺸﺎن در ﺟﺎي دﯾﮕﺮ ،راز ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را در اﺳﻼم و ارزﺷﻬﺎي دﯾﻨـﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﮕﺬارد: اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﮥ اﻧﻘﻼبﻫﺎى دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ...ﯾﮏ اﻧﻘـﻼب ﻫﻤـﻪ ﺟﺎﻧﺒـﻪ اﺳﺖ .ﻣﺜﻞ ﺧﻮدِ اﺳﻼم اﺳﺖ .ﻫﻤﺎنﻃﻮرى ﮐﻪ اﺳﻼم اﺑﻌﺎد ﻣﻌﻨﻮى و اﺧﻼﻗـﻰ دارد ،اﺑﻌـﺎد اﻟﻬﻰ دارد ،در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺮدم اﺳﺖ؛ ﺑﻌﺪ اﻗﺘـﺼﺎدى ،ﺑﻌـﺪ ﺳﯿﺎﺳـﻰ ،ﺑﻌـﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ در اﺳﻼم وﺟـﻮد دارد؛ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻰ ﻫـﻢ داراى اﺑﻌـﺎد ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻮد و راز
D I
ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ و روزﺑﻪ روز زﻧﺪه ﺗـﺮ ﺷـﺪن اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب در ﺳـﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘـﻪ و ﺟﻬﺎن ،ﻫﻤﯿﻦ اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺎزﻫﺎى ﺑﺸﺮ ﻣﺘﻮازن و ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺖ) ﻣﻘـﺎم
S f
ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي .(1387/03/14:
رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي و اﺳﻼﻣﯽ اﻧﻘﻼب اﺳـﺖ
ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﻃﯿﺒﮥ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ وﻋﺪه ﮐﺮده اﺳـﺖ ،رﺳـﯿﺪ و آن را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان
o e
اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن اراﺋﻪ ﮐﺮد:
...اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ،ﺣﯿﺎت ﻃﯿﺒﻪ ﺑﺪﻫـﺪ .ﺣﯿـﺎت ﻃﯿﺒـﻪ، ﯾﻌﻨﻰ آن ﭼﯿﺰى ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ» :ﻓﻠﻨﺤﯿﯿﻨﻪ ﺣﯿﺎة ﻃﯿﺒﻪ« .اﯾﻦ ﺛﻤـﺮه و ﻫـﺪف ﻧﻬـﺎﯾﻰ
v i h
اﯾﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﺖ )ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي .(1374/07/22:اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎه وﺳﯿﻊﺗﺮ ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﻢ ،ﭼﻮن ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ ﺣﯿﺎت ﻃﯿﺒﻪ اﺳﻼﻣﻰ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻟﮕﻮﺋﻰ ﺑﺮاى دﻧﯿﺎى اﺳﻼم ﺷﻮد ،در واﻗﻊ آﻣﺪﯾﻢ ﺑﺮاى اﯾﻨﮑﻪ دﻧﯿﺎى اﺳـﻼم
c r
را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ و اﯾﻦ ﺷﺠﺮه ﻃﯿﺒﻪ ﺑﮑﻨﯿﻢ؛ ﻣﺎ ﺑﺮاى اﯾﻦ آﻣﺪﯾﻢ .ﻫﺪف ،ﺟـﺰ اﯾـﻦ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮى ﻧﺒﻮد)ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي .(1387/06/19:
-3-2ﺣﻤﯿﺪ ﻋﻨﺎﯾﺖ
A
ﺣﻤﯿﺪ ﻋﻨﺎﯾﺖ از ﻣﺘﻔﮑﺮان اﯾﺮاﻧﯽ در اﺛﺮي در زﻣﯿﻨﮥ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﯾﺮ درآورده اﺳﺖ ،ﺑﺮ ﺟﻨﺒﮥ ﻣﻌﻨﻮي و ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﺳﻼم و ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ﺗﻐﺬﯾﮥ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ رﻫﺒﺮي ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﺸﻮﻧﺖ را در ﺟﺮﯾﺎن اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ و
www.SID.ir
74
...................................................................... 74ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را زﯾﺮ ﭼﺘﺮ اﺳﻼم و ﺑﺎ ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺳـﺎده اي ﻣﺎﻧﻨـﺪ »اﺳـﺘﻘﻼل« آزادي ﺟﻤﻬـﻮري اﺳﻼﻣﯽ« ﻣﺘﺤﺪ ﮐﻨﺪ)ﻋﻨﺎﯾﺖ .(51 :1377،او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﮔـﺮ ﭼـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ اﻗﺘـﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳﺘﺒﺪاد داﺧﻠﯽ و اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺧﺎرﺟﯽ در ﭘﯿﺮوزي رﺳﺎﻧﺪن اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﻧﻘﺶ داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ ،اﻣـﺎ آﻧﭽﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ و وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼﮥ اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب اﺳـﺖ ،ﺗﻨﻬـﺎ ﻧﻘﺶ دﯾﻦ اﺳﺖ؛ او ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ» :ﻣﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﺬﻫﺐ را ﻋﻨﺼﺮ اﺻـﻠﯽ در ﮐـﻞ ﻣـﺴﺄﻟﻪ اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان ﻣﯽ داﻧﻢ« و ﯾﺎ »اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ آﮔﺎﻫﯽ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻖ وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ را ﻧﻤﻮدار ﮐﺮد .ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ اﻧﻘﻼب ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻫﻢ ﻋﺼﺮﻣﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهاي -و ﻧﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪ ﻓﺮد -را ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ«)ﻋﻨﺎﯾﺖ.(46 :1377،
D I
-4-2ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ و ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭼﯿﺰي ﻧﺒـﻮد ﮐـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺗﻮﺳـﻂ رﻫﺒـﺮان اﻧﻘـﻼب
S f
اﺳﻼﻣﯽ و ﯾﺎ ﻣﺘﻔﮑﺮان اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ از دﯾـﺪ ﻣﺘﻔﮑـﺮان ﻏﺮﺑـﯽ ﻧﯿـﺰ ﭘﻮﺷـﯿﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ .ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ ،1ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺷﻬﯿﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ،ﯾﮑـﯽ از اﯾـﻦ ﻣﺘﻔﮑـﺮان اﺳـﺖ ﮐـﻪ در اﯾـﺎم
o e
اﻧﻘﻼب در اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮده اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻧﺸﺮﯾﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻣﺎﻧﻨﺪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ .او ﺑﺎ ﺣﻀﻮر در راﻫﭙﯿﻤﺎﯾﯽﻫﺎي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﻬﺮان و اﺻﻔﻬﺎن از ﻧﺰدﯾﮏ ﺑـﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت اﺻﻠﯽ ﻣﺮدم اﯾﺮان در اﻧﻘﻼﺑﺸﺎن آﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﭘﯿﺎم اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان را ﮐـﻪ اﺗﻔﺎﻗـﺎً ﻫﻤـﺎن
v i h
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﯾﻦ اﻧﻘﻼب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ ،درﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و از ﻧﻈﺮ او آن ﻫﻢ ﭼﯿﺰي ﻧﺒﻮد ﺟـﺰ ﺣـﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮد ﺑﺮ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑـﻪ ﻓـﺮد اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﭘﺎي ﻣﯽ ﻓﺸﺮد.ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن در دﻧﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭼﻪ در ﻏﺮب و ﭼﻪ در ﺷﺮق
c r
ﻣﺸﺘﺮي ﻧﺪاﺷﺖ و از دﯾﺪﮔﺎه او اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻧﻮآوري اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ آن را از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼﺑﻬـﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ وﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺮوزي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب را ﻧﯿﺰ در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ
A
اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﺗﮑـﺎ ﺑـﺮ ﻫﻤـﯿﻦ ﻗـﺪرت ﻣﻌﻨﻮي اﺳﻼم و آﯾﯿﻦ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﭘﯿﺮوي از رﻫﺒﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﺧﻮد ،ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﻗـﺪرت ﺳـﺨﺖ و ﻧﻈﺎﻣﯽ رژﯾﻢ ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑـﺮ ادوات ﭘـﯿﺶ ﭘـﺎ اﻓﺘـﺎده ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ادوات ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ؛ از اﯾـﻦ روﺳـﺖ ﮐـﻪ 1 - Michel Foucault
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب75 ........................................................................................................
ﻓﻮﮐﻮ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ)ﻓﻮﮐﻮ .(65:1377،ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ،از ﻧﻈـﺮ ﻓﻮﮐـﻮ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن از ادوات ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻗﺪرت ﺳﺨﺖ ﻣﺘﺮﺗـﺐ ﺑـﺮ آن ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻋﺘﻘﺎد رﻫﺒﺮ و ﻣﺮدم اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﻗﺪرت ﻧﺮم اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺳﻼم و آﻣﻮزهﻫﺎي ﺷﯿﻌﯽ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد .او در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »دﯾﻦ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﺎه« ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ: ﻫﻮﯾﺖ واﻗﻌﯽ ﺧﻮد را ﮐﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮاغ ﮔﺮﻓﺖ؟ ﺟﺰ در اﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻗـﺮنﻫـﺎ ﭘـﯿﺶ زﻧﺪﮔﯽ روزاﻧﻪ ،ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑـﺎ ﻣﺮاﻗﺒـﺖ ﺗﻤـﺎم ﺳـﺎﻣﺎن داده اﺳﺖ؟ اﺳﻼم اﯾﻦ ﺑﺨﺖ را ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﺧـﺸﮑﯽ و ﺑـﯽ ﺗﺤﺮﮐـﯽ ﺧـﻮد ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻧﯿـﺎورده
D I
اﺳﺖ)ﻓﻮﮐﻮ .(27 :1377،در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻣـﺴﺘﻘﺮ ،ﺗـﺸﯿﻊ ﭘﯿـﺮوان ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﯽ
ﺑﯽﻗﺮاري ﻣﺪام ﻣﺴﻠﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در اﯾﺸﺎن ﺷﻮري ﻣﯽدﻣﺪ ﮐﻪ ﻫـﻢ ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﺳـﺖ و ﻫـﻢ
S f
دﯾﻨﯽ ...اﯾﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﻨﻬﺎ زﺑﺎن ﺳﺎدهاي ﺑـﺮاي ﺑﯿـﺎن آرزوﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ اﻟﻔـﺎظ دﯾﮕـﺮي ﭘﯿـﺪا ﻧﮑﺮده اﻧﺪ ،ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﻠﮑﻪ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻢ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻮده :ﺷﮑﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒـﺎرزه
ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﻻﯾﻪﻫﺎي ﻣﺮدﻣـﯽ را ﺑـﺴﯿﺞ ﮐﻨـﺪ ،ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻣـﯽﮔﯿـﺮد و از ﻫـﺰاران
o e
ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪي ،ﻧﻔﺮت ،ﺑﯽ ﻧﻮاﯾﯽ و ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ ﯾﮏ ﻧﯿﺮو ﭘﺪﯾﺪ ﻣـﯽآورد)ﻓﻮﮐـﻮ 30 :1377،ــ
.(32
در واﻗﻊ ،در دﯾﺪﮔﺎه ﻓﻮﮐﻮ ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﻨﺸﺄ اﺻﻠﯽ ﺟﻮﺷﺶ ﻗـﺪرت ﻧـﺮم اﻓـﺰاري اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان در
v i h
اﺳﻼم ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﻨﻮﯾـﺖ در ﺳﯿﺎﺳـﺖ ،اﻧﺪﯾـﺸﮥ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ، آﻣﻮزه ﻫﺎ و آﯾﯿﻦ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﺳﯿﺎﺳﯽ از ﺗﺸﯿﻊ ﭘﯿﮑﺮ ﺷـﻬﺪا در ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﺿـﺪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ)ع ( و ﻫﻔﺘﻢ و ﭼﻬﻠﻢ ﺷﻬﺪا(و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻧﻬـﺎد روﺣﺎﻧﯿـﺖ و
c r
ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺘﺠﻠﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﺳﻼم را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ دﯾﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘـﺎدات و آﯾـﯿﻦ ﻫـﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ آن ﻧﯿﺰ رﻧﮓ و ﺑﻮي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽ دﻫﺪ و در آن ﺻﻮرت دﯾﺎﻧـﺖ و ﺳﯿﺎﺳـﺘﺶ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ در
A
ﯾﮏ راﺳﺘﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻣﻌﻨﺎي واﺣﺪ دﻫﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﻮﮐﻮ ،ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد از ﻣﺮدﮔﺎﻧـﺸﺎن و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﻼﯾﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻟﺰﻟﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﺪرت در ﺟﻬﺖ اﻫﺪاف اﻧﻘﻼﺑﺸﺎن ﺑﻬـﺮه ﺑـﺮداري ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﻨﺪ:
در ﺑﻬﺸﺖ زﻫﺮا ﮐﻪ ﻣﺮدﮔﺎن در دل ﺧﺎك زﯾﺮ ﻗﺸﺮ ﻧﺎزﮐﯽ از ﺳـﯿﻤﺎن ﺧﻔﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و
ﺧﺎﻧﻮاده و دوﺳﺘﺎن ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن و ﻣﺮدم دﯾﮕﺮ ،ﻫﺰار ﻫﺰار ﻣـﯽﮔﺮﯾـﺴﺘﻨﺪ و دﺳـﺘﻬﺎ را ﺑـﻪ
www.SID.ir
76
...................................................................... 76ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮده و دﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ،از اواﯾـﻞ ﺑﻌـﺪازﻇﻬﺮ ﺑﺮﮔـﺮد ﻋﺒﺎﻫـﺎي ﺳـﯿﺎه و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي ﻣﻼﻫﺎ ،ﺑﺤﺚ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﺎ ﭼﻪ ﺣﺪﺗﯽ ،ﺷﺎه ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺷﻮد ...،آﻣﺮﯾﮑـﺎ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺮون ﮐﺮد ...ﺗﺎ ﭘﺎﺳﯽ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ اداﻣﻪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﺮد ،ﺑﺮﮔﺮد روﺣـﺎﻧﯿﻮن ،ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺷﮑﻞ ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ،از ﻫﻢ ﻣـﯽﮔﺴـﺴﺖ و از ﻧـﻮﮔﺮوهﻫـﺎﯾﯽ دﯾﮕـﺮ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ ،ﺗﺐ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺮدﮔﺎن را از ﯾﺎد ﻧﺒﺮده ﺑﻮد ،ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮاﺳﻤﯽ ﺑﻮد در ﺧـﻮر اﯾـﻦ ﻣﺮدﮔﺎن )ﻧﻘﻞ از ﺧﻮﺷﺮوزاده.(188-1382:187،
»ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ« ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺮدم را آزادي ،اﻣﺎ ﻧﻪ از ﻧﻮع آزادي ﻫﺎي ﻏﺮﺑـﯽ و آزادي اﻣﯿـﺎل ،ﺑـﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽ ﮔﺬارد و ﭘﯿﻮﻧﺪ اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﻣﺮدم ﺑﺎ رﻫﺒﺮي دﯾﻨﯽ ﺧﻮد را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ:
D I
اﯾﺮاﻧﯽ ﻫﺎ ﻫﻢ ،ﮐﻤﯽ ﻣﺜﻞ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن اروﭘﺎﯾﯽ دﻫﮥ ﺷﺼﺖ ،ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ
اﻣﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ "آزادي اﻣﯿﺎل" ﻧﯿـﺴﺖ ،ﺑﻠﮑـﻪ آزادي از ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰي
S f
اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرﺷﺎن و در زﻧﺪﮔﯽ روزاﻧﻪ ﺷﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺣﻀﻮر ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ و
در واﻗﻊ اﯾﻦ اﺣـﺰاب ﺳﯿﺎﺳـﯽ -ﻟﯿﺒـﺮال ﻫـﺎ ﯾـﺎ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿـﺴﺖ ﻫـﺎي ﻫـﻮادار اﻣﺮﯾﮑـﺎ ﯾـﺎ
ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖ ﻫﺎ -و ﺣﺘﯽ ﺧﻮد ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن ﻫﻨﻮز ﮐﺎرﮔﺰار اﯾﻦ ﻗﺪرت ﻫﺎ
o e
ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻮده اﻧﺪ .و از اﯾﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﺷﺨﺼﯿﺖ آﯾﻪ اﷲ ﺧﻤﯿﻨـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ اﺳﻄﻮره اﺳﺖ ،روﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد .اﻣﺮوز ﻫﯿﭻ رﺋﯿﺲ دوﻟﺘﯽ و ﻫﯿﭻ رﻫﺒﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻫﻤﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﮐﺸﻮرش ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺮدﻣﺶ ﺑـﺎ او ﭘﯿﻮﻧـﺪي
v i h
ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ و ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ دارﻧﺪ) ﻓﻮﮐﻮ.(64:1377،
در ﺳﻄﺢ ﺧﺎرﺟﯽ ،ﻓﻮﮐﻮ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺴﺨﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﯿـﺎز ﺟﻬـﺎن ﻏـﺮب ﺗﻬـﯽ ﺷـﺪه از ﻣﻌﻨﻮﯾـﺖ ﻣﯽﭘﯿﭽﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﯾﻦ اﻧﻘﻼب در ﭘﯿﺎم ﻣﻌﻨﻮي آن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺨﺎﺑﺮه
c r
ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؛ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺎدﯾﺖ ﺻﺮف آن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﯿﺎﺳﺖ آن ﺑﻪ ﺷﺪت از دﯾﻦ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺧﺎﻟﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ او ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﻏـﺮب از دورة رﻧـﺴﺎﻧﺲ ﺑـﺪﯾﻦﺳـﻮ اﻫﻤﯿـﺖ »ﻣﻌﻨﻮﯾـﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ«1ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻘﺶ آن در ﺷﮑﻞ دﻫـﯽ و ﮐﻨﺘـﺮل و ﻧﻈـﺎرت ﺑـﺮ ﺣﮑﻮﻣـﺖ و
A
ﺟﺎﻣﻌﮥ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻐﻔﻮل واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ» :ﺟﺴﺘﺠﻮي آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣـﺎ ﻏﺮﺑـﯽ ﻫـﺎ اﻣﮑﺎن آن را ﭘﺲ از رﻧﺴﺎﻧﺲ و ﺑﺤﺮان ﺑـﺰرگ ﻣـﺴﯿﺤﯿﺖ از دﺳـﺖ داده اﯾـﻢ« )ﻓﻮﮐـﻮ.(42 :1377، ﺗﻮﺟﻪ ﻓﻮﮐﻮ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿـﺮ او در ﺣـﻮادث اﯾـﺮان از ﻫﻤـﯿﻦ دﻏﺪﻏـﻪ او ﻧﺎﺷـﯽ 1 -Political spirituality
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب77 ........................................................................................................
ﻣﯽﺷﻮد .از ﻫﻤﯿﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را روح ﺟﻬﺎن ﺑﯽ روح ﻣﯽ داﻧﺪ)ﻓﻮﮐﻮ (1379،و ﻫﻤـﯿﻦ وﺟﻪ از اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و آن ﭼﯿـﺰي ﻧﯿـﺴﺖ ﺟـﺰ ﺗﻼش اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﯾﮏ ﺑﻌﺪ ﻣﻌﻨﻮي ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ وارد زﻧﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﻮد و زﻧﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻌﯽ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﭘﺮورﺷﮕﺎه و ﺧﻤﯿﺮ ﻣﺎﯾـﮥ آن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد)ﻓﻮﮐﻮ.(41-40: 1379، -5-2ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﺳﻼم را ﻋﻨـﺼﺮ ﮐﻠﯿـﺪي در اﻧﻘـﻼب
D I
اﯾﺮان ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ»:در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را ﻣﺘﻔـﺎوت از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘﻼﺑﺎت و ﺗﺤﻮﻻت ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد ،رﯾﺸﻪ ﻫـﺎي ﻋﻤﯿﻘـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺮان دواﻧﺪه اﺳﺖ ....اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺗﺪاوم اوج ﯾﮏ ﺑﺨـﺶ ﭘـﺮ اﻫﻤﯿـﺖ در
S f
ﻣﯿﺮاث اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ )اﻟﮕﺎر ،ﺑﯽ ﺗﺎ.(13: اﻟﮕﺎر ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿـﻞ ﻣـﺎﻫﯿﺘﯽ ﮐـﻪ دارد ،ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﺑـﻪ ﺳـﺰاﯾﯽ در
o e
ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎن اﺳﻼم دارد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺤﺮك وا داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ»:ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در ازﻧﺎ و ﻓﺮاﺧﻨﺎي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از ﻣﻐﺮب ﺗﺎ اﻧﺪوﻧﺰي ،از ﺑﺴﻮﻧﯿﺎ در ﻗﻠﺐ اروﭘﺎ ﺗﺎ اﻋﻤﺎق آﻓﺮﯾﻘﺎ ﺑﻪ ﻃـﺮق و درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﺠﻠﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ« )اﻟﮕﺎر ،ﺑﯽ ﺗﺎ (12:و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﺳـﻼﻣﯽ
iv
اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان آن را در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﺮزﻫﺎي داﺧﻠﯽ آن ﻣﺤﺼﻮر ﮐﺮد )ﻫﻤﺎن( .او ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ ﺑﺴﯿﺞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻣـﺮدم در اﻧﻘـﻼب ﻣﺎﻫﯿـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ آن را اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ اذﻋﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ:
h c
اﻧﻘﻼب ﺳﺎل 1978 -79اﯾﺮان ﺟﻮﻫﺮي ﮐﺎﻣﻼً اﺳﻼﻣﯽ داﺷـﺖ و ﻣـﺸﺎرﮐﺖ ﻋﻨﺎﺻـﺮ
r A
ﻏﯿﺮﻣﺬﻫﺒﯽ در آن ﮐﺎﻣﻼً ﺣﺎﺷﯿﻪ اي ﺑﻮد ...ﺷﻌﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺗﻈﺎﻫﺮات ﮔﺴﺘﺮده ﻣـﺮدم داده ﻣﯽ ﺷﺪ ،ﻋﻤﺪﺗﺎً اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد و ﺳﻼح اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ،ﻧﻤﺎزﺟﻤﺎﻋـﺖ ﺷـﻬﺎدت ﺑﻮد و روزﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص روزﻫﺎي ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ،ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘـﻼب را ﺑـﻪ ﺟﻠـﻮ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﺮد وﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﯿﺰ ﺑـﺴﯿﺎر ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ زﯾـﺮا واﺣـﺪ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب را ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻧﺪ)اﻟﮕﺎر.(322 :1375،
ﺑﺪون ﺷﮏ ،اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﯾﻦ ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ را ﮐﻪ رﻫﺒﺮان اﯾـﺮان و اﻧﺪﯾـﺸﻤﻨﺪان داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ آن اﺷﺎره دارﻧﺪ را از ﻗﺪرت اﺳﻼم ﺑﻪ ارث ﺑﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻻﯾﺰال اﻟﻬﯽ
www.SID.ir
78
...................................................................... 78ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﮥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﭼﺸﻤﮥ ﺟﻮﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد و واﺿﺢ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾﻦ ﭼﺸﻤﮥ زﻻل اﺑﺘﺪا ﺑﺮاي ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ اﻟﻬﯽ ﮐﺎرﺳﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎدة ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و در وﻫﻠﮥ ﺑﻌﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭘﯿﺎم و روح آن ﺑـﺮاي ﮐـﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑـﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ،ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد؛ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﻗـﺮآن ﮐـﺮﯾﻢ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ » :ﻗﻞ ﯾﺎ اﻫﻞ اﻟﮑﺘﺎب ﺗﻌﺎﻟﻮا اﻟﯽ ﮐﻠﻤﮥ ﺳﻮا ﺑﯿﻨﻨﺎ و ﺑﯿﻨﮑﻢ اﻻ ﻧﻌﺒـﺪ اﻻاﷲ وﻻﻧﺸﺮك ﺑﻪ ﺷﯿﺌﺎ و ﻻﯾﺘﺨﺬ ﺑﻌﻀﻨﺎ ﺑﻌﻀﺎ ارﺑﺎﺑﺎ ﻣﻦ دون اﷲ » ...اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺎﺋﯿـﺪ از آن ﮐﻠﻤﻪ ﺣﻖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﻢ)وآن ﮐﻠﻤﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ( ﮐﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﯾﮑﺘـﺎ را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﻢ و ﭼﯿﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﻢ و ﺑﺮﺧﯽ ،ﺑﺮﺧﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪا ﺑﻪ رﺑﻮﺑﯿـﺖ ﺗﻌﻈـﯿﻢ
D I
ﻧﮑﻨﯿﻢ)«...آل ﻋﻤﺮان.(64: از ﻣﯿﺎن اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ،اﻓﺮاد دﯾﮕﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان را ﯾـﮏ
S f
اﻧﻘﻼب ﻣﻌﻨﻮي ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﺪرت ﻧـﺮم ﻣﻨﺒـﻊ اﻟﻬـﺎم ﺑﺨـﺶ ﻧﻬـﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ،ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺎﯾﮑـﻞ ﻓﯿـﺸﺮ،ﮐﻠﯿﻢ ﺻـﺪﯾﻘﯽ)ﺻـﺪﯾﻘﯽ(1375،
o e
اﻟﯿﻮﯾﻪ روا)روا ،(1379،ﺗﺪا اﺳﮑﺎﭼﭙﻮل )اﺳﮑﺎﭼﭙﻮل ،(132 :1382،ﯾﺎن رﯾﭽﺎرد اﻓﺰون ﺑـﺮ ﻧﻮﯾـﺴﻨﺪﮔﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨـﻮﭼﻬﺮ ﻣﺤﻤـﺪي )ﻣﺤﻤـﺪي (1374،1385:1390،ﻋﺒﺎﺳـﻌﻠﯽ ﻋﻤﯿـﺪ زﻧﺠـﺎﻧﯽ)ﻋﻤﯿـﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ (1367،ﻟﯿﻠﯽ ﻋـﺸﻘﯽ )ﻋـﺸﻘﯽ (1379،اﻓـﺴﺎﻧﮥ ﻧﺠـﻢ آﺑـﺎدي )ﻧﺠـﻢ آﺑـﺎدي (1377،ﭘﻮﭘـﮏ
v i h
ﻃﺎﻋﺘﯽ)ﻃﺎﻋﺘﯽ (1375،در آﺛﺎر ﺧﻮد در ﺑﺎرة اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻨﯿﻦ روﯾﮑﺮدي دارﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖ رﻋﺎﯾﺖ اﺧﺘﺼﺎر از ذﮐﺮ ﻧﻈﺮات آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ.
c r
-3آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨﺸﯽ ﺷﯿﻮة اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ واﺳﻄﮥ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨﺸﯽ و ﻋﻨﺼﺮ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ
A
دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن رﺳﺎﻧﺪ .اﺳﺎﺳﺎً دﺳﺘﺎوردﻫﺎ ،آرﻣﺎن ﻫﺎ و ارزﺷﻬﺎي اﻧﻘﻼب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺑﺰار ﺗﺒﻠﯿﻎ ﺑﻪ ﮔﻮش ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻣﯽ رﺳـﺪ .از اﯾـﻦ رو ،ﺑﻨﯿﺎﻧﮕـﺬار اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺣـﻀﺮت اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( و رﻫﺒﺮان ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻬﺖ اﻧﻌﮑﺎس واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ و ارزﺷﻬﺎي اﻧﻘـﻼب ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎن ﺳﻌﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ از اﯾﻦ اﺑﺰار ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ .اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( در ﺧﺼﻮص اﻫﻤﯿﺖ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺑﺮاي ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ:
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب79 ........................................................................................................
ﻣﺎ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ اﺳﻼم را ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺻﺎدر ﮐﻨﯿﻢ ،ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣـﺎ ﺳـﻮار ﻃﯿﺎره ﺑﺸﻮﯾﻢ و ﺑﺮﯾﺰﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﮏ دﯾﮕـﺮ ،ﯾـﮏ ﻫﻤﭽـﻮ ﭼﯿـﺰي ﻧـﻪ ﻣـﺎ ﮔﻔﺘـﯿﻢ و ﻧـﻪ ﻣـﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ .اﻣﺎ آﻧﮑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارﯾﻢ، ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﺪا و ﺳﯿﻤﺎ ،ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ،ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﮔﺮوه ﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎرج ﻣﯽ روﻧﺪ ،اﺳﻼم را آن ﻃﻮري ﮐﻪ ﻫﺴﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﯿﻢ .اﮔﺮ آن ﻃﻮري ﮐﻪ ﻫـﺴﺖ ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﺑﺸﻮد ،ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد)ﺻﺤﯿﻔﮥ ﻧﻮر،ج.( 243: 18
رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب ،آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي ،در ﺧﺼﻮص اﺑﺰارﻫﺎ و ﺷﯿﻮهﻫﺎي اﻧﺘﻘـﺎل ﭘﯿـﺎم اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ:
D I
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﮑﺮ و ﺗﺎزه اي در دﻧﯿﺎ دارد ،ﻣﻔـﺎﻫﯿﻤﯽ دارد
ﮐﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﺎﺗﯽ ﺑﺎ دﻧﯿﺎ دارد ،اﻣﺎ اﺧﺘﺼﺎﺻﺎﺗﯽ دارد ﮐﻪ اﯾـﻦ را از ﺷـﺒﯿﻪ ﺧـﻮدش در
S f
ﻣﮑﺎﺗﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺎي ﻓﮑﺮي و ﻧﺤﻠﻪ ﻫﺎي ﻓﮑﺮي دﻧﯿﺎ ﺟﺪا ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ؛ ﺑﺎﯾـﺪ آن را
درﺑﯿﺎورﯾﻢ و ﭘﺎﯾﺶ ﻫـﻢ ﺑﺎﯾـﺴﺘﯿﻢ و ﺑﯿـﺎن ﮐﻨـﯿﻢ) ﺑﯿﺎﻧـﺎت ﻣﻘـﺎم ﻣﻌﻈـﻢ رﻫﺒـﺮي ،ﻣـﻮرخ .(80/11/17
o e
ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ،ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدة درﺳﺖ از دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ وﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي ﺻﺤﯿﺢ از اﻣﮑﺎﻧـﺎت وزارت
ﺧﺎرﺟﻪ و وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷـﺎد اﺳـﻼﻣﯽ و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻋﻠﻤﯿـﻪ و داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داﻧﺸﺠﻮي ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدة ﺻﺤﯿﺢ از ﮐﺎرواﻧﻬﺎي ورزﺷﯽ در
v i h
ﺟﻬﺖ ﺗﺮوﯾﺞ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻫﻤﺖ ﮔﺬاﺷﺖ. -4ﻧﻘﺶ ﻗﺪرت ﻧﺮم اﺳﻼم در ﺧﯿﺰش ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ
c r
در ﺧﺼﻮص ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺎﻫﯿﺖ و ﭼﺮاﯾﯽ ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﺧﯿﺰشﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ از ﻣﻨﻈﺮ ﻗﺪرت ﻧﺮم ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﺤﻠﯿﻞﮔﺮان اﯾﻦ ﺧﯿﺰشﻫﺎ را ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﻔـﻮذ ﻗـﺪرت ﻧـﺮم
A
اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻮﺗﻮر ﻣﺤﺮك ﺧﯿﺰشﻫـﺎي ﻣﺮدﻣـﯽ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧـﻪ را در اﺣﯿﺎي ارزش ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در ﻗـﺪرت ﻧـﺮم ﻣﮑﺘـﺐ اﺳـﻼم ،ﺷـﺮﯾﻌﺖ و آﻣﻮزهﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺣـﻀﺮت اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ )ره( دارد ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﮔـﺴﺘﺮش و ﺗﻌﻤﯿﻖ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻓﺮاوان دارد.
www.SID.ir
80
...................................................................... 80ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﻌﺘﺮﺿﺎن اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﻋﺮﺑﯽ در ﻣﺼﺮ و ﺗـﻮﻧﺲ و ﯾﻤـﻦ و ﺑﺤـﺮﯾﻦ ﺑـﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و از ﻃﺮﻓﯽ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺒﺪادي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺷﻮراي ﻫﻤﮑﺎري ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس و ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﭘﻬﻠﻮي ،ﺗـﺪاﻋﯽ ﮐﻨﻨـﺪة اﻟﮕﻮﭘـﺬﯾﺮي ﻣﻌﺘﺮﺿـﺎن از ﻣـﺪل اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺷﺪه و آن را ﺑﺎزﺧﻮرد ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان در ﺳﻄﻮح ﻣﻨﻄﻘـﻪي و ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘـﻪاي ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ .ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺮﺧﯽ ﭘﯿﺮوان اﯾﻦ روﯾﮑﺮد ،ﺣﻤﻠـﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿـﺎن ﻣـﺼﺮي ﺑـﻪ ﺳـﻔﺎرت اﺳﺮاﺋﯿﻞ در ﻧﻬﻢ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ 2011و ﻓﺮار ﺳﻔﯿﺮ رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ را در راﺳﺘﺎي اﻟﮕﻮﺑﺮداري از اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺗﮑﺮار ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺳﯿﺰده آﺑﺎن 1358ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در آن ﻣﻌﺘﺮﺿﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻮدﺟﻮش و در راﺳﺘﺎي ﺗﮑﻠﯿﻒ ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ رژﯾﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﮐﺎﻧﺎﻟﯿﺰه ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ.
D I
اﮔﺮ رﯾﺸﻪ و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺗﺤﻮﻻت ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ را ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﺪرت ﻧـﺮم آﻣـﻮزه ﻫـﺎي دﯾﻨـﯽ و اﻧﻘـﻼب
اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ،در آن ﺻﻮرت ﺑﺮ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ذﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﺳﺘﺎورد ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﻤﻮد :
S f
اﻟﻒ( ﺧﻮد ﺑﺎوري و اﺣﯿﺎي اﻧﺪﯾﺸﮥ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ،ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎورد اﯾﻦ ﺧﯿﺰش ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ از
o e
آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ«1ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد .اﺳﺎﺳﺎً ﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻣﻮزهﻫﺎي
ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻗﻮام ﯾﺎﻓﺘﻪ ،ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﺟﺪي را در ﺑﺮاﺑﺮ زﯾﺎده ﺧـﻮاﻫﯽ ﻗـﺪرت- ﻫﺎي ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و از ﻣﺼﺎدﯾﻖ آن ﺑﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻘﺎوت ﺣﺰب اﷲ ﯾﺎ ﺟﻨﺒﺶ
v i h
ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺣﻤﺎس در ﺟﻨﮓ 33روزه و 22روزه ﺑﺎ اﺳﺮاﯾﯿﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان اﺷﺎره ﮐﺮد. ب( ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﻪ ﭘﯿﺶ رود .ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺪرت ﻧﺮم آﻣﻮزهﻫﺎي دﯾﻨﯽ ﺑـﺮاي
c r
اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﻣﻄﺮح ﺷﺪ .اﯾﺸﺎن در دﯾـﺪار ﺑـﺎ ﺷـﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن اﻓﺘﺘﺎﺣﯿـﻪ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻏﺰه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ » :ﺷﮑﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻘﺎﯾﻘﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل ﺗﻘـﺪﯾﺮ ﮐـﺮده اﺳـﺖ، ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﺷﮑﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ .اﯾﻦ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ،ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« )ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈـﻢ رﻫﺒﺮي.(1388/12/8،
A
ج( اﻓﺰاﯾﺶ اﻫﻤﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﯿﻌﻪ در ﻣﻌﺎدﻻت اﻣﻨﯿﺘﯽ – ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ از دﯾﮕـﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت اﺳﺖ .در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ ،ﻣﺨـﺎزن ﻓﮑـﺮي آﻣﺮﯾﮑـﺎ از ﺳـﺎلﻫـﺎ ﻗﺒـﻞ ﺳـﻨﺎرﯾﻮﻫﺎي 1 Islamic Awakening
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب81 ........................................................................................................
ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﯿﻌﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اوﻟﻮﯾﺖ ﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺧﻮد ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ .ﺑـﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﺷﻮراي رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ« 1ﮐﻪ اﺛﺮﮔﺬاري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮ ﮐﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻗﺪرت و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺣﺎﮐﻤﯿﺘﯽ دارد ،در ﭘﻨﺠﻢ ژوﺋﻦ 2006ﻣﯿﺰﮔﺮدي را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﻼل ﺷﯿﻌﻪ :آﺛﺎر آن ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪاي آﻣﺮﯾﮑﺎ« ﺑﻪ رﯾﺎﺳﺖ »رﯾﭽﺎرد ﻫﺎس« 2ﺑﺮﮔﺰار و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮد ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﯿﻌﻪ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ،ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮاي ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺑﺮﺧﯽ ﺧﯿﺰشﻫـﺎي دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿـﮏ در ﻣﯿﺎن ﻣﺪت دارد ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﺣﻮزهﻫﺎ ،اﺻﻄﮑﺎكﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺎ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧـﻪاي آﻣﺮﯾﮑـﺎ دارد 3.از ﻣﻨﻈﺮ رﯾﭽﺎرد ﻫﺎس آﯾﻨﺪه ﺗﺤﻮﻻت ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺣﻮزه رﻗﺎﺑﺖ ﻗﺪرت ﻧﺮم آﻣـﻮزه ﻫـﺎي دﯾـﻦ اﺳـﻼم و ﻗﺪرت ﻧﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮزف ﻧﺎي ﺑﺮ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﯿﺒـﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳـﯽ
D I
اﺳﺖ ،اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﺎر اﯾﻦ ﻗﺪرت در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﮥ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺪرت ﻧـﺮم اﺳـﻼم و اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان درﺣﺎل ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اﺳﺖ .
S f
اﯾﻦ ﺑﯿﺎن ﯾﺎدآور ﺳﺨﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﯿﺶ»داﻧﯿﻞ ﭘﺎﯾﭙﺲ« 4رﺋﯿﺲ اﻧـﺴﺘﯿﺘﻮي
ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ،در ﺳﻤﯿﻨﺎري ﮐﻪ در ﭘـﺎﯾﯿﺰ 1368در ﺷـﻬﺮ اﺳـﺘﺎﻧﺒﻮل ﺗﺮﮐﯿـﻪ
o e
ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه ﺑﻮد ،از وﺣﺸﺖ ﻏﺮب از ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت اﺳﻼم ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾـﺮان، و ﺳﺮاﯾﺖ آن ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﺑﻮد: آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻬﺎ ﺳﺎزش ﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ
v i h
ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺎﻣﯽ از ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮاﻧﻨﺪ ،ﺑﻠﮑﻪ از ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻗﺼﺪي دارﻧﺪ... ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﯿﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ .زﯾﺮا ﻣﺎ ﺑـﺎ آﯾـﺖ ا ...ﺧﻤﯿﻨـﯽ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﻧﺪارﯾﻢ ...ﻣﺎ ﺗﺎ ده ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺣـﺴﺎﺳﯿﺖ ﺧﺎﺻـﯽ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﺳـﻼم
c r
ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ ،اﻣﺎ اﻣﺮوز اﯾﻦ ﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺟﺪﯾﺪ در اﯾﺮان و ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﯿﻢ .اﻣﺮوز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﯾﺮان ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و از آن اﻟﮕﻮﺑﺮداري ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ .اﻣﺮوز اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﯾﮏ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه اﺳﺖ؛ اﮔـﺮ اﯾـﻦ
A
ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮد ،ﺟﺴﺎرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ...ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن 1 Council on Foreign Relations 2 Richard N. Hass - 3ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯿﺰﮔﺮد ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﯽ اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺷﻮراي رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ رﺟﻮع ﺷﻮد: The Emerging Shia Crescent Symposium: Implications for U.S. Policy in the Middle East, http://www.cfr.org/ , June 5, 2006 4 - Daniel Pipes
www.SID.ir
82
...................................................................... 82ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
دﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﮑﺘﺐ ﮐﺎﻣﻞ اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﯿﺴﺖ)ﻣﺠﻠﮥ 15ﺧﺮداد.(5 :1369،
د( دﺳﺘﺎورد دﯾﮕﺮ ﺗﺠﻠﯽ ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ،ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ و ﺳـﻨﺘﯽ اﮐﺜـﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮب ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در ﻣﯿﺎن ﻣﺪت ،ﺳﯿﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﻢ ﺟﺪﯾـﺪي ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻤﮑﯿﻦ دوﻟﺘﻤﺮدان ﺑﻪ ﺣﻘـﻮق ﺳﯿﺎﺳـﯽ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ،ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧـﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻣـﺎﻫﻮي و ﻧـﻮع ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺤﻮل ﺑﻨﯿﺎﻧﯽ در ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ؛ اﻣﺮي ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از آن اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ.
D I
ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي
S f
ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف اﮐﺜﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ،وﯾﮋﮔﯽ ﺑﺎرز اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان وﺟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ آن اﺳﺖ .ﺑﺴﺘﺮ ﻗﺪرت ﻧﺮم در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧـﺎرﺟﯽ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮ ﻣﺤـﻮر ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﺳـﺘﻮار اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ
o e
دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮان از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘـﻼب ﯾـﺎد ﮐـﺮد .ﻣﻨﻈـﻮر از ﺻـﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب ،ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻗﺪرت ﻧﺮم ﺟﻬﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﺑﺪون اﺳـﺘﻔﺎده از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و زور اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮ اﻓﮑﺎر وﻋﻤﻞ آﻧﻬﺎ اﺛـﺮ ﮔﺬاﺷـﺖ و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم
v i h
اﻋﻤﺎﻟﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮري ﮐﻪ در آن اﻧﻘﻼب ﺷﺪه اﺳﺖ وادار ﺳﺎﺧﺖ .اﯾـﻦ ﭼـﺎرﭼﻮب ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮي اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ .اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳﻼﻣﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﮐـﻪ ﺧـﺼﻠﺘﯽ ﻓﺮاﻣﻠّﯽ دارد و زﺑﺎن ﻣﺸﺘﺮك ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳـﺖ ،ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺣـﻀﻮر ﻣﻌﻨﻮﯾـﺖ در
c r
ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ اﻧﻘﻼب دﯾﻨﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ وارد ادﺑﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻋﺮض ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﻀﻮر ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣـﺎدي در ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﻏﺮﺑﯿﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﺑﮑـﺸﺪ، ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ﻗﺪر ت ﻧـﺮم اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در
A
ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﺎز ﺧﻮاﻧﯽ ﻣﺠﺪد ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ .اﯾﻦ ﺟﻨﺒـﻪ از ﻗـﺪرت ﻧـﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﺳﺨﻨﺎن و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺑﯿﻨﺎﻧﮕﺬار اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺣـﻀﺮت اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( و رﻫﺒﺮ ﻓﺮزاﻧﮥ اﻧﻘﻼب ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي ﯾﺎﻓﺖ .ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ،ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺘﻠـﻒ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺤﻤﺪي ،ﺣﻤﯿﺪ ﻋﻨﺎﯾﺖ ،ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ و ﺣﺎﻣﺪ اﻟﮕﺎر در آﺛﺎر ﺧﻮد ﺑﺮ
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب83 ........................................................................................................
اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺟﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﻨﻨﺪة اﯾﻦ اﻧﻘﻼب از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻘـﻼبﻫـﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐـﻪ ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي ﺑﯿـﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ در آن ﺑـﻪ ﺳـﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ،ﺑﺎزﺧﻮاﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻤﺎن راه و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان را ﺑﻮﻣﯽ ﮐﺮده و ﻣﺠﺪداً ﺗﮑﺮار ﮐﻨﻨﺪ .اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐـﻪ آرﻣﺎﻧﻬـﺎ و اﻫـﺪاف آن ﺑﺪون ﺣﻀﻮر ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در اﯾﻦ اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷـﻮﻧﺪ و در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﯽ ﺷﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮي ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﻮﻧﺪ.
D I
S f
www.SID.ir
o e
v i h
c r
A
84
...................................................................... 84ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
ﻣﻨﺎﺑﻊ .1اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ،روح اﷲ ) ،(1379ﺻﺤﯿﻔﮥ ﻧﻮر ،ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ ،ج 11و ،12ﺗﻬـﺮان، ﻣﺆﺳﺴﮥ ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﻧﺸﺮ آﺛﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ. .2اﺳــﭙﻮزﯾﺘﻮ ،ﺟــﺎن ) ،(1378اﻧﻘــﻼب اﯾــﺮان ﭼــﺸﻢ اﻧــﺪازي ده ﺳــﺎﻟﻪ ،ﺗﺮﺟﻤــﻪ ﻧــﻮراﷲ ﻗﯿــﺼﺮي،ﻧﺎﻣﮥ ﭘﮋوﻫﺶ،ﺷﻤﺎره 12و 13ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن. .3اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ،ﺟﺎن) ،(1382اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ آن ،ﺗﺮﺟﻤـﮥ ﻣﺤـﺴﻦ ﻣﺪﯾﺮﺷـﺎﻧﻪ ﭼـﯽ، ﺗﻬﺮان ،ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم واﯾﺮان. .4اﺳﮑﺎچ ﭘﻞ ،ﺗﺪا ) ،(1382دوﻟﺖ راﻧﺘﯿﺮ و اﺳﻼم ﺷﯿﻌﯽ در اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان ،ﺗﺮﺟﻤـﮥ ﻣﺤﻤـﺪﺗﻘﯽ و اﻓـﺮوز،
D I
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﮥ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ،ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ،ﺷﻤﺎره ،19ﺑﻬﺎر .
،(1386) --------- .5دوﻟﺖﻫﺎ و اﻧﻘﻼبﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺳﯿﺪﻣﺠﯿﺪ روﺋﯿﻦﺗﻦ ،ﺗﻬﺮان ،ﺳﺮوش.
S f
.6اﻓﺘﺨﺎري ،اﺻﻐﺮ) ،(1377ﺗﺄﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﮔﺴﺘﺮة ﺟﻬﺎﻧﯽ ،ﻧﺎﻣﮥ ﭘﮋوﻫﺶ،ﺷﻤﺎره 10و11 ،ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن.
.7اﻟﮕﺎر،ﺣﺎﻣﺪ)» ،(1375ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ در اﯾﺮان ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ« در ﺳﻠﺴﻪ ﭘﻬﻠﻮي و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑـﻪ
o e
رواﯾﺖ ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﻤﺒﺮﯾﺞ ،ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺎس ﻣﺨﺒﺮ ،ﺗﻬﺮان ،ﻃﺮح ﻧﻮ.
.8ﺑﺮزﮔﺮ،اﺑﺮاﻫﯿﻢ) ،(1382ﻧﻈﺮﯾﮥ ﭘﺨﺶ و ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﭘﮋ وﻫﺶ ﺣﻘﻮق و ﺳﯿﺎﺳﺖ ،ﺷﻤﺎرة ، 8 ﺑﻬﺎر.
v i h
.9ﺑﻮت ،ﺟﺎن .اي) ،(1373ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺐ و ﻗﯿﺎم ،ﺗﺠﺮﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎي ﻣﺮﮐﺰي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﻤﯿـﺮا ﻣـﺸﯿﺮزاده، ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ،ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ،ﺷﻤﺎرة 2ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﯾﯿﺰ .
.10ﺟﻌﻔﺮ ﺧﻮﺷﺮوزاده) ،(1382ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ؛ روﯾﮑﺮدي ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ از ﻣﻨﻈـﺮ ﭼﻬـﺮه ﻫـﺎي ﻗﺪرت ،اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ،ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ،ﺷﻤﺎره 7و.8
c r
.11ﺧﺮﻣﺸﺎد ،ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ) ،(1391ﺑﺎزﺗﺎﺑﻬﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در روﯾﮑﺮد ﻧﻈﺮ ،ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ. .12اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ،ﺟﺎن و ﭘﯿﺴﮑﺎوري) ،(1378ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان ﻧﻤـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ آ« ،ﺗﺮﺟﻤـﮥ ﺣـﺴﯿﻦ آﻗﺎزاده ،ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺷﻤﺎرة ،2ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن.
A
.13دﻫﻘﺎﻧﯽ ﻓﯿﺮوزآﺑﺎدي ﺟﻮﻻن و رادﻓﺮ) ،(1389اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺻﺪور اﻧﻘـﻼب در ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﺧـﺎرﺟﯽ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع(
.14رﺟﺎﯾﯽ ،ﻓﺮﻫﻨﮓ ) ،(1373اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ :ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب در ﮐﺘـﺎب :ﻓﺮﻫﻨـﮓ رﺟﺎﯾﯽ ،ﻣﻌﺮﮐﻪ ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽﻫﺎ :در ﺧﺮدورزي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ،ﺗﻬﺮان ،ﺷﺮﮐﺖ اﺣﯿﺎي ﮐﺘﺎب.
www.SID.ir
ﻗﺪرت ﻧﺮم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻧﻈﺮﯾﮥ ﺻﺪور ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﻘﻼب85 ........................................................................................................
.15رﻣــﻀﺎﻧﯽ ،روح اﷲ) ،(1378ﺻــﺪور اﻧﻘــﻼب اﯾــﺮان :ﺳﯿﺎﺳــﺘﻬﺎ ،اﻫــﺪاف و اﺑــﺰار ،ﭘﮋوﻫــﺸﻨﺎﻣﮥ اﻧﻘــﻼب اﺳﻼﻣﯽ،ﺷﻤﺎرة ،2ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن. .16روا ،اوﻟﯿﻮﯾﻪ) ،(1379ﺗﺠﺮﺑﮥ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﺴﻦ ﻣﺪﯾﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﭼﯽ و ﺣﺴﻦ ﻣﻄﯿﻌﯽ اﻣـﯿﻦ ،ج،1 ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات اﻟﻬﺪي. .17ﺷﺠﺎﻋﯿﺎن ،ﻣﺤﻤﺪ ) ،(1382اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و رﻫﯿﺎﻓﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﺗﻬﺮان ،ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ. .18ﺻﺪﯾﻘﯽ ،ﮐﻠﯿﻢ ) ،(1375ﻧﻬﻀﺘﻬﺎي اﺳﻼﻣﯽ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪ ﻫﺎدي ﺧـﺴﺮوﺷﺎﻫﯽ، ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات اﻃﻼﻋﺎت. .19ﻃﺎﻋﺘﯽ ،ﭘﻮﭘﮏ )» ،(1375اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان :ﯾﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒـﺮد،
D I ش ،9ﺑﻬﺎر.
.20ﻋﺸﻘﯽ ،ﻟﯿﻠﯽ) ،(1379زﻣﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮ از زﻣﺎﻧﻬﺎ،ﺗﺮﺟﻤﮥ اﺣﻤﺪ ﻧﻘﯿﺐ زاده ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺎز.
S f
.21ﻋﻤﯿﺪ زﻧﺠﺎﻧﯽ،ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ) ،(1367اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و رﯾﺸﻪﻫﺎي آن ،ﺗﻬﺮان ،ﻧﺸﺮ ﮐﺘﺎب ﺳﯿﺎﺳﯽ. .22ﻋﻨﺎﯾﺖ ،ﺣﯿﻤﺪ ) ،(1377اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ :ﻣﺬﻫﺐ در ﻗﺎﻟﺐ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﺮﺟﻤـﻪ اﻣﯿﺮﺳـﻌﯿﺪ اﻟﻬـﯽ، ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﻗﺘﺼﺎدي ،ﺷﻤﺎرة .138-137
o e
.23ﻓﺮﻫﯽ ،ﻓﺮﯾﺪه ) ،(1375ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ دوﻟﺖ و اﻧﻘﻼب ﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ از اﻧﻘﻼب ﻫﺎي اﯾـﺮان و ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد ،ش ،10ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن.
.24ﻓﻼح ﻧﮋاد ،ﻋﻠﯽ) ،(1384اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ،ﺗﻬﺮان ،ﻣﺮﮐﺰ اﺳـﻨﺎد اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان.
v i h
.25ﻓﻮرن ،ﺟﺎن) ،(1384ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي اﻧﻘﻼبﻫﺎ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ارﺷﺎد ،ﺗﻬﺮان ،ﻧﺸﺮ ﻧﯽ. .26ﻓﻮﮐﻮ ،ﻣﯿﺸﻞ) ،(1377اﯾﺮاﻧﯽ ﻫﺎ ﭼﻪ روﯾﺎﯾﯽ در ﺳـﺮ دارﻧـﺪ؟ ﻣﯿـﺸﻞ ﻓﻮﮐـﻮ ،ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺣـﺴﯿﻦ ﻣﻌـﺼﻮﻣﯽ ﻫﻤﺪاﻧﯽ ،ﺗﻬﺮان ،ﻧﺸﺮ ﻫﺮﻣﺲ.
c r
،(1379)------- .27اﯾﺮان :روح ﯾﮏ ﺟﻬﺎن ﺑﯽروح ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﺳﺮﺧﻮش و اﻓﺸﯿﻦ ﺟﻬﺎﻧﺪﯾﺪه ،ﺗﻬﺮان، ﻧﺸﺮ ﻧﯽ.
A
.28ﮔﻠﺪﺳﺘﻮن ،ﺟﮏ ) ،(1385ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﻧﻈﺮي ،ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﺑﺎب اﻧﻘﻼبﻫﺎ ،ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻘـﯽ دﻟﻔﺮوز ،ﺗﻬﺮان ،ﮐﻮﯾﺮ. .29ﻣﺠﻠﻪ 15ﺧﺮداد ) ،(1369ﺗﻬﺮان ،ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺮ ،دي ﻣﺎه .
.30ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﯿﺎﻧﺎت رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺣﻀﺮت آﯾﺖاﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي در ﺳﺎﯾﺖ khamenei.ir .31ﻣﺤﻤﺪي ،ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ) ،(1390ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺤﻤﺪي ،اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ.
www.SID.ir
86
...................................................................... 86ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ – ﭘﮋوﻫﺸﯽ »ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ« ،ﺳﺎل اول ،ش ،4ﭘﺎﯾﯿﺰ 91
،(1374) --------- .32اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻓﺮاﻧﺴﻪ و روﺳﯿﻪ ،ﺗﻬﺮان. ،(1385) --------- .33ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ،ﺗﻬﺮان ،ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﯾﺸﮥ اﺳﻼﻣﯽ. .34ﻣﻌﺪل ،ﻣﻨﺼﻮر ) ،(1382ﻃﺒﻘﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي در اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ،ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤـﺪ ﺳـﺎﻻر ﮐـﺴﺮاﯾﯽ، ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺎز. ،( 1377) --------- .35ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي اﻧﻘﻼب ،ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺮﺟﻤـﮥ ﻣﺤﻤـﺪ ﺳﺎﻻر ﮐﺴﺮاﯾﯽ ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﯿﻦ ،ش ،1زﻣﺴﺘﺎن. .36ﻧﺎي،ﺟﻮزف ) ،(1387ﻗﺪرت ﻧﺮم ،اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ،ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺳﯿﺪﻣﺤﺴﻦ روﺣﺎﻧﯽ و ﻣﻬﺪي ذواﻟﻔﻘﺎري ،ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع(.
D I
.37ﻧﺠﻢآﺑﺎدي ،اﻓﺴﺎﻧﻪ ) ،(1377ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﯿﻦ ،ش ،1زﻣﺴﺘﺎن.
S f
www.SID.ir
o e
v i h
c r
A