غفلت غربی و بیداري اسلامی دو حرکت متعارض در جهان کنونی

‫ﻏﻔﻠﺖ ﻏﺮﺑﯽ و ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ دو ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺘﻌﺎرض در ﺟﻬﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدي اﺳﺖ‪ .‬در رأس اﯾﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫و ﺗﺮدﯾﺪ در ﮐﺎرآﻣﺪي ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﻌﻀﻼت ﺑﺸﺮي ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻟﮕﻮي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺠﺎد ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﮐﻨﻮن‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻏﺮبﮔﺮاﯾﯽ در ﺟﻬﺎن ﭘﺴﺎﻏﺮبﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ در آﯾﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎزي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﻧﯿﺎز دارد ﮐﻪ‬ ‫در آن ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ارﮐﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺗﻼش ﮐﺮده اﺳﺖ آﺛﺎر ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ را‬ ‫در ﺑﺎزﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻬﺎن ﭘﺴﺎﺳﮑﻮﻻر و ﭘﺴﺎﻏﺮبﮔﺮاﯾﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻠﯿﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﻏﻔﻠﺖ ﺑﯿﺪاري‪ ،‬ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻋﺼﺮ ﭘﺴﺎﻏﺮبﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﭘﺴﺎﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺑﺨﺶ اول ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺜﯽ اﺳﺖ در زﻣﯿﻨﻪ ﻏﺮبﺷﻨﺎﺳﯽ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻏﺮبﺷﻨﺎﺳﯽ در اﯾﺮان ﭼﻨﺪ ﺳﺪه ﺳﺎﺑﻘﻪ دارد؛ اﻣﺎ‬ ‫ﻏﺮبﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر و ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻣﻨﻔﻌﻼﻧﻪ و ﺑﺮاي اﻗﺘﺒﺎس از ﻏﺮب و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﺤﺾ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮب ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﺸﻮرﻣﺎن اﺣﺴﺎس ﻫﻮﯾﺖ و ﺷﺨﺼﯿﺖ و اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻏﺮب داد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﭘﯿﺶ از آن‪ ،‬ﺧﻮد را در آﯾﯿﻨﻪ ﻏﺮب و ﻏﺮب را در ﻗﻠﺐ و روح و روان ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽدﯾﺪ ﺑﻠﮑﻪ آن را ﺗﻤﺎم اﺟﺰاي ﺟﺴﻢ و ﺟﺎن و‬ ‫آرﻣﺎﻧﺶ ﻣﯽﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﺮب ﻫﻤﭽﻮن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻏﯿﺮﺧﻮدي روﺑﻪرو ﺷﺪ و اﯾﻦ ـ ﯾﻌﻨﯽ ﻏﺮب را در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻦ و ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻦ ـ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻏﺮبﺷﻨﺎﺳﯽ واﻗﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﺮان رخ داد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن )ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﺎن( ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺷﺮق را ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺳﻮژه در اﺑﮋه )ﺷﻨﺎﺳﻨﺪه ﺗﺼﺮفﮔﺮ در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﻮﻧﺪه ﻣﻮرد ﺗﺼﺮف( و در‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب اﺻﻞ ﮐﻠﯽ »داﻧﺶ‪ ،‬ﻗﺪرت اﺳﺖ« ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ؛ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﻏﺮب را ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻋﻪ ﻃﺒﯿﺐ درد آﺷﻨﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﯾﺾ دردﻣﻨﺪ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و ﺑﺮاي اﯾﺸﺎن‪» ،‬اﻧﺬار« و ﺑﯿﺪار ﮐﺮدن ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ و اﺣﯿﺎي ﻋﺒﻮدﯾﺖ در ﻏﺮب‬ ‫ﻫﺪف اﺻﻠﯽ و ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﺼﺮف در ﻏﺮب ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت ﺷﺮق )ﮐﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖﺑﺮاﻧﮕﯿﺰ ﺑﻮده و آﻧﻬﺎ ﺗﻦ ﺑﻪ آن ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ(! اﯾﻦ‬ ‫ﻫﻤﺎن اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ﻗﺪسﺳﺮه( ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﺷﻮروي اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻓﻼﺳﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﺑﺸﺮ داراي ﭼﻬﺎر ﻗﻮه اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻬﻮﯾﻪ‪ ،‬ﻏﻀﺒﯿﻪ‪ ،‬وﻫﻢ و ﻋﻘﻞ‪ .‬ﺷﻬﻮت ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮاﻫﺶ ﻧﻔﺲ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻏﻀﺐ ﻧﯿﺮوي‬ ‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻦ و دﻓﻊ ﮐﺮدن و ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ ﻫﺮ ﺷﯽء ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻨﯽ‪ .‬وﻫﻢ ﻏﯿﺮ از ﺗﺨﯿﻞ اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎي آن‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﻀﺎر ﻗﺮﯾﺐ‬ ‫ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ )ﻣﺜﻞ ﺗﺼﻮري ﮐﻪ اﮐﻨﻮن آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽﻫﺎ از ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻮﯾﻦ ﺗﮏ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﻪ ﻗﻄﺒﯿﺖ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه دارﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﺤﺮك‬ ‫آﻧﻬﺎ در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﻠﯽ )داﺧﻠﯽ( و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ( و ﻋﻘﻞ ﻗﻮه ﻣﺠﺮدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺒﻮدﯾﺖ و ﺗﺴﻠﯿﻢ‬ ‫ﻣﺤﺾ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ اﻟﻬﯽ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺠﺎت از دوزخ و ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و رﺿﻮان اﻟﻬﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺪه ﻗﻮاي ﺧﻼﻗﻪ و ﻓﻌﺎﻟﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺤﻮر ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ و وﻫﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت و‬ ‫‪١‬‬

‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﻏﯿﺮه( ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺒﻨﺎ و ﺣﻮل ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺪار ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﺻﻮﻻً ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪن ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ در‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي )از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ( در ﻗﺮون ‪ 18‬ﺗﺎ ‪ ،20‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎ ﺣﺬف ﻧﻔﻮذ دﯾﻦ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺸﻞ‬ ‫ﻓﻮﮐﻮ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬از ﻣﻌﺪود ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ اﺻﻠﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را در ‪ (1357) 1979‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و آن‬ ‫وارد ﮐﺮدن ﻣﺠﺪد ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و دﯾﻦ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ) و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺿﺪﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﺘﯽ( اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ دوم اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺴﺘﻤﺮ ﭘﺴﺎﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﺘﯽ و در واﻗﻊ‪ ،‬دﯾﻨﯽ ﺷﺪن ﻣﺠﺪد ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ و‬ ‫ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﺎ از آن‪ ،‬ﻇﻬﻮر و ﺳﯿﻄﺮه ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ و وﻫﻢ و اﺳﺘﺨﺪام آن ﺳﻪ ﻗﻮه ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻧﯿﺮوي ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬دو ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻌﮑﻮس ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﯿﺪاري در ﺟﻬﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻏﻔﻠﺖ در ﺟﻬﺎن ﺳﮑﻮﻻر )ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺣﻮزه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ(‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻠﯽ روانﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬آدﻣﯿﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﻫﻤﺴﺎزي در ﺧﻮد ﮔﺮاﯾﺶ و اﺷﺘﻐﺎل دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آراﻣﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎزي دروﻧﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻮر و اﺷﯿﺎء‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻧﻈﺎم ﺑﺎورﻫﺎ و ارزشﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ و ﻫﻤﺴﺎز ﺑﺎ آن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ و ﻧﮕﺮشﻫﺎ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ ﯾﺎ واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش‬ ‫اﯾﻦ اﺻﻞ ﻋﻤﻠﯽ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﮐﻮﺷﯿﺪهاﯾﻢ ﺗﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮔﺬرا ﺑﻪ ارزشﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎ و ﻧﮕﺮشﻫﺎ و واﻗﻌﯿﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺟﻬﺎن ـ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻏﺮﺑﯽ ﯾﺎ اذﻧﺎب ﻏﺮﺑﯽاﻧﺪ ـ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻔﻬﻤﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﺮا در‬ ‫ﻏﺮب‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﺷﺎدي و ﺗﻐﺎﻓﻞ )ﻏﺎﻓﻞﻧﻤﺎﯾﯽ( و ﻏﻔﻠﺖ از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺣﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﯽارزش ﺷﺪن اﻧﺴﺎن و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺮاﮔﯿﺮ و اﺳﺎﺳﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺣﺘﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪي و ﺧﺸﻦ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮓ و ﺳﺮﮐﻮب و ﺗﺮور و ﮐﻮدﺗﺎ‬ ‫ـ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺎزي درآﻣﺪه اﺳﺖ و ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ ﻫﻢ از اﻗﺮار ﺑﻪ آن ﺷﺮﻣﻨﺪه ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؟! آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آﯾﺎ‬ ‫اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺮﻗﯽ و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ زوال و اﻧﺤﻄﺎط؟‬ ‫‪ .1‬ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻏﻔﻠﺖ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ‬

‫»ﻏﻔﻠﺖ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ و ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺷﺪن از ﭼﯿﺰي اﺳﺖ و ﻻزﻣﻪ آن‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪن ﺑﻪ ﭼﯿﺰي دﯾﮕﺮ‪ (1) .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻏﻔﻠﺖ و‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ )ﻟﻬﻮ( دو روي ﯾﮏ ﺳﮑﻪ و دو ﺗﯿﻐﻪ ﯾﮏ ﻗﯿﭽﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺟﺰ ﻋﺪه ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ از اوﻟﯿﺎي ﺧﺪا‪ ،‬ﻗﺎدر‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻏﺎﻓﻞاﻧﺪ‪ :‬ﻏﺎﻓﻞ از ﺑﻌﻀﯽ ﭼﯿﺰﻫﺎ و ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻪ‬ ‫ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ .‬ﻏﻔﻠﺖ‪ ،‬اﻗﺘﻀﺎي وﺟﻮد دﻧﯿﻮي اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﺻﻞ ﻏﻔﻠﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ارزﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺪ داﻧﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫دﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﺸﻐﻮل و از ﭼﻪ ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ؟‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﻮرد ﻧﮑﻮﻫﺶ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (2) ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻏﻔﻠﺖ از‪ :‬ﯾﺎد ﺧﺪا‪ ،‬آﯾﺎت ﺧﺪا‪ ،‬آﺧﺮت و ﺣﺴﺎب و ﻋﻘﺎب‬ ‫اﺧﺮوي‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﻤﺎل‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﺘﺎع در ﺟﻨﮓ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺣﻘﺎﯾﻘﯽ ﮐﻪ از وراي دﯾﺪﻧﯽﻫﺎ و ﺷﻨﯿﺪﻧﯽﻫﺎ و اﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻧﯽﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫درﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪد و ﻣﻮﺟﺐ ﻏﻔﻠﺖﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ وﯾﮋه ﻏﻔﻠﺖ از ﯾﺎد ﺧﺪا‬ ‫ﻣﯽﺷﻤﺎرد )‪ (3‬ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﺗﮑﺎﺛﺮ )اﻧﺒﺎﺷﺘﻦ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي( ‪ ،‬اﻣﻮال و و اوﻻد‪ ،‬ﺗﺠﺎرت و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬آرزوﻫﺎ و ﺳﺨﻨﺎن ﺳﺮﮔﺮمﮐﻨﻨﺪه‬ ‫)ﻟﻬﻮاﻟﺤﺪﯾﺚ(‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ دﻧﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻬﻮ )ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ( و ﻟﻌﺐ‬ ‫)ﺑﺎزي( را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﯾﻦ )روش و زﻧﺪﮔﯽ( ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدهاﻧﺪ و اﻋﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮي ﭼﯿﺰي ﺟﺰ ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ و‬ ‫‪٢‬‬

‫زﯾﻨﺖ و ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﺗﮑﺎﺛﺮ ﻧﯿﺴﺖ! )‪ (4‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﻧﻈﺎﻣﻮاره ﺗﻔﮑﺮ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺄﻧﯽ ﮐﻪ آن ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮاي دﻧﯿﺎ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‬ ‫ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺰرﻋﻪ و ﭘﻞ و وﺳﯿﻠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺧﺮت ـ ﺗﻔﺎوت ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻏﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن )ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪان دﻧﯿﺎ و ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫آﺧﺮت( در ﻣﯿﺰان ﺗﻮﺟﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﺧﺮت و ﻣﻘﻮﻻت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻏﺎﯾﺖاﻧﺪﯾﺸﯽ در زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺎرﻫﺎﯾﺸﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻢ از ﻟﺬتﻫﺎي دﻧﯿﻮي ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺣﺖ و ﺗﻔﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ورزش‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ ﺧﻮد و ﮔﺮوﻫﺸﺎن را ارﺿﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ در ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﺎد ﻣﺒﺪأ و ﻣﻌﺎدﻧﺪ و ﻫﺮ ﮐﺎري‬ ‫را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز و ﺑﺮاي اداي ﺣﻖ )ﻣﺜﻞ ﺣﻖ ﺑﺪن‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﺪا و ‪ (...‬و اﻧﺠﺎم ﺗﮑﻠﯿﻒ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ و از اﻓﺮاط و‬ ‫ﺗﻔﺮﯾﻂ ﺑﻪ دورﻧﺪ‪ .‬ﻣﮑﺎﻧﯿﺰﻣﯽ ﻫﻢ ﮐﻪ در دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﻤﺎزﻫﺎي واﺟﺐ و ﻣﺴﺘﺤﺐ روزاﻧﻪ و دورهاي و ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫ﻓﺮوع دﯾﻦ و اﺳﺘﻤﺮار ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﯿﺴﻮر و دﻋﺎﻫﺎي ﻣﺄﺛﻮر ﮐﻪ از ﻟﺤﻈﻪ ﺑﯿﺪاري از ﺧﻮاب ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻦ ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن )ﺧﻮردن‪ ،‬آﺷﺎﻣﯿﺪن‪ ،‬ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ‪ ،‬ﮔﻮش ﮐﺮدن‪ ،‬ازدواج‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺰاداري و ‪ (...‬و ﻧﯿﺰ ورزشﻫﺎي آﻣﺎده ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ و دﻓﺎع و ﻧﺠﺎتﺑﺨﺸﯽ )ﻣﺜﻞ ﺷﻨﺎ و ﺗﯿﺮاﻧﺪازي و اﺳﺐﺳﻮاري( ﮐﻪ ﻣﮑﻤﻞ واﺟﺒﺎتاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬ ‫ﻣﯽآﻣﻮزﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻟﺬﺗﯽ ﭼﻮن اﻧﺲ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﻤﻪ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪري ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ ﯾﺎ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺪا ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ راﺣﺘﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﯾﺎ ﺟﻬﺎد و ﻫﺠﺮت و ﯾﺎ ﻫﺮ اﻣﺮ اﻟﻬﯽ و‬ ‫ﺗﮑﻠﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ دﯾﮕﺮ ـ ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در ﻧﻈﺎﻣﻮاره دﻧﯿﺎﮔﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺬف ﻏﺎﯾﺖاﻧﺪﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺧﻮد زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮي ﺑﺸﺮ ﻣﺤﻮر و ﻣﻼك ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و رﺗﺒﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻫﺪف ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﯽ و رواﻧﯽ ﯾﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮاي رﻫﺎﯾﯽ از ﻓﻨﺎاﻧﺪﯾﺸﯽ و ﻣﻌﻨﺎ دادن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮي‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و‬ ‫ﺑﺎزي و ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ورزﺷﯽ و ﻗﻤﺎر ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ روش زﻧﺪﮔﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻘﯿﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﻮدآراﯾﯽ و ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺛﺮوت و ﻓﺮزﻧﺪ و ﻏﯿﺮه اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﯾﺎدي از ﺧﺪا و آﺧﺮت و ﺧﻮﺑﯽﻫﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺎرﺿﯽ و ﻟﻔﻈﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻏﻔﻠﺖ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻋﻘﻞﮔﺮاﯾﯽ آزاد ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ در ﻏﺮب ﭘﯿﺪا و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻫﻮﺷﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ‬ ‫روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺳﮑﻮﻻر ﻏﺮﺑﯽ و ﻣﺮدم دﻧﺒﺎﻟﻪرو اﯾﺸﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻓﺎﻧﯽ و ﺷﺮآﻟﻮد اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﺮس‪ ،‬ﭘﻮﭼﯽ و‬ ‫اﺿﻄﺮاب ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﺿﻄﺮاب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺻﻞ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ )ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ وﺟﻮدي اﺳﺖ( ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ رﻓﻊ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﺿﻄﺮاب از ﻣﺮگ‪ ،‬از ﭘﻮﭼﯽ و ﺑﯽﻣﻌﻨﺎﯾﯽ )ﻓﻘﺪان ﻫﺪف ﻏﺎﯾﯽ( و از ﮔﻨﺎه و ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ ﺑﺸﺮ )در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﮐﻪ از ﺧﻮدش‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ؟ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ـ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮد ـ وﻇﯿﻔﻪ اﺻﻠﯽ او ﺑﻮد‪ (.‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭼﻨﯿﻦ اﺿﻄﺮابﻫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﯾﺄس و ﺷﮑﺎﮐﯿﺖ و ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ اﺧﻼﻗﯽ‬ ‫و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻮدﮐﺸﯽ داﻣﻦﮔﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﺷﺪ و روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻏﺮﺑﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻧﺪﺷﯿﻪ ﺗﺮاژﯾﮏ ﻣﺮگ ﻣﺤﺘﻮم ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎي‬ ‫ﭘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي اﺗﮑﺎ و رﻓﻊ اﺿﻄﺮاب و ﯾﺄس ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪ‪ (5) .‬آﻟﺒﺮ ﮐﺎﻣﻮ در ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻃﺎﻋﻮن‪ ،‬ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻣﺮگ ﺧﻮش‪» ،‬دم را‬ ‫ﻏﻨﯿﻤﺖ ﺷﻤﺮدن« )ﻟﺬت و ﺑﻬﺮه ﺑﺮدن در زﻣﺎن ﺣﺎل و از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻮﺟﻮد( و ﮔﺮﯾﺰ از واﻗﻌﯿﺎت رﻧﺞآور و آﻧﺪره ﻣﺎﻟﺮو در اواﯾﻞ‬ ‫رﻣﺎنﻧﻮﯾﺴﯽ‪ ،‬ﻫﯿﺠﺎن ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﯾﯽ ﻣﺘﻮاﻟﯽ و ﭘﯿﮕﯿﺮ و اﻧﻘﻼﺑﯽﮔﺮي ﺣﺮﻓﻪاي )رﻣﺎن ﻓﺎﺗﺤﺎن و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺸﺮ( و ﺑﻌﺪا اﯾﻔﺎي‬ ‫‪٣‬‬

‫ﻧﻘﺶ در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ ـ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﻘﺎي ﺟﻤﻌﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻓﺮد ـ را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد‪ .‬در آﺛﺎر ژان ﭘﻞ ﺳﺎرﺗﺮ ـ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از‬ ‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﻟﺤﺎد ﻗﺮن ‪ 19‬ـ ‪ 20‬ﺑﻮد ـ ﺷﺠﺎﻋﺖ »ﺑﻮدن« )وﺟﻮد داﺷﺘﻦ و آن را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺮدن و ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﻧﮑﺮدن( در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺪم ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﺮطﺑﻨﺪي و ﻓﻀﺎﺳﺎزي ﻣﺠﺎزي و ﭘﺪﯾﺪ آوردن ﺳﺎزهﻫﺎي ﻓﮑﺮي ﺧﻮدﺑﻨﯿﺎدي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻣﻠﺤﺪ ﻏﺮﺑﯽ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ در درون آن ﻓﻀﺎ ﺑﺎ آزادي از زﻧﺪﮔﯽ »ﻟﺬت« ﺑﺒﺮد و ﺑﺮ اﺿﻄﺮاب ﻏﻠﺒﻪ و از ﺧﻮدﮐﺸﯽ ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ از‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ و ﺳﻌﺎدت و ﺣﺘﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ دﻗﯿﻖ آن در آﺛﺎرﺷﺎن ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺎرز و ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﻫﮕﻠﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﯿﺎﻟﯿﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﯿﻮﺳﯿﺎﻟﺴﺖﻫﺎ و ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖﻫﺎ )ﻣﻨﺎدﯾﺎن ﻓﻨﺎي ﻓﺮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ( و ﻧﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﺤﻠﻪﻫﺎي ﻓﮑﺮي و ﻫﻨﺮي‬ ‫ﻏﺮب )ﻫﻨﺮ و ادﺑﯿﺎت در ﻏﺮب ﺑﻪ ﮐﻤﮏ داﻧﺶ و ﻓﻠﺴﻔﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن و ﻣﺤﯿﻂ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺶ ﻣﻌﻨﯽ دﻫﺪ( ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ را از ﻓﻀﺎي ﺗﯿﺮه »ﻋﺼﺮ اﺿﻄﺮاب« ﺧﺎرج ﮐﻨﻨﺪ )‪ (6‬و ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻼش ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ »ﺳﺮﮔﺮم ﮐﺮدن« اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ و‬ ‫»اﯾﺠﺎد ﻏﻔﻠﺖ« )ﯾﺎ ﺗﻐﺎﻓﻞ؟( از ﻣﺮگ و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﯽ در او ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﺮس و اﺿﻄﺮاب و ﻧﺎاﻣﯿﺪي ﻏﻠﺒﻪ و ﺑﺎ ﺷﺎداﺑﯽ و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﻣﻐﻔﻮلﻋﻨﻪ ﺑﺸﺮ ﻏﺮﺑﯽ ﻧﻪ ﺧﺪا و آﺧﺮت و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ وﺣﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار اﻧﺴﺎن و ﻣﺮگ‬ ‫ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ و ﻓﻘﺪان ﻏﺎﯾﺖ ﻣﻌﻨﻮي و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ در ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﻧﺴﺎن( ﺑﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺘﯽ ﻧﻮع ﻏﻔﻠﺖ ﻫﻢ‬ ‫در ﻏﺮب ﻫﺒﻮط و ﺗﻨﺰل ﮐﺮده اﺳﺖ!‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻧﺸﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﮕﺎرﻧﺪه از ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻧﻮاع ﺑﺎزيﻫﺎ و ﻗﻤﺎرﻫﺎ و ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﯽ ﯾﺎ ورزشﻫﺎ و اﻣﺜﺎل آن اﺳﺖ! ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﻗﺪرتﻃﻠﺒﯽ )ﺑﺎزﯾﮕﺮي ﺳﯿﺎﺳﯽ(‪ ،‬ﺟﺎهﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﯽﮔﺮي ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﯽﻏﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺣﺰبﮔﺮاﯾﯽ و‬ ‫رﻗﺎﺑﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺰﺑﯽ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖﻃﻠﺒﯽ ﻓﺮدي ﯾﺎ ﮔﺮوﻫﯽ ﯾﺎ ﻓﺮﻗﻪاي ﯾﺎ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ و ﻧﮋادي و‪ ...‬ﻫﻤﮕﯽ اﺷﮑﺎﻟﯽ از ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﺑﻮده‬ ‫و ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻏﻔﻠﺖ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻣﻌﺒﻮد ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﻗﺮار‬ ‫دﻫﺪ )‪ (7‬ﯾﺎ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان )ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺖﻫﺎي دﺳﺖﺳﺎز ﻗﺪﯾﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ( ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت و ﻓﻦآوريﻫﺎ و ﻋﻠﻮﻣﯽ وا دارد ﮐﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪(8) .‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮي ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﺘﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮان و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺘﺠﺪد ﻏﺮﺑﯽ در ﭼﻨﺪ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﺗﺰوﯾﺮ ﻧﻈﺮي و ﻣﻘﻠﻮب ﻧﻤﻮدن ﻫﻤﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻌﻨﻮي و اﻟﻬﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺪا‪ ،‬دﯾﻦ‪ ،‬اﻣﺮ روﺣﺎﻧﯽ )در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ(‪،‬‬ ‫ﺳﻨﺖﻫﺎ و راز و رﻣﺰﻫﺎ و ﻏﯿﺮه؛ و ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ واروﻧﻪ و ﺳﺎده و ﻣﻨﺤﻂ و ﺑﯽﺧﺎﺻﯿﺖ از ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ (9) .‬و ﻫﻤﯿﻦ واﻗﻌﯿﺖ راه‬ ‫را ﺑﺮ اﻗﺒﺎل و روﯾﮑﺮد ﻣﺜﺒﺖ ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ و رﺟﻌﺖ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ دﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺻﺤﯿﺢ آن و ﺗﮑﻠﯿﻒ دﯾﻦ و اﺣﺴﺎس ﺣﻀﻮر و ﻧﻈﺎرت ﺧﺪا ﺑﺮ‬ ‫اﻓﮑﺎر‪ ،‬ﻧﯿﺎت‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن و رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﻧﺴﺎن و ﺑﯿﻢ از ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ اﺧﺮوي ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯿﺘﯽ‪» ،‬ذﮐﺮ« )ﯾﺎدآوري( و ﺗﻨﺒﻪ‬ ‫)ﻫﻮﺷﯿﺎري( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻣﺤﺎل ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻧﻔﺠﺎر ﻧﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ »ﺑﯿﺪاري‬ ‫ﻓﻄﺮي« و اﺣﯿﺎي ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و دﯾﻦ در ﻏﺮب و ﺷﺮق ﻋﺎﻟﻢ و ﺣﺘﯽ ﻣﻮج ﺑﺰرﮔﯽ از اﺳﻼﻣﮕﺮاﯾﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﺒﻮط اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ‬ ‫در ﻃﯽ ﻗﺮون ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻘﯽ ﺟﺪﯾﺪي از اﻧﺴﺎن و دﯾﻦ اﺑﺘﺪا در ﻏﺮب و ﺳﭙﺲ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﺪ و ﭘﺲ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﺷﯿﻮع ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﻮاع دﺗﺮﻣﯿﻨﯿﺴﺘﯽ داروﯾﻦ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ‬ ‫‪۴‬‬

‫ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺗﻨﺎزع ﺑﻘﺎ و اﻧﺘﺨﺎب اﺻﻠﺢ و ﺟﻬﺶ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻠﻘﯽ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻫﺪف و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﺑﻮﺑﯽ در آﻓﺮﯾﻨﺶ‬ ‫ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن اﻧﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ و اﯾﺪهآﻟﯿﺴﺘﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪ (10) .‬در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺻﺎﺣﺐﻧﺎمﺗﺮﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫ﻏﺮب ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﮐﺲ وﺑﺮ و اﻣﯿﻞ دورﮐﯿﻢ و ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ ادﻋﺎ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ادﯾﺎن و ﺷﺮﯾﻌﺖﻫﺎ در واﻗﻊ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و‬ ‫اﺳﺘﻨﺒﺎطﻫﺎ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ و در واﻗﻊ اﻧﺴﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮاﺑﻐﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آرا و ﭘﯿﺸﯿﻨﻬﺎدت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ اراﺋﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ از ﺧﻮد ﺧﺪا آوردهاﻧﺪ )‪ (11‬ﻟﺬا ﻣﺘﻔﮑﺮان ﻗﺮون ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﮕﻞ و ﮐﺎﻧﺖ و ﻧﯿﭽﻪ ادﻋﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺴﯿﺢ)ع( و اﻧﺠﯿﻞ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(12) .‬‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮري‪ ،‬اﻧﮑﺎر ﺧﺪا و آﺧﺮت و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ وﺣﯿﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻏﺎﻟﺒﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ روح اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺎت ﻣﻐﺰي‬ ‫ـو ﻧﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﺠﺮد و ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﯽ از وﺟﻮد اﻧﺴﺎنـ اوﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺤﺪودﮐﻨﻨﺪه دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬ ‫اﻫﺮمﻫﺎي ﮐﻨﺘﺮل و ﺳﯿﻄﺮه ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﻓﺮد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪﻧﺪ )اﯾﻦ ﺑﺎور ﻫﮕﻞ ﮐﻪ روح در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﺬاﻫﺐ و ادﯾﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ(‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ذيرﺑﻂ درﺻﺪدآزادﺳﺎزي ﻣﻐﺰ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺑﺨﺶﻫﺎي‬ ‫ﻟﺬت و ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻟﻮده ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻈﺮﯾﺎت رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺑﺸﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺧﻼﻗﯿﺖ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪن اوﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﻣﺒﻨﺎي‬ ‫ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ )وﺣﯿﺎﻧﯽ( و ﻏﯿﺮﻣﺎدي )روﺣﯽ( ﻧﺪارد‪ (13) .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ اﺣﺴﺎس ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺪا و آﺧﺮت و دﯾﻦ و‬ ‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ وﻫﻢ و ﺗﺨﯿﻞ و ﺗﻤﺎﯾﻼت و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺮدﻣﻨﺪ و داراي اراده و اﺧﺘﯿﺎر‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﺗﺼﻮر ﮐﺮد‪ ،‬اﺧﻼق و دﯾﻨﺪاري را ﺑﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮ اراده آزاد ﺧﻮﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﮐﻮﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺑﻬﺮهوري ﮐﺎﺋﻨﺎت‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد و اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮد را از ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﯽﺑﻬﺮه دﯾﺪ! و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ و ﻣﺎده ﭼﺴﺒﯿﺪ و اﯾﻦ‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺒﻮط اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﺳﮑﻮﻻر‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻫﺒﻮط ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﮑﻮﻻر ﻏﺮﺑﯽ و ﺷﺮﻗﯽ‬

‫درﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺗﮑﺎﭘﻮي ﻋﻤﻠﯽ و ﻧﻈﺮي اﻧﺴﺎن ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺑﯽﻗﺮار ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮاي رﻫﺎﯾﯽ ﻣﻮﻗﺖ از اﺿﻄﺮاب و ﺗﺒﺪﯾﻞ‬

‫ﻧﺎآراﻣﯽ ﺑﻪ آراﻣﺶ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار و ﺗﮑﺮار اﯾﻦ ﺗﺴﮑﯿﻦﻫﺎي ﻧﺴﺒﯽ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺜﯿﻞ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آورد‪ ،‬ﻣﯿﻤﻮﻧﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ از رودﺧﺎﻧﻪاي ﭘﺮ از ﺗﺴﻤﺎح ﺑﮕﺬرد ﺗﺎ ﺑﻪ درﺧﺖ ﻧﺎرﮔﯿﻠﯽ در ﺳﺎﺣﻞ آن ﺳﻮي رود ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬او ﺑﺮاي آﻧﮑﻪ ﻫﻢ ﻃﯽ‬ ‫ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻨﺪ و ﻫﻢ ﺧﻮرده ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺴﺎحﻫﺎ را ﻓﺮﯾﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻒ ﺑﺎﯾﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺮده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﮔﺎم ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ و ﺷﻤﺎرش‬ ‫اﯾﺸﺎن ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﭘﯿﺶ رﻓﺖ ﺗﺎ از رود رد ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ »ﺧﺪا ﻣﺮده اﺳﺖ )‪ «(14‬از ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‬ ‫ﺧﺎﻟﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻟﺬت ﯾﺎد ﺧﺪا و اﻧﺲ ﺑﺎ او دﻟﮕﺮﻣﻨﺪ و ﻧﻪ ﻋﺎدت ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺷﺮﻋﯽ ﺳﺮﮔﺮﻣﺸﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﯾﺎد ﻣﺮگ و‬ ‫آﺧﺮت اﯾﺸﺎن را از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ و ﮔﻨﺎه ﺑﻪ وﺣﺸﺖ ﻣﯽاﻧﺪازد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﻪ ﺧﻮد واﮔﺬاﺷﺘﻪ و در درﯾﺎﯾﯽ از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺣﻼل و ﺣﺮام‬ ‫ﻏﺮﻗﻪ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﺮﺧﻪ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﻏﻔﻠﺖآﻣﯿﺰ و ﻣﺴﺘﮑﺒﺮاﻧﻪ و ﺧﺮدﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﻄﻮر ﺷﺮﺣﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ از آن‬ ‫ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻐﺮورواﻧﻪ و ﻋﻈﯿﻢ اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﺧﻮد )‪ (15‬و رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﯾﺶ و ﺗﺤﻘﯿﺮ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻧﮋادﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﻀﻤﺎم ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺑﮋﮐﺘﯿﻮ‬ ‫)ﻣﺘﺼﺮﻓﺎﻧﻪ( از ﻃﺒﯿﻌﺖ؛‬ ‫‪۵‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻮﻟﯿﺪ و اﺑﺪاع اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎي ﺧﻮد و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي ﺗﺼﺮﻓﯽ ﻣﺤﯿﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ؛‬ ‫‪ .3‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺑﺰارﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎ و ﺗﺼﺮف در ﻣﺤﯿﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺑﻬﺮهوري از آن‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻟﺘﺬاذي؛‬ ‫‪ .4‬اﺷﺘﻐﺎل از اﻧﻮاع ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎ و ﺑﺎزيﻫﺎ )ﭼﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﺑﺎزي ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از زﻧﺪﮔﯽ ﺟﺪي‬ ‫روزﻣﺮه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ(؛‬ ‫‪ .5‬ﻟﺬت و ﻟﺬت و ﺑﺎز ﻫﻢ ﻟﺬت! ﺑﻪ ﻗﻮل ﻧﯿﻞ ﭘﺴﺘﻤﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ »زﻧﺪﮔﯽ در ﻋﯿﺶ‪ ،‬ﻣﺮدم در ﺧﻮﺷﯽ« )‪ (16‬ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ ﻟﺬتﻫﺎ‬ ‫ﻏﯿﺮﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺸﺮوع و ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪(17) .‬‬ ‫‪ .6‬ﻏﻔﻠﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﭼﻮن ﻇﻠﻤﺘﯽ ﻏﻠﯿﻆ و ﺟﻬﻠﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫)ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻮﻟﻮي‪ :‬ﺗﻮ ﺑﯽﺧﺒﺮي ﺑﯽﺧﺒﺮي ﮐﺎر ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ ﻫﺮ ﺑﯽﺧﺒﺮي را ﻧﺮﺳﺪ ﺑﯽﺧﺒﺮي‪(.‬‬ ‫‪ .7‬ﺑﺎ ﻫﺮ دﻓﻌﻪ اﯾﺠﺎد ﻏﻔﻠﺖ و اﺳﺘﻤﺮار آن‪ ،‬ﻟﺬتﻫﺎي ﻧﻮﯾﻨﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( زﯾﻨﺖ و ﺗﺠﻤﻞ؛‬ ‫ب( ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﮕﺮ درﺑﺎره داراﯾﯽﻫﺎي ﻧﺮماﻓﺰاري و ﺳﺨﺖاﻓﺰاري ﺳﺮﮔﺮمﮐﻨﻨﺪه و ﻟﺬتﺑﺨﺶ؛‬ ‫ج( ﺗﮑﺎﺛﺮ و اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﯿﺮﻣﻨﻘﻮل ﮐﻪ اﺟﺎزه ﺗﺼﺮف ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﺤﯿﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺑﻬﺮهوري ﻓﺮاوانﺗﺮي را از آن‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺘﮑﺒﺮاﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪي از ﺧﻮد و ﻣﺤﯿﻂ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺮآﻏﺎز ﭼﺮﺧﻪاي ﺟﺪﯾﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ ﭼﺮﺧﻪ ﻣﻌﯿﻮب در زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺮﻗﯽ ﺳﮑﻮﻻر )ﻣﺎﻧﻨﺪ ژاﭘﻦ و ﮐﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ( ﻫﻢ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬و اﮔﺮ وﺿﻊ اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫اﻧﺪﮐﯽ از ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎي ﭘﯿﺶ از ﺗﺠﺪد و ﻧﯿﺰ ﻋﺮﻓﺎن ﺷﺮﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎبﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﻟﺘﺬاذ و ﻏﻔﻠﺖ را ﮔﺸﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻨﮏ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮج ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و ﺗﮑﻠﯿﻒﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺧﻠﻞ ﻋﻈﯿﻤﯽ در ﭼﺮﺧﻪ ﻣﻌﯿﻮب و اﺳﺘﻤﺮار آن ﭘﺪﯾﺪ آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻫﺒﻮط ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻏﺮﺑﯽ )ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ اﻟﺤﺎد و ﻻﻣﺬﻫﺒﯽ(‬ ‫‪ .5‬ﺗﺤﻮل در ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎ و ﻏﻔﻠﺖﻫﺎ در ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ و ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ‬

‫ﻣﺪرن ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻧﻮ ﭘﺪﯾﺪ و ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬و ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺗﺎﮐﻨﻮن اﺑﺘﺪا در اروﭘﺎ و اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻃﺮد دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺤﻮﻻت داﺋﻤﯽ و اﯾﺠﺎد ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي و‬ ‫ﻓﻨﻮن و داﻧﺶﻫﺎي روزاﻓﺰون ﺑﺎ دﻗﺖ ﻓﺮاوانﺗﺮ و اﻓﺰاﯾﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮي و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﺻﻼﺣﯿﺖ‬ ‫آن در ﻫﻤﻪ ﺣﻮزهﻫﺎ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﯽ و اﻋﺘﻼي ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺸﺮ و ﺗﻔﮑﺮاﺗﯽ ﺳﯿﺎل و ﻣﺘﻐﯿﺮ و ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ ﮐﺎرآﻣﺪﻣﺘﺮ و‬ ‫ارﺿﺎﮐﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ (18) .‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ در ﻣﻘﻄﻌﯽ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺟﻬﺎن ﻣﻮﺟﺐ اﺟﻤﺎع ﻧﺴﺒﯽ ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ‬ ‫و ﺣﺘﯽ ﺑﻌﻀﺎ ﺧﺪايﮔﻮﻧﮕﯽ آﻧﻬﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮن ‪18‬و ‪ 19‬اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي‬ ‫ﮐﺸﺎورزي‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ رخ داد ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي دﭼﺎر ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﯿﻖ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮاي‬ ‫رﻓﻊ ﻧﯿﺎز و ﻣﺼﺮف ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﯿﺎز )ﺑﺎ رﯾﺎﺿﺖ و ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ( ﺷﺪﯾﺪاً ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫‪۶‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ »ﻣﺼﺮف« و اﯾﺠﺎد ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﺗﺠﻤﻠﯽ و رﻗﺎﺑﺘﯽ و رﻓﻊ آن ﻧﯿﺎزﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺪرن‬ ‫ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺛﺮوت ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻣﺼﺮف ﻫﺮ ﭼﻪ اﻓﺰونﺗﺮ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ و در ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻠﻢ و ﻓﻦآوري ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮش روزاﻓﺰون اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻃﺒﻘﻪ ﻏﺮبﮔﺮاﯾﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻣﺼﺮﻓﯽ و ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻓﻘﯿﺮ‬ ‫آرزوﻣﻨﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪(19) .‬‬ ‫ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷﺪن رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﯽ و آﻣﻮزش ﻓﺮاﮔﯿﺮ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫»آزاديﺧﻮاﻫﯽ« و »ﺑﺮاﺑﺮيﻃﻠﺒﯽ« ﻓﺮاﮔﯿﺮ در اروﭘﺎ و آﻣﺮﯾﮑﺎ )‪ (20‬و ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ را اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺎﻣﺮواﯾﯽ و ﻟﺬت ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻮن رادﯾﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن‪ ،‬ﺳﯿﻨﻤﺎ و ﺳﺎﯾﺮ اﺑﺰارﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺻﻮﺗﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺮي ﺑﻪ‬ ‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﮑﺘﻮب ﺳﻨﺘﯽ )روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻼت و ﮐﺘﺎبﻫﺎ( اﻓﺰوده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺻﯿﺒﺖ ﮐﺜﺮتﮔﺮاي )ﭘﻠﻮراﻟﯿﺴﺘﯿﮏ( ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺬﮐﻮر را‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬روز ﺑﻪ روز ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬آﯾﯿﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻘﺎﯾﺪ و آرا و اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﻓﺮاوانﺗﺮ و ﻧﻮﺗﺮي ﭘﯿﺪا ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫داراي ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ و ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺮاﺑﺮي ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮﻧﺪ و راه ﺑﺮاي ﺗﻔﺮد )از ﻓﺮدﯾﺖ ﺟﻤﻌﯽ ﺗﺎ ﻓﺮدﯾﺖ ﻣﺤﺾ( ﺑﺎزﺗﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در اروﭘﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻔﻬﻮم دﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ دﯾﻨﯽ ﻧﺎزﻟﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد و در واﻗﻊ ﺗﻔﺎوت ﻣﺆﺛﺮي ﺑﯿﻦ دﯾﻨﺪاري و‬ ‫ﺑﯽدﯾﻨﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬دﯾﻦ واﻗﻌﯽ ﺑﺎﯾﺪ اوﻻ داراي اﺻﻮل ﻻﯾﺘﻐﯿﺮ و ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﯿﺎ ﺑﺎﯾﺪ داراي ﺳﺮﺷﺖ ﺟﻤﻌﯽ و ﺟﻨﺒﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و در‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ داراي ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻟﺜﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻈﺎﻣﻮاره اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ آرﻣﺎﻧﯽ واﺿﺢ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪(21) .‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪﯾﺪ )دﯾﻦ ﻣﺘﺤﻮل!( ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻏﻔﻠﺖزداﯾﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﯾﮑﯽ از آﺛﺎر اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﺻﻞ ﻣﻌﺎد و‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺳﮏ دﯾﻨﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﻋﺎت‪ ،‬روزﻫﺎ و ﻣﺎهﻫﺎ و ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﺎوب ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻄﺎع ﻟﺬات و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﻘﻄﺎع ﻏﻔﻠﺖ اﺳﺖ‬ ‫و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از زﻧﺪﮔﯽ ﺣﺬف ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺑﺮاي ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدن ﻏﻔﻠﺖ و ﻟﺬت ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻟﺬتﻫﺎي‬ ‫ﺷﻬﻮاﻧﯽ ﻣﺮﻓﻬﺎن ﻣﺤﺮوماﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺬت ﺧﺸﻮﻧﺖ )ﺣﺘﯽ ﻟﺬت ﮐﺸﺘﻦ( روي ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻓﮑﺮي و اﻗﺘﺼﺎدي و‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن آزادي ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮاي ﻗﺪرﺗﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮐﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺗﮑﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺶ‬ ‫ﻣﯽراﻧﺪ و در ﭼﻨﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻟﺬتﺑﺨﺶﺗﺮﯾﻦ و ﻏﺎﻓﻞﮐﻨﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ‪ ،‬ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﯽ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻋﻠﯿﻪ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪(22) .‬‬ ‫ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼت را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺮماﻓﺰار ﺗﺮوﯾﺞ ﻧﻤﻮد و آن را ﻋﯿﻦ ﺗﺮﻗﯽ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﻣﺪﻧﯿﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻪ اﺑﺰارﻫﺎي ﺗﺄﯾﯿﺪﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺮوج و ﺗﻘﻮﯾﺖﮐﻨﻨﺪه و ﺗﺤﻘﻖﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﻪ آن را ﻧﯿﺰ ﻣﻬﯿﺎ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ‬ ‫ارﺿﺎﮐﻨﻨﺪه اﻧﻮاع ﺷﻬﻮات و ﻧﯿﺰ ﻣﺪرنﺗﺮﯾﻦ و ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰار ﺷﮑﻨﺠﻪ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن‪ ،‬ﺳﺮﯾﻊﺗﺮﯾﻦ و دﻗﯿﻖﺗﺮﯾﻦ آﻻت ﻗﺘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻟﻄﯿﻒﺗﺮﯾﻦ‬ ‫و دﻟﭽﺴﺐﺗﺮﯾﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺴﺖﺗﺮﯾﻦ ﻏﺮاﯾﺰ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮمﮐﻨﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻓﯿﻠﻢﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺑﺎزيﻫﺎي راﯾﺎﻧﻪاي‪ ،‬اﺛﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﻮﺳﯿﻘﯽﻫﺎ و ﻫﻨﺮﻫﺎ و داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﮑﺘﻮب و ﺧﻼﺻﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺳﺨﺖاﻓﺰاري ﻟﺬت را در ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻫﻢﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺰاﯾﺮ و ﺑﻨﺎدري ﺑﻪ ﻓﺤﺸﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﻬﻢ آن ﺑﻪ ﻻﻧﻪﻫﺎ و ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﭘﯿﭽﯿﺪهاي از ﺗﻬﻮعآورﺗﺮﯾﻦ و ﭘﻮﻟﺴﺎزﺗﺮﯾﻦ اﻧﻮاع ﻓﺴﺎدﻫﺎي ﻟﺬتﺑﺨﺶ ﺗﺠﻬﯿﺰ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﭼﺎق اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﺮدﮔﺎن ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺬﮐﺮ و ﻣﺆﻧﺚ و ﮐﻮدك و ﺟﻮان را در‬ ‫اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎن ﺳﮑﻮﻻر ﻏﺮﺑﯽ ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻟﺠﻦ ﻣﺘﻌﻔﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻏﻮﻃﻪور ﺷﻮد و ﻟﺤﻈﻪاي ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي ﺗﻔﮑﺮ و ﺗﺬﮐﺮ‬ ‫و ﺗﻨﺒﻪ و رﻫﺎﯾﯽ از ﻏﻔﻠﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﺑﺎز و ﺗﻔﻨﮕﺪار و ﭼﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﯿﺄتﻫﺎي ﺗﺒﺸﯿﺮي ﻣﺴﯿﺤﯽ و‬ ‫ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوهﻫﺎي ﺣﺎﻓﻆ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﯿﺮاﻣﻮن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﮑﺲ )ﻓﺤﺸﺎ( و ﺧﺸﻮﻧﺖ را ﺗﺮوﯾﺞ و ﺧﻮد را از‬ ‫‪٧‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﻠﯽ آن دو ارﺿﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮاه ﺻﺪاق ﻣﺎ اوﮐﯿﻨﺎواي ژاﭘﻦ و ﻓﯿﻠﯿﭙﯿﻦ و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق و ﻟﯿﺒﺮﯾﺎ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﻘﺮار‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽﻫﺎ و اروﭘﺎﯾﯽﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ از ﻃﺮﻓﯽ در ارزﯾﺎﺑﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ از ﺧﻮد و ﻣﺤﯿﻂ )ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬و از ﺟﻬﺘﯽ ﻫﻢ در ﺗﻮﻟﯿﺪ آرا و‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﻼت و اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎر اﻟﺘﺬاذي( و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﯾﻦ و ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰارﻫﺎي ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ و اﻟﺘﺬاذ‪،‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ و اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﻪ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﻏﻔﻠﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﺠﺪد و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺘﺠﺪد ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﻤﻮده‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﺤﻮل و ﻏﻔﻠﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ و ﻏﻠﯿﻆﺗﺮ ﺷﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ آن ﻫﻢ داﺋﻤﺎً از‬ ‫ﺧﺪا دورﺗﺮ و ﺑﻪ ﻓﺮدﯾﺖ ﻣﺤﺾ و ﺧﻮدﻣﺤﻮري ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﺻﺮف ﮔﺮﻓﺘﺎرﺗﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﺎفﻫﺎي‬ ‫اﻟﺘﯿﺎمﻧﺎﭘﺬﯾﺮي ﺑﯿﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﺧﻼق )ﻧﺴﺒﯽ ﯾﺎ ﺑﯽاﺧﻼﻗﯽ( و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ‬ ‫و ﻧﯿﺮوي ﺧﻼﻗﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ از ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻟﺘﺬاذي و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﻃﺮﻓﯽ ﻧﺒﺴﺘﻨﺪ و ارﺿﺎ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﯾﺎ از ﺷﺪت‬ ‫ارﺿﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و رﻓﺎه و ﺑﯽدردي‪ ،‬دﭼﺎر ﺑﯿﺰاري از ﻟﺬت ﯾﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻨﻮع ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺑﻬﺮهوري و ﺗﻌﯿﺶ و اﻟﺘﺬاذ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺗﺤﻮﻟﯽ ﺟﺪﯾﺪ در اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎ »ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ« )ﻓﺮا ﺗﺠﺪد ﯾﺎ ﭘﺴﺎﻣﺪرن( ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﺳﺎﯾﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﻫﻨﻮز ﮐﺎﻣﻼً از ﻣﻮاﻫﺐ و ﻣﻌﺎﯾﺐ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮردار و ﺑﻬﺮهورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﭘﺮوژهاي‬ ‫ﭘﺎﯾﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﯾﺎ ﻧﺎﺗﻤﺎم و ﺷﮑﺴﺖﺧﻮرده ﯾﺎ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪﻧﯽ )ﺑﻪ ﺗﺼﻮر ﯾﻮرﮔﻦ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس( ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﭘﺴﺖ‬ ‫ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﭘﺪﯾﺪهاي ﻣﺪرن ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد وﺿﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻋﺎرض ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‬ ‫و ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺮاي آن ﯾﮏ ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ وﯾﮋهاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ )ﻣﺜﻼ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻓﻼن ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻓﻼن ﺟﺎ در‬ ‫زﻣﺎن ﺧﺎﺻﯽ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺪرن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن وارد ﺷﺪ( ﻣﺎ ﺑﺎ ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺑﺤﺚﻫﺎ و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦﺑﺎره در ﺟﺮﯾﺎن‬ ‫اﺳﺖ )‪ ، (23‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﺴﺖﻣﺪرن ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ درك ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﯿﺪاري و ﻫﻮﺷﯿﺎري‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﭼﻨﺪ ﻗﺮﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﯾﺎ اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ را در ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎ و ﻟﺬتﻫﺎﯾﯽ ﻧﻮﺗﺮ و ﻏﻔﻠﺘﯽ ﻋﻤﯿﻖ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﺮد؟‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه واﺿﺢﺗﺮﯾﻦ رواﯾﺖ و ﺗﻌﺮﯾﻒ از ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ را ﻣﯽﺗﻮان در ﮐﺘﺐ اﻟﻮﯾﻦ ﺗﺎﻓﻠﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ دﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي در ﺗﻤﺪن‬ ‫ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ او ﻧﺎﻣﺶ را ﺗﻤﺪن ﻣﻮج ﺳﻮم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور وي‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‬ ‫ﺑﺸﺮ داراي ﺳﻪ اﺑﺮ ﺗﻤﺪن ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ :‬ﻣﻮج اول ﮐﺸﺎورزي‪ ،‬ﻣﻮج دوم ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻣﻮج ﺳﻮم ﮐﻪ او آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻊ‬ ‫اﻟﺠﺰاﯾﺮي در ﺟﻬﺎن و ﻋﻤﺪﺗﺎ در آﻣﺮﯾﮑﺎ و ژاﭘﻦ و اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و آن را اﺑﺮ ﺗﻤﺪن ﻓﺮاﺻﻨﻌﺘﯽ ﯾﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻣﯽداﻧﺪ و اﯾﻦ در‬ ‫واﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺗﺎﻓﻠﺮ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻓﺮدﯾﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮدﯾﺖ ﻣﺤﺾ ﻣﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي ﮐﺎرﮔﺮ ﻣﻮج ﺳﻮﻣﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺮي ﻣﺘﺨﺼﺺ‪ ،‬ﺧﻼق و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﮐﺎﻻﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺑﺘﮑﺎري ﺧﻮد را ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﮔﺰاري ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﻮج ﺳﻮﻣﯽ ﻧﻪ دﯾﻮانﺳﺎﻻراﻧﻪ و ﻫﺮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﺑﺎز و ﮔﺴﺘﺮده و ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ و ﻧﺎﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﺎي ﮐﺎر درﮐﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ‪ ،‬در ﻣﻨﺰل ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و‬ ‫از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬داﻧﺶآﻣﻮزان در ﺧﺎﻧﻪ و ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﻔﺎرش اﺑﺘﮑﺎري‬ ‫ﮐﺎﻻي دﻟﺨﻮاه ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي دﻟﺨﻮاه ﻫﺮ ﺷﺤﺺ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ از درون ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺳﻔﺎرش داده ﻣﯽﺷﻮد و در ﻣﻨﺰل‬ ‫ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺰرگ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺧﺸﻦ و اﻧﺒﻮه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﻮﭼﮏ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ و‬ ‫ﮐﺎرآﻣﺪ و اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪٨‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﺮد و ﯾﮏ زن‪ ،‬دو ﻣﺮد‪ ،‬دو زن‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮد و ﯾﮏ زن‪ ،‬ﭼﻨﺪ زن و ﯾﮏ ﻣﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣﺮد و ﭼﻨﺪزن و‪ !....‬ﺗﻨﻮع ﻫﺮ ﯾﮏ از‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻘﺎﺿﯿﺎن )دهﻫﺎ ﯾﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮن( ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ وﺳﺎﯾﻞ‬ ‫ﺳﻤﻌﯽ و ﺑﺼﺮي )ﺻﻮﺗﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺮي( ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎتﺑﺮ و اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ و ﮐﺎرآﻣﺪ ﺗﺄﮐﯿﺪي اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬رأي‬ ‫دادن و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً و از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﺑﺰارﻫﺎي ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﮐﺸﺘﺎر ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ و‬ ‫دﻗﯿﻖ و ﮐﺎرآﻣﺪ و ﻣﺘﻨﻮع ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﺎ و ﺿﺎﯾﻌﺎت ﺟﺎﻧﺒﯽ )ﻏﯿﺮﻫﺪﻓﻤﻨﺪ( را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎﺗﺮﯾﺴﯽ و اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ ﺟﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻫﺮﻣﯽ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ و دﯾﻮانﺳﺎﻻر‬ ‫اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ را ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل اﯾﺪهﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﻫﺮﭼﻪ ﺷﺘﺎﺑﻨﺪهﺗﺮ و ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢﻫﺎي در ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺮوﺳﻪ )در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي راﮐﺪ ﻣﻘﻄﻌﯽ( و اﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﮐﺎر و رﻗﺎﺑﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ زﻣﺎن و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‬ ‫ﻫﻢزﻣﺎن )ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﮐﻨﺪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم( ﻣﺒﻨﺎي ﮐﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﻧﺮم و اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ و ﻗﺪرت‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻓﺮد ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ و دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ )از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺮورﯾﺴﻢ( ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻧﺴﺠﺎم ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ‬ ‫و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖﻫﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪﺗﺮ و زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻣﺎﻫﻮارهاي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻧﺒﻮهزداﯾﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻮج ﺳﻮﻣﯽ اﻓﻘﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ) ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮدﯾﺖ( ﻧﻪ ﻋﻤﻮدي‪ .‬ﺧﺮدهﮐﺸﯽﻫﺎ و ﺳﺒﮏﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮاوان و‬ ‫اﺻﻞ ﺑﺮ ﺑﯿﺶﮔﺰﯾﻨﯽ و ﺗﮑﺜﺮ و ﺗﻨﻮع و ﺗﺤﻮل و ﺗﺤﺮك ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺷﺪه و ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﯿﺎل ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻨﺘﯽ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﻏﯿﺮﺗﻮدهاي و ﺗﻮﻟﯿﺪﺷﺎن دﻟﺨﻮاه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﻣﻨﻈﻮره ﺑﺎ ﻧﺨﺒﮕﺎن اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر ﻏﯿﺮﺧﻼق ﮐﻤﺘﺮ ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻓﺮد ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢرأﯾﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎر اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮدﻣﺤﻮري ﻣﻔﺮط ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻗﺪرت و آزادي و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري‬ ‫وﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪاي اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ارﺿﺎي ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و ﺷﻬﻮات و اﻧﻮاع ﻟﺬتﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ وﺟﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ (24) .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﮐﻪ در آﺛﺎر ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ادﺑﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه و دﯾﺮﯾﺎب و در آﺛﺎر ﺗﺎﻓﻠﺮ ﺑﺎ ﮔﺰارﺷﯽ روﺷﻦ و‬ ‫ﺳﺎده از وﺿﻌﯿﺖﻫﺎي ﭘﺴﺖﻣﺪرن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ را ﺷﺎﻟﻮدهﺷﮑﻨﯽ در ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاران ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﮔﺮاﯾﺶ دارﻧﺪ و از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﻧﺒﻮهﮔﺮا و ﻗﺎﻋﺪهﻫﺎي‬ ‫ﮐﻠﯽ و آﺛﺎر ﻫﻤﻪﭘﺴﻨﺪ و ﺗﮑﺮاري و ﻣﮑﺘﺐﻫﺎي ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﮔﺮﯾﺰاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ در ﻣﻌﻤﺎري ﭘﺴﺖﻣﺪرن‪ ،‬ﻗﺮﯾﻨﻪﺳﺎزي وﺟﻮد ﻧﺪارد‬ ‫و اﺑﺘﮑﺎر و ﺧﻼﻗﯿﺖ ﺑﻪ وﺿﻮح )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﻣﻮاردي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻀﺤﮏ( ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد‪ .‬در ﻫﻨﺮ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﻧﺒﺎﯾﺪ درﺻﺪد ﻗﺮار‬ ‫دادن آﺛﺎر در ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻫﻨﺮي ﺑﻮد‪ .‬در ادﺑﯿﺎت ﭘﺴﺖﻣﺪرن آﺛﺎري ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻃﯿﻔﯽ از‬ ‫ﮐﺜﯿﻒﺗﺮﯾﻦ و ﻣﺴﺘﻬﺠﻦﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺗﺎ آﺛﺎري ﻣﻌﻨﻮﯾﺖﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻟﺘﺬاذي ﭘﺴﺖﻣﺪرن ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫ﻓﺮدي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎب ﻃﺒﻊ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ـ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺧﻮشﺑﯿﻨﯽ ﺑﺮﺧﯽ از اﻫﻞ‬ ‫ﻧﻈﺮ ـ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ درﯾﭽﻪاي ﺑﻪ ﺳﻮي دﯾﻦﮔﺮاﯾﯽ و دﯾﻨﯽ ﺷﺪن ﻣﺠﺪد در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎز ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ وﺿﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ دﺧﯿﻞ در آن ﺑﻪ ارﺿﺎي ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ دﻗﺖ و ﺳﺮﻋﺖ و ﺧﻼﻗﯿﺖ و ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي‬ ‫ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻨﻮع و ﻓﺮاواﻧﯽ اﻟﮕﻮﻫﺎ و روشﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎي ارﺿﺎي ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻟﺬت ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد و‬ ‫ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻏﻔﻠﺖﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ او دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﭼﻨﺎن ﻓﺨﺮ و ﻏﺮور و ﻧﺨﻮﺗﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﺴﺖﻣﺪرن دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺗﺤﻮل ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧﻮﯾﺶ از دﯾﮕﺮان ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻮج اول )ﮐﺸﺎورزي(‬ ‫‪٩‬‬

‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺗﺎﻓﻠﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد را داده اﺳﺖ و اﯾﻦ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻬﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ارﺿﺎي ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﺴﺖﻣﺪرن!‬ ‫‪ .6‬ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ و ﻏﻔﻠﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن‬ ‫از ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي‪ ،‬ﺟﻮاﻣﻊ راﮐﺪ و ﺟﺎﻫﻞ و ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ ﻣﺴﯿﺤﯽ اروﭘﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬ادﺑﯿﺎت و ﻣﻌﻤﺎري ﯾﻮﻧﺎن و روم‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن )ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﺴﯿﺢ( ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و در ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »رﻧﺴﺎﻧﺲ« )ﻧﻮزاﯾﺶ( ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﯿﺎي آن و ﮐﻨﺎر ﮔﺬاردن‬ ‫ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﻟﮕﻮﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ و رﻓﺘﺎر ﻣﺴﯿﺤﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﮐﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻏﺎرت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن و‬ ‫ﺛﺮوت و اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻏﺮور ﻣﻠﻞ آﺳﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯽ و آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺸﺮك ﻏﯿﺮاروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزآﻓﺮﯾﻨﯽ ﻫﻨﺮﻫﺎ و ﻣﻌﻤﺎري و ﻧﯿﺰ ﺑﺎزيﻫﺎي دوره ﺷﺮك ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬روﻣﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺪي‪ ،‬ﭼﯿﻨﯽ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯽ و‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ (25) .‬آﻧﭽﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزيﻫﺎي ﺟﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ و اﻟﻤﭙﯿﮏ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﯿﺮاﺛﯽ از آن زﻣﺎنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫از ﺑﺎزيﻫﺎ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﭼﯿﻨﯽ و ﻫﻨﺪي‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ و ﺑﻌﻀﯽ ﻫﻢ آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﮕﯽ در ﻗﺎﻟﺐ اﻟﻤﭙﯿﮏ رﯾﺨﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﮐﻪ اﻟﮕﻮﺑﺮداري ﺷﺪه از ﻣﺮاﺳﻢ ﯾﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺎدﯾﻮمﻫﺎي روم ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﺮ ﺑﺮاي ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺮاي ﺗﻔﺎﺧﺮ و زﯾﻨﺖ‬ ‫و ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮاي ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﻟﺬت ﺑﺮدن‪ ،‬رﯾﺸﻪ در ادﯾﺎن ﻧﺪارد ﺑﻠﮑﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖﻫﺎ و ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺘﻌﺪد و‬ ‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ را ﺗﺪاﻋﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ داﻧﺶﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﺮﺧﻪ ﻣﻌﯿﻮب »ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﻟﺬت‪ ،‬ﻏﻔﻠﺖ‪ ،‬ﻧﺨﻮت و ﺑﺎزآﻓﺮﯾﻨﯽ اﺑﺰار ﻟﺬت« وﯾﮋﮔﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ رﻧﺴﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ورزش و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ) ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎص آن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﺑﺎزي‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد( ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﻓﻮﺗﺒﺎل ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﻨﻮع ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﺤﺮك‬ ‫ﻓﻮقاﻟﻌﺎده و‪ ...‬ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾﺪهاي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺐ ﻓﻮﺗﺒﺎل ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﮐﺸﺘﯽ و وزﻧﻪﺑﺮداري وﯾﮋﮔﯽ ﻓﺮدﻣﺤﻮري و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در ورزشﻫﺎي رزﻣﯽ ﺧﻮي دﻓﺎﻋﯽ و ﺟﻨﮕﯽ و ﭼﺎﻻﮐﯽ و ﻫﻮﺷﯿﺎري ﻧﻤﺎﯾﺎن اﺳﺖ و‪ ...‬در ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻫﺮ ﯾﮏ ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار‬ ‫ﺑﺮد و ﺑﺎﺧﺖ و دهﻫﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮن اﺑﺰار اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻗﻮاﻋﺪ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻫﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺎﻓﯿﺎﯾﯽ در زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺑﺎزﯾﮑﻨﺎن راﯾﺞ اﺳﺖ و ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺮ ﺑﺎزﯾﮑﻦ در ﻫﺮ رﺷﺘﻪاي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﻟﻮاي‬ ‫ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت و ﺑﺎزيﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺳﺮﮐﻮبﮔﺮيﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻨﺎﯾﺎت و رﺳﻮاﯾﯽﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺗﺮورﯾﺴﻢ دوﻟﺘﯽ )ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽﻫﺎ( ﺑﻪ ﺷﺪت ﻓﻌﺎل ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮوﻫﯽ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻓﻌﺎل و ﭘﺮروﻧﻖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و داﻧﺶﭘﮋوﻫﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺎدي ﺗﻨﻘﻼت ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن اﺛﺮ‬ ‫ﺳﻮء ﻣﯽﮔﺬارد و‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ورزشﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺟﻨﺒﻪ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ و ﺑﺎزي‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪﻫﺎﯾﯽ ﭘﺮ ﺳﻮد و ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﭘﺮ درآﻣﺪ و‬ ‫ﺻﻨﺎﻋﺘﯽ ﭘﺮﻃﺮﻓﺪار ﻣﺒﺪل ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ در ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎﻧﯽ از ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‪ ،‬ﻋﺒﻮدﯾﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺣﺮﯾﺖ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖﭘﺮوري و اﻣﺜﺎل اﯾﻨﻬﺎ‬ ‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ ﯾﺎ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺣﺼﻮل ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺟﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ؟ آﯾﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ اﯾﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﯾﺎ ﺗﻐﺎﻓﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮآورد ﯾﺎ ﺟﺒﺮان ﻫﺴﺖ؟‬ ‫واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸ ﯽ از ﺗﻤﺪن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻧﻮﯾﻦ ﻏﺮب اﺳﺖ ﺗﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﮔﺮدد و ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﮐﻪ دﭼﺎر ﻓﻘﺮ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و ﻓﻘﺮ ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎﯾﯽ ﻃﺮﻓﯽ ﻧﻤﯽﺑﻨﺪﻧﺪ ﺟﺰ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻓﻘﺮ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ و‬ ‫ﺑﻬﺮهدﻫﯽ ﻓﺮاوانﺗﺮ و ﺗﻮﺳﻌﻪﻧﯿﺎﻓﺘﮕﯽ ﻧﻤﺎﯾﺎنﺗﺮ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﮐﺸﺎورزي‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ و ﺧﺪﻣﺎت‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ و ﻏﻔﻠﺖزداﯾﯽ‬ ‫‪١٠‬‬

‫»ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ« )‪ (26‬ﯾﻌﻨﯽ دﻧﯿﻮيﮔﺮي و »ﺳﮑﻮﻻرﯾﺰاﺳﯿﻮم« ﯾﻌﻨﯽ دﻧﯿﻮي ﺷﺪن‪ ،‬و ﻣﺮاد از آن ﺣﺬف ﺟﻨﺒﻪ ﻏﯿﺮدﻧﯿﻮي و ﻏﯿﺮﻣﺎدي‬ ‫از ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎﺳﺖ‪ (27) .‬در ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ واﺿﺢﺗﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﮑﺎر ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻘﺪس اﺷﯿﺎ‪ ،‬ﻣﮑﺎنﻫﺎ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺷﺨﺎص و‬ ‫ﻣﺘﻮن‪ ،‬و ﻫﻢﻋﺮض و ﻫﻢ وزن ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮدﺷﺎن و اﻧﮑﺎر ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺠﻠﯽ ﻗﺪﺳﯽ و ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺪرت و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻣﺎوراء ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﺣﯿﺎﻧﺎ ﻫﻮش و داﻧﺶ و ﺣﮑﻤﺖ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺷﯽء ﻣﻘﺪس ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﺎﻓﺸﺎري‬ ‫ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﺳﻮﮔﺮاﻧﻪ )ﺑﺎورﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻣﻘﺪس و ﻣﺘﻔﺎوت از ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد( ﺑﺎﻃﻞ و ﻫﻤﺴﺎناﻧﮕﺎري و ﺗﻘﺪسزداﯾﯽ‬ ‫ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ اﻧﺴﺎن ﺳﮑﻮﻻر درواﻗﻊ اﻧﺴﺎن ﻻﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ‪ (28) .‬ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﻓﻀﺎ و زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﺾ ورود ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻧﻘﻄﺎع از ﻣﮑﺎن و زﻣﺎن دﻧﯿﻮي ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺳﻄﻮره ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ دور و‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﯿﻦ و ﯾﺎ ورود ﺑﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻣﻘﺪس و ﻓﺎﻗﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و داراي ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد )‪ (29‬و ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻣﻘﺪس‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﺎري ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺄ آﺳﻤﺎﻧﯽ و داراي ﺻﻔﺎﺗﯽ ﭼﻮن اﺛﺮ و ﻗﺪرت ﻣﺎوراء ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻗﺘﺪار و ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ و روﺣﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻢﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ و‬ ‫ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ دروﻧﯽ )ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﻣﺘﻌﺪد در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﮐﺘﺎب ﻋﻬﺪ ﻋﺘﯿﻖ و ﺟﺪﯾﺪ( و اﻟﻬﺎم و‬ ‫ﺟﺎوداﻧﮕﯽ و ﮔﺴﺘﺮشﯾﺎﻓﺘﮕﯽ و ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ )ﺷﺮﯾﻌﺖ(‪(30) .‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺳﮑﻮﻻر و ﻓﺮد ﺳﮑﻮﻻر‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﯿﭻ اﻣﺮ ﻣﻘﺪﺳﯽ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارد ﮐﻪ او را از وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻨﻘﻄﻊ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي ﻓﺮو ﺑﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺮاد ﮔﻮﻧﻪاي از ﻋﺒﻮدﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﺮب آﻣﻮزهﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي و‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ و ﺻﻠﺢ و ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﻋﺮضاﻧﮕﺎري ﻫﻤﻪ زﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﮑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺷﯿﺎ‪ ،‬اﺷﺨﺎص و‪ ...‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دﻟﯿﻞ‬ ‫ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﺑﯽﺗﮑﻠﯿﻔﯽ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻟﺬتﺑﺨﺶ ﯾﺎ ﻣﻌﻨﺎﺑﺨﺶ و اﻧﻘﻄﺎع ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ از واﻗﻌﯿﺎت ﺗﻠﺦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ﺣﮑﻤﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﻣﻮﺟﺪه و ﻣﺒﻘﯿﻪ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎ و ﻏﻔﻠﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺘﺠﺪد‬

‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد اﺻﻼﺣﺎت ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ارﺳﻄﻮﯾﯽ و ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﻠﻮم ﺑﺮاي واﻗﻌﯿﺎت دﻧﯿﺎي ﻧﻮ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻣﻨﻄﻘﯽ و زﯾﺒﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫دﯾﺪﮔﺎه واﺿﺢﺗﺮ و ﻣﺘﻤﺮﮐﺰﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺗﻤﺎﯾﺰي ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬ ‫اﺻﻠﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻏﺮب و ﻃﺒﻌﺎً ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎ و ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎي ﻣﺪﯾﺮان و ﮐﺎرﮔﺰاران آن ﻧﻈﺎمﻫﺎﺳﺖ ـ ﺑﺎ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ و‬ ‫ذﻫﻨﯽ ﭘﯿﺶﮔﻔﺘﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺎرﯾﺖ از ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻠﻤﯽ ﻗﺪﯾﻢ )در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﯽ( اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺎﯾﺪ در ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻧﮕﯿﺰه ﯾﺎ ﺳﺆاﻟﯽ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﺻﻮل اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻋﻤﻞ ﻗﺪﯾﻢ و ﺟﺪﯾﺪ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪ .‬در ﻗﺪﯾﻢ‬ ‫داﻧﺶﻫﺎي ﻋﻘﻠﯽ را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﻼﺳﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ داﻧﺶﻫﺎي ﻋﻘﻠﯽ ﻋﻤﻠﯽ‪» ،‬ﺣﮑﻤﺖ ﻋﻤﻠﯽ«‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺑﻪ روش درﺳﺖ زﻧﺪﮔﯽ و ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﺎس‪ ،‬ﮐﺘﺒﯽ ﭼﻮن اﺧﻼق ﻧﺎﺻﺮي )اﺛﺮ‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم ﺧﻮاﺟﻪﻧﺼﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻃﻮﺳﯽ( ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺣﮑﻤﺖ ﺧﻠﻘﯽ ﯾﺎ اﺧﻼق‬ ‫در ﻏﺎﻟﺐ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ـ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﻮارض ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ـ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ ﻻﯾﺘﻐﯿﺮ و ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﺤﮑﻤﯽ ﻣﻄﺮح و‬ ‫ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ در ﺻﺤﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﯾﯽ و ﻫﻤﻪ وﻗﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ و اﻣﺎﻧﺘﺪاري و ﺟﻮاﻧﻤﺮدي و‬ ‫ﺳﺨﺎوت و ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ و‪ ...‬ﮐﻪ ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ ﯾﺎ ﻣﮑﺎرم اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻣﻬﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن‬ ‫ﮐﻪ آﺧﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﻓﻀﻞ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﺖ ﺑﻌﺜﺖ را اﺗﻤﺎم ﻣﮑﺎرم اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ )ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻫﯿﭻ ﻧﻘﺼﺎن وﮐﺎﺳﺘﯽ در‬ ‫ﺧﻮيﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ( و اﺗﻔﺎﻗﺎ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي ﻋﻈﯿﻢ ﺧﻮد او ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺛﺮ را در اﺷﺎﻋﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن ﮐﻪ‬ ‫‪١١‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ دﯾﻦ و ﺧﺪا و ﻧﯿﺰ اﻟﮕﻮﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ و ﻏﺎﯾﺖﻣﻨﺪي ﯾﺎ ﺑﯽﻏﺎﯾﺘﯽ اﻧﺴﺎن و راﺑﻄﻪاش ﺑﺎ ﺧﺪا و ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن دﭼﺎر ﺗﺤﻮﻟﯽ‬ ‫ژرف و ﻫﺒﻮﻃﯽ ﺣﯿﺮتآور ﺷﺪ‪ ،‬اﺧﻼق ﻧﯿﺰ از ﺣﻮزه دﯾﻦ ﺧﺎرج ﮔﺮدﯾﺪ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد و از ارﯾﮑﻪ‬ ‫اﻃﻼق و ﻋﻤﻮم و ﺟﺎوداﻧﮕﯽ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮﻧﺸﯿﻦ ﻧﺴﺒﯿﺖ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﻬﺮ اﻋﺘﺒﺎر اﺣﺮاز ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﮐﻔﺶ رﺑﻮده‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﯿﭽﻪ ﮐﻪ در ﺷﻤﺎر اﻧﺪﯾﺸﻪورزان اﺛﺮﮔﺬار ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اذﻋﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا اﺧﻼق ﻣﯽﻣﯿﺮد و وﺟﻮد ﻧﺪارد‪» :‬ﮔﻮﯾﯽ‬ ‫اﺧﻼق ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺪون وﺟﻮد ﭘﺮوردﮔﺎري ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺄﯾﯿﺪ رﺳﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ! اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬ ‫اﺧﻼق اﺑﻘﺎ ﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد ﻓﺮاﺳﻮ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ (31) «.‬وي ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻀﺎﯾﻞ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ وﯾﮋه ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي اﺻﻠﯽ ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﮐﻪ ﺿﺮوري و ﺧﻮب ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻀﺎﯾﻞ‪ ،‬ﺑﻪ واﻗﻊ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺗﻨﺪ و ﺳﻮزان و‬ ‫ﺣﺎﻻت ارﺗﻘﺎ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬دﻟﺴﻮزي و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﻨﻮع ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ رﺷﺪ اﻧﮕﯿﺰش ﺟﻨﺴﯽ‪ (32) ،‬دادﮔﺮي ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ رﺷﺪ اﻧﮕﯿﺰش‬ ‫اﻧﺘﻘﺎمﮔﯿﺮي‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻟﺬت از ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ...‬ﻣﻦ اﺧﻼق را دﺳﺘﮕﺎه ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎﯾﯽ درك ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻫﻤﺴﺎز اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ درﺑﺎره ﻫﺮ اﺧﻼﻗﯿﺘﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن را از روي ﻣﯿﻮهﻫﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻦ درﺑﺎره ﻫﺮ‬ ‫اﺧﻼﻗﯿﺘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬ﻣﯿﻮهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﺎري آن‪ ،‬ﺧﺎﮐﯽ ﮐﻪ در آن روﯾﯿﺪه ﺑﺎز ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ‪(33) .‬‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎده اﺻﻠﯽ ﻣﻦ‪ :‬ﻫﯿﭻ ﭘﺪﯾﺪه اﺧﻼﻗﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ اﺧﻼﻗﯽ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ (34) «...‬ﻧﯿﭽﻪ اﺧﻼﻗﯿﺎت را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎﺑﻪ اﺛﺮ ﺑﯽاﺧﻼﻗﯽ ﻣﯽداﻧﺪ و اﺧﻼق را ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺧﻮد در ﺳﺘﯿﺰ و ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﯽ )ﻟﺬت از زﻧﺪﮔﯽ و ﻗﺪرداﻧﯽ از آن و ﺷﻨﺎﺧﺖ و‬ ‫رﺷﺪ آن( زﯾﺎﻧﺒﺎر و در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻧﺎﺳﺎز ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽداﻧﺪ )‪ (35‬و ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺳﺘﯿﻼي‬ ‫ارزشﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻓﺴﺎد و رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ ﻣﺮﮔﺒﺎري ﻫﻤﻪﮔﯿﺮ اﺳﺖ )‪ (36‬و ﺑﺎ ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺪﻋﯽ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﯿﻠﻪاي ﺑﺮاي ﻫﺪﻓﯽ ﻣﻌﯿﻦ )ﻏﺎﻟﺒﺎ ﭘﻠﯿﺪ( ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﺎﻃﻔﻪاي اﺳﺘﯿﻼﮔﺮاﻧﻪ‬ ‫)ﻣﺜﻞ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ(‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﺠﻠﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﯽﻗﺮاري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮط ﻫﺴﺘﯽ و ﻏﯿﺮه ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﺘﺎﯾﺶ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و‬ ‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و درﻧﺪه ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﺷﻤﻨﯽ اﺧﻼﻗﯽاش ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬ ‫)ﻫﺮم ﻗﺪرت( ﻏﺮﯾﺰهاش از ﺑﺮاﺑﺮﮐﻨﻨﺪه )ﻣﺴﯿﺢ( ﻃﺮﻓﺪاري ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻦﺧﻮ‪ ،‬ﺑﯽاﻧﺼﺎف‪ ،‬ﺑﯽاﻋﺘﺪال‪،‬‬ ‫ﺑﯽﺷﺮم‪ ،‬ﺑﯽﻣﻼﺣﻈﻪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺎخ‪ ،‬ﺑﺰدل‪ ،‬ﺑﺪﺳﮕﺎل‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺣﻘﻪﺑﺎز‪ ،‬ﺣﺴﻮد و ﮐﯿﻨﻪﺟﻮﺳﺖ‪(37) .‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن وي‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ در دروﻧﻤﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﺧﻼﻗﯽ را در ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻮعدوﺳﺘﯽ ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻠﻪ ﺗﻌﻠﻖ دارﯾﻢ و اﮔﺮ ﺧﻼف آن را‬ ‫اﺣﺴﺎس ﮐﻨﯿﻢ و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻄﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ‪ ،‬در اﻋﻤﺎل ﺑﯽﻏﺮﺿﺎﻧﻪ و ﻏﯿﺮﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻠﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارﯾﻢ و‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻠﯿﻢ‪ (38) .‬وي ﻧﺎﺷﮑﯿﺒﺎﺑﯽ اﺧﻼﻗﯽ )ﻫﺮاس از ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ ﺑﻮدن ﺧﻮد( را ﺗﺠﻠﯽ ﺿﻌﻒ در اﻧﺴﺎن ﻣﯽداﻧﺪ! )‪ (39‬داوريﻫﺎي‬ ‫ﻧﯿﭽﻪ درﺑﺎره اﺧﻼق‪ ،‬اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ و ﻓﺮاوان اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮑﯽ از رﯾﺸﻪﻫﺎي ﭼﻨﯿﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮي را ﮐﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﻋﻤﻠﯽ و‬ ‫ﻧﻈﺮي ﺑﯽﺷﻤﺎري در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن دارد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﺮز ﺗﻠﻘﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ »ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﺪرت اﺳﺖ« )‪ (40‬و ﻧﯿﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﺮدم آﻧﻬﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ در ﭘﯽ ﻗﺪرت ﯾﺎ آرزوي آﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ او ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺧﻼقﮔﺮاﯾﺎن را ﻧﯿﺰ ﻗﺪرتﻃﻠﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻤﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﺧﻮد‬ ‫رﻧﮓ اﺧﻼﻗﯽ زدهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﯿﭽﻪ‪ ،‬ﭘﻮزﯾﺘﯿﻮﯾﺴﺖﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺮ داﻧﺸﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ازاء ﺧﺎرﺟﯽ )ﯾﻌﻨﯽ وﺟﻮدي‬ ‫ﻣﺤﺴﻮس در ﺧﺎرج از ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن( داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ارزشﻫﺎي اﺧﻼﻗﯽ را ﻓﺎﻗﺪ وﺟﻮد ﻣﺤﺴﻮس و ﻗﺎﺑﻞ ادراك ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫)ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روح و ﺟﺎوداﻧﮕﯽ آن( ﻟﺬت آن را ﻏﯿﺮواﻗﻌﯽ و ﻣﻮﻫﻮم و ﻟﻐﻮ و ﺑﯿﻬﻮده ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺮاﮔﻤﺎﺗﯿﺴﺖﻫﺎ )ﻋﻤﻠﮕﺮاﯾﺎن‬ ‫‪١٢‬‬

‫ﻣﺜﻞ ﺷﯿﻠﺮ‪ ،‬ﺟﺎن دﯾﻮﺋﯽ و وﯾﻠﯿﺎم ﺟﯿﻤﺰ( اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ و ﻓﻀﺎﯾﻞ اﺧﻼﻗﯽ را اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻫﺪاف‬ ‫و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﻓﺎﻗﺪ اﺻﺎﻟﺖ ﺑﺮاي اﺧﻼق ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖﻫﺎ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ را ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه اﺑﺰار ﺗﻮﻟﯿﺪ و‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ و روﺑﻨﺎي ﺗﺤﻮﻻت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺎﻗﺪ اﻃﻼق و ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ و ﺧﻮد را ﻋﻬﺪهدار ﺗﻐﯿﯿﺮ و اﺻﻼح ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﺳﯿﺎل ﺑﺸﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪(41) .‬‬ ‫ﻟﺬتﺑﺎوران ﮔﺮوه دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﺑﺴﯿﺎر ﻫﻢ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﮐﻪ اﺧﻼق را ﻣﺘﻀﻤﻦ و ﺗﺄﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺳﻌﺎدت ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻌﺎدتﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬت ﺑﺎوران ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻋﻤﻞ اﺧﻼﻗﯽ و ﻧﯿﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ آرزوي ﻓﺮد را ﻣﺤﻘﻖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي او‬ ‫ﻟﺬت وﺻﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻏﺎﯾﺖ داﻧﺴﺘﻦ ﻟﺬت )ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﻨﺎي آن( از اﻧﮑﺎر اﺧﻼق ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﯽ اﺧﻼﻗﯽ‬ ‫دارد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎري از اﻣﻮر ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ را اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻨﻤﺎﯾﺎﻧﺪ‪ (42) .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه دﯾﻨﯽ )ﯾﻬﻮدي ﯾﺎ ﻣﺴﯿﺤﯽ‬ ‫ﯾﺎ اﺳﻼﻣﯽ( ﺑﺮاي اﺧﻼق ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﻨﺸﺄ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺮاي آن ﻗﺎﺋﻞاﻧﺪ‪ (43) ،‬ﮔﺮوه زﯾﺎدي ﻫﻢ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻃﺒﯿﻌﺖﺑﺎورﻧﺪ و‬ ‫ﮐﻮﺷﯿﺪهاﻧﺪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ را از دﯾﻦ ﺑﻨﯿﺎد ﮔﺬارﻧﺪ و ﺛﺎﺑﺖ و ﺷﺎﯾﻊ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺴﯿﺎري ﻫﻢ ﺻﻔﺎﺗﯽ را اﺧﻼق ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻔﻊ ﯾﺎ ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻧﻔﻊ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻋﺸﻖ زﻣﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ (44) .‬ﯾﻮﺗﯿﻠﯿﺘﺎرﯾﺎﻧﯿﺴﺖﻫﺎ )ﺳﻮداﻧﮕﺎران ﯾﺎ ﺑﻬﺮهﺟﻮﯾﺎن(‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﯿﺲ ﻫﻮﭼﺴﻮن‪ ،‬دﯾﻮﯾﺪ ﻫﯿﻮم‪ ،‬ﺟﺮﻣﯽ ﺑﻨﺘﺎم‪ ،‬ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﯿﻞ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﻧﻔﻮذ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﮑﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺧﻮﺷﯽ و ﺳﻌﺎدت ﺑﺮاي اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳﺖ و اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ‪(45) .‬‬ ‫اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﮐﺎﻧﺖ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺘﻔﺬ آﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ »ﺣﺲ ﺗﮑﻠﯿﻒ« اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﺧﻼﻗﯽ‬ ‫اﺳﺖ و اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺑﺸﺮي ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ‪ .‬ﭘﺲ وي ﻣﻼك اﺧﻼق را ﻧﻮع اﻧﮕﯿﺰه ﻓﻌﻞ‬ ‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ را در دﻧﯿﺎ و ﺣﺘﯽ ﺧﺎرج از آن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﺪون ﻗﯿﺪ و ﺷﺮط ﻧﯿﮏ‬ ‫ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺧﻮاﺳﺖ و اراده ﻧﯿﮏ را‪ «.‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ از ﻣﻔﺎد ﺗﻌﺮﯾﻒ وي ﻧﺴﺒﯿﺖ اﺧﻼﻗﯽ در ﻣﯽآﯾﺪ وﻟﯽ ﭼﻮن دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ وي اﯾﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻃﻮري ﺑﺎﯾﺪ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﻪ آن رﻓﺘﺎر ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻋﻤﻼ ﺑﻪ اﻓﻌﺎل‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ اﺧﻼﻗﯽ ﮐﻪ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﺜﺒﺘﯽ دارد‪(46) .‬‬ ‫ﻫﮕﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﻪ واژه ﻗﺼﺪ و ﻧﯿﺖ و ﺧﻮﺷﯽ )ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻏﺎﯾﺎت ذﻫﻨﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر و ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻘﺼﻮدي واﺣﺪ و ﻋﺎم‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ( اﺧﻼق را ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺧﻮﯾﺶ و ﮐﻨﺎرهﮔﯿﺮي آن از ﺟﻬﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﯿﺎي دروﻧﯽ و ﺧﻮدﻣﺮﮐﺰ‬ ‫اﺳﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯽﭘﺎﯾﺎن و ﺧﻮد ﺳﺎﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬وي اﺧﻼق را ﻣﻄﻠﻘﺎ ذﻫﻨﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت ﻋﯿﻨﯽ در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺧﺎرج ﻓﻌﻠﯿﺖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ و اﮔﺮ ﺑﯿﺎﺑﺪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺤﺾ اﺧﻼﻗﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺧﻼق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﺣﺎﺻﻞ ﯾﮑﺎﻧﮕﯽ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ اﻣﻮر ذﻫﻨﯽ و ﻋﯿﻨﯽ در ﺣﻮزه روح ﻋﯿﻨﯽ( در ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ در اﺻﻞ ﺗﺤﻘﻖ اﺧﻼق در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ‬ ‫اﺧﻼق اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﺎﯾﺎت و ﻫﺪفﻫﺎ و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻏﺎﯾﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﺧﻼق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ و‬ ‫اﻧﺠﺎم دادن ﻫﺮ ﭼﻪ ﮐﻪ ﮐﻠﯽ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺧﻼق ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﺑﻨﯿﺎد ﺣﻖ ذﻫﻦ ﯾﺎ ﺣﻖ ﻓﺮدي اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻼق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ و ﮐﺸﻮر‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺧﻼق در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.1 :‬ﻗﺼﺪ‪.2 ،‬‬ ‫ﻧﯿﺖ‪ .3 ،‬ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪي‪ ،‬و ﻓﻘﻂ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﯿﺮ اﺧﻼق ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪(47) .‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻘﻞ ﺷﺪ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺘﺸﺘﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﭘﺬﯾﺮش ﻣﮑﺘﺐﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻧﮑﺎر‬ ‫اﺧﻼق ﯾﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﻧﺴﺒﺒﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﯾﺎ ﺿﺪاﺧﻼق ﺑﻪ ﺟﺎي اﺧﻼق‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﺳﺮﮔﺮمﮐﻨﻨﺪه‬ ‫‪١٣‬‬

‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ »ﺧﺮد ﺟﻤﻌﯽ« )ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ﻋﺮف( و وﺟﺪان اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﺣﺪاﻗﻠﯽ از اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻧﻘﺸﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼه اﺧﻼق از ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫)آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻏﯿﺮه( ﺣﺬف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ اﻣﻮر ﯾﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺧﺮد ﺟﻤﻌﯽ اﻣﺎ‬ ‫ﻏﯿﺮاﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﯽء ﻣﺎدي و ﺷﺒﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻐﻞ و زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ و اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻔﺮﯾﺢ و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺟﺪي و ﻏﯿﺮﺗﻔﺮﯾﺤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﯿﺘﺎً ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﻢ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه و ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻌﻄﻮف ﺷﺪن ﺗﻮﺟﻪ اﻓﺮاد ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﺰﯾﯽ و ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ و ﺑﯽﺗﻮﺟﻬﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺣﯿﺎت ﺑﺸﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻢ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺮاژﯾﮏ )اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺮگ( ﻧﺰد روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻏﺮﺑﯽ و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﯿﻦ‬ ‫رﻣﺎنﻧﻮﯾﺲﻫﺎي ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺎم ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺮآﻣﺪان و ﺗﯿﺰﻫﻮﺷﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻏﺮﺑﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﺰﯾﯿﺎت‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﺮ ﮐﻨﺪوﮐﺎو ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻮن در آن ﻣﻌﻨﺎ و ﻏﺎﯾﺘﯽ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﯽ ﯾﺎوهاي ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯽﺗﺮاﺷﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻏﺎﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺳﻌﺎدت ﻣﻄﺮح ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر راهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ آن ﺳﺮﮔﺮم ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬتﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻟﺬت از درد و رﻧﺞ‪ ،‬ﻟﺬت از ﻗﺪرت‪،‬‬ ‫ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ )ﻣﺜﻼ ﺑﺎ ﺣﯿﻮاﻧﺎت( ﮐﺎر ﺑﺮاي ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‪ ...‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺮزي ﻇﺎﻫﺮي ﺑﯿﻦ ﺑﺎزيﻫﺎ ﯾﺎ ﺗﻔﺮﯾﺤﺎت و زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﺟﺪي وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ ذات زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮمﮐﻨﻨﺪﮔﯽ آن و ﻏﻔﻠﺖزدﮔﯽ از ﺧﯿﺮ و ﻋﺪاﻟﺖ و ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫درﺟﻮاﻣﻊ دﻧﯿﻮي ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﻔﺼﻞ و ﭘﺮﺳﺮوﺻﺪاﯾﯽ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺰنآﻟﻮدي دﯾﺪه ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ (48) .‬ﺣﺘﯽ اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ در اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ در اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﻤﺎدﯾﻦ و ﺳﺮﮔﺮمﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ب(ﺣﮑﻤﺖ ﻣﻨﺰﻟﯽ ﯾﺎ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﻨﺰل‬ ‫اﯾﻦ داﻧﺶ اﻣﺮوزه اﻗﺘﺼﺎد ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﭼﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ و‬ ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ دارﻧﺪ و آﯾﺎ در آن ﮐﯿﻔﯿﺖ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ‪ ،‬ﭼﯿﺰي از ﯾﺎد ﺧﺪا و آﺧﺮت و دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ دردﻫﺎ و آﻻم ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن‬ ‫و ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ آﯾﺎ داﻧﺶ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻮﯾﻦ ﻫﻢ در ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮاﺳﺖ و اراده ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﺪرت اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﻋﻮاﻃﻒ ﻫﻤﻨﻮﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻬﯽ دارد؟ ﺷﺎﯾﺪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دوﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮاﺟﻬﯿﻢ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﻋﻠﻢ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮ واﻗﻌﯿﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻮاﻣﻊ )رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺗﻮزﯾﻊ( را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد و در ﻫﺮ ﻧﻈﺎم‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد و دوم اﻗﺘﺼﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﻦ اﻧﺴﺎن و‬ ‫ﻓﺮآوردﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ درﺑﺎره اﻧﻮاع ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﺴﺎﻟﻪ ارزش و ﮐﺎر‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﯽ آن اﺳﺖ و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ دارد‪.‬‬ ‫در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ از اﯾﻦ دﺳﺖ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ داﺧﻠﯽ و ﺗﺠﺎرت ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﭘﻮل‪،‬‬ ‫ارزش‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ارزش اﺿﺎﻓﯽ‪ ،‬ﮔﺮدش ﮐﺎﻻ و ﭘﻮل‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و ﺳﻮد‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬درآﻣﺪ ﻣﻠﯽ و ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﺠﺪد ﺛﺮوت ﻣﻠﯽ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺮف و ﮐﻢ ﻣﺼﺮﻓﯽ‪ ،‬درآﻣﺪ و اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ درآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺰد‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ و رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ادوار اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬رﺷﺪ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺮاز ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺛﺮوت‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ‪ ،‬ﭘﺲاﻧﺪاز‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎر و ﺗﺤﺮك‬ ‫ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر؛ در واﻗﻊ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬دور از ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪي را ﺑﺮاي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪن و ﺣﻔﻆ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺎﻟﯽ و‬ ‫ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﻓﻊ ﺑﺤﺮانﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ (49) .‬اﻣﺎ وﻗﺘﯽ از ﻣﻮﺿﻌﯽ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ درﺑﺎره رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫ﻓﺮآوردهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﯾﺖ ارزش و ﮐﺎر ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻧﻮاع ارزش و ارزشاﻓﺰوده و اﻧﺤﺼﺎرﻫﺎي ﺑﺰرگ و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﻠﻞ ﯾﺎ ﻃﺒﻘﺎت‬ ‫ﻓﻘﯿﺮ و ﺗﺸﮑﯿﻞ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ )ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮور اﯾﺎم آﺷﮑﺎر ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ـﮐﺎﭘﯿﺘﺎﻟﯿﺴﺘﯽـ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﺰاد‬ ‫‪١۴‬‬

‫اﺷﺘﺮاﮐﯽ ـﺳﻮﺳﯿﺎل اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢـ ﻧﯿﺰ در ﮐﺎر اﺳﺖ( و ادﻋﺎي اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﯾﮑﺴﻮﯾﻪ و ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ـﻧﻈﺎم‬ ‫ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽـ و راهﻫﺎي اﯾﺠﺎد آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ (50) ،‬در واﻗﻊ در ﺣﻮزه ﻓﻠﺴﻠﻔﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻗﺘﺼﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﯾﻢ‪.‬‬ ‫در ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﻣﻌﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬رﻓﺎه و ﻟﺬت ﻣﺎدي ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻣﺮوز ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻓﺎﻗﺪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﻌﺎدت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎﻟﻢ و ﻧﯿﺰ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺟﺪاﯾﯽ از اﺧﻼق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﯿﺎن ﻋﻠﻢ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺳﻮداﮔﺮي و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺪاﻓﻌﺎن اﻗﺘﺼﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺎﻣﯿﺎن اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﺧﻮﻧﯿﻦ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻧﻈﺎم ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ آﻧﭽﻨﺎن در ﺗﺎر و ﭘﻮد اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ‪ ،‬ﻣﺼﺮف‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‪ ،‬ﺳﻮد و اﻣﺜﺎل آن ﺑﻪ دام اﻓﺘﺎده و اﺷﺘﻐﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ از اﻫﺪاف و ارزشﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺳﻌﺎدت و ﻟﺬت ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫ﻏﺎﻓﻞ ﮔﺮدﯾﺪ )ﭼﻪ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري و ﭼﻪ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ(‪ ،‬ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻗﺘﺼﺎد اﻣﺮوزي ﺑﺮ ﭼﺮﺧﻪ ﻣﻌﯿﻮب زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﺪرن را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻗﺮار ﯾﮑﯽ از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪» :‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺪف ﺣﻘﯿﻘﯽ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﻣﯽﺑﺎﯾﺪ در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻘﺎ‪ ،‬ﺣﯿﺜﯿﺖ و آزادي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎدآور ﺷﻮﯾﻢ‪ ...‬ﮐﺎرﺑﺮد‬ ‫روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم درﺟﻪاي از اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺮدن و ﯾﮑﺴﺎن ﮐﺮدن ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ اﺳﺖ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺳﺎزد و اﯾﻦ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺪا ﮐﺮدن ﻫﺪف اوﻟﯿﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ رﻓﺎه ﻓﺮدي و ﺗﻤﺘﻊ ﺑﯿﺸﺘﺮ از زﻧﺪﮔﯽ ﻏﻨﯽﺗﺮ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻓﺪاﮐﺎري ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺰاﻓﯽ ﺑﺮاي ﺗﺮﻗﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ داراﯾﯽ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮدي را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ‬ ‫اﻧﺪازد‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه وﺿﻌﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻼش ذﻫﻨﯽ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ و ﻣﻘﺎم ﺷﺨﺼﯽ و ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻗﺪرت ﺑﺎﻟﻘﻮه آدﻣﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬ ‫ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ارزشﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﺑﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺷﺪن ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن ﺷﺪن ﺳﻠﯿﻘﻪﻫﺎ و‬ ‫ﻣﮑﺎﻧﯿﺰه ﺷﺪن رواﺑﻂ ﺑﺸﺮي‪ ...‬ﻣﻘﺼﻮد واﻗﻌﯽ را ﮐﻪ آدﻣﯽ‪ ...‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدي از ﺟﺎﻣﻌﻪاي آزاد ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻤﺘﻊ از ﺛﺮوت واﻗﻌﯽ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﺗﺮ ﮔﺎم ﺑﺮدارد از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬ﺛﺮوت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺛﺮوت ﭘﺎﺳﺦ ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺸﺮ را در ﻃﻠﺐ ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮاﻏﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻔﺎده از آن را ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و ﺑﻬﺒﻮد ﺧﻮد ﻧﯿﺎﻣﻮزد‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﺮاﻏﺖ و ﺗﻘﻮي ﯾﮑﯽ‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻟﺬات درﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ آدﻣﯽ ﻣﻨﺸﺄ اﺛﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺛﺮوت و ﻓﺮاﻏﺖ ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺰاري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ارزش‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺪف درﺳﺘﯽ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ...‬وﻗﺘﯽ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ روزاﻓﺰون ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮑﺎﻧﯿﺰه و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺮدن ﻫﺪف اﺻﻠﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﺸﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي واﻗﻌﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪(51) «...‬‬ ‫اﻟﮕﻮي اﻧﺒﺴﺎط داﺋﻤﯽ ﺟﻬﺎن در ﻣﻮرد اﻧﺒﺴﺎط ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺎدي ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻏﺮب ﻫﻢ ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺼﺮفزده‬ ‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ دﭼﺎر ﻏﻔﻠﺘﯽ ﻣﺮﮐﺐ اﺳﺖ‪ :‬ﻏﻔﻠﺖ از ﻣﺒﺪا و ﻣﻌﺎد و ذات ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬و ﻏﻔﻠﺖ از ﻫﻤﺎن ذات و ﺳﻌﺎدﺗﯽ دﻧﯿﻮي ﮐﻪ ﺧﻮد ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ از ﺣﯿﺎت ﻣﺎدي ﺳﺮﮔﺮم اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﻫﻢ ﻏﺎﻓﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﮐﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن و‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽﺳﺎزي در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻄﺮح و ﺑﺎ ﺟﺪﯾﺖ ﭘﯿﮕﯿﺮي ﻣﯽﺷﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداران ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻗﺼﺪ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﺟﻬﺎن و اﺳﺘﺨﺪام آﻧﻬﺎ در ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻈﺎم دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻟﯿﺒﺮال ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري را دارﻧﺪ )‪ (52‬و اﯾﻦ‬ ‫ﮐﻪ در ﺧﻮد ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري و ﻫﻮﺷﯿﺎري ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ ﯾﺎ‬ ‫ﭘﺮدهﻫﺎي ﺳﯿﺎهﺗﺮي را از ﻏﻔﻠﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﮑﺸﺪ‪.‬‬ ‫ج( ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺪﻧﯽ ﯾﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺪن‬ ‫‪١۵‬‬

‫اﻣﺮوزه ﺳﯿﺎﺳﺖ را ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻢ در ردﯾﻒ ﻋﻠﻮم ﻧﻈﺮي ﺷﻤﺮد و ﻫﻢ در ردﯾﻒ ﻋﻠﻮم ﻋﻤﻠﯽ‪ .‬وﻗﺘﯽ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ‬ ‫دو وﺟﻪ آن اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻋﻠﻢ )ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ( و دوم ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻓﻦ )ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاري ﯾﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖورزي(‪ .‬ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ را‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان داﻧﺶ ﻗﺪرت ﯾﺎ ﻣﻌﺮﻓﺖ اداره ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻣﺜﺎل آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬اﺷﮑﺎل و راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺣﺪود و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ و ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬‬ ‫اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻗﺪرت‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻗﺪرت و اﻗﺘﺪار و ﻧﻔﻮذ‪ ،‬اﻧﻮاع و ﺣﺪود ﻗﺪرت و اﻗﺘﺪار‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻧﻮاع آن‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺳﺎزي )ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن( ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﯾﺮي ﻗﺪرت و اﻗﺘﺪار‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻧﻮاع آن‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎزي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﯾﺮي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬دوﻟﺖ و )ﻋﻨﺎﺻﺮ آن(‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه دوﻟﺖ )ﺣﻖ‬ ‫اﻟﻬﯽ‪ ،‬زور‪ ،‬وراﺛﺖ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻗﺮارداد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ( ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﻞ دوﻟﺖ و اﻧﻮاع آن‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺖ و اﻫﺪاف دوﻟﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و اﻧﻮاع آن‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎ )ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪ ،‬آرﯾﺴﺘﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري‪ ،‬ﻓﺎﺷﯿﺴﺘﯽ(‪ ،‬دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و اﻧﻮاع راهﻫﺎي آن‪ ،‬ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻗﻮا و ﮐﻨﺘﺮل ﻗﺪرت‪،‬‬ ‫اﺣﺰاب ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺸﺎر ﯾﺎ ذيﻧﻔﻮذ‪ ،‬اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت‪ ،‬دوﻟﺖ رﻓﺎه‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﯽ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺪﻣﻠﯿﺘﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن‪ ،‬آﻧﺎرﺷﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬آزادي‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاري‪ ،‬راﺑﻄﻪ داﻧﺶ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و داﻧﺶﻫﺎي ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ آن‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺷﺮﯾﻌﺖ و اﺧﻼق‪ ،‬روشﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﮐﻮدﺗﺎ و رﻓﻮرم‪،‬‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻮم اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻮم اداري داﻧﺶ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت و رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ و ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮ‪(53) .‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ از وﺿﻌﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺪرن و ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺎﺷﯿﺘﯽ )ﺑﯽﻫﻮﯾﺘﯽ( ﮐﻪ در ﺗﻨﺎﻗﺾ آﺷﮑﺎر ﺑﺎ ﻓﺮدﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪي در ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ در ﺣﺎل ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻣﻮﺳﻮم ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﺎ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ‬ ‫درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﯾﻢ‪ .‬وﺿﻌﯿﺖ ﭘﺴﺖﻣﺪرن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ در ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ را ﺑﻪ ﮔﺰﯾﻨﺶ واژه »ﺳﯿﺎﺳﺖ‬ ‫ﭘﺴﺖﻣﺪرن« ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ و ﺗﻨﻮع در ﺳﺒﮏﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ و‬ ‫ﺳﻼﯾﻖ ﻓﺮدي و اﻧﺘﺨﺎبﮔﺮي ﯾﺎ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻓﻌﺎلﺗﺮ و ﻫﻮﺷﻤﻨﺪﺗﺮ و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن دوﺗﺎﯾﯽﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪/‬ادﺑﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﯽ‪/‬ﺧﺼﻮﺻﯽ‪،‬‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ /‬اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ /‬ﺟﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺮوع‪ /‬ﻣﺨﺮب و ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺎرﯾﺦ و ﭘﺎﯾﺎن دوﻟﺖ ـ ﻣﻠﺖ )ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن‬ ‫و ﻧﺮم ﺷﺪن ﻣﺮزﻫﺎ( و ﭘﺎﯾﺎن اﻗﺘﺪار و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ )اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻘﺶ اﻓﺮاد و ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻗﺪرت( و ﭘﺎﯾﺎن ﻗﻠﻤﺮو‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ )ﻓﺮدﯾﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ( ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺳﻪ ﺑﻌﺪ اﺻﻠﯽ اﻣﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ :‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﻫﻮﯾﺖ و ﻧﻈﻢ‪ (54) .‬در واﻗﻊ داﻧﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ دﻧﯿﻮي و‬ ‫ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ و اﺧﻼق در آن راﻫﯽ ﻧﺪارد )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان( و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﯾﺎ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ‪ .‬ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ و ﭘﺮﻃﺮﻓﺪارﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎور اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﻮر ﺳﯿﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻗﺪرت اﺳﺖ و اﯾﻦ در واﻗﻊ ﺑﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﮐﻠﯽ ﻣﻌﺎرف ﻏﺮﺑﯽ ـﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﺑﺰار اﻓﺰاﯾﺶ و ﺣﻔﻆ ﻗﺪرت ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪـ ﻫﻤﺴﺎزي‬ ‫دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﮑﻮﻻر ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻮﺷﯿﺎري داﻧﺶﭘﮋوﻫﺎن ﻧﻤﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ راهﻫﺎي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺪرت و ﮔﺴﺘﺮش و ﺣﻔﻆ آن را ﻣﯽآﻣﻮزد و از اﻧﺴﺎﻧﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻌﺎدت و ﻏﺎﯾﺖ اﻧﺴﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﮕﺎن‬ ‫ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزي ﻗﺪرت ﺑﻪ راه ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ ﯾﺎ از ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻗﺪرت ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻓﻨﯽ و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺑﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎل و آﺑﺮو وﮔﺎﻫﯽ ﻧﻮاﻣﯿﺲ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ در اﯾﺮان ﺑﺮاي ﺣﺪود ﯾﮏ دﻫﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‬ ‫‪١۶‬‬

‫و آزادي و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ )ﮐﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻮد( دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮﺻﺘﻬﺎ و اﻣﮑﺎﻧﺎت را ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و ﺣﻖ زﻧﺪاﻧﯽ‬ ‫ﺷﺪن را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻬﺮﻣﺎن آزادي در اﯾﻦ ﺑﺎزي ﺑﺮﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ داﻧﺶآﻣﻮﺧﺘﮕﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﺳﯿﺎﺳﯽ روي ﻧﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺣﺮﻓﻪاي ﺗﻬﯿﻪ و ﺣﻔﻆ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ در‬ ‫ﮔﻮﺷﻪاي ﻣﻨﺰوي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﯾﺎ ﮐﺎري ﺳﺮﮔﺮم ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺣﺮﻓﻪ ﯾﺎ ﻓﻦ ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ‪ ،‬اوﺿﺎع از‬ ‫اﯾﻦ ﻫﻢ ﺗﯿﺮهﺗﺮ اﺳﺖ‪ :‬اﻣﺮوزه ﯾﮑﯽ از ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﻄﺮح درﺑﺎره ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺎزﯾﻬﺎﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي وﮔﺰﯾﻨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮد و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﻮد ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ و از ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻌﯿﻨﯽ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﭼﻪ درون ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﭼﻪ‬ ‫در ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ( و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻮزﯾﻊ ﺷﺪه و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺮاﻗﺒﺖ دارﻧﺪ و از ﻣﻮاﺿﻊ‬ ‫ﻣﺴﺎوي ﺣﺮﮐﺖ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎداﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎزﯾﮕﺮان از‬ ‫ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻮفزﻧﯽ و ﺣﻘﻪ و ﻧﯿﺮﻧﮓ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﯽ از زور ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﯽ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزي‬ ‫را ﻧﻘﺾ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﯾﺎ از آﻧﻬﺎ اﻃﻼع ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد را در ﺑﺎزي دﺧﺎﻟﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﻗﺪرﺗﺸﺎن در ﻃﯽ ﺑﺎزي ﮐﻢ ﯾﺎ زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪(55) .‬‬ ‫ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻮﻋﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺷﺮﯾﻔﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﺪﻫﺎي ﮐﺜﯿﻒ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺎﻓﯿﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎي‬ ‫ﺑﺪﻧﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﺎ اﺋﺘﻼفﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎك ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ )ﻣﺜﻞ ﻧﻮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎران آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﻣﺴﯿﺤﯽاﻧﺪ( ﯾﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي‬ ‫ﻗﺪرتﻃﻠﺐ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و اﻣﺜﺎل آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺑﺎزي ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺮور ﺑﺰﻧﻨﺪ )ﻣﺜﻞ ﺗﺮور‬ ‫رﻓﯿﻖ ﺣﺮﯾﺮي در ﻟﺒﻨﺎن( ﯾﺎ ﺟﻨﮓ راه ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺮان و ﻋﺮاق( ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻮرش و ﮐﻮدﺗﺎ ﻣﺒﺎدرت ﮐﻨﻨﺪ )ﻣﺜﻼ در ﺷﯿﻠﯽ‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰي‪،‬‬ ‫ﻧﯿﮑﺎراﮔﻮﺋﻪ( ﯾﺎ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﮐﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﯽ ﮐﻨﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ژاﭘﻦ و وﯾﺘﻨﺎم( و ﺳﺎﯾﺮ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل آن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ و ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫وﺣﺸﯿﺎﻧﻪ و داﻣﻨﻪداري ﺑﻪ راه ﻣﯽاﻓﺘﺪ و ﻣﻠﺘﻬﺎي ﺗﯿﺮهروز ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ را ﺑﺒﯿﻨﺪ و ﺗﺮدﯾﺪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺟﻬﺎن در ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻏﺮقاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﺻﻠﺢآﻣﯿﺰ ﯾﺎ ﺟﻨﮓﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‬ ‫و از ﺳﻌﺎدت و ارﺗﻘﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞاﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺟﻮاﻣﻊ ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان را درﮔﯿﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﯽﻣﺒﻨﺎي ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫و ﻣﻨﻔﯽ و در ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻏﺮق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﻮﻫﺎي درﻧﺪهاي ﻋﻠﯿﻪ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮد ﻣﺒﺪل و از اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ـﺑﮕﺬرﯾﻢ از ﻋﺒﻮدﯾﺖ‬ ‫و آﺧﺮتـ ﻏﺎﻓﻞ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ و ﭘﯿﺶ ازآن ﭘﺮ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آﺷﮑﺎر ﺑﺮاي اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺮدﯾﺪي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻗﺪرت و ﺛﺮوت و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ اﻣﺮوز ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﯾﭽﻪﻫﺎي او واﻗﻌﯽﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎنﻫﺎ و ﻣﺎلﻫﺎ‬ ‫و ﻧﻮاﻣﯿﺲ و آﺑﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺷﺮﯾﻒ و ﺑﯽﮔﻨﺎه و دﺳﺘﺎوﯾﺰش ﻫﻢ ﺣﻘﻮق ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺸﺮ ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه اﺳﺖ!! و در اﯾﻦ راه از اﺑﺰارﻫﺎي‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺳﻤﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺼﺮي و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﻬﺮه ﻓﺮاوان ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ (56) .‬ﺗﺎ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺎﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻟﻮاي ﺑﺎزي ﻣﺮﺗﮑﺐ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺧﻮد را ﻧﺎﺟﯽ و رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ و ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﻨﺪ )ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺑﻮﻣﺼﻌﺐ زرﻗﺎوي و واداﺷﺘﻦ او ﺑﻪ ﺗﺮوري ﮐﻮر ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫ﻣﺮدم ﻋﺮاق و ﺳﭙﺲ ﮐﺸﺘﻦ او و ﻗﻬﺮﻣﺎنﻧﻤﺎﯾﯽ ﺟﻮرج ﺑﻮش ﺑﺮاي اﻧﻬﺪام ﻣﻘﺮوي!(‬ ‫ﻫﺮﺑﺮت ﻣﺎرﮐﻮزه ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري و ﻫﻢ در ﺟﻮاﻣﻊ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ اﺑﺰار و وﺳﺎﯾﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬ ‫ﻫﺪف و ﻏﺎﯾﺖ ﺟﻠﻮه ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻧﺪازد‪» .‬ﻫﺮ روز ﮐﻪ ﻣﯽﮔﺬرد‪ ،‬ﻧﺂاﮔﺎﻫﯽ ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﻠﯽ را ﺑﺎرورﺗﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ‬ ‫‪١٧‬‬

‫ﺟﻮاﻣﻊ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ...‬رﻓﺎه‪ ،‬آزادي‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ زﻧﺪﮔﯽ آﺳﻮده ﺑﺮاي اﻓﺮاد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﻣﻮري درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ‪(57) «.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﺮ دو ﻧﻈﺎم ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ـ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ و ﺗﺒﺎﻧﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺻﻨﺎﯾﻊ و ﺑﺮدﮔﯽ و ﻣﺎﺷﯿﻦﮔﻮﻧﮕﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬از ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﺧﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺤﻘﻖ آن اﯾﺠﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ )ﻣﺜﻞ آزادي و رﻓﺎه‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ( ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽورزﻧﺪ‪ .‬وي دو ﮔﺮوه اﺻﻠﯽ و ﻓﻌﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ را »ﮐﻮﺷﻨﺪﮔﺎن ﺑﻬﺰﯾﺴﺘﯽ« و »ﮐﻮﺷﻨﺪﮔﺎن ﺟﻨﮓ«‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢ دو ﺣﺰﺑﯽ‪ ،‬دو ﮔﺮوه ﻣﻬﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ و ﻧﯿﺰ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ وﺳﺎﯾﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﻣﻮرد ﮔﺬراﻧﺪن اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ و ﻫﺪفﻫﺎ و آرزوﻫﺎي آﯾﻨﺪه در ﻣﺮدم اﯾﺠﺎد‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﺎوﯾﺰي ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﯿﻪ زﯾﺎدي ﻃﻠﺒﯽ و رﻗﺎﺑﺖ و ﺗﺴﮑﯿﻦ ﻣﻄﺎﻣﻊ و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﺨﺼﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯽ در ﺷﮑﻞ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪(58) .‬‬ ‫وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﯿﺎري ﻟﻮازم و ادوات ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﯿﭻ راه ﮔﺮﯾﺰي ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و‬ ‫روح ﺗﺴﻠﯿﻢ و رﺿﺎ و ﻓﻘﺪان ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮاي آزادﯾﺨﻮاﻫﯽ را در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻟﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺒﺘﺬل ﺑﺎزاري ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻮر ذﻫﻨﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﻟﺬتﺟﻮﯾﯽ ﻣﻮﺟﺐ رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﯽ‬ ‫آزاداﻧﻪ و ﺑﯽﺑﻨﺪوﺑﺎري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (59) .‬رواﺑﻂ زن و ﻣﺮد ﻣﺒﺘﺬل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﮐﺎرﻫﺎ رﻧﮕﯽ از ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻟﺬت ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ ﺳﻮق داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻏﺮاﯾﺰ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎز ﻣﯽدارد‪.‬‬ ‫ﺣﺘﯽ ﻋﺸﻖ رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ زوجﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺸﻘﯽ ﻣﺒﺘﺬل و ﭘﺮﻫﯿﺎﻫﻮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬاري و ﻗﻀﺎوت ﻓﺎﺻﻠﻪاي وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد و ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺑﯿﺎن ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﺧﻮد رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﯿﺎن‪ ،‬اﻟﻘﺎي دﺳﺘﻮر و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻈﺎم‪ ،‬وﯾﮋه ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬ﻧﯿﮏ و ﺑﺪ و ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﻘﯿﻢ را در‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ارزشﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮد ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻫﺮ‬ ‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ و ﻧﻈﺎرﺗﯽ در زﻧﺪﮔﯽ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ و ﻫﺪاﯾﺖ و ﻣﺸﻮرت ﯾﺎ آﮔﺎﻫﯽ و ﺧﺒﺮ دادن‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ دﺧﺎﻟﺖ و اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ در‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم و ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎ آزادي ﺑﺸﺮ ﻣﺒﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺎن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﮐﺎﺳﺘﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻠﻤﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﻔﮑﺮ و‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ذﻫﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬در زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً دﺧﺎﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﺼﺎوﯾﺮ ذﻫﻨﯽ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬ ‫ادراك ﺟﻠﻮه ﻣﯽدﻫﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازي را از اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎي ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺗﻤﯿﺰ درﺳﺖ از ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ از اﺷﺘﺒﺎه‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻪ ذﻫﻦ آدﻣﯿﺎن ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬دﺧﺎﻟﺖ و ﻧﻔﻮذ ﻫﯿﺎت ﺣﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪ‬ ‫ﻓﺮد را زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮐﺎر وﯾﮋه و ﮔﺬران اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ او را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﺎر و ﭘﯿﺸﻪ و داد و‬ ‫ﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻟﺬتﺟﻮﯾﯽ و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﯽ ﻣﺮدم اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارد و اﯾﻦ وﺿﻊ‪ ،‬ﻫﻨﻮز آﻏﺎز ﺗﺮاژدي و ﺑﻪ زﯾﺎن اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺮدم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮم و‬ ‫ﻏﺎﻓﻞاﻧﺪ‪(60) .‬‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺧﯿﺮ‪ ،‬زﯾﺒﺎ‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻠﻤﯽ و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫در زﻧﺪﮔﯽ و رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺷﯿﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت وﺳﺎﯾﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ و‬ ‫ارزش ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آﻧﻬﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ (61) .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮدم از ﻃﺒﯿﻌﺖ واﻗﻌﯽ اﺷﯿﺎ و ارزشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‬ ‫ﻣﺎرﮐﻮزه ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺸﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺑﺰار و وﺳﺎﯾﻞ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي از ﻫﺮ دوره دﯾﮕﺮي ﻧﺎﺗﻮانﺗﺮ و ﺑﻪ اﺑﺰاري‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﻋﻠﺖ ﻏﺎﯾﯽ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﮐﺸﯽ از ﻓﺮد ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﻣﺜﺒﺖ در ﺧﻂ ﻣﺸﯽ‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اذﻋﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آراﻣﺶ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻪ از ﺗﺮاﮐﻢ ﻗﺪرتﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻪ از ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزشﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وي ﺑﺎ‬ ‫‪١٨‬‬

‫اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﯽ ﻣﺜﻞ ﺻﻠﺢ و ﻗﺪرت‪ ،‬آزادي و ﻗﺪرت و ﻋﺸﻖ و ﻗﺪرت ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮاي ﻧﻮﺳﺎزي ﺷﺎﻟﻮده ﻣﺎدي ﯾﮏ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ آرام و ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻣﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺎدي و ﮐﻤﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد‬ ‫ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي روﺷﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ دو ﺟﻬﺖ ﺿﺮوري‬ ‫اﺳﺖ‪(62) «.‬‬ ‫ﺿﻤﻦ اﺑﺮاز ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﯾﺎ اﻣﯿﺪ ﻣﺎرﮐﻮزه‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﮑﺎﺗﺒﯽ اﺷﺎره ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ واروﻧﮕﯽ اوﺿﺎع‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﺗﻮﺟﻪ و اذﻋﺎن دارﻧﺪ‪ .‬در داﻧﺶ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﮑﺘﺐ اﻧﺴﺎنﮔﺮا ﯾﺎ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ وﺟﻮدي وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺲ از ‪ 1958‬و ﻧﯿﺮوي ﺳﻮم ﺑﯿﻦ ﻣﮑﺎﺗﺐ رﻓﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ و رواﻧﮑﺎوي ﺑﻮده و ﭼﻬﺮه ﺳﺮﺷﻨﺎس آن‪ ،‬آﺑﺮاﻫﺎم ﻣﺰﻟﻮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﻪ ﻧﻘﺶ اﻧﮕﯿﺰش در رﻓﺘﺎر و ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻓﺮاد ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺄﮐﯿﺪ زﯾﺎدي دارد و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﻧﮕﯿﺰشﻫﺎ را ﺳﻪ‬ ‫دﺳﺘﻪ ﭘﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻋﺎﻟﯽ )ﻓﻮق اﻧﮕﯿﺰش( دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻏﺬا و ﭘﻮﺷﺎك و ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﯽ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰشﻫﺎي ﭘﺴﺖ‬ ‫و ﭘﺎﯾﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻧﻘﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﭘﺎﯾﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ اﺑﺮاز وﺟﻮد‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰﻫﺎشﻫﺎﯾﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﺪاﮐﺎري ﺑﺮاي ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰش ﻋﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﺎت ﻣﺰﻟﻮ )‪ ، (63‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮔﺮاﯾﺶ ﻏﺎﻟﺐ و‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ اﻧﮕﯿﺰشﻫﺎي ﭘﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ واروﻧﮕﯽ اﻧﮕﯿﺰﺷﯽ و ﻃﺒﻌﺎً واروﻧﮕﯽ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪهاﻧﺪ و در‬ ‫واﻗﻊ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﭘﺴﺖﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را از ارﺗﻘﺎي ﻏﺮاﯾﺰ و اﻧﮕﯿﺰشﻫﺎ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻋﺎﻟﯽﺗﺮ و در رأس آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﺎل‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ و ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺨﺶ اول‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻨﺎن اﯾﻨﮑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ و آن اﻧﺤﺮاف‪ ،‬ﯾﮑﯽ داﻧﺴﺘﻦ دﯾﻦ ﺑﺎ ﮐﻠﯿﺴﺎ و ﮐﺸﯿﺶ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻧﮑﺎر ﺧﺪا ﯾﺎ ﺣﺬف ﻧﻘﺶ او در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻮﺟﺐ از ﺧﻮدﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ و ﮐﻮﺗﻪﺑﯿﻨﯽ ﻣﻌﻨﻮي او ﮔﺸﺖ‪ .‬وﻗﺘﯽ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﺎﺋﺪه زﻣﯿﻨﯽ را ﺑﺮ ﻣﺎﺋﺪه آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﻓﺮش را ﺑﺮ ﻋﺮش و ﺧﺎك را ﺑﺮ اﻓﻼك ﺗﺮﺟﯿﺢ دادﻧﺪ و ﻫﻤﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎي ﺧﻮد را ﺻﺮف‬ ‫اﺑﺰارﺳﺎزي ﮐﺎرآﻣﺪ و ﺗﺼﺮف و ﺑﻬﺮهروي از ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ رﻓﺘﺎري ﮐﻪ ﺑﺎ اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺳﺮﺧﭙﻮﺳﺘﺎن و ﺳﯿﺎﻫﭙﻮﺳﺘﺎن‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬روح اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ را در ﺧﻮد ﮐﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ارﺿﺎي ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ و ﺗﺨﯿﻞ ﻟﺠﺎمﮔﺴﯿﺨﺘﻪ ﺧﻮد اﻫﺘﻤﺎم ورزﯾﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﮐﻢﮐﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﯿﺸﺎن ﺻﻮرت ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﯾﺎﻓﺖ و از ﻣﺒﺪأ و ﻣﻌﺎد و ذات ﺧﻮﯾﺶ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﺑﻪ ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و اﻫﺘﻤﺎم اوﻟﯿﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آزادي و ﻋﺪاﻟﺖ ﯾﺎ ﺑﺮاﺑﺮي ﻫﻢ‬ ‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻠﮑﻪ از آن ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي رﺳﯿﺪ ﮐﻪ از رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران و ﻣﺪﯾﺮان ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﺪيﻫﺎي آﻧﻬﺎ و ﺧﻮﺑﯽﻫﺎي‬ ‫دﯾﮕﺮان و از ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺧﺎدم و ﺧﺎﺋﻦ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪﻧﺪ و از اﯾﻦ ﺑﺪﺗﺮ آﻧﮑﻪ اﻓﮑﺎر و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﺑﺎ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﮑﺎر و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮوز دادﻧﺪ! ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎي ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﯽ روز ﺑﻪ روز ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮ و زﯾﺒﺎﻧﻤﺎﺗﺮ و‬ ‫ﻏﻔﻠﺖﻫﺎﯾﺸﺎن ﻫﻢ روز ﺑﻪ روز ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ و ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ و ﻣﺮﮐﺐﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻏﺮﺑﯽ از‬ ‫ﮐﺮﺳﯽ ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﺑﺮ ﻋﺮش و رﺑﻮﺑﯿﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺪا را ﻓﺮاﻣﻮش‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﺪا ﻧﯿﺰ آﻧﻬﺎ را از ﯾﺎد ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮد‪(64) .‬‬

‫‪١٩‬‬

‫آﺛﺎر ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬اﯾﻘﺎظ اﻟﻨﺎﺋﻤﯿﻦ )ﺑﯿﺪارﺳﺎزي ﺧﻔﺘﮕﺎن(‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﮐﺘﺐ ﻣﺮﺣﻮم ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻗﻮاﻣﯽ ﺷﯿﺮازي )ﻣﻼﺻﺪرا( اﺳﺖ و ﻏﺮض او اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻋﺮﻓﺎي ﺣﻘﯽ و واﺻﻼن ﻣﻘﺎم ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺷﻬﻮد و ﻣﻮﺣﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را از ﻋﻮارض و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت )ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻪ ﻻﯾﻖ ذات اﻗﺪس او ﻧﯿﺴﺖ( ﺗﻨﺰﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ داﻧﺶ )ﻋﻠﻢ ﺗﻮﺣﯿﺪ( ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻒﺗﺮﯾﻦ داﻧﺶﻫﺎﺳﺖ و ﺗﻮﺣﯿﺪ از‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻧﺴﺎن و ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺮﻗﯽ او در داﻧﺶ و ﻋﺮﻓﺎن اﺳﺖ و ﻫﺮ ﮐﻪ ﻗﺪﻣﺶ از راه ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻠﻐﺰد‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﺮك و ﺷﻘﺎوت‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻟﻐﺰش ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و ﻧﻈﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ اﺑﺪي و ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﮔﺮ ﻟﻐﺰش ﺣﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻔﺘﮕﺎن ﻏﻔﻠﺖزده ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را دارد ﮐﻪ ﻏﻔﻠﺖ و ﺧﻮاﺑﺶ را اﮔﺮ از اﻫﻞ ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺒﺎزي ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻮﺷﯿﺎرﺳﺎزي و ﺑﯿﺪارﮔﺮي و اﯾﺮاد ﺗﺬﮐﺮ و ارﺷﺎد ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻼﺻﺪرا ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﺘﺎﺑﺶ را ﺑﺎ اﺳﻠﻮب ﺟﺪﯾﺪ ﻗﺪﺳﯽ در زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﺮاي ﺑﯿﺪارﺳﺎزي آن ﺧﻔﺘﮕﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪(65) .‬‬ ‫ﭘﯿﺶ از ورود ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ دو ﻧﮑﺘﻪ اﺷﺎره ﺷﻮد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در دﻫﻪ اﺧﯿﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﻮي در ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ )ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺣﻮزه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ( ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﯿﻢ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﯿﺪاري ﻓﻄﺮي )ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻓﻄﺮت اﻟﻬﯽ( ﯾﺎ ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ )ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ آن را ﺑﻪ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ دﯾﻨﯽ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺴﯿﺤﯽ و ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﯾﻬﻮدي و ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﻫﻨﺪوﯾﯽ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ( ﻧﺎﻣﯿﺪ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﮑﯽ و اﻣﺪادي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوم اﯾﻨﮑﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻮاﺟﻬﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﯾﻘﺎظ )ﺑﯿﺪارﺳﺎزي( ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ ﻣﺘﻮن ﻗﺪﺳﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﻼم و ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﺳﻮهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﯿﻌﯽ و ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ارﺟﺎﻋﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﯿﺪاري )ﺑﯿﺪاريﺧﻮاﻫﺎن = ﻣﺴﺘﯿﻘﻈﻮن( ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﻞ و ﻏﻔﻠﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺘﻮﺟﻬﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﻄﺮي درد‬ ‫ﻫﺠﺮان را از ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و دﻟﺸﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ از اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺠﺎت و ﺑﻪ ﻧﻮر راه ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﯿﺪارﮔﺮي‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ اﻗﺒﺎل آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺪارﮔﺮي ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﯾﻘﻈﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺪاري ﮐﻪ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻟﻐﻮي آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺑﯿﺪارﮔﺮان )ﻣﻮﻗﻈﻮن( ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم)ص( و اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر)ع( )راﺳﺨﻮن در ﻋﻠﻢ( ﻋﻠﻤﺎي ﺻﺎﻟﺢ و زاﻫﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺸﻬﻮر ﻧﺒﻮي)ص( ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ وارﺛﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻨﺪ‪ :‬اﻟﻌﻠﻤﺎء ورﺛﻪ اﻻﻧﺒﯿﺎء )ﻣﺎﻟﻢ ﯾﺪﺧﻠﻮا ﻓﯽاﻟﺪﻧﯿﺎ( ﺗﻌﺪادي از‬ ‫آﻧﻬﺎ در دوره ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺮﺣﻮم ﺳﯿﺪﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ ﺣﺴﯿﻨﯽ اﺳﺪآﺑﺎدي‪ ،‬ﺳﯿﺪاﻣﯿﺮ ﻋﻠﯽﻫﻨﺪي‪ ،‬ﻣﯿﺮزاي ﺷﯿﺮازي ﺑﺰرگ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺘﻮاي ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﺷﯿﺮازي ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺘﻮاي ﺟﻬﺎد ﻋﻠﯿﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻋﺮاق )‪1920‬م(‪ ،‬ﻣﻼﻓﺘﺢاﷲ )ﺷﯿﺦ‬ ‫اﻟﺸﺮﯾﻌﻪ( اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺦﻣﺤﻤﺪ ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد ﺑﻼﻏﯽ ﻧﺠﻔﯽ )‪ ، (66‬ﺳﯿﺪﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ ﺷﺮفاﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر‪،‬‬ ‫آﯾﺖاﷲ ﺷﻬﯿﺪ ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪ ،‬آﯾﺖاﷲ ﺷﻬﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮي‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻣﺎم راﺣﻞ ﺑﺰرﮔﻮار ﺣﻀﺮت آﯾﺖاﷲ ﺳﯿﺪروحاﷲ‬ ‫اﻟﻤﻮﺳﻮي اﻟﺨﻤﯿﻨﯽ ﻗﺪسﺳﺮه اﻟﺸﺮﯾﻒ و اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺎي ﺻﺪﻫﺎ ﺑﯿﺪارﮔﺮ دﯾﮕﺮ ﺷﯿﻌﻪ ﺧﺎﻟﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪٢٠‬‬

‫در ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﮐﻪ ﭘﯿﺶ روﯾﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ در زواﯾﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﺪاري در ﺟﻬﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﺑﺎﻻﺧﺺ در اﯾﺮان ﻋﺼﺮ‬ ‫ﺧﻤﯿﻨﯽ ﮐﺒﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﺄﻣﻠﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﯾﺪه ﺧﻄﺎﭘﻮش ارﺑﺎب ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ آﻧﭽﻪ در ﺟﻬﺎن‬ ‫اﻣﺮوز ﻣﯽﺗﻮان ﻋﺒﺎرت »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ« را ﺑﺮ آن اﻃﻼق ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﻬﻀﺖ اﺣﯿﺎﮔﺮاﻧﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ﻗﺪسﺳﺮه( اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ ﻋﻨﻮان اﯾﻦ دﻓﺘﺮ و ﺑﯿﺖاﻟﻐﺰل اﯾﻦ ﺷﻌﺮ ﭘﺮﺷﻌﻮر‪ ،‬دﻋﻮت اﻣﺎم راﺣﻞ )ﻗﺪساﷲ ﻧﻔﺴﻪ اﻟﺰﮐﯿﻪ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ دﻋﻮت آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫آﺷﮑﺎر و در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز‪ ،‬اﺛﺮﮔﺬار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺼﻮر آن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺼﺪﯾﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻮاﺟﯽ ﮐﻪ از دﻋﻮت اﯾﻦ ﻣﺮد ﺑﺰرگ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻮاج‬ ‫زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن را درﻧﻮردﯾﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮر در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت او ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﺑﯿﺪاري ﻧﺎﺷﯽ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﺑﺘﺪا ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻠﻮك ﺷﺮق ﻟﻨﯿﻨﯿﺴﺘﯽ و اﯾﻨﮏ اروﭘﺎ و ﻓﺮدا آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺟﻮﻻﻧﮕﺎه اﻣﻮاج داﻣﻦﮔﺴﺘﺮ ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺗﺮدﯾﺪي ﻧﺪارد ﮐﻪ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ﻗﺪس ﺳﺮه( ﺑﯽاﻏﺮاق‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ دﻋﻮت ﻧﺒﻮي)ص( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮏ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫دﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﻋﻮت‪ ،‬ﭼﻪ آﺛﺎري در اﯾﺮان و ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن داﺷﺘﻪ ﯾﺎ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﻣﺠﺎﻟﯽ ﺑﺮاي آوردن ﺷﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻓﺮاوان در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از آﺛﺎر‪ ،‬ﺗﺒﻌﺎت و ﻋﻮارض ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎﺷﯽ از دﻋﻮت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ﻗﺪس ﺳﺮه( و‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﺣﺴﺎس ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺸﺘﺮك در اﯾﺮاﻧﯿﺎن و اﻟﺘﯿﺎم ﺷﮑﺎفﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬دﯾﻨﯽ و ﺷﮑﺎف ﺳﻨﺘﯽ و ﻣﺪرن‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺘﯽ )ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺷﺒﻪﻧﻈﺎﺗﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ( و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي آﻣﻮزﺷﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ )ﻏﺮﺑﯽ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ و ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﺘﯽ( و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻧﻈﺎم ﻋﻠﻤﯽ اﺳﻼﻣﯽ )ﻣﻌﻨﺎﮔﺮا‪ ،‬ﻏﺎﯾﺖﮔﺮا‪ ،‬ﺿﺪﺳﮑﻮﻻر‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و ﻣﻘﻠﺪ ﻧﺒﻮدن و‪(...‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻈﺎم ﻋﻠﻤﯽ ﻗﺒﻞ‪.‬‬ ‫‪ .5‬اﺣﯿﺎي ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ )ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد ﻣﺬﮐﻮر ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد( ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن »اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ« ‪،‬‬ ‫»اﺗﺤﺎد اﺳﻼﻣﯽ«‪» ،‬دﻓﺎع ﻣﻘﺪس ﯾﺎ ﺟﻬﺎد«‪» ،‬اﺷﺎﻋﻪ دﻋﻮت«‪» ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺗﺎ رﻓﻊ ﻓﺘﻨﻪ از ﺟﻬﺎن« و‪...‬‬ ‫‪ .6‬ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻤﺪن ﻫﻠﻨﯽ ـ ﯾﻬﻮدي ـ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻏﺮب‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻣﻮاج اﺻﻮﻟﮕﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ )ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﯿﺪاري ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﺬاﻫﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﻗﻮاي ﺧﻼﻗﻪ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ دﯾﻨﯽ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮد( در ﺳﺎﯾﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﯿﻞ رﻓﺎه ﻣﺎدي‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت اﻟﺘﺬاذ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺿﺪ ﺷﯿﻌﯽ‪ ،‬و ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻗﺒﯿﻠﻪاي ﯾﺎ ﻣﻠﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان‪.‬‬ ‫‪ .9‬ﺳﺮﮐﻮﺑﮕﺮي‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺪﯾﺪ و ﻣﺠﺎزات ﻏﯿﺮﻣﻮﺟﻪ و ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻏﯿﺮاﻧﺴﺎﻧﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻬﺎن ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ و ﺷﯿﻌﯿﺎن در‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﯿﺮاﯾﺮاﻧﯽ‪.‬‬ ‫‪ .10‬اﺗﺨﺎذ روﯾﮑﺮد دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻏﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﺑﺪﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺮدمﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ‪.‬‬ ‫‪ .11‬اﺗﺨﺎذ روﯾﮑﺮد ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﻻﺋﯿﮏ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺮﻋﯽ و دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ اﺑﺘﺪاﺋﺎ ﯾﺎ‬ ‫ﺗﺪرﯾﺠﺎ ﻻﺋﯿﮏ‪) .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اراﺋﻪ ﻻﯾﺤﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و‪(....‬‬ ‫‪٢١‬‬

‫‪ .12‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺣﺰباﷲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﻟﺒﻨﺎن و ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺑﯿﺮون راﻧﺪن اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي و‬ ‫اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽ از ﻟﺒﻨﺎن و ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ـ ﻋﺮﺑﯽ در ﻣﻮﺿﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و ﺑﯿﺮون راﻧﺪن‬ ‫اﺳﺮاﺋﯿﻠﯽﻫﺎ از ﻧﻮار ﻏﺰه‪.‬‬ ‫‪ .13‬ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪن ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي و ﺑﻠﻮك واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن و ﭘﯿﺪاﯾﺶ‬ ‫دوﻟﺘﻬﺎي دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺟﺪﯾﺪ در ﺷﻤﺎل اﯾﺮان و ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ و ﻗﻔﻘﺎز )ﻣﺎوراي ارس( و‬ ‫ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻟﻪ و ﻋﻠﯿﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ و ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ؛‬ ‫‪ .14‬ﺗﺤﺮك ﺟﻬﺎﻧﯽ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﮏ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﯾﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن و ﺗﻮﻃﺌﻪ ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ و ﺑﻪ راه‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ »ﺟﻨﮓ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻠﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﯾﺴﻢ« و اﺷﻐﺎل ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻬﻢ ﺳﻮقاﻟﺠﯿﺸﯽ‪ ،‬ﻧﻔﺘﯽ و ﺣﻮزهﻫﺎي آب ﺷﯿﺮﯾﻦ و‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار در ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﺗﻼش ﺑﺮاي واﺑﺴﺘﻪﺳﺎزي و اﻧﻘﯿﺎد ﭼﻬﺎر ﺑﺎزﯾﮕﺮ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن‪ :‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬روﺳﯿﻪ‪ ،‬اروﭘﺎي ﻣﺘﺤﺪ و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻮر اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﯾﮑﺎ و رژﯾﻢ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ ﭘﯿﺪاش ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺷﮑﺎف ﺑﯿﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎ و اروﭘﺎ و ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻤﻠﻪ رژﯾﻢ ﺳﻌﻮدي!‬ ‫‪ .15‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖﮔﺮاﯾﯽ ﺷﺒﻪ دﯾﻨﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ اروﭘﺎﯾﯽ وآﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ و ﻧﯿﺰ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ دﯾﻨﯽ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ )ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬ﯾﻬﻮدي‪،‬‬ ‫ﻫﻨﺪوﯾﯽ و ﺑﻮداﯾﯽ( و ﺣﺘﯽ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﺳﮑﻮﻻري! )ﺑﻪ ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ(‪.‬‬ ‫‪ .16‬ﺗﺮدﯾﺪ در اﺑﻄﺎلﻧﺎﭘﺬﯾﺮي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻟﯿﺒﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﮔﺮﯾﺰ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ ﻏﺮب و ﺷﺮق از ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ـ اﻗﺘﺼﺎدي و از ﻋﺒﻮدﯾﺖ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﭗ و راﺳﺖ و از ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﻓﻦآوري )ﺗﮑﻨﻮﭘﻮﻟﯽ( و ﻧﯿﺰ از ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﻋﻠﻢ ﺳﮑﻮﻻر‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺴﻠﮏ ﻏﺎﯾﺖﮔﺮﯾﺰ و ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن‪.‬‬ ‫‪ .17‬رﺷﺪ ﯾﻘﯿﻦﮔﺮاﯾﯽ دﯾﻨﯽ و ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ در ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﮑﺎﮐﯿﺖ )ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺟﻮﻫﺮه ﺗﻤﺪن ﻣﺎدي ﻏﺮب(‪.‬‬ ‫‪ .18‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه رﺷﺪ »ﺧﺪاﮔﺮاﯾﯽ« در اﯾﺮان و ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻣﻮاج ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﮑﻦ »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ« ﻧﺎﺷﯽ از دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ و ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ )ﺷﯿﻌﯽ و ﻏﯿﺮﺷﯿﻌﯽ( در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي دﯾﻨﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ »ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ« و ﺳﭙﺲ »ﺑﯿﺪاري اﻧﺴﺎﻧﯽ« در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺪاري اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺎزﻟﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ :‬در واﻗﻊ ﻗﻮس ﻧﺰوﻟﯽ ﭼﺮﺧﻪ دﻋﻮت و اﯾﻤﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ‬ ‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺎﯾﺐ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم)ع( ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺷﯿﻌﯽ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻏﯿﺮاﯾﺮاﻧﯽ ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ‬ ‫ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﯿﺪاري اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮﻣﺘﺪﯾﻨﺎن‪.‬‬

‫و ﻗﻮس ﺻﻌﻮدي اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﯿﺪاري اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ ﯾﺎ دﯾﻨﺪاري )اﯾﻤﺎن( اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﯿﺪاري ﺷﯿﻌﯽ ﯾﺎ ﺗﺸﯿﻊ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻣﺎم ﻣﻬﺪي)ع(‬ ‫ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﻓﺎﻗﺪ داﻋﯽ ﻣﺘﻨﻔﺬ ﺳﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬ﯾﻬﻮدي‪ ،‬ﻫﻨﺪو ﯾﺎ ﺑﻮداﯾﯽ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﯿﻌﯿﺎن را در اﯾﻦ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫دﻋﻮتﮐﻨﻨﺪهاي ﻣﺘﻨﻔﺬ و ﻣﺠﺪد و ﻣﺘﻤﮑﻦ )اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻗﺪس ﺳﺮه اﻟﺸﺮﯾﻒ( اﺧﺘﺼﺎص داد و اﻣﯿﺪ اﺳﺖ روزي ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ دﻋﻮﺗﺶ ﭘﯽ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر اﻣﺎم)ﻋﺞ( و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻏﯿﺮﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻓﺎﺳﺪ و‬ ‫ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮ و ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺐ و ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻟﻬﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺧﺪا در زﻣﯿﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ارﮐﺎن »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ«‬ ‫اي ﺑﺴﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ دﻋﻮﺗﯽ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻠﯿﻪ در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﯿﺮﻋﻠﯽﻣﺤﻤﺪ ﺷﯿﺮازي )ﺑﺎب( و ﻣﺘﻤﻬﺪي ﺳﻮداﻧﯽ در دوران اﺧﯿﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﯾﻦ اﻓﺮادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ در‬ ‫داﻋﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻦ داﻋﯽ ﺑﻪ ﺣﻖ و داﻋﯽ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ ذﯾﻼ ﻣﯽ آﯾﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺸﺨﯿﺺ داﻋﯽ ﺣﻖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن ﻣﻬﻢ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻔﯿﺪ و ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.1‬دﻋﻮتﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ داﻋﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻏﯿﺮ او )ﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮدش و ﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻏﯿﺮﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﺮدﮔﺮا و‬ ‫ﭼﻪ ﻣﺘﻌﺼﺐ در ﻣﻮرد ﮔﺮوه ﯾﺎ ﺣﺰﺑﯽ ﺧﺎص(‪.‬‬ ‫‪ .2‬دﻋﻮتﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ داﻋﯽ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻏﯿﺮﻣﻌﺼﻮم و ﻏﯿﺮﻣﻨﺼﻮص‪.‬‬ ‫‪ .3‬دﻋﻮﺗﺶ در راﺳﺘﺎي درﻣﺎن دردﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﺑﺘﻼﺋﺎت ﻋﻈﯿﻤﯽ ﭼﻮن ﺷﺮك‪ ،‬ذﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺮﻗﻪ‪ ،‬ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻘﺪان‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ و ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻧﺎﺑﻮدﮐﻨﻨﺪه اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺮوع ﺗﺒﻌﯽ‪ ،‬وﮔﺮﻓﺘﺎرﯾﻬﺎ و دردﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ و ﮐﻢ اﻫﻤﯿﺖ؛ دردﻫﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و راه‬ ‫درﻣﺎن را ﻧﯿﺰ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬داﻧﺶ ﮐﺎﻓﯽ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻫﺪاﯾﺖ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻣﻮاج ﺑﺰرگ دﻋﻮت‪ ،‬ﻗﯿﺎم‪ ،‬ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ دﯾﻨﯽ‬ ‫و ﺗﺪاوم دﻋﻮت و ﺑﯿﺪاري را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮآﺷﻮﺑﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآورد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮐﻨﺎر ﺑﮑﺸﺪ ﯾﺎ از ﺗﺪاوم اﯾﻦ ﮐﺎر‬ ‫ﻋﻈﯿﻢ ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﯾﻘﯿﻦ و ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺟﺴﺎرت اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﯾﮏ ﺗﻨﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن و ﮐﻔﺎر ﺟﻬﺎن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﮐﺜﺮت اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ و‬ ‫ﻣﻼﻣﺖ و ﺗﻤﺴﺨﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﮏ و ﺳﺴﺘﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫‪ .6‬ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﻌﻪﺻﺪر و ﺧﻮي ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ و ﻧﺮﻣﺶ و ﻓﺮوﺗﻨﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﻨﺪ و ﭼﻮن ﭘﺪري ﻣﻬﺮﺑﺎن‬ ‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬ﮐﻔﺎر و ﻣﺘﺮﻓﯿﻦ )ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‪ ،‬ﺷﻬﻮتﭘﺮﺳﺖ و ﻟﺬتﺟﻮ و اﻓﺰونﻃﻠﺐ( ﺑﺮاي ﺧﺪا‪،‬‬ ‫ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺸﻦ و ﺳﺨﺖﮔﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺸﻨﻮدي و ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدياش ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﻣﺮ و رﺿﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﺑﺮ دﻋﻮﺗﺶ ﭘﺎﻓﺸﺎري و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ﺗﺪاوم و اﺳﺘﻤﺮار آن اﺻﺮار ﻧﻮرزد و ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دﻋﻮﺗﺶ‪ ،‬ﻓﺘﻮر و ﺳﺴﺘﯽ ﻋﺎرض‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ دﻋﻮﺗﺶ ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري دﯾﻨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺪف اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ دﭼﺎر ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻧﺸﻮد و از آﺳﯿﺐﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ« و »ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ«‬

‫ﻫﺮ اﻫﻞ اﻧﺪﯾﺸﻪاي ادراﮐﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ از ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻤﺪن دارد و در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﯽ ﺑﺮاي ﺑﺤﺚ از ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﺎي آن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺟﻤﺎل‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻋﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي و ﻋﺮﻓﯽ و ﺷﺮﻋﯽ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﯾﮏ دوره زﻣﺎﻧﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ )ﻧﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎص(‬ ‫ﻣﺸﻤﻮل ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻤﺪن اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﻫﻢ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ دارد‪ .‬ﻏﺮض ﻣﺎ از »اﺣﯿﺎي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ« ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺗﻤﺪﻧﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم)ص( و وﺻﯽ او درﺻﺪد اﯾﺠﺎد آن ﺑﺎ ﻣﺤﻮرﯾﺖ »ﻣﮑﺎرم اﺧﻼﻗﯽ« و »ﺷﺮﯾﻌﺖ« ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺼﺮ‬ ‫اﻣﻮي ﯾﺎ ﻋﺼﺮ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻏﺎﯾﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺳﺮآﻏﺎز ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺒﻮي)ص( دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺳﺮآﻏﺎز اﺣﯿﺎي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺠﺪﯾﺪ دﻋﻮت ﻧﺒﻮي)ص( ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دﻋﻮتﮐﻨﻨﺪهاي ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻤﺪن ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮﯾﻌﺘﻤﺪار و اﺧﻼقﻣﺤﻮر ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫‪٢٣‬‬

‫ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮياش ﺗﻌﺎدل ﻗﺮآﻧﯽ و اﻋﺘﺪال ﻣﺤﻤﺪي)ص( وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺧﯿﺰش و‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ? ﻧﻈﺎمﺳﺎزيﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼﻣﯽ ? ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ )اﺣﯿﺎي( ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻤﻮم و ﺧﺼﻮص ﻣﻄﻠﻖ دارﻧﺪ‪» :‬دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ« ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻋﺎم و ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺮزﻫﺎي‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ را ﻃﯽ ﮐﻨﺪ ) ﻣﺜﻼ دﻋﻮت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﮐﻪ ﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ و‬ ‫ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ درﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ .‬دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم)ص( و ﻧﯿﺰ دﻋﻮت اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ)ع( ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺑﻮدﻧﺪ(؛ ﺑﯿﺪاري‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ ﺧﺎص اﺳﺖ وﻟﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻋﺎم و ﻓﺮاﮔﯿﺮ )در ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ( اﺳﺖ؛ ﺧﯿﺰش‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺧﺎص اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀﯽ از آن ﺟﻮاﻣﻊ رخ داده ﯾﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﮑﻢ ﺧﺎص‬ ‫اﻟﺨﺎص اﺳﺖ زﯾﺮا ﺗﻨﻬﺎ در دو ﺳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ وارد ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻬﻀﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ در اﯾﺮان و ﻋﺮاق و‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن؛ ﻧﻈﺎمﺳﺎزي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪» ،‬اﺧﺺ ﺧﻮاص« اﺳﺖ و اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ‬ ‫اﯾﺮان دارد )اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ »ﻋﺼﺒﯿﺖ ﻗﻮﻣﯽ« و »ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﺬﻫﺒﯽ« از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﻋﻮت ﯾﺎ ﺑﯿﺪاري ﭘﺲ راﻧﺪه ﺷﺪ‬ ‫و ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺮﮐﻮﺑﮕﺮي ﺷﺪﯾﺪ ﺻﺪام و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ و دﺧﺎﻟﺖ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﻋﻘﺐ راﻧﺪه ﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺪرﯾﺞ دﭼﺎر اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ( ؛ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ در واﻗﻊ ﺻﻮرت ﻏﺎﯾﯽ و ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﻤﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻈﺎمﺳﺎزي‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺎن ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ :‬اﺣﯿﺎي ﻋﻤﻠﯽ »اﺗﺤﺎد اﺳﻼﻣﯽ«؛ ﻣﺤﻮرﺳﺎزي ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ »ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ وﻻﯾﯽ«؛ اﻫﺘﻤﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺪﯾﺮان ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ؛ اﺣﯿﺎي اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ و‬ ‫ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ؛ ﻫﻤﺮاﻫﯽ و اﺧﺘﻼط و اﻣﺘﺰاج دﯾﻦ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و اﺧﻼق ﺑﺎ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ؛ اﺣﯿﺎي ﻋﻤﻠﯽ و ﻣﺆﺛﺮ ﺗﻌﺎﺑﯿﺮي‬ ‫ﭼﻮن »ﺑﯿﺖاﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ«‪» ،‬ﻗﺮضاﻟﺤﺴﻨﻪ«‪» ،‬ارﺗﺶ اﺳﻼﻣﯽ«‪» ،‬ﻣﺮزداران«‪» ،‬داراﻻﺳﻼم و داراﻟﺤﺮب«‪» ،‬ﺟﻬﺎد و دﻓﺎع‬ ‫ﻣﻘﺪس«‪» ،‬ﺗﺼﺮف ﻓﻘﯿﻪ در اﻧﻔﺎل«‪» ،‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ«‪» ،‬آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻗﻮا ﺑﺮاي ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﯽ« و‪...‬؛ اﺣﯿﺎي ادﺑﯿﺎت و ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ و اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﻣﻮر ﻋﺒﺎدي ﭼﻮن »ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ«‪» ،‬ﻧﻤﺎز ﻋﯿﺪ«‪» ،‬اﻋﺘﮑﺎف« و‪ ...‬اﺣﯿﺎي ﻋﻤﻠﯽ و ﻧﻈﺮي »ﺑﺮاﺋﺖ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ«‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﻔﺎت ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻼ درﺑﺎره ﺻﺒﺮ و ﺗﻘﯿﻪ و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬اﺣﯿﺎي ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﻨﯽ‪ ،‬اﺣﯿﺎي اﺻﻮﻟﯽ ﭼﻮن »ﻋﺰت اﺳﻼﻣﯽ«‪» ،‬و ﻗﻄﻊ ﯾﺪ ﮐﻔﺎر از ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ« و »ﻧﻔﯽ ﺳﺒﯿﻞ ﮐﻔﺎر ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ« ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ‬ ‫داراي ﯾﮋﮔﯽ ﺟﺪاﺳﺎزي دﯾﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ ﺗﻤﺪن ﺳﮑﻮﻻر اﺳﺖ؛ اﺣﯿﺎي ﻋﻤﻠﯽ و ﻧﻈﺮي ﺷﻬﺎدت در راه ﺧﺪا )ﻣﺮگ ﻣﻘﺪس(؛‬ ‫اﺣﯿﺎي ارزشﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻏﯿﺮت‪ ،‬ﻓﺘﻮت‪ ،‬ﺣﺠﺎب‪ ،‬ﻋﻔﺖ؛ اﺣﯿﺎي روح ﺳﺎدهزﯾﺴﺘﯽ و ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺷﻤﺮدن ارزش ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‪،‬‬ ‫ﻣﺬﻣﻮم ﺷﻤﺮدن رﺑﺎ و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺎﻧﮑﺪاري اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻓﻘﺮ و ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﻌﯿﺾ و ﺳﺘﻢ؛ اﺣﯿﺎي دو اﺻﻞ ﻣﺸﻮرت و‬ ‫ﺑﯿﻌﺖ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﺮدمﺳﺎﻻري دﯾﻨﯽ؛ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻊ ﻣﺼﺮف ﺑﯽروﯾﻪ )ﺑﻪ ﺧﻼف ﺗﻤﺪن ﻣﺼﺮفﮔﺮاي ﻣﺎدي(‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﻠﻢ و‬ ‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﺗﺮﯾﻦ داﻧﺶﻫﺎ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﻓﻦآوريﻫﺎ؛ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻇﻬﻮر ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي و ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﻘﺎل و ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي و‬ ‫ﺧﻼﻗﯿﺖ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ و ﺗﺼﺮف در آن در ﭼﺎرﭼﻮب ﺷﺮﯾﻌﺖ ﮐﻪ رﮐﻦ رﮐﯿﻦ و ﺟﻮﻫﺮ اﺻﯿﻞ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در اﯾﺮان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دو ﻧﮑﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪٢۴‬‬

‫اول اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻘﺶ ﻋﻠﺖ و ﻣﺤﺮك داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﺮوﯾﺞ اﺧﻼق اﺳﻼﻣﯽ )ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ( ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ رﺑﺎﻧﯽ؛ ﺑﯿﺎن ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻌﺎرض و ﺑﺮﺗﺮي آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي راﯾﺞ ﻏﯿﺮدﯾﻨﯽ ﻏﺮﺑﯽ و ﺷﺮﻗﯽ؛ ﺑﯿﺎن اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻓﻘﻬﺎي ﻋﺎﻣﻞ و ﻣﺴﺘﻘﻞ و اﺛﺒﺎت ﻣﻐﺎﯾﺮت وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ آن اﺣﮑﺎم‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﻣﺮوز ﻫﻢ ﻓﻌﺎل و در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آﺳﯿﺐﻫﺎي‬ ‫ﺑﯿﺪاري ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆﺛﺮﻧﺪ و ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺛﺎﺑﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬رﻫﺒﺮان ﻣﺆﺛﺮﺗﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺧﻼق‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫اول و ﺑﺮﺗﺮ در ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺜﺒﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و آﺛﺎري ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از آﻧﻬﺎ ﭘﯽ ﺑﻪ آن ﺑﺮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي‬ ‫ﻣﺮﺟﻊ؛ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻟﺒﺎس و آراﯾﺶ و ﻣﺴﮑﻦ و ﺧﻮراك ﻣﺮدم؛ ﮐﺎﻫﺶ ﻧﻔﻮذ و ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ و ﺣﺮﻣﺖ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان؛ ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ﺑﺮادري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ؛ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ در ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺶ از دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ(؛ ﺗﮑﺜﯿﺮ ﻣﺆﺳﺴﺎت‬ ‫ﺧﯿﺮﯾﻪ ﻏﯿﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﯽ و ﻋﺎماﻟﻤﻨﻔﻌﻪ آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي؛‬ ‫ﮐﺜﺮت ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم ـ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺟﻮاﻧﺎن ـ در ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﺑﺮوز ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي دﯾﻨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺟﻤﻌﯽ در آﻧﻬﺎ؛ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻧﺤﻮه ﺗﻔﺮﯾﺤﺎت و اﺳﺘﻔﺎده از اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺴﺐ داﻧﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬ ‫داﻧﺶﻫﺎي دﯾﻨﯽ و اﯾﺠﺎد ﭘﻞ ﺑﯿﻦ دﯾﻦ و ﻋﻠﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪﺳﺎزيﻫﺎي دﯾﻨﯽ در ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺮﻣﺎت در ﻋﻠﻮﻣﯽ ﭼﻮن‬ ‫ﭘﺰﺷﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺤﺮم اﺳﺖ و ﺗﻼش ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﮔﻨﺎه و‪ ....‬ﭘﺲ از ﺳﯿﺪﺟﻤﺎلاﻟﺪﯾﻦ‪،‬‬ ‫ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎﯾﯽ )ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﺧﻮاناﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ( در ﻣﺼﺮ ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﺬﮐﻮر را ﭘﺪﯾﺪ آوردﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯽﺷﮏ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﯾﺮان ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 43‬ﺗﺎ ‪ 57‬ﻧﯿﺰ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺎﻧﯽ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﻧﻘﻼب و ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﺷﺮك )ﻫﻠﻨﯽ ـ ﻫﻨﺪوﯾﯽ( و ﯾﻬﻮدﯾﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻤﺘﺎز ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را »ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ« )دﻧﯿﻮيﮔﺮي( ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﺿﺮوري اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺷﺒﯿﺨﻮن ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آﻧﻬﺎ‪،‬‬ ‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﺳﮑﻮﻻر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ .1‬اوﻣﺎﻧﯿﺴﻢ )اﻧﺴﺎنﻣﺤﻮري( در ﻫﻤﻪ ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪاﻣﺤﻮري‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺗﺒﺮج و ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ زﯾﻨﺖ و ﺗﺠﻤﻞ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده و ﺷﺎﺧﺺ و اﻧﮕﺸﺖﻧﻤﺎ ﺷﺪن؛ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﻢ در زﻧﺪﮔﯽ زﻧﺎن و ﻫﻢ در ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬اﺳﺘﻌﻼ )ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ( و اﻓﺴﺎد و ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﮑﻨﯽ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺗﺤﺰب و ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺷﺪن و ارﺿﺎي ﺗﻤﻨﯿﺎت ﺟﺎهﻃﻠﺒﺎﻧﻪ )ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎرﮐﺖ( و اﺑﺰار وﺟﻮد )ﺧﻮد ﻧﻤﻮدن(‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ و ﻟﺬتﻃﻠﺒﯽ‪.‬‬ ‫‪ .6‬ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ )ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ( ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖﮔﺬاري دﻧﯿﺎ و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ آﺧﺮت‪.‬‬ ‫‪ .7‬دوﺳﺘﯽ ﺷﺪﯾﺪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و ﺣﺮص ﺑﺮ آن و ﺗﺮس از ﻣﺮگ‪) .‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺮاژﯾﮏ‪ ،‬ﺗﻢ اﺻﻠﯽ آﺛﺎر ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻟﺒﺮ ﮐﺎﻣﻮ و ﻓﺮاﻧﺘﺲ ﮐﺎﻓﮑﺎ و آﻧﺪره ﻣﺎﻟﺮو و ژان ﭘﻞ ﺳﺎرﺗﺮ اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫‪ .8‬ﻗﺪرتﻣﺤﻮري )اراده ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﺪرت(‪.‬‬ ‫‪٢۵‬‬

‫‪ .9‬اﺳﻄﻮرهﮔﺮاﯾﯽ ﺷﺒﻪ ﻓﻠﺴﻔﯽ در ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﮐﻪ در ﻟﻮاي آن‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺮأت ﻣﯽدﻫﺪ ﻋﻠﯿﻪ اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﯿﺎم ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و اﯾﻦ را‬ ‫رﻣﺰ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﺗﻮراﺗﯽ دارد‪ ،‬ﺳﺒﺐ اﻧﻬﺪام‬ ‫ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي اﻣﻨﯿﺖ رواﻧﯽ و آراﻣﺶ اﻧﺴﺎن ﻏﺮﺑﯽ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺮاژﯾﮏ و ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدي ﻣﯿﺎن ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .10‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺷﺮم و آزرم و ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺑﯽﺣﯿﺎﯾﯽ و ﻓﻘﺪان ﺷﺮم‪ ،‬در آﺛﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ادﺑﯽ و ﻫﻨﺮي ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در ﻧﺴﺒﯿﺖ اﺧﻼق و ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺑﺎ ﮔﺰارهﻫﺎ و ﻣﻼكﻫﺎي ﻣﻄﻠﻖ دﯾﻨﯽ و اﺧﻼﻗﯽ دارد‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﺣﯿﺎ و دﯾﻦ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻣﻼزﻣﻪ دارﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻏﺮﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎرﺿﻪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﺳﺎده و ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﺷﺎﻣﻞ رﻓﺘﺎرﻫﺎ )ﮐﻨﺶﻫﺎ( و ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻠﻬﺎ و ﺑﺮآﯾﻨﺪ اﻋﻤﺎل و ﻋﮑﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎ )ﺑﺮﻫﻢﮐﻨﺶﻫﺎ( اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﮔﺎﻫﯽ ﺗﻬﺎﺟﻢ ارادي‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي و ﻋﻨﺼﺮ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﺑﻮﻣﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ داﺧﻠﯽ ﻣﺒﺪل ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﻮديﻫﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺗﻔﮑﺮ و ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ و از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ راهﻫﺎي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدي ﺑﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ راﺑﻄﻪ‬ ‫و ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺷﺒﺎﻫﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﻔﺎر و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻤﯿﻖ و ﺟﺪي در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ و ﻧﯿﺰ در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﻏﺮب و ﺷﺮق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺣﺎﻟﺖ »ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ« ﭘﯿﺪا ﺷﻮد‪ ،‬در واﻗﻊ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ اﺻﯿﻞ و ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺧﻮد ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد و ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﺻﻮﻟﮕﺮاﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺷﯿﻌﯽ اﺛﻨﯽﻋﺸﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻓﻘﻪ و‬ ‫ﮐﻼم ﺷﯿﻌﯽ و وﻻﯾﺖ اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر)ع( و روشﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺎر آﻧﻬﺎ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻗﺮآﻧﯽ آن روﺷﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮوﯾﺪ و ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻮﺷﯿﺪ از‬ ‫آﻧﻬﺎ اﻟﮕﻮﺑﺮداري ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺳﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻓﻘﻪ و ﮐﻼم ﺗﺴﻨﻦ و ﺳﯿﺮه ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﮐﺮده و ﺳﻠﻔﯽ‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ وﻫﺎﺑﯽ )ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻧﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ( ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﻘﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻼﯾﻤﺖ و‬ ‫ﺳﺎزﮔﺎري ﺧﺮدورزاﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت زﻣﺎن و ﺷﺮاﯾﻂ اﻫﻞ ﮐﻔﺮ و اﻫﻞ اﯾﻤﺎن دارد و اﮔﺮ ﮐﻔﺎر ﻣﻌﺘﺮض ﻧﺸﻮﻧﺪ‬ ‫ﺷﯿﻌﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺘﺶ ﻣﻌﺘﺮض آﻧﻬﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽ ﺳﻠﻔﯽ‪ ،‬اﻣﺜﺎل اﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﺮ ﻣﯽﺧﯿﺰد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮورﯾﺴﻢ‬ ‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﯿﻪ ﮐﻔﺎر و ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﻫﺮ دو ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻧﻮﻋﯽ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﯿﺎن اﻣﺎﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﺷﺮﯾﻌﺖﻣﺤﻮري‪ ،‬وﻻﯾﺖﻣﺪاري و اﺧﻼقﻣﺤﻮري در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ‬ ‫ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺗﺴﻨﻦ ﺑﻪ ﺳﻠﻔﯽﮔﺮي‪ ،‬ﮐﻪ اﻣﺮوزه در ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﯽ از ﻣﺮاﮐﺶ و اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﺗﺎ اﻧﺪوﻧﺰي وﯾﮋﮔﯽ ﺑﺎرز اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن اﻫﻞ‬ ‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﻠﻔﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺷﯿﻌﯿﺎن را دﺷﻤﻦ ﻣﻔﺮوض و ﻣﺒﺎرزه ﯾﺎ ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﻓﺮض داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در‬ ‫ﻋﺮاق ﮐﻨﻮﻧﯽ و در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﯾﺮوز دﯾﺪه ﺷﺪه و ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ درﮔﯿﺮ ﮐﺮدن‬ ‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎ دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﯽ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ داﻋﯽ‬ ‫ﻣﺘﻨﻔﺬي ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﯿﺪاري و ﺗﻐﯿﯿﺮ وﺿﻊ ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻬﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰد‪ ،‬ﺗﺤﺖ اﺛﺮ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ﻗﺪس‬ ‫ﺳﺮه( ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺑﯿﺪار ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺗﻤﺎم اﻣﻮاج ﻣﻌﻨﻮﯾﺖﮔﺮاﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﯾﺎ اﺧﻼق ﯾﺎ دﯾﻦ ﯾﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬آﻣﻮزﺷﯽ و‪ (...‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رﯾﺰهﺧﻮار ﺧﻮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫ﺑﭙﺴﻨﺪﻧﺪ و ﭼﻪ ﻧﭙﺴﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢۶‬‬

‫ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﺑﺸﺮي ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﯿﺪاري ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ )ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻤﺪﻧﯽ( ﺑﻪ اﺳﻼم ﯾﺎ اﯾﺮان ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اوﻻً اﯾﻦ ﺧﯿﺰش ﺟﺪﯾﺪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن دارد و اﮔﺮ ﭼﻪ در اﯾﺮان ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﺟﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ وﺟﻮد دارد و رو ﺑﻪ‬ ‫رﺷﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از آن در ﭘﯿﺮوزي ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺠﺎت اﺳﻼﻣﯽ اﻟﺠﺰاﯾﺮ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻬﺮداريﻫﺎ )ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻏﺮﺑﯽ‬ ‫وﺣﺸﯿﺎﻧﻪ ﺳﺮﮐﻮب ﺷﺪ!!؟( و ﭘﯿﺮوزي ﺣﺰب رﻓﺎه ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻧﺠﻢاﻟﺪﯾﻦ ارﺑﮑﺎن در ﺳﺎل ‪ 1375‬و اﻗﺒﺎل ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﻼم )و ﺣﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻬﺎن ﻏﺮب( ﺑﻪ ﺣﺠﺎب و ﺷﻌﺎﺋﺮ دﯾﻨﯽ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ دﯾﻨﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً اﯾﻦ اﻣﺮ در‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن و در ﻫﻤﻪ ﺗﻤﺪنﻫﺎ در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ و ﻫﻮﯾﺖ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻫﻢ دﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ ﻫﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن‪...» :‬در ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻨﺒﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮا ﻟﻘﺐ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ ﭘﺮ ﮐﺮدن ﺧﻸ ﻫﻮﯾﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﺣﺎل ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺪاري ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬رﺳﻮاﯾﯽ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺴﺮﯾﻊ در‬ ‫ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ارزشﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﯾﺎ ﺳﺴﺖ ﺷﺪه ﻧﻈﯿﺮ ﺟﻬﺎد‪ ،‬ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﻓﺪاﮐﺎري و ﺟﺎﻧﺒﺎزي و ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻤﺪﻧﯽ‬ ‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻮﺟﺐ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ و ﺗﻼش در ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺧﻮد و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ ﻻزم ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺪﻧﻪ ﻣﺎدي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﻨﮓ ﭼﻮن ﺣﺮﺑﻪاي دوﺳﻮﯾﻪ اﺳﺖ‪ :‬از ﺟﻬﺘﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺨﺮﯾﺐ و اﻧﻬﺪام ﻣﯽﺷﻮد و‬ ‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺷﮑﺴﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﺟﻨﮓ ﭼﺎﻟﺪران ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺗﻤﺪﻧﯽ‬ ‫ﺑﺰرگ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس اول ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي دﻓﺎﻋﯽ و ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮓﻫﺎ زاده ﺗﻤﺪنﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖﮐﻨﻨﺪه از ﺗﻤﺪنﻫﺎ و ﻧﺎﺑﻮدهﮐﻨﻨﺪه ﺗﻤﺪنﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در اﯾﺮان ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﻬﻢ اﻋﻈﻢ ﺛﺮوت ﻣﻠﯽ ﺻﺮف ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﺒﺎدي ﻣﺎدي ﺗﻤﺪن اﯾﺮاﻧﯽ ـ اﺳﻼﻣﯽ )ﮐﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺗﻤﺪن ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ( ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻬﯽ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺑﺎزار ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ )ﮐﻪ‬ ‫ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﻟﻮده اﻗﺘﺼﺎدي و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ و ﻗﺪرت ﻣﺎﻟﯽ ﺳﺘﺮﮔﯽ ﻧﯿﺎز دارد( ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎ در رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﭼﯿﻦ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ دور از ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﯾﮑﯽ از راهﻫﺎي‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ اﻧﻬﺪام ﻧﺎﻗﺺ ﺗﻤﺪﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﭼﻨﺎن ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ادﯾﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻏﯿﺮاﺳﻼم‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻫﻢزﻣﺎن ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺸﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺮاي اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻤﺎن آﺋﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ‬ ‫ﻣﺴﯿﺤﯽ ـ ﯾﻬﻮدي ـ ﺷﺮك اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﻫﻢ ﺑﺸﺮﯾﺖ را ﺑﻪ ﻓﻼﮐﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ دﭼﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻤﺪن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻏﺮب‪» ،‬ﺟﻨﮓ‬ ‫اداﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ دﯾﮕﺮ« زﯾﺮا ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﺮاي واداﺷﺘﻦ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺗﻤﮑﯿﻦ درﺑﺎره اراده ﺧﻮد و‬ ‫ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﻣﻠﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ (67) .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺰ ﭼﻮن ﺻﻠﺢ ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ و ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺎﻫﯿﺖ‬ ‫ﺗﻀﺎداﻧﮕﯿﺰ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻣﺎدي و ذات ﺳﯿﺮيﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ در ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻫﺴﺘﯿﻢ و در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ »آﯾﺎ ﺟﻨﮓ ذاﺗﺎً و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﭼﺎرهﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﺮ ﻓﯽﻧﻔﺴﻪ اﺳﺖ؟« )‪ (68‬ﺟﻮاب ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ و‬ ‫اﮔﺮ »ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺧﻮب« ﺑﺮاي ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﯿﺮ وﮔﺮﻧﻪ ﺷﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه دﻓﺎع را ﻣﻘﺪس ﻣﯽﺷﻤﺮد و ﺗﺠﺎوز را ﭘﻠﯿﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺟﻨﮓﻫﺎي دﻓﺎﻋﯽ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻘﺪس اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل دﻓﺎع اﯾﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب در ﻣﺮزﻫﺎي ﻋﺮاق ـ اﯾﺮان‪ ،‬آﺛﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪي ﺑﺮ ﻧﻀﺞ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﺒﯿﺮ آرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﯾﻦﺑﯽ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﻇﻬﻮر ﺗﻤﺪن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪ اﺻﻞ اﺳﺖ‪(69) :‬‬ ‫‪.1‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ‪.‬‬ ‫‪٢٧‬‬

‫‪ .2‬ﻓﺸﺎر ﺧﺎرﺟﯽ در ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﺴﺘﻤﺮ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖﻫﺎ و ﺟﺮﯾﻤﻪﻫﺎ‪) .‬ﻣﺜﻼً ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺳﻨﮕﯿﻦ و‪(....‬‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪ »ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ« ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده و ﻇﺎﻫﺮي آن ﻣﻔﻬﻮم و ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه دارد ﮐﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﯾﯽ آن از ﺑﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮدن ﺧﻠﻮص ﯾﮏ آﯾﯿﻦ و ﺗﻤﺪن و وارد ﮐﺮدن ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ آن و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻫﻤﮕﻮنﺳﺎزي آن ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ از ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻘﯿﺪهاي ﻣﺨﺎﻟﻒ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺣﺎﮐﻢ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮآﻣﺪن ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ از وﯾﺮاﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ روزﻧﻪﻫﺎي رﺧﻨﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ؛ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﺪور اﻧﻘﻼب‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﺳﻪﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﭘﺬﯾﺮش ﭘﯿﺎم اﻧﻘﻼب‪ ،‬ب( ﺳﮑﻮت در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﻘﻼب )ﺑﯽﺗﻔﺎوﺗﯽ(‪ ،‬ج(ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻏﯿﺮﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ ﻫﺮ ﺳﻪ ﭘﺎﺳﺦ روﺑﻪرو ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﭘﺎﺳﺦ اول را از ﻃﺮف ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻠﺖﻫﺎي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮاق‪،‬‬ ‫ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﯾﺮ و ﻏﯿﺮ آن درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﻨﮕﻼدش‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﻪ و ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﭘﺎﺳﺦ دوم را دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻮم از ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮﺳﻂ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪،‬‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﯿﺰ رژﯾﻢﻫﺎي‬ ‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﭘﺮ ﮐﺮدن ﺧﻸ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﻘﻮط ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻮدﻧﺪ داده ﺷﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﻨﻮز ﻫﻢ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً از ﻃﺮف آﻣﺮﯾﮑﺎ و اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ از وﻫﺎﺑﯿﺖ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﯾﺮان اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫ﻏﺮب در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ذات آﻣﻮزهﻫﺎي اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺗﺪوﯾﻦ‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻗﺮن ‪ 21‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دﻧﯿﺎﻫﺎي ﺧﯿﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در رأس وﻋﺪهﻫﺎي ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺳﻨﺎرﯾﻮﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺨﯿﻞ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻬﺸﺖ زﻣﯿﻨﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺎورﻫﺎي ﻟﯿﺒﺮال ـ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ‬ ‫ﻋﻨﻮان اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﺮاي رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺸﺮ ﺑﺮﻧﻤﯽﺗﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﻀﺎد ﺷﺪﯾﺪي ﺑﺎ دﻧﯿﺎﻫﺎي ﺧﯿﺎﻟﯽ ﻏﺮب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﺗﻮﭘﯿﺎﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺗﻨﻮع اﻓﮑﺎر و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﮑﺜﺮﮔﺮاﯾﯽ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و ﺑﺴﯿﺎري از آن ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آرﻣﺎﻧﻬﺎي آزادي‪ ،‬ﺣﻘﻮق‬ ‫ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺷﻌﺎر دروﻏﯿﻨﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬از دﯾﺪﮔﺎه ﻏﺮﺑﯿﺎن ﺟﻬﺎن آﯾﻨﺪه وﻗﺘﯽ روي ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿﺖ را‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺗﻮﭘﯿﺎي ﻟﯿﺒﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن آﯾﻨﺪه در ﺻﻮرﺗﯽ ﺻﻠﺢ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ را‬ ‫ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ زﯾﺮ را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻣﺮدمﺳﺎﻻراﻧﻪ ﭼﯿﺮه ﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻫﻤﮑﺎريﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و آﺳﺎﯾﺶ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺗﻀﺎدﻫﺎي ﺗﻨﺪ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در ﻋﯿﻦ واﻗﻌﯽ ﺑﻮدن ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﺷﮑﺎف ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪.3‬ﺳﻄﺢ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪاي از ﻫﻤﮑﺎري ﺳﯿﺎﺳﯽ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ و ﺣﻔﻆ ﺷﻮد‪(70) .‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﻇﺎﻫﺮ ﻓﺮﯾﺒﻨﺪهاي دارد اﻣﺎ ﺑﺎﻃﻦ آن ﭼﯿﺰي ﺟﺰ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﮐﺮدن ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺮاﺳﺎس اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﻟﯿﺒﺮال‬ ‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻏﺮب و از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﺳﺎﯾﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻏﯿﺮﻏﺮﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ‬ ‫ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق ﺗﻮﺳﻂ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺜﺎل زﻧﺪهاي ﺑﺮاي اﯾﻦ ﯾﮑﺴﺎنﺳﺎزي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯿﺎن در ﺳﻨﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻠﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﻋﺮاق آﺷﮑﺎرا ﻣﻮﺿﻊ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و اﺣﯿﺎي ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺧﻮد اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﻏﺮﺑﯽ را در ﺣﻮزه ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﻮرد ﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﭼﺸﻢﮔﯿﺮ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﻤﺘﺮ از ﯾﮏ دﻫﻪ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﻨﮓ و ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻟﮕﻮي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﻮر آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق‬ ‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮ و ﻧﺤﻮه ﺑﯿﺪاري ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي اﺑﻘﺎي ﻧﻔﻮذ و ﺳﻠﻄﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﯾﮋه ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ در دوران ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﺑﻮد‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﺳﻠﻄﻪﮔﺮي و ﺗﺠﺎوز‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺳﻨﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻠﯽ ﺧﻮد در ﻋﺮاق ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﭼﺎﻟﺶ ﺗﻌﺮﯾﻒﮐﻨﻨﺪه ﻧﺴﻞ‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ و ﻓﺎﺷﯿﺴﻢ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺗﻌﺮﯾﻒﮐﻨﻨﺪه ﻧﺴﻞﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪(71) «.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪرﺧﻮاﻧﺪﮔﯽ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﺎﻟﺸﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ دﺳﺖ ﻏﺮﺑﯿﺎن و ﺗﺠﺎوزات آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﻠﺘﻬﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎ آﻣﺮﯾﮑﺎ اﺳﺖ؟ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ اﻋﺘﺮاف ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻏﺮﺑﯽ در ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 50‬ﺳﺎل ﺣﺪود ‪ 40‬ﺟﻨﮓ و ﺗﺠﺎوز و ﮐﺸﺘﺎر و ﺗﺮور‬ ‫رﻫﺒﺮان ﻣﺮدﻣﯽ ﺟﻬﺎن و‪ ...‬را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﯽ آزاد و ﻓﺎرغ از ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﮐﺸﺘﺎر را رﻫﺒﺮي ﮐﻨﺪ؟‬ ‫ﮐﺸﻮري ﮐﻪ ﺧﻮد در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻼحﻫﺎي ﮐﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﯽ ﻣﺨﺮب و ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي آن ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺳﺮآﻣﺪ ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺠﺎوزﮔﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر ﻣﺮدم ﺑﯽﮔﻨﺎه دﺳﺖ‬ ‫ﯾﺎزد؟‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪» :‬از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮاق ﯾﺎري رﺳﺎﻧﯿﻢ‪ .‬آﻣﺮﯾﮑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﯿﺮهروزي ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﯽﮔﺬارد‪ (72) «.‬اﻣﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﮔﺎﻫﯽ ﺳﻄﺤﯽ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻪ دﻫﻪ اﺧﯿﺮ ﺟﻬﺎن دارﻧﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﯿﺮهروزي ﻣﺮدم ﻋﺮاق و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮاي ﻏﺮﺑﯿﺎن از دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و در رأس آن دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر ﻋﺮاق اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺮاق ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻼحﻫﺎي ﮐﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﯽ را داﺷﺖ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬ ‫اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺳﺎﺧﺖ را در اﺧﺘﯿﺎر اﯾﻦ رژﯾﻢ ﻗﺮار داد؟ ﺣﻘﯿﻘﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺷﺪﯾﺪاً در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ از دﺳﺖ دادن ﻣﻨﺎﻓﻊ ارزان ﻗﯿﻤﺖ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻗﺮار دارد‪ .‬اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪن رژﯾﻢﻫﺎي اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﺎﺑﻮدي‬ ‫ﺣﮑﺎم ﻇﺎﻟﻢ ﻣﺪاﻓﻊ ﻏﺮب و آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﺮﺷﺎر‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن ﻏﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ اﻟﮕﻮﯾﯽ ﻏﯿﺮ از اﻟﮕﻮﻫﺎي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ دﯾﮑﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻏﺮﺑﯿﺎن در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ آﮔﺎﻫﯽ و ﺑﯿﺪاري ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ و از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺮﺷﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪ اﺷﮑﺎﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﻌﻼ در آن وﺟﻮد دارد در ﮐﻤﺘﺮ از دو دﻫﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﻧﻮر اﻣﯿﺪ ﺟﺪﯾﺪي را ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫ﺑﯿﺪاري ﺟﻬﺎن اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﻪ رﻫﺒﺮي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ورود ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫اﻟﮕﻮﯾﯽ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﺮورﯾﺴﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﯿﻦ را در ﯾﮑﯽ از اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺗﺼﺮف‬ ‫درآورد ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري‪ ،‬اﻣﻨﯿﺖ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻟﮕﻮي ﻏﺮﺑﯽ را در دﻫﻪﻫﺎي آﺗﯽ از ﺧﻄﺮ ﺑﯽارزش‬ ‫ﺷﺪن و ﺳﻘﻮط در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺟﻬﺎن ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪٢٩‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ در ﻋﺮاق و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽﮔﺬرد ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﺴﻞﻫﺎي آﺗﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﺰاﯾﯽ دارد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﺮ اﻣﻨﯿﺖ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻏﺮب ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﺪﺳﮕﺎل ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ آزادي و ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ـﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺣﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺶﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ارزشﻫﺎي ﺧﻮد را دارﻧﺪ ـ ﺷﺪﯾﺪاً ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺮوﯾﺞ ﺗﺮورﯾﺴﻢ‪ ،‬ﺟﻨﮓ‪،‬‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺳﺮﮐﻮب‪ ،‬ﺗﺮس و ﺗﺠﺎزوﻃﻠﺒﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻮر ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺟﺪﯾﺪ در ﺟﻬﺎن ﭘﺮ از اﺿﻄﺮاب و وﺣﺸﺖ‬ ‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻟﯿﺒﺮال‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺮد و اﻣﯿﺪ و ﺧﻮشﺑﯿﻨﯽ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه را در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ‬ ‫در ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﯿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬اﻣﻮاج اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺣﺎل رﺷﺪ را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻀﻌﯿﻒ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ‪ ،‬ﺑﻘﺎي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻟﯿﺒﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻏﺮﺑﯽ و ﺣﺎﻣﯿﺎن دﯾﮑﺘﺎﺗﻮر و ﻣﺴﺘﺒﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ و‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در دﻫﻪﻫﺎي آﺗﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪--------------------------------------------------------‬‬‫ﭘﺎورﻗﯽﻫﺎ‪:‬‬ ‫‪ .1‬رك‪ :‬اﺑﻦﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻟﺴﺎناﻟﻌﺮب‪ ،‬ﺑﯿﺮوت‪ ،‬دارﺻﺎدر‪1410 ،‬ﻫـ ق‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪ 497‬ـ ‪ ،499‬و ح ‪ ،15‬ص ‪258‬ـ ‪262,‬‬ ‫‪.2‬رك‪ ،‬ﻗﺮآن ﻧﺴﺎء‪ ،102 /‬ﮐﻬﻒ‪ ،28/‬اﻧﻌﺎم‪ ،131 /‬اﻋﺮاف‪ 172،179 ،136،146 /‬و‪ ،205‬ﯾﻮﻧﺲ‪ ،82 . 7/‬ﻧﺤﻞ ‪ ،108 /‬روم‪ ،7/‬ﯾﺎﺳﯿﻦ‪ ،6 /‬ﯾﻮﺳﻒ‪،3/‬‬ ‫ﻣﺮﯾﻢ‪ ،39/‬اﻧﺒﯿﺎ ‪1 /‬و ‪97,‬‬ ‫‪ .3‬رك‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺣﺠﺮ‪ ،3/‬ور‪ ،37 /‬ﻟﻘﻤﺎن‪ ،6 /‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن‪ ،9/‬ﺟﻤﻌﻪ ‪ ،11‬ﺗﮑﺎﺛﺮ‪1,/‬‬ ‫‪ .4‬رك‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﻧﻌﺎم ‪ 32‬و ‪ ،70‬اﻋﺮاف‪ ،51 /‬ﻋﻨﮑﺒﻮت‪ ،64 /‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،36/‬ﺣﺪﯾﺪ‪20, /‬‬ ‫‪ .5‬رك‪ :‬ﭘﻞ ﺗﯿﻠﯿﺶ‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮاد ﻓﺮﻫﺎد ﭘﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺮان ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،1375 ،‬ص ‪ 95‬ـ ‪ .204‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻼشﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻫﻢ از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﻋﻠﻤﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن و رواﻧﮑﺎوران ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺮﮐﺰ و اﻣﻮر دﻧﯿﻮي و ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﻣﺮگ ﯾﺎ ﭘﺬﯾﺮش ﻣﺮگ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ‬ ‫زﯾﺒﺎ در اﻧﺘﻬﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﺗﮑﯿﻪ و ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد و ﻣﻮازي ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﮑﻤﻞ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺗﺮاژﯾﮏ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.6‬رك‪ :‬ـ ﯾﺎن ﻣﮑﻨﺰي و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ م‪ ،‬ﻗﺎﺋﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ‪1375 ،‬‬ ‫ـ ﺟﺎن ﭘﻼﻣﻨﺎﺗﺮ‪ ،‬ﺷﺮح و ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺸﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪ ،1376 ،‬ص ‪71‬ـ ‪242,‬‬ ‫‪ .7‬ﯾﮑﯽ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻃﺮﻓﺪاران آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ! ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻋﻮن ﺧﻮد را ﻣﻌﺒﻮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮار دادهاﻧﺪ!‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﻪ ‪ 146‬ﺳﻮره اﻋﺮاف ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ » :‬ﻣﻦ آﻧﺎن را ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ و از روي ﮐﺒﺮ دﻋﻮي ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از آﯾﺎﺗﻢ روﯾﮕﺮدان و ﻣﻌﺮض و‬ ‫ﻣﻨﺼﺮف ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻫﺮ آﯾﺘﯽ ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورﻧﺪ و اﮔﺮ راه رﺷﺪ و ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ آن را ﻧﻤﯽ ﭘﯿﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﮑﺲ اﮔﺮ راه ﺟﻬﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‬ ‫آن را راه ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ آﯾﺎت ﻣﺎ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮده و از آن ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪«.‬‬ ‫‪ .8‬رك‪ :‬ﻧﯿﻞ ﭘﺴﺘﻤﻦ‪ ،‬ﺗﮑﻨﻮﭘﻮﻟﯽ )ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ ﺻﺎدق ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺮوش‪1373, ،‬‬ ‫‪ .9‬رك‪ :‬رﻧﻪ ﮔﻨﻮن‪ ،‬ﺳﯿﻄﺮه ﮐﻤﯿﺖ و ﻋﻼﺋﻢ آﺧﺮاﻻزﻣﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎردان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪ ،1361 ،‬ص ‪ 87‬ـ ‪317,‬‬ ‫‪ .10‬رك‪ :‬ـ آ‪ .‬اﯾﻮاﻧﻮﯾﯿﺞ اﭘﺎرﯾﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ ﺣﯿﺎت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻣﻔﯿﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬روزﺑﻬﺎن و ﺟﻬﺎن ﮐﺘﺎب‪.1358 ،‬‬ ‫ـﭘﺎرﯾﻦ و ﻓﺴﮑﻒ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ و اﻧﺘﺸﺎر ﺣﯿﺎت در ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻧﻮراﻟﺪﯾﻦ ﻓﺮﻫﯿﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻌﺪل‪.‬‬ ‫‪ .11‬رك‪ :‬ﯾﻮآﺧﯿﻢ واخ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ دﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻤﺸﯿﺪ آ ﺰادﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻤﺖ‪.1380 ،‬‬ ‫ـ ﺗﯽ‪.‬ﺑﯽ‪ .‬ﺑﺎﺗﻮﻣﻮر‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪﺣﺴﻦ ﻣﻨﺼﻮر و ﺳﯿﺪﺣﺴﻦ ﺣﺴﯿﻨﯽ ﮐﻠﺠﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺟﯿﺒﯽ‪ ،1357 ،‬ص ‪ 270‬ـ ‪.282‬‬ ‫ﺟﺮج رﯾﺘﺮز‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻗﺮون ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﺛﻼﺛﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ‪ ،1374 ،‬ص ‪ 21‬ـ ‪.28‬‬ ‫ـ آﻧﺘﻮﻧﯽ ﮔﯿﺪﻧﺰ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺻﺒﻮري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪ ،1381 ،‬ص ‪ 496‬ـ ‪.525‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫ـ رﯾﻤﻮن آرون‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﻗﺮ ﭘﺮﻫﺎم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات و آﻣﻮزش اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،1374 ،‬ص ‪ 373‬ـ‬ ‫‪ 391‬و ‪571‬ـ ‪.609‬‬ ‫ـ آگ ﺑﺮن و ﻧﯿﻢ ﮐﻮف‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ آرﯾﺎنﭘﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه‪ ،1380 ،‬ص ‪396, ،285‬‬ ‫‪ .12‬رك‪ :‬ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﺑﻮﺑﺮ‪ ،‬ﮐﺴﻮف ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎس ﮐﺎﺷﻒ و اﺑﻮﺗﺮاب ﺳﻬﺮاب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺮزان روز‪.1380 ،‬‬ ‫ـ ﮐﺎرل ﺑﺎﺳﭙﺮس‪ ،‬ﻧﯿﭽﻪ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰتاﷲ ﻓﻮﻻدوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺨﻦ و ﺷﻬﺒﺎب‪.1380 .‬‬ ‫ـ ﻓﺮﯾﺪرﯾﺶ وﯾﻠﻬﻢ ﻧﯿﭽﻪ‪ ،‬دﺟﺎل‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﯽ دﺳﺘﻐﯿﺐ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ‪.1376 ،‬‬ ‫ـ ﻫﮕﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺷﺮﯾﻌﺖ در ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺴﯿﺢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﻗﺮ ﭘﺮﻫﺎم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﮔﺎه‪1369, ،‬‬ ‫‪ .13‬رك‪ :‬ـ ﮐﺎﻟﯿﻦ ﺑﻠﯿﮏ ﻣﻮر‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ و ﮐﺎر ذﻫﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺎﻃﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.1366 ،‬‬ ‫ـ ﮔﺮﻫﺎرد وﺟﯿﻦ ﻟﻨﺴﮑﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﻣﻮﻓﻘﯿﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات و آﻣﻮزش اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪.1369 ،‬‬ ‫ـ آﻧﺘﻮﻧﯽ ﺑﺎرﻧﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺎﻃﻨﯽ و ﻣﺎهﻃﻠﻌﺖ ﻧﻔﺮآﺑﺎدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻮ‪1366 ،‬‬ ‫ـگ‪ .‬و‪ .‬ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻋﻘﻞ در ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﻤﯿﺪ ﻋﻨﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ )آرﯾﺎﻣﻬﺮ ﺳﺎﺑﻖ(‪ ،1356 ،‬ص ‪ 135‬ـ ‪.146‬‬ ‫ـ ﻫـ‪ .‬اﺳﺘﯿﻮرات ﻧﯿﻮز‪ ،‬آﮔﺎﻫﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺰتاﷲ ﻓﻮﻻدوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪1373, ،‬‬ ‫‪ .14‬ﺳﺨﻨﯽ ﻣﻌﺮوف از ﻧﯿﭽ ﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از روﺷﻨﻔﮑﺮﻧﻤﺎﻫﺎي ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ آن را ﺑﻪ واﻗﻊ ﻧﺸﺨﻮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ!‬ ‫‪ .15‬ﮐﺘﺎب ﻣﺮدﻣﯽ ﻧﻪ ﭼﻮن دﯾﮕﺮان )اﺛﺮ ﻣﺎﯾﮑﻞ ﮐﺎﻣﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ آرزﻣﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان در ﺳﺎل ‪ (1355‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﯾﻦ دﺳﺖ درﺑﺎره ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫آﻣﺮﯾﮑﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .16‬ﻧﯿﻞ ﭘﺴﺘﻤﻦ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ در ﻋﯿﺶ و ﻣﺮدن در ﺧﻮﺷﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺎدق ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺮوش‪1373, ،‬‬ ‫‪ .17‬رك‪ :‬ﺟﻼل رﻓﯿﻊ‪ ،‬در ﺑﻬﺸﺖ ﺷﺪاد‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت‪ ،1373 ،‬ص ‪235‬ـ ‪250‬و ‪ 402‬ـ ‪408,‬‬ ‫‪ .18‬رك‪ :‬ـ ﺧﻮﺳﻪ ارﺗﮕﺎ اي ﮔﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن و ﺑﺤﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺗﺪﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.1376 ،‬‬ ‫ـ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ و ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﻧﻮذري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺟﻬﺎن‪.1380 ،‬‬ ‫ـ دارﯾﻮش آﺷﻮري‪ ،‬ﻣﺎ و ﻣﺪرﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﻧﻮذري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺟﻬﺎن‪1380, ،‬‬ ‫‪ .19‬رك‪ :‬ـ ارﯾﮏ ﻫﺎﺑﺰﺑﺎن‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ و اﻣﭙﺮاﻃﻮري‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﮐﻮﺛﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺎ‪.1361 ،‬‬ ‫‪ .20‬درﺑﺎره آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي رك‪:‬‬ ‫ـ ﻫﺎر وﻟﺪﺟﯽ ﻻﺳﮑﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮ آزادي در اروﭘﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻤﺖاﷲ ﻣﻘﺪم ﻣﺮاﻏﻪاي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺟﯿﺒﯽ‪.1353 ،‬‬ ‫ـ ﻣﻮرﯾﺲ ﮐﺮﻧﺴﺘﻮن‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻧﻮﯾﻦ از آزادي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ اﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.1359 ،‬‬ ‫ـ آﯾﺰاﯾﺎ ﺑﺮﻟﯿﻦ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ درﺑﺎره آزادي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﻮارزﻣﯽ‪.1368 ،‬‬ ‫ـ ب‪ .‬اف‪ .‬اﺳﮑﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮي آزادي و ﻣﻨﺰﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺣﻤﯿﺪ رﻓﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻨﺪﯾﺲ و ﺳﮑﻪ‪.1364 ،‬‬ ‫ـ ﺑﺮاﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‪ ،‬آزادي وﺳﺎزﻣﺎن‪ /‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺑﻨﯿﺎد ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ و ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ راﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪1357, ،‬‬ ‫‪ .21‬رك‪ :‬رﻧﻪ ﮔﻨﻮن‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ 255‬ـ ‪ .262‬وي اﻋﺘﻘﺎد اﮐﺜﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ آﺧﺮت ﻟﻔﻈﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺮد و ﻏﯿﺮﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽداﻧﺪ و ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ »اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﻘﺎي‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ دﯾﮕﺮي ﻓﮑﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪) «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.(262‬‬ ‫‪ .22‬در آﻟﻤﺎن ﻧﺎزي ﭼﻨﯿﻦ اﺗﻔﺎﻗﯽ اﻓﺘﺎد‪ .‬رك‪ :‬ارﯾﮏ ﻓﺮوم‪ ،‬ﮔﺮﯾﺰ از آزادي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ داود ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮔﻠﺸﺎﺋﯽ و ارﺳﻄﻮ‪1363, ،‬‬ ‫‪ .23‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ رك‪:‬‬ ‫ـ ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ و ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ )ﺗﻌﺎرﯾﻒ ـ ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ و ﮐﺎرﺑﺴﺖﻫﺎ( ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﻧﻮذري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺟﻬﺎن ‪.1380‬‬ ‫ـ آﺷﻮري و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺳﻨﺖ ـ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ـ ﭘﺴﺖﻣﺪرن‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﺮاط‪.1375 ،‬‬ ‫درﺑﺎره آﺛﺎر ادﺑﯽ ﭘﺴﺖﻣﺪرن ر ك‪:‬‬ ‫ـ ﺣﻤﯿﺪرﺿﺎ ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺰم و ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ در ادﺑﯿﺎت داﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺎوش‪.1376 ،‬‬ ‫‪ .24‬رك‪ :‬اﻟﻮﯾﻦ ﺗﺎﻓﻠﺮ‪ ،‬ﺷﻮك آﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺸﻤﺖاﷲ ﮐﺎﻣﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﯿﻤﺮغ‪.1374 ،‬‬ ‫ـ آﻟﻮﯾﻦ ﺗﺎﻓﻠﺮ‪ ،‬ﻣﻮج ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﯿﻦدﺧﺖ ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻮ‪.1363 ،‬‬ ‫ـ آﻟﻮﯾﻦ ﺗﺎﻓﻠﺮ‪ ،‬ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﯿﻦدﺧﺖ ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﯿﻤﺮغ‪.1374 ،‬‬ ‫‪٣١‬‬

‫ـ آﻟﻮﯾﻦ ﺗﺎﻓﻠﺮ و ﻫﺎﯾﺪي ﺗﺎﻓﻠﺮ‪ ،‬ﺟﻨﮓ و ﺿﺪﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﯿﻦدﺧﺖ ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﯿﻤﺮغ‪.1375 ،‬‬ ‫ـ آﻟﻮﯾﻦ ﺗﺎﻓﻠﺮ و ﻫﺎﯾﺪي ﺗﺎﻓﻠﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻤﺪن ﺟﺪﯾﺪ )ﺳﯿﺎﺳﺖ در ﻣﻮج ﺳﻮم(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﯿﻤﺮغ‪1374, ،‬‬ ‫‪ .25‬رك‪ :‬ـ ﻫﻨﺮي ﻟﻮﮐﺎس‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ آذرﻧﮓ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺨﻦ‪.1382 ،‬‬ ‫ـﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 765‬ـ ‪1023 ،805‬ـ ‪1323 ،1108‬ـ ‪1338,‬‬ ‫‪ .26‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﮐﺎﻫﺶ ﻧﻔﻮذ در ﺟﺎﻣﻌﻪ(‪.‬‬ ‫‪ .27‬رك‪ :‬ﭘﺮﻓﺴﻮر دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪﻣﺤﻤﺪ ﻧﻘﯿﺐاﻟﻌﻄﺎس‪ ،‬اﺳﻼم و دﻧﯿﻮيﮔﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ آرام‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪1374, ،‬‬ ‫‪ .28‬رك‪ :‬ﻣﯿﺮﭼﺎه اﻟﯿﺎده‪ ،‬ﻣﻘﺪس و ﻧﺎﻣﻘﺪس‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺼﺮاﷲ زﻧﮕﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺮوش‪ ، 1375 ،‬و ﻣﯿﺮﭼﺎ اﻟﯿﺎده‪ ،‬اﺳﻄﻮره ـ روﯾﺎ ـ راز‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ روﯾﺎ ﻣﻨﺠﻢ‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،1382 ،‬ص ‪ 125‬ـ ‪158,‬‬ ‫‪ .29‬رك‪ :‬ﻣﯿﺮﭼﺎ اﻟﯿﺎده‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ادﯾﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻼل ﺳﺘﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺮوش‪ ،1373 ،‬ص ‪ 343‬ـ ‪381,‬‬ ‫‪ .30‬رك‪ :‬ﻣﯿﺮﭼﺎ اﻟﯿﺎده‪ ،‬دﯾﻦﭘﮋوﻫﺸﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻬﺎءاﻟﺪﯾﻦ ﺧﺮﻣﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،1379 ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 309‬ـ ‪342,‬‬ ‫‪ .31‬ﻧﯿﭽﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ و اراده ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رؤﯾﺎ ﻣﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،1377 ،‬ص ‪210‬‬ ‫‪ .32‬ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﻃﺮز ﻓﮑﺮ ﺑﺎ آراي ﯾﻬﻮديزاده ‪ ،‬زﯾﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﯾﺪ ـ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﻣﺎرﮐﺲ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دو ﺳﺎزﻧﺪه ﻏﺮب ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﺷﻮد ـ ﺗﻮﺟﻪ و‬ ‫ﺗﺄﻣﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪ .33‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪) 211‬ﯾﺎدداﺷﺘﻬﺎي ‪ 255‬ﺗﺎ ‪(257‬‬ ‫‪ .34‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪) 212‬ﯾﺎدداﺷﺖ ‪(258‬‬ ‫‪ .35‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ 215‬ـ ‪)216‬ﯾﺎدداﺷﺖ ‪(266‬‬ ‫‪ .36‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪) 219‬ﯾﺎدداﺷﺖ ‪(271‬‬ ‫‪ .37‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪) 228‬ﯾﺎدداﺷﺖ ‪(284‬‬ ‫‪ .38‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪) 229‬ﯾﺎدداﺷﺖ ‪(286‬‬ ‫‪ .39‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪) 290‬ﯾﺎدداﺷﺖ ‪(385‬‬ ‫‪ .40‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﯿﺲ ﺑﯿﮑﻦ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ‪.‬‬ ‫‪ .41‬رك‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد ﻣﻐﻨﯿﻪ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق در اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻓﺘﺮ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺪر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﻮﮐﺐ‪ ،1361 ،‬ص ‪ 47‬ـ ‪ 58‬و‪ :‬ﻋﻠﯽ‬ ‫ﺷﺮﯾﻌﺘﻤﺪاري‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،1376 ،‬ص ‪ 329‬ـ ‪344,‬‬ ‫‪ .42‬رك‪ :‬ﺟﺎن ﻫﺮﻣﻦ رﻧﺪل و ﺟﺎﺳﺘﻮس ﺑﺎﮐﻠﺮ‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﻪ ﻓﺴﻠﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﯿﺮ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ اﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺮوش‪ ،1363 ،‬ص ‪226‬ـ ‪242,‬‬ ‫‪ .43‬رك‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ 242‬ـ ‪.250‬‬ ‫‪ .44‬رك‪ :‬وﯾﻞ دوراﻧﺖ‪ ،‬ﻟﺬات ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎس زرﯾﺎب‪ ،‬ﺗﻬﺮان ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،1373 ،‬ص ‪ 102‬ـ ‪114,‬‬ ‫‪ .45‬رك ‪ :‬رﯾﭽﺎرد ﭘﺎﭘﮑﯿﻦ و آوروم اﺳﺘﺮول‪ ،‬ﮐﻠﯿﺎت ﻓﺴﻠﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺠﺘﺒﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ‪ 1402 ،‬ﻫـ ق‪ ،‬ص ‪ 50‬ـ ‪54,‬‬ ‫‪ .46‬رك‪ :‬ﮐﻠﯿﺎت ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ص ‪ 55‬ـ ‪.64‬‬ ‫ـ ﻓﺮدرﯾﮏ ﮐﺎﭘﻠﺴﺘﻮن‪ ،‬ﮐﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ‪ .1360 ،‬ص‪ 164‬ـ ‪217,‬‬ ‫‪ .47‬رك‪ :‬و‪ .‬ت‪ .‬ﺳﺘﯿﺲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪548‬ـ ‪567,‬‬ ‫‪ .48‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺠﺪد ﺳﮑﻮﻻر ﺑﺮاي ﻓﺮار از ﯾﺎد ﻣﺮگ‪ ،‬ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ اﺳﻢ و ﺳﺮﮔﺮﻣﯽﻫﺎي ﻣﻘﺪور را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده و ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬وﺿﻌﯿﺖ اﻧﺤﻄﺎط‬ ‫اﺧﻼﻗﯽ در اﯾﻦ ﺟﻮاﻣﻊ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﻣﺮﻓﻪ دﻧﯿﻮي‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻫﺰﯾﻨﻪ دهﻫﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻري ﺑﺮاي اﻧﺠﻤﺎد ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﯾﺎ ﻓﻘﻂ ﺳﺮ ﺟﺪا ﺷﺪه‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداران ﭘﯿﺮ و ﻣﺮدﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و داﻧﺶ ﭘﺰﺷﮑﯽ آﻧﻘﺪر ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎري ﻻﻋﻼج اﯾﺸﺎن را درﻣﺎن و ﻃﻮل‬ ‫ﻋﻤﺮ را ﻣﯿﺴﺮ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺳﺮ اﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﺪن ﺟﻮاﻧﯽ ﻣﺮده ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬از اﻧﺠﻤﺎد ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺣﯿﺎت دوﺑﺎرهاي را ﺷﺮوع ﮐﻨﻨﺪ!‬ ‫ﺻﺪﻫﺎ ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ آﻣﺎدﮔﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاي ﻧﺨﺒﮕﺎن اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺒﯿﻪﺳﺎزي ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﻨﺪاﻟﻠﺰوم از اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫ﺷﺒﯿﻪﺳﺎزي ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺑﺪن آﻧﻬﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯿﻠﯿﺎردﻫﺎ دﻻر ﺧﺮج ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺷﺮاﯾﻂ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﺬﮐﻮر در ﮐﺮات دﯾﮕﺮ در ﺻﻮرت ﻧﺎﺑﻮدي‬ ‫زﻣﯿﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٣٢‬‬

‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻼحﻫﺎي ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﮐﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﯽ و ﺳﻼحﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺟﻠﻮي ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﯾﺎ‬ ‫در ﺻﻮرت ﺗﻬﺎﺟﻢ‪ ،‬زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﯿﻠﯿﻮنﻫﺎ ﺗﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ در اﻗﯿﺎﻧﻮسﻫﺎ رﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي ارزان ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل اوﮐﺘﺎوﯾﻮ‬ ‫ﭘﺎز‪ ،‬روﺷﻨﻔﮑﺮ ﻣﻌﺮوف آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽﻫﺎ در ﺣﺎل ﺳﻘﻮط و زواﻟﻨﺪ و ﻃﺮﻓﻪ اﯾﻨﮑﻪ از اﻧﺤﻄﺎط ﺧﻮد ﻫﻢ ﻟﺬت ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ!‬ ‫‪ .49‬رك‪ :‬ارﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﺪل‪ ،‬ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻮﺷﻨﮓ وزﯾﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،1359 ،‬ص ‪9‬ـ ‪.474‬‬ ‫ـ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬آدام اﺳﻤﯿﺖ و ﺛﺮوت ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺟﯿﺒﯽ‪.1358 ،‬‬ ‫ـ ﺟﻮن راﺑﯿﻨﺴﻮن‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺷﻬﺸﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺟﯿﺒﯽ‪1353, ،‬‬ ‫‪ .50‬رك‪ :‬ارﻧﺘﺲ ﻣﺎﻧﺪل‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪429‬ـ ‪.764‬‬ ‫ـ ﺟﻮن راﺑﯿﻨﺴﻮن‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﯾﺰﯾﺪ ﻣﺮدوﺧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺟﯿﺒﯽ‪.1358 ،‬‬ ‫ـ ﭘﻞ ﺳﻮﺋﯿﺰي‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري )اﺻﻮل اﻗﺘﺼﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﯿﺪر ﻣﺎﺳﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﮑﺎﭘﻮ و داﻣﻮن‪.1358 ،‬‬ ‫ـ روﻧﺎﻟﺪ ﻣﯿﮏ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﻧﻈﺮﯾﻪ ارزش‪ ،‬ﮐﺎر‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﮏ ﺳﻮداﮔﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﭘﺎزﻧﺪ‪1358 ،‬‬ ‫ـ آ‪ .‬آﻧﯿﮑﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﮑﻮﯾﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﮔﯿﻼﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﯿﺮﻧﮓ‪1358, ،‬‬ ‫‪ .51‬ﻟﻮدوﯾﮓ‪ ،‬اچ‪ .‬ﻣﺎي‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 229‬ـ ‪227,‬‬ ‫‪ .52‬رك‪ :‬ﺟﻮزف اﺳﺘﯿﮕﻠﯿﺘﺰ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن و ﻣﺴﺎﺋﻞ آن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ ﮔﻠﺮﯾﺰ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪.1382 ،‬‬ ‫ـ دﯾﻮﯾﺪ ﻫﻠﺪ و آﻧﺘﻮﻧﯽ ﻣﮏ ﮔﺮو‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن آن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﺛﺎﺑﺘﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻗﻘﻨﻮس‪.1382 ،‬‬ ‫ـ راﻣﯿﻦ ﺟﻬﺎﻧﺒﮕﻠﻮ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ‪.1382 ،‬‬ ‫ـ ﺟﺮﻣﯽ ﻓﺎﮐﺲ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺑﻞﻫﺎي ﭘﺴﺎﻣﺪرن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺰدك اﻧﻮﺷﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬وزارت ارﺷﺎد‪.1381 ،‬‬ ‫ـ »ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن‪ :‬ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ و روﯾﮑﺮدﻫﺎ«‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﺣﻮزه‪ ،‬ش ‪98‬ـ ‪ ،99‬ﺑﻬﻤﻦ ‪1382,‬‬ ‫‪ .53‬رك‪ :‬ﻣﻮرﯾﺲ دوورژه‪ ،‬اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ :‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.1369 ،‬‬ ‫ـ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎدﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪.1375 ،‬‬ ‫ـ اﺳﺘﯿﻮن ﺗﺎﻧﺴﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺮﻣﺰ ﻫﻤﺎﯾﻮنﭘﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪.1381 ،‬‬ ‫ـﺣﺴﯿﻦ ﺑﺸﯿﺮﯾﻪ‪ ،‬آﻣﻮزش داﻧﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ )ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.1381 ،‬‬ ‫ـ ﭘﺮﻓﺴﻮر وﯾﻠﻔﺮﯾﺪ رورﯾﺶ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻠﮏ ﯾﺤﯿﯽ ﺻﻼﺣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻤﺖ ‪.1372‬‬ ‫ـ اﯾﺮوﻧﯿﮓ ﻓﭽﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﮐﺘﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ‪(1356) 2536 ،‬‬ ‫ـ ﻣﻮﻧﺘﯽ ﭘﺎﻟﻤﺮ و ﻻري اﺷﺘﺮن‪ ،‬و ﭼﺎﻟﺮز ﮔﺎﯾﻞ‪ ،‬ﻧﮕﺮﺷﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺷﺠﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬ ‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‪1367, ،‬‬ ‫‪ .54‬رك‪ :‬ـ ﺟﺎن آر‪ ،‬ﮔﯿﺒﯿﻨﺰ و ﭘﻮرﯾﻤﺮ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﺼﻮر اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮔﺎم ﻧﻮ‪.1381 ،‬‬ ‫ـ اﻧﺪرو ﮔﻤﺒﻞ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺧﺸﺎﺳﺎر دﯾﻬﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻃﺮح ﻧﻮ‪1381, ،‬‬ ‫‪ .55‬رك‪ :‬ﺣﺴﯿﻦ ﺑﺸﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ 60‬ـ‪62,‬‬ ‫‪ .56‬رك‪ :‬ـ واﻟﺘﺮ ﺑﺎوارات‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮐﻨﺘﺮل ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻟﻒ ﮐﺎف‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﺑﻪ‪.‬‬ ‫ـ ﺟﺎن ﻣﺎرﮐﺲ‪ ،‬ﺳﯿﺎ و ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻐﺰﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﯾﺪون دوﻟﺘﺸﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت‪.1368 ،‬‬ ‫ـ ژان ﮐﺎزﯾﻨﻮ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ اﺳﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.1364 ،‬‬ ‫ـ ﻧﻮرﺑﺮت وﯾﻨﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺴﺎﻧﯽ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات و آﻣﻮزش اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪1372, ،‬‬ ‫‪ .57‬ﻫﺮﺑﺮت ﻣﺎرﮐﻮزه‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺗﮏﺳﺎﺣﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﺴﻦ ﻣﻮﯾﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،1362 ،‬ص ‪86‬ـ ‪87,‬‬ ‫‪ .58‬رك‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪56 ،55‬‬ ‫‪ .59‬رك‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪103, ،102‬‬ ‫‪ .60‬رك‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪128 ،126‬‬ ‫‪ .61‬رك‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪161 ،160‬‬ ‫‪ .62‬رك‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪237,‬‬ ‫‪٣٣‬‬

‫‪ .63‬رك‪ :‬ـ اﺑﺮﻫﺎم اچ ﻣﺰﻟﻮ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰش و ﺷﺨﺼﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ رﺿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‪.1375 ،‬‬ ‫ـ اﺑﺮاﻫﺎم ﻫﺎروﻟﺪ ﻣﺰﻟﻮ‪ ،‬اﻓﻖ ﻫﺎي واﻻﺗﺮ ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ رﺿﻮان‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‪.1374 ،‬‬ ‫ـ ﻫﻨﺮﯾﮏ ﻣﯿﺰﯾﺎك و وﯾﺮﺟﯿﻨﯿﺎ اﺳﺘﺎون ﺳﮑﺴﺘﻮن‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ و ﻣﮑﺎﺗﺐ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ رﺿﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮي‪ ،1376 ،‬ص‬ ‫‪673‬ـ ‪697,‬‬ ‫‪ .64‬ﻗﺮآن‪ .‬ﺣﺸﺮ‪19, /‬‬ ‫‪ .65‬رك‪ :‬ﺻﺪراﻟﻤﺘﺎﻟﻬﯿﻦ‪ ،‬اﯾﻘﺎظ اﻟﻨﺎﺋﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،1361 ،‬ص ‪1‬ـ ‪4,‬‬ ‫‪ .66‬رك‪ :‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺣﮑﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺪارﮔﺮان اﻗﺎﻟﯿﻢ ﻗﺒﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ‪1357, ،‬‬ ‫‪ .67‬ﺑﻬﻤﻦ آﻗﺎﯾﯽ و ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺸﺮ وﯾﺲ‪ ،1366 ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪5‬ـ ‪244,‬‬ ‫‪ .68‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪9,‬‬ ‫‪ .69‬آرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﯾﻦﺑﯽ‪ ،‬ﻓﺴﻠﻔﻪ ﻧﻮﯾﻦ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻠﺨﯿﺺ ﺑﻬﺎءاﻟﺪﯾﻦ ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﯽ ﻓﺮوﻏﯽ‪ ،1356 ،‬ص ‪6‬ـ ‪52,‬‬ ‫‪ .70‬اﺳﺘﺮاﺗﮋي اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻗﺮن ‪ ،21‬ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﺗﺪوﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻼل دﻫﺸﮕﯽ و دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺑﺮار ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﻬﺮان‪ ،1383 ،‬ص ‪247,‬‬ ‫‪» .71‬ﺳﻨﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﻠﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاي ﻋﺮاق« ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﺴﺎن ﺻﺤﺎﻓﯿﺎن‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ ﺷﺮق‪ ،1384/10/14 ،‬ص‪9,‬‬ ‫‪ .72‬ﻫﻤﺎن‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ :‬ﻣﺼﻄﻔﯽ اﻣﻪ ﻃﻠﺐ‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﺎﻧﺰده ﺧﺮداد‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪12‬‬

‫‪٣۴‬‬