ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ
ISLAMIC REVOLUTION STUDIES
ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ،ﺷﻤﺎره ، 16ﺑﻬﺎر 1388 ﺻﻔﺤﺎت 105ـ 73
A Quarterly Research Journal Vol. 5 , No 16 , Spring 2009
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ )ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ( ﻣﺮﺗﻀﻰ ﺷﻴﺮودى ﭼﻜﻴﺪه اﻣﺮوزه ،ﮔﺮوهﻫﺎي اﺳﻼﻣﻰ ،از ﻓﻌﺎلﺗﺮﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳـﻰ ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ .اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﻣـﺬﻫﺐ دارد .ازاﻳﻦرو ،اﻫﻤﻴﺖ و ﻧﻔﻮذ ﻓﺰاﻳﻨﺪه اﻧﺪﻳﺸﻪﻫـﺎ و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ آﺷـﻜﺎرا در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﺳﺎل 1992م .را ﺳﺎل ﺑﻴﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻰﻛﻪ در 1964م .ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ و ﺷﺮﻗﻲﻫﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷـﺘﻨﺪ اﺳـﻼم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﺪدﮔﺮاﻳﻰ ﻳﺎ ﻣﺪرﻧﻴﺰاﺳـﻴﻮن ﻛـﺎﻣﻼً ﺑـﻰدﻓـﺎع اﺳـﺖ .ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﺳـﺎل 1979م .دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻴﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ را از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻧـﺎﺑﻮدى ﺟﻬـﺎن ﺧﻮاﻧـﺪ و ﻓﻌﺎﻻن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه در ﺟﻨﮕﻰ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﺷﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺳﺎﻳﺮوس وﻧﺲ ،وزﻳﺮ ﺧﺎرﺟﻪ وﻗﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ ،در ﺻﻮرت وﻗـﻮع ،اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد .وي از اﻳﻦ ﺟﻨـﮓ ،ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان ﺟﻨﮓ اﺳﻼم و ﻏﺮب ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد .رﻫﺒﺮان اﺗﺤـﺎد ﺟﻤـﺎﻫﻴﺮ ﺷـﻮروى ﺳـﺎﺑﻖ ﻧﻴـﺰ ﻫﻴﭻﮔـﺎه ﺗـﺮس ﺧـﻮﻳﺶ را از ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻰ اﻧﻘﻼﺑـﻰ و ﺧﻄـﺮات آن ﺑـﺮاى ﻛﺸﻮرﺷﺎن ﻛﺘﻤﺎن ﻧﻜﺮدﻧﺪ .ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻏﺮب و ﺷﺮق ،اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ از ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ را ﻧﺎﺷﻲ از وﻗﻮع و اﺳﺘﻤﺮار ﭘﺪﻳﺪه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ. واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ،ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ،اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨـﻲ& ،اﻳـﺮان ،ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم، ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ. . 1ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺳﻼﻣﻲ. ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ 88/4/26 :ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻬﺎﻳﻲ88/6/30 :
1
3
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﻣﻘﺪﻣﻪ
اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺗﻼش اﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ را ﺑﻴﺎﺑﺪ: .1ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻳﺎ رﻳﺸﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ دارد؟ .2ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮان ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ را ﺗـﻮأم ﺑـﺎ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ،آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻋﻤﻴﻘﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮد؟ .3اﮔﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ،ﻣﺼﺪاق ﻫﺎي اﻳـﻦ ﺗـﺄﺛﻴﺮات ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري را در ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳـﺎ ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد؟ ازاﻳﻦرو ،ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ،ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻻزم ،ﻣﻴﺰان ﺟﺪﻳﺪ و ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻮدن آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳـﺎزد. در ﮔﺎم ﺑﻌﺪي ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻣﻴﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﮔﺴﺘﺮش ﭘﺪﻳـﺪه ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ و دﻻﻳﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻬﺎدن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻄﺮح ﺳـﺎزد. ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺼﺪاقﻫﺎﻳﻲ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ ﻳﺎ رﺷﺪ آن ،ﻧﺎﺷﻲ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ اﺳـﺖ. ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻠﻤﻮسﺗﺮ و ﻋﻴﻨﻲﺗﺮ ،ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. ﺗﻌﺮﻳﻒ »ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ«
ﺑﻴﺪاري ،ﺿﺪ ﺧﻮاب اﺳﺖ و در ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻌﺎل ﺷﺪن ﻫﻮش)آﮔﺎﻫﻲ( ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲ رود .ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﻧﺎب و ﭘﺎك در اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ .ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳـﺎس، ﺣﻴﺎت ﺑﺮﻳﻦ از دﻳﻦ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺗﻨﻬﺎ از دﻳﻦ ،ﻗﺎﺑﻞ درﻳﺎﻓﺖ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن ﺣﻴﺎت ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﺎ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم زﻧﺪه ﺷﺪن دوﺑﺎره در ﭘﺮﺗﻮ اﺳﻼم اﺻﻴﻞ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ ،در
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
4
ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت اﺳﻼم ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ در ﭘﻨﺎه آن ،اﺳﺘﻘﻼل ،ﻋﺪاﻟﺖ و ﻫﻤﻪ آﻣﻮزهﻫﺎ و ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ،ﺑﺎر دﻳﮕﺮ زﻧﺪه ﻣﻲﺷـﻮد ﻳـﺎ ﺣﻴـﺎت ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ .اﺣﻴـﺎﮔﺮي اﺳـﻼﻣﻲ ﻧـﻮﻋﻲ اﺻﻼحﮔﺮي دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ،اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ آن اﺻﻼح دﻳﻨﻲ ﻛﻪ در ﻏﺮب رخ داده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا در اﺻﻼح دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺮﺑﻲ ،دﻳﻦ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ،دﻳﻨﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ،ﺑﻠﻜﻪ دﻳﻦ ﺑﺎ زﻣﺎﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود .در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ،دﻳـﻦ از ﻋﺮﺻـﻪ ﺣﻴـﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد ،وﻟﻲ ﺑﻴﺪاري و اﺣﻴـﺎﮔﺮي اﺳـﻼﻣﻲ ،زﻧـﺪه داﺷـﺘﻦ اﻧﺴـﺎن و ﺣﻴـﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي دﻳﻦ و ﺑﻪ ﺷﻴﻮه دﻳﻨﻲ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ،ﻏﺒﺎر از ﺳﻴﻤﺎي دﻳﻦ زدوده و ﺻﻮرت و ﺳﻴﺮت دﻳﻦ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام ،دﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺣﻴﺎت آدﻣﻲ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻬﺠﻮرﻳﺖ زداﻳﻲ از دﻳـﻦ ﻳـﺎ ﺑـﺎزﭘﻴﺮاﻳﻲ و واﺧـﻮاﻧﻲ ﮔﺰاره ﻫﺎ و آﻣﻮزه ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ از اﺟﻤﺎل و اﺑﻬﺎﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻴﻤﺎي دﻳﻦ ﻧﺸﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ. ازاﻳﻦرو ،ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺧﻮاب ،ﺑﺮادر ﻣﺮگ اﺳﺖ ،ﺑﻴﺪاري دﺳﺖ در آﻏـﻮش زﻧـﺪﮔﻲ دارد.
)دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ(359 :1385 ، ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻨﻮ ع ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﺎ و زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت ،ﻣﻨـﺎدي ﭘﻴـﺎم واﺣﺪي در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺖ :ﻣﺎ دوﺑﺎره ﺑﺮﮔﺸﺘﻴﻢ ﺗﺎ دﻳﻦ را ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻓـﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﻢ .اﻳﻦ اﺣﺴﺎس و ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ ،ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از دو ﺣﺎﻟـﺖ ﺷـﺮﻣﻨﺪﮔﻲ و ﻗﺼﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ارزش ﻫﺎي ﻧﺎب و راﺳﺘﻴﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳـﺖ؛ ﺷـﺮﻣﻨﺪﮔﻲ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻋﺰﺗـﻲ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ وﻋﺪه داده اﺳﺖ و اﻣﺮوز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آن ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻧﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳـﻼم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﻧﺎﺷﻲ از دور ﺷﺪن از اﺳﻼم اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺷﺮﻣﻨﺪﮔﻲ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ را در ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺧﻼﺻﻪ ﻛﻨـﻴﻢ، ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﻌﻨﺎ و ﭘﻴﺎم ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﺎب ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﻋﺰت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎز ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻳﺎ ﻋﺰت ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳـﺖ آورﻳـﻢ.ﻫﻤـﺎنﮔﻮﻧـﻪﻛـﻪ از ﻣﻌﻨـﺎي ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ،ﻣﺮاد از ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ،ﺳـﻴﺮ ارﺗﺠـﺎﻋﻲ و ﻣﻌﻜـﻮس در ﺗـﺎرﻳﺦ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮاد از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ،ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﻴﺎه و ﺳﻴﺮ ﻗﻬﻘﺮاﻳـﻲ در ﺗـﺎرﻳﺦ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ
5
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﺑﻮد ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر ،ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺗﻮﺑﻪ از ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺎدن اﺳﻼم و ﺟﺒﺮان ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدن ﺑﻪ دﻳﻦ ﻧﺒﻮي اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ،ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﻳﻌﻨﻲ ازآﻧﺠﺎﻛﻪ ﻣﺎ در ﻋﻘﻴـﺪه ،اﺧـﻼق و ﻋﻤـﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ،از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻫـﺮ آﻧﭽـﻪ در ﺗـﻮان اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ ﺗﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ را ﺟﺒﺮان ﺳﺎزﻳﻢ. ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ،ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﺗﻤﺪن ﺟﺪﻳﺪ اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﺎ ﺑـﻪ ﻛـﺎرﮔﻴﺮي ارزش ﻫـﺎي ﺧﺎﻟﺺ اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮي اﺳﺖ .ازاﻳﻦرو ،ﻫﺪف ﻧﻬﻀﺖ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ، ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺗﻤﺪن ﻣﺤﻤﺪي ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ،ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ،ﻗﺪرت ﺑﺎ اﺧـﻼق، داﻧﺶ ﺑﺎ ارزش و ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ ﺷﻮد) .ﻫﻤﺎن( ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ،آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻴﺰ ﺟﺪﻳـﺪي ﻧﻴﺴـﺖ؛ اﻟﺒﺘـﻪ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﭼﻮن ﻣﻮرد اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳـﻼﻣﻲ از ﺳﻮي ﻏﺮب ،ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ ،ﻫـﻢ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن ﭘﻲ ﺑﺮد و ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط آن را ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﻋﻠﺖ ﻳﺎ دﻻﻳﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ آن در دﻫﻪﻫﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ را درﻳﺎﻓﺖ: ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ،ﺗﺤﻮﻟﻲ ﻋﻈﻴﻢ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺖ آﻓﺮﻳـﺪ ،ﺑـﻪﮔﻮﻧـﻪايﻛـﻪ ﻣﺮزﻫـﺎي ﻧـﮋادي، ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻗﻮﻣﻲ را درﻧﻮردﻳﺪ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻠﻤـﺔ اﷲ ،ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ را ﺑـﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺳﺎﺧﺖ و در ﻣﻴﺎن اﻗﻮاﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻬﺮهاي از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن آن زﻣﺎن ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﻗﺪرت ﻣﺎدي داﺷﺘﻨﺪ ،ﻗﺪرت ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺷﮕﺮف و ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﻫﻢ ﻋـﺰت دﻧﻴـﻮي آﻧﻬﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ و ﻫﻢ آﻧﺎن را ﺑﻪ اوج ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ رﺳﺎﻧﺪ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺗﻤﺪن ﻳﻮﻧﺎن در اوج ﺷﻬﺮت ﺧﻮد ﺑـﻮد و ﻫـﻢ ﻗـﺪرت ﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻣﭙﺮاﺗـﻮري اﻳـﺮان و روم، اﺑﺮﻗﺪرت ﻫﺎي زﻣﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ ،اﺳـﻼم ﻇﻬـﻮر ﻛـﺮد و ﭘـﺲ از ﺷﻜﺴـﺖ آن دو ﻗـﺪرت ﺑـﺰرگ، ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي زﻣﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ دﻳـﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴـﺪ ﺑﺨـﺶ ﺑﺰرﮔـﻲ از
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
6
دﻧﻴﺎي آن زﻣﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺖ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻨﻬﺎ ارﺿﻲ و ﻣﺮزي ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ دﻧﻴﺎي ﻓﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ و اﻳﻦ درﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻛﻪ اروﭘﺎي آن زﻣﺎن رو ﺑﻪ اﻓﻮل ﻣﻲﮔﺮاﻳﻴﺪ. ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺣـﺎل ﮔﺴـﺘﺮش ﺑـﻮد و ﺣﺘـﻲ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺪن اﺳﻼﻣﻲ در اوج ﺷﻬﺮت ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ،ﺗﻤﺪن ﻏﺮب در ﺧﻮاب ﻓـﺮو رﻓـﺖ ،ﺑـﻪﮔﻮﻧـﻪايﻛـﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ آن دوران را ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﻜﻲ در ﻏﺮب ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧـﺪ؛ زﻳـﺮا آﻧـﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﻼم، ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ .ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺻﻠﻴﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﻃﻮل دو ﻗﺮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺖ ،ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ،ﺳﺒﺐ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺑـﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادﺑﻴﺎت و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻜﺮي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺷﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻴﺪاري آﻧﺎن را ﻓـﺮاﻫﻢ ﺳـﺎﺧﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ،دوره رﻧﺴﺎﻧﺲ ،ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﺼﺮ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و آﻏﺎز دورهاي ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن ،ﻋﺼﺮ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎ روﺷﻨﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ .ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻏﺮﺑﻴﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺑﺎ اﻟﮕﻮﮔﻴﺮي از آن ،ﻛﻢ ﻛﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺷﮕﻔﺘﻲ در ﻗﺮنﻫﺎي ﻫﻔﺪه ،ﻫﺠﺪه و ﻧـﻮزده ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ) .وﻻﻳﺘﻲ(132 :1384 ، در اﻳﻦ دوران ،ﺟﻬﺎن اﺳﻼم رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑـﻪ ﺧـﻮاب ﻓـﺮو رﻓـﺖ و از اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﺎب اﺳﻼﻣﻲ دور ﻣﺎﻧﺪ :ﻧﺨﺴﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻏﺮب در اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻣﻬﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻓﻜﺮي و دﻳﮕﺮ ،اﺳﺘﺒﺪاد و اﻧﺤﺮاف ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن .اﻳﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ،آﺳﻴﺐ ﻣﻬﻠﻜﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم وارد آورد ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ اول ﺑـﻪ اوج ﺧـﻮد رﺳـﻴﺪ؛ زﻳـﺮا اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮاردي ،ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪ ،ﻋﻤـﺪﺗﺎً ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن دو دﻟﻴﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪ .ازاﻳﻦرو ،ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺣﻴﺮتآوري از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻓﻜﺮي از ﺳﻮي ﻏﺮب ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم آﻏﺎز ﺷﺪ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ از ﺧﻮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ ،اﺳﻼم را ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،در ﭘﻲ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻏﺮب ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻘﺐاﻓﺘـﺎدﮔﻲ ﺧـﻮد را ﺟﺒـﺮان ﺳﺎزﻧﺪ .اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ دوران ،ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻫﻮﺷـﻴﺎري و درك ﻋﻤﻴـﻖ از اوﺿـﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﻲ و ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻦ ﺟﻬﺎن اﺳـﻼم ،از
7
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪان دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از اﺳـﻼم دور ﺷـﺪﻧﺪ و از اﻧﺪﻳﺸـﻪﻫـﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ .در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ،ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻴﺪ ﺟﻤﺎلاﻟﺪﻳﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي ،ﺳـﻴﺪ ﻗﻄﺐ و ﺣﺴﻦ اﻟﺒﻨﺎ ،ﺗﻼشﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺧﻮاب ﺳﻨﮕﻴﻦ ،ﺑﻴﺪار و ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻜﺴﺖ و ﻋﻘﺐاﻓﺘﺎدﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ )ﻫﻤﺎن(217 ، آﺧﺮﻳﻦ ﺿﺮﺑﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ،ﺷﻜﻞ دادن و ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺬر آن ،در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﻓﻠﺴـﻄﻴﻦ ﻛﺎﺷـﺘﻪ ﺷـﺪ .در اﻳـﻦ زﻣـﺎن ،آرﻧﻮﻟـﺪ ﺗـﻮﻳﻦ ﺑـﻲ، ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎر ﻣﻌﺮوف اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ،در ﻛﺘﺎب ﺗﻤﺪن در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ،در ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻤﺪنﻫﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ زﻳﺮ را ﺑﻴﺎن داﺷﺖ :ﭘﺎن اﺳﻼﻣﻴﺰم ﺧﻮاﺑﻴﺪه اﺳﺖ ،اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ ﺳﻠﻄﻪ ﻏﺮب ﺷﻮرش ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﻳﻚ رﻫﺒﺮي ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ،اﻳﻦ ﺧﻔﺘﻪ ،ﺑﻴﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎﻧﮓ اﻳﻦ ﺷﻮرش ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ روح ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﻼم ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺪ و اﺳﻼم ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ) .ﻧﻚ :ﻫﻤﺎن( ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺗﻮﻳﻦ ﺑﻲ در 1979م .ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﺮان ﻛـﻪ اﻧﻔﺠـﺎر ﻧـﻮر ﺑـﻮد ،ﻫﻤـﺮاه ﮔﺸﺖ؛ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ و ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺷﻌﺎر »اﷲ اﻛﺒﺮ« و ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ ارزش ﻫـﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻤﻪ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ و اﺑﺮﻗﺪرتﻫـﺎ اﻳﺴـﺘﺎد و ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻧﻘﻄـﻪ ﻋﻄﻔﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮﻻت اﻳﺮان ،ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻔﻲ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم و ﺑﻠﻜـﻪ در ﻛـﻞ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻳﺪ .ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ،آن ﺧﻔﺘﻪ ،ﺑﻴﺪار ﺷﺪ و ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﺳـﻼم ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ .ازاﻳﻦرو ،ﻫﻨﻮز دو ﺳﺎﻟﻲ از اﻧﻘﻼب ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻟﺒﻨﺎن ،ﻋـﺪهاي ﺟـﻮان ﺑﺎاﻳﻤﺎن ،ﭘﻨﺞ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ آن زﻣﺎن را ﻛﻪ در آن ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻳﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺮﻳﻜﺎ ،اﻧﮕﻠﻴﺲ، ﻓﺮاﻧﺴﻪ ،اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺑﻪ زاﻧﻮ درآوردﻧﺪ و ﺑﺪون دادن ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎزي ،آﻧﻬﺎ را وادار ﺑﻪ ﻓﺮار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ .در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ،اﻣﭙﺮاﺗﻮري اﻧﮕﻠـﻴﺲ و روﺳـﻴﻪ ﺑـﻪ زاﻧـﻮ درآﻣﺪﻧـﺪ و ﺷﻜﺴـﺖ اﻣﭙﺮاﺗﻮري اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ .در ﺗﺮﻛﻴﻪ ،اﻟﺠﺰاﻳـﺮ و دﻳﮕـﺮ ﻛﺸـﻮرﻫﺎي اﺳـﻼﻣﻲ ،ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺎﻧﮕﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲرﺳﺪ ،ﻧﺪاي اﺳﻼم اﺳﺖ و در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﺷﻐﺎﻟﻲ ،اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ،اﻣﺎن را از ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﻢ و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ :اﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻓﻜﺮﺗـﺪاوم
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
8
اﺷﻐﺎل ﻋﺮاق اﺳﺖ ،ﻫﺪﻓﺶ ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ ﺑﻴﺪاري و آﮔﺎﻫﻲ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻫـﺎ ﺑﻴﺪار ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻪ اﺻﻞ ﻣﻬﻢ ،ﻛﺎر ﺑﺰرگ ﺧﻮﻳﺶ را آﻏﺎز ﻛﺮده اﻧﺪ :ﻳﻜﻲ ،ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑـﻪ اﺳﻼم ﻧﺎب ﻛﻪ در ﺻﺪر اﺳﻼم ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﻫﺎي ﺑﺰرگ آن زﻣﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﺑﺪ؛ دوم ،وﺣﺪت ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و اﺳﺘﻌﻤﺎر ،ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ اﺻﻮﻟﻲ ﻫﻤﭽﻮن »ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻴﻨﺪاز و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻦ« ،ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑﻴﻨـﺪازد؛ ﺳﻮم ،اﺳﺘﻜﺒﺎرﺳﺘﻴﺰي و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺮو اﻟﺤﺎد و ﻃﺎﻏﻮت و ﻃﺎﻏﻮﺗﻴﺎن زﻣﺎن اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺣﺮﻛـﺖ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي اﺳﻼم و ﺷﻜﺴﺖ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺧﺘﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ) .ﻫﻤﺎن(201 ،208 : ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ
ﺑﺎ ﻣﺮوري ﺑﺮ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ،ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺪاري و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﭘﻲ ﺑـﺮد ،وﻟـﻲ ﺑﺮاي روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع ،ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ. اﻳﺸﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ» :ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎنﻃﻮرﻛﻪ اﻳﺮان ﻗﻴﺎم ﻛﺮد و دﻣﺎغ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﺎﻟﻴـﺪ ،ﺗﻤـﺎم ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻓﺴﺎد را ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪدانﻫﺎ ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ) «.اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ :1371 ،ج(633 ،1 »ﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ را ﻳﻚ ﻧﻬﻀﺖ اﻳﺮاﻧـﻲ ﻧﻤـﻲداﻧـﻴﻢ ،ﺑﻠﻜـﻪ ﻧﻬﻀـﺖ اﺳـﻼﻣﻲ و ﻧﻬﻀـﺖ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻴﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮﻳﻦ اﺳﺖ) «.ﻫﻤﺎن(764 : » ﻫﺎن اي ﭘﺪران ﻛﻠﻴﺴﺎ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻀـﺮت ﻋﻴﺴـﻲ×! ﺑـﻪﭘﺎﺧﻴﺰﻳـﺪ و از ﻣﻈﻠﻮﻣـﺎن ﺟﻬﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر در ﭼﻨﮕﺎل ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻴـﺪ و ﺑـﺮاي رﺿـﺎي ﺧـﺪا و ﭘﻴﺮوي دﺳﺘﻮر ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻴﺢ ﻳﻚﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻗﻮسﻫـﺎ را در ﻣﻌﺎﺑـﺪﺗﺎن ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ ﻣﻈﻠﻮﻣـﺎن و ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﻮدن ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﻪ ﺻﺪا درآورﻳﺪ) «.ﻫﻤﺎن(866 : »اي ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺟﻬﺎن! ﺑﻪﭘﺎﺧﻴﺰﻳﺪ وﺧﻮد را از ﭼﻨﮕﺎل دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺸﺮ ﻧﺠﺎت دﻫﻴﺪ؛ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ زﻳﺮ ﺑﺎر ﻇﻠﻢ ﻧﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن اﺳﺖ) «.ﻫﻤﺎن(924 : »ﻫﺎن! ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﻢ ،ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺑﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﺮان ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺠﺎوز و دﺳﺖ درازي ﺑﻲﺷﺮﻣﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﮕﺎه ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮو ﺑـﺮاي
9
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﻧﺠﺎت ﻋﻠﻤﺎي اﻳﺮان از ﭼﻨﮕﺎل دژﺧﻴﻤﺎن دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر اﻳﺮان ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﻴﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﺘﻤﻜﺎران ﺗﻜﻴـﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ آﺗﺶ دوزخ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﺘﺎن را ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﻳﺎوري ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ داﺷـﺖ و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﻪ ﻛﻤﻜﺘﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ«) .ﻫﻤﺎن( »ﺷﻤﺎ اي ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي آزاديﺑﺨﺶ و اي ﮔﺮوهﻫﺎي در ﺧﻂ ﺑﻪ دﺳـﺖ آوردن اﺳـﺘﻘﻼل و آزادي ،ﺑﻪﭘﺎﺧﻴﺰﻳﺪ و ﻣﻠﺖﻫﺎي ﺧﻮد و ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﻲ را ﻫﺸﺪار دﻫﻴﺪ ﻛﻪ زﻳـﺮ ﺑـﺎر ﺳـﺘﻢ رﻓـﺘﻦ ﺑﺪﺗﺮ و ﻗﺒﻴﺢﺗﺮ از ﺳﺘﻤﻜﺎري اﺳﺖ و ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ اﺧﻄﺎر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ از زﺑﻮﻧﻲ و ذﻟﺖ ﺧﻮد را ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﺬﻛﺮ دﻫﻴﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎز آﻳﻨﺪ و ﺑﻪ اﺧﻮت اﺳﻼﻣﻲ ﺑﮕﺮاﻳﻴﺪ) «.ﻫﻤﺎن( »دﻳﮕﺮ دﻧﻴﺎ ﻃﻮري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ،ﺑﻜﻨﻨﺪ؛ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘـﺎ ﺧﻴﺰﻧﺪ ،ﻫﻤﻪ ﻣﻤﺎﻟﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻖ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ) «.ﻫﻤﺎن(944 : » ﻫﺎن اي ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﺟﻬﺎن! از ﻫﺮ ﻗﺸـﺮ و از ﻫـﺮ ﻛﺸـﻮري ﻫﺴـﺘﻴﺪ ،ﺑـﻪ ﺧـﻮد آﻳﻴـﺪ و از ﻫﻴﺎﻫﻮي و ﻋﺮﺑﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺳﺎﻳﺮ زورﻣﻨﺪان ﺗﻬﻲﻣﻐﺰ ﻧﻬﺮاﺳﻴﺪ و ﺟﻬﺎن را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ و ﺣﻖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﮔﺮه ﻛﺮده از آﻧﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ) «.ﻫﻤﺎن( »اي ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺟﻬﺎن! ﺑﭙﺎﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺧﻮد را از ﭼﻨﮕـﺎل ﺳـﺘﻤﮕﺮان ﺟﻨﺎﻳـﺖﻛـﺎران ﻧﺠـﺎت دﻫﻴﺪ و اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻴﺮﺗﻤﻨﺪ اﻗﻄﺎر ﻋـﺎﻟﻢ! از ﺧـﻮاب ﻏﻔﻠـﺖ ﺑﺮﺧﻴﺰﻳـﺪ و اﺳـﻼم و ﻛﺸـﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ را از دﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان و واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪ) «.ﻫﻤﺎن( دﻟﻴﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
دﻟﻴﻞ ﻳﺎ دﻻﻳﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺷﻤﺮد: .1ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺟﻨﺒﻪ دﻳﻨﻲ و اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻢﻧﻈﻴـﺮ اﺳـﺖ .در واﻗﻊ ،از ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ در دﻧﻴﺎي ﻏـﺮب و ﺷـﺎﻳﺪ ﻛﻤـﻲ ﭘـﺲ از ﺻـﺪر اﺳـﻼم ،ﺷﺨﺼـﻴﺘﻲ را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻧﻬﻀﺖ ،اﻓﻜﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد و راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﺶ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن اﻋـﻢ از ﺟﻬﺎن ﻏﺮب)ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ( ،ﺟﻬﺎن ﺷﺮق)ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ( و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
10
.2ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ،ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺪرت را در ﺳـﻄﺢ ﺟﻬـﺎﻧﻲ و ﻧﻴـﺰ در ﺟﻬـﺎن اﺳﻼم ﺗﻐﻴﻴﺮ داد ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺪرت ﭘﻴﺶ از او ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎدي ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺖ ،وﻟﻲ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺣﻀﺮت اﻣﺎم& ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ،ﻣﻌﻨـﺎ و ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻗـﺪرت ،از ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻠﻤﻮس)ﻣﺎدي( ﺑﻪ ﻏﻴﺮﻣﻠﻤـﻮس)ﻣﻌﻨـﻮي( ﻫﻤﭽـﻮن ﻋﻘﺎﻳـﺪ ،ﭘـﺮورش اﻓﻜـﺎر و اﻃﻼعرﺳﺎﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ. .3در ﺷﺶ ﻫﻔﺖ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ،ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ دﻳﻨﻲ و ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﻴـﺰد و ﻣﻠﺘـﻲ را رﻫﺒﺮي ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ،ﺣﺘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ ،ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ او را ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪ ،دﻳـﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ .در واﻗﻊ ،ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ :ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و دﻳﻨﻲ اﻣﺎم در ﺳـﻄﺢ ﺟﻬـﺎن و در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮد) .ﻣﺤﻤﺪي(45 :1387 ، .4ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻧﺪﮔﻲ رﻫﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻫﻴﭻﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧـﺪ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ و ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و دﻳﮕﺮ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ در اﻳﺮان ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳـﺎده ﺑـﻪ ﺗـﻮدهﻫـﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ .ازاﻳﻦ رو ،اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﻜـﻲ از اﺳـﺮار ﺑـﺰرگ ﭘﻴـﺮوزي اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد. .5زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻲﺗﺠﻤﻞ وي ،ﺻﻼﺣﻴﺖ رﻫﺒﺮي ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﺗـﻮدهﻫـﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎن را ﺑـﻪ او ارزاﻧﻲ داﺷﺖ .در واﻗﻊ زﻧﺪﮔﻲ وي ،ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﻠﺒﻪ ﺳﺎده ﺑﻮد ،ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣﺮﺟـﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را در رأس ﻫﺮم ﻗـﺪرت ﻳﺎﻓـﺖ ،در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻮد .اﻓﺰون ﺑﺮ آن ،ﺗﻘﻮا و اﺧﻼق اﺳﻼﻣﻲ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ﻧﻴـﺰ ﺗـﺄﺛﻴﺮات ﻓﺮاواﻧـﻲ ﺑـﺮ ﻣﺮدم ﮔﺬاﺷﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ واداﺷﺖ. .6اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ،ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﺖ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ و ﻧﺠﺎت آن از ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ در ﻓﻜﺮ ﻧﺠﺎت ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﺗﻤﺪنﻫـﺎ ﺑـﻮد .ﭘﻴـﺎﻣﺶ ﺑـﻪ ﮔﻮرﺑﺎﭼﻒ و ﭘﺎپ ،ﮔﻮﻳﺎي دﻏﺪﻏﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﻟﻬﻲ وي در ﻧﺠﺎت اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﺑـﻮد
11
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﻛﻪ از ﺟﺎده ﻫﺪاﻳﺖ اﻧﺴﺎن و ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ .در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،اﻳﻦ دﻟﺴﻮزي، ارﺗﺒﺎط و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان را ﺑﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎﺧﺖ. .7اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ﻫﻢ ﺑﺮ ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮﻟﻲ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﻣـﻲورزﻳـﺪ، ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ آن را ﻣﺨﺘﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬـﺎن ﻧﻤـﻲدﻳـﺪ و ﻫـﻢ ﺑـﺎ رد ﺟﻬـﺎنﺷـﻤﻮل ﺑـﻮدن اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ،ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ و ﻧﺠـﺎت اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ را ﻧﻤـﻲﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ، درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ،اﻳﻦ اﺻﺮار و اﻳﻦ ﻧـﻮع ﻧﻈﺮﻳـﻪﭘـﺮدازي ﺑـﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲآﻳﺪ) .ﭘﺎرﺳﺎﻧﻴﺎ(376 :1376 ، .8اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘـﻨﺞ ﻳـﺎ ﺷـﺶ ﻗـﺮن ﮔﺬﺷـﺘﻪ ،ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز اﻧﻘﻼب ،ﺧﻮد وارد ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﺪ و ﺑﺎ روﺷﻨﮕﺮيﻫﺎي ﺧـﻮﻳﺶ ،ﻣﻠـﺖ اﻳـﺮان را ﺑﻴﺪار ﺳﺎﺧﺖ .در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﻈﺮ و ﻋﻤﻞ ،از دﻻﻳﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻣﺎم در ﺑﺮﭘـﺎﻳﻲ اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد. ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از دﻳﻦ در اﻳﺠﺎد ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﻠﻮب ،ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻣـﺎم ﺧﻤﻴﻨـﻲ& و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﮔﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از آن ،در ﻓﻀﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ آﻟﻮده ﺑﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ،ﻛﻤﺘـﺮ ﻛﺴـﻲ ﺑـﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ دﻳـﻦ در ﭘﺪﻳﺪآوري اﻧﻘﻼب اﻳﻤﺎن داﺷﺖ .ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ دﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻮق ،ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻗﺪرت دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻗﺪرت واﻗﻌﻲ ،ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرت اﻟﻬﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻛﻤـﻚ ﭼﻨـﻴﻦ ﻗـﺪرﺗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﭘﺎﻳﻤﺎن ﺷﺪه ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ .اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﻧﺸﺎن داد ﺗﻨﻬﺎ راه دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ :ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ،زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎده و ﺑﻲآﻻﻳﺶ ،ﻧﺠﺎت اﻧﺴﺎنﻫـﺎ و ﺗﻤﺪنﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺐﺳﺎزي ﻧﻈﺮ و ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ دﻳﻦ ﺑﻪوﻳﮋه دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳـﺖ .دﻳﻨـﻲ ﻛـﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼﻣﻲ و ﻏﻴﺮ آن ،ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺳﺨﻦ دارد .ﺑﻪ دﻳﮕـﺮ ﺳـﺨﻦ ،اﻣـﺎم و اﻧﻘـﻼب ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ راه ﻧﺠﺎت ،اﺳﻼم اﺳﺖ؛ اﻳـﻦ ،رﻣـﺰ ﺑﻴـﺪار ﺷـﺪن ﺟﻬـﺎن ﺧﺴـﺘﻪ از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﺴﻠﻚﻫﺎ و ﻣﻜﺘﺐﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ) .ﻣﺤﻤﺪي(502 :1386 ،
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
12
ﻣﺼﺪاقﻫﺎﻳﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن
اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﺮ ﻫﻮﺷﻴﺎرﺳـﺎزي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﺷـﺎره ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻋﻴﻨـﻲ ،ﻣﻠﻤـﻮس و ﭘﺮاﻫﻤﻴـﺖ از آﮔـﺎﻫﻲ و رﺷـﺪ ﭘﻴـﺮوان اﺳـﻼم )ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ( را ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ. .1ﻫﻮﺷﻴﺎري ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﻣﺮدان و زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻰ از ﻓﺮداى ﭘﻴﺮوزى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﺸﻜﻞﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪد اﻧﻘﻼﺑـﻰ و ﺧﻮدﺟﻮش ،زﻣﻴﻨﻪ ارﺗﺒﺎط و ﺗﺒﺎدل آرا و ﺗﺠﺎرب ﺑﺎ ﻣﺮدان و زﻧﺎن را در اﻗﺼﺎ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﺑـﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ .ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺸﻢ و واﻛﻨﺶﻫﺎى ﺗﻨﺪ ﺑﺴـﻴﺎرى از ﻣﺤﺎﻓـﻞ ﻏﺮﺑـﻰ را ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺷـﻌﺎر دروﻏﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ،زن و ﻣﺮد را در ﺻﺤﻨﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺎزﻧﺪ ،ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ،وﻟﻰ ﻣﺮدان و زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻰ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮآﺷﻔﺘﮕﻰ ﻏﺮب ،ﺑﻪ ﺻﺪور ﻣﻌﻨﻮى ﺑﻴـﺪارى اﺳـﻼﻣﻰ اداﻣـﻪ دادﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ اﻟﮕﻮﻳﻰ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺮاى ﺣﻀﻮر ﺳﻴﺎﺳﻰ ـ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ ﻣـﺮد و زن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ،زﻧﺎن ﻟﺒﻨﺎﻧﻰ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ ،آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ و آن را ﺑﺎر دﻳﮕـﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ .ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻴﺪارى ،زﻧﺎن ﻟﺒﻨﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﻛﻼﺷﻴﻨﻜﻒ و ﺑﻤﺐﻫﺎى ﻣﻮﻟﻮﺗﻮف ﻣﺠﻬـﺰ ﻛﺮد .زﻧﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻴﺪارى اﺳﻼﻣﻰ ،ﻫﻢ ﺣﺠـﺎب را ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻨـﺪ و ﻫـﻢ ﺣﻀـﻮر در اﺟﺘﻤﺎع را؛ ﻳﻌﻨﻰ زﻧﺎن ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﺠﺎب از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻨﺎر روﻧﺪ .اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻟﮕﻮﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺎن اﻧﻘﻼﺑﻰ اﻳﺮاﻧﻰ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ .از اﻳﻦرو ،ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻳﻚ زن ﺑﻨﮕﺎﻟﻰ ،زﻧـﺎن ﭼﻴﺰى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﺮاﺑﺮى ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻏﺮﺑﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﺎن اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎلﺗـﺮى در زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺬﻫﺒﻰ و اﺳﻼﻣﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ) .راﻏﺒﻲ(111 :1384 ، ﺗﻨﻬﺎ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺧﻮد را در ﭘﺮﺗـﻮ ﺑﻴـﺪارﮔﺮى زﻧـﺎن اﻧﻘﻼﺑـﻰ اﻳﺮان ﺑﻪدﺳﺖ آوردﻧﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ دهﻫﺎ ﻫﺰار زن ﻏﺮﺑﻰ در ﻧﻬﻀﺘﻰ اﺧﻼﻗﻰ و اﺳﻼﻣﻰ ،ارزشﻫـﺎى اﻟﻬﻰ اﺳﻼم را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﺸﺮف ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻫـﺰار ﻧﻔﺮ آﻟﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﻤﻰ از آﻧﺎن را زﻧﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ .اﻳﻦ زﻧﺎن
13
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎن ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ،ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮاﻗﺐ ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼﻣﻰ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ در ﺧﻮرد و ﺧﻮراك ﺧﻮد ﻧﻴﺰ دﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر دارﻧﺪ .آﻧﻬﺎ ﺣﺘﻰ در اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫـﺎى ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮﻧﻰ، ﺑﺴﻴﺎر دﻗﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ،اﻏﻠﺐ از ﺗﻤﺎﺷﺎى ﺳﺮﻳﺎلﻫﺎى ﺿﺪ اﺳـﻼﻣﻰ ﻳـﺎ ﺿـﺪ اﺧﻼﻗـﻰ اﺟﺘﻨـﺎب ﻣﻰورزﻧﺪ .ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از زﻧﺎن ،ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﮔﺮد آﻣﺪن در ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎى ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺷﻜﻞ ﻣﻰﮔﻴﺮد .ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﻴﺮون از ﺧﺎﻧﻪ ،ﺑﻪ دور ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ) .ﻫﻤﺎن( در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻴﺪارى زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻰ ﺑـﺮ ﺑﻴـﺪارى اﺳـﻼﻣﻰ ﺷـﻚ دارﻧـﺪ، ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻳﻚ روزﻧﺎﻣﻪ آﻟﻤﺎﻧﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﺷﺎره ﻛﺮد .اﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﻴﺪارى اﺳﻼﻣﻰ و ﺟﻨﺒﺶ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﺠﺎب در دﻫﻪ 1340ﻫــ.ش1960 /م. اﺗﻔﺎق ﻧﻴﻔﺘﺎد؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ :ﺣﺠﺎب زﻧﺎن اﻳﺮان ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﻦ اﻣﺮ دﺧﺎﻟﺖ دارد .در واﻗﻊ ،در ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ ﺑﻪوﻳﮋه در دﻧﻴﺎى اﺳﻼم ،زﻧﺎن در ﻋﺮﺻﻪ زﻧـﺪه ﻛـﺮدن ارزش ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ،در ﺣﺎل اﻳﺠﺎد و اداره ﺟﻨﺒﺸﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب 1357ﻫــ.ش/ 1979م .اﻳﺮان وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ) .ﻫﻤﺎن( .2ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼﻣﻰ
ﺗﺼﻮﻳﺮى ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ از زن ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ،دو ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﺮ ﺟـﺎى ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ: ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ ﺟﻬﺎن درﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﺮاﻧﻰ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻦ و ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻧﻴﺴﺖ .ﺧﺎﻧﻢ داﻧﻴﻞ ﻛﺸﺎر ،ﻣﺪﻳﺮ ﺟﺸﻨﻮاره ﻣﻮﻧﺘﺮان ﻛﺎﻧﺎدا ،ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ :ﺗﺼﻮﻳﺮى ﻏﻠﻂ از ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در اﻳﺮان ،در ذﻫﻦ ﺧﺎرﺟﻰﻫﺎ وﺟﻮد دارد؛ ﻏﺮﺑﻲ ﻫﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ زﻧـﺎن اﻳﺮاﻧـﻰ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎى اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪدارى ﻣﺸـﻐﻮﻟﻨﺪ) .ﻋﺴـﮕﺮي(96 :1384 ، دﻳﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎى ﻣﻨﻔﻰ درﺑﺎره زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ .روزﻧﺎﻣـﻪ ﻧﻴﻮﻳـﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ ،ﺟﻨﺒﺶ اﺣﻴﺎى ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﻰ زﻧﺎن در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﭘﻜـﻦ را ﺟﺎﻟـﺐﺗـﺮﻳﻦ ﭘﺪﻳـﺪه ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را ﺳﺨﺖ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داد؛ زﻳﺮا ﺳﺨﻨﺮاﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
14
از دﻧﻴﺎى اﺳﻼم آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻬﻤﻰ درﺑﺎره زﻧﺎن ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻨﺪ) .راﻏﺒﻲ ،ﻫﻤﺎن( در اﻳﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ،ﺳﺨﻨﺮاﻧﻰ ﻳﻚ زن ﻣﺤﺠﺒﻪ اﻳﺮاﻧﻰ ،ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺖ .ﻗﻀﺎوتﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر ﺟﻬﺎﻧﻰ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﺮان ،ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻣﺆﻓﻘﻴﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﻫﺎﻧﻴﻪ ﺗﺮﻛﻴﺎن از اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻼش زن اﻳﺮاﻧﻰ در ﻣﻌﺮﻓﻲ اﻟﮕﻮى زن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺑـﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴـﺎن را ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻰداﻧﺪ .ﺑﻪ ﻫﺮ روى ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﻛﻪ اﺣﻤﺪ ﻫﻮﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ :آﻧﭽﻪ در اﻳﺮان و درﺑﺎره زﻧـﺎن رخ داده ،در ﻫﻤﻪ ﺟﺎى ﺟﻬﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬارده اﺳﺖ) .دﻻل(162 :1384 ، دﻧﻴﺎى اﺳﻼم از اﻟﮕﻮى ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﻰ زﻧﺎن ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮى ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻟﻴﺰ ﻣﺎرﻛﻮس ،از ﻓﻌﺎﻻن ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي زﻧﺎن در اﻧﺪوﻧﺰي ،ﺑﻰﭘﺮده اﻋﺘﺮاف ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﭘﺨﺶ ﺗﺼﺎوﻳﺮ زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻰ در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎى ﮔﺮوﻫﻰ ﻛﺸﻮرش ،اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﻰ در اﻧﺪوﻧﺰى ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه ،ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪﺗـﺪرﻳﺞ ﺗﻘﻠﻴـﺪ از ﺣﺠـﺎب ﺑـﺎﻧﻮان اﻳﺮاﻧﻰ در آن ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻨﻚ در ﻣﻴﺎن داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن داﻧﺸـﮕﺎهﻫـﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻮاداران ﺑﺴﻴﺎري دارد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻧﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،ﺑـﻪﻋﻨـﻮان اﻟﮕـﻮﻳﻰ ﺑـﺮاى زﻧـﺎن ﺗﺮك ،آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻌﺎر دادن در ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ و رﻋﺎﻳﺖ ﭘﻮﺷﺶ اﺳﻼﻣﻰ واداﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ .ﭘﻮﺷـﺶ زﻧﺎن اﻧﻘﻼﺑﻰ و ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻳﺮان در ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ،ﺑﺮ ﻟﺒﺎس ﺑﻪوﻳـﮋه روﺳـﺮى، ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻋﻤﻴﻘﻰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در ﺳﺎلﻫﺎى اﺧﻴﺮ ،ﺑﺮ ﺷﻤﺎر داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺑﺎﺣﺠﺎب در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎى اردن اﻓﺰوده ﺷﺪه و در ﻟﻴﺒﻰ ﻧﻴﺰ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﻰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺗﺮدﻳﺪى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺠﺎب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮاﻧﻰ ﺑﻪ اﻗﺼﻰ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﺑﻪوﻳﮋه ﻛﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺳﺮاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ).ﭘﻠﻨﮕﻲ، (186 :1384 ﺣﺠﺎب زﻧﺎن ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺑﻪ آن ﺳﻮي ﻣﺮزﻫﺎى اﻳـﺮان ﻧﻔـﻮذ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﺑﺨﺸﻰ از اﺷﺎﻋﻪ ﺣﺠﺎب اﻳﺮان اﺳﻼﻣﻰ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓـﻴﻠﻢﻫـﺎى اﻳﺮاﻧـﻰ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﺣﺠﺎب اﺳـﻼﻣﻰ اﻳﺮاﻧـﻰ ﺑـﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎى ﺗﺒـﺪﻳﻞ آن ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖﻫﺎ ،دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ دارد ،از ﺟﻤﻠﻪ .1ﭘﻮﺷﺶ اﺳـﻼﻣﻰ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان اﻇﻬـﺎر
15
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
وﺟﻮد ﻓﺮدى ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰرود؛ .2ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﺎب ،ﭘﺎﺳﺨﻰ ﺑـﻪ ﺟﻨـﺒﺶ اﻓﺴـﺎر ﮔﺴـﻴﺨﺘﻪ ﻓﻤﻴﻨﻴﺴﻢ اﺳﺖ؛ .3ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ،دﻟﻴﻞ ﮔﺮاﻳﺶ و ﺗﺸﺮف ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ) .ﻫﻤﺎن( .3اﺗﺤﺎد دﻳﻦ و دوﻟﺖ
در دﻧﻴﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ،ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ در ﻣﻴﺎن ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﮔـﺮوهﻫـﺎى ﺳﻴﺎﺳـﻰ ﺟﻬـﺎن ﻗـﺮار دارﻧﺪ .اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎى ﻣﺬﻫﺒﻰ ،ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺬﻫﺐ ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ ﺑﺮﻗـﺮار اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ،از ﻫﻤﺎن روزﻫﺎى ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزى اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﻰ ،اﻣـﺎم ﺧﻤﻴﻨـﻰ&
ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﻬﺎنﮔﺮاﻳﻰ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺎﻟﻰﺗﺮﻳﻦ و ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﻬﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻳﻦ و دوﻟﺖ ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ .وى ﺑﺮ اﺳﺎس آﻣﻮزهﻫﺎى دﻳﻨﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اراده ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺳـﺮاﻧﺠﺎم رﻫﺒـﺮى ﺟﻬﺎن را از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺣﺘﻰ ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻰداد وﻋﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪزودى ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺤﺮوﻣﺎن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ) .ﻛﻴﻠﻲ و ﻣﺎرﻓﻠﻴﺖ(123 :1380 ، اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻰ ﺑﺮدن ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻰ)دﻳﻦ( و ﺟﻬـﺎنﮔﺮاﻳـﻰ)ﺳﻴﺎﺳـﺖ( در اﻧﺪﻳﺸـﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﭼﻨﺪان دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻣﻠﻴﺖﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻧﻴﺰ ﻣﻮاﻧﻊ ﻗـﻮﻣﻰ و ﺳﻴﺎﺳـﻰ ﻣﻮﺟـﻮد ﺑـﻪ ﻫـﻢ ﭘﻴﻮﻧـﺪ دﻫـﺪ ،از ارزشﻫﺎ و ﺷﻌﺎرﻫﺎى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ .اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪﻳﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺮ ﻟﺰوم ﭘﻴﺮوى از ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس)ﻗﺮآن( و اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻰ ،ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﻘﻼب در ﭘﻰ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﻼم در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ .اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ،ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻰ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻨﻴﺰ در ﺳﺎل 1372ﻫـ.ش 1993/م .آن را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴـﺎت ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﺬﻫﺐ)اﺳﻼم( ﺧﻮاﻧﺪ) .ﻓﻮزي(93 :1381 ، ازاﻳﻦ رو ،اﻳﻦ اﻣﺮ )ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮردن ﻣﺬﻫﺐ و ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳـﻼﻣﻰ ﻧﺎﺷـﻰ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻰ( دوﻟﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﻛﻪ اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻰ را از ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮدى ﺟﻬـﺎن ﺑﺨﻮاﻧـﺪ و ﻓﻌـﺎﻻن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﻪﻋﻨﻮان رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه در ﺟﻨﮓ اﺳﻼم و ﻏﺮب ﻧﺎم ﺑﺒﺮد .رﻫﺒﺮان اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروى ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻴﺰ ﺗﺮس ﺧﻮﻳﺶ از اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﻰ اﻟﻬﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻰ و
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
16
ﺧﻄﺮات آن ﺑﺮاى ﺷﻮروى را ﻛﺘﻤﺎن ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ .ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻳﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞﮔﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻳﺎد ﻛﺮد .ازاﻳﻦ رو ،ﺷﺮق و ﻏﺮب ،ﻛﻪ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻰ)اﺳﻼم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻳـﻦ و ﺳﻴﺎﺳـﺖ( ﻧﺎﺷـﻰ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻰ را ﺧﻄـﺮ ﻋﻤـﺪهاى ﺑـﺮاى ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺧـﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ،ﻫﺮﻛﺪام ﺗﻼش ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از دﺷـﻤﻨﺎن ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎى اﺳـﻼﻣﻰ ﺳﻴﺎﺳـﻰ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ) .ﻛﻴﻠﻲ و ﻣﺎرﻓﻴﻠﺖ(265 :1380 ، ﻫﺎﻧﺘﻴﻨﮕﺘﻮن در ﺳﺎل 1372ﻫـ.ش 1993/م .ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻤﻴﻖ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﻰ ﻏﺮب ﺑـﺎ اﺳﻼم ﺳﻴﺎﺳﻰ اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،ﮔﻔﺖ :ﺑﻠﻮك اﺳﻼﻣﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد را رﻗﻴﺐ ﻛﻬـﻦ ﻏﺮب ﻣﻰداﻧﺪ ،ﺧﻄﺮ اﺻﻠﻰ ﻓﺮا روى ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ،دﻳـﻦ و ﺳﻴﺎﺳـﺖ را ﺟﺪا از ﻫﻢ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ .در واﻗﻊ ،ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ،اﺳـﻼم ﺷﺨﺼـﻴﺖ اﺻـﻠﻰ ﺳـﻨﺎرﻳﻮى ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ .ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﻏﺮب ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ،ﻇﺎﻫﺮاً ﭘﺎﺳﺨﻰ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﻏﺮﺑﻰ)ﻻروﻧـﺲ( در 1369ﻫــ.ش1990 /م .آن را ﺿـﺮﺑﻪ اﻧﻘـﻼب 1357ﻫــ.ش/ 1979م .اﻳﺮان ،ﺷﮕﻔﺘﻰ ﭘﺪﻳﺪه اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻰ& و دﺷﻮارى ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﺑﺎ اﺳـﻼمﮔﺮاﻳـﻰ اﻳﺮاﻧـﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ .ازاﻳﻦرو ،ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت وﺳﻴﻌﻰ ﺑﺮاى ﺷﻨﺎﺧﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و دوﻟﺖ اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺷـﻴﻜﺎﮔﻮ آﻏـﺎز ﺷـﺪه اﺳﺖ ،وﻟﻰ ﺑﺎ ﻫﻢ دﻳﺪن و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻦ دﻳـﻦ و ﺳﻴﺎﺳـﺖ در دﻧﻴـﺎ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻨـﺒﺶ اﻟﻬﻴـﺎت رﻫﺎﻳﻰﺑﺨﺶ اﻣﺮﻳﻜﺎى ﻻﺗﻴﻦ( ﺑﻪوﻳﮋه دﻧﻴﺎى اﺳﻼم )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﺎس و ﺣﺰباﷲ( ،ﺑﻪ ﻳﻚ ارزش ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ) .ﻫﻤﺎن( .4اﺳﻼم ﻣﺒﺎرز
اﻧﺘﺨﺎب اﺳﻼم ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد و اﺳﺘﻜﺒﺎر ،ﺗﺤﻮل ﻧـﻮﻳﻨﻰ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻰ روى داده اﺳﺖ .ﭘﻴﺶ از آن ﺣﺘﻰ ﮔﺮوهﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳـﻰ اﻳﺮاﻧـﻰ ﻫﻤﭽـﻮن ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ دﻳﺮوز و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺨﻰ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮدن اﺳﻼم در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮ ﺿﺪ ﺑﻴﺪاد و ﺳﺘﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ،وﻟﻰ اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﻧﺸﺎن داد ﻛـﻪ اﮔـﺮ اﺳـﻼم ﺑـﻪﺧـﻮﺑﻰ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺷـﻮد ،ﻣـﻰﺗﻮاﻧـﺪ
17
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮﻳﻦ رژﻳﻢﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ را ﺑﺮاﻧﺪازد و ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎى آن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﺣﺎدﺛـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ،ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ،در ﻧﻴﻞ ﺑﻪ آرﻣﺎنﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺧﻮد ﺗﻮﻓﻴﻘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺟﻠـﺐ ﻛﺮد .در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ،ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ از ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴـﺘﻰ و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﺘﻰ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﻼﻣﻰ ،ﻳﻜﻰ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ارزشﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﺮاى ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﻰﻓﺮﺟـﺎم ﺧـﻮد ،ﺳـﺮاﻧﺠﺎم اﺳﻼم را ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺰار ﻛﺎرآﻣﺪ ﻳﺎﻓـﺖ ،ﺑـﻪﮔﻮﻧـﻪايﻛـﻪ ﺷـﻴﺦ ﻣﺤﻤـﺪ اﺑـﻮﻃﻴﺮ ،از روﺣﺎﻧﻴـﺎن ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻰ ،ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻼم را راﻫﮕﺸﺎى آزادى ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻣﻲداﻧﺪ) .اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ&(204 :1369 ، ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻰ در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ و ﺷﻴﻮه و وﻳﮋﮔﻰﻫﺎﻳﺶ ،ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎﺳﺖ .واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮدن اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎى داﺧﻠـﻰ و ﻛﺸـﻮرﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻰ ﻳﻚ روش ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺳﻴﺎﺳﻰ ،ﻧﻈﺎﻣﻰ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑـﻪ ﺟـﺎى روشﻫـﺎى ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ ،ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ روﺣﻴـﻪ ﺟﻬـﺎد اﺳـﻼﻣﻰ، ﺛﺒﺎت و ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ ﻣﺒﺎرزان ،ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻤﺎر ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﺠﺎﻫﺪان ،ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻀـﻮر ﻣﺮدم در ﻧﻤﺎزﻫﺎى ﺟﻤﻌﻪ و ﺟﻤﺎﻋﺎت ،اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺠﻠﻪﻫﺎى اﻧﻘﻼﺑﻰ ﻫﻤﭽﻮن »اﻟﻄﻠﻴﻌﺔ اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ« و ﺣﻤﻠﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﻣﺸﺮوبﻓﺮوﺷﻰﻫﺎ در دو دﻫﻪ اﺧﻴـﺮ ،از ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎى روﻳﻜـﺮد ﺟﻨـﺒﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮى ﺷﻴﻮهﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ اﻧﻘﻼب اﻳـﺮان اﺳـﺖ .ﺻـﺪﻳﻘﻲ:1375 ، (70در واﻗﻊ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪﻛﻪ ﻳﻜﻰ از رﻫﺒﺮان ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻰ ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ ،اﻧﻘـﻼب اﻳـﺮان ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪى را ﭘﻴﺶ روى ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﮔﺸﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺗﻨﻬـﺎ از زاوﻳﻪ اﺳﻼم ﻧﮕﺎه ﺷﻮد ).اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺷﻘﺎﻗﻲ(123 :1371 ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺮداﺷﺘﻰ ﻧﻮﻳﻦ از اﺳﻼم و ﻗﺮآن ،در ﺟﻬﺎن ،ﺟﻮاﻣـﻊ اﺳـﻼﻣﻰ و ﻧﻴﺰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨّﻰ ﻣﺬﻫﺐ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪ آورد ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ روﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖﻫﺎى ﻓﺎﺳـﺪ و ﺳﺮﻛﻮبﮔﺮ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﺮد ،ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه آﺷﻜﺎر ﺑﺮﺿﺪ آﻣﻮزهﻫﺎى ﺗﺤﻤﻴﻠﻰ ﺿـﺪ دﻳﻨـﻰ داﻣـﻦ زد،
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
18
ﺗﻼش ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺮاﺑﺮى و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﺷﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪ ،واﻛﻨﺶ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻏﺮب و ﻏﺮبزدﮔﻰ را ﮔﺴﺘﺮش داد و ﻧﻴﺰ ﻧﺎاﻣﻴـﺪى ﺳـﺎلﻫـﺎى ﭘﺎﻳـﺎﻧﻰ دﻫـﻪ 1350ﻫــ.ش/ 1970م .را از ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺣﺬف ﻛﺮد .در واﻗﻊ اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ،اﻳـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ را ﻛـﻪ اﺳـﻼم، راهﺣﻞ و ﺟﻬﺎد ،وﺳﻴﻠﻪ اﺻﻠﻰ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎى در ﺣـﺎل ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ اﺳـﺘﻜﺒﺎر ﺑـﻪوﻳـﮋه ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎل داد) .ﻛﺪﻳﻮر(97 :1374 ، .5ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖاﷲ
ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻰ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در اﻳﺮان ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ،ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ اﻟﮕﻮ و ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻣﺒﺎرزان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ .ﻳﻜﻰ از رﻫﺒﺮان ﻣﺠﻠـﺲ اﻋﻼى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﻋﺮاق دراﻳﻦﺑﺎره ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺎ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻰﮔﻔﺘﻴﻢ اﺳﻼم در اﻳﺮان ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪزودى ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن در ﻋﺮاق ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺎﻳـﺪ از آن درس ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و آن را ﺳﺮﻣﺸﻖ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫـﻴﻢ«) .ﺟﻤﺸـﻴﺪي :1374 ،ج (391 ،2ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕﺮ ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺣﺪود 1/5ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺴـﻠﻤﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨـﺖ و آﻧـﺎن را ﺑـﺮاى ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﷲ در ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺮﻛـﺖ درآورد .اﻳـﻦ روﻳﻜـﺮد ،در اﺳﺎﺳـﻨﺎﻣﻪ ،ﮔﻔﺘـﺎر و ﻋﻤـﻞ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد. ﻋﻼﻗﻪ ﺟﻨﺒﺶﮔﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺑﺮاز ﺷﺪه اﺳﺖ .از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﺮوهﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺘﺎب ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﻰ اﻣـﺎم
ﺧﻤﻴﻨـﻰ&
)ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻴﺴﺎر اﻻﺳﻼﻣﻰ ﻣﺼﺮ( ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ اﻳـﺮان ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﺗﻨﻬـﺎ راهﺣـﻞ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺒﻬﻪ ﻧﺠﺎت اﺳﻼﻣﻰ اﻟﺠﺰاﻳﺮ( ،ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪى ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﺑﺮ ﭘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳـﻚ ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ.آﻳﺖاﷲ ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﻴﻠـﻰ در ﺗـﻼش ﺑـﻮد رژﻳﻢ ﻋﺮاق را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎزد و ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳـﺮان ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ وﻻﻳـﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد) .اﺣﻤﺪي(117 :1369 ،
19
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﺑﺮﺧﻰ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎى دﻳﮕﺮ اﺳﻼﻣﻰ ﻧﻴﺰ ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﺻـﻞ وﻻﻳـﺖ ﻓﻘﻴـﻪ و ﭘـﺬﻳﺮش آن ،از رﻫﺒﺮى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ .اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﮔﺮوهﻫﺎ دوﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ :دﺳﺘﻪاى ﻛـﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﻴﺪﺗﻰ و ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺧﻮد را ﻣﻘﻠﺪ رﻫﺒﺮى اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﻰ اﻳـﺮان ﻣـﻰداﻧﻨـﺪ) .ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻨﺒﺶ اﻣﻞ در ﻟﺒﻨﺎن( و دﺳﺘﻪاى ﻛﻪ ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻴﺎﺳﻰ و ﻫﻢ ﻣﺬﻫﺒﻰ ،از رﻫﺒـﺮى اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ﭘﻴﺮوي ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ) .ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﺣﺰباﷲ ﻟﺒﻨﺎن( )ﺳﺎزﻣﺎن ارﺗﺒﺎﻃـﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ، ﺑﻲﺗﺎ(3 : ﮔﺮوهﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈـﺎم ﻣﺒﺘﻨـﻰ ﺑـﺮ اﺳـﻼم، ﺷﻴﻮه ﻫﺎ و روشﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﺮﺧﻰ ﺗﻨﻬـﺎ از ﻃﺮﻳـﻖ اﻗـﺪام ﻗﻬﺮآﻣﻴـﺰ و ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰباﷲ ﺣﺠﺎز( و ﻛﻮدﺗﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺒﺶ آزادىﺑﺨﺶ ﺑﺤـﺮﻳﻦ( درﺻـﺪد ﻧـﺎﺑﻮد ﻛﺮدن رژﻳﻢ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﮔـﺮوهﻫـﺎﻳﻰ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠـﻰ را ﺑـﺮاى روي آوردن ﺑـﻪ اﻗـﺪاﻣﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮهﻫـﺎى ﻣﺴـﺎﻟﻤﺖآﻣﻴـﺰ ﻫﻤﭽـﻮن ﺷـﺮﻛﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻰ ،در ﭘﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰب اﺳﻼمﮔﺮاى رﻓﺎه .ﮔﺮوهﻫﺎى دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو روش ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻧﺪ .ﺟﻨﺒﺶ ﺣﺰب اﷲ ،ﻧﻤﻮﻧﻪاى از اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺼﺎف ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎروﻧﻰ ﻟﺒﻨﺎن ،ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻘﺮار ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ دو روش ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻜﻤﻞ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ،ﻳﻌﻨﻰ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ اﺳـﺮاﺋﻴﻞ و ﺷـﺮﻛﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﻟﺒﻨﺎن روى آورده اﺳﺖ) .ﻧﻚ :ﻫﻤﺎن( .6ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﻜﻨﻰ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺟﻬﺎﻧﻰ را در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ارزﺷﻰ ﺟﺪﻳﺪى را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ: اﻟﻒ( در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ،اﻧﺘﻘﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨّﺘﻰ ﺑﻪ ﻣـﺪرن ،ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ ﻳـﻚ اﻟﮕـﻮى ﺟﻬـﺎﻧﻰ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ ،آن ﻫﻢ اﻟﮕﻮﻳﻰ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻏﺮب ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ دﻧﻴـﺎى ﻏﻴﺮﻏﺮﺑـﻰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ در اروﭘﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ را ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﺪ .در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ،ﻧﻮﺳﺎزى ﺑﺎ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
20
دﻧﻴﺎﮔﺮاﻳﻰ ﻣﻔﺮط ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ،وﻟﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ،ﻣﺒﺎﻧﻰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻏﺮب را زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑـﺮد و ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورد ﻛﻪ دﻳﻦ درﺑﺎره اداره دﻧﻴﺎ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮىﻫﺎﻳﻲ اﺳﺎﺳﻰ دارد ،اﻟﺒﺘﻪ دﻧﻴﺎﮔﺮاﻳﻰ اﻓﺮاﻃﻲ را ﻫـﻢ ﻧﻔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ارزش ﻧﻮﻳﻨﻰ در ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻓﺮﻳﺪ و آن ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎى ﻏﺮﺑﻰ ﻧﻴﺴﺖ) .رﻓﻴﻊﭘﻮر(12 :1376 ، ب( اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در اﻳﺮان در دورهاى ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﻴﺴـﻢ در رﺑﻊ آﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮ و ﺟﺪىﺗﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد .ازاﻳﻦرو ،ﺑﻪ ﻋﻘﻴـﺪه ﺑﺴـﻴﺎرى از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻏﺮب ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ،اﻧﻘﻼﺑﻰ اﺳﺖ ﭘﺴﺖﻣﺪرﻧﻴﺴـﻤﻰ ﻛـﻪ در رواﻳـﺖ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺟﺎى ﻧﻤﻰﮔﻴﺮد .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ﺗﻮﺟﻪ اﻓﺮادى ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻴﺸﻞ ﻓﻮﻛﻮ ،درﻳﺪا ،ادوارد ﺳﻌﻴﺪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻛﺸﺎﻧﺪ .ﻓﻮﻛﻮ از ﺟﻤﻠﻪ اﺷﺨﺎﺻـﻰ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎى ﻧﻈﺮى ﺧﻮﻳﺶ را در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﺑﺎ ﭼﺎپ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎﻳﻰ ،ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧـﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻧﺸﺎن داد ،اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﻼت ﺷﺪﻳﺪ و ﺗﻨﺪ ﻫـﻢﻛﻴﺸـﺎن ﺧـﻮد روﺑـﻪ رو ﮔﺸﺖ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در اﻳﺮان در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖﮔﺮاﻳﻰ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺟﺎى ﻣـﻰﮔﻴـﺮد، درﺣﺎﻟﻰﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ،ﻗﺮنﻫﺎ در ﻏﺮب ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻰ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد .ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻳﺪﮔﺎه اﻧﻘﻼب ،ﺗﻮﺳﻌﻪ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺪون ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ را رد ﻛﺮد و ﻓﻀﺎى ارزﺷـﻰ ﺗﺎزهاى را ﺑﻪ روى ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﮔﺸﻮد ﻛﻪ در آن ،ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎى ﻣﺎدى و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎى ﻣﻌﻨﻮى ﭘﺎﺳﺦ داده ﻣﻰﺷﻮد) .ﻫﻤﺎن( ج( ﺗﺎ ﭘـﻴﺶ از ﭘﻴـﺪاﻳﺶ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻰ ،ﻋﻤـﺪه ﻧﻈﺮﻳـﻪﭘـﺮدازان اﻧﻘـﻼب در ﻋﺮﺻـﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻰ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎى ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻰ ﻣـﻰﻛﻮﺷـﻴﺪﻧﺪ ﺑـﺎ ﺑﺮرﺳـﻰ ﮔﺰﻳﻨﺸـﻲ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ،ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺌﻮرى دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫـﺮ اﻧﻘـﻼب ﺟﺪﻳـﺪى را ﻛـﻪ در ﺟﻬـﺎن رخ ﻣﻰدﻫﺪ ،ﺑﺎ آن ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺣﺘﻰ وﻗﻮع آن را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﻨﻨـﺪ .ﺧـﺎﻧﻢ اﺳـﻜﺎﭼﭙﻮل ،از ﺟﻤﻠـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﻘﻼبﻫﺎ را ﻋﻤﻠﻰ اﺗﻔﺎﻗﻰ و ﺧﺎرج از اراده ﻣﻰداﻧﺴﺖ و ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛـﻪ اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻣﻰآﻳﻨﺪ ،ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ،وﻟﻰ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧـﻮﻋﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن و ﻣﻌﻤﺎرى ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ،اﺳﻜﺎﭼﭙﻮل ﺗﺌﻮرى ﺧـﻮد را ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﺗﻐﻴﻴـﺮ داد:
21
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
اﻧﻘﻼبﻫﺎ ﻣﻰآﻳﻨﺪ ،ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ،اﻻ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻰ اﻳـﺮان .ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻳﻨﻜـﻪ اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﻧﺸﺎن داد ﻣﻰﺗﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﻋﻈﻴﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﺳﺎﺧﺖ ،ارزش و ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪﻳﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺌﻮريﭘﺮدازى ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ) .ﻓﺮاﺗﻲ(184 :1377 ، .7ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم
ﻣﺮدﻣﻰ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻰ از وﻳﮋﮔﻰﻫﺎ و ارزشﻫﺎى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ،در ﺟﻨﺒﺶﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻣﺘﻌﺪدى راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ ،اﻳـﻦ ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎ و ﮔـﺮوهﻫـﺎ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺞ ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﺮدم را دارد .ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ،آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ ﺳﻮى اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﺎي اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻗﺸﺮ روﺷﻦﻓﻜـﺮ ،ﭘﺎﻳﮕـﺎه ﻣﺮدﻣـﻰ ﺧـﻮﻳﺶ را ﮔﺴـﺘﺮش دادهاﻧﺪ .ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻦ اﻟﺘﺮاﺑﻰ ،رﻫﺒﺮ ﺟﺒﻬﻪ اﺳﻼﻣﻰ ﺳﻮدان ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،اﻧﺪﻳﺸـﻪ ﻛﺎر ﻣﺮدﻣﻰ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﺮدم را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻫﺪﻳﻪاى ﮔـﺮانﺑﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺗﺠـﺎرب دﻋـﻮت اﺳﻼﻣﻰ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ارزاﻧﻲ داﺷﺖ .ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﺎر ﻣﺮدﻣﻰ ،ﺟﻨﺒﺶﻫﺎى اﺳـﻼﻣﻰ را ﺑﻪ ﺳﻮى وﺣﺪتﻃﻠﺒﻰ ﻣﺬﻫﺒﻰ و ﻗﻮﻣﻰ ﺳﻮق داده اﺳﺖ .اﻳﻦ اﻣﺮ ،ﺟﻨﺒﺶﻫـﺎى اﺳـﻼﻣﻰ ـ ﺳﻴﺎﺳﻰ را از اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ ،دورﺗﺮ و آﻧﻬﺎ را از ﺗﺸـﻜﻴﻼت ﻗـﻮىﺗـﺮ ،اﻣﻜﺎﻧـﺎت وﺳـﻴﻊﺗـﺮ، ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ).دﻫﻜﺮدي(199 :1380 ، ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ از ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم در ﺣﺮﻛﺖﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳـﻰ دﻳـﺪه ﻣـﻰﺷـﻮد؛ از ﺟﻤﻠـﻪ، ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﺮﻛﻴﻪ ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎى 1359آن ﻛﺸﻮر ،ﺑـﻪ ﺧﻴﺎﺑـﺎنﻫـﺎ ﻣـﻰرﻳﺰﻧـﺪ و ﺷـﻌﺎر »اﺳﺘﻘﻼل ،آزادى و ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ« و ﻣﺮدم ﻛﺸﻤﻴﺮ در راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻰ دوﻳﺴﺖ ﻫـﺰار ﻧﻔـﺮى 1369ﺷﻌﺎر »اﷲاﻛﺒﺮ و ﺧﻤﻴﻨﻰ رﻫﺒﺮ« را ﺳﺮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ .ﺟﻨﺒﺶ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﻰ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻰﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎرﻫﺎﻳﻰ را ﺳﺮ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻨﺎدى آن ﺑﻮد .آﻧﻬـﺎ ﺑﺎ آواي ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ» :ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ،اﷲاﻛﺒﺮ ،ﭘﻴﺮوزى از آن اﺳﻼم اﺳﺖ« .در واﻗﻊ ،آﻧﺎن ﺷﻌﺎرﻫﺎى ﻗﻮمﮔﺮاﻳﻰ و اﻟﺤﺎدى را ﺑﻪ دور اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺷﻌﺎرﻫﺎى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧـﺪ. در ﺳﺎلﻫﺎى 1369ﺗﺎ 1379در ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎى ﻛﻴﭗ ﺗﺎون اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ ،ﺷـﻌﺎر و ﻧـﺪاى »اﷲ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
22
اﻛﺒﺮ« ،ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ .ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ،ﻳﺎدآور و ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﻼم رﻫﺒﺮى اﻧﻘـﻼب اﺳـﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺎد »اﷲاﻛﺒﺮ« ﻣﺮدم اﻟﺠﺰاﻳﺮ ﺑﺮ ﭘﺸﺖﺑﺎمﻫﺎ درس ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﻠﺖ اﻧﻘﻼﺑـﻰ اﻳـﺮان اﺳـﺖ. )ﻧﻚ :ﺟﻤﺸﻴﺪي :1374 ،ج(39 ،2 اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن آﻣﻮﺧﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳـﻰ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺮ آراى واﻗﻌـﻰ ﻣﺮدم اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ رﻓﺮاﻧﺪوم ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺻﻞ اﻧﻘﻼب ﺧﻮد ﮔـﻮاﻫﻲ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳـﺖ .ﺑـﻪ رﻓﺮاﻧﺪم ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ،ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻋﻤﻠﻰ ﺷﮕﻔﺖ ،ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ و ﺳﺨﻨﻰ ﻧﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲآﻣـﺪ، ﺑﻠﻜﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪاى ﻓﺮاﺗﺮ از دﻣﻮﻛﺮاﺳﻰ ﻏﺮﺑﻰ ﺑﻮد .ازاﻳﻦرو ،ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺪﻳﻠﻰ ﺑﺮاى ﺟﻬﺎن ﺧﺴﺘﻪ از ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ .در اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ،ﺣﺘﻰ ﻣﺮدم ﺧﺒﺮﮔﺎﻧﻰ را ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺗـﺪوﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻰ ﺑﺮ اﺳﺎس رأى ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺲ از ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آراى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،در اوج ﺟﻨﮓ ،اﻣﺎم اﺟﺎزه ﻧﺪاد ،ﻣﺠﻠـﺲ از ﺣـﻖ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻰ ﺧـﻮد ﺑـﺮاى اﺳﺘﻴﻀـﺎح ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ رﺋﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﮕﺬرد .ﺣﺘﻲ اﺟﺎزه ﻧﺪاد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دوﻟﺖ ﻧﻈـﺎﻣﻰ ﺑـﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ اداره ﺷﺪن ﺟﻨﮓ ﻃﺮح ﺷﻮ ﻳﺎ ﻣﺨﺎرج اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در دوران ﺟﻨﮓ و ﺗﺤﺮﻳﻢ ،ﺻﺮف ﺟﺒﻬـﻪﻫـﺎ ﺷـﻮد، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﻔﺎرش ﻣﻰﻛﺮد ﺣﺘﻰ ﻳﻚ روز ،اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷـﻮرا ،ﻣﺠﻠـﺲ ﺧﺒﺮﮔـﺎن و رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرى ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻧﻴﻔﺘﺪ) .اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ :1361 ،ج(752 ،2 .8اﺷﺎﻋﻪ دﻳﻦﮔﺮاﻳﻰ
در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ،ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻫﺎى ﺳـﻜﻮﻻر در ﺟﻬـﺎن ﻣﺴـﻴﺤﻴﺖ ﺳـﺮ ﺑﺮآورﻧﺪ .ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻓﺎﺷﻴﺴـﻢ )1324ﻫــ.ش1945 /م (.و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴـﻢ)1370ﻫــ.ش/ 1991م ،(.ﻧﻈﺎم دﻣﻮﻛﺮاﺳﻰ ﻟﻴﺒﺮال ﺧﻮد را ﺑﻰرﻗﻴﺐ ﻣﻰدﻳﺪ ،وﻟﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،ﻧﻈﺎم ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻰ را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺳﺎﺧﺖ؛ زﻳﺮا روﻳﺪاد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺌﻮرىﭘـﺮدازان ﻟﻴﺒـﺮال را ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ دﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ اداره ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺮداﺧﺖ و دﻳﻦ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ اﻫﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻰ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ ،ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺎﺧﺖ .ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ ،ﻣـﺪتﻫـﺎ درﺑـﺎره ﺗﻮﺳـﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ،ﻫﻢزﻣـﺎن ﺑـﺎ ﻣـﺪرن ﺷـﺪن،
23
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﺳﻜﻮﻻر ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ،وﻟﻰ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن آﻣﻮﺧﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋـﺎﺗﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻳـﻦ روى ﻣﻰآورﻧﺪ ،ﻟﺰوﻣﺎً ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﻣﺪرن ﺷﺪن ،ﺳﻜﻮﻻر ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ،ﻫﻢ در ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻢ در ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ،ﺗﻌﺪاد ﺑﻲﺷﻤﺎري از ﻣﺮدم درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﮔﺮوهﻫﺎ ﻳﺎ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎى دﻳﻨﻰ ،ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺆﺛﺮﺗﺮى ﻫﺪفﻫـﺎى ﻣـﺎدى و ﻣﻌﻨـﻮى ﺧﻮد را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ).واﻳﺖ ،ﻟﻴﺘﻞ و اﺳﻤﻴﺖ(6 :1381 ، ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ،ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻠﮕﺮاف ،ﺗﻠﻔﻦ و ﺑﻪوﻳﮋه، اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ،ﻓﺎﻛﺲ و اﻳﻤﻴﻞ ،ﺳﺒﺐ ﮔﺸﺖ ارزشﻫﺎى دﻳﻦﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و دﻳﻦﻣﺪاراﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﻰ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑﺪ .ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎن ،ﺗﻮﺳﻌﻪ وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﺳﺒﺐ ﺷـﺪ ارﺗﺒـﺎط ﻣﻴـﺎن ﺟﻮاﻣـﻊ دﻳﻨﻰ و ﻏﻴﺮدﻳﻨﻰ و ﻫﻤﻜﺎرى ﻓﻌﺎﻻن ﻣـﺬﻫﺒﻰ و ﺳﻴﺎﺳـﻰ در زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎى ﻣﺨﺘﻠـﻒ ،ﺑـﻴﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺟﻨـﮓ ﺳـﺮد ،ﭘﻴـﺪاﻳﺶ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﺟﺪﻳـﺪ در رواﺑﻂ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ،داروﻫـﺎى ﻏﻴﺮﻣﺠـﺎز ،اﻳـﺪز ،ﺗﺮورﻳﺴـﻢ ،ﻣﻬـﺎﺟﺮت، ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن و ﺣﻘﻮقﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ آﻧﻬـﺎ ،ﺣﻀـﻮر ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻓﻌـﺎﻻن دﻳﻨـﻰ ﺑـﺎ ﻫﺪفﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ؛ زﻳﺮا دﻣﻮﻛﺮاﺳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ،ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻰ ﺧـﻮد را در ﺣﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ) .ﻛﺮث(15 :1380 ، ﺑﻪ ﻫﺮ روى ،اﻣﺮوزه دﻳﻦ در اﺑﻌﺎد ﻣﻠﻰ و ﻓﺮاﻣﻠﻰ )ﻣﻨﻄﻘﻪاى و ﺟﻬﺎن( ،ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪى ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ دارد .ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺟﻠﻮه اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ را ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻰ دﻳﻨﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد .ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻰ دﻳﻨﻰ ،دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﻮﻋﻰ اﺳﺘﺮاﺗﮋى وﻳﮋهاي دارد ﻛﻪ ﻣﻰﻛﻮﺷﺪ ﻫﻮﻳـﺖ دﻳـﻦداران را ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻳﻚ ﮔﺮوه ،در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣـﻰﺧﻮاﻫﻨـﺪ آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ ﻏﻴﺮدﻳﻨـﻰ ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ ،ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ .ﮔﺎﻫﻰ اوﻗﺎت ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺪاﻓﻌﻰ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻳﺎﺑـﺪ و ﺑـﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻛﻪ در ﺟﺴﺖوﺟﻮى ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪلﻫﺎى ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺑـﺎ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ و اﻗﺘﺼـﺎدى ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ،ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ دوﺑﺎره ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻛـﻪ ﭘﺪﻳـﺪار ﺷـﺪن دوﺑـﺎره دﻳـﻦ ﻳـﺎ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﻰ دﻳﻨﻰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺻﻞ در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ ،ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ،ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ .ازاﻳﻦرو،
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
24
ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد را ﻣﻰﺗﻮان اﻗﺪاﻣﻰ ﺑﺮاى ﺳﺮﻛﻮب ﻳﺎ ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﻛـﺮدن ﺑﻨﻴـﺎدﮔﺮاﻳﻰ اﺳـﻼﻣﻰ ﺑﺮآﻣـﺪه از اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﻛﺮد) .ﻛﭙﻞ(30 :1370 ، .9اﻟﮕﻮى ﺟﺪﻳﺪ ﺟﻬﺎﻧﻰ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﻛﻪ در ﭘﻰ اﻳﺠﺎد ﻧﻈﻤﻰ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دﻳﻦ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ،ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﻫﺪف، دو اﺳﺘﺮاﺗﮋى ) راﻫﺒﺮد( را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ :ﻧﺨﺴـﺖ از ﻳـﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻛﻮﺗـﺎه ﻣـﺪت ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺑﺮﺧﻮرد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑـﺎ ﺟﻬـﺎﻧﻰﺳـﺎزى ﻏﺮﺑـﻰ را در وﺿـﻌﻴﺖ ﻛﻨـﻮﻧﻰ ﺟﻬـﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺳﺎزد ،ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻣﻰﻛﻮﺷﺪ ﺗﻼشﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻰ آﻳﻨﺪه از ﺳﻮى ﺣﺎﻣﻴﺎن و ﭘﻴﺮوان ﻫﺮﻳﻚ از ﻧﻈﺎمﻫﺎى ﺗﻚ ﻗﻄﺒﻰ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻰ ،ﭼﻨـﺪ ﻗﻄﺒﻰ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ واﺣﺪ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ ،ﺗﻀﻌﻴﻒ و آرﻣﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺳﺎزد .دوم ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺷﺪن ﻏﺮﺑﻰ ،ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دراز ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﻧﻈﺎم ﻣﻄﻠﻮب و آرﻣﺎﻧﻰ اﺳﻼﻣﻰ را ﻧﺸﺎن ﻣـﻰدﻫـﺪ، اﻟﮕﻮى رﻓﺘﺎرى ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ) .ﻛﺎرﮔﺮ(101 :1383 ، از دﻳﺪﮔﺎه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﻄﻠﻮب ،ﻧﻈﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﺎﺷﺪ: اﻟﻒ( اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻛﻪ از آن ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﻣﺎﻣﺖ و اﻣﺖ ﻳﺎد ﻛـﺮد ،ﺑـﻪ زﻋﺎﻣـﺖ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣﻰﺷﻮد ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮى از ﻋﻠﻢ ﻟﺪﻧﻰ ،ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﺖ و اﻣـﺪادﻫﺎى اﻟﻬـﻰ ،ﻧﻈـﺎم ﻋﺎدﻻﻧﻪاى را ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰى ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ،دوﻟﺖ ﻫﺎ و ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻣﺖ واﺣـﺪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎﻧﻰ و اﺳﻼﻣﻰ ﺳﻮق ﻣﻰدﻫﺪ .در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔـﺖ رﻫﺒـﺮى و اﻣﺎﻣـﺖ در ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﻼم ،از ﺳﻪ وﻳﮋﮔﻰ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ .1 :رﻫﺒﺮى ،ﻣﺮﻛـﺰ و ﻗﻄـﺐ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ، ﻋﻘﻴﺪﺗﻰ ،ﻣﻌﻨﻮى و ﺳﻴﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻰرود؛ .2رﻫﺒﺮ ،ﻣﻨﺘﺨﺐ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻳـﺎ ﻣﻨﺘﺨـﺐ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ )ﻧﻮاب ﺧﺎص( و ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ)ﻧﺎﻳﺒﺎن ﻋﺎم( اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ؛ .3ﺗﺤﻘـﻖ اﻣﺎﻣـﺖ و ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ،ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺮدم ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ) .ﺣﻜﻴﻤﻲ(105 :1381 ،
25
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ب( ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﻼﻣﻰ ،ﺟﺎﻣﻌـﻪاى ﻫﻤﮕـﻮن و ﻣﺘﻜﺎﻣـﻞ ،ﺷـﻜﻮﻓﺎﻛﻨﻨﺪه اﺳـﺘﻌﺪادﻫﺎ و ارزشﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ و واﺟﺪ اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎى ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ و اﺳﺎﺳﻰ ﻓﻄـﺮى و روﺣﻰ اﻧﺴﺎﻧﻰ در آن ﺑﺮآورده ﻣﻰﺷﻮد .در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ،از ﺗﻌﻠﻘﺎت ﻣﻠﻰ و ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺘﻰ ،رﻫﺒﺮىﻫـﺎى ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ و ﻣﺰوراﻧﻪ ،ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎى ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺸﺮى ،ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺷﻴﻄﺎن و اﻧﺴﺎن ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﺳﺘﻴﺰهﻫـﺎ، دﺷﻤﻨﻲﻫﺎ ،ﻣﺸﺎﺟﺮهﻫﺎ و ﻣﺠﺎدﻟﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ،ﺧﺒﺮى ﻧﻴﺴﺖ) .ﻫﻤﺎن( ج( در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﻼﻣﻰ ،اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺪا ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ رﻫﺒﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و اﻟﻬﻰ واﻣﻰﮔﺬارﻧﺪ .در واﻗﻊ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ اﻟﻬﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت اراده اﻣـﺎم ﺗﺠﻠـﻰ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻣﺮزﻫﺎى اﻋﺘﺒﺎرى و ﻗﺮاردادى ﻣﻮﺟﻮد و ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ دﻧﻴﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ زاﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮد) .دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ(359 :1358 ، وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎى ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻰﻫﺎى ﻧﻈﺎمﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ،ﺣﺎل و ﺣﺘـﻰ ﻧﻈﺎمﻫﺎى اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ آﻳﻨﺪه ،ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﻳﮋﮔـﻰﻫـﺎى اﻳـﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻰ ﻫﻴﭻ ﺷﺒﺎﻫﺘﻰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ ،از ﻧﻈﺮ ﻇـﺎﻫﺮى ،ﻟﻔﻈـﻰ و ﺷـﻜﻠﻰ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .اﻳﻦ ،ﻧﻈﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﻣﺮوج و ﻣﻨـﺎدى آن در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﻳﮋﮔﻰﻫﺎى اﻟﻬﻰ و اﻧﺴﺎﻧﻰاش ﺑﻪ ﺟﺎي ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺷﺪن ﻣﺰوراﻧﻪ و ﻓﺮﻳﺐﻛﺎراﻧﻪ ﻏﺮﺑﻰ درآﻣـﺪه اﺳـﺖ .ازاﻳـﻦرو ،از آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ درﺻـﺪد اﺳـﺖ ارزشﻫﺎى ﺟﺪﻳـﺪى را در ﭘﻬﻨـﻪ اداره ﺟﻬـﺎن ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ارزشﻫـﺎى ﭘﻴﺸـﻴﻦ ﻏﺮﺑـﻲ ﺳـﺎزد، ﺳﺮدﻣﺪاران ﺟﻬﺎﻧﻰﺷﺪن ﻏﺮﺑﻰ ،اﻳﻦ اﻧﻘﻼب را ﺗﻨﻬـﺎ رﻗﻴـﺐ ﺧـﻮد ﻣﻌﺮﻓـﻰ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ) .ﻧﻬـﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ223 :1385 ، .10ﺳﺘﻴﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻜﺒﺎر
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،اﺳﺘﻘﻼل را از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل ﺗﻮﺳﻌﻪ و واﺑﺴﺘﮕﻰ را از اﺳﺎﺳﻰﺗﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﻰ ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎرﻫﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎى در ﺑﻨﺪ ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻫﺸﺪار ﻣﻲ دﻫﺪ .اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻰ& ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛـﻪ اﺳـﻼم ﻣﺨـﺎﻟﻒ و ﻣﻨﻜـﺮ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
26
واﺑﺴﺘﮕﻰ ﺻﻨﻌﺘﻰ ،زراﻋﺘﻰ)ﻛﺸﺎورزى( ،ادارى ،اﻗﺘﺼﺎدى و ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ واﺑﺴﺘﮕﻰ ﻓﻜـﺮى را ﻣﻬﻢﺗﺮ از واﺑﺴﺘﮕﻰﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ آن را ﻣﺒﺪأ ﻫﻤﻪ واﺑﺴﺘﮕﻰﻫﺎ ﻣﻰﺷـﻤﺮد و ﻫﺸﺪار ﻣﻰداد ﻛﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﺎ واﺑﺴﺘﮕﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻫﻤـﻪ اﺑﻌـﺎد اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ ﺑـﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺮﺳﺪ ،ﻧﻤﻰﺗﻮان ﻛﺸﻮرى را ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺎﻣﻴﺪ) .اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ :1361 ،ج ،1ﻫﻤﺎن(109 ، ﻣﻮاﺿﻊ و ﺗﻼش اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻰ& ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺮان از ﺳـﻠﻄﻪ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻫﻤـﺮاه ﺷـﺪ ،ﺑـﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﺮﺋﺖ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻠﺖﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ زورﮔﻮﻳﻰ اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎ ،ﺷﻜﺴـﺘﻦ ﺑـﺖﻫـﺎى ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ،ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻰ ﻧﻬﺎل ﻗﺪرت واﻗﻌﻰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺳـﺮ ﺑـﺮآوردن ارزشﻫـﺎى ﻣﻌﻨـﻮى و اﻟﻬـﻰ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ) .ﺑﻬﺮاﻣﻲ (13 :1381 ،ﺑﻪ اﻋﺘﻘـﺎد ﻣﻘـﺎم ﻣﻌﻈـﻢ رﻫﺒـﺮى ،اﺳـﺘﻘﻼلﺧـﻮاﻫﻰ اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﭼﻨﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮي را ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻰ را وادار ﺑﻪ اﻋﺘـﺮاف ﻛـﺮده اﺳـﺖ؛ ﺑـﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﻳﻜﻰ از رﻫﺒﺮان ﻛﺸﻮرﻫﺎى واﻗﻊ در ﺷﺮق آﺳﻴﺎ ،در ﺟﺮﻳﺎن اﺟﻼس ﺳـﺮان ﻛﺸـﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ در ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻌﻈﻢﻟﻪ ،دﻟﻴﻞ ﻓﻘﺮ ﻛﺸـﻮرش را واﺑﺴـﺘﮕﻰ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﻫـﺎى ﻛﺸـﻮر ﺑـﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارﻫﺎى ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻰ و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ داﻧﺴﺖ .ازاﻳﻦ رو ،ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮى ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮد ﻛﻪ وﻗﺘﻰ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻨﺎﻓﻌﺶ اﻳﺠﺎب ﻛﻨﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﻰ ،ﻧﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎدى ،ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ، ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﻰ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﻰ رﺣﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ .ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ،اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻣـﻲاﻓﺰاﻳـﺪ ﻛﻪ :ﭼﻪ آن ﻛﺸﻮر ﭘﻴﺮو اﺳﻼم اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ از اﺳﻼم ﻧـﺎب ﻣﺤﻤـﺪي ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻛﻨـﺪ. )ﻫﻤﺎن(64 : اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ ﺷﻜﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻰﻫﺎى دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ وﻧﺰوﺋﻼ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ .ﻛﺎﺳﺘﺮو ﺑﻪ ﭘﺸﺖﮔﺮﻣﻰ ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎى ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ )ﻧﻈـﺎم ﺑﺮآﻣﺪه از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ( ﺑﻪ روﻳﺎروﻳﻰ اﻧﻘﻼب و ﻛﺸﻮرش ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﺪ .ﺣﺰباﷲ ﻟﺒﻨﺎن ﺑﺎ درسﮔﻴﺮى از اﺳﺘﻘﻼلﻃﻠﺒﻰ اﻧﻘﻼب ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻣـﻰﻛﻮﺷـﺪ اﺳـﺘﻘﻼل ﻟﺒﻨـﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ رژﻳﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻰ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ .ﺳـﻮرﻳﻪ ﺑﺎرﻫـﺎ اﻋـﻼم داﺷـﺘﻪ درس اﻳﺴـﺘﺎدﮔﻰ در ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻏﺎﺻﺐ را از اﻧﻘﻼب اﻳﺮان آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ .رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﻓﻐـﺎﻧﻰ ﺑـﺎ اﺗﻜـﺎ ﺑـﻪ درسﻫـﺎى اﻧﻘﻼب 1357اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ روسﻫﺎ را از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﻼل دﺳـﺖ
27
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﻳﺎﺑﻨﺪ .دﺳﺘﻴﺎﺑﻰ اﻳﺮان ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳﻰ ،اﻗﺘﺼـﺎدى ،ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ و ﻧﻈـﺎﻣﻰ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮه اﻳـﺮان اﻧﻘﻼﺑﻲ ،ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻳﻰ ﺑﺮاى رزﻣﻨﺪﮔﺎﻧﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﻋﺮاق ،ﺳـﻮدان ،ﻓﻠﺴـﻄﻴﻦ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ،ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻪﮔﺮان ﺑﺮ آب و ﺧﺎك ﺧﻮد ﻣﻰﺟﻨﮕﻨﺪ.ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوزان ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﺷﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎرﻫﺎ )ﻣﺮگ ﺑﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ( ،ﺷﻴﻮهﻫﺎ )ﺑﺴـﻴﺞ ﻣﺮدﻣﻰ( ،ﺳﻼحﻫﺎ )ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت ﺳﺒﻚ و ﻣﺘﻌﺎرف( و ﺳﻤﺒﻞﻫﺎى )ﺗﻮﺳﻞ و ﺗﻮﻛﻞ ﺑﻪ ﺧﺪا( اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻰرزﻣﻨﺪ .ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر را از وﻗﻮع ﻳﻚ ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ ﭘﻴـﺮوزى دﻳﮕـﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزى اﻳﺮان در ﺳﺎل 1357ﻧﮕﺮان ﻣﻲﺳﺎزد) .ﺑﻨﺴﻮن(12 :1382 ، راﺑﻄﻪ ﻳﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ،ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺮوان و ﻣﺘﻌـﺪدي ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه دارد؛ از ﺟﻤﻠﻪ: .1ﺑﺎ وﺟﻮد ﻗﺪﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻳﺎ دﺳﺖﻛﻢ ﻗﺪﻣﺖ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ ،ﺑﺎﻳـﺪ اذﻋـﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻌﻤﻴﻖ آن ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪهاي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. .2اﺛﺮﮔﺬاري اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﻣـﻲﺷـﻮد؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،از ﺳﺨﻨﺎن اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ،ﻣﻮاﺿـﻊ ﻣﻘـﺎم ﻣﻌﻈـﻢ رﻫﺒـﺮي و ﻧﻴـﺰ رﺷـﺪ ﺗﺤـﻮﻻت اﺳﻼﻣﻲ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ ،ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﻘﻼب اﻳـﺮان ﺑـﺮ ﺟﻨـﺒﺶ ﺑﻴـﺪارﮔﺮي اﺳـﻼﻣﻲ ﭘﻲ ﺑﺮد .اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺎرﻫﺎ اﻋﻼم ﻛﺮده ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻫـﻴﭻ ﺗﻼﺷـﻰ ﺑﺮاى ﺻﺪور اﻧﻘﻼب در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﻧﺪارد ،ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﻰ و وﺣﻰ اﻟﻬﻰ ،ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺻﺪور ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻧﻴﺴﺖ. ﻧﺘﻴﺠﻪ :ﺑﺮرﺳﻲ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ،ارزشﻫﺎﻳﻰ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺠﺎب ،ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻳﻦ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ،اﺳﻼم ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ راه ﻣﺒﺎرزه و ﻧﻴﺰ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻰ را در ﺟﻬﺎن زﻧﺪه ﻳﺎ ﺧﻠﻖ ﻛﺮد ،ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺷـﻮد ﻳﺎ ﻧﻴﺎزى ﺑﺒﻴﻨﺪ در اﻳﻦ راه ﺑﻪ اﻗﺪام ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮد .اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻧﺸـﺎن ﻣـﻰدﻫـﺪ ﻛـﻪ ارزشﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﻓﻄﺮت اﻧﺴـﺎﻧﻰ ،در ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻌﻤﻴـﻖ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻳـﻚ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
28
اﺣﻴﺎﻛﻨﻨــﺪه ﻧﻴ ـﺎز دارد .اﻟﺒﺘــﻪ ﺗــﺄﺛﻴﺮ و ﮔﺴــﺘﺮش ارزشﻫــﺎى ﻧﺎﺷــﻰ از اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﻰ در ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮ ﻣﻤﺎﻟﻚ ﺑﻮد .ﺑﻰﺷﻚ ،ﻳﻜـﻰ از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ دﻻﻳـﻞ آن، وﺟﻮد ﻋﻨﺼﺮ اﺳﻼم و وﺟﻮه ﻣﺸﺘﺮك ﻓﺮاوان ﻣﻴﺎن اﺳﻼم ﻛﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ،ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻟﺒﻨـﺎن و ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ و اﺳﻼم در اﻳﺮان اﻧﻘﻼﺑﻰ اﺳﺖ. اﻟﻒ( ﺣﺰباﷲ ﻟﺒﻨﺎن
ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن ﺑﻪﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻰ& و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎى ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒـﺮى ﻗـﺮار دارد ،ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﺎرﺟﻰ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ را در ﭼﻬـﺮه ﺣـﺰب اﷲ دﻳﺪ .اﻳﻨﻚ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣﻴـﺰان ﺑـﺮ ﺟﻨـﺒﺶ اﺳﻼﻣﻰ ﺣﺰب اﷲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ: .1ﻣﻴﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﻟﺒﻨﺎﻧﻰﻫﺎ ،ﻋﻠﻘـﻪﻫـﺎى ﻓﺮاواﻧـﻰ وﺟـﻮد دارد؛ ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ،ﭘﻴﻮﻧـﺪﻫﺎى ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺮدم ﺟﺒﻞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﻳﺮان دوران ﺻﻔﻮﻳﻪ ،ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎى ﺳﻴﺎﺳـﻰ ،ﻓﺮﻫﻨﮕـﻰ و اﻗﺘﺼﺎدى روﺣﺎﻧﻰ ﺑﻠﻨﺪآوازه اﻳﺮاﻧﻰ ،اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻰ ﺻﺪر ﺑﻪﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻟﺒﻨﺎن ،ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺑﺮ ﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪه از او ،ﻳﻌﻨﻰ ﺟﻨـﺒﺶ اﻣـﻞ ،ﺣﻀـﻮر ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺑﺴـﻴﺎر در ﻟﺒﻨـﺎن ،وﺟـﻮد دﺷـﻤﻦ ﻣﺸﺘﺮك)اﺳﺮاﺋﻴﻞ( ،ﺣﻤﻠﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن ،ﻛﻤـﻚﻫـﺎى اﻧﺴـﺎن دوﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺟﻤﻬـﻮرى اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺤﺮوﻣﺎن ﻟﺒﻨﺎﻧﻰ و ﻣﻬﺎﺟﺮت و ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺋـﻢ ﻣﻘـﺪارى از اﺗﺒـﺎع ﻟﺒﻨـﺎن در اﻳﺮان .اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ،در ﻟﺒﻨـﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ .اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣـﻰﺷـﻮد ،ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﻛـﻪ در زﻣﻴﻨـﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ،ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺑﺰرگ اﻣـﺎم ﺧﻤﻴﻨـﻰ& و ﻣﻘـﺎم ﻣﻌﻈـﻢ رﻫﺒـﺮى در ﻧﻘـﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻟﺒﻨﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻰﺧﻮرد ،ﺑﺮ روى دﻳﻮارﻫﺎى آن ،ﻋﻜﺲ ﺷﻬﺪاﻳﻰ دﻳﺪه ﻣﻰﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد را در راه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺿﺪ اﻣﺮﻳﻜﺎ و رژﻳﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻰ)دﺷﻤﻦ ﺷـﻤﺎره ﻳـﻚ اﻳـﺮان( از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ ،ﻣﺮدان ﺑﺎ ﻇﻮاﻫﺮ اﺳﻼﻣﻰ در ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ رﻓﺖ و آﻣـﺪ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ ،زﻧـﺎن ﺣﺠـﺎب اﺳﻼﻣﻰ دارﻧﺪ و در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﻰ ،ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺴـﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﺸـﺎن از ﻣـﺮدان ﺟﺪاﺳـﺖ،
29
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﻣﺮدم ﻟﺒﻨﺎن از اﻳﺮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ دوﻟﺖ اﻧﻘﻼﺑـﻰ و اﺳـﻼﻣﻰ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻣـﻰﻛﻨﻨـﺪ) .ﺳـﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﻼﻣﻲ ،ﺑﻲﺗﺎ(5 : .2در ﻟﺒﻨﺎن ،ﺣﺰب اﷲ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﮔﺮوه ﺳﻴﺎﺳﻰ اﺳﻼﻣﻰ دﻳﮕـﺮي ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ﻗﺮار دارد .اﻓـﺰون ﺑـﺮ زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎى ﻣﺸـﺘﺮك ﻣﻮﺟـﻮد ﻣﻴـﺎن اﻳـﺮان و ﻟﺒﻨـﺎن، اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎى دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﮕﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻳﻦ اﻧﮕﻴـﺰهﻫـﺎ را ﻣـﻰﺗـﻮان در ﭘﺬﻳﺮش رﻫﺒﺮى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان رﻫﺒـﺮ دﻳﻨـﻰ و ﺳﻴﺎﺳـﻰ از ﺳـﻮى ﺣـﺰب اﷲ و ﻛﻤﻚﻫﺎى اﻳﺮان ﺑﻪ ﺣﺰب اﷲ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻛـﺮد .ﻫـﻢﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺰب اﷲ از ﻟﺤـﺎظ اﻗﺘﺼـﺎدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺎ اﻋﻄﺎى ﻛﻤﻚﻫﺎى ﺗﺤﺼﻴﻠﻰ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ،ﺗﻮزﻳﻊ داروى راﻳﮕﺎن ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻤﺎران، ﺗﻘﺴﻴﻢ آب ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ،دادن ﺧﺪﻣﺎت درﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﺤﺮوﻣﺎن ،اﻟﺒﺘﻪ در ﭘﺮﺗﻮ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳـﺮان، ﺑﻪﺷﺪت ﻓﻌـﺎل اﺳـﺖ .در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ،از ﻟﺤـﺎظ ﻧﻈـﺎﻣﻰ از اﺳـﻠﺤﻪ و ﺟﻨـﮓ ﺟـﺪا ﻧﻴﺴـﺖ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺻﻞ ﺟﻬﺎد ،ﻫﻤـﻮاره آﻣـﺎده ﭘﺎﺳـﺦﮔـﻮﻳﻰ ﺑـﻪ ﺣﻤﻠـﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻟﻰ دﺷـﻤﻦ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻰ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻌﺎر اﺳﻼﻣﻰ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻰ& ،ﻳﻌﻨﻰ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﻴﻦ ﺑـﺮود، ﻗﺴﻢ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ اداﻣﻪ دﻫﺪ. در ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ،ﺣﺰب اﷲ ﺷﻌﺎرﻫﺎﻳﻰ را از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺑـﻪ ﻋﺎرﻳـﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ و ﺳﻤﺒﻞﻫﺎى اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ را ﻧﻴﺰ ﺳﻤﺒﻞ اﻧﻘﻼب ﺧﻮد ﻣﻰداﻧﺪ .ﭘﻴﺮوزى ﺣﺰب اﷲ در دو دﻫﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﺶ ﺑﺮﺿﺪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ،در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭼﻬﻞ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎﻟﻪ ﺳـﺎف ،ﮔـﻮاﻫﻲ ﺑـﺮ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻌﺎرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ،ﺟﻬﺎد ﻣﻘﺪس ﺑﺮﺿـﺪ اﺷـﻐﺎلﮔـﺮان و ﻋـﺪم اﺗﻜـﺎ ﺑـﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎى دﻳﮕﺮ در ﻣﺒﺎرزه ﺿﺪ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻰ اﺳـﺖ) .ﺟﻤـﻊ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﺗﻘﺮﻳـﺐ ﻣـﺬاﻫﺐ اﺳـﻼﻣﻲ، :1384ج(179 ،1 ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن در ﺑﻌﺪ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪﺷـﺪت ﻣﺘـﺄﺛﺮ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻰ اﻳـﺮان اﺳـﺖ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺟﻨﺒﺶ اﻣﻞ ،رﻫﺒﺮى اﻧﻘﻼب اﻳﺮان را در دو ﺑﻌﺪ ﺳﻴﺎﺳﻰ و ﻣـﺬﻫﺒﻰ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺻﻞ وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﻴﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ .ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ،از ﻣﻮاﺿـﻊ ﻣﻨﻄﻘـﻪاى و
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
30
ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ اﻳﺮان ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ در ﭘﻰ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ .ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻳﻜﻲ از رﻫﺒﺮان ﺟﻨﺒﺶ اﺳـﻼﻣﻲ ﻟﺒﻨـﺎن» :ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺟﻬﺎن اﻋﻼم ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ ﻣﺎدر ﻣﺎﺳﺖ .دﻳﻦ ﻣﺎ ،ﻣﻠﻜﻪ ﻣﺎ ،ﺧﻮن ﻣﺎ و ﺷﺮﻳﺎن ﺣﻴﺎت ﻣﺎﺳﺖ«) .ﻛﺪﻳﻮر ،ﻫﻤﺎن( در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﺰب اﷲ در دو ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ: .1ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه رﻧﮓ ﺧﺪاﻳﻲ زد ،ﺷﻌﺎرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ،ﺟﻬﺎد ﺑﺮﺿﺪ اﺷﻐﺎلﮔﺮان را اداﻣﻪ داد. .2ﺑﺪون اﺗﻜﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎى دﻳﮕﺮ ،ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮد و آن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ) .ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﻼﻣﻲ(342 :1385 ، ب( ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﺟﻬﺎدي ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ
ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺮﻫﻮن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧـﻪايﻛـﻪ ﺳـﻬﻢ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ،ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﺮان در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ در روزﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﭘﻴـﺮوزي اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﻲ ،ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺴﻮلﮔﺮي اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ،اﻋﻄﺎي ﻟﻘـﺐ ﺳـﻔﻴﺮ ﺑـﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه ﺳﺎف در اﻳﺮان ،اﻋﻼم آﺧﺮﻳﻦ ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن ﺑﻪﻋﻨـﻮان روز ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻗـﺪس ،اراﺋـﻪ ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ و اﻧﺴﺎندوﺳﺘﺎﻧﻪ ،ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲﻫﺎي دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ و ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ،ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻃﺮحﻫﺎي ﺳﺎزش و ﺻﻠﺢ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺻﻨﺪوق ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ،ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود) .ﻛﺪﻳﻮر ،ﻫﻤﺎن(97 : اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان اﻧﮕﻴﺰه اﺻﻠﻲ ﺧﻴـﺰش و رﺳـﺘﺎﺧﻴﺰ اﺳـﻼﻣﻲ در ﻓﻠﺴـﻄﻴﻦ اﺷـﻐﺎﻟﻲ ﺑﻪوﻳﮋه در ﻧﻮار ﻏﺰّه و ﻛﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺧﺘﺮي رود اردن اﺳﺖ .ﺷﻴﺦ ﻋﺒـﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻋـﻮده ،رﻫﺒـﺮ ﻣﻌﻨـﻮي ﺟﻨﺒﺶ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﻲ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻧﻘﻼب اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ،ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ و ﺟﺪﻳـﺪﺗﺮﻳﻦ ﺗـﻼش در ﺑﻴﺪارﺳﺎزي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد «.ﺑﺮژﻳﻨﺴـﻜﻲ ،ﻣﺸـﺎور اﻣﻨﻴـﺖ ﻣﻠـﻲ
31
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
دوﻟﺖ ﻛﺎرﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت اﺳﻼم ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮا در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﺳﻘﻮط ﺷـﺎه و ﺗﺸﻨﺠﺎت ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﺮان اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ،ﻳﻚ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ ﺣﻴﺎت ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ،اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ) «.ﻫﻤﺎن(114 : ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ،در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ و ﻧﻴـﺰ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺳـﻨّﻲ ﻣـﺬﻫﺐ ﻓﻠﺴـﻄﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﻧﻮﻳﻦ از اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﭘﺪﻳﺪ آورد ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ روﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ دوﻟـﺖﻫـﺎي ﻓﺎﺳـﺪ و ﺳﺮﻛﻮبﮔﺮ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﺮد ،ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه آﺷﻜﺎر ﺑﺮﺿﺪ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ ﺿـﺪ دﻳﻨـﻲ داﻣـﻦ زد، ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺮاﺑﺮي و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺷﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪ ،واﻛﻨﺶ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻏﺮب و ﻏﺮبزدﮔﻲ را ﺗﻮﺳﻌﻪ داد و ﻳﺄس و ﻧﺎاﻣﻴﺪي ﺳـﺎلﻫـﺎي ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ دﻫـﻪ 50ـ 70را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮد .ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻧﺎﻛـﺎﻣﻲ ﺳـﺎف در ﻣﺒـﺎرزات ﺿـﺪ اﺳـﺮاﺋﻴﻠﻲ ،ﻋـﺪم درك ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻮﻳﻨﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﺪ ،وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﺳـﺎف ،ﺣﺮﻛـﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﻳﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ،ﺷﻴﻮهﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﻲ را ﻣﺒﻨـﺎي ﻣﺒـﺎرزات ﺿـﺪ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴـﺘﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داده. ﺷﻴﺦ اﺳﻌﺪ ﺗﻤﻴﻤﻲ ،از رﻫﺒﺮان ﺟﻨﺒﺶ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ،ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن اﻧﻘـﻼب اﻳـﺮان، اﺳﻼم از ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد اﻋﺮاب ﺑﺮﺿﺪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻮد و ﺣﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻧﺘﺨـﺎب واژﮔـﺎن ﻧﻴﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮد؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﺑﻪ ﺟﺎي واژه ﺟﻬﺎد ،از واژهﻫـﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﻧﻀـﺎل )ﻣﺒـﺎرزه( و ﻛﻔﺎح )ﭘﻴﻜﺎر( ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ ،وﻟﻲ اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ،اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ اﺳﻼم ،راهﺣﻞ و ﺟﻬﺎد ،وﺳـﻴﻠﻪ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﻧﺘﻘﺎل داد .ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻠّﻪ ﺷـﺎﻣﻲ ،ﭼﻬـﺮه ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ اﺻـﻮلﮔـﺮاي ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در اﻳـﺮان اﺛـﺮي ژرف ﺑـﺮ اﻧﻘـﻼب و ﺑـﺮ ﻣـﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﻣﺮدم ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮاي آزادي ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻼح ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ .اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ،ﻧﺨﺴﺖ در ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ راه ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺬر آن را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﻓﺸﺎﻧﺪ) .اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ(78 :1369 ، ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ،ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
32
.1ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ،ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺎرزان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ درآﻣﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪايﻛـﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزان ﺑﺮاي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ،ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻗﻬﺮآﻣﻴﺰ و ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻨـﺒﺶ ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﻲ( ﻳﺎ راهﻫﺎي ﻣﺴﺎﻟﻤﺖﺟﻮﻳﺎﻧﻪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﺎس( روي آوردهاﻧﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨـﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺒﺎرزان ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ آﺷﻜﺎرا ﺧﻮاﻫﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ،ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ ﮔﺮوﻫﺎي ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ در ﭘﻲ اﺟﺮاي ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻧﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ. .2ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﺮان ،از ﻣﺴـﺠﺪ و اﻣـﺎﻛﻦ دﻳﻨـﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد .ﺣﺘﻲ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن اﻧﻘﻼﺑﻲ ،ﺣﺮﻛـﺖﻫـﺎي ﺿﺪ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺧﻮد را از ﻣﺴﺠﺪ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ .ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ،ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻫﺎي ﺿﺪ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ ،روﻧﻖ ﺗﺎزه اي ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﺎزﮔﺰاران در ﻣﺴﺎﺟﺪ اﻓﺰون ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ .ازاﻳﻦرو ،اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ را اﻧﻘﻼب ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ) .اﻣﻴﻨﻲ 31 :1381 ،ـ (34 .3اﻣﺮوزه ﭘﻴﺮوان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﻟﺰوم وﺣﺪت ﻫﻤﻪ ﻗﺸﺮﻫﺎ و ﻣﺬاﻫﺐ ﺑـﺮاي ﻧﻴـﻞ ﺑـﻪ ﭘﻴﺮوزي در ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺎرﻧﺪ .اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﺮان ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮوي از اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪي| و اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ،وﺣﺪت را اﺑـﺰار ﻛﺎرآﻣـﺪ ﺑـﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ ،ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﺧﺘﻼفﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺻﺮار ﻧﻤﻲ ورزﻧﺪ .در واﻗﻊ ،ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺳﻼم در ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ آﮔـﺎه ﺷـﺪه و ﺑـﻪ ﻧﺎﻛـﺎرآﻳﻲ ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي روﺷﻦﻓﻜﺮﻧﻤﺎﻳﺎن ﻏﺮبزده ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﭘﻲ ﺑﺮدهاﻧﺪ. .4ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺒﺎرز ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﻲ و ﺣﻤـﺎس، وامدار اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ از اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رﻛﻮد ،رﺧـﻮت و ﻣﻮﺿﻊ اﻧﻔﻌﺎﻟﻲاش ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﺬب و ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ ﻧﻮﻳﻨﻲ از ﻣﺒﺎرزان ﻣﺴﻠﻤﺎن ،ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮﺿﺪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ .ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ،اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ از ﺷﻴﻮهاي ﻣﺴﺎﻟﻤﺖﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ ،ﺑـﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ،دﻳﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺰوده اﺳﺖ) .ﻫﻤﺎن(
33
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
ﻣﻨﺎﺑﻊ .1اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺷﻘﺎﻗﻲ ،ﻓﺘﺤﻲ ،1371 ،اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻃﺮح اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ،ﺗﺮﺟﻤـﻪ :اﻧﺘﺸـﺎرات ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ اﻟﻬﺪي ،ﺗﻬﺮان ،ﻫﺪي. .2اﺣﻤﺪي ،ﺣﻤﻴﺪ» ،1369 ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻋﺮﺑﻲ« ،ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ،ﺗﻬﺮان ،ﺳﻔﻴﺮ. .3اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ،1361 ،ﺻﺤﻴﻔﻪ ﻧﻮر ،ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺷﺎد اﺳﻼﻣﻲ. .4ـــــــــــ ،1369 ،ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ از دﻳﺪﮔﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ،ﺗﻬﺮان ،ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﻨﻈـﻴﻢ و ﻧﺸـﺮ آﺛـﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ&. .5ـــــــــــ » ،1371 ،ﻛـﻮﺛﺮ :ﺧﻼﺻـﻪ ﺑﻴﺎﻧـﺎت اﻣـﺎم ﺧﻤﻴﻨـﻲ 1367ـ ،«1359ج ،1ﺗﻬـﺮان، ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻧﺸﺮ آﺛﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ&. .6اﻣﻴﻨﻲ ،ﻋﻠﻲ ،1381 ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ،ﺗﻬﺮان ،ﻧﻴﺮوي ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺴﻴﺞ ﺳﭙﺎه. .7ﺑﻨﺴﻮن ،اﻳﻮور» ،1382 ،اﻳﺮان :ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ« ،ﺗﺮﺟﻤﻪ :وﺣﻴﺪرﺿﺎ ﻧﻌﻴﻤﻲ ،ﻫﻤﺸﻬﺮي دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ. .8ﺑﻬﺮاﻣﻲ ،ﻗﺪرتاﷲ» ،1381 ،اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻘـﺎم ﻣﻌﻈـﻢ رﻫﺒـﺮي« ،ﻗـﻢ ،ﭘﮋوﻫﺸـﻜﺪه ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺳﻼﻣﻲ. .9ﭘﺎرﺳﺎﻧﻴﺎ ،ﺣﻤﻴﺪ ،1376 ،ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ،ﻗﻢ ،اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻌﺎرف. .10ﭘﻠﻨﮕﻲ ،ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ» ،1384 ،زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ از ﻧﮕﺎه زﻧﺎن ﻏﻴﺮاﻳﺮاﻧﻲ ،ﮔـﺬري ﻛﻮﺗـﺎه« ،ﻗـﻢ ،وﻳﮋﻧﺎﻣـﻪ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﭘﻴﺎم زن ،دﻓﺘﺮ ﺳﻮم. .11ﺣﻜﻴﻤﻲ ،ﻣﺤﻤﺪ» ،1381 ،ﺟﻬﺎﻧﻲﺳﺎزي اﺳﻼﻣﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻲﺳﺎزي ﻏﺮﺑﻲ« ،ﺗﻬﺮان ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻛﺘﺎب ﻧﻘﺪ ،ﺷﻤﺎره 24ـ 25. .12دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ ،1385 ،اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ :ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ،ﻗﻢ ،اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ. .13دﻻل ،ﻋﺒﺎس» ،1384 ،زن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮاﻧﻲ« ،وﻳﮋﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﭘﻴﺎم زن ،دﻓﺘﺮ ﺳﻮم. .14دﻫﻜﺮدي ،ﺣﺴـﻴﻦ» ،1380 ،اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻣﻮﻟﻮد اﺻـﻮل ﮔﺮاﻳـﻲ اﺳـﻼﻣﻲ ﻣﻌﺎﺻـﺮ« ،ﻗـﻢ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ ،ﺷﻤﺎره14.
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ
34
.15راﻏﺒﻲ ،ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ» ،1384 ،ﭼﻬﺮه زن اﻳﺮاﻧﻲ در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ« ،ﻗﻢ ،وﻳﮋهﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﭘﻴﺎم زن ،دﻓﺘﺮ ﺳﻮم. .16رﻓﻴﻊﭘﻮر ،ﻓﺮاﻣﺮز ،1376 ،ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻀﺎد ،ﺗﻬﺮان ،داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ. .17ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﻼﻣﻲ ،1385 ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ و ﭼﺸﻢاﻧـﺪاز آﻳﻨـﺪه ،ﺗﻬـﺮان، اﻧﺘﺸﺎرات اﻟﻤﻬﺪي. .18ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺳﻼﻣﻲ ،ﺑﻲﺗﺎ ،دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ اﻧﻘﻼب ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ اﺳﻼﻣﻲ در
ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻬﺎن ،ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ. .19ﻋﺴﮕﺮي ،ﻣﻌﺼﻮﻣﻪ» ،1384 ،اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ و اراﺋـﻪ اﻟﮕـﻮﻳﻲ ﻣﻄﻠـﻮب از زن ﻣﺴـﻠﻤﺎن«، وﻳﮋهﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﭘﻴﺎم زن ،دﻓﺘﺮ ﺳﻮم. .20ﻓﺮاﺗﻲ ،ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ،1377 ،رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ،ﻗﻢ ،ﻣﻌﺎوﻧﺖ اﻣﻮر اﺳﺎﺗﻴﺪ و دروس ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ. .21ﻓﻮزي ،ﻳﺤﻴﻲ ،1381 ،اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ& ،ﻗﻢ ،ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف. .22ﻛﺎرﮔﺮ ،رﺣﻴﻢ ،1383 ،آﻳﻨﺪه ﺟﻬﺎن ،ﻗﻢ ،ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﻬﺪي ﻣﻮﻋﻮد.# .23ﻛﭙﻞ ،ژﻳﻞ ،1370 ،اراده ﺧﺪاوﻧﺪ :ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در راه ﺗﺴﺨﻴﺮ دوﺑﺎره ﺟﻬـﺎن، ﺗﺮﺟﻤﻪ :ﻋﺒﺎس آﮔﺎﻫﻲ ،ﺗﻬﺮان ،دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ. .24ﻛﺪﻳﻮر ،ﺟﻤﻴﻠﻪ ،1374 ،روﻳﺎروﻳﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎ ،ﺗﻬﺮان ،اﻃﻼﻋﺎت. .25ﻛﺮث ،ﺟﻴﻤﺰ» ،1380 ،ﻣﺬﻫﺐ و ﺟﻬﻦ« ،ﺗﺮﺟﻤﻪ :ﺣﻤﻴﺪ ﺑﺸﻴﺮﻳﻪ ،ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ داﻧﺸﮕﺎه در آﺋﻴﻨـﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ،ﺷﻤﺎره 12و 89. .26ﻛﻴﻠﻲ ،ري و ﻓﻴﻞ ﻣﺎرﻓﻴﻠﺖ ،1380 ،ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷـﺪن و ﺟﻬـﺎن ﺳـﻮم ،ﺗﺮﺟﻤـﻪ :ﺣﺴـﻦ ﻧـﻮراﺋﻲ ﺑﻴﺪﺧﺖ و ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﺷﻴﺦ ﻋﻠﻴﺎن ،ﺗﻬﺮان ،دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ. .27ﻣﺠﻤﻊ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﻲ ،1384 ،ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ :ﭼﺸﻢاﻧﺪاز آﻳﻨﺪه و ﻫـﺪاﻳﺖ آن ،ج،1 ﺗﻬﺮان ،اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺠﻤﻊ ﺗﻘﺮﻳﺐ. .28ﻣﺤﻤﺪي ،ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ،1386 ،ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ،ﻗﻢ ،اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﻼﻣﻲ. .29ﻣﺤﻤﺪي ،ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ،1387 ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ :زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ ،ﻗﻢ ،ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف.
35
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ /ﺷﻤﺎره /16ﺑﻬﺎر 1388
.30ﻧﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ،1374 ،ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﻲ
و رﻳﺸﻪﻫﺎي آن ،ج ،2ﻗﻢ ،ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف. .31ﻧﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ،1385 ،ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻤﺎﻳﺶ اﻧﻘـﻼب
اﺳﻼﻣﻲ ،ج ،2ﻗﻢ ،ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف. .32ﻫﻮﻳﺪي ،ﻓﻬﻤﻲ» ،ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ،ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﻲ و دﻓﺎع از آن« ،ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﺳـﺎﻳﺖ ﻣﺮﻛـﺰ اﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ. .33واﻳﺖ ،ﺑﺮﻳﺎن ،رﻳﭽﺎرد ﻟﻴﺘﻞ و ﻣﻴﺸﻞ اﺳـﻤﻴﺖ» ،1381 ،دﻳـﻦ در ﺟﻬـﺎن« ،ﺗﺮﺟﻤـﻪ :ﻣﻨﻴـﮋه ﺟﻼﻟﻲ ،روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺸﻬﺮي. .34وﻻﻳﺘﻲ ،ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ ،1384 ،ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ ،ﻗﻢ ،ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف.