ﻋﻮاﻣﻞ ورﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ
ﭼﮑﯿﺪه ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ اﺻﻼﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺴﱰ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ .ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﯿﻤﻮن ،در زﻣﯿﻨﻪ و زﻣﺎﻧﻪ ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻠﻬﻢ از آﻣﻮزه ﻫﺎی ﻗﺮآﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻓﮑﺮی اﯾﻦ ﺧﯿﺰشﻫﺎ را در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ .ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ دﺳﯿﺴﻪ ﻫﺎی اﺳﺘﮑﺒﺎر ،ﺑﺮای ﺗﺤﺮﯾﻒ و اﻧﺤﺮاف ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،اﻣﺎ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﺮاز و ﻓﺮود ،ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﯿﻤﻮده اﺳﺖ .زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﻮﻻن ﺧﻮﯾﺶ ،و ﻣﺼﻮن ﻧﮕﻬﺪاﺷنت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری، زﻣﯿﻨﻪ ﺑﯿﺪاری را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده و ﺳﻨﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮآن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮر ﺧﻮﯾﺶ را در ﭘﻬﻨﻪ ﮔﯿﺘﯽ ﺑﮕﺴﱰاﻧﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ آن را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪی :ﺑﯿﺪاری ،ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ،ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ.
ﭘﯿﺶ ﻧﯿﺎز: در دﻧﯿﺎی ﻣﺘﻼﻃﻢ و ﭘﺮ از ﭼﺎﻟﺶ اﻣﺮوز ،ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ،و ﯾﺎ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ ﻣﻮﺿﻮع، داﺷﻮار ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ .ﺗﻨﯿﺪﮔﯽ و آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ اﯾﻦ دو ﺟﺮﯾﺎن ﺑﮕﻮﻧﻪ ای ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از اذﻫﺎن و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ را ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻫﺎﻟﻪ ای از اﺑﻬﺎم و ﺗﺮدﯾﺪ ﻓﺮو ﻣﯽﺑﺮد. در ﻣﺤﯿﻂ و ﻓﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻣﺘﻌﺪدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ .ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺑﺰارﻫﺎی ﻧﻮﯾﻦ و ﻣﺪرن ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺑﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن اﻓﺰوده اﺳﺖ ،اﻣﺎ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﮑﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺎی دور ،ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ ﭼﻮن ،ﺗﻌﺼﺐ ،ﺟﻬﻞ ،ﮐﮋ اﻧﺪﯾﺸﯽ ،ﻋﺸﻖ و ﻧﻔﺮت ...و ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ ﭼﻮن اﺳﺘﻌامر ،اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺧﺼﻮﺻﺎ در دﻧﯿﺎﻧﯽ ﻣﺪرن اﺳﺖ ،ﻓﺮا روی ﮐامل و ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ ،ﮐﻪ در آن ﻣﯿﺎن ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎنﻫﺎی ﺑﯿﺪار و ﺑﺎ ﺑﺼﯿﺮت ﺟﺎن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮده و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﴎ ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ .زﯾﺮا آﻧﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ از ﮐﺠﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﻫﺪﻓﺶ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﺳﻼﺣﺶ ﭼﯿﺴﺖ؟ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﯾﺪ دﻓﺎع ﮐﺮد؟ از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن و اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ آﻓﺮﯾﺪه ﻧﺸﺪه اﻧﺪ (١) ،ﺑﻠﮑﻪ آنﻫﺎ را ﺧﺎﻟﻘﯽ اﺳﺖ ﺧﺪا ﻧﺎم، اﻟﺴﻼ ُم اﻟْ ُﻤ ْﺆ ِﻣ ُﻦ اﻟْ ُﻤ َﻬ ْﯿ ِﻤ ُﻦ اﻟْ َﻌﺰﯾ ُﺰ اﻟْ َﺠ ﱠﺒﺎ ُر ﷲ اﻟﱠﺬی ﻻ إِﻟ َﻪ إِﻻﱠ ُﻫ َﻮ اﻟْ َﻤﻠِ ُ ﮐﻪ از ﺻﻔﺎتُ ) :ﻫ َﻮ ﱠ ُ وس ﱠ ﮏ اﻟْ ُﻘ ﱡﺪ ُ اﻟْ ُﻤﺘَﮑ ﱢ َُﱪ ُﺳ ْﺒﺤﺎ َن ﱠ ِ ﴩﮐُﻮن( ) (٢ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ،ﻫﻤﻮاره در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻫﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﷲ َﻋ ﱠام ﯾُ ْ ِ آنﻫﺎ ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ و ﺑﯿﺪار ﮔﺮاﻧﯽ ﮐﻪ از ﻧﻔﺲ ) (٣و ﻫﻤﺰﺑﺎن ) (٤ﺧﻮد اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻮده را ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ، ﻫﺪﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻃﻠﻮع و ﺗﺒﻠﻮر ﺧﻮﯾﺶ ،ﭼﺮاﻏﯽ را ﻓﺮاروی اﻧﺴﺎنﻫﺎ روﺷﻦ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻧﺠﺎت رﻫﻨﻤﻮن ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ .ﭘﯿﺎﻣﱪان اﻟﻬﯽ ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﯿﺪاری اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﺪوش ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ ،ﺑﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺤﺮاﻓﯽ ،ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ -اﺳﺘﺒﺪاد ،اﺳﺘﺜامر، اﺳﺘﻌامر ،و اﺳﺘﺤامر -در ﺳﺘﯿﺰ ﺑﻮده (٥) ،و ﺟﺰ ﭘﯿﴩﻓﺖ ،ﺗﺮﻗﯽ و ﺳﻌﺎدت اﺑﺪی اﻧﺴﺎنﻫﺎ آرﻣﺎﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ )(٦از اﯾرنو ﻓﺮﻫﻨﮓ و متﺪن ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ،ﺧﻮد را واﻣﺪار و ﻣﺪﯾﻮن ﺑﯿﺪار ﮔﺮان اﻟﻬﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ .در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم و ﭘﯿﺎﻣﱪ اﮐﺮم ﺣﴬت ﻣﺤﻤﺪ (ص( ،ﺑﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آوردن ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺷﺎه ﺑﯿﺖ ﺑﯿﺪارﮔﺮی اﺳﻼﻣﯽ ،در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﴩﯾﺖ اﺳﺖ ،در زﻣﺎﻧﻪ و زﻣﯿﻨﻪ ای ﺗﺒﻠﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ وﺿﻊ ﻣﻤﮑﻦ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد )ﮐُ ْﻨﺘُ ْﻢ َﻋﻠﯽ ﺷَ ﻔﺎ ُﺣ ْﻔ َﺮ ٍة ِﻣ َﻦ اﻟ ﱠﻨﺎر( )) ٧اﻣﺎ ﺑﯿﺪار ﮔﺮ اﻟﻬﯽ؛ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ )ص( در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آنﻫﺎ ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺠﺎت و ﻫﺪاﯾﺖ آﻧﺎن ﻣﯽﺷﻮد )ﻓَﺄَﻧْ َﻘ َﺬﮐُ ْﻢ ِﻣ ْﻨﻬﺎ( ) (٨ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮی ﻫﺪاﯾﺖ ،و ﭼﺮاغ ﻫﻤﯿﺸﻪ روﺷﻦ ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻨﺎم ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﴩﯾﺖ ﻫﺪﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﯾﻦ ،ﮐﺎﻣﻞﺗﺮﯾﻦ و ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾﻦ ) (٩ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ،در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﺧﻮﯾﺶ ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎی از ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ و ﺷﻘﺎوت اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاﺛﺮ ﻏﻔﻠﺖ و ﻧﺎﺑﯿﺪاری ﺑﻪ آن دﭼﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺸﺪ و از ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎی آن ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﯿﺪاری و ﺑﺼﯿﺮت را ﭘﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ . ﮐﻠﯿﺎت
اﻟﻒ – ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﯿﺪاری: ﺑﯿﺪاری از واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮادف واژه ﻫﺎی »ﯾﻘﻈﻪ« »ﺑﺼﯿﺮت« و ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد .درﻋﺮف ﻋﺎم ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺪرت درک و اﻧﺘﺨﺎب را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽدﻫﺪ .از اﯾرنو اﯾﻦ واژه ﮔﺎﻫﯽ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺑﯿﺪاری ﻇﺎﻫﺮی اﺳﺖ وﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺪاری ﺑﺎﻃﻨﯽ .ﺑﯿﺪار ﻇﺎﻫﺮی؛ ﺑﻪ ﮐﺲ وﮐﺴﺎﻧﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ ،ﻣﺜﻼ ﻣﯽﺧﻮرد ،ﻣﯽآﺷﺎﻣﺪ ،ﻣﯽﺷﻨﻮد ،ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ،ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،راﻧﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ...اﻣﺎ اﻓﻖ دﯾﺪ اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﻓﻘﻂ در ﻣﺎده و ﻣﺎدﯾﺎت ﻣﺤﺪود و ﻣﺤﺼﻮر اﺳﺖ» .ﯾَ ْﻌﻠَ ُﻤﻮ َن ﻇﺎ ِﻫﺮا ً ِﻣ َﻦ اﻟْ َﺤﯿﺎ ِة اﻟ ﱡﺪﻧْﯿﺎ َو ُﻫ ْﻢ َﻋﻦِ ْاﻵ ِﺧ َﺮ ِة ُﻫ ْﻢ ﻏﺎ ِﻓﻠُﻮن )» (١٠درﻋﺮف ﻋﺎم اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻣﺼﺪاق اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ،و در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺪاری اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪهاﻧﺪ ،زﯾﺮا اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮای ﺑﻘﺎ و ﺗﺪاوم ﺣﯿﺎت ﻻزم اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﯿﺪاری ﺑﺎﻃﻨﯽ ،ﺑﯿﻨﺶ و اﻓﻖ دﯾﺪﺷﺎن ،ﻓﺮاﺗﺮ از ﮐﺮاﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺎدی درﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ .ﻫﺮﭼﻨﺪ از دﻧﯿﺎ و ﻣﺎدﯾﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ،اﻣﺎ آن را ﻣﻌﱪ و ﭘﻠﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﺑﺮای ﭘﺮ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﮐﺮاﻧﻪ ﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻌﻨﻮی .ﺑﯿﺪاری ﻗﺴﻢ ﻧﺨﺴﺖ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻗﺮآﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﮐﺴﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺸﻢ دارﻧﺪ اﻣﺎ منﯽﺑﯿﻨﺪ ،ﮔﻮش دارﻧﺪ اﻣﺎ منﯽﺷﻨﻮﻧﺪ ...و آنﻫﺎ را ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺎم ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ ) (١١ﺑﯿﺪاری ﻗﺴﻢ دوم؛ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﻘﻞ ،ﺗﺪﺑﺮ ،ﺗﻔﮑﺮ از اﺛﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺛﺮ ،از ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻪ ﺧﺎﻟﻖ و ...ﻣﯽرﺳﻨﺪ. ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺎﻋﺮ : ﺑﺮگ در ﺧﺘﺎن ﺳﺒﺰ در ﻧﻈﺮ ﻫﻮﺷﯿﺎر ﻫﺮ ورﻗﺶ دﻓﱰی اﺳﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﮐﺮدﮔﺎر ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻘﻂ ﻧﮕﺎه منﯽﮐﻨﺪ ،ﺑﻠﮑﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ،ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﺪ.... (١٢) ،ﮐﻪ در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ؛ آن را ﺑﺼﯿﺮ ،و در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﯿﺪار ﻧﺎم ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ .رﺳﺎﻟﺖ را ﮐﻪ اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﺪوش ﻣﯽﮐﺸﺪ ،ﺑﺎز ﮐﺎوی ﺑﯿﺪاری ﻗﺴﻢ دوم اﺳﺖ. ب -ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ: ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺴﱰی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور ،در ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ، ﺗﺤﻘﻖ و ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺑﺎره ﺗﻌﺎرﯾﻒ آن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺪاﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ،اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻮ ﻇﻬﻮر ﺑﻮدن آن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد» .ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻮع ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﺗﺮاﺑﻂ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎی ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻼح دﯾﻨﯽ ،اﺣﯿﺎﮔﺮی دﯾﻨﯽ ،اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮاﯾﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن دارد و در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻌﺎﴏ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﺎﺑﯿﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﺼﺤﻮه اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ ،اﻟﺒﻌﺚ اﻻﺳﻼﻣﯽ ،اﻟﺘﯿﺎر اﻻﺳﻼﻣﯽ ،اﻟﺤﺮﮐﺖ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ و ﴎ اﻧﺠﺎم اﻟﯿﻘﻈﻪ اﻻﺳﻼﻣﯽ و ﯾﺎ در ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﻢ از آن ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ« ) (١٣اﻣﺎ واژه ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ را
»ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎور ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ در ﻫﻤﻪی ﺟﻮاﻣﻊ ،ﮔﺮوه ﻫﺎی ﻣﺴﻠامن و ﺣﺘﯽ اﺣﺎد ﻣﺴﻠامﻧﺎن ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد« )» (١٤آن دﺳﺘﻪ از ﺑﺎور ﻫﺎی ﻣﺮدم ،ﺑﺎورﻫﺎی ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ و ﻣﻮﺟﺪ ﭘﺎره ای رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ و ﯾﮑﺴﺎن ﻧﺰد ﻫﻤﻪ اﺳﺖ .ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ از ﺳﻨﺦ اﯾﻦ ﺑﺎورﻫﺎﺳﺖ)١٥)«. ج -ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺨﺘﺎر: ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ؛ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،ﺟﻨﺒﺶ و ﺧﯿﺰش اﺻﻼﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ،ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه ،و در ﭘﯽ آﻧﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺴﱰ زﻣﺎن از وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮب )اﺳﻼﻣﯽ – ﻗﺮآﻧﯽ( ﺑﺮﺳﻨﺪ .اﯾﻦ ﺧﯿﺰش ﻫﺮﭼﻨﺪ در روزﻫﺎی آﻏﺎزﯾﻦ وﮔﺎﻣﻬﺎی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎ ﺿﻌﻒ و ﺳﺴﺘﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ،اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺎور ﺗﻌﻤﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘامﻋﯽ ﺟﻬﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮل در ﻣﻌﺎدﻻت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺮدد. د -ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺮآﻧﯽ از ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ : اﻟﺴام ِء *ﺗ ُ ْﺆﺗﯽ ﴐ َب ﱠ ُ ﷲ َﻣﺜَﻼً ﮐَﻠِ َﻤ ًﺔ ﻃَ ﱢﯿﺒَ ًﺔ ﮐَﺸَ َﺠ َﺮ ٍة ﻃَﯿﱢ َﺒ ٍﺔ أَ ْﺻﻠُﻬﺎ ﺛﺎﺑ ٌِﺖ َو ﻓﺮعﻫﺎ ِﻓﯽ ﱠ «أَﻟَ ْﻢ ﺗ َ َﺮﮐَ ْﯿ َﻒ َ َ ﺜﺎل ﻟِﻠ ﱠﻨ ِ ﷲ اﻷْ َ ْﻣ َ ﺎس ﻟَ َﻌﻠﱠ ُﻬ ْﻢ ﯾَﺘَ َﺬﮐﱠ ُﺮون (١٦)«.ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ أُﮐُﻠَﻬﺎ ﮐ ﱠُﻞ ﺣﯿﻦٍ ِﺑ ِﺈذْنِ ربﻫﺎ َو ﯾَ ْ ِ ﴬ ُب ﱠ ُ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ و ﻣﺤﺘﻮای »ﮐﻠﻤﻪ ﻃﯿﺒﻪ« ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ متﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت »ﮐﻠﻤﺔ ﱠ ﷲ« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮ ﺳﻨﺖ ،دﺳﺘﻮر ،ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ،روش ،ﻫﺮ ﻋﻤﻞ و ﻫﺮ اﻧﺴﺎن و ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﭘﺎک و ﭘﺮ ﺑﺮﮐﺘﯽ دارای ﺻﻔﺖ )ﻃﯿﺒﻪ( اﺳﺖ )(١٧؛ و ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﱰش و رﺷﺪ ﻓﺰاﯾﻨﺪه آن ﮐﻪ )ﻫﺮدم از اﯾﻦ ﺑﺎغ ﺑﺮی ﻣﯽرﺳﺪ( ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺑﺎرز آن ﺑﺎﺷﺪ.
ﻓﺼﻞ اول ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ اﻟﻒ – ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری: ﻋﻼوه ﺑﺮآﻧﮑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻧﺎمﻫﺎی ﻣﺒﺎرک ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ذﮐﺮ )ﺑﯿﺪاری( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ )إِﻧﱠﺎ ﻧَ ْﺤ ُﻦ ﻧَ ﱠﺰﻟْ َﻨﺎ اﻟ ﱢﺬﮐْ َﺮ َو إِﻧﱠﺎ ﻟَ ُﻪ ﻟَﺤﺎ ِﻓﻈُﻮن( ) (١٨داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺰ ،ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﮐﻪ ﺑﺎﻧﺰول اﯾﺎت ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ را ،ﺑﺰرﮐﱰﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﭘﻮﯾﺎﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﺪاری در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﴩ ﻣﯽداﻧﻨﺪ. ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ اﯾﻦ اﻧﮕﺎره ﺑﻪ دور از واﻗﻌﯿﺖ ﻧﯿﺴﺖ ،زﯾﺮا ﺑﺰرﮐﯽ و ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﺣﺎدﺛﻪ؛ ﺑﻪ ﭘﯿﺎمﻫﺎ، ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ،ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ و ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺣﺎدﺛﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﭘﯿﺎمﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی اﺳﻼم در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ آن ،ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ،ﺗﺪوﯾﻦ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ،در ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮐﯽ آن ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ از زﻣﺎن ﻧﺰول ،ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻣﯿﺪان دار ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﻟﻬﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ،و ﺑﺎ ﺷﻌﺎر ) َو إِ ْن ﮐُ ْﻨﺘُ ْﻢ ﻓﯽ َرﯾْ ٍﺐ ِﻣ ﱠام ﻧَ ﱠﺰﻟْﻨﺎ َﻋﻠﯽ َﻋﺒْ ِﺪﻧﺎ ﻓَﺄْﺗ ُﻮا ﺑ ُِﺴﻮ َر ٍة ِﻣ ْﻦ ِﻣﺜْﻠِﻪ )) (١٩ﻋﻠﯽ رﻏﻢ متﺎم ﭘﯿﴩﻓﺖﻫﺎی ﮐﻪ در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﴩﯾﺖ ﺑﻪ آن درﺟﻪ از ﻋﻠﻢ و داﻧﺎی ﻧﺮﺳﯿﺪه و ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻮره و ﺣﺘﯽ آﯾﻪی ﻣﺜﻞ آﯾﻪ ﻗﺮآن را ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ »ﻟ ِﱧ ا ْﺟﺘَ َﻤ َﻌ ِﺖ اﻹْ ِﻧْ ُﺲ َو اﻟْ ِﺠ ﱡﻦ َﻋﻠﯽ أَ ْن ﯾَﺄْﺗ ُﻮا ﺑﻪ ﻣﺜﻞِ ﻫﺬَا اﻟْ ُﻘ ْﺮآنِ ﻻ ﯾَﺄْﺗ ُﻮ َن ﺑﻪ ﻣﺜﻠ ِﻪ َو ﻟَ ْﻮ ﮐﺎ َن ﺑَ ْﻌ ُﻀ ُﻬ ْﻢ ﻟِ َﺒ ْﻌ ٍﺾ ﻇَﻬﯿﺮا ً« ) (٢٠ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﮐﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮای ﺳﻌﺎدت ﺑﴩی ،ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده اﺳﺖ ﻧﯿﺰ وﺿﻌﯿﺖ اﻧﺤﺼﺎری ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده اﺳﺖ .ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺛﺒﺎت و دوام ،از اﺗﻘﺎن ،اﺳﺘﺪﻻل ،ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ و ﮐامل ﻻزم ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ .در ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ ،ﮐامل ،اﺗﻘﺎن و اﺣﮑﺎم ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ از اول ﺗﺎ آﺧﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﺷﺶ ﻫﺰار و ﺷﺸﺼﺪ آﯾﻪ دارد ،ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ اﺧﺘﻼف ،ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻀﺎدی در آن منﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ ) َو ﻟَ ْﻮ ﮐﺎ َن ِﻣ ْﻦ ِﻋ ْﻨ ِﺪ َﻏ ْﯿ ِﺮ ﱠ ِ ﷲ ﻟَ َﻮ َﺟ ُﺪوا ﻓﯿ ِﻪ ا ْﺧ ِﺘﻼﻓﺎً ﮐَﺜﯿﺮا( ) (٢١ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﺿﻌﯽ ﺑﴩ ،ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در ﻣﺪت ﻣﺤﺪود ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ دوام و ﺛﺒﺎﺗﯽ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ ،از اﯾرنو منﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻌﺎدت اﺑﺪی ﺑﴩ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد .ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﻧﺰول ﺧﻮﯾﺶ ،ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮﺑﯽ را ﻣﺘﺤﻮل و ﻣﺘﮑﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺖ ،و ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ،دوام ،ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و ﺣﻔﻆ وﺿﻌﯿﺖ اﻧﺤﺼﺎری ﺧﻮﯾﺶ اﻓﻖﻫﺎی ﻧﻮﯾﻨﯽ ﻋﻠﻤﯽ ،ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و رواﺑﻂ اﺟﺘامﻋﯽ ﻓﺮا روی ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮد .ﭘﯿﺎمﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎی ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﻪ در زﻣﺎن ﻧﺰول و ﻧﻪ در ﻣﮑﺎن ﻧﺰول ﻣﺤﺼﻮر ﮔﺮدﯾﺪه ،ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮﺑﯽ را ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز ﺑﯿﺪاریﻫﺎی ﻗﺮآﻧﯽ -اﺳﻼﻣﯽ داﻧﺴﺖ ،ﻣﻮجﻫﺎی آن ﺗﺎ ﻣﺮزﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺑﺴﯿﺎری از اﻣﭙﺮاﺗﻮریﻫﺎی ﺑﺰرگ و ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﻣﺘﺪاد ﯾﺎﻓﺖ ،ﺑﮕﻮﻧﻪ ای ﮐﻪ اﻣﺮوز – ١٤٠٠ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول ﻗﺮآن و اﺳﻼم -در ﴍق و ﻏﺮب ﻋﺎمل ،ﺷﻌﺎر »ﻻ اﻟﻪ اﻻ ﷲ »ﺗﻨﯿﻦ اﻧﺪاز اﺳﺖ .ﺣﺘﯽ ﺑﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ »در ﻣﯿﺎن ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺎﴏ اروﭘﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﻋﱰاف دارﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﻼم ،ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ رﻧﺴﺎﻧﺲ اروﭘﺎ در ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﯿﻼدی را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ« ) (٢٢و ﻫﻤﯿﻦ
ﻃﻮر در اﮐرثﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن ،ﻣﺴﻠامن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ،ﮐﻪ ﺑﺎ اﺗﮑﺎء ﺑﻪ آﻣﻮزه ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﺮاﺳﻢ وﺷﻌﺎﺋﺮ دﯾﻨﯽ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ .از اﯾرنو اﮔﺮ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ را ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﻪ ﮔﺰاف ﻧﯿﺴﺖ.
ب _ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﺪاری: از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﻮی ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن ،و ﯾﺎ دﻫﮑﺪه ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ ،ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﻢ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ .ﻏﻔﻠﺖ و ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎری در ﻫﺮ ﺑﻌﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ روﻧﺪ روﺑﻪ رﺷﺪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﮐﻨﺪ .دﯾﻦ ،ﺳﯿﺎﺳﺖ ،ﻓﺮﻫﻨﮓ ،اﻗﺘﺼﺎد و ...زاوﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ ،ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام در ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﯾﺎ ﺗﻨﺰل ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﻧﺴﺎن ،ﻧﻘﺶ ﺧﻮدش را دارد .از اﯾرنو اﺳﺘﻌامر در ﺗﻼش اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ در ﻫﺮ ﺑﻌﺪ زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪه و ﴎﻧﻮﺷﺖ آﻧﺎن را آن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻗﻢ ﺑﺰﻧﺪ؛ و ﭘﻨﺪاری ﺧﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف اﺳﺘﻌامر را ﻓﻘﻂ ﺳﯿﺎﺳﺖ ،ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺪاﻧﯿﻢ ،ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ اﺳﺘﻌامر آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ ای ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺮﻗﯽ و ﭘﴩﻓﺖ آنﻫﺎ را ﺑﯿﺒﻨﺪﻧﺪ ،ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ،در زﻣﺎﻧﯽ ﭘﯿﴩﻓﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻫﺪف ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و زﻣﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﯾﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ .زﯾﺮا زﯾﺮ ﺑﻨﺎی ﺗﻔﮑﺮ اﺳﺘﮑﺒﺎر ،ﺗﻔﮑﺮ ﻣﺎﮐﯿﺎوﻟﯿﺴﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف وﺳﯿﻠﻪ را ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف در متﺎم زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎی ﻣﻤﮑﻦ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ .ﮐﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎی ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺘﮑﺒﺎر را ﻣﯽﺗﻮان در دو ﺑﺨﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد: اﻟﻒ :اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﻮد را در ﯾﮏ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ منﯽﮐﻨﺪ ،ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮی از ﮐﻠﯿﻪ ﺷﯿﻮهﻫﺎ از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﻈﺎﻣﯽ ،اﻗﺘﺼﺎدی ،ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،و ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ متﺎﻣﯽ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺧﻮد را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ دﺳﺖ ﯾﺎزد. ب :ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻃﺮحﻫﺎی ﻣﺪت دار و ﺟﺎﻣﻊ ،ﻫﺪفﻫﺎی ﺧﻮد را در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰیﻫﺎی زﻣﺎﻧﺒﻨﺪی ﺷﺪه ﻃﯽ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﺟﺮا ﻣﯽﮔﺬارد .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﯾﮑﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﺶ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻣﯿﺎن ﻣﺪت و دراز ﻣﺪت آن را ﺑﻪ اﺟﺮا ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؛ و ﯾﺎ اﮔﺮ اﺳﱰاﺗﮋی ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ رﺳﯿﺪ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﯾﺎ اﻗﺘﺼﺎدی را ﭘﯿﺶ ﮐﺸﻨﺪ .و ... ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺟﻠﻮه ﺑﯿﺪاری و ﺑﺼﯿﺮت در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺷﻨﺎﺳﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی اﺳﺘﻌامری ﺗﺒﻠﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ .زﯾﺮا اﺳﺘﻌامر ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﺗﻌﺮﯾﻒ آن ﭘﯿﺪا اﺳﺖ ) (٢٣ﺑﺎ ادﻋﺎی اﻋﻄﺎی متﺪن، ﺗﻀﻤﯿﻦ آزادیﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﺠﺎت اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﺗﻮﺣﺶ و ﺑﺮﺑﺮﯾﺖ ،وﻟﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻬﺮه ﮐﺸﯽ و ﺑﻬﺮ ﺑﺮداری از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻓﺮاوان ﻣﺎدی و ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﴎزﻣﯿﻦﻫﺎی ﺗﺤﺖ ﺳﻠﻄﻪ آﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد) .ﮔﺮﮔﯽ در ﻟﺒﺎس ﻣﯿﺶ( وﻟﯽ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آنﻫﺎ را ﻣﺼﻠﺢ ،آﺑﺎدﮔﺮ ،ﻧﺠﺎت
ﻗﯿﻞ ﻟَ ُﻬ ْﻢ ﻻ دﻫﻨﺪ و ...منﯽداﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻫامن ﮔﺮگ اﺳﺖ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻟﺒﺎس ﻣﯿﺶ ﺑﺎﺷﺪ » َو إِذا َ ﺗُﻔ ِْﺴ ُﺪوا ِﻓﯽ اﻷْ َ ْر ِض ﻗﺎﻟُﻮا إِمنﱠ ﺎ ﻧَ ْﺤ ُﻦ ُﻣ ْﺼﻠِ ُﺤﻮ َن * أَﻻ إِﻧﱠ ُﻬ ْﻢ ُﻫ ُﻢ اﻟْ ُﻤﻔ ِْﺴ ُﺪون« ) (٢٤در ﺗﻔﮑﺮ ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ وﮐامل ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ،زاوﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﯿﺪاری و ﺑﺼﯿﺮت اﺳﺖ. ب - ١ -ﺑﯿﺪاری دﯾﻨﯽ: ﺑﺎورﻫﺎی دﯾﻨﯽ ،ﮐﻪ از آﻏﺎز ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ،ﮐﺪ ﺧﺪای ﮐﺎروان ﺑﴩﯾﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﮔﺎﻫﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﴎازﯾﺮی ﺳﻘﻮط ﻗﺮار داده اﺳﺖ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ادﯾﺎن ﺑﺎﻃﻠﻪ ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ و اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز ﭘﺒﺪا ﮐﺮده ،ﺿﻼﻟﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﭘﯿﺮوان ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده اﺳﺖ ) َو َﺟ َﻌﻠْﻨﺎ ُﻫ ْﻢ أَ ِمئﱠ ًﺔ ﯾَ ْﺪ ُﻋﻮ َن إِﻟَﯽ اﻟ ﱠﻨﺎر( ) (٢٥و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد وارد ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﺷﻮد )ﯾَ ْﻘ ُﺪ ُم ﻗَ ْﻮ َﻣ ُﻪ ﯾَ ْﻮ َم اﻟْ ِﻘﯿﺎ َﻣ ِﺔ ﻓَﺄَ ْو َر َد ُﻫ ُﻢ اﻟ ﱠﻨﺎ َر َو ِﺑﺌْ َﺲ اﻟْ ِﻮ ْر ُد اﻟْ َﻤ ْﻮ ُرود( )(٢٦ ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ادﯾﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﴩ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده اﺳﺖ ،و ﺟﻮاﻣﻊ ﮐﻪ از ﻓﺮط ﻓﺴﺎد و وﺣﺸﯽ ﮔﺮی در ﻟﺒﻪ آﺗﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ )ﮐُﻨْﺘُ ْﻢ َﻋﻠﯽ ﺷَ ﻔﺎ ُﺣ ْﻔ َﺮ ٍة ِﻣ َﻦ اﻟ ﱠﻨﺎر( )) ٢٧ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ارﺳﺎل رﺳﻮﻟﯽ ،دﺳﺖ آنﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﺠﺎت ﻣﯽدﻫﺪ )ﻓَﺄَﻧْ َﻘ َﺬﮐُ ْﻢ ِﻣ ْﻨﻬﺎ( ) (٢٨و ﻣﻠﻞ و ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﻧﺒﯿﺎء اﺣﱰام ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ،ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪودی ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ و متﺪن ﭘﯿﴩو را از آن ﺧﻮد ﮐﻨﻨﺪ؛ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺟﺰﯾﺮه اﻟﻌﺮب ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺼﺪاق ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ. ب :١ -١-اوﺿﺎع ﺟﺰﯾﺮه اﻟﻌﺮب ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم: ﻫﺮﭼﻨﺪ روﯾﮑﺮد اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ،اﻣﺎ از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺼﺪاق ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ،ﺑﺨﺸﯽ از وﺿﻌﯿﺖﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫامن ﻧﯿﺰ اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ .در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮﺑﯽ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ،ﺑﺮﺧﯽ از رذاﺋﻞ اﺧﻼﻗﯽ ،ﺑﻪ ﻗﺪر راﺋﺞ و ﺷﺎﯾﻊ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﻗﺴﺎوت ،ﺗﻌﺼﺐ ،ﺧﺮاﻓﻪ ﭘﺮﺳﺘﯽ ،و ...ﻣﺜﺎل زدﻧﯽ اﺳﺖ .در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم در ﻓﻘﺪان ﻣﻄﻠﻖ ﺑﯿﺪاری دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺶ و ﺑﯿﺪاری آﻓﺮﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﴎاغ ﻣﺮدم ﻣﯽآﯾﺪ ،ﮐﻪ منﻮﻧﻪ ﻫﺎی از آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ. ١.ﻗﺼﺎص :ﻋﺎدت ﻋﺮب ﺟﺎﻫﻠﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﻗﺒﯿﻠﻪ آنﻫﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻗﺪرت دارﻧﺪ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﺑﮑﺸﻨﺪ ،و اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺎﴐ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﯾﮏ ﻓﺮد متﺎم ﻃﺎﯾﻔﻪ ﻗﺎﺗﻞ را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻗﺼﺎص ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺣﮑﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻗﺼﺎص را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد). (٢٩ ٢.ﺣﺮﻣﺖ ﴍاب :ﴍاب ﺧﻮری رذﯾﻠﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻮده ﮐﻪ از ﻃﺮﻓﺪاراﻧﯽ زﯾﺎدی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ،ﺗﺎ آﻧﺠﺎ
ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻮ ّرﺧﺎن ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻋﺸﻖ ﻋﺮب ﺟﺎﻫﻠﯽ در ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﺪ :ﺷﻌﺮ و ﴍاب و ﺟﻨﮓ ) (٣٠ﻗﺮآن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد و زﯾﺎن آن ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮده ،آﻧﭽﻪ را ﺳﺒﺐ ﺷﺎدی و ﻋﺸﻖ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺖ ،ﻗﺮآن ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺎﺑﻮدی آنﻫﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،و اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺪاری ﻻزم را ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﯽآورد )(٣١ ٣.اﺣﱰام ﺑﻪ زنﻫﺎ :ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﺤﻘﯿﺮ و در ﻫﻢ ﺷﮑﺴنت ﺷﺨﺼﯿﺖ زن ،از ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻋﺮﺑﯽ ﺟﺎﻫﻠﯽ ﻧﺒﻮد ،ﺑﻠﮑﻪ در ﻣﯿﺎن اﻗﻮام دﯾﮕﺮ و ﺣﺘﯽ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺘﻤﺪنﺗﺮﯾﻦ ﻣﻠﻞ آن زﻣﺎن ﻧﯿﺰ ،زن ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻧﺎﭼﯿﺰ داﺷﺖ ،اﻣﺎ ﻋﺮب ﺟﺎﻫﻠﯽ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﺮ را در اﺷﮑﺎل زﻧﻨﺪهﺗﺮ و وﺣﺸﺘﻨﺎکﺗﺮی اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد .ﻣﺜﻼ زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ) (٣٢اﻧﮕﯿﺰه ﺑﺮﺧﯽ از ﯾﻦ ﺑﯽ رﺣﻤﯽﻫﺎ ﺗﺮس از ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ و ﻓﻘﺮ ﺑﻮد ،ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﺑﯿﺪاری ﻻزم را در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ رزاق ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ) (٣٣و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ دﺧﱰ را ﻣﺎﯾﻪ ﴎ ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺴﺖ ) (٣٤وﻟﯽ اﺳﻼم ﻇﻬﻮر ﮐﺮد و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺮاﻓﻪﻫﺎ و ﺧﺮاﻓﻪ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻫﺎ در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻔﺶ ﴎﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﺟﻨﮕﯿﺪ ،و اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻬﱰﯾﻦ ﺷام ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺷام اﺳﺖ ) (٣٥و از ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و زن ،ﻫﺮﮐﺪام ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ ) (٣٦و از ﻣﺘﺎع دﻧﯿﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺮ ﮐﺪام ﺳﻬﻢ ﺧﻮدش را دارد ) (٣٧و ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﱪ )ﺻﻠّﯽ ّ ﷲ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ( اﻟﺴﻼم اﺣﱰام ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺗﻌﺠﺐ آن ﻗﺪر ﺑﻪ دﺧﱰش ﺑﺎﻧﻮی اﺳﻼم ﻓﺎﻃﻤﻪ زﻫﺮا ﻋﻠﯿﻬﺎ ّ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ،ﺑﺎ متﺎم ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﻪ داﺷﺖ ،دﺳﺖ دﺧﱰش را ﻣﯽﺑﻮﺳﯿﺪ ،و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﺳﻔﺮ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ دﯾﺪار ﻣﯽﮐﺮد ،دﺧﱰش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻮد)٣٨) . ٤.دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ :ﻗﺒﻞ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ،ﻋﺮب ﺟﺎﻫﻠﯽ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺗﻨﺪﯾﺲﻫﺎی ﮔﻠﯽ ،ﺳﻨﮕﯽ ،ﭼﻮﺑﯽ ،ﻧﻘﺮه ای و ﻃﻼﺋﯽ ﻣﴫوف ﺑﻮدﻧﺪ ) (٣٩ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﻧﺪای » َو إِﻟ ُﻬ ُﮑ ْﻢ إِﻟ ٌﻪ ِ واﺣ ٌﺪ ﻻ إِﻟ َﻪ إِﻻﱠ ُﻫﻮ« ) (٤٠متﺎﻣﯽ آنﻫﺎ را ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪ دان ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺪاﺧﺖ ،و ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر؛ ﻋﻘﺎﺋﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮای ﺧﺪاوﻧﺪ ﴍﯾﮏ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﺮ او روا داﺷﺖ ﺑﻮد را ،ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻃﻞ داﻧﺴﺘﻪ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه ﻣﯽداﻧﺪَ » :و َﺟ َﻌﻠُﻮا ِ ﱠ ِ ﴍﮐﺎ َء اﻟْ ِﺠ ﱠﻦ َو َﺧﻠَ َﻘ ُﻬ ْﻢ َو هلل ُ َ َﺧ َﺮﻗُﻮا ﻟَ ُﻪ ﺑَﻨﯿ َﻦ َو ﺑَ ٍ ﻨﺎت ﺑﻪ ﻏﯿ ِﺮ ِﻋﻠ ٍْﻢ ُﺳﺒْﺤﺎﻧَ ُﻪ َو ﺗ َﻌﺎﻟﯽ َﻋ ﱠام ﯾَ ِﺼﻔُﻮن« ) (٤١ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻨﺎﻣﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮره ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ. ب – :٢ -١اﺳﱰاﺗﮋیﻫﺎی اﺳﺘﻌامر ﺑﺮای ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه اﻧﺪاﺧنت ﺑﯿﺪاری دﯾﻨﯽ : ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻋﻠﯿﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺑﺎور ﻫﺎی ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﯾﮑﯽ ازﻣﻬﻤﱰﯾﻦ اﺳﱰاﺗﮋﻫﺎی دﺷﻤﻦ ،ﺑﺮای ﺑﺰاﻧﻮ در آوردن آنﻫﺎﺳﺖ ،و ﺑﺮای اﯾﻦ اﻋامل آن راه ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﺳﺎنﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺤﺸﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﻬﻮاﻧﯽ ﺟﻨﺴﯽ اﺳﺖ» .در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪی ،راه ﻣﺒﺎرزهی ﺳﺎده و آﺳﺎن ﺑﺎ ادﯾﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ راه ﻋﻨﺎن ﮔﺴﯿﺨﺘﮕﯽ و ﻣﻬﺎر ﮔﺴﯿﺨﺘﮕﯽ ﺷﻬﻮات را ﺑﺎز ﮐﻨﺪ«(٤٢). زﯾﺮا اﮔﺮ ﻧﮕﻮﯾﻢ اوﻟﯿﻦ ﻗﺘﻞ وﮐﺸﺘﺎر ﺑﯿﻦ ﻫﺎﺑﻞ و ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﻬﻮاﻧﯽ ﺟﻨﺴﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺗﺮدﯾﺪ ﻋﻠﺖ ﺑﺴﯿﺎری ﺗﺮاژﯾﺪی ﻫﺎی ﺗﺎرﯾﺦ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻟﺬا اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ روی آن ﴎﻣﺎﯾﻪ ﮔﺰاری ﻣﯽﮐﻨﺪ »دﺷﻤﻦ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﯿﺶ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮپ و ﺗﻔﻨﮓ و اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ
اﺣﺘﯿﺎج داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﻪ اﺷﺎﻋﻪی ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻓﺎﺳﺪ ﺳﺎز ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ .در ﺧﱪ ﺧﻮاﻧﺪم ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻬﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﻣﺮﯾﮑﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎی اﻧﺪاﺧنت مبﺐ ،داﻣﻦﻫﺎی ﮐﻮﺗﺎه ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ! راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﺮای ﮐﺸﻮری ﺷﻬﻮات ﺟﻨﺴﯽ و اﻣﯿﺰش ﺑﯽ روﯾﻪی زن و ﻣﺮد و دﺧﱰ و ﭘﴪ را ﺗﺮوﯾﺞ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺟﻮان را ﺑﻪ راه ﻫﺎی ﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻏﺮﯾﺰه او ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺘامﯾﻞ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ،دﯾﮕﺮ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮب و ﺗﻔﻨﮓ ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﻧﯿﺴﺖ. ﻓﺴﺎد ﯾﮏ ﻣﻠﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺧﻮد ﺿﺎﯾﻊ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آﯾﻨﺪه ای او را ﺗﺒﺎه ﻣﯽﺳﺎزد) ٤٣)«. «ﻗﺪرتﻫﺎی ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻋﺎمل ،ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺻﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ،ﺑﺮای ﺣﺬف ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و ارزشﻫﺎی واﻻی اﻧﺴﺎﻧﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﴩی ﭘﺎی ﻓﴩدهاﻧﺪ و ﻧﺘﯿﺠﻪ ای آن ،ﮔﺴﱰش ﻓﺴﺎدﻫﺎی اﺧﻼﻗﯽ و اﻋﺘﯿﺎد و ﺑﯽ ﺑﻨﺪ و ﺑﺎری و وﯾﺮاﻧﯽ ﺑﯿﻨﺎن ﺧﺎﻧﻮاده و ﻧﯿﺰ رﺷﺪ اﺳﺘﻌامر و اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪی ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺖﻫﺎی ﻓﻘﯿﺮ و ﻏﻨﯽ و دوری روز اﻓﺰون از ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘامﻋﯽ و ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺴﺎن و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﻼحﻫﺎی ﻣﺮﮔﺒﺎر و اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺸﺖﻫﺎی دﺳﺖ ﺟﻤﻌﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ .ﻋﻠﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺣﺬف ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ و ﺑﯽ اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ارزشﻫﺎﯾﯽ دﯾﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ» (٤٤)«.ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮب، ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﺑﺮای ﻓﺴﺎد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ،ﻓﺮﻫﻨﮓ دﺷﻤﻨﯽ و ﺑﻐﺾ ﺑﺎ ارزشﻫﺎ و درﺧﺸﻨﺪﮔﯽﻫﺎ و ﻓﻀﯿﻠﺖﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ .ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ ﭼﻮن اﺑﺰار در اﺧﺘﯿﺎر زور و زر و اﻣﭙﺮاﺗﻮران ﻗﺪرت اﺳﺖ .ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ،در ﺻﺪدﻧﺪ ﻧﺴﻞ ﺑﻨﯽ آدم را از ﻫﻤﻪی ﻓﻀﺎﯾﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻬﯽ دﺳﺖ ﮐﻨﻨﺪ و اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﺎﺳﺪ و ﻣﻄﯿﻊ و ﺗﺴﻠﯿﻢ و ﻏﺎﻓﻞ از ﯾﺎد ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ« ))٤٥ ب – :٢ﺑﯿﺪاری ﺳﯿﺎﺳﯽ: از آﻧﺠﺎی ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺑﺴﱰ ﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﺑﺮوز ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻬﺎﺟﻢ اﺳﺘﻌامری ﮐﺸﻮر ﻫﺎی ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻣامﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده و ﺑﯿﺪاری ﻣﻮج ﺳﻮم ﻣﺴﻠامﻧﺎن ،ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺪﯾﺖ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ متﺎم دﻧﺒﺎل ﻣﯽﺷﻮد ،داﻣﻨﻪﻫﺎ و اﻣﻮاج آن در ﮔﺴﱰش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم در درﺟﻪ ای از ﺑﯿﺪاری رﺳﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ،ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﺳﻠﻄﻪ اﺟﺎﻧﺐ را ﺑﺮ منﯽﺗﺎﺑﻨﺪ .ﻟﺰوم و ﴐورت ﺑﯿﺪرای ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻧﻘﺶ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ دوﻟﺖ در ﺟﻬﺎن رخ ﻣﯽمنﺎﯾﺪ ،زﯾﺮا ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺰاره ای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺣﺘﯽ در زاوﯾﻪ ﻫﺎی ﺧﻠﻮت زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدی و ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻧﺴﺎن دﺧﺎﻟﺖ دارد ،و ﻧﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﯿﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘامﻋﯽ منﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ از ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻓﮑﺮی و ﻋﻠﻤﯽ ﺳﺎمل و ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎن را در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ ،و اﮔﺮ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻣﻨﻔﯽ و ﻧﺎ ﺳﺎمل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺴﺎرتﻫﺎی ﺟﱪان ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ را ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوی ﻋﻘﻞ و آزادی ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ،اﻣﮑﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ،اﻧﺘﺨﺎب و ﺣﻖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﴎﻧﻮﺷﺖ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﯿﺪاری، ﻫﻮﺷﯿﺎری ،ﺑﺼﯿﺮت و آﮔﺎﻫﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻻزﻣﻪ ذاﺗﯽ و ﻻﯾﻨﻔﮏ اﻧﺘﺨﺎب و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺳﺎمل و راﻫﮕﺸﺎ اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺗﺎ ﺣﺪودی ﴐورت ﺑﯿﺪاری ﺳﯿﺎﺳﯽ و
ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ﻣﯿﴪ ﻣﯽﺷﻮد .در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﻠﻄﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ» :دﺷﻤﻦ ﺑﺠﺎی ﻟﺸﮑﺮ ﮐﺸﯽ و ﺟﻨﮓ و ﺧﻮن رﯾﺰی ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎﯾﯽ ،ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ را در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ ،و ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ،ﻋﻨﺎﴏی را از ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد ﺧﻮدش ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ آﻧﺎن در وﺟﻮدﺷﺎن اﯾﺠﺎد ﺷﯿﻔﺘﮕﯽ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺎ دادن و ﻋﺪه ﻫﺎی رﯾﺎﺳﺖ و ﺣامﯾﺖ ،رﺳام ﻣﺰدور ﺧﻮد ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﻢ ﮐﻢ ﺑﺮ ارﮐﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻫﻤﻪ ﺷﺌﻮن آن ﮐﺸﻮر ﺗﺴﻠﻂ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ .اﯾﻦ ﻋﻨﺎﴏ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻓﺮادی را در ﺳﻄﺢ رﺋﯿﺲ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﺗﺎ ﺳﻄﻮح ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮدد (٤٦)«.از اﯾﻦ رو ﺳﻠﻄﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺑﺮای ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﺳﺘﻌامری ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ارزش و اﻋﺘﺒﺎری ﺑﺎﻻی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﺪان ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﻫﯿﭻ ﺗﻼش و ﻫﺰﯾﻨﻪ ای درﯾﻎ ﻧﮑﻨﻨﺪ .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﻨﮓ اﻧﺪازی ﻫﺎی ﻏﺮب ،ﻓﺮاروی ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ،اﻗﺘﺼﺎدی ،ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و در ﻣﺠﻤﻮع ﭘﯿﴩﻓﺖ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻼش ﻋﺮﯾﺎن آنﻫﺎ را ﺑﻪ منﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬارد؛ و ﺗﻼشﻫﺎی را ﮐﻪ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ و اﺑﻘﺎء ﴎان ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﯽدﻫﺪ ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﻣﯿﺰان ارزش و اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺴﻠﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ دارد .اﻣﺎ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ – ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻫﺎی ﻏﺮﺑﯽ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ، ﻧﺪای ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ – ﻗﺮآﻧﯽ را ﻟﺒﯿﮏ ﮔﻔﺘﻨﺪ .ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻋﺰت و آزادی را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮای اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و ﺑﺮای ﻣﺴﻠامﻧﺎن اﺟﺎزه منﯽدﻫﺪ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺑﺎر ذﻟﺖ ﻣﴩﮐﺎن ﷲ ﻟِﻠْﮑﺎ ِﻓﺮﯾ َﻦ َﻋﻠَﯽ اﻟْ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨﯿ َﻦ َﺳﺒﯿﻼً« ) (٤٧ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﻣﻬﻢ وﮐﻔﺎر ﺑﺮوﻧﺪ؛ و » َو ﻟَ ْﻦ ﯾَ ْﺠ َﻌ َﻞ ﱠ ُ ﺧﻮاﻧﺪن ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ،ﻫﺮﮐﺲ را ﺳﺰاوار آن منﯽداﻧﺪ »ﻻ ﯾَ ُ ﻨﺎل َﻋ ْﻬ ِﺪی اﻟﻈﱠﺎﻟِﻤﯿﻦ« ) (٤٨و ﺑﺮ ﻣﺴﻠامﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﺑﯿﺪاری و ﺑﺼﯿﺮت ،ﴎﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﻮم َﺣﺘﱠﯽ ﯾُ َﻐﯿﱢ ُﺮوا ﻣﺎ ِﺑﺄَﻧْﻔ ُِﺴﻬِﻢ« ) (٤٩در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ،آﻧﺎﻧﮑﻪ ﺳﺰاوار ﷲ ﻻ ﯾُ َﻐﯿﱢ ُﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ٍ رﻗﻢ زﻧﻨﺪ» ،إِ ﱠن ﱠ َ ﷲ ﴍﮐﺎﺋِ ُﮑ ْﻢ َﻣ ْﻦ ﯾَ ْﻬﺪی إِﻟَﯽ اﻟْ َﺤ ﱢﻖ ﻗُﻞِ ﱠ ُ اﻃﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﭘﯿﺮوی ﺷﻮﻧﺪ) .ﻗ ُْﻞ َﻫ ْﻞ ِﻣ ْﻦ ُ َ ﯾَ ْﻬﺪی ﻟِﻠْ َﺤ ﱢﻖ أَ ﻓَ َﻤ ْﻦ ﯾَ ْﻬﺪی إِﻟَﯽ اﻟْ َﺤ ﱢﻖ أَ َﺣ ﱡﻖ أَ ْن ﯾُﺘﱠ َﺒ َﻊ أَ ﱠﻣ ْﻦ ﻻ ﯾَ ِﻬ ﱢﺪی إِﻻﱠ أَ ْن ﯾُ ْﻬﺪی ﻓَام ﻟَ ُﮑ ْﻢ ﮐَﯿْ َﻒ ﺗ َ ْﺤ ُﮑ ُﻤﻮن( ) (٥٠از آﻧﺠﺎی ﮐﻪ اﺳﺘﻌامر ﺑﺮای ﺗﺴﻠﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ راه ﻫﺎی ﻣﺤﺴﻮس و ﻧﺎﻣﺤﺴﻮس و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻓﺮﯾﻨﺒﺪه را ﺑﭙﯿامﯾﺪ ،وﮔﺮﮔﯽ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﻣﯿﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎز ﮔﻮ ﻗﯿﻞ ﻟَ ُﻬ ْﻢ ﻻ ﺗُﻔ ِْﺴ ُﺪوا ِﻓﯽ اﻷْ َ ْر ِض ﻗﺎﻟُﻮا إِمنﱠ ﺎ ﻧَ ْﺤ ُﻦ ُﻣ ْﺼﻠِ ُﺤﻮن( ) (٥١از اﯾﻦ رو ﺗﻮده ﻣﯽﮐﻨﺪ ) َو إِذا َ ﻫﺎی ﻣﻠﺖ ﺑﺎ ﻋﻈﻢ راﺳﺦ ،و ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮﻣﺒﺎﻧﯽ دﯾﻨﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ ،و ﺑﺎ ﺑﯿﺪاری ﮔﺮی رﻫﱪان؛ ﺧﯿﺰش و ﺣﺮﮐﺖ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی ﺧﺎرﺟﯽ و ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺳﺘﻌامر ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺿﻌﻒ ﺣﮑﺎم ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ در دو ﺟﺒﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﯿﻤﻮده اﺳﺖ: ب – ١ -٢ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌامر ﺧﺎرﺟﯽ : ﻗﯿﺎم ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺜﻼ؛ ﻣﻬﺪی ﺳﻮداﻧﯽ در ﺳﻮدان ،اﻣﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر در اﻟﺠﺰاﯾﺮ ،ﻣﺴﻠامن ﺷﺒﻪ ﻗﺎره در ﻫﻨﺪ ،اﻧﻘﻼب ﻋﴩﯾﻦ ) (١٩٢٠در
ﻋﺮاق ،اﻧﻘﻼب اﻟﺠﺰاﯾﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮیﻫﺎ در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ،ﻋﻤﺮ ﻣﺨﺘﺎر در ﻟﯿﺒﯽ ،ﻧﻬﻀﺖ ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ، ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ در اﯾﺮان ،اﻧﻘﻼب ﻣﺮدﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﻌامر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺷﻮری ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﺻﻮل ﻗﺮآﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺪم ﺳﻠﻄﻪ اﺟﺎﻧﺐ ﺑﺮ ﻣﺴﻠامﻧﺎن ﺑﻮد از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺑﯿﺪرای اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﻌامر ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺖ ))٥٢ ب – ٢ - ٢ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد داﺧﻠﯽ: ﮐﺸﻮرﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ اﻋﻢ از آﻧﮑﻪ زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﺳﺘﻌامر ﺑﻮده و ﯾﺎ ﻏﯿﺮ آن ،از ﻓﻘﺪان ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺪﺑﺮ و و دﻟﺴﻮز رﻧﺞ ﺑﺮده اﺳﺖ؛ و ﻫﻤﯿﻦ ﻧﯿﺰ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﺣﻀﻮر دﺧﺎﻟﺖ و اﺳﺘﻌامر ﮐﺸﻮر ﻫﺎی ﺧﺎرﺟﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات ﻣﺮدم اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ .ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻃﺒﻌﺎ ﺑﻪ دﮐﺘﺎﺗﻮری اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻧﻮع ﻇﻠﻢ ،ﺑﯽ ﻋﺪاﻟﺘﯽ ،ﺗﺠﺎوز ،ﻏﺎرت ﮔﺮی ،ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻧﮋادی ،ﺑﻮﺟﻮد آوردن اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ ،و ...ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽداﻧﻨﺪ .ﺟﻨﺒﺶ ﻣﴩوﻃﯿﺖ در اﯾﺮان ،ﻧﻬﻀﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﻋﺮاق ﻋﻠﯿﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺪام ﺣﺴﯿﻦ ،ﺟﻨﺒﺶ ﺷﯿﻌﯿﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻇﺎﳌﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ،و ...ﻧﻬﻀﺖﻫﺎی ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن در ﮐﺸﻮر ﻫﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﯾﺎ در ﺣﺎل اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدن ﻫﺴﺖ ﻫﻤﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ارزشﻫﺎی ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﯿﺪاری ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ و ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﻌﻼ درﮐﺸﻮر ﻫﺎی ﻋﺮﺑﯽ ﺟﺮﯾﺎن و ﺗﺪاوم دارد ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻗﺴﻢ ﻣﯽﮔﻨﺠﻨﺪ . ب – ٣ﺑﯿﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ: ﺑﯿﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﺶ را در ﺟﻨﺒﺶﻫﺎی ﻋﻈﯿﻢ اﺻﻼﺣﯽ و اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ زﯾﺮا زﯾﺮ ﺑﻨﺎی ﻫﺮ ﺣﺮﮐﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘامﻋﯽ ﺑﺬرﻫﺎی ﻓﮑﺮی و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﻠﺐ و اﻧﺪﯾﺸﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺗﻮدهﻫﺎ ﮐﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﱰه و ﭘﺮﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻮدن ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺣﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ،اﺟﺘامﻋﯽ ،دﯾﻨﯽ و ...ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ، ﴐورت ﺑﯿﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻫﻮﯾﺪا ﻣﯽﺷﻮد. ب -١-٣ -ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ: ﺑﺮای ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﻣﺘﻌﺪدی اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺘﺠﺎوز از دوﯾﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ: ﮐﻠﯿﻪی دﺳﺘﺎوردﻫﺎی ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ،اﻋﻢ از داﻧﺶ ،ﻫرن ،اﺧﻼﻗﯿﺎت ،ﻗﻮاﻋﺪ ،آداب و رﺳﻮم ،ﻋﺒﺎدات و دﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎی اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ ،ﮐﻪ از ﻧﺴﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﯾﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ.
ﻣﺠﻤﻮﻋﻪی ﺑﺎورﻫﺎ ،ﺑﯿﻨﺶﻫﺎ ،ارزشﻫﺎ ،آداب و ﺳﻨﻦ ،اﺧﻼق و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎی ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ .ﻣﺠﻤﻮﻋﻪی ﭘﯿﭽﯿﺪهای ﮐﻪ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪهی داﻧﺴﺘﻨﯽﻫﺎ ،اﻋﺘﻘﺎدات ،ﻫرنﻫﺎ، اﺧﻼﻗﯿﺎت ،ﻗﻮاﻧﯿﻦ ،ﻋﺎدات و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪی اﻧﺴﺎن ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﮐﺴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ) (٥٣ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از آﮔﺎﻫﯽﻫﺎ )ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎ( و رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻓﻨﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی ،آﯾﯿﻨﯽ )ﺷﻌﺎﯾﺮ( ،ﻣﺬﻫﺒﯽ ،اﺟﺘامﻋﯽ و ﻏﯿﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﻌﯿﻨﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ )(٥٤ ب -٢ - ٣ -اﻗﺴﺎم ﻓﺮﻫﻨﮓ : ﻓﺮﻫﻨﮓ ،ﻫامن ﻃﻮری ﮐﻪ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺘﻌﺪد دارد ،اﻗﺴﺎم ﻣﺘﻌﺪد ﻧﯿﺰ دارد ،اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺟﺴﺘﺎر ﺣﺎﴐ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،دو ﻗﺴﻢ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی آن اﺳﺖ. ب :١ -٢ - ٣ -ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدی: ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدی ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از متﺎﻣﯽ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻋﯿﻨﯽ و ﻣﻠﻤﻮس اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺛﺎر ﻫرنی ،دﺳﺘﺎورد ﻫﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ ،ﺑﻨﺎﻫﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ،ﺧﻂ ،ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و (٥٥)... ب :٢-٢- ٣ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻨﻮی: ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻨﻮی ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺎدی ﻧﯿﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻋﻘﺎﯾﺪ و رﺳﻮم ،ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف ،ارزشﻫﺎ و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎ ،اﺧﻼﻗﯿﺎت ،داﻧﺴﺘﻨﯽﻫﺎ و(٥٦) ... ب :٣- ٣ -ارﺗﺒﺎط ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی: ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدی ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻨﻮی رﺷﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻧﻮع ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ و ﺟﻬﺎن ،و ارزشﻫﺎی ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ،در ﺳﺎﺧﺖ اﺑﺰار ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮای اﻣﻮر زﻧﺪﮔﯽ و رﻓﺎه اﺟﺘامﻋﯽ ِ ﻣﻌﺎﴍت اﻧﺴﺎنﻫﺎ ،آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺟﻬﺖ ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ،ﻃﺮز ﻧﮕﺮش ،ﻧﻮع ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺧﺎص در ﻣﻌامری ﺳﻮق ﻣﯽدﻫﺪ ،و ﯾﺎ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش زﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﺸﺎن ،آﻧﺎن را در اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﻟﺒﺎس ﯾﺎ رﻓﺘﺎر رﻫﻨﻤﻮن ﻣﯽﺳﺎزد ) (٥٧از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدی ﻧﯿﺰ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻨﻮی ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد .ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ،وارد ﺷﺪن و ﺟﺎی ﮔﺮﻓنت ﯾﮏ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ در ﺷامر ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدی اﺳﺖ ،ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ارزشﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪی را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد و ارزشﻫﺎﯾﯽ را ﻧﯿﺰ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ))٥٨
ب :٤ – ٣ -ﴐورت ﺑﯿﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ: ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﱰدﮔﯽ و ﭘﺮﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻮدن ﻓﺮﻫﻨﮓ ،زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺴﺨﯿﺮ ،اﺳﺘﺜامر ،ﺑﻪ ﯾﻐامﺑﺮدن ،ﺗﺤﺮﯾﻒ ... آن در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ و زﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد ،ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﯿﺎس ﮔﺴﱰدﮔﯽ آن در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ ،ﻧﻘﺶ و اﺛﺮ آن در زﻧﺪﮔﯽ و ﺑﻪ وﯾﮋه رواﺑﻂ اﺟﺘامﻋﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﯿﺪاﺳﺖ. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ» :در ﻣﯿﺎن ﺷﯿﻮه ﻫﺎی اﺳﺘﻌامری و ﺳﻠﻄﻪ ﮔﺮی، آﻧﭽﻪ از ﻫﻤﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎکﺗﺮ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺨﻔﯽﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ،ﺳﻠﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ .ﺧﻄﺮی ﮐﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺟﺒﻬﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎ را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﮔﺴﱰدﮔﯽ ﺟﺒﻬﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ ،ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ آن و ﺻﺪﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﻮی ﺑﻪ روح او وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻓﮑﺎر و ﻋﻘﺎﯾﺪ و ارزشﻫﺎ را در درون وی ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدی ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﺣﯿﺎت ﻣﻌﻨﻮیاش را ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽﺳﺎزد )» (٥٩در ﺻﻮرت واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ؛ اﺳﺘﻘﻼل ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﺪارد .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ :ﻣﺎ از ﺣﴫ اﻗﺘﺼﺎدی منﯽﺗﺮﺳﯿﻢ .ﻣﺎ از دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ منﯽﺗﺮﺳﯿﻢ ،آن ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﻣﺎ را ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ .اﺳﺘﻘﻼل و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ از اﺳﺘﻘﻼل ﻓﺮﻫﻨﮓ آن ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺳﺎده اﻧﺪﯾﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔامن ﺷﻮد ﺑﺎ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺘﻘﻼل در اﺑﻌﺎد دﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮاﺳﺖ ...ﺑﯽ ﺟﻬﺖ و ﻣﻦ ﺑﺎب اﺗﻔﺎق ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﯽ اﺳﺘﻌامر ﮔﺮان ﮐﻪ در رأس متﺎم اﻫﺪاف آﻧﺎن اﺳﺖ ،ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣﻊ زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ اﺳﺖ (٦٠) .و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮد» :اﮔﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ای واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺮﺗﺰق از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﺎﭼﺎر دﯾﮕﺮ اﺑﻌﺎد آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه در آن ﻣﺴﺘﻬﻠﮏ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را در متﺎم اﺑﻌﺎد از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ .اﺳﺘﻘﻼل و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ از اﺳﺘﻘﻼل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آن ﻧﺸﺄت ﻣﯽﮔﯿﺮد (٦١)«.از اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﴐورت ،دﻗﺖ و ﺟﺪﯾﺖ ﺧﻮد را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻬﺎﺟﻢ و ﺳﻠﻄﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻠﻤﻮس ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ واﮐﻨﺶ ﴎﯾﻊ و دﻓﻌﯽ ﻧﺸﺎن داد: »ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﺷﯿﻮه ﻫﺎی ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ،ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻠﻤﻮس ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان در ﺑﺮاﺑﺮ آن واﮐﻨﺶ دﻓﻌﯽ ﻧﺸﺎن داد ،ﺑﻠﮑﻪ دارای ﻃﺒﯿﻌﺖ ﭘﯿﭽﯿﺪه ای اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﻼشﻫﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎی ﻓﺮاوان دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ،ﻃﯽ ﻣﺪتﻫﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺳﻮد ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻋﺠﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ،ﺧﻄﺮﻧﺎکﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع ﻫﺠﻮم اﺳﺖ (٦٢)«.اﺳﻼم ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﮑﺮ ﻓﺮا ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﻓﺮا ﻗﻮﻣﯽ و ﻓﺮا ﻣﻠﯿﺘﯽ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﮔﯿﺘﯽ ﮔﺬاﺷﺖ ،اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ را ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﭘﯿﺮوی و ﺣﺘﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ منﯽداﻧﺪ .از اﯾرنو ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎی ﺷﺎﯾﺴﺖ و ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺖ از ﯾﮏ ﺳﻮ ،ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎب و اﺻﯿﻞ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﯾﺎ ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ.
ب :٥ – ٣ -ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ: دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ،ﭘﯿﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺶ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﻧﺪای ﭼﻮن »ﯾﺎ اﯾﻬﺎاﻟﻨﺎس« »ﯾﺎﺑﻨﯽ آدم« ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎن ،ﺑﺪون ﺗﻌﻠﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ،ﻧﮋادی ،اﻗﺘﺼﺎدی ،ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،و ...ﻣﯽﺷﻮد، آﻏﺎزﮐﺮد .از اﯾرنو ﻫﻤﻮاره ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺠﺎی ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺒﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد دارد ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺗﺒﺎدل و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ. اﺣ ٌﺪَ -و إِ ﱠن أَﺑَﺎﮐُ ْﻢ َو ِ ﺎس إِ ﱠن َرﺑﱠ ُﮑ ْﻢ َو ِ اﺣ ٌﺪ ﮐُﻠﱡ ُﮑ ْﻢ اﻟﻒ :ﻧﮕﺎه ﺗﺴﺎوی ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ» :أَﯾﱡ َﻬﺎ اﻟ ﱠﻨ ُ اب إِ ﱠن أَﮐْ َﺮ َﻣ ُﮑ ْﻢ ِﻋ ْﻨ َﺪ ﱠ ِ ﷲ أَﺗْﻘَﺎﮐُ ْﻢَ -و ﻟَ ْﯿ َﺲ ﻟِ َﻌ َﺮﺑ ﱟِﯽ َﻋﻠَﯽ َﻋ َﺠ ِﻤ ﱟﯽ ﻓ َْﻀ ٌﻞ إِﻻﱠ ﺑِﺎﻟﺘﱠ ْﻘ َﻮی« ِﻵ َد َم َو آ َد ُم ِﻣ ْﻦ ﺗ ُ َﺮ ٍ ) (٦٣ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﯾﮑﯽ از ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ و روﺷﻦﺗﺮﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮای ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﺌﻮرﯾﺰه ﮐﺮده اﺳﺖ .ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﺮه ای ﻗﺮآﻧﯽ -اﺳﻼﻣﯽ ،ﺳﺒﺐ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺴﯿﺎری از اﻗﻮام و ﻣﻠﯿﺖﻫﺎی – ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎری -و ﺑﺮﺧﯽ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘامی ،آن زﻣﺎن ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﱪ اﺳﻼم )ص( ﮔﺮدﯾﺪ ،اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﱪ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ﺑﻪ آنﻫﺎ وﻗﻌﯽ ﻧﻨﻬﺎد )(٦٤ ﺘﺎب ِﺣ ﱞﻞ ب :ﭘﺎک ﺷﻤﺮدن ﻃﻌﺎم اﻫﻞ ﮐﺘﺎب) :اﻟْ َﯿ ْﻮ َم أُ ِﺣ ﱠﻞ ﻟَ ُﮑ ُﻢ اﻟﻄﱠ ﱢﯿﺒﺎتُ َو ﻃَﻌﺎ ُم اﻟﱠﺬﯾ َﻦ أُوﺗ ُﻮا اﻟْ ِﮑ َ ﻟَ ُﮑ ْﻢ َو ﻃَﻌﺎ ُﻣ ُﮑ ْﻢ ِﺣ ﱞﻞ ﻟَ ُﻬﻢ( ) (٦٥ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ در زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺣﮑﻢ در ﻣﻮﻗﻊ ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ و وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﯾﻌﻨﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺒﻮده ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﺨﻮاﻫﺪ از ﻣﻮﺿﻊ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ. ج :رﻓﺘﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪ :ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ دﺳﺘﻮرﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺠﺎز ﺷﻤﺮدن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ و داد و ﷲ َﻋﻦِ اﻟﱠﺬﯾ َﻦ ﻟَ ْﻢ ﯾُﻘﺎﺗِﻠُﻮﮐُ ْﻢ ِﻓﯽ اﻟﺪﱢﯾﻦِ َو ﻟَ ْﻢ ﯾُ ْﺨ ِﺮ ُﺟﻮﮐُ ْﻢ ِﻣ ْﻦ ِدﯾﺎ ِرﮐُ ْﻢ أَ ْن ﺳﺘﺪ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن) » :ﻻ ﯾَﻨْﻬﺎﮐُ ُﻢ ﱠ ُ ﷲ ﯾُ ِﺤ ﱡﺐ اﻟْ ُﻤﻘ ِْﺴﻄﯿﻦ( )«(٦٦ ﺗ َ ﱡَﱪو ُﻫ ْﻢ َو ﺗُﻘ ِْﺴﻄُﻮا إِﻟَ ْﯿ ِﻬ ْﻢ إِ ﱠن ﱠ َ د :اﺣﱰام ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻘﺪﺳﺎت اﻫﻞ ﮐﺘﺎب :ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ و درﮔﯿﺮیﻫﺎی ﮐﻼﻣﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت و ﻓﺮﻫﻨﮓ آنﻫﺎ را ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﺪ « َو ﻻ ﺗ ُﺠﺎ ِدﻟُﻮا أَ ْﻫ َﻞ ﺘﺎب إِﻻﱠ ﺑِﺎﻟﱠﺘﯽ ِﻫ َﯽ أَ ْﺣ َﺴ ُﻦ إِﻻﱠ اﻟﱠﺬﯾ َﻦ ﻇَﻠَ ُﻤﻮا ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ َو ﻗُﻮﻟُﻮا آ َﻣ ﱠﻨﺎ ﺑِﺎﻟﱠﺬی أُﻧْﺰ َِل إِﻟَ ْﯿﻨﺎ َو أُﻧْﺰ َِل إِﻟَ ْﯿ ُﮑ ْﻢ َو اﻟْ ِﮑ ِ إِﻟ ُﻬﻨﺎ َو إِﻟ ُﻬ ُﮑ ْﻢ ِ واﺣ ٌﺪ َو ﻧَ ْﺤ ُﻦ ﻟَ ُﻪ ُﻣ ْﺴﻠِ ُﻤﻮن« ) (٦٧ﻋﻼوه ﺑﺮآﻧﮑﻪ آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎب وﺟﻮد دارد ،در رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،و رﻓﺘﺎر ﭘﯿﺎﻣﱪ اﮐﺮم )ص( و امئﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﯾﺪ ﺗﺎم آنﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ .وﺟﻮد آﯾﺎت ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻓﻮق و ﺳﺎﯾﺮ دﺳﺎﺗﯿﺮ دﯾﻨﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ،اﻗﺪاﻣﺎت وﮔﺎم ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم در ﻣﺴﯿﺮ اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺪون ﺗﺒﻌﯿﺾ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﻣﯽدارد.
ب :٦ – ٣ -ﺗﻔﺎوتﻫﺎی ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﯾﺎ ﺗﺒﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ : وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ دو در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ :ﺗﺒﺎدل و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ اﺳﺖ ،ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ و در اﺧﺘﯿﺎر دﺷﻤﻦ اﺳﺖ .ﺗﺒﺎدل و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮای ﮐامل ،رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ در ﭘﯽ رﯾﺸﻪ ﮐﻦ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ .ﺗﺒﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻧﺘﻘﺎل ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎی ﻣﺜﺒﺖ ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ اﻧﺘﻘﺎل ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎی ﻣﻨﻔﯽ آن اﺳﺖ. ﺗﺒﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻮت و روزﮔﺎر ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ وﻟﯽ ﺗﻬﺎﺟﻢ در دوران ﺿﻌﻒ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ). (٦٨ ب : ٧-٣ -آﯾﺎت ﺑﯿﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ: ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺮ ﺗﺮوﯾﺞ و ﮔﺴﱰش ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،اﻗﻮام و ﻣﻠﯿﺖﻫﺎی را ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ داﺷﺖ ،و اﯾﻦ ﻫﯿﺞ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﺑﺎ ﺗﺮوﯾﺞ ﺗﻔﮑﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﺪارد ،زﯾﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮآﻧﮑﻪ ﺣﮑﻢ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ دﻟﯿﻞ آن را ﻧﯿﺰ ﺑﺎز ﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ: ﮏ اﻟْ َﯿ ُﻬﻮ ُد َو ﻻَ اﻟ ﱠﻨﺼﺎری َﺣﺘﱠﯽ ﺗَﺘﱠ ِﺒ َﻊ ِﻣﻠﱠﺘَ ُﻬﻢ( ))٦٩ اﻟﻒ :ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎراَ ) :و ﻟَ ْﻦ ﺗ َ ْﺮﺿﯽ َﻋ ْﻨ َ ﻫﺮﭼﻨﺪ وﻇﯿﻔﻪ ﭘﯿﺎﻣﱪ اﮐﺮم )ص( ﻫﺪاﯾﺖ و ﺑﯿﺪاری ﮔﺮی ﺑﻮده اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ اﻗﻮام و ﻣﻠﯿﺖﻫﺎی در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺳﺰاوار ﺟﻬﻨﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺲ . ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭼﺮاغ دارد و ﺑﯿﺮاﻫﻪ ﻣﯽرود ﺑﮕﺬار ﺗﺎ ﺑﯿﻔﺘﺪ و ﺑﯿﻨﺪ ﺳﺰای ﺧﻮﯾﺶ. ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺳﺎﻟﺖ ﻫﺪاﯾﺖ را از ﻋﻬﺪه رﺳﻮﻻن ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ .زﯾﺮا؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎز ﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ اﮔﺮ اﯾﻦ اﻗﻮام ﻟﺠﻮج و ﻣﺘﻌﺼﺐ منﯽﺑﻮد ،ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﻗﺮآن را ﺗﻼوت ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻣﺘﯿﺎزات ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺘﺐ ﺳﺎﺑﻖ ،و ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ ﺑﺎﻻی آن ﺣﺘام اﯾامن ﻣﯽ آرودﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﺗﻌﺼﺒﺸﺎن ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﭘﯿﺎﻣﱪ )ص( ﺷﺪه و اﯾامن ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﮏ ُﻫ ُﻢ ﮏ ﯾُ ْﺆ ِﻣ ُﻨﻮ َن ِﺑ ِﻪ َو َﻣ ْﻦ ﯾَ ْﮑ ُﻔ ْﺮ ِﺑ ِﻪ ﻓَﺄُوﻟ ِﺌ َ ﺘﺎب ﯾَﺘْﻠُﻮﻧَ ُﻪ َﺣ ﱠﻖ ﺗِﻼ َوﺗِ ِﻪ أُوﻟ ِﺌ َ )اﻟﱠﺬﯾ َﻦ آﺗ َ ْﯿﻨﺎ ُﻫ ُﻢ اﻟْ ِﮑ َ ْﺨﺎﴎون( ))٧٠ اﻟ ِ ُ ﻮات اﻟﺸﱠ ْﯿﻄﺎنِ َو َﻣ ْﻦ ﯾَﺘﱠ ِﺒ ْﻊ ُﺧﻄُ ِ ب :ﻣﻔﺴﺪﯾﻦ) :ﯾﺎ أَﯾﱡ َﻬﺎ اﻟﱠﺬﯾ َﻦ آ َﻣ ُﻨﻮا ﻻ ﺗَﺘﱠ ِﺒ ُﻌﻮا ُﺧﻄُ ِ ﻮات اﻟﺸﱠ ْﯿﻄﺎنِ ﻓَ ِﺈﻧﱠ ُﻪ ﯾَﺄْ ُﻣ ُﺮ ﺑِﺎﻟْ َﻔ ْﺤﺸﺎ ِء َو اﻟْ ُﻤ ْﻨ َﮑ ِﺮ َو ﻟَ ْﻮ ﻻ ﻓ َْﻀ ُﻞ ﱠ ِ ﷲ َﻋﻠَ ْﯿ ُﮑ ْﻢ َو َر ْﺣ َﻤﺘُ ُﻪ ﻣﺎ زَﮐﯽ ِﻣ ْﻨ ُﮑ ْﻢ ِﻣ ْﻦ أَ َﺣ ٍﺪ أَﺑَﺪا ً َو ﻟ ِﮑ ﱠﻦ ﷲ َﺳﻤﯿ ٌﻊ َﻋﻠﯿﻢ( ))٧١ ﷲ ﯾُ َﺰﮐﱢﯽ َﻣ ْﻦ ﯾَﺸﺎ ُء َو ﱠ ُ ﱠَ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﮑﺮدن از اﯾﻦ ﻃﺎﯾﻔﻪ ،اﯾﻦ اﺳﺖ ،ﮐﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﯽ آﻧﺎن ﺑﯿﺪاری اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﯽاﻧﺪازد ،ﻧﯿﺮوی ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن را ﮐﻤﯿﻦ ﮐﺮده و ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم آن را ﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن را اﺳﯿﺮ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﯽ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ ،ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺪار و درﺣﺎل ﺗﻌﻘﻞ وﺗﻔﮑﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﯿﺮی را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﯿﻤﻮد» .اﮔﺮ« ﺷﯿﻄﺎن »را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ وﺳﯿﻊ ﮐﻠﻤﻪ ،ﯾﻌﻨﯽ« ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻮذی و ﺗﺒﻬﮑﺎر و وﯾﺮاﻧﮕﺮ »ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﻨﯿﻢ ﮔﺴﱰدﮔﯽ اﯾﻦ ﻫﺸﺪار در متﺎم اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﯽ
روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد». ﻫﺮﮔﺰ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ و ﺑﺎ اﯾامن را منﯽﺷﻮد ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ در آﻏﻮش ﻓﺴﺎد ﭘﺮﺗﺎب ﮐﺮد ،ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم اﯾﻦ راه را ﻣﯽﺳﭙﺮد: ﮔﺎم اول ﻣﻌﺎﴍت و دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﺎن اﺳﺖ. ﮔﺎم دوم ﴍﮐﺖ در ﻣﺠﻠﺲ آنﻫﺎ. ﮔﺎم ﺳﻮم ﻓﮑﺮ ﮔﻨﺎه. ﮔﺎم ﭼﻬﺎرم ارﺗﮑﺎب ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺸﮑﻮک و ﺷﺒﻬﺎت. ﮔﺎم ﭘﻨﺠﻢ اﻧﺠﺎم ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﯿﺮه. و ﺑﺎﻵﺧﺮه در ﮔﺎﻣﻬﺎی ﺑﻌﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﮐﺒﺎﺋﺮ ﻣﯽﺷﻮد ،درﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ زﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎری ﺳﭙﺮده او را ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮﺗﮕﺎه ﻣﯽﺑﺮد ،ﺗﺎ ﺳﻘﻮط ﮐﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮدد ،آری اﯾﻦ اﺳﺖ »ﺧﻄﻮات ﺷﯿﻄﺎن« )(٧٢ ب :٧ – ٣ -ﺗﺪاوم ﻟﺠﺎﺟﺖ ﯾﻬﻮدﯾﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ در دﻧﯿﺎی ﻣﺪرن : ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ،ﻟﺠﺎﺟﺖ اﻗﻮام ﯾﻬﻮد و ﻣﺴﯿﺢ را ﻣﻘﻄﻌﯽ منﯽداﻧﺪ ،در آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ »ﻟﻦ ﺗﺮﺿﯽ « ...ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ »ﻟﻦ« ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻔﯽ اﺑﺪی ﻣﯽآﯾﺪ؛ و اﯾﻦ روﺣﯿﻪ در ﺗﺪاوم ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮای اﯾﻦ دو ﻗﻮم ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ .ﺑﺤﺮان آﻓﺮﯾﻨﯽﻫﺎی ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻏﺮﺑﯽ درﻣامﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد .اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﻓﺮﻣﻮد» :در ﻧﻬﺎد و ﴎﺷﺖ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺷﻮروی ﮐﯿﻨﻪ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪی -ﺻﻠﯽ ﱠ ﷲ ﻋﻠﯿﻪ و آﻟﻪ و ﺳﻠﻢ -ﻣﻮج ﻣﯽزﻧﺪ« ) (٧٣وﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮﯾﺐ ﻫﻢ ﭘﯿامﻧﯽ و دوﺳﺘﯽ آنﻫﺎ راﺑﺨﻮرﻧﺪ زﯾﺮا »اﺑﺮﻗﺪرتﻫﺎ آن ﻟﺤﻈﻪای ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن اﻗﺘﻀﺎ ﮐﻨﺪ ﺷام و ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ وﻓﺎداران و دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭘﯿﺶ آﻧﺎن دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ و ﻧﻮﮐﺮی و ﺻﺪاﻗﺖ ارزش و ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻧﺪارد .آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را ﻣﻼک ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﴏاﺣﺖ و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ از آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ« ))٧٤ ﺑﺮﺗﺮی ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،اﻗﺘﺼﺎدی ،ﻧﻈﺎﻣﯽ ،و ...ﻏﺮب ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮﮐﺸﻮر ﻫﺎی ﺟﻬﺎﻧﯽ )دﺳﺖ ﮐﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ زﻣﺎن( اﻧﮑﺎر ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ .ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪه از ﻧﺨﺒﮕﺎن اﺳﻼم ،ﺑﺮای رﻫﺎﯾﯽ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ از ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻫﺎی ﮐﻨﻮﻧﯽ ،اﻟﮕﻮی ﻏﺮﺑﯽ اراﺋﻪ منﺎﯾﻨﺪ و زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﻪ را اﺳﺘﻌامر و ﺗﺴﻠﻂ آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ منﺎﯾﺪ .ﻫﺮ ﭼﻨﺪ رﺷﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ ،ﺑﻌﺪ از رﻧﺴﺎﻧﺲ ،ﺗﻮأم ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ و ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ، ﻫﯿﭻ از ﺗﻌﺼﺐ و ﻟﺠﺎﺟﺖ آنﻫﺎ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ .ﻣﻮجﻫﺎی اﺳﻼم ﻫﺮاﺳﯽ و اﺳﻼم ﺳﺘﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﯿﻪ ﻫﺎی ﻗﻮی ﻣﺎﻟﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ،اﯾﻦ ﺑﯿﺪاری را ﺑﺮای ﻣﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﻏﺮب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻪ ﻣﻨﺼﻒ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﯿﻄﺮف . ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ از ﺗﺨﺼﺺ اﯾﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﺧﺎرج اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان منﻮﻧﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن و از اﻃﺎﻟﻪ آن ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد:
ب :١ – ٣ -دﺧﺎﻟﺖﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ: اﯾﻦ ﻓﻘﺮه را ﺷﺎﻣﻞ دو ﻧﻮع دﺧﺎﻟﺖ ﻣﯽﺷﻮد ،دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ: اﻟﻒ :دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ :اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد ،روشﻫﺎی زﯾﺮ را ﺑﮑﺎر ﺑﺮد: اﻟﻒ -١ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ. اﻟﻒ -٢ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ در ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ،ﭘﺲ از ﺳﻠﻄﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﺘﻌامری ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮد در رأس آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ،و ﺑﻪ ﭼﭙﺎول ﺛﺮوت آنﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ؛ ﻣﺜﻞ دوران ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﺮ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن در اواﺧﺮ ﻗﺮن ١٦و اواﯾﻞ ﻗﺮن .١٧ اﻟﻒ -٣دﺧﺎﻟﺖ در ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ :در اﯾﻦ دﮐﱰﯾﻦ ،ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﺘﻌامری در ﺗﻼش اﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻬﺮه ﻫﺎی ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﺧﻮد را ﺑﺮای ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﯽ و از ﻃﺮﯾﻖ آراء ﻣﺮدﻣﯽ آنﻫﺎ را ﺑﺮ ارﯾﮑﻪ ﻗﺪرت ﺑﻨﺸﺎﻧﻨﺪ ،و اﻧﺘﺨﺎب آزادی ﻣﺮدﻣﯽ را ﺑﺪ ﻧﺎم و و ﻣﻐﺎﯾﺮ ﮔﺰاره ﻫﺎی ﺑﯿﻦ اﳌﻠﻠﯽ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ ،ﮐﻪ ﻋﯿﻨﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﺪاق آن دوﻟﺖ ﻣﻨﺘﺨﺐ وﻣﺮدﻣﯽ ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ . اﻟﻒ -٣اﯾﺠﺎد ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﺎی داﯾﻤﯽ .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣﺮوزه اﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺑﯿﺶ از ١٣٠ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﭘﺎﯾﮕﺎه داﯾﻤﯽ دارد. اﻟﻒ -٤ﺗﻬﺎﺟﻤﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ .از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﻠﻤﻮس آن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﺷﻐﺎل ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دو ﮐﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻋﺮاق در ﺳﺎلﻫﺎی ٢٠٠١و ٢٠٠٣اﺷﺎره منﻮد. ب دﺧﺎﻟﺖ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ :در زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﻦ ﻓﻘﺮه اﻣﻮر زﯾﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد: ب :١اﯾﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ واﺧﺘﻼف ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠامﻧﺎن .ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻣﻮرد را از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻣﯽداﻧﺪ .ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﺠﺰﯾﻪ ﮐﺮدن و ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﮐﺮدن ﻣﺮدم در ﺟﻬﺖ ﺗﻀﻌﯿﻒ وﺑﻪ اﺳﺘﻀﻌﺎف ﮐﺸﺎﻧﺪن آﻧﺎن ودر ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮآﻧﺎن ذﮐﺮ ﻣﯽمنﺎﯾﺪ« :إِ ﱠن ِﻓ ْﺮ َﻋ ْﻮ َن َﻋﻼ ِﻓﯽ اﻷْ َ ْر ِض َو َﺟ َﻌ َﻞ أَ ْﻫﻠَﻬﺎ ِﺷﯿَﻌﺎً ﯾَ ْﺴﺘَ ْﻀ ِﻌ ُﻒ ﻃﺎﺋِ َﻔ ًﺔ ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ ﯾُ َﺬﺑﱢ ُﺢ أَﺑْﻨﺎ َء ُﻫ ْﻢ َو ﯾَ ْﺴﺘَ ْﺤﯿﯽ ﻧِﺴﺎ َء ُﻫ ْﻢ إِﻧﱠ ُﻪ ﮐﺎ َن ِﻣ َﻦ اﻟْ ُﻤﻔ ِْﺴﺪﯾﻦ« ))٧٥ ب :٢ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺮاﺷﯽ واﯾﺠﺎدﮔﺮوه ﻫﺎی ﺿﺪ دﯾﻨﯽ :ﻓﺮﻗﻪ ﻫﺎی رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺬﻫﺒﯽ ﭼﻮن ﺑﺎﺑﯿﮕﺮی ،ﺑﻬﺎﯾﯿﮕﺮی ،ﻗﺎدﯾﺎﻧﯽ (٧٦) ،وﻫﺎﺑﯿﺖ و ...ﭼﯿﺰ ﻫﺎی ﺟﺰ ﺗﺮاوﺷﺎت ذﻫﻨﯽ ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪاران وﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن اﺳﱰاﺗﮋی اﺳﺘﻌامری ﻧﯿﺴﺖ. ب :٣اﯾﺠﺎد ﺣﺲ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ وﻧﮋاد ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﻠﺖﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ .ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺣﺲ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﯾﮑﯽ از وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ .زﯾﺮا آنﻫﺎ ذاﺗﺎ ﺧﻮد را از ﻧﮋاد وﻧﺴﺐ ﺑﺮﺗﺮ ﺗﺼﻮر واﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ .ازاﯾﻦ رو ﺧﻮد را ﺑﺮای اداره ﺟﻬﺎن در اوﻟﻮﯾﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ودﺳﺖ ﮐﺸﻮر ﮔﺸﺎﯾﯽ وﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎی اﺳﺘﻌامری واﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﺘﯽ ﻣﯽزﻧﻨﺪ .اﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﱰاﺗﮋی ﺑﺮای اﯾﺠﺎد
ﺗﻔﺮﻗﻪ وﮔﺴﯿﺨﺘﮕﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ودر ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ دﻧﺒﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺳﯿﺎﺳﺖ »ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻨﺪاز وﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﻦ« از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی اﺻﻠﯽ اﺳﺘﻌامر ﭘﯿﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ . ب :٤ﻧﺎ اﻣﻦ ﮐﺮدن ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺮورش ﮔﺮوﻫﮏﻫﺎی ﺗﺮورﯾﺴﺘﯽ. ب :٥ﺣامﯾﺖ از اﭘﻮزﯾﺴﯿﻮن. ب :٢ – ٣ -دﺧﺎﻟﺖ ﻓﮑﺮی -ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ: اﻟﻒ :ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮی از ﭘﯿﴩﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺴﻠامﻧﺎن. ب :ﺑﯽ ﺳﻮاد ﻧﮕﻬﺪاﺷنت اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ج :ﺣﻔﻆ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ د :ﻧﴩ ﻣﻘﺎﻻت و ﮐﺘﺎبﻫﺎی ﺿﺪ دﯾﻨﯽ ه :ﴎﮔﺮم ﮐﺮدن ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺎزیﻫﺎی ﺑﯽ ﺧﺎﺻﯿﺖ ،ﺑﯿﺶ از ﻧﯿﺎز ب :٣ – ٣ -ﺗﺨﺮﯾﺐ اﻋﺘﻘﺎد و اﺧﻼق: اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺘﻌامر ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻘﺎء و ﺗﺪاوم ﺳﻠﻄﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ و ﯾﺎ ﭘﯿﴩﻓﺖ آنﻫﺎ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در »ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ« دارد« .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن رﺳام اﻋﻼن منﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻗﺮآن ﺑﻘﺎی اﺳﺘﻌامر ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ درﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ (٧٧)«.ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﻬﺎد ﺑﺮای آنﻫﺎ ارزش ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ زﯾﺮ ﯾﻮغ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ .از اﯾﻦ رو ﺗﻼش ﮐﺮدن ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم و ﻋﻘﺎﺋﺪﺷﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﯾﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻋﺘﻘﺎدی و دﯾﻨﯽ را ﮐﻢ رﻧﮓ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ .ﮐﺘﺎب ﻟﺮد ﮐﺮوﻣﺮ ﮐﻪ درﺳﺎل ١٩٠٨ﻣﯿﻼدی ﻣﻨﺘﴩ ﮔﺮدﯾﺪ ،ﭼﻬﺮه ﻋﺮﯾﺎن و آﺷﮑﺎر اﯾﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷامر ﻣﯽرود .در آن ادﻋﺎ ﺷﺪه ﮐﻪ اﺳﻼم ﻣﺮده و ﯾﺎ در آﺳﺘﺎﻧﻪی ﻣﺮگ ﻗﺮار دارد و منﯽﺗﻮان ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت آن را اﺣﯿﺎ ﮐﺮد زﯾﺮا ﻣﺮگ در ذات و ﺟﻮﻫﺮ آن ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ زن و ﺗﺤﺠﺮ ﴍﯾﻌﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ،ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﻫﻤﺮاﻫﯽ و ﻫﻤﮕﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﭘﯿﴩﻓﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ،ﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ ﺑﺪون اﺳﻼم را ﭘﺬﯾﺮا ﮔﺮدد) ٧٨) . ﻟﺬا ﺑﺮای ﺗﺨﺮﯾﺐ و ﺗﻀﻌﯿﻒ اﻋﺘﻘﺎد ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ذﯾﻞ را ﺗﺪارک دﯾﺪﻧﺪ : اﻟﻒ :ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﯿﻠﻢﻫﺎی ﺿﺪ اﺧﻼﻗﯽ و ﺿﺪ دﯾﻨﯽ ب :ﺗﺮوﯾﺞ ﺑﯽ ﺣﺠﺎﺑﯽ و ﺑﯽ ﻋﻔﺘﯽ. ج :اﻋﺘﯿﺎد و ﻧﴩ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر د :ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﴩوب ﺧﻮاری. ه :ﺗﺄﺳﯿﺲ اﻣﺎﮐﻦ ﻓﺤﺸﺎء و :ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺬاﻫﺐ ﺑﺎﻃﻠﻪ )وﻫﺎﺑﯿﺖ ،ﺑﻬﺎﺋﯿﺖ و(...
ز :اﯾﺠﺎد ﺷﺒﻬﺎت در ﻋﻘﺎﺋﺪ و ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ) .ﻣﺜﻼ ﻣﻬﺪوﯾﺖ ،ﻣﻌﺎد ،ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ و ﺗﻘﻠﯿﺪ و ...را زﯾﺮ ﺳﻮال ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ( ح :ﻧﴩ ﺗﻬﻤﺖﻫﺎ و دروغﻫﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎی دﯾﻨﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ. ت :ﺗﺮوﯾﺞ و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﭼﻬﺮه ﺧﺸﻦ از اﺳﻼم) .ﻣﺜﻼ ﭘﯿﴩﻓﺖ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ،در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﯾﺎت ﺟﻬﺎد وﺟﻮد دارد ،اﺳﻼم ﻋﻠﯿﻪ زﻧﺎن ﺧﺸﻦ و ﺑﯽ رﺣﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮوه ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﺖ را ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺪاق ﮐﺎﻣﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖ اﺳﺖ (... ب :٤ -ﺑﯿﺪاری اﺟﺘامﻋﯽ: ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،در ﺻﺤﻨﻪ ﻫﺎی اﺟﺘامﻋﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ دارای ﻣﻈﺎﻫﺮ و منﻮدﻫﺎی ﻓﺮاوﻧﯽ اﺳﺖ .ﺑﯿﺪاری اﺟﺘامﻋﯽ را ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﻋﺼﺎره ﺑﯿﺪاری دﯾﻨﯽ ،ﺑﯿﺪاری ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﺪاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ داﻧﺴﺖ ،زﯾﺮا ﺟﻠﻮه ﻫﺎی ﺣﯿﺎت اﺟﺘامﻋﯽ رﯾﺸﻪ در ﺑﺎور ﻫﺎی دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺮدم دارد .ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭘﯿامﻧﻪ ای ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎی دﯾﻨﯽ ارزش ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫامن ﭘﯿامﻧﻪ آن را در زﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮدی و اﺟﺘامﻋﯽ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ،ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﻧﺎم ﺑﺮد : ب :٤-اﻟﻒ -ﺷﻌﺎﺋﺮی دﯾﻨﯽ :ﻣﯿﺰان ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺴﻠامﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻌﺎﺋﺮ و ﺳﻨﺖﻫﺎی دﯾﻦ در ﻋﻨﻌﻨﺎت ﻣﻠﯽ ،از ﻗﺒﯿﻞ اﻋﯿﺎد ،ﺟﺸﻦﻫﺎ ،ﻣﺮاﺳﻢ ،ﻧﻮع ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﯿﺪن ،ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ . ﺳﺎﺧنت ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﻋﺒﺎدت ﮔﺎهﻫﺎ ،ﺣﻀﻮر درمنﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﺟامﻋﺎت ،ﭘﻮﺷﯿﺪن ﺣﺠﺎب اﺳﻼم، ﺗﺂﺳﯿﺲ ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺧﯿﺮﯾﻪی اﺳﻼﻣﯽ ،ﺻﻨﺪوقﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ و ﺑﺎﻧﮏﻫﺎی ﺑﺪون رﺑﺎ ،ﻗﺮاﺋﺖ و ﺣﻔﻆ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ،و ...ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﺑﺎرز ﻓﺮاﮔﯿﺮی ارزشﻫﺎی ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ )(٧٩ ب :٤-ب -ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ :ﮔﺴﱰس ﻣﺪارس اﺳﻼﻣﯽ ،ﮐﺘﺐ ،ادﺑﯿﺎت دﯾﻨﯽ :درﻗﺎﻟﺐ داﺳﺘﺎن ،ﺷﻌﺮ ،ﻗﺼﻪ ﻫﺎی ﻗﺮآﻧﯽ ،و رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ در ﻗﺎﻟﺐ :ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎی ﻣﺎﻫﻮاره ای، ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ،رادﯾﻮی ،ﻧﴩﯾﺎﺗﯽ ،اﻧﱰﻧﺘﯽ ،ﺑﺎزیﻫﺎی راﯾﺎﻧﻪ ای اﺳﻼﻣﯽ ،در ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺸﺎن از ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮی روﺣﯿﻪ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ. ج -اﺻﻮل ﺑﯿﺪاری درﺗﻔﮑﺮ ﻗﺮآﻧﯽ: ج – :١ﭘﺮﺳﺸﮕﺮی: ﭘﺮﺳﯿﺪن ﺳﻮاﻻت ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان ﺑﺮای ﻓﻬﻤﯿﺪن دﻗﯿﻖﺗﺮ ﻣﻄﻠﺐ ﯾﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه، ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﺻﻮل ﺑﯿﺪاری و ﻣﻌﺮﻓﺖ در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ .اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: اﻟﺴﺆال« (٨٠ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﺑﺎ ﴏاﺣﺖ متﺎم دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ »أﻻ إ ّن ﻣﻔﺘﺎح اﻟﻌﻠﻢ ّ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ را ﮐﻪ منﯽداﻧﯿﺪ از آﮔﺎﻫﺎن و اﻫﻞ ذﮐﺮ ﺳﻮال ﮐﻨﯿﺪ! )ْ)ﻓْﺌَﻠُﻮا أَ ْﻫ َﻞ اﻟ ﱢﺬﮐْ ِﺮ إِ ْن ﮐُ ْﻨﺘُ ْﻢ ﻻ ﺗ َ ْﻌﻠَ ُﻤﻮﻧﻦ( ) (١اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ در ﻣﮑﺘﺐ و ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺸﯿﻊ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﻘﻮﯾﻪ ﺷﺪه و از آﻏﺎز اﻣﺎﻣﺖ و
ﺎس َﺳﻠُﻮﻧِﯽ ﻗَ ْﺒ َﻞ أَ ْن ﺗ َ ْﻔ ِﻘ ُﺪوﻧِﯿﯽ( ) (٢و وﻻﯾﺖ ﺣﴬت ﻋﻠﯿﯽ )( ﺑﻪ آن دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺘﺖ )َﯾﱡ َﻬﺎ اﻟ ﱠﻨ ُ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮه ﻫﺎی از ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ در ﺻﺪر اﺳﻼم را ﺑﺎز ﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﻘﻮﯾﻪ روﺣﯿﻪ ای ﭘﺮﺳﺸﮕﺮی و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﯿﺪاری اﺳﺖ .ﮐﺲ وﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ از ﭘﯿﺎﻣﱪ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم )ص( در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد ﺳﻮال ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﱪ اﺳﻼﻣﻢ )(ﺑﺎ اﺧﻼق و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی رﻓﺘﺎری ﻣﻨﺤﴫ ﺑﻪ ﻓﺮدی ﮐﻪ داﺷﺖ ،ﻋﻼوه ﺑﺮآﻧﮑﻪ ﭘﺎﺳﺦ آنﻫﺎ را ﻣﯽداد ،ﺑﻪ ﻮل ﱠ ِ اداﻣﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﺮدَ َ ..ال َر ُﺳ ُ اﻟﺴ َﺆ ُال ﷲ ص اﻟْ ِﻌﻠْ ُﻤﻢ َزَاﺋِ ُﻦ َو ِﻣ ْﻔﺘَﺎ ُﺣ ُﻪ ﱡ اﻟﺴﺎﺋِ ُﻞ َو اﻟْ ُﻤ َﻌﻠﱢ ُﻢ َو اﻟْ ُﻤ ْﺴﺘَ ِﻤ ُﻊ َو اﻟْ ُﻤ ِﺤ ﱡﺐ ﻟَ ُﻬ ْﻢ ))٨٣ ﻓ َْﺎﺳﺄَﻟُﻮا ﯾَ ْﺮ َﺣ ُﻤ ُﮑ ُﻢ ﱠ ُ ﷲ ﻓَ ِﺈﻧﱠ ُﻪ ﯾُ ْﺆ َﺟ ُﺮ ِﻓﯿ ِﻪ أَ ْرﺑَ َﻌ ٌﺔ ﱠ منﻮﻧﻪ ﻫﺎی ﭘﺮﺳﺸﮕﺮی در آﯾﺎت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ: ﮏ ﻣﺎ ذا ﯾُ ْﻨ ِﻔﻘُﻮ َن ﻗ ُْﻞ ﻣﺎ أَﻧْ َﻔ ْﻘﺘُ ْﻢ ِﻣ ْﻦ َﺧ ْﯿ ٍﺮ ﻓَﻠِﻠْﻮاﻟِ َﺪﯾْﻦِ َو اﻷْ َﻗْ َﺮﺑﯿ َﻦ َو اﻟﻒ ﺳﻮال از اﻧﻔﺎق :ﯾَ ْﺴﺌَﻠُﻮﻧَ َ ﷲ ِﺑ ِﻪ َﻋﻠﯿ ٌﻢ ) (٨٤اﻧﻔﺎق و ﺑﺨﺸﺶ اﻟﺴﺒﯿﻞِ َو ﻣﺎ ﺗ َ ْﻔ َﻌﻠُﻮا ِﻣ ْﻦ َﺧﯿْ ٍﺮ ﻓَ ِﺈ ﱠن ﱠ َ اﻟْﯿَﺘﺎﻣﯽ َو اﻟْ َﻤﺴﺎﮐﯿﻦِ َو اﺑْﻦِ ﱠ در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﻪ اﺟامع ﻋﻠام اﻣﺮ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﻣﻤﺪوح اﺳﺖ ،اﻣﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰی را ﺑﺎﯾﺪ اﻧﻔﺎق ﮐﺮد؟ ﭼﻪ ﻣﻘﺪاری اﻧﻔﺎق ﻻزم اﺳﺖ؟ و ﺑﺮای ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﯾﺪ اﻧﻔﺎق ﮐﺮد؟ ﺑﯿﺪاری و ﻫﻮﺷﯿﺎری ﻻزم را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ .ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎ ﺗﻘﻮﯾﻪ روﺣﯿﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﮔﺮی ،ﮔﺮه ﻫﺎی ﮐﻮر اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﮔﺸﻮده اﺳﺖ. ﻮاﻗﯿﺖ ﻟِﻠ ﱠﻨ ِ ﺎس َو اﻟْ َﺤﺞ( )(٨٥ ب ﺳﻮال از اﻫﻠﻪ) :ﯾَ ْﺴﺌَﻠُﻮﻧَ َ ﮏ َﻋﻦِ اﻷْ َ ِﻫﻠﱠ ِﺔ ﻗ ُْﻞ ِﻫ َﯽ َﻣ ُ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻓﻮق ﺑﺮ اﯾﻦ دﻻﻟﺖ دارد ﮐﻪ اﺳﺎس و ﺑﻨﯿﺎن دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﺑﺮ ﺑﯿﺪاری ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ،و در ﭘﯽ اﺳﺘﻌامر و اﺳﺘﺤامر ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ،از اﯾﻦ رو ﻣﻘﯿﺎسﻫﺎی ﺑﺮای ﺗﺸﺨﯿﺺ ،ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ ،و آﻣﻮزش آن ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺮﺑﯽ ﺧﺎص ،ﻫﺰﯾﻨﻪ ،و ﺑﻘﯿﻪ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ را ﻧﺪارد .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ،ﻫﻼل ﻣﺎه را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﯿﺎس ﻃﺒﯿﻌﯽ و وﺳﯿﻠﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار دارد ،ﺑﺎ ﺳﻮاد و ﺑﯽ ﺳﻮاد ،در زﻣﺎن و در ﻫﺮ ﻣﮑﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ .از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻧﯿﺰ اﺛﺮی ﺑﺮ آن منﯽﮔﺬارد .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﻣﻘﯿﺎﺳﻬﺎی ﻏﯿﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﴩی اﺳﺖ ،اوﻻ در اﺧﺘﯿﺎر ﻫﻤﻪ ﻗﺮار منﯽﮔﯿﺮد ،و ﺑﺮﻓﺮﺿﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻻزم ،آﻣﻮزش و ﴏف وﻗﺖ اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ اﺳﻼم ﻣﻘﯿﺎس را ﮔﺎﻫﯽ وﺟﺐ ،ﮔﺎﻫﯽ ﮔﺎم و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸﺘﺎن و ﮔﺎﻫﯽ ﻃﻮل ﻗﺎﻣﺖ و در ﻣﻮرد ﺗﻌﯿﯿﻦ وﻗﺖ، ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب و ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ و ﮔﺬﺷنت ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر و رؤﯾﺖ ﻣﺎه ﻗﺮار داده اﺳﺖ. درﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺠﻮم و ﺳﺘﺎرﮔﺎن را وﺳﯿﻠﻪ ﻫﺪاﯾﺖ و ﺑﯿﺪاری ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ در اﺧﺘﯿﺎر ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ ) َو ُﻫ َﻮ اﻟﱠﺬی َﺟ َﻌ َﻞ ﻟَ ُﮑ ُﻢ اﻟ ﱡﻨ ُﺠﻮ َم ﻟِﺘَ ْﻬﺘَ ُﺪوا ﺑِﻬﺎ ﻓﯽ ﻇُﻠ ِ ُامت اﻟ َ ﱢْﱪ َو اﻟْﺒَ ْﺤ ِﺮ ﻗَ ْﺪ ﻓ ﱠَﺼﻠْ َﻨﺎ ْاﻵ ِ ﯾﺎت ﻟِ َﻘ ْﻮ ٍم ﯾَ ْﻌﻠَ ُﻤﻮن( )(٨٦ ﮏ َﻋﻦِ اﻟﺸﱠ ْﻬ ِﺮ اﻟْ َﺤﺮ ِام ِﻗﺘﺎ ٍل ﻓﯿ ِﻪ ﻗ ُْﻞ ِﻗ ٌ ﺘﺎل ﻓﯿ ِﻪ ﮐَﺒﯿ ٌﺮ َو َﺻ ﱞﺪ َﻋ ْﻦ ج ﺳﻮال از ﻣﺎه ﻫﺎی ﺣﺮام :ﯾَ ْﺴﺌَﻠُﻮﻧَ َ اج أَ ْﻫﻠِ ِﻪ ِﻣ ْﻨ ُﻪ أَﮐ َ ُْﱪ ِﻋ ْﻨ َﺪ ﱠ َﺳﺒﯿﻞِ ﱠ ِ ﷲ َو اﻟْ ِﻔﺘْ َﻨ ُﺔ أَﮐ َ ُْﱪ ِﻣ َﻦ اﻟْ َﻘﺘْﻞ َو ﷲ َو ﮐُ ْﻔ ٌﺮ ِﺑ ِﻪ َو اﻟْ َﻤ ْﺴﺠ ِِﺪ اﻟْ َﺤﺮ ِام َو إِ ْﺧﺮ ُ ﻻ ﯾَﺰاﻟُﻮ َن ﯾُﻘﺎﺗِﻠُﻮﻧَ ُﮑ ْﻢ َﺣﺘﱠﯽ ﯾَ ُﺮ ﱡدوﮐُ ْﻢ َﻋ ْﻦ ِدﯾ ِﻨ ُﮑ ْﻢ إِنِ ْاﺳﺘَﻄﺎ ُﻋﻮا )) ٨٧ﻫامن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ازﺷﺎن ﻧﺰول و ﮏ َﻋﻦِ ﺳﯿﺎق آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﯽآﯾﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ ﺟﻬﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ .ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ )ﯾَ ْﺴﺌَﻠُﻮﻧَ َ اﻟﺸﱠ ْﻬ ِﺮ اﻟْ َﺤﺮ ِام ِﻗﺘﺎ ٍل ِﻓﯿ ِﻪ(.دﺳﺘﻮر اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ) ِﻗ ٌ ﺘﺎل ِﻓﯿ ِﻪ ﮐَﺒِﯿ ٌﺮ(.و اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ از ﺳﯿﺎق آﯾﻪ ﻗﺎﺑﻞ
اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول اﺳﻼم ،ﺷﻬﺮ ﻫﺎی ﺣﺮام )رﺟﺐ ،ذی اﻟﻘﻌﺪه ،ذی اﻟﺤﺠﻪ و ﻣﺤﺮم( وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﮐﻪ ﺣﮑﻢ آن ﭘﺮﺳﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد .ﮐﻪ اﺳﻼم اﻣﻀﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﮐامل و ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ دﯾﻦ اﺳﻼم را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ،زﻣﯿﻨﻪ ای ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮای ﻓﺴﺎد ﻣﻔﺴﺪﯾﻦ ،و ﯾﺎ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻋﺪه از اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ،ﮐﻪ ﺣﺎﻻ ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﺎرﻫﺎی ﺿﺪ اﺧﻼﻗﯽ دﯾﮕﺮی ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ،ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﻧﺪ ،ﻟﺬا اﺳﻼم متﺎم آنﻫﺎ را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده و ﺣﮑﻢ ﻫﺮﮐﺪام را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪَ ) :و َﺻ ﱞﺪ َﻋ ْﻦ َﺳﺒِﯿﻞِ ﱠ ِ اج أَ ْﻫﻠِ ِﻪ ﷲ َو ﮐُ ْﻔ ٌﺮ ِﺑ ِﻪ َو اﻟْ َﻤ ْﺴﺠ ِِﺪ اﻟْ َﺤﺮ ِام َو إِ ْﺧﺮ ُ ِﻣ ْﻨ ُﻪ أَﮐ َ ُْﱪ ِﻋ ْﻨ َﺪ ﱠ ِ ﷲ َو اﻟْ ِﻔﺘْ َﻨ ُﺔ أَﮐ َ ُْﱪ ِﻣ َﻦ اﻟْ َﻘﺘْﻞِ ( و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎی آن را ﻧﯿﺰ دارد ﮐﻪ ﺣﺎﻻ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮓ ﻧﺪارﯾﻢ ،آنﻫﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﻓﺮور روﯾﻢ ،ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﻧﺤﺮاﻓﯽ و ﺷﺎﯾﻌﻪ ﭘﺮاﮔﻨﯽ ﻫﺎی ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺪت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ) َو ﻻ ﯾَﺰاﻟُﻮ َن ﯾُﻘﺎﺗِﻠُﻮﻧَ ُﮑ ْﻢ َﺣﺘﱠﯽ ﯾَ ُﺮ ﱡدوﮐُ ْﻢ َﻋ ْﻦ ِدﯾ ِﻨ ُﮑ ْﻢ إِنِ ْاﺳﺘَﻄﺎ ُﻋﻮا(؛ و اداﻣﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺎی ﮔﺮی ﮐﻪ دارﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در متﺎم ﴍاﯾﻂ و زﻣﯿﻨﻪ و زﻣﺎﻧﻪ از دﺷﻤﻦ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮده و ﻣﺤﮑﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺘﻨﻪ ﮔﺮی ﻫﺎی آنﻫﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯿﺪ ،و ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪﻫﺎی آنﻫﺎ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺎه ﺣﺮام و ﻏﯿﺮ آن اﻋﺘﻨﺎ ﻧﮑﻨﯿﺪ )(٨٨ ﴪ ﻗ ُْﻞ ﻓﯿﻬِام إِﺛ ْ ٌﻢ ﮐَﺒﯿ ٌﺮ َو َﻣﻨﺎ ِﻓ ُﻊ ﻟِﻠ ﱠﻨ ِ ﺎس َو ﮏ َﻋﻦِ اﻟْ َﺨ ْﻤ ِﺮ َو اﻟْ َﻤ ْﯿ ِ ِ د ﺳﻮال از ﺧﻤﺮ و ﻣﯿﴪ :ﯾَ ْﺴﺌَﻠُﻮﻧَ َ ﷲ ﻟَ ُﮑ ُﻢ ْاﻵﯾﺎ ِت ﻟَ َﻌﻠﱠ ُﮑ ْﻢ ﮏ ﻣﺎ ذا ﯾُ ْﻨ ِﻔﻘُﻮ َن ﻗُﻞِ اﻟْ َﻌ ْﻔ َﻮ ﮐَﺬﻟِ َ إِ ْمث ُ ُﻬام أَﮐ َ ُْﱪ ِﻣ ْﻦ ﻧَ ْﻔ ِﻌﻬِام َو ﯾَ ْﺴﺌَﻠُﻮﻧَ َ ﮏ ﯾُﺒَﯿﱢ ُﻦ ﱠ ُ ﺗَﺘَ َﻔ ﱠﮑ ُﺮون ) (٨٩ﺧﻤﺮ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﱰ و ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن اﺳﺖ .راﻏﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ :اﺻﻞ ﺧﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن ﺷﯽء اﺳﺖ و ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ آن ﭼﯿﺰی را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﺧامر ﮔﻮﯾﻨﺪ وﻟﯽ در ﺗﻌﺎرف، ﺧامر ﻣﺨﺼﻮص ﺷﺪه ﺑﺎ آﻧﭽﻪ زن ﴎ ﺧﻮد را ﺑﺎ آن ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ) (٩٠اﺳﻼم ﻣﻨﻔﻌﺖ ﮐﻪ در ﴍاب وﺟﻮد را ﻧﻔﯽ منﯽﮐﻨﺪ ،اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﴬات آن ﺑﯿﺸﱰ اﺳﺖ ،از ﻣﻨﻔﻌﺖ آن دﺳﺖ ﺑﺮﻣﯽ دارد ،واﯾﻦ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺧﻮب و ﺧﻮبﺗﺮ ،ﺧﻮبﺗﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و ﻫﻤﯿﻦ ﻃﻮر ﺳﻮال ﻫﺎی دﯾﮕﺮ را ﻗﺮآن ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﮐﻪ ﭘﺮداﺧنت ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺪام از وﺳﻊ اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺧﺎرج اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺮﮐﺪام راﻫﻨامی ﺧﻮب زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ،ﻣﺜﻼ درﺑﺎره اﯾﺘﺎم ﺳﻮال ﻣﯽﺷﻮد ) (٩١ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﯿﺎﻧﻪ زنﻫﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ) (٩٢ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻠﯽ ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﻣﺤﻠﻼت ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ) (٩٣درﺑﺎره روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ) (٩٤از اﻧﻔﺎل ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ )(٩٥در ﺑﺎره روح ﺳﻮال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم از ﺻﺪر ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ ) (٩٦در ﺑﺎره وﺿﻌﯿﺖ ،ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻧﻘﺶ ﮐﻮهﻫﺎ در زﻣﯿﻦ ﺳﻮال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )(٩٧و ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺎﺋﻞ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﺑﮕﻮﻧﻪ ای ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﯿﺪاری ﻻزم را اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ،و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎی درﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه را ﴎﻟﻮﺣﻪ ﮐﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﺠﺎت ﻣﯽرﺳﻨﺪ.
ج :٢-ﺟﻤﻊ آوری اﻃﻼﻋﺎت : روﺣﯿﻪ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮی و ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﻘﻮﯾﻪ آن ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﯽﺷﻮد .اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﭘﯿﺎﻣﱪ ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ﺳﻮال ﮐﺮدﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﱪ ﻧﯿﺰ ﺟﻮاب آنﻫﺎ را داد ،ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﺸﺎن اﻓﺰوده ﺷﺪه و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن از ﺣﺎل ﻏﻔﻠﺖ ،ﺳﮑﻮت و اﻧﺠامد ﺑﯿﺮون ﻣﯽآﯾﺪ. ج – :٣ارزﯾﺎﺑﯽ اﻃﻼﻋﺎت : ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن در اﺛﺮ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮی ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ ،اﯾﻦ ﺟﺮﺋﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آنﻫﺎ را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮده و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ارزش ﮔﺬاری ﮐﻨﺪ. ج :٤-ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی : ذﻫﻦ ﺑﯿﺪار و ﺑﺼﯿﺮ در ﻣﯿﺎن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﻣﺘﻌﺪد ،ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﺑﺎرم ارزﺷﯽ آن ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ) .ﯾَ ْﺴﺘَ ِﻤ ُﻌﻮ َن اﻟْ َﻘ ْﻮ َل ﻓَﯿَﺘﱠ ِﺒ ُﻌﻮ َن أَ ْﺣ َﺴ َﻨﻪ(
ﻓﺼﻞ دوم ﻋﻮاﻣﻞ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎی ﺑﯿﺪاری در ﻗﺮان ﮐﺮﯾﻢ اﻟﻒ :ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺪاری: از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن ،ﺑﯿﺪاری ،ﻧﯿﺎز اﺳﺎﺳﯽ ﺑﴩ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ ،ﻫﻤﻪ ﴍاﯾﻂ و ﺑﺴﱰﻫﺎی ﻻزم را ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ . اﺑﺮ و ﺑﺎد و ﻣﻪ و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻓﻠﮏ در ﮐﺎرﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ ﻧﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﻒ آری و ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﺨﻮری. در ﺗﻔﮑﺮ ﻗﺮآﻧﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات و آﻓﺮﯾﺪه ﻫﺎی ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺑﯿﺪاری ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن ﺳﺒﺰ در ﻧﻈﺮ ﻫﻮﺷﯿﺎر ﻫﺮ ورﻗﺶ دﻓﱰی اﺳﺖ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﮐﺮدﮔﺎر زﯾﺮا اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﺄﻣﻞ در آﻓﺮﯾﺪه ﻫﺎی ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و آﯾﺎت اﻟﻬﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻇﺎﻫﺮ و ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی ﻋﺎدی و ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ آنﻫﺎ ،ﺑﻪ ﺣﻘﺎﯾﻘﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ وی را ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺮ درﺳﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ .اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن درﺟﻪ ازﺑﯿﺪاری ،ﻣﻘﺪﻣﺎت ﭼﻮن ،ﺗﻔﮑﺮ، ﺗﻘﻮی ،ﻋﱪت آﻣﻮزی و ...ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎی ﻣﺎدی را ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﺎوﯾﺪ ﻣﺎوراﯾﯽ را ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اﻟﻒ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ :اﮔﺮ در آﺛﺎر و اﺛﺮات ﮐﻪ ﺟﻬﻞ در ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﺗﻮدهﻫﺎ ،ﺑﺮوز ﺟﻨﮓﻫﺎ و ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎ و اﻧﺤﺮاﻓﺎت اﺧﻼﻗﯽ و ﺟﻨﺴﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ،ﻧﻘﺶ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ از ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺿﺪاد ،ﭼﻬﺮه ﻣﯽمنﺎﯾﺪ و ﻧﻘﺶ آن در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﯿﺪاری در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻫﻮﯾﺪا ﻣﯽﺷﻮد؛ و ﮐﻤﱰﯾﻦ اﺛﺮ و مثﺮ آﮔﺎﻫﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ و ﺣﻮادث ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺒﻮر ﮐﺮده و ﺑﻪ ﴎ ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺮﺳﺪ ) (٩٩از اﯾرنو ﻗﺮآن ﺑﯿﻦ ﻋﺎمل وﺟﺎﻫﻞ ﻓﺮق ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽﺷﻮد )ﻗ ُْﻞ َﻫ ْﻞ ﯾَ ْﺴﺘَﻮِی اﻟﱠﺬﯾ َﻦ ﯾَ ْﻌﻠَ ُﻤﻮ َن َو اﻟﱠﺬﯾ َﻦ ﻻ ﯾَ ْﻌﻠَ ُﻤﻮن( ) (١٠٠و ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﻧﺒﯿﺎء را ﺗﻌﻠﯿﻢ و آﻣﻮزش ﻣﺮدم ﻣﯽداﻧﺪ» :ﮐَام أَ ْر َﺳﻠْﻨﺎ ﻓﯿ ُﮑ ْﻢ َر ُﺳﻮﻻً ِﻣ ْﻨ ُﮑ ْﻢ ﯾَﺘْﻠُﻮا َﻋﻠَ ْﯿ ُﮑ ْﻢ آﯾﺎﺗِﻨﺎ َو ﯾُ َﺰﮐﱢﯿ ُﮑ ْﻢ َو ﺘﺎب َو اﻟ ِْﺤ ْﮑ َﻤ َﺔ َو ﯾُ َﻌﻠﱢ ُﻤ ُﮑ ْﻢ ﻣﺎ ﻟَ ْﻢ ﺗَﮑُﻮﻧُﻮا ﺗ َ ْﻌﻠَ ُﻤﻮن )» (١٠١ ﯾُ َﻌﻠﱢ ُﻤ ُﮑ ُﻢ اﻟْ ِﮑ َ ب ﺗﻔﮑﺮ :ﺗﻔﮑﺮ ،ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﺪﺑﺮ از واژﮔﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﯿﺶ از ﺳﯿﺼﺪ ﺑﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ و اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺖ و ﻧﻘﺶ آن در رﺳﺘﮕﺎری و ﻧﺠﺎت و ﻫﺪاﯾﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ .در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻔﮑﺮ ﺳﺒﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯿﺪاری ﻣﯽﺷﻮد »اﻻﻣﺎم ﻋﻠﯽ« ع :ﺗﻔﮑّﺮک ﯾﻔﯿﺪک اﻹﺳﺘﺒﺼﺎر ،و ﯾﮑﺴﺒﮏ اﻹﻋﺘﺒﺎر )) ١٠٢
ج ﺗﻘﻮی :ﺗﻘﻮی وﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎری ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ،و ﻧﯿﺮوی درک و متﯿﺰ را در اﻧﺴﺎن ﺗﻘﻮﯾﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺮای ﺗﻘﻮی آﺛﺎر ﻣﺘﻌﺪدی ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﷲ ﯾَ ْﺠ َﻌ ْﻞ ﻟَ ُﮑ ْﻢ ﻓُ ْﺮﻗﺎﻧﺎ« ) (١٠٣در ﺟﺎی ﺑﯿﺪاری و درک ﺣﻘﺎﯾﻖ اﺳﺖ »ﯾﺎ أَﯾﱡ َﻬﺎ اﻟﱠﺬﯾ َﻦ آ َﻣ ُﻨﻮا إِ ْن ﺗَﺘﱠﻘُﻮا ﱠ َ دﯾﮕﺮ ،آﮔﺎﻫﯽ و ﻣﻌﺮﻓﺖ را مثﺮه ﺗﻘﻮی ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺠﺎی ﺧﻮد ﺑﯿﺪاری آﻓﺮﯾﻦ اﺳﺖ » َو اﺗﱠﻘُﻮا ﷲ َو ﯾُ َﻌﻠﱢ ُﻤ ُﮑ ُﻢ ﱠ ﷲ« ) (١٠٤ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﻫﻤﯿﺖ واﺛﺮ ﺗﻘﻮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺋﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ،ﺑﯿﺸﱰ ﱠَ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﯾﮏ ﻧﮕﺎه آﻧﺎر ﺷﯿﺴﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ در دﻧﯿﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯽ ﺗﻘﻮاﯾﯽ اﺳﺖ .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﯾﺖ ﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ ای در ﺑﺎره ﴎﻧﻮﺷﺖ ﺻﺪام ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ :دﻧﯿﺎی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ،دﻧﯿﺎﯾﯽ ﺑﯽ ﺗﻘﻮاﯾﯽ اﺳﺖ .ﺑﯽ ﺗﻘﻮاﯾﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﮑﱪان ﻋﺎمل ﺣﺘﯽ ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻢ وﻓﺎ ﻧﮑﻨﻨﺪ .دﯾﺪﯾﺪ ﺑﺮ ﴎ ﺻﺪام ﻣﻠﻌﻮم روﺳﯿﺎه ﭼﻪ آوردﻧﺪ؟ ) (١٠٥از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ،ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮاﻗﻊ اﻧﺴﺎنﻫﺎی ﺑﯿﺪار ﻧﺎ ﻣﺘﻘﯽ ﻧﯿﺰ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺗﻄﻤﯿﻊ وزر و زور دﺷﻤﻦ و ﻓﺘﻨﻪ ﮔﺮان ﺷﻮد ،اﻣﺎ در اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻘﯽ اﯾﻦ اﺣﺘامل ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ،و ﺗﻘﻮی اﻧﺴﺎن را در ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ و ﺣﻮادث ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ. د ﻋﱪت آﻣﻮزی: ﻣﻨﻈﻮر ازﻋﱪت ،اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻮادث ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﺑﺎ ﻫﻢ دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ .ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در زﻣﯿﻨﻪ و زﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ،اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺖﻫﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر و اﻋامل اﺟﺘامﻋﯽ ،ﺳﯿﺎﺳﯽ ،و ...ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎی زﯾﺎدی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﮐﻪ ﴐورت ﺑﯿﺪاری ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد .از اﯾﻦ رو ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد ،ﻋﱪت آﻣﻮزی از ﴎﻧﻮﺷﺖ و ﴎﮔﺬﺷﺖ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺪاری ،ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ .آﯾﺎت ١٣٧از ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان٢٦ ، ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ١١ ،ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ٧٤ ،ﺳﻮره ا ﻋﺮاف ١٠٩ ،ﺳﻮره ﯾﻮﺳﻒ ٣٦ ،ﺳﻮره ﻧﺤﻞ ٤٦ ،ﺳﻮره ﺣﺞ، ٦٩ﺳﻮره منﻞ ٩ ،و ٤٢ﺳﻮره روم ٤٤ ،ﺳﻮره ﻓﺎﻃﺮ ٤٤ ،ﻧﻮر ٢٦ ،ﻧﺎزﻋﺎت ،و ٨٢ﺳﻮره ﻏﺎﻓﺮ ،وآﯾﻪ ١٠ﺳﻮره ﻣﺤﻤﺪ )ص( اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﱪت آﻣﻮزی دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺪرای را ﻣﺜﻞ ﺗﻔﮑﺮ ،ﺗﻌﻘﻞ و ...ﺑﺎ ﺗﻌﺒﯿﺮات ﭼﻮن »ﻟﻌﻞ« ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ .اﻣﺎ ﻋﱪت آﻣﻮزی را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻫﻤﯿﺖ آن ،از واژه ﻫﺎی دﺳﺘﻮری اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ »ﻓَﺎ ْﻋﺘَ ِ ُﱪوا ﯾﺎ أُوﻟِﯽ اﻷْ َﺑْﺼﺎر« )(١٠٦ ومنﻮﻧﻪ ﻫﺎی از ﺗﺎرﯾﺦ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﺟﺰ اﻧﺴﺎنﻫﺎی ﺑﯿﺪار وﺑﺎﺑﺼﯿﺮت را ﻋﱪت آﻣﻮز منﯽداﻧﺪ.
ب :ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎی ﺑﯿﺪاری در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ: ﺑﻬﺮ رو ،ﺑﺮﻫﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﯾﺦ ،ادﯾﺎن ﻣﺘﻌﺪد را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ ،اﻋﻢ از اﯾﻨﮑﻪ ادﯾﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪی ﺑﻮده ﯾﺎ ﺧﺮاﻓﻪ ﭘﺮﺳﺘﯽ .ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎری از اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﺧﺮاﻓﻪ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻫﺎی زﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ
ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ) َو ﻣﺎ ﯾُ ْﺆ ِﻣ ُﻦ أَﮐ َ ُْرث ُﻫ ْﻢ ﺑ ﱠ ِ ﴩﮐُﻮن( ) (١٠٧اﻣﺎ ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ِﺎهلل إِﻻﱠ َو ُﻫ ْﻢ ُﻣ ْ ِ ﺑﺼﯿﺮت و ﺑﯿﺪاری ﺑﻮدهاﻧﺪ ،از درون متﺎم اوﻫﺎم و ﺧﺮاﻓﻪ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻃﺮﯾﻖ ﻫﺪاﯾﺖ را ﺑﭙﯿامﯾﻨﺪ ،ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ و ﯾﺎران اوﻟﯿﻪ ﭘﯿﺎﻣﱪ اﺳﻼم ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ؛ و ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﯿﺪارﮔﺮ دﯾﻨﯽ ،ﻫﻤﻮاره اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻞ ،ﺗﺪﺑﺮ ،ﺑﺼﯿﺮت و ﺑﯿﺪاری ﻻزم ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ،ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻣﯿﺎن ،ﺧﺪاﯾﺎن ،ﻣﻌﺎﺑﺪ ،ﻓﺮﻣﺎن رواﯾﺎن ...آﻧﭽﻪ و آﻧﮑﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ و ﻗﺪرت ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﺠﺎت ﺑﴩ را دارد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ ،زﯾﺮا ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ وﺟﻮد ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺘﻌﺪد را درﻋﺎمل ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﷲ ﻟَﻔ ََﺴ َﺪﺗﺎ( )) ١٠٨ﻣﻮﺟﻮدات ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ،اﻋﻢ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ )ﺑﺮﻫﺎن متﺎﻧﻊ( )ﻟَ ْﻮ ﮐﺎ َن ﻓﯿﻬِام آﻟِ َﻬ ٌﺔ إِﻻﱠ ﱠ ُ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ وﻣﻮﺟﻮدات ﺳﺎﺧﺘﻪ وﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن را ﭘﺎﯾﻦ ﺗﺮ از ﺷﺄن اﻧﺴﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ، زﯾﺮا ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ ) ُﻫ َﻮ اﻟﱠﺬی َﺧﻠ ََﻖ ﻟَ ُﮑ ْﻢ ﻣﺎ ِﻓﯽ اﻷْ َ ْر ِض َﺟﻤﯿﻌﺎ( ) (١٠٩و اﻟﺴ ِ اموات َو ﻣﺎ ِﻓﯽ اﻷْ َ ْر ِض َﺟﻤﯿﻌﺎً( آنﻫﺎ را ﻣﺴﺨﺮ اﻧﺴﺎن ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ ) َو َﺳ ﱠﺨ َﺮ ﻟَ ُﮑ ْﻢ ﻣﺎ ِﻓﯽ ﱠ ) (١١٠ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻘﺎم وﻣﻨﺰﻟﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﮕﻮﻧﻪ ی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﻋﺒﻮدﯾﺖ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎ ﺑﻪ ﻋﺰت وﮐامل ﻣﯽرﺳﺪ) .أَ ْن ﻻ ﺗ َ ْﻌ ُﺒ ُﺪوا إِﻻﱠ ﱠ ﷲ( ) (١١١و ) َﻣ ْﻦ ﮐﺎ َن ﯾُﺮﯾ ُﺪ اﻟْ ِﻌ ﱠﺰ َة ﻓَﻠِﻠﱠ ِﻪ اﻟْ ِﻌ ﱠﺰ ُة اﻟﺼﺎﻟِ ُﺢ ﯾَ ْﺮﻓَ ُﻌﻪ( (١١٢) ،رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ، َﺟﻤﯿﻌﺎً إِﻟَ ْﯿ ِﻪ ﯾَ ْﺼ َﻌ ُﺪ اﻟْ َﮑﻠِ ُﻢ اﻟﻄﱠ ﱢﯿ ُﺐ َو اﻟْ َﻌ َﻤ ُﻞ ﱠ ﺑﯿﺪاری دﯾﻨﯽ وﺑﺼﯿﺮت ﻻزم را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ ﮐﻪ زﻧﺠﯿﺮ زور وزر و ﺗﻄﻤﯿﻊ را ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎی ﺑﯿﺪاری از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ،ﻫﺪاﯾﺖ ،ﻧﺠﺎت و ﻋﺰت اﻧﺴﺎن اﺳﺖ.
ﻓﺼﻞ ﺳﻮم آﯾﻪ ﻫﺎی ﺑﯿﺪاری: ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری اﺳﺖ .آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪدی ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ،ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺪاری و ﺑﺼﯿﺮت اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﴏﯾﺢ و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ را ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ دﻻﻟﺖ دارد ،ﯾﻌﻨﯽ از ارزﺷﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻻزﻣﻪ آن ﻫﻮﺷﯿﺎری و ﺑﯿﺪاری اﺳﺖ، ﻣﺜﻼ اﻧﺴﺎن را دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻞ ،ﺗﻔﮑﺮ و ﯾﺎ ﺗﺪﺑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،اﻧﺴﺎن را ﻣﺴﺌﻮل اﻋامل ﺧﻮدش ﻣﯽداﻧﺪ، و ...ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﯿﺪاری ﻻزم را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ. اﻟﻒ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻞ ،ﺗﻔﮑﺮ وﺗﺪﺑﺮ : ﷲ اﻟْ َﻤ ْﻮﺗﯽ َو ﯾُﺮﯾ ُﮑ ْﻢ آﯾﺎﺗِ ِﻪ ﻟَ َﻌﻠﱠ ُﮑ ْﻢ ﺗ َ ْﻌ ِﻘﻠُﻮ َن ))١١٣ اﴐﺑُﻮ ُه ِﺑﺒَ ْﻌ ِﻀﻬﺎ ﮐَﺬﻟِ َ اﻟﻒ -١ﻓَ ُﻘﻠْﻨﺎ ْ ِ ﮏ ﯾُ ْﺤﯽِ ﱠ ُ ﻧﮑﺎت ﺑﯿﺪار ﮐﻨﻨﺪه آﯾﻪ ﴍﯾﻔﻪ : ١.ﻗﺪرت وﻋﻈﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر. ٢.ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﺎد. ٣.ﮐﺎر ﻫﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻏﻀﺐ آن )ﮐﻪ آﯾﻪ ﴍﯾﻔﻪ ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﻨﻨﺪه ﻏﻀﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﯽ اﴎاﺋﯿﻞ اﺳﺖ ،ﮐﻪ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ و ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮔﯿﺮیﻫﺎی زﯾﺎد و ﺑﯽ ﻣﻮرد ،ﺑﺮآن ﻫﺎ اﻋامل ﮐﺮد( ﺑﺪون دﻟﯿﻞ و ﺣﮑﻤﺖ ﻧﯿﺴﺖ. ﷲ ﻟَ ُﮑ ْﻢ آﯾﺎﺗِ ِﻪ ﻟَ َﻌﻠﱠ ُﮑ ْﻢ ﺗ َ ْﻌ ِﻘﻠُﻮ َن ))١١٤ اﻟﻒ -٢ﮐَﺬﻟِ َ ﮏ ﯾُ َﺒ ﱢﯿ ُﻦ ﱠ ُ ﺧﺪاوﻧﺪﮐﺮﯾﻢ آﯾﺎت آﻓﺎﻗﯽ و اﻧﻔﺴﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮای ﺑﴩ منﺎﯾﺎﻧﺪ ،ﺗﺎ در ﺑﺎره آنﻫﺎ ﺗﻌﻘﻞ ﮐﻨﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﺗﻌﻘﻞ ﺗﻮأم ﺑﺎ درک و ﻓﻬﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺪ آن ﺑﯿﺪاری اﻧﺴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. اﻟﻒ َ - ٣و َﻣﺎ اﻟْ َﺤﯿﺎ ُة اﻟ ﱡﺪﻧْﯿﺎ إِﻻﱠ ﻟَ ِﻌ ٌﺐ َو ﻟَ ْﻬ ٌﻮ َو ﻟَﻠ ﱠﺪا ُر ْاﻵ ِﺧ َﺮ ُة َﺧﯿْ ٌﺮ ﻟِﻠﱠﺬﯾ َﻦ ﯾَﺘﱠﻘُﻮ َن أَ ﻓَﻼ ﺗ َ ْﻌ ِﻘﻠُﻮ َن ))١١٥ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت دو ﻃﺮف زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﯿﭻ ﺗﻀﺎدی ﺑﯿﻦ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻧﯿﺴﺖ ،اﻣﺎ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﯽ درﺳﺖ از دﻧﯿﺎ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ ،دﻧﯿﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را از ﻧﻌامت ﺟﺎودان اﺧﺮوی ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﺪ .ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﯿﺪارﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد ﻫﺸﺪار داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا دﻧﯿﺎ ﺑﯿﺪرای ﺷام را ﺑﮕﯿﺮد و ﺷام را ﺑﺨﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﻓﺮو ﺑﺮد ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ از زﯾﺎن ﮐﺎران ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﻮد )ﯾﺎ أَﯾﱡ َﻬﺎ اﻟﱠﺬﯾ َﻦ آ َﻣ ُﻨﻮا ﻻ ﺗُﻠْ ِﻬ ُﮑ ْﻢ أَ ْﻣﻮاﻟُ ُﮑ ْﻢ َو ﻻ أَ ْوﻻ ُدﮐُ ْﻢ َﻋ ْﻦ ِذﮐْ ِﺮ ﱠ ِ ﮏ ﷲ َو َﻣ ْﻦ ﯾَ ْﻔ َﻌ ْﻞ ذﻟِ َ ْﺨﺎﴎون( )) ١١٦دﻧﯿﺎ در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﯾﺎ ﻣﺰرﻋﻪ ﺟﻬﺎن آﺧﺮت اﺳﺖ ،و ﻓَﺄُوﻟ ِﺌ َ ﮏ ُﻫ ُﻢ اﻟ ِ ُ ﯾﺎ درﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راه ﯾﺎ ﭘﻞ ﻋﺒﻮر اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻮی آﺧﺮت ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻬﺮ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺪار و آﮔﺎه ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﺑﺠﺎی ﻣﺴﮑﻦ و ﻣﺂوای اﺻﻠﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺘﺎر ﭘﻞ و ﯾﺎ راه منﯽﮐﻨﺪ .از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ درک و ﻓﻬﻢ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﯿﺪاری و ﺑﺼﯿﺮت اﺳﺖ ،ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آن را ﺑﺎ ﺑﯿﺎن ﺑﺴﯿﺎر واﺿﺢ و ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزی و ﴎﮔﺮﻣﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،زﯾﺮا ﺑﺎزیﻫﺎ
و ﴎﮔﺮﻣﯽﻫﺎ در ﻣنت زﻧﺪﮔﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﻧﺪارد ،ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻮﺗﺎه ﻟﺬت ﺑﺨﺶ وﻣﻔﺮح اﺳﺖ . اﻟﻒ -٤ﻟَ َﻘ ْﺪ أَﻧْ َﺰﻟْﻨﺎ إِﻟَ ْﯿ ُﮑ ْﻢ ﮐِﺘﺎﺑﺎً ﻓﯿ ِﻪ ِذﮐْ ُﺮﮐُ ْﻢ أَ ﻓَﻼ ﺗ َ ْﻌ ِﻘﻠُﻮ َن ))١١٧ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻓﻮق ،ﺑﺎ ﴏاﺣﺖ متﺎم ،ﻗﺮآن را ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری ﻣﯽداﻧﺪ ،اﻣﺎ وﻇﯿﻔﻪ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن، ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﺪﺑﺮ اﺳﺖ ،ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﯿﺪاری ﮔﺮی آن را درگ ﮐﻨﺪ ،و اﮔﺮﻧﻪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻔﺎر ﺟﺎﻫﻠﯽ ﮐﻪ در ﻗﻠﻮﺑﺸﺎن ﻣﻬﺮ زده ﺑﻮد ﻫﯿﭻ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ (١١٨) .ﺑﮕﻔﺘﻪ ﺳﯿﺪ ﺟامل» :ﻗﺮآن واﻗﻌﯽ و زﻧﺪه ،ﺗﻨﻬﺎ آن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ از دل و زﺑﺎن ﻣﺮدم زﻧﺪه در ﻣﯽآﯾﺪ و در دل ﻣﺮدم زﻧﺪه دل و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ آن ﻗﺮار ﻣﯽﻧﺸﯿﻨﺪ« ))١١٩ اﻟﻒ -٥أُ ﱟف ﻟَ ُﮑ ْﻢ َو ﻟِام ﺗ َ ْﻌ ُﺒ ُﺪو َن ِﻣ ْﻦ ُدونِ ﱠ ِ ﷲ أَ ﻓَﻼ ﺗ َ ْﻌ ِﻘﻠُﻮ َن ))١٢٠ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻋﺪم ﺑﺼﯿﺮت و ﺑﯿﺪاری ،اﻧﺴﺎن را ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ و ﺧﴪان ،ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺣامﻗﺖ واﺿﺢ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ،آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﺑﯿﺪارﮔﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺣﴬت اﺑﺮاﻫﯿﻢ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ: »ﻓﺮﯾﺎد زد آﯾﺎ ﺷام ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎی را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﺳﻮدی ﺑﺮای ﺷام ﻧﺪارد و ﯾﺎ اﻧﺪک ﻗﺎل أَ ﻓَﺘَ ْﻌ ُﺒ ُﺪو َن ِﻣ ْﻦ ُدونِ ﱠ ِ زﯾﺎﻧﯽ منﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷام وارد ﮐﻨﺪ ( َ ﴬﮐُﻢ( ﷲ ﻣﺎ ﻻ ﯾَ ْﻨ َﻔ ُﻌ ُﮑ ْﻢ ﺷَ ْﯿﺌﺎً َو ﻻ ﯾَ ُ ﱡ ) (١٢١ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﺑﯿﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ ،و ﺑﻪ زﻧﮓﻫﺎی ﺑﯿﺪارﮔﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﴬت اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮔﻮش دﻫﻨﺪ، ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎ ،ﻗﺪرت ﺳﺨﻦ ﮔﻔنت ﻧﺪارﻧﺪ ،ﺷﻌﻮر ﻧﺪارﻧﺪ ،درک ﻧﺪارﻧﺪ ،ﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ ،و ﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺣامﯾﺖ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺒﻮد ﻫﺎی ﺟﺰ ﺣامﻗﺖ اﺳﻤﯽ دﯾﮕﺮ منﯽﺗﻮان ﺑﺮآن ﮔﺬاﺷﺖ». ﻤﯿﺖ َو ﻟَ ُﻪ ا ْﺧ ِﺘ ُ ﻼف اﻟﻠﱠ ْﯿﻞِ َو اﻟ ﱠﻨﻬﺎ ِر أَ ﻓَﻼ ﺗ َ ْﻌ ِﻘﻠُﻮ َن ))١٢٢ اﻟﻒ َ -٦و ُﻫ َﻮ اﻟﱠﺬی ﯾُ ْﺤﯿﯽ َو ﯾُ ُ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﯿﺪار ،ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ و ﻣﺠﻬﻮﻻت زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﯽﮔﯿﺮد ،آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻓﻮق، در ﺿﻤﻦ ﮐﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺴﺘﯽ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،دو ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺰرگ را ﺑﺮای ﺑﯿﺪاری اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ،واز آنﻫﺎ در ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ در ﻣﻮرد اﯾﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﻔﮑﺮ ﮐﻨﯿﺪ! زﯾﺮا ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮگ و ﺣﯿﺎت و ﯾﺎ ﺷﺐ و روز از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺰرگ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ،ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎن زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﻣﺮد ،و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺐ و روز ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ؟ اﻣﺎ ذﻫﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺪار ﻧﯿﺴﺖ ،و در درﯾﺎی ﻣﺘﻼﻃﻢ ﻏﻔﻠﺖ ﻏﺮق اﺳﺖ ،ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮگ و ﺣﯿﺎت و ﯾﺎ ﺷﺐ روز ﺑﺮای او ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ ،و او ﻫامن ﻃﻮری ﮐﻪ از ﻧﻌامت دﻧﯿﺎ منﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ ،در آﺧﺮت ﻧﯿﺰ از ﻧﻌامت اﻟﻬﯽ ﻣﺤﺮوم ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ،در آﻧﺠﺎ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ آرزوی ﺑﺮﮔﺸﺖ در دﻧﯿﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺗﺎ دﻧﯿﺎ را ﺑﺎ ﺑﯿﺪاری ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺳﻮدی ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؛ و ﺑﺴﯿﺎری از آﯾﺎت دﯾﮕﺮ، ﺗﻌﻘﻞ ،ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﻔﮑﺮ را وﺳﯿﻠﻪ ﺑﯿﺪاری داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﺮای ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺸﱰ ﺑﻪ آﯾﺎت زﯾﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮد :ﺣﺪﯾﺪ ،١٧اﻋﺮاف ،١٧٦روم ،٢١زﻣﺮ ،٤٢ﺟﺎﺛﯿﻪ ،١٣ﺣﴩ ،٢١ﻧﺴﺎء ٨٢و ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ آﯾﻪ .٢٤
ب آﯾﺎت ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰی ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ: ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰی ﯾﮑﯽ از اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی اﺟﺘامﻋﯽ ،ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ اﺳﻼم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠامﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ وﻇﯿﻔﻪ ﻗﻄﻌﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد در ﻣﻮرد ﻇﻠﻢ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﻗﺒﺎﺣﺖ آن را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎی ﻇﻠﻢ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ )(١٢٣ و وﻇﯿﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ،و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻇﺎمل )) ١٢٤را در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ) (١٢٥ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ .اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﯿﺪار ،ﭘﻮﯾﺎ و ﭘﯿﴩو اﺳﻼﻣﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﯽاﻧﺪازد رﮐﻮن و ﺗﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﻇﺎمل اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ : َو ﻻ ﺗ َ ْﺮﮐَﻨُﻮا إِﻟَﯽ اﻟﱠﺬﯾ َﻦ ﻇَﻠَ ُﻤﻮا ﻓَﺘَ َﻤ ﱠﺴ ُﮑ ُﻢ اﻟ ﱠﻨﺎ ُر َو ﻣﺎ ﻟَ ُﮑ ْﻢ ِﻣ ْﻦ ُدونِ ﱠ ِ ﴫون ﷲ ِﻣ ْﻦ أَ ْوﻟِﯿﺎ َء ﺛ ُ ﱠﻢ ﻻ ﺗ ُ ْﻨ َ ُ ))١٢٦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ رﮐﻮن ﺑﻪ ﻇﺎﳌﺎن وﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰی در ﻗﺮآن . ١ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻇﺎﳌﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﯾﺖ آنﻫﺎﺳﺖ و ﺗﻘﻮﯾﺖ آنﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺴﱰش داﻣﻨﻪ ﻇﻠﻢ و ﻓﺴﺎد وﺗﺒﺎﻫﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪﻫﺎ اﺳﺖ ٢ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﻇﺎﳌﺎن در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﮑﺮی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺪرﯾﺠﺎ اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارد و زﺷﺘﯽ ﻇﻠﻢ و ﮔﻨﺎه را ازﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدن و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮدن ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽمنﺎﯾﺪ. ٣اﺻﻮﻻ ﺗﮑﯿﻪ و اﻋﺘامد ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ واﺑﺴﺘﮕﯽ آﺷﮑﺎر ﮔﺮدد ،ﻧﺘﯿﺠﻪای ﺟﺰ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺗﮑﯿﻪﮔﺎه ﻇﺎمل و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ . ١.ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﯿﴩو و ﭘﯿﺸﺘﺎز و ﴎﺑﻠﻨﺪ و ﻗﻮی ،ﺟﺎﻣﻌﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ روی ﭘﺎی ﺧﻮد ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ ٢.ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد ،ﺟﺎﻣﻌﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻫﺮ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﮐﻔﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﯿﻮﻧﺪ و ارﺗﺒﺎﻃﺶ ﺑﺎدﮔﺮان ،ﭘﯿﻮﻧﺪی ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺗﮑﺎء ﯾﮏ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﺮ ﻗﻮی ،اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮاه از ﻧﻈﺮ ﻓﮑﺮی و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﯾﺎ اﻗﺘﺼﺎدی و ﯾﺎ ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻧﺘﯿﺠﻪای ﺟﺰ اﺳﺎرت و اﺳﺘﺜامر ﺑﺒﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ آورد ،و اﮔﺮ اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻇﺎﳌﺎن و ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﺘﯿﺠﻪاش واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻇﻠﻢ آنﻫﺎ و ﴍﮐﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی آنﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد)١٢٧) . ج آﯾﺎت ﺟﻬﺎد و اﺳﱰاﺗﮋیﻫﺎی ﻗﺮآﻧﯽ ﺑﺮای ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ: ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ اﯾﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻫﻤﻮاره از ﺳﻮی ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ و ﻣﻌﺎﻧﺪﯾﻦ دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ، ﮐﻪ اﺳﻼم ﭼﺮا ﺑﺠﺎی ﻣﻨﻄﻖ و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺷﻤﺸﯿﺮ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮد؟ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم ﻫﻤﻮاره ﺣﺎﻓﻆ ﺑﯿﺪاری اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺳﺖ .ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﻪ آن ﺑﯿﺪاری اﻋﺘﻘﺎدات ،ﺑﺎور، ﻋﺰت و ﻏﺮور اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ .ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ آﻧﮑﻪ آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ و اﺳﺘﺪﻻ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ اﺣﺴﻦ دارد ،اﻣﺎ ﮔﺎﻫﯽ ﻟﺠﺎﺟﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﮕﻮﻧﻪ ای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖ و اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺎر ﺳﺎز ﻧﯿﺴﺖ .او ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻤﮑﻦ در ﭘﯽ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات و ﴎﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺳﺖ .ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﴩﯾﺖ ﻓﺮﻋﻮنﻫﺎ و منﺮود ﻫﺎی را در ﺧﺎﻃﺮ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ متﺎم ﺗﻮان ﺗﻼش ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﯿﺪار ﮔﺮان اﻟﻬﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﯽاﻧﺪاﺧﺖ ،را از ﴎ راه ﺑﺮ دارﻧﺪ .در اﯾﻨﺠﺎ اﺳﻼم و ﻗﺮآن ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺑﯿﺪاری و ﺣﻔﻆ آن ﺟﻬﺎد را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ .ﮐﻪ اوﻻ ﺣﯿﺎت و ﻧﺠﺎت ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﻀﻤﯿﻦ منﺎﯾﻨﺪ
ﮐﻪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﺑﻪ متﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﴎاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ« :اﺻﻮﻻ ﺟﻬﺎد ﯾﮑﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﺳﺖ و ﯾﮏ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﻋﺎمل ﺣﯿﺎت اﺳﺖ ،متﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﻋﻢ از اﻧﺴﺎن و ﺣﯿﻮان و ﮔﯿﺎه ،ﺑﺮای ﺑﻘﺎی ﺧﻮد ،ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮدی ﺧﻮد در ﺣﺎل ﻣﺒﺎرزهاﻧﺪ« ) (١٢٨و ﺛﺎﻧﯿﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎور ﻫﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﯽ ﮐﻨﻨﺪ .ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮی دﯾﮕﺮ دﯾﻨﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﴎﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺧﻮد را ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺪاﻧﺪ ،و ﺑﺮای متﺎم زواﯾﺎی زﻧﺪﮔﯽ آنﻫﺎ ﻧﻈﺮ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،منﯽﺗﻮاﻧﺪ دﮐﱰﯾﻦ ﺟﻬﺎد را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﻠﺴﻔﻪ واﻗﺴﺎم ﺟﻬﺎد : اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﻬﺎد ،ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﯽ از ﺣﯿﺎت و ﺑﯿﺪار اﻧﺴﺎنﻫﺎی ،ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﺎم وﮐﺎﻣﻞ از ﺟﻬﺎد اﺳﺖ .در ذﮐﺮ اﻗﺴﺎم ﺟﻬﺎد اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ دﻓﺎع و ﺗﻘﻮﯾﻪ ﻣﯽﺷﻮد. اﻟﻒ -ﺟﻬﺎد ﺑﺮای ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ ،دﺳﺘﻮرﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺳﻌﺎدت و آزادی و ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ و آﺳﺎﯾﺶ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻃﺮح ﮐﺮده اﺳﺖ ،و ﭘﯿﺎﻣﱪان ﺧﻮد را ﻣﻮﻇﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﺳﺘﻮرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺑﻼغ ﮐﻨﻨﺪ؛ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﺣﺎد ﻣﺮدم ﻧﯿﺰ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﺸﻨﻮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ .ﺣﺎل اﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ آنﻫﺎ را از ﺣﻖ ﻣﴩوﻋﺸﺎن ﻣﺤﺮوم ﺳﺎزﻧﺪ و اﺟﺎزه ﻧﺪﻫﻨﺪ ﺻﺪای ﻣﻨﺎدﯾﺎن راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﮔﻮش ﺟﺎن آنﻫﺎ ﺑﺮﺳﺪ و از ﻗﯿﺪ اﺳﺎرت و ﺑﺮدﮔﯽ ﻓﮑﺮی و اﺟﺘامﻋﯽ آزاد ﮔﺮدﻧﺪ ﻃﺮﻓﺪاران اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﺮای ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧنت اﯾﻦ آزادی از ﻫﺮ وﺳﯿﻠﻪای اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ. ب -ﺟﻬﺎد دﻓﺎﻋﯽ در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﺟﺴﻢ روح اﺳﺖ ،و در ﺣﻔﻆ و ﺑﻘﺎء ﻫﺮﮐﺪام ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ دارد. ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻼم ﺑﻠﮑﻪ متﺎم ﻗﻮاﻧﯿﻦ آﺳامﻧﯽ و ﺑﴩی ﺑﻪ اﯾﻦ اﺟﺎزه را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ از ﺣﯿﺎت و ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮﯾﺶ دﻓﺎع ﮐﻨﺪ ،ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﺣﯿﺎت ﯾﮏ ﻓﺮد ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺠﻮم ﺑﺮده ﺷﻮد، آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و متﺎم ﻗﻮاﻧﯿﻦ آﺳامﻧﯽ ﺣﻖ ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺮای دﻓﺎع از ﺧﻮﯾﺸنت ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﯿﺰد و آﻧﭽﻪ در ﻗﺪرت دارد ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد ،و از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪام ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﮑﻨﺪ .اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﻬﺎد را» ،ﺟﻬﺎد دﻓﺎﻋﯽ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ.
ج -ﺟﻬﺎد ﺑﺮای ﺣامﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن: ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ وﻗﺮآﻧﯽ ،ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را اﻣﺖ واﺣﺪه ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ) .ﺑﻨﯽ آدم اﻋﻀﺎی ﯾﮏ ﭘﯿﮑﺮﻧﺪ( ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﯾﻦ ﴎﻧﻮﺷﺖ ﻣﺸﱰک دارﻧﺪ) .ﭼﻮ ﻋﻀﻮ ﺑﺪرد اورد روزﮔﺎر دﯾﮕﺮ ﻋﻀﻮﻫﺎ را منﺎﻧﺪﻗﺮار( ﺟﻬﺎد ﺑﺮای ﺣامﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻣﻄﺮح و ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﻣﯽﺷﻮد .ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ،ﻗﺮآن در آﯾﻪ ٧٥ﺳﻮره ﻧﺴﺎء از ﻣﺴﻠامﻧﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﻢ در راه ﺧﺪا و ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﻣﻈﻠﻮم ،ﺟﻬﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در آﯾﻪ ﻗﯿﺪ و ﴍﻃﯽ ﻧﯿﺴﺖ ،اﯾﻦ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻬﺎن ،ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﻘﯿﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻓﺎع از آنﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ دﻓﺎع ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﻮد. د -ﺟﻬﺎد ﺑﺮای ﻣﺤﻮ ﴍک و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﻼم آزادی ﻋﻘﯿﺪه را ﻣﺤﱰم ﻣﯽﺷﻤﺮد و ﻫﯿﭻ ﮐﺲ را ﺑﺎ اﺟﺒﺎر دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮی اﯾﻦ آﯾﯿﻦ منﯽﮐﻨﺪ، ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ اﻗﻮاﻣﯽ ﮐﻪ دارای ﮐﺘﺎب آﺳامﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻓﺮﺻﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﻔﮑﺮ آﯾﯿﻦ اﺳﻼم را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ ،و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ،ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ »اﻗﻠﯿﺖ ﻫﻢ ﭘﯿامن« )اﻫﻞ ذﻣﻪ( ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ .در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﴍک و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ،ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ اﺳﺖ زﯾﺮا :ﴍک و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻧﻪ دﯾﻦ اﺳﺖ و ﻧﻪ آﯾﯿﻦ و ﻧﻪ ﻣﺤﱰم ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد ،ﺑﻠﮑﻪ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺧﺮاﻓﻪ و اﻧﺤﺮاف و ﺣامﻗﺖ و در واﻗﻊ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺑﯿامری ﻓﮑﺮی و اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺷﻮد آن را رﯾﺸﻪﮐﻦ ﺳﺎﺧﺖ. ج -آﯾﻪ ﻫﺎی ﺟﻬﺎد: ج -١اﻟﱠﺬﯾ َﻦ أُ ْﺧ ِﺮ ُﺟﻮا ِﻣ ْﻦ ِدﯾﺎ ِر ِﻫ ْﻢ ﺑﻪ ﻏﯿ ِﺮ َﺣ ﱟﻖ إِﻻﱠ أَ ْن ﯾَﻘُﻮﻟُﻮا َرﺑﱡ َﻨﺎ ﱠ ﷲ َو ﻟَ ْﻮ ﻻ َدﻓْ ُﻊ ﱠ ِ ﺎس ﺑَ ْﻌ َﻀ ُﻬ ْﻢ ﷲ اﻟ ﱠﻨ َ ﺑﻌﺾ ﻟَ ُﻬ ﱢﺪ َﻣ ْﺖ َﺻﻮا ِﻣ ُﻊ َو ِﺑ َﯿ ٌﻊ َو َﺻﻠَﻮاتٌ َو َﻣﺴﺎ ِﺟ ُﺪ ﯾُ ْﺬﮐَ ُﺮ ﻓﯿ َﻬﺎ ْاﺳ ُﻢ ﱠ ِ ﺑﻪ ٍ ﷲ َﻣ ْﻦ ﴫ ﱠن ﱠ ُ ﷲ ﮐَﺜﯿﺮا ً َو ﻟَ َﯿ ْﻨ ُ َ ﷲ ﻟَ َﻘﻮ ﱞِی َﻋﺰﯾ ٌﺰ ) (١٢٩در اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻬﻢ از ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎی ﺟﻬﺎد اﺷﺎره ﴫ ُه إِ ﱠن ﱠ َ ﯾَ ْﻨ ُ ُ ﺷﺪه اﺳﺖ :ﻧﺨﺴﺖ ﺟﻬﺎد »ﻣﻈﻠﻮم« در ﺑﺮاﺑﺮ »ﻇﺎمل و ﺳﺘﻤﮕﺮ »ﮐﻪ ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻓﻄﺮی و ﻋﻘﻠﯽ او اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮده ،و دﺳﺖ آﻟﻮده ﻇﺎمل را از ﺣﻘﻮق ﺧﻮد ﮐﻮﺗﺎه ﮐﻨﺪ .دﯾﮕﺮ ﺟﻬﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﺎﻏﻮﺗﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺤﻮ ﻧﺎم ﺧﺪا را از دلﻫﺎ و وﯾﺮان ﺳﺎﺧنت ﻣﻌﺎﺑﺪی ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﺪاری اﻓﮑﺎر اﺳﺖ دارﻧﺪ (١٣٠) .ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﭘﯽ ﯾﻐام ﺑﺮدن ﴎﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﻻزم اﺳﺖ ﭼﺸﻢ وﮔﻮش ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺒﻨﺪد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﯿﺎل راﺣﺖ ﮐﺎرش را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؛ و ﯾﮑﯽ از ﻣﮑﺎنﻫﺎی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﯿﺪاری ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ ،و در آن ﻣﺒﺎرزه و ﻧﺤﻮه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد ،ﺟﺎی اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ذﮐﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎری اﺳﺖ.
از اﯾﻦ رو اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ را ﻫﺪف ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ . ج َ » -٢و ﻣﺎ ﻟَ ُﮑ ْﻢ ﻻ ﺗ ُﻘﺎﺗِﻠُﻮ َن ِﻓﯽ َﺳﺒِﯿﻞِ ﱠ ِ ﷲ َو اﻟْ ُﻤ ْﺴﺘَ ْﻀ َﻌ ِﻔﯿ َﻦ ِﻣ َﻦ اﻟ ﱢﺮﺟﺎ ِل َو اﻟ ﱢﻨﺴﺎ ِء َو اﻟْ ِﻮﻟْﺪانِ اﻟ ِﱠﺬﯾ َﻦ ﯾَﻘُﻮﻟُﻮ َن َرﺑﱠﻨﺎ أَ ْﺧ ِﺮ ْﺟﻨﺎ ِﻣ ْﻦ ِ ﮏ َوﻟِ ٍّﯿﺎ َو ا ْﺟ َﻌ ْﻞ ﻟَﻨﺎ ِﻣ ْﻦ ﻫﺬ ِه اﻟْ َﻘ ْﺮﯾَ ِﺔ اﻟﻈﱠﺎﻟِ ِﻢ أَ ْﻫﻠُﻬﺎ َو ا ْﺟ َﻌ ْﻞ ﻟَﻨﺎ ِﻣ ْﻦ ﻟَ ُﺪﻧْ َ ﮏ ﻧَ ِﺼﯿﺮا ً« )(١٣١ ﻟَ ُﺪﻧْ َ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻗﺴﻢ ﺳﻮم از اﻗﺴﺎم ﺟﻬﺎد اﺳﺖ. ج َ -٣و ﻗﺎﺗِﻠُﻮ ُﻫ ْﻢ َﺣﺘﱠﯽ ﻻ ﺗَﮑُﻮ َن ِﻓﺘْ َﻨ ٌﺔ َو ﯾَﮑُﻮ َن اﻟ ﱢﺪﯾ ُﻦ ِ ﱠ ِ هلل ﻓَ ِﺈنِ اﻧْﺘَ َﻬ ْﻮا ﻓَﻼ ُﻋ ْﺪوا َن إِﻻﱠ َﻋﻠَﯽ اﻟﻈﱠﺎﻟِﻤﯿﻦ. )(١٣٢ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻓﻮق ،ﻗﺴﻢ ﭼﻬﺎرم از اﻗﺴﺎم ﺟﻬﺎد را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد ،ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ وﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﮔﺬﺷﺖ.
د :ﻗﺮآن و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮی اﻧﺴﺎن: در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ ،ﴎﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد اﻧﺴﺎنﻫﺎ رﻗﻢ ﻣﯽﺧﻮرد .ﭘﯿﺮوزی و ﺷﮑﺴﺖ آنﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮل ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺟﱪی ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﻣﺠﺎﻫﺪتﻫﺎ و ﯾﺎ ﺳﺴﺘﯽ و ﺗﻨﺒﻠﯽ ،ﺧﻮد آنﻫﺎﺳﺖ؛ ﻣﻨﺘﻬﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ اﻓﺮادی ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻌﺼﯿﺖ و آﻟﻮدﮔﯽ در ﮔﻨﺎه ،ﺗﻨﺒﻞ ،ﻋﺪم اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ،ﺗﺮس ،ﺷﮑﺴﺖﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘامﻋﯽ و ...ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﯽ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدهاﻧﺪ و اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ وامنﻮد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی ،ﻓﻮق اراده آنﻫﺎ ،ﺑﯽاﺧﺘﯿﺎر آنﻫﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎ ﮐﺸﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ .ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺤﺚ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺑﺤﺚ ﻋﻤﯿﻖ ودﻗﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﻮﺻﻠﻪ اﯾﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﺧﺎرج اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﴎﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد ،ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣﻌﺮوﻓﯽ از اﻣﺎم ﻋﻠﯽ )ع( اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ .إِ ﱠن أَ ِﻣﯿ َﺮ اﻟْ ُﻤ ْﺆ ِﻣ ِﻨﯿ َﻦ ع َﻋ َﺪ َل ِﻣ ْﻦ ِﻋ ْﻨ ِﺪ َﺣﺎﺋِ ٍﻂ َﻣﺎﺋِﻞٍ إِﻟَﯽ َﺣﺎﺋِ ٍﻂ آ َﺧ َﺮ ﷲ إِﻟَﯽ ﻗَ َﺪ ِر ﱠ ِ ﷲ ﻓَﻘ ََﺎل أَ ِﻓ ﱡﺮ ِﻣ ْﻦ ﻗ ََﻀﺎ ِء ﱠ ِ ﻓَ ِﻘ َﯿﻞ ﻟَ ُﻪ ﯾَﺎ أَ ِﻣﯿ َﺮ اﻟْ ُﻤ ْﺆ ِﻣ ِﻨﯿ َﻦ أَ ﺗ َ ِﻔ ﱡﺮ ِﻣ ْﻦ ﻗ ََﻀﺎ ِء ﱠ ِ ﷲ َﻋﺰ َو َﺟﻞ ) (١٣٣اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠ ّﯿﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاﺳﺖ، ﻧﺒﺎﺷﺪ دﯾﻮار ﺷﮑﺴﺘﻪ ،ﺳﻘﻮط ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد؛ ا ّﻣﺎ ﻫامن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻘﻠﯽ داده ﮐﻪ آن ﺧﻮد ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪ از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠ ّﯿﺖ اﺳﺖ و ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻮادث؛ ﻣﻨﺘﻬﺎ دﯾﻮار ،ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر ﻧﺪارد و ﺑﺪون اﻋﻼم ﻗﺒﻠﯽ ﺳﻘﻮط ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ا ّﻣﺎ ﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﻗﺪر اﻟﻬﯽ ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺴنت ﺧﻮﯾﺶ را ﭼﻨﺎن اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ دﯾﻮار ﺳﻘﻮط ﭘﻨﺎه ﺑﱪم ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد ّ ﮐﻨﺪ روی ﻣﻦ ﻧﯿﻔﺘﺪ ،ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن از ﻗﻀﺎ ﺑﻪ ﻗﺪر ﭼﯿﺰی ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ(١٣٤) .
آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﴎﻧﻮﺷﺘﺶ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﯽداﻧﺪ: آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋامل و رﻓﺘﺎرش ﻣﺴﺌﻮل ﻣﯽداﻧﺪ. ﻣﺴﺄﻟﻪ آزادی اراده و اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻼش و ﮐﻮﺷﺶ و ﺳﻌﯽ و ﺟﻬﺎد را اﺳﺎس ﻣﻮﻓّﻘﯿّﺖ اﻧﺴﺎن در ﭘﯿﺸﱪد ﻫﺪفﻫﺎ ﻣﻌ ّﺮﻓﯽ منﻮده اﺳﺖ . ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﯿﺪاری و ﺑﺼﯿﺮت ﴍط اول متﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ .ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﻣﺴﺌﻮل ﺧﻠﻖ ﮐﻨﺪ ،آنﻫﺎ را ﺑﯿﺪار آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻗﺒﺎل ﴎﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺣﺴﺎس و ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎﺷﺪ. « ١.ﮐ ﱡُﻞ ﻧَﻔ ٍْﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐ ََﺴ َﺒ ْﺖ َر ِﻫﯿ َﻨ ٌﺔ«؛ ))١٣٥ « َ ٢.و ﮐ ﱡُﻞ ا ْﻣ ِﺮیٍ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐ ََﺴ َﺐ َرﻫ ِﯿ ٌﻦ«؛ ))١٣٦ « َ ٣.و أَ ْن ﻟَ ْﯿ َﺲ ﻟِﻺﻧْﺴﺎنِ إﻻﱠ َﻣﺎ َﺳ َﻌﯽ ))»١٣٧ ﻗﻮم َﺣﺘﱠﯽ ﯾُ َﻐ ﱢﯿ ُﺮوا ْ َﻣﺎ ﺑِﺄﻧْﻔ ُِﺴ ِﻬ ْﻢ« ))١٣٨ ﷲ ﻻَ ﯾُ َﻐ ﱢﯿ ُﺮ َﻣﺎ ﺑﻪ ٍ « ٤.إ ﱠن ﱠ َ َﻮم َﺣﺘﱠﯽ ﯾُ َﻐ ﱢﯿﺮ ُوا ْ َﻣﺎ ﺑِﺄﻧﻔ ُِﺴ ِﻬ ْﻢ« ))١٣٩ ﮏ ُﻣ َﻐ ﱢﯿﺮا ً ﻧﱢ ْﻌ َﻤ ًﺔ أﻧْ َﻌ َﻤ َﻬﺎ َﻋﻠَﯽ ﻗ ٍ ﷲ ﻟَ ْﻢ ﯾَ ُ « ٥.ذﻟِ َ ﮏ ﺑِﺄ ﱠن ﱠ َ د آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﴏﯾﺤﺎ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ را ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ: ج .١إِ ْن ُﻫ َﻮ إِﻻﱠ ِذﮐْ ٌﺮ ﻟِﻠْﻌﺎﻟَﻤﯿﻦ ) (١٤٠و » َو ﻣﺎ ُﻫ َﻮ إِﻻﱠ ِذﮐْ ٌﺮ ﻟِﻠْﻌﺎﻟَﻤﯿ َﻦ« ))١٤١ دوﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﯾﺎد آوری اﺳﺖ : اﻟﻒ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری اﺳﺖ ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن و ﺑﺮای ﺟامﻋﺘﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ،و ﻧﮋادﻫﺎ و اﻣﺖﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن . ب :از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﯿﺪاری در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﮐﺮات ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ،در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ از ادات ﺣﴫ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ) ،ﻗﺮآن ﺟﺰ ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری ﻧﯿﺴﺖ ) ﮏ ))١٤٢ ج .٢ﻫﺬا ﺑَﺼﺎﺋِ ُﺮ ِﻣ ْﻦ َرﺑﱢ ُ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺎق آﯾﻪ ﮐﺮﯾﻤﻪ ،ﭘﯿﺎﻣﱪ اﮐﺮم )ص( ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ» ،ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری »را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﺪ ،ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ،ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﯿﺪاری ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ. ﺨﺎف َو ِ ج .٣ﻓَ َﺬﮐﱢ ْﺮ ﺑِﺎﻟْ ُﻘ ْﺮآنِ َﻣ ْﻦ ﯾَ ُ ﻋﯿﺪ ))١٤٣ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻗﺮآن را وﺳﯿﻠﻪ ﺑﯿﺪاری ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ .ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﱪش ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﺗﻮ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻗﺮآن، آﻧﻬﺎی را ﮐﻪ از ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ ﺑﯿﺪار ﮐﻦ. ج -٤ﻗ ُْﻞ ِ ﻫﺬ ِه َﺳﺒﯿﻠﯽ أَ ْد ُﻋﻮا إِﻟَﯽ ﱠ ِ ﷲ َﻋﻠﯽ ﺑَﺼﯿ َﺮ ٍة أَﻧَﺎ َو َﻣﻦِ اﺗ ﱠ َﺒ َﻌﻨﯽ ))١٤٤ ﺧﺪای ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮد اﯾامن ﻣﺤﺾ و ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﺰﯾﺰ اﻟﻮﺟﻮد و اﻧﺪک اﺳﺖ ،و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺪان منﯽرﺳﺪ ،ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾامن و ﺗﻮﺣﯿﺪ ،ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﴏﯾﺢ و واﺿﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎت آﺳامنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﺑﺪان دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ،اﯾﻨﮑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا (ص( را ﻣﺎﻣﻮر منﻮده ﺗﺎ راه ﺧﻮد را اﻋﻼم ﺑﺪارد ،و آن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از دﻋﻮت ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪی ،دﻋﻮﺗﯽ ﮐﻪ از روی ﺑﺼﯿﺮت اﺳﺖ(١٤٥) . ج -٥ﻟِ َﻨ ْﺠ َﻌﻠَﻬﺎ ﻟَ ُﮑ ْﻢ ﺗ َ ْﺬﮐِ َﺮ ًة َو ﺗ َ ِﻌ َﯿﻬﺎ أُ ُذ ٌن وا ِﻋ َﯿﺔ )(١٤٦
ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در ﺑﺮﺧﯽ آﯾﺎت ﺧﻮﯾﺶ داﺳﺘﺎن و ﯾﺎ ﺑﺮﻫﻪﻫﺎ و ﺣﻮادث ﺗﺎرﯾﺨﯽ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،اﻣﺎ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ و داﺳﺘﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺪف آن ﻓﻘﻂ ﺑﯿﺪاری اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﻮادث ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ وﺑﯿﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ .
ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ و ﮐامل دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم ،ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﯽ ،رواﺑﻂ اﺟﺘامﻋﯽ و اﺳﱰاﺗﮋیﻫﺎی ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد را ﺑﺮ آﻣﻮزه ﻫﺎی دﯾﻦ ﻣﻘﺪس اﺳﻼم اﺳﺘﻮار ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ .ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﯾﮑﯽ از اﺳﱰاﺗﮋیﻫﺎی ﺑﻮده ﮐﻪ در زﻣﺎﻧﻪ و زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه اﻣﺎ ﻫﻤﮕﯽ ﻣﻠﻬﻢ از آﻣﻮزه ﻫﺎی ﻗﺮآﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ .از اﯾﻦ رو ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺪﻟﯿﻞ داﺷنت آﯾﺎت اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰ و اﺛﺮات و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻫﺎی ﮐﻪ از زﻣﺎن ﻧﺰول ﺑﻪ ﺑﻌﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪرای ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد .ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ دﺳﯿﺴﻪ ﻫﺎی اﺳﺘﮑﺒﺎر ،ﺑﺮای ﺗﺤﺮﯾﻒ و اﻧﺤﺮاف ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ، اﻣﺎ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﺮاز و ﻓﺮود ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده وﻟﯽ ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﯿﻤﻮده اﺳﺖ .زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﻮﻻن ﺧﻮﯾﺶ ،و ﻣﺼﻮن ﻧﮕﻬﺪاﺷنت ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺪاری، زﻣﯿﻨﻪ ﺑﯿﺪاری را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده و ﺳﻨﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮآن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮر ﺧﻮﯾﺶ را در ﭘﻬﻨﻪ ﮔﯿﺘﯽ ﺑﮕﺴﱰاﻧﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ آن را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﭘﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﻫﺎ: ْﺖ ﻫﺬا ِ ﺑﺎﻃﻼ )آلﻋﻤﺮان (١٩١/ﺑﺎر اﻟﻬﺎ! اﯾﻦﻫﺎ را ﺑﯿﻬﻮده ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪهای َ ١.رﺑﱠﻨﺎ ﻣﺎ َﺧﻠَﻘ َ ٢.اﻟﺤﴩ ٢٣ /و ﺧﺪاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدی ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ ،ﺣﺎﮐﻢ و ﻣﺎﻟﮏ اﺻﻠﯽ اوﺳﺖ ،از ﻫﺮ ﻋﯿﺐ ﻣﻨ ّﺰه اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﯾﺘﻢ منﯽﮐﻨﺪ ،اﻣﻨ ّﯿﺖ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ،ﻣﺮاﻗﺐ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ ،ﻗﺪرمتﻨﺪی ﺷﮑﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ اراده ﻧﺎﻓﺬ ﺧﻮد ﻫﺮ اﻣﺮی را اﺻﻼح ﻣﯽﮐﻨﺪ ،و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻋﻈﻤﺖ اﺳﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨ ّﺰه اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﴍﯾﮏ ﺑﺮای او ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ)! (٢٣ ﷲ َﻋﻠَﯽ اﻟْ ُﻤ ْﺆ ِﻣﻨﯿ َﻦ إِ ْذ ﺑَ َﻌﺚَ ﻓﯿ ِﻬ ْﻢ َر ُﺳﻮﻻً ِﻣ ْﻦ أَﻧْﻔ ُِﺴﻬِﻢ )آلﻋﻤﺮان (١٦٤/ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎد ]ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ٣.ﻟَ َﻘ ْﺪ َﻣ ﱠﻦ ﱠ ُ ﺑﺨﺸﯿﺪ[ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ،ﭘﯿﺎﻣﱪی از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ َ ٤.و ﻣﺎ أَ ْر َﺳﻠْﻨﺎ ِﻣ ْﻦ َر ُﺳﻮ ٍل إِﻻﱠ ﺑﻪ ﻟﺴﺎنِ ﻗَ ْﻮ ِﻣ ِﻪ ﻟِ ُﯿ َﺒ ﱢﯿ َﻦ ﻟَ ُﻬﻢ )إﺑﺮاﻫﯿﻢ (٤/ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﱪی را ،ﺟﺰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﻮﻣﺶ ،ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ؛ ﺗﺎ (ﺣﻘﺎﯾﻖ را( ﺑﺮای آنﻫﺎ آﺷﮑﺎر ﺳﺎزد ٥.ﻣﺜﻼ وﻗﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﺘﻀﻌﺎف واﺳﺘﻌامر ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻗﺮآن ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ )إِ ﱠن ِﻓ ْﺮ َﻋ ْﻮ َن َﻋﻼ ِﻓﯽ ْاﻷَ ْر ِض َو َﺟ َﻌ َﻞ أَ ْﻫﻠَﻬﺎ ِﺷﯿَﻌﺎً ﯾَ ْﺴﺘَﻀْ ِﻌ ُﻒ ﻃﺎﺋِ َﻔ ًﺔ ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ ﯾُ َﺬﺑﱢ ُﺢ أَﺑْﻨﺎ َء ُﻫ ْﻢ َو ﯾَ ْﺴﺘَ ْﺤﯿﯽ ﻧِﺴﺎ َء ُﻫ ْﻢ إِﻧﱠ ُﻪ ﮐﺎ َن ِﻣ َﻦ اﻟْ ُﻤﻔ ِْﺴﺪﯾﻦ( )اﻟﻘﺼﺺ (٤ /ﻓﺮﻋﻮن در زﻣﯿﻦ ﺑﺮﺗﺮیﺟﻮﯾﯽ ﮐﺮد ،و اﻫﻞ آن را ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ منﻮد؛ ﮔﺮوﻫﯽ را ﺑﻪ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ،ﭘﴪاﻧﺸﺎن را ﴎ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ و زﻧﺎﻧﺸﺎن را )ﺑﺮای ﮐﻨﯿﺰی و ﺧﺪﻣﺖ( زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺖ؛ او ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ از ﻣﻔﺴﺪان ﺑﻮد! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ وﺑﺮادرش ﻫﺎرون دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ) :ا ْذ َﻫﺒﺎ إِﻟﯽ ِﻓ ْﺮ َﻋ ْﻮ َن إِﻧﱠ ُﻪ ﻃَﻐﯽ( )ﻃﻪ (٤٣ /ﺑﺴﻮی ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺮوﯾﺪ؛ ﮐﻪ ﻃﻐﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ! واﯾﻦ منﻮﻧﻪ از ﻇﻠﻢ ﺳﺘﯿﺰی واﺳﺘﮑﺒﺎر ﺳﺘﯿﺰی رﺳﻮﻻن اﻟﻬﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ. َ ﷲ َو َر ُﺳﻮﻟَ ُﻪ ﯾُ ْﺪ ِﺧﻠْ ُﻪ َﺟ ﱠﻨ ٍ ﺎت ﺗ َ ْﺠﺮی ِﻣ ْﻦ ﺗﺤﺖﻫﺎ ْاﻷﻧْﻬﺎ ُر ﺧﺎﻟِﺪﯾ َﻦ ﻓﯿﻬﺎ َو ذﻟِﮏَ اﻟْ َﻔ ْﻮ ُز اﻟْ َﻌﻈﯿ ُﻢ )اﻟﻨﺴﺎء )/ ١٣و ﻫﺮ ﮐﺲ ﺧﺪا َ ٦.و َﻣ ْﻦ ﯾُ ِﻄﻊِ ﱠ َ و ﭘﯿﺎﻣﱪش را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ) ،و ﻗﻮاﻧﯿﻦ او را ﻣﺤﱰم ﺑﺸﻤﺮد) ،ﺧﺪاوﻧﺪ وی را در ﺑﺎﻏﻬﺎﯾﯽ از ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ،آب از زﯾﺮ درﺧﺘﺎﻧﺶ ﺟﺎری اﺳﺖ؛ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ؛ و اﯾﻦ ،ﭘﯿﺮوزی ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ! )) ١٣ ٧.آلﻋﻤﺮان ١٠٣ / ٨.ﻫامن ﺟﺎ ٍ ﺪی َو َر ْﺣ َﻤ ًﺔ َو ﺑُ ْﴩی ﻟِﻠْ ُﻤ ْﺴﻠِﻤﯿ َﻦ )ﻧﺤﻞ (٨٩/و ﻣﺎ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺘﺎب ﺗِﺒْﯿﺎﻧﺎً ﻟِﮑ ﱢُﻞ ﺷَ ْﯽء َو ُﻫ ً َ ٩.و ﻧَ ﱠﺰﻟْﻨﺎ َﻋﻠَﯿْﮏَ اﻟْ ِﮑ َ ِ ِ ِ ﴏﻓْﻨﺎ ﻟﻠ ﱠﻨﺎس ﻓﯽ ﻫﺬَا اﻟْ ُﻘ ْﺮآنِ ﻣ ْﻦ ﮐ ﱢُﻞ َﻣﺜَﻞ )ﺳﻮره ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ،و ﻣﺎﯾﻪ ﻫﺪاﯾﺖ و رﺣﻤﺖ و ﺑﺸﺎرت ﺑﺮای ﻣﺴﻠامﻧﺎن اﺳﺖ ! َو ﻟَ َﻘ ْﺪ َ ﱠ اﴎاء (٨٩ /ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻗﺮآن ،ﺑﺮای ﻣﺮدم از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ منﻮﻧﻪای آوردﯾﻢ )و ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺎرف در آن ﺟﻤﻊ اﺳﺖ( َو ﻻ َرﻃ ٍْﺐ َو ﻻ ﯾﺎﺑ ٍِﺲ إِﻻﱠ ﻓﯽ ﺘﺎب ُﻣﺒﯿﻦٍ (ﺳﻮره اﻧﻌﺎم (٥٩/ﻫﯿﭻ ﺗﺮ و ﺧﺸﮑﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ،ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ در ﮐﺘﺎﺑﯽ آﺷﮑﺎر ]در ﮐﺘﺎب ﻋﻠﻢ ﺧﺪا[ ﺛﺒﺖ اﺳﺖ .ﺑﺮای ﮐِ ٍ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﱰ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ :ﮐﻮﺛﺮ ،ﺟﻌﻔﺮ ﯾﻌﻘﻮﺑﯽ ،ج ،٦ص ٢٠١-١٩٤ ١٠.ﺳﻮره روم - ٧ /آنﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻇﺎﻫﺮی از زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ را ﻣﯽداﻧﻨﺪ ،و از آﺧﺮت )و ﭘﺎﯾﺎن ﮐﺎر( ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ ! ُ َ ِ ﴫو َن ﺑِﻬﺎ َو ﻟَ ُﻬ ْﻢ آذا ٌن ﻻ ﯾَ ْﺴ َﻤ ُﻌﻮ َن ﺑِﻬﺎ أُوﻟ ِﺌﮏَ ﮐ َْﺎﻷَﻧْﻌﺎمِ ﺑَ ْﻞ ُﻫ ْﻢ أﺿَ ﱡﻞ أوﻟﺌﮏَ ُﻫ ُﻢ َُ ١١.ﻫ ْﻢ ﻗُﻠ ٌ ُﻮب ﻻ ﯾَ ْﻔ َﻘ ُﻬﻮ َن ﺑِﻬﺎ َو ﻟَ ُﻬ ْﻢ أَ ْﻋﯿُ ٌﻦ ﻻ ﯾُﺒْ ِ ُ اﻟْﻐﺎ ِﻓﻠُﻮ َن – اﻷﻋﺮاف)١٧٩/آنﻫﺎ دلﻫﺎ [ﻋﻘﻞﻫﺎ[ ﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آن( اﻧﺪﯾﺸﻪ منﯽﮐﻨﻨﺪ ،و منﯽﻓﻬﻤﻨﺪ؛ و ﭼﺸامﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آن منﯽﺑﯿﻨﻨﺪ؛ و ﮔﻮﺷﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آن منﯽﺷﻨﻮﻧﺪ؛ آنﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎﻧﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻤﺮاهﺗﺮ! اﯾﻨﺎن ﻫامن ﻏﺎﻓﻼﻧﻨﺪ اﻟﴫ َﻋ َﺔ ِﻓﯽ اﻟْ َﻤ َﻬﺎوِی َو اﻟﻀﱠ َﻼ َل ِﻓﯽ ﴫ َو اﻧْﺘَ َﻔ َﻊ ﺑِﺎﻟْ ِﻌ َ ِﱪ ﺛ ُ ﱠﻢ َﺳﻠَﮏَ َﺟ َﺪدا ً َو ِاﺿﺤﺎً ﯾَﺘَ َﺠ ﱠﻨ ُﺐ ِﻓﯿ ِﻪ ﱠ ْ ١٢.ﻓَ ِﺈمنﱠ َﺎ اﻟْ َﺒ ِﺼﯿ ُﺮ َﻣ ْﻦ َﺳ ِﻤ َﻊ ﻓَﺘَ َﻔ ﱠﮑ َﺮ َو ﻧَﻈَ َﺮ ﻓَﺄَﺑْ َ َ اﻟْ َﻤﻐَﺎوِی )ﺻﺒﺤﯽ ﺻﺎﻟﺢ ،ﺻﻔﺤﻪی ،٢١٣ﺧﻄﺒﻪ (١٥٣ﺑﺎﺑﺼﯿﺮت ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﻨﻮد وﺑﯿﻨﺪﯾﺸﺪ ،ﻧﮕﺎه ﮐﻨﺪ وﺑﺒﯿﻨﺪ ،ازﻋﱪت ﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد ،آن ﮔﺎه راه ﻫﺎی روﺷﻦ را ﺑﭙﯿامﯾﺪ ،وﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ از اﻓﺘﺎدن در ﭘﺮﺗﮕﺎه دوری ﻣﯽﮐﻨﺪ. ١٣.ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز آﯾﻨﺪه وﻫﺪاﯾﺖ آن )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻔﺪﻣﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﯿﻦ اﳌﻠﻠﯽ وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ /ﺗﻬﯿﻪ وﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ ،ﺗﻬﺮان ،ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ ،١٣٨٤،ج ،١ص )٢١٧ ١٤.ﻫامن ،ص ٢١٨ ١٥.ﻫامن ،ص ٢١٩ ١٦.ﺳﻮره اﺑﺮاﻫﯿﻢ ٢٤ /و - ٢٥آﯾﺎ ﻧﺪﯾﺪی ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ »ﮐﻠﻤﻪ ﻃﯿﺒﻪ« )و ﮔﻔﺘﺎر ﭘﺎﮐﯿﺰه( را ﺑﻪ درﺧﺖ ﭘﺎﮐﯿﺰهای ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮده ﮐﻪ
رﯾﺸﻪ آن )در زﻣﯿﻦ( ﺛﺎﺑﺖ ،و ﺷﺎﺧﻪ آن در آﺳامن اﺳﺖ!؟ ﻫﺮ زﻣﺎن ﻣﯿﻮه ﺧﻮد را ﺑﻪ اذن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﯽدﻫﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﻣﺜﻞﻫﺎ ﻣﯽزﻧﺪ ،ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺘﺬﮐّﺮ ﺷﻮﻧﺪ )و ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﻧﺪ!) ١٧.ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،١٠ص٣٣٢ : ١٨.اﻟﺤﺠﺮ) ٩/ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ؛ و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻧﮕﻬﺪار آﻧﯿﻢ) ١٩.اﻟﺒﻘﺮة ٢٣/و اﮔﺮ در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ]ﭘﯿﺎﻣﱪ[ ﻧﺎزل ﮐﺮدهاﯾﻢ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ دارﯾﺪ) ،دﺳﺖ ﮐﻢ( ﯾﮏ ﺳﻮره ﻫامﻧﻨﺪ آن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ٢٠.ﺳﻮره اﴎاء» ٨٨/اﮔﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﭘﺮﯾﺎن )ﺟﻦ و اﻧﺲ( اﺗﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫامﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻗﺮآن را ﺑﯿﺎورﻧﺪ ،ﻫامﻧﻨﺪ آن را ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آورد ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را )در اﯾﻦ ﮐﺎر( ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻨﺪ ». ٢١.اﻟﻨﺴﺎء ٨٢/اﮔﺮ از ﺳﻮی ﻏﯿﺮ ﺧﺪا ﺑﻮد ،اﺧﺘﻼف ﻓﺮاواﻧﯽ در آن ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ. ٢٢.ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ؛ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز آﯾﻨﺪه وﻫﺪاﯾﺖ آن ،ج ،١ص ٣٥ ٢٣.اﺳﺘﻌامر درﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻃﻠﺐ آﺑﺎداﻧﯽ ﮐﺮدن ،آﺑﺎداﻧﯽ ﺧﻮاﺳنت ودر ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﻗﻮی ﺑﺮ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻓﺮاد آن ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﺑﺎدی ورﻫﱪی ﻣﺮدم آن ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﺮﻗﯽ اﺳﺖ. »دﮐﱰ ﻣﻌﯿﻦ ،ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﯿﻦ ،ﭼﺎب ﺳﻮم ،اﻣﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ» ٢٤.ﺑﻘﺮه ١١ /و - ١٢و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد» :در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﻧﮑﻨﯿﺪ »ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ» :ﻣﺎ ﻓﻘﻂ اﺻﻼح ﮐﻨﻨﺪهاﯾﻢ«! آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ! اﯾﻦﻫﺎ ﻫامن ﻣﻔﺴﺪاﻧﻨﺪ ٢٥.اﻟﻘﺼﺺ٤١/ ٢٦.ﻫﻮد ٩٨/روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﻗﻮﻣﺶ ﻣﯽرود و آﻧﺎن را ﺑﻪ آﺗﺶ درﻣﯽآورد ،و ]دوزخ[ ﭼﻪ ورودﮔﺎه ﺑﺪی ﺑﺮای واردان اﺳﺖ ٢٧.آلﻋﻤﺮان ١٠٣ / ٢٨.ﻫامن ﺟﺎ َ ُ ُ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ْ ْ ْ َ ْ ْ ْ َ َ ﺼﺎص ﻓﯽ اﻟ َﻘﺘْﻠﯽ اﻟ ُﺤ ﱡﺮ ﺑِﺎﻟ ُﺤ ﱢﺮ َو اﻟ َﻌﺒْ ُﺪ ﺑِﺎﻟ َﻌﺒْﺪ َو ْاﻷﻧْﺜﯽ ﺑ ِْﺎﻷﻧْﺜﯽ ﻓ َﻤ ْﻦ ُﻋﻔ َﯽ ﻟ ُﻪ ﻣ ْﻦ أﺧﯿﻪ ﺷَ ْﯽ ٌء ٢٩.ﯾﺎ أَﯾﱡ َﻬﺎ اﻟﱠﺬﯾ َﻦ آ َﻣ ُﻨﻮا ﮐُﺘ َﺐ َﻋﻠﯿْ ُﮑ ُﻢ اﻟﻘ ُ ﻓَﺎﺗﱢﺒﺎ ٌع ﺑِﺎﻟْ َﻤ ْﻌ ُﺮ ِ ﺬاب أَﻟﯿ ٌﻢ * َو ﻟَ ُﮑ ْﻢ ِﻓﯽ وف َو أَدا ٌء إِﻟَ ْﯿ ِﻪ ِﺑ ِﺈ ْﺣﺴﺎنٍ ذﻟِﮏَ ﺗَﺨ ٌ ْﻔﯿﻒ ِﻣ ْﻦ َرﺑﱢ ُﮑ ْﻢ َو َر ْﺣ َﻤ ٌﺔ ﻓَ َﻤﻦِ ا ْﻋﺘَﺪی ﺑَ ْﻌ َﺪ ذﻟِﮏَ ﻓَﻠَ ُﻪ َﻋ ٌ اﻟْ ِﻘ ِ ْﺒﺎب ﻟَ َﻌﻠﱠ ُﮑ ْﻢ ﺗَﺘﱠﻘُﻮ َن )ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﺑﻘﺮه ١٧٨ /و (١٧٩ای اﻓﺮادی ﮐﻪ اﯾامن آوردهاﯾﺪ !ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺎص در ﺼﺎص َﺣﯿﺎ ٌة ﯾﺎ أُوﻟِﯽ ْاﻷَﻟ ِ ﻣﻮرد ﮐﺸﺘﮕﺎن ،ﺑﺮ ﺷام ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ :آزاد در ﺑﺮاﺑﺮ آزاد ،و ﺑﺮده در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮده ،و زن در ﺑﺮاﺑﺮ زن ،ﭘﺲ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﺳﻮی ﺑﺮادر )دﯾﻨﯽ )ﺧﻮد ،ﭼﯿﺰی ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺷﻮد) ،و ﺣﮑﻢ ﻗﺼﺎص او ،ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎ ﮔﺮدد( ،ﺑﺎﯾﺪ از راه ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ) .و ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮن ،ﺣﺎل ﭘﺮداﺧﺖ ﮐﻨﻨﺪه دﯾﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد( و او ]ﻗﺎﺗﻞ[ ﻧﯿﺰ ،ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ دﯾﻪ را )ﺑﻪ وﻟﯽ ﻣﻘﺘﻮل( ﺑﭙﺮدازد )و در آن ،ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻧﮑﻨﺪ( اﯾﻦ ،ﺗﺨﻔﯿﻒ و رﺣﻤﺘﯽ اﺳﺖ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷام! و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آن ،ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ ،ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؛ و ﺑﺮای ﺷام در ﻗﺼﺎص ،ﺣﯿﺎت و زﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ ،ای ﺻﺎﺣﺒﺎن ِﺧﺮد! ﺷﺎﯾﺪ ﺷام ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ. ٣٠.ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،١ص ٥٥٥ َ َ ْﺼﺎب َو ْاﻷزْﻻ ُم ِر ْﺟ ٌﺲ ِﻣ ْﻦ َﻋ َﻤﻞِ اﻟﺸﱠ ْﯿﻄﺎنِ ﻓَﺎ ْﺟﺘَ ِﻨﺒُﻮ ُه ﻟَ َﻌﻠﱠ ُﮑ ْﻢ ﺗُ ْﻔﻠِ ُﺤﻮ َن* إِمنﱠ ﺎ ﯾُﺮﯾ ُﺪ ﴪ َو ْاﻷﻧ ُ ٣١.ﯾﺎ أَﯾﱡ َﻬﺎ اﻟﱠﺬﯾ َﻦ آ َﻣ ُﻨﻮا إِمنﱠ َﺎ اﻟْ َﺨ ْﻤ ُﺮ َو اﻟْ َﻤﯿْ ِ ُ ﴪ َو ﯾَ ُﺼ ﱠﺪﮐُ ْﻢ َﻋ ْﻦ ِذﮐْ ِﺮ ﱠ ِ اﻟﺼﻼ ِة ﻓَ َﻬ ْﻞ أَﻧْﺘُ ْﻢ ُﻣ ْﻨﺘَ ُﻬﻮن )ﺳﻮره اﻟﺸﱠ ﯿْﻄﺎ ُن أَ ْن ﯾُﻮ ِﻗ َﻊ ﺑَﯿْ َﻨ ُﮑ ُﻢ اﻟْ َﻌﺪا َو َة َو اﻟْﺒَﻐْﻀﺎ َء ِﻓﯽ اﻟْ َﺨ ْﻤ ِﺮ َو اﻟْ َﻤﯿْ ِ ِ ﷲ َو َﻋﻦِ ﱠ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻣﺎﯾﺪه ٩٠ /و ( ٩١ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾامن آوردهاﯾﺪ !ﴍاب و ﻗامر و ﺑﺖﻫﺎ و ازﻻم ]ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺨﺖآزﻣﺎﯾﯽ[ ،ﭘﻠﯿﺪ و از ﻋﻤﻞ ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ ،از آنﻫﺎ دوری ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ! ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﴍاب و ﻗامر ،در ﻣﯿﺎن ﺷام ﻋﺪاوت و ﮐﯿﻨﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ ،و ﺷام را از ﯾﺎد ﺧﺪا و از منﺎز ﺑﺎزدارد .آﯾﺎ )ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﻪ زﯾﺎن و ﻓﺴﺎد ،و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻬﯽ اﮐﯿﺪ( ،ﺧﻮدداری ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد!؟ ٣٢.ﺳﻮره ﺗﮑﻮﯾﺮَ ) ٨ /و إِذَا اﻟْ َﻤ ْﻮ ُؤ َد ُة ُﺳ ِﺌﻠ َْﺖِ ،ﺑﺄَ ﱢی َذﻧ ٍْﺐ ﻗُ ِﺘﻠ َْﺖ( )و در آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ از دﺧﱰان زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر ﺷﺪه ﺳﺆال ﺷﻮد» :ﺑﻪ ﮐﺪاﻣﯿﻦ ﮔﻨﺎه ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ«!؟( ﻣﻮءودة »از ﻣﺎده« وأد » )ﺑﺮ وزن وﻋﺪ( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دﺧﱰی اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪه در زﯾﺮ ﺧﺎک دﻓﻦ ﺷﺪه، ﺑﻌﻀﯽ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ رﯾﺸﻪ آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺛﻘﻞ و ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ اﺳﺖ ،و ﭼﻮن اﯾﻦ دﺧﱰان را در ﮔﻮر دﻓﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﺎک ﺑﻪ روی آنﻫﺎ ﻣﯽرﯾﺰﻧﺪ ،اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ) .ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،٢٦ص»): ١٧ ٣٣.اﻷﻧﻌﺎمَ ١٥١ /و ﻻ ﺗَ ْﻘﺘُﻠُﻮا أَ ْوﻻ َدﮐُ ْﻢ ِﻣ ْﻦ إِ ْﻣﻼقٍ ﻧَ ْﺤ ُﻦ ﻧَ ْﺮ ُزﻗُ ُﮑ ْﻢ َو إِﯾﱠﺎ ُﻫ ْﻢ )ﺑﮕﻮ» :ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن را از )ﺗﺮس( ﻓﻘﺮ ،ﻧﮑﺸﯿﺪ! ﻣﺎ ﺷام و آنﻫﺎ را روزی ﻣﯽدﻫﯿﻢ؛ )» َ َ ِ ُ ِ ِ ِ ِ ﴩ ِﺑﻪ أ ﯾُ ْﻤﺴ ُﮑ ُﻪ ٣٤.اﻟﻨﺤﻞ ٥٨/و َ ) ٥٩و إِذا ﺑُ ﱢ َ ﴩ أ َﺣ ُﺪ ُﻫ ْﻢ ﺑ ِْﺎﻷﻧْﺜﯽ ﻇ ﱠَﻞ َو ْﺟ ُﻬ ُﻪ ُﻣ ْﺴ َﻮ ٍّدا َو ُﻫ َﻮ ﮐَﻈﯿ ٌﻢ* ﯾَﺘَﻮاری ﻣ َﻦ اﻟْ َﻘ ْﻮمِ ﻣ ْﻦ ُﺳﻮء ﻣﺎ ﺑُ ﱢ َ َ اب أﻻ ﺳﺎ َء ﻣﺎ ﯾَ ْﺤ ُﮑ ُﻤﻮن( )در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﺑﺸﺎرت دﻫﻨﺪ دﺧﱰ ﻧﺼﯿﺐ ﺗﻮ ﺷﺪه، اﻟﱰ ِ َﻋﻠﯽ ُﻫﻮنٍ أَ ْم ﯾَ ُﺪ ﱡﺳ ُﻪ ِﻓﯽ ﱡ ﺻﻮرﺗﺶ( از ﻓﺮط ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺳﯿﺎه ﻣﯽﺷﻮد؛ و ﺑﻪ ﺷ ّﺪت ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺸﺎرت ﺑﺪی ﮐﻪ ﺑﻪ او داده ﺷﺪه ،از ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﻮاری ﻣﯽﮔﺮدد )و منﯽداﻧﺪ( آﯾﺎ او را ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﻧﻨﮓ ﻧﮕﻬﺪارد ،ﯾﺎ در ﺧﺎک ﭘﻨﻬﺎﻧﺶ ﮐﻨﺪ!؟ ﭼﻪ ﺑﺪ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ! . ٣٥.ﺳﻮره ﺣﺠﺮات) ١٣ /إِ ﱠن أَﮐْ َﺮ َﻣ ُﮑ ْﻢ ِﻋ ْﻨ َﺪ ﱠ ِ ﷲ أَﺗْﻘﺎﮐُﻢ( )ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷام ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﻮاﺗﺮﯾﻦ ﺷامﺳﺖ) ٣٦.ﺳﻮره ﻧﺤﻞَ » ٩٧ /ﻣ ْﻦ َﻋ ِﻤ َﻞ ﺻﺎﻟِﺤﺎً ِﻣ ْﻦ َذﮐَ ٍﺮ أَ ْو أُﻧْﺜﯽ َو ُﻫ َﻮ ُﻣ ْﺆ ِﻣ ٌﻦ ﻓَﻠَ ُﻨ ْﺤ ِﯿ َﯿ ﱠﻨ ُﻪ َﺣﯿﺎ ًة ﻃَﯿﱢ َﺒ ًﺔ َو ﻟَ َﻨ ْﺠ ِﺰﯾَ ﱠﻨ ُﻬ ْﻢ أَ ْﺟ َﺮ ُﻫ ْﻢ ِﺑﺄَ ْﺣ َﺴﻦِ ﻣﺎ ﮐﺎﻧُﻮا
ﯾَ ْﻌ َﻤﻠُﻮ َن )ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﺎر ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ،ﺧﻮاه ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ زن ،در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ ،او را ﺑﻪ ﺣﯿﺎﺗﯽ ﭘﺎک زﻧﺪه ﻣﯽدارﯾﻢ؛ و ﭘﺎداش آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﱰﯾﻦ اﻋامﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ ،ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد») َﺼﯿﺐ ِﻣ ﱠام اﮐْﺘَ َﺴ ْنب« ﻣﺮدان ﻧﺼﯿﺒﯽ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورﻧﺪ دارﻧﺪ ،و زﻧﺎن َﺼﯿﺐ ِﻣ ﱠام اﮐْﺘَ َﺴﺒُﻮا َو ﻟِﻠ ﱢﻨﺴﺎ ِء ﻧ ٌ ٣٧.ﻧﺴﺎء» ٣٢ /ﻟِﻠ ﱢﺮﺟﺎ ِل ﻧ ٌ ﻧﯿﺰ ﻧﺼﯿﺒﯽ. ٣٨.ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،٢ص٥٧ ، ٣٩.ﺳﻮره ﻧﺤﻞ) ٢٣ -١٩ /أَ ﻓَ َﺮأَﯾْﺘُ ُﻢ اﻟﻼﱠتَ َو اﻟْ ُﻌ ﱠﺰی* َو َﻣﻨﺎ َة اﻟﺜﱠﺎﻟِﺜَ َﺔ ْاﻷُﺧْﺮی*أَ ﻟَ ُﮑ ُﻢ اﻟ ﱠﺬﮐَ ُﺮ َو ﻟَ ُﻪ ْاﻷُﻧْﺜﯽ*ﺗِﻠْﮏَ إِذا ً ِﻗ ْﺴ َﻤ ٌﺔ ﺿﯿﺰی* ِإ ْن ِﻫ َﯽ إِﻻﱠ ُﺲ َو ﻟَ َﻘ ْﺪ ﺟﺎ َء ُﻫ ْﻢ ِﻣ ْﻦ َرﺑﱢ ِﻬ ُﻢ اﻟْ ُﻬﺪی( أَ ْﺳام ٌء َﺳ ﱠﻤ ْﯿﺘُ ُﻤﻮﻫﺎ أَﻧْﺘُ ْﻢ َو آﺑﺎ ُؤﮐُ ْﻢ ﻣﺎ أَﻧْ َﺰ َل ﱠ ُ ﷲ ﺑِﻬﺎ ِﻣ ْﻦ ُﺳﻠْﻄﺎنٍ إِ ْن ﯾَﺘﱠ ِﺒ ُﻌﻮ َن إِﻻﱠ اﻟﻈﱠ ﱠﻦ َو ﻣﺎ ﺗَ ْﻬ َﻮی ْاﻷَﻧْﻔ ُ )ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﱪ دﻫﯿﺪ آﯾﺎ ﺑﺘﻬﺎی »ﻻت« و »ﻋ ّﺰی« ،و »ﻣﻨﺎت« ﮐﻪ ﺳ ّﻮﻣﯿﻦ آنﻫﺎﺳﺖ( دﺧﱰان ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ!؟ ،آﯾﺎ ﺳﻬﻢ ﺷام ﭘﴪ اﺳﺖ و ﺳﻬﻢ او دﺧﱰ!؟ (در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻋﻢ ﺷام دﺧﱰان ﮐﻢ ارزشﺗﺮﻧﺪ!( ،در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻤﯽ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ! ،اﯾﻦﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻣﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷام و ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﺑﺮ آنﻫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﯾﺪ )ﻧﺎﻣﻬﺎﯾﯽ ﺑﯽﻣﺤﺘﻮا و اﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﺑﯽ ﻣﺴ ّﻤﯽ( ،و ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻟﯿﻞ و ﺣﺠﺘﯽ ﺑﺮ آن ﻧﺎزل ﻧﮑﺮده آﻧﺎن ﻓﻘﻂ از ﮔامﻧﻬﺎی ﺑﯽاﺳﺎس و ﻫﻮای ﻧﻔﺲ ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ از ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﺮای آنﻫﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ! ٤٠.اﻟﺒﻘﺮة) ١٦٣/و ﺧﺪای ﺷام ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮕﺎﻧﻪای اﺳﺖ ،ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از او ﻣﻌﺒﻮدی ﻧﯿﺴﺖ) ٤١.اﻷﻧﻌﺎم )١٠٠/آﻧﺎن ﺑﺮای ﺧﺪا ﻫﻤﺘﺎﯾﺎﻧﯽ از ﺟ ّﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ ،در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ را آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ؛ و ﺑﺮای ﺧﺪا ،ﺑﻪ دروغ و از روی ﺟﻬﻞ ،ﭘﴪان و دﺧﱰاﻧﯽ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؛ ﻣﻨ ّﺰه اﺳﺖ ﺧﺪا ،و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ! (١٠٠ ٤٢.رﻫﺒﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻓﮑﺮی ﺣﴬت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و رﻫﱪ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺗﺮﺑﯿﺖ ،ص ٢٧٢آ ٤٣.آﯾﺖ ﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ ای در دﯾﺪار وزﯾﺮ ﻋﻠﻮم روﺳﺎی داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ،١٣٨٣/١٠/١٧ ،ﻣﻨﺒﻊ :رﻫﺒﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻓﮑﺮی ﺣﴬت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و رﻫﱪ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺗﺮﺑﯿﺖ ،ص ٢٧٣ ٤٤.ﭘﯿﺎم آﯾﺖ ﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ ای ﺑﺮای ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن وﻣﺴﻠامﻧﺎن ﺟﻬﺎن١٣٧٠ /١٠/٧ ،؛ ﻣﻨﺒﻊ :رﻫﺒﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻓﮑﺮی ﺣﴬت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و رﻫﱪ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺗﺮﺑﯿﺖ ،ص ٢٦٩ ٤٥.رﻫﺒﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻓﮑﺮی ﺣﴬت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و رﻫﱪ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺗﺮﺑﯿﺖ ،ص ٢٥٧ ٤٦.ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻣﺼﺒﺎح ﯾﺰدی؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ وﻧﮕﺎرش ﻋﺒﺪاﻟﺠﻮاد اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ،ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آﻣﻮزﺷﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ،ﻗﻢ، ،١٣٧٨ص ٤١ ٤٧.اﻟﻨﺴﺎء) ١٤١/و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ]زﯾﺎنِ [ ﻣﺆﻣﻨﺎن ،ﺑﺮای ﮐﺎﻓﺮان راه ]ﺗﺴﻠّﻄﯽ[ ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳﺖ) ٤٨.اﻟﺒﻘﺮة ) ١٢/ﭘﯿامن ﻣﻦ ،ﺑﻪ ﺳﺘﻤﮑﺎران منﯽرﺳﺪ) ٤٩.اﻟﺮﻋﺪ ١١/ﺧﺪاوﻧﺪ ﴎﻧﻮﺷﺖ ﻫﯿﭻ ﻗﻮم )و ﻣﻠّﺘﯽ( را ﺗﻐﯿﯿﺮ منﯽدﻫﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ آﻧﺎن آﻧﭽﻪ را در ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪ ﺣﻖ رﻫﱪی ﺣﻖ رﻫﱪی ﮐﻨﺪ؟ »ﺑﮕﻮ» :ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ّ ٥٠.ﯾﻮﻧﺲ) ٣٥ /ﺑﮕﻮ» :آﯾﺎ از ﴍﯾﮑﺎن ﺷام ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ّ ﺣﻖ رﻫﱪی ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﭘﯿﺮوی ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ راه منﯽﯾﺎﺑﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ« ﭘﺲ ،آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮی ّ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻮد؟ ﺷام را ﭼﻪ ﺷﺪه ،ﭼﮕﻮﻧﻪ داوری ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟) ٥١.اﻟﺒﻘﺮة ١١/و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد» :در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﻧﮑﻨﯿﺪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ» :ﻣﺎ ﻓﻘﻂ اﺻﻼح ﮐﻨﻨﺪهاﯾﻢ!» ٥٢.ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ؛ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز اﯾﻨﺪه وﻫﺪاﯾﺖ آن ،ج ،١ص ٤٧٠ ٥٣.روحاﻻﻣﯿﻨﯽ ،ﻣﺤﻤﻮد ،زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﺷﻨﺎﺳﯽ ،ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و ﭘﺬﯾﺮش ،ﭼﺎپ ﺳﻮم ،ﺗﻬﺮان :اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻄﺎر١٣٧٢،؛ ص ،١٧ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از :ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از :ادوارد ﺗﺎﯾﻠﻮر ،١ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺑﺘﺪاﯾﯽ ٥٤.ﭘﺎﻧﻮف ،ﻣﯿﺸﻞ و ﻣﯿﺸﻞ ﭘﺮون ،ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﯽ ،ﺗﺮﺟﻤﻪی ﻋﻠﯽاﺻﻐﺮ ﻋﺴﮑﺮی ﺧﺎﻧﻘﺎه ،اﻧﺘﺸﺎرات وﯾﺲ ،ﺗﻬﺮان ،١٣٦٨،ص ١٠٣ ٥٥.روﺳﮏ ،ﺟﻮزف ،و روﻟﻨﺪوارن ،ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻬﺮوز ﻧﺒﻮی و اﺣﻤﺪ ﮐﺮﯾﻤﯽ ،اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻓﺮوردﯾﻦ ﭼﺎپ ﺳﻮم ،ﺗﻬﺮان١٣٦٩ :؛ ص ١٠ ٥٦.ﻫامﻧﺠﺎ ٥٧.ﻗﯿﺼﯽزاده ،ﯾﻮﻧﺲ١٣٦٣ ،؛ ﺳﺨﻨﯽ درﺑﺎره ﻓﺮﻫﻨﮓ ،اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻠﻤﯽ ١٦ ،آﺑﺎن ٥٨.روحاﻻﻣﯿﻨﯽ ،ﻣﺤﻤﻮد ،زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﺷﻨﺎﺳﯽ ،ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و ﭘﺬﯾﺮش ،ص ١١٠ ٥٩.ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻣﺼﺒﺎح ﯾﺰدی ،ص ٤٢ ٦٠.ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم ،ج ،١٥ص ٢٤٣ ٦١.ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم ،ج ،١٥ص ٢٤٣ ٦٢.ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻣﺼﺒﺎح ﯾﺰدی ،ص ٥٦ ٦٣.ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار اﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪرر أﺧﺒﺎر اﻷمئﺔ اﻷﻃﻬﺎر ،ج ٧٣ص ،٣٥٠ﺑﺎب ٦٧ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻨﺎﻫﯽ اﻟﻨﺒﯽ ص و ﻣﺘﻔﺮﻗﺎتﻫﺎ ...ص٣٢ :
٦٤.ﺑﺮای اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﱰ رﺟﻮع ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ :ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ درﻗﺮآن ،ﻋﺒﺪﷲ ﻧﴫی ،ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ واﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ ﻓﯿﺾ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ، )ﺑﯽ ﺟﺎ( ،١٣٧٢ص .٢٥٥ ٦٥.ﻣﺎﺋﺪه ٥/اﻣﺮوز ﻫﻤﻪ ﭘﺎﮐﯿﺰهﻫﺎ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺣﻼل ﺷﺪ ،و ﻧﯿﺰ ﻃﻌﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎﺑﻨﺪ ﺑﺮای ﺷام ﺣﻼل ،و ﻃﻌﺎم ﺷام ﺑﺮای آﻧﺎن ﺣﻼل اﺳﺖ ٦٦.ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ) ٨/ ،اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻔﺎرﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﺷام را ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷام ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ( و اﻣﺎ آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﺧﺪا ﺷام را از اﺣﺴﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن و رﻓﺘﺎر ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻧﻬﯽ ﻧﮑﺮده زﯾﺮا ﺧﺪا ﻋﺪاﻟﺖﮐﺎران را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد. ٦٧.ﻋﻨﮑﺒﻮت - ٤٦ /ﺑﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺟﺰ ﺑﻪ روﺷﯽ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ اﺳﺖ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻧﮑﻨﯿﺪ ،ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ از آﻧﺎن ﮐﻪ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ؛ و )ﺑﻪ آنﻫﺎ( ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ» :ﻣﺎ ﺑﻪ متﺎم آﻧﭽﻪ از ﺳﻮی ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺎ و ﺷام ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾامن آوردهاﯾﻢ ،و ﻣﻌﺒﻮد ﻣﺎ و ﺷام ﯾﮑﯽ اﺳﺖ ،و ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ او ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻫﺴﺘﯿﻢ!« )) ٤٦ ٦٨.رﻫﺒﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻓﮑﺮی ﺣﴬت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ و رﻫﱪ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺗﺮﺑﯿﺖ ،ص ٢٥٢ ٦٩.اﻟﺒﻘﺮة)١٢٠/ﻫﺮﮔﺰ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎری از ﺗﻮ راﺿﯽ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ( ،ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ،ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎی آنﻫﺎ ﺷﻮی ،و از آﯾﯿﻦ )ﺗﺤﺮﯾﻒ ﯾﺎﻓﺘﻪ( آﻧﺎن ،ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﯽ ٧٠.اﻟﺒﻘﺮة -١٢١ /ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب آﺳامﻧﯽ ﺑﻪ آنﻫﺎ دادهاﯾﻢ ]ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎری[ آن را ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ؛ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﱪ اﺳﻼم اﯾامن ﻣﯽآورﻧﺪ؛ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ ،زﯾﺎﻧﮑﺎرﻧﺪ. ٧١.اﻟﻨﻮر ٢١/ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾامن آوردهاﯾﺪ! از ﮔﺎﻣﻬﺎی ﺷﯿﻄﺎن ﭘﯿﺮوی ﻧﮑﻨﯿﺪ! ﻫﺮ ﮐﺲ ﭘﯿﺮو ﺷﯿﻄﺎن ﺷﻮد )ﮔﻤﺮاﻫﺶ ﻣﯽﺳﺎزد ،زﯾﺮا( او ﺑﻪ ﻓﺤﺸﺎ و ﻣﻨﮑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدﻫﺪ! و اﮔﺮ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺮ ﺷام ﻧﺒﻮد ،ﻫﺮﮔﺰ اﺣﺪی از ﺷام ﭘﺎک منﯽﺷﺪ؛ وﻟﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺰﮐﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ،و ﺧﺪا ﺷﻨﻮا و داﻧﺎﺳﺖ ! ٧٢.ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،١٤ص٤١٣ ، ٧٣.ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم ،ج ،٢١ص ١٩٥ ٧٤.ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم ،ج ،٢٠ص ٣٢٩ ٧٥.ﺳﻮره ﻗﺼﺺ - ٤ /ﻓﺮﻋﻮن در زﻣﯿﻦ ﺑﺮﺗﺮیﺟﻮﯾﯽ ﮐﺮد ،و اﻫﻞ آن را ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ منﻮد ﮔﺮوﻫﯽ را ﺑﻪ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ ،ﭘﴪاﻧﺸﺎن را ﴎ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪ و زﻧﺎﻧﺸﺎن را )ﺑﺮای ﮐﻨﯿﺰی و ﺧﺪﻣﺖ( زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﻣﯽداﺷﺖ او ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ از ﻣﻔﺴﺪان ﺑﻮد ! ٧٦.ﻣﺬﻫﺐ ﻗﺎدﯾﺎﻧﯽ ،ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻣﯿﺮزا ﻏﻼم اﺣﻤﺪ ﺧﺎن ﻗﺎدﯾﺎﻧﯽ ،از ﻗﺎدﯾﺎن ﭘﻨﺠﺎب (ﻣﺘﻮﻓﺎی (١٩٠٨در ﺳﺎل ١٩٠٠ﻣﯿﻼدی رﺳام ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر ﮔﺬاﺷﺖ .اﯾﻦ ﻓﺮﻗﻪ در ﭘﻨﺠﺎب ،اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن واﯾﺮان ﭘﯿﺮواﻧﯽ ﯾﺎﻓﺖ .ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺰار اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ،ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻨﺎم «ﺑﺮﻫﺎنﻫﺎی اﺣﻤﺪ« ﻣﻨﺘﴩ ودر آن ادﻋﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﴬت ﻣﻬﺪی اﺳﺖ .اﯾﻦ ﻓﺮﻗﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﭼﻮن ﺧﺎمتﯿﺖ ،ﻣﻬﺪوﯾﺖ و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ اﺳﻼم اﺧﺘﻼف ﺷﺪﯾﺪ دارد) .اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﻮﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ در روﯾﺎ روی ﺑﺎ اﺳﺘﻌامر ﻏﺮب ،ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﯽ /ﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿﺪ ،اﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی ،ﻣﺸﻬﺪ، ﴍﮐﺖ ﺑﻪ ﻧﴩ ،١٣٧٧ ،ص ) ٤١-٣٨ ٧٧.اﺳﻼم از دﯾﺪﮔﺎه داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن ،ﻋﻠﯽ آل اﺳﺤﻖ ﺧﻮﺋﯿﻨﯽ ،ﻣﺮﮐﺰ اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﱰ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﻗﻢ ،ﻗﻢ ،١٣٧٠ ،ص ٤٣ ٧٨.ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ؛ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز آﯾﻨﺪه وﻫﺪاﯾﺖ آن ،ج ،١ص ٣٨ ٧٩.ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ؛ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز آﯾﻨﺪه وﻫﺪاﯾﺖ آن ،ج ،١ص ٤٧٢ ٨٠.اﻹﻧﺼﺎف ﻓﯽ اﻟﻨﺺ ﻋﻠﯽ اﻷمئﺔ ع ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺳﻮﻟﯽ ﻣﺤﻼﺗﯽ ،ﻣنتﻋﺮﺑﯽ ،ص) ١٣١ :ﻫﺮ آﯾﻨﻪ ﮐﻠﯿﺪ ﻋﻠﻢ ،ﺳﺆال و ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ) ٨١.اﻟﻨﺤﻞ) ٤٣/اﮔﺮ منﯽداﻧﯿﺪ ،از آﮔﺎﻫﺎن ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ) ٨٢.ﺻﺒﺤﯽ ﺻﺎﻟﺢ ،ﺻﻔﺤﻪی ،٢٨٠ﺧﻄﺒﻪ ١٨٩ ٨٣.ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار اﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪرر أﺧﺒﺎر اﻷمئﺔ اﻷﻃﻬﺎر ،ج ،١ص ) ١٩٧ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و ﮔﻨﺞﻫﺎ اﺳﺖ ،و ﮐﻠﯿﺪﻫﺎ )ی آنﻫﺎ( ﺳﺆال و ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ،ﭘﺲ ﺧﺪا ﺷام را رﺣﻤﺖ ﮐﻨﺪ )ﺑﯿﺎﻣﺮزد ،آﻧﭽﻪ را منﯽداﻧﯿﺪ( ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ،زﯾﺮا ﭼﻬﺎر ﮐﺲ را در ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﺟﺮ و ﻣﺰد ﻣﯽدﻫﻨﺪ :ﭘﺮﺳﻨﺪه ،و ﮔﻮﯾﻨﺪه ،و ﺷﻨﻮﻧﺪه ،و دوﺳﺖ دارﻧﺪه ٨٤.اﻟﺒﻘﺮة) ٢١٥ :از ﺗﻮ ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ؟ ﺑﮕﻮ» :ﻫﺮ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ )و ﴎﻣﺎﯾﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی( ﮐﻪ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ،ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻧﺰدﯾﮑﺎن و ﯾﺘﯿامن و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان و درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن در راه ﺑﺎﺷﺪ «.و ﻫﺮ ﮐﺎر ﺧﯿﺮی ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ از آن آﮔﺎه اﺳﺖ( ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﮐﻨﯿﺪ ،او ﻣﯽداﻧﺪ ٨٥.اﻟﺒﻘﺮة) ١٨٩ /در ﺑﺎره »ﻫﻼﻟﻬﺎی ﻣﺎه« از ﺗﻮ ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﮕﻮ» :آنﻫﺎ ،ﺑﯿﺎن اوﻗﺎت )و ﺗﻘﻮﯾﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ( ﺑﺮای )ﻧﻈﺎمِ زﻧﺪﮔﯽِ ( ﻣﺮدم و )ﺗﻌﯿﯿﻦِ ِ وﻗﺖ( ﺣﺞ اﺳﺖ)» ٨٦.اﻷﻧﻌﺎم ٩٧/او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﺮای ﺷام ﻗﺮار داد ،ﺗﺎ در ﺗﺎرﯾﮑﯿﻬﺎی ﺧﺸﮑﯽ و درﯾﺎ ،ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آنﻫﺎ راه ﯾﺎﺑﯿﺪ! ﻣﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ )ی ﺧﻮد( را ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ) ،و اﻫﻞ ﻓﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻪاﻧﺪ( ﺑﯿﺎن داﺷﺘﯿﻢ! ٨٧.اﻟﺒﻘﺮة ) ٢١٧ /از ﺗﻮ ،در ﺑﺎره ﺟﻨﮓ ﮐﺮدن در ﻣﺎه ﺣﺮام ،ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﮕﻮ« :ﺟﻨﮓ در آن) ،ﮔﻨﺎﻫﯽ( ﺑﺰرگ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی
از راه ﺧﺪا )و ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﯾﯿﻦ ﺣﻖ( و ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او و ﻫﺘﮏ اﺣﱰام ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ،و اﺧﺮاج ﺳﺎﮐﻨﺎن آن ،ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮ از آن اس)» ٨٨.اﻗﺘﺒﺎس از :ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،٢ص١١٢ : ٨٩.اﻟﺒﻘﺮة) ٢١٩ :در ﺑﺎره ﴍاب و ﻗامر از ﺗﻮ ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ،ﺑﮕﻮ» :در آنﻫﺎ ﮔﻨﺎه و زﯾﺎن ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ و ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ )از ﻧﻈﺮ ﻣﺎدی( ﺑﺮای ﻣﺮدم در ﺑﺮدارد )وﻟﯽ )ﮔﻨﺎه آنﻫﺎ از ﻧﻔﻌﺸﺎن ﺑﯿﺸﱰ اﺳﺖ؛ و از ﺗﻮ ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ؟ ﺑﮕﻮ :از ﻣﺎ زاد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی ﺧﻮد «.اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ آﯾﺎت را ﺑﺮای ﺷام روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد ،ﺷﺎﯾﺪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ! (٢١٩ ٩٠.اﳌﻔﺮدات ﻓﯽ ﻏﺮﯾﺐ اﻟﻘﺮآن ،ص٢٩٨ : ٩١.اﻟﺒﻘﺮة٢٢٠ / ٩٢.اﻟﺒﻘﺮة٢٢٢ / ٩٣.اﳌﺎﺋﺪة٤/ ٩٤.اﻷﻋﺮاف١٨٧/ ٩٥.اﻷﻧﻔﺎل ١/ ٩٦.اﻹﴎاء ٨٥ / ٩٧.ﻃﻪ١٠٥ : ٩٨.اﻟﺰﻣﺮ ١٨/ﺳﺨﻨﺎن را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و از ﻧﯿﮑﻮﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ٩٩.اﻟْ َﻌﺎﻟِ ُﻢ ﺑﻪ زﻣﺎﻧ ِﻪ َﻻ ﺗَ ْﻬ ُﺠ ُﻢ َﻋﻠَ ْﯿ ِﻪ اﻟﻠﱠ َﻮاﺑِﺚ »آﻧﮑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺧﻮد داﻧﺎﺳﺖ ،ﮔﺮﻓﺘﺎر اﻣﻮر اﺷﺘﺒﺎه اﻧﮕﯿﺰ وﻣﺎﯾﻪ ﮔﻤﺮاﻫﯽ منﯽﺷﻮد« )ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار اﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪرر أﺧﺒﺎر اﻷمئﺔ اﻷﻃﻬﺎر ،ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ،اﺳﻼﻣﯿﻪ ،ﺗﻬﺮان )ﺑﯽ ﺗﺎ ج ،٧٥ص ٢٦٩ ١٠٠.اﻟﺰﻣﺮ ٩/ﺑﮕﻮ» :آﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ منﯽداﻧﻨﺪ ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ؟» ١٠١اﻟﺒﻘﺮة) ١٥١/ﻫامنﮔﻮﻧﻪ( ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻗﺒﻠﻪ ،ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷام ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدﯾﻢ ،رﺳﻮﻟﯽ از ﺧﻮدﺗﺎن در ﻣﯿﺎن ﺷام ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ؛ ﺗﺎ آﯾﺎت ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺷام ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ و ﺷام را ﭘﺎک ﮐﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ﺷام ،ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻤﺖ ﺑﯿﺎﻣﻮزد؛ و آﻧﭽﻪ را منﯽداﻧﺴﺘﯿﺪ ،ﺑﻪ ﺷام ﯾﺎد دﻫﺪ . ١٠٢.اﻟﺤﯿﺎة ،اﺧﻮان ﺣﮑﯿﻤﯽ /اﺣﻤﺪ آرام ،دﻓﱰ ﻧﴩ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ -ﺗﻬﺮان ١٣٨٠ ،ش .ج ،١ص )٨٦اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن وﻓﮑﺮ ﮐﺮدن، ﺑﺮﺑﯿﻨﺎﺋﯽ ﺗﻮ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ ،وﭘﻨﺪ ﻣﺎﯾﻪ ای ﺑﺮای ﺗﻮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد) ١٠٣.اﻷﻧﻔﺎل ٢٩/ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾامن آوردهاﯾﺪ! اﮔﺮ از )ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﺮﻣﺎن( ﺧﺪا ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ ،ﺑﺮای ﺷام وﺳﯿﻠﻪای ﺟﻬﺖ ﺟﺪا ﺳﺎﺧنت ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ. ١٠٤.اﻟﺒﻘﺮة ٢٨٢/از ﺧﺪا ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ! و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷام آﮔﺎﻫﯽ وﺑﯿﺪاری ﻣﯽدﻫﺪ ١٠٥.ﺟﺰوه ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﮔﺎه ﺑﯿﻦ اﳌﻠﻠﯽ اﳌﺼﻄﻔﯽ ،ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ) ،ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﺨرناﻧﯽ)١٣٨٧ /٢/٢١ ، ١٠٦.اﻟﺤﴩ ٢/ﭘﺲ ﻋﱪت ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ای ﺻﺎﺣﺒﺎن ﭼﺸﻢ! ١٠٧.ﯾﻮﺳﻒ ١٠٦/و ﺑﯿﺸﱰ آنﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ اﯾامن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﴩﮐﻨﺪ! ١٠٨.اﻷﻧﺒﯿﺎء ٢٢/اﮔﺮ در آﺳامن و زﻣﯿﻦ ،ﺟﺰ » ﱠ ﷲ« ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮی ﺑﻮد ،ﻓﺎﺳﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ )و ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﺧﻮرد) ١٠٩.اﻟﺒﻘﺮة ٢٩/اوﺳﺖ آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ،ﻫﻤﻪ را ﺑﺮای ﺷام آﻓﺮﯾﺪ ١١٠.اﻟﺠﺎﺛﯿﺔ ١٣/و آﻧﭽﻪ را در آﺳامنﻫﺎ و آﻧﭽﻪ را در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺷام رام ﮐﺮد ١١١.ﻫﻮد) ٢٦/ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪ) ١١٢.ﻓﺎﻃﺮ ١٠/ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﻋ ّﺰت اﺳﺖ )ﺑﺎﯾﺪ از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ( متﺎم ﻋ ّﺰت ﺑﺮای ﺧﺪاﺳﺖ؛ ﺳﺨﻨﺎن ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﻪ ﺳﻮی او ﺻﻌﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ ،و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد ١١٣.اﻟﺒﻘﺮة ) ٧٣ /ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﯿﻢ» :ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﮔﺎو را ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻮل ﺑﺰﻧﯿﺪ! )ﺗﺎ زﻧﺪه ﺷﻮد ،و ﻗﺎﺗﻞ را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﺪ( ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ و آﯾﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷام ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺷﺎﯾﺪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ)»! ١١٤.اﻟﺒﻘﺮة) ٢٤٢/اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ،ﺧﺪاوﻧﺪ آﯾﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺷام ﴍح ﻣﯽدﻫﺪ ﺷﺎﯾﺪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ) ١١٥.اﻷﻧﻌﺎم )٣٢ /زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ،ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﺑﺎزی و ﴎﮔﺮﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ! و ﴎای آﺧﺮت ،ﺑﺮای آنﻫﺎ ﮐﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎرﻧﺪ ،ﺑﻬﱰ اﺳﺖ! آﯾﺎ منﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪ!؟) ١١٦.اﳌﻨﺎﻓﻘﻮن) ٩/ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾامن آوردهاﯾﺪ! اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﺷام را از ﯾﺎد ﺧﺪا ﻏﺎﻓﻞ ﻧﮑﻨﺪ! و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ، زﯾﺎﻧﮑﺎراﻧﻨﺪ) ! ١١٧.اﻷﻧﺒﯿﺎء ) ١٠/ﻣﺎ ﺑﺮ ﺷام ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺬﮐّﺮ( و ﺑﯿﺪاری ﺷام در آن اﺳﺖ! آﯾﺎ منﯽﻓﻬﻤﯿﺪ؟ ﺬاب َﻋﻈﯿﻢ -اﻟﺒﻘﺮة) ٧/ﺧﺪا ﺑﺮ دلﻫﺎ و ﮔﻮﺷﻬﺎی آﻧﺎن َ ١١٨.ﺧﺘَ َﻢ ﱠ ُ ﷲ َﻋﻠﯽ ﻗُﻠُﻮ ِﺑ ِﻬ ْﻢ َو َﻋﻠﯽ َﺳ ْﻤ ِﻌ ِﻬ ْﻢ َو َﻋﻠﯽ أَﺑْﺼﺎ ِر ِﻫ ْﻢ ِﻏﺸﺎ َو ٌة َو ﻟَ ُﻬ ْﻢ َﻋ ٌ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده؛ و ﺑﺮ ﭼﺸﻤﻬﺎﯾﺸﺎن ﭘﺮدهای اﻓﮑﻨﺪه ﺷﺪه؛ و ﻋﺬاب ﺑﺰرﮔﯽ در اﻧﺘﻈﺎر آنﻫﺎﺳﺖ( درﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ :ﺗِﻠْﮏَ اﻟْﻘُﺮی ﻧَﻘ ﱡُﺺ َﻋﻠَﯿْﮏَ ِﻣ ْﻦ أَﻧْﺒﺎﺋِﻬﺎ َو ﻟَ َﻘ ْﺪ ﺟﺎ َءﺗ ْ ُﻬ ْﻢ ُر ُﺳﻠُ ُﻬ ْﻢ ﺑِﺎﻟْﺒَﯿﱢ ِ ُﻮب اﻟْﮑﺎ ِﻓﺮﯾ َﻦ ﷲ َﻋﻠﯽ ﻗُﻠ ِ ﻨﺎت ﻓَام ﮐﺎﻧُﻮا ﻟِﯿُ ْﺆ ِﻣ ُﻨﻮا ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐَ ﱠﺬﺑُﻮا ِﻣ ْﻦ ﻗَﺒْ ُﻞ ﮐَﺬﻟِﮏَ ﯾَﻄْﺒَ ُﻊ ﱠ ُ
) (٧اﻷﻋﺮاف) ١٠١ /اﯾﻦﻫﺎ ،ﺷﻬﺮﻫﺎ و آﺑﺎدﯾﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از اﺧﺒﺎر آن را ﺑﺮای ﺗﻮ ﴍح ﻣﯽدﻫﯿﻢ؛ ﭘﯿﺎﻣﱪاﻧﺸﺎن دﻻﯾﻞ روﺷﻦ ﺑﺮای آﻧﺎن آوردﻧﺪ؛ (وﻟﯽ آنﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﻟﺠﻮج ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،اﯾامن منﯽآوردﻧﺪ! اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎی ﮐﺎﻓﺮان ﻣﻬﺮ ﻣﯽﻧﻬﺪ )و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻟﺠﺎﺟﺖ و اداﻣﻪ ﮔﻨﺎه ،ﺣﺲ ﺗﺸﺨﯿﺼﺸﺎن را ﺳﻠﺐ ﻣﯽﮐﻨﺪ) ١١٩.ﺳﯿﺪ ﺟامل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪ آﺑﺎدی واﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎی او ،ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﺪرﺳﯽ ﭼﻬﺎر دﻫﯽ ص ١٦٦ ١٢٠.اﻷﻧﺒﯿﺎء) ٦٧ /اف ﺑﺮ ﺷام و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ! آﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ منﯽﮐﻨﯿﺪ( و ﻋﻘﻞ ﻧﺪارﯾﺪ؟ ١٢١.ﺳﻮره اﻧﺒﯿﺎء٦٦ / ١٢٢.اﳌﺆﻣﻨﻮن ) ٨٠ /و او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻣﯿﺮاﻧﺪ و رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺷﺐ و روز از آن اوﺳﺖ آﯾﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ منﯽﮐﻨﯿﺪ؟) َ ١٢٣.و ﻟَ َﻘ ْﺪ ﺟﺎ َء ُﻫ ْﻢ َر ُﺳ ٌ ﺬاب َو ُﻫ ْﻢ ﻇﺎﻟِ ُﻤﻮن )اﻟﻨﺤﻞ (١١٣ /ﭘﯿﺎﻣﱪی از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﴎاغ آنﻫﺎ آﻣﺪ ،او ﻮل ِﻣ ْﻨ ُﻬ ْﻢ ﻓَ َﮑ ﱠﺬﺑُﻮ ُه ﻓَﺄَ َﺧ َﺬ ُﻫ ُﻢ اﻟْ َﻌ ُ ِ ِ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮدﻧﺪ؛ از اﯾﻦ رو ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ آنﻫﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻇﺎمل ﺑﻮدﻧﺪ! درﺟﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪَ :و ﻣﺎ ﮐُ ﱠﻨﺎ ُﻣ ْﻬﻠﮑﯽ اﻟْﻘُﺮی إِﻻﱠ َو أَ ْﻫﻠُﻬﺎ ﻇﺎﻟِ ُﻤﻮن )اﻟﻘﺼﺺ (٥٩/ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ آﺑﺎدیﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﻫﻼک ﻧﮑﺮدﯾﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﻫﻠﺶ ﻇﺎمل ﺑﻮدﻧﺪ ! ﻮب َﻋﻠَ ْﯿ ِﻬ ْﻢ أَ ْو ﯾُ َﻌ ﱢﺬﺑَ ُﻬ ْﻢ ﻓَ ِﺈﻧﱠ ُﻬ ْﻢ ﻇﺎﻟِ ُﻤﻮ َن )آلﻋﻤﺮان (١٢٨/ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﯿﺎری )در ﺑﺎره ﻋﻔﻮ ١٢٤.ﻟَ ْﯿ َﺲ ﻟَﮏَ ِﻣ َﻦ ْاﻷَ ْﻣ ِﺮ ﺷَ ْﯽ ٌء أَ ْو ﯾَﺘُ َ ﮐﺎﻓﺮان ،ﯾﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮاری از ﺟﻨﮓ( ،ﺑﺮای ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ )ﺧﺪا )ﺑﺨﻮاﻫﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺒﺨﺸﺪ ،ﯾﺎ ﻣﺠﺎزات ﮐﻨﺪ؛ زﯾﺮا آنﻫﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮﻧﺪ . ﱠ ِ ِ ِ ِ ﷲ ﻟﯿَ ْﻐﻔ َﺮ ﻟَ ُﻬ ْﻢ َو ﻻ ﻟﯿَ ْﻬﺪﯾَ ُﻬ ْﻢ ﻃَﺮﯾﻘﺎً )اﻟﻨﺴﺎء (١٦٨/ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ،و (ﺑﻪ ﺧﻮد و ١٢٥.إِ ﱠن اﻟﱠﺬﯾ َﻦ ﮐَ َﻔ ُﺮوا َو ﻇَﻠَ ُﻤﻮا ﻟَ ْﻢ ﯾَﮑُﻦِ ُ دﯾﮕﺮان( ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ،ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪا آنﻫﺎ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ ،و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﯿﭻ راﻫﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ،درﺟﺎی دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ: ﺬاب اﻟْ ُﺨﻠ ِْﺪ َﻫ ْﻞ ﺗُ ْﺠ َﺰ ْو َن إِ ﱠﻻ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐُ ْﻨﺘُ ْﻢ ﺗَﮑ ِْﺴ ُﺒﻮن )ﯾﻮﻧﺲ (٥٢/ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺘﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺛ ُ ﱠﻢ َ ﻗﯿﻞ ﻟِﻠﱠﺬﯾ َﻦ ﻇَﻠَ ُﻤﻮا ذُوﻗُﻮا َﻋ َ ﻣﯽﺷﻮد :ﻋﺬاب اﺑﺪی را ﺑﭽﺸﯿﺪ! آﯾﺎ ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﯾﺪ ﮐﯿﻔﺮ داده ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ!؟ وﻟﯽ و ﴎﭘﺮﺳﺘﯽ ﺟﺰ ﺧﺪا ١٢٦.ﻫﻮد ١١٣ /و ﺑﺮ ﻇﺎﳌﺎن ﺗﮑﯿﻪ ﻧﻨامﯾﯿﺪ ،ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد آﺗﺶ ﺷام را ﻓﺮا ﮔﯿﺮد؛ و در آن ﺣﺎل ،ﻫﯿﭻ ّ ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ داﺷﺖ؛ و ﯾﺎری منﯽﺷﻮﯾﺪ! ١٢٧.اﻗﺘﺒﺎس :ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،٩ص ٢٦٢ /و ٢٦٣ ١٢٨.ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،٢ص ٢٦ ١٢٩.ﺣﺞ ) ٤٠ /ﻫامنﻫﺎ ﮐﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﻬﺮ ﺧﻮد ،ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ،ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ،ﺧﺪای ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ!« و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم را ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ دﻓﻊ ﻧﮑﻨﺪ ،دﯾﺮﻫﺎ و ﺻﻮﻣﻌﻪﻫﺎ ،و ﻣﻌﺎﺑﺪ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا ،و ﻣﺴﺎﺟﺪی ﮐﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا در آن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ،وﯾﺮان ﻣﯽﮔﺮدد! و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﯾﺎری او ﮐﻨﻨﺪ( و از آﯾﯿﻨﺶ دﻓﺎع منﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎری ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻮی و ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ. ١٣٠.ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ج ،١٤ص ١١٥ ١٣١.ﺳﻮره ﻧﺴﺎء» -٧٥ /ﭼﺮا در راه ﺧﺪا و در راه ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ (ﺑﺪﺳﺖ ﺳﺘﻤﮕﺮان( ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﯿﮑﺎر منﯽﮐﻨﯿﺪ، ﻫامن اﻓﺮاد )ﺳﺘﻤﺪﯾﺪهای( ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ :ﺧﺪاﯾﺎ! ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﺷﻬﺮ )ﻣﮑﻪ( ﮐﻪ اﻫﻠﺶ ﺳﺘﻤﮕﺮﻧﺪ ﺑﯿﺮون ﺑﱪ ،و ﺑﺮای ﻣﺎ از ﺳﻮی ﺧﻮد، وﻟﯿﯽ ﻗﺮار ده ،و ﺑﺮای ﻣﺎ از ﺳﻮی ﺧﻮد ﯾﺎر و ﯾﺎوری ﻣﻌﯿﻦ ﻓﺮﻣﺎ». ١٣٢.و ﺑﺎ آنﻫﺎ ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ! ﺗﺎ ﻓﺘﻨﻪ )و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ،و ﺳﻠﺐ آزادی از ﻣﺮدم) ،ﺑﺎﻗﯽ منﺎﻧﺪ و دﯾﻦ ،ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪا ﮔﺮدد .ﭘﺲ اﮔﺮ )از روش ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮد( دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ) ،ﻣﺰاﺣﻢ آنﻫﺎ ﻧﺸﻮﯾﺪ! زﯾﺮا( ﺗﻌ ّﺪی ﺟﺰ ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮑﺎران روا ﻧﯿﺴﺖ . ١٣٣.اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ ﻟﻠﺼﺪوق ،ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق ،ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﯿﻦ ،ﻗﻢ ١٣٩٨ ،ق ،ص ٣٦٩ﺗﺮﺟﻤﻪ( :ﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﻪ اﻟﺴﻼم از ﮐﻨﺎر دﯾﻮار ﺷﮑﺴﺘﻪ و ﮐﺠﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ،ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ از ﻗﻀﺎی اﻟﻬﯽ ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد :از ﻗﻀﺎی اﻟﻬﯽ ﺑﻪ »ﻗﺪر« او ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم). ١٣٤.اﻗﺘﺒﺎس :ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﺬاﻫﺐ ،آﯾﺖ ﷲ ﻣﮑﺎرم ﺷﯿﺮازی ،ص ٣١و ٣٢ ١٣٥.ﻣﺪﺛﺮ) - ٣٨ /آری( ﻫﺮ ﮐﺲ در ﮔﺮو اﻋامل ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ ١٣٦.ﻃﻮر -٢١ /ﻫﺮ ﮐﺲ در ﮔﺮو اﻋامل ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ ١٣٧.ﻧﺠﻢ -٣٩ /و اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺑﻬﺮهای ﺟﺰ ﺳﻌﯽ و ﮐﻮﺷﺶ او ﻧﯿﺴﺖ ١٣٨.رﻋﺪ -١١ /ﺧﺪاوﻧﺪ ﴎﻧﻮﺷﺖ ﻫﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ را ﺗﻐﯿﯿﺮ منﯽدﻫﺪ ﻣﮕﺮ آن ﮐﻪ آﻧﺎن آن ﭼﻪ در ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪ ١٣٩.اﻧﻔﺎل - ٥٣ /اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﻧﻌﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﯽ داده ﺗﻐﯿﯿﺮ منﯽدﻫﺪ ﺟﺰ آن ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻨﺪ ١٤٠.ص ٨٧/اﯾﻦ )ﻗﺮآن( ﺗﺬﮐّﺮی ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ؛ )) ٨٧ ١٤١.اﻟﻘﻠﻢ ) ٥٢ /در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ( ﻗﺮآن ﺟﺰ ﻣﺎﯾﻪ ﺑﯿﺪاری ﺑﺮای ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ! ١٤٢.اﻷﻋﺮاف» ٢٠٣ /اﯾﻦ ﻗﺮآن و آﯾﺎت ﻧﻮراﻧﯿﺶ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﯿﺪاری و ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ از ﻃﺮف ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ» ١٤٣.ق ٤٥/ﭘﺲ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻗﺮآن ،ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ از ﻋﺬاب ﻣﻦ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ ﻣﺘﺬﮐّﺮ ﺳﺎز )وﻇﯿﻔﻪ ﺗﻮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ!) ١٤٤.ﯾﻮﺳﻒ) ١٠٨ /ﺑﮕﻮ» :اﯾﻦ راه ﻣﻦ اﺳﺖ ﻣﻦ و ﭘﯿﺮواﻧﻢ ،و ﺑﺎ ﺑﺼﯿﺮت ﮐﺎﻣﻞ ،ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪا دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ)»
١٤٥.ﺗﺮﺟﻤﻪ اﳌﯿﺰان ،ج ،١١ص٣٧٩ : ١٤٦.اﻟﺤﺎﻗﺔ ١٢/ﺗﺎ آن را وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺬﮐّﺮی ﺑﺮای ﺷام ﻗﺮار دﻫﯿﻢ و ﮔﻮﺷﻬﺎی ﺷﻨﻮا آن را درﯾﺎﺑﺪ و ﺑﻔﻬﻤﺪ. ﻣﻨﺎﺑﻊ: ١.ﻗﺮان ﮐﺮﯾﻢ ٢.اﺳﱰاﺗﮋی وﺣﺪت دراﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﻼم ،اﺣﻤﺪ ﻣﻮﺛﻘﯽ ،اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﱰ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﻗﻢ ،ﻗﻢ ،ج ١٣٧٠ ،١ ٣.اﺳﻼم از دﯾﺪﮔﺎه داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن ،ﻋﻠﯽ آل اﺳﺤﻖ ﺧﻮﺋﯿﻨﯽ ،ﻣﺮﮐﺰ اﻧﺘﺸﺎرات دﻓﱰ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﻗﻢ ،ﻗﻢ١٣٧٠ ، ٤.اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﺳﻼم ﻣﻌﺎﴏ ،ﺣﻤﯿﺪ ﻋﻨﺎﯾﺖ /ﺑﻬﺎاﻟﺪﯾﻦ ﺧﺮم ﺷﺎﻫﯽ ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﯽ ،ﺗﻬﺮان١٣٨٩ ، ٥.اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻧﻮﯾﻦ اﺳﻼﻣﯽ در روﯾﺎ روی ﺑﺎ اﺳﺘﻌامر ﻏﺮب ،ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﯽ /ﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿﺪ ،اﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی ،ﻣﺸﻬﺪ ،ﴍﮐﺖ ﺑﻪ ﻧﴩ١٣٧٧ ، ٦.ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار اﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪرر أﺧﺒﺎر اﻷمئﺔ اﻷﻃﻬﺎر ،ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ،اﺳﻼﻣﯿﻪ ،ﺗﻬﺮان )ﺑﯽ ﺗﺎ) ٧.ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز آﯾﻨﺪه وﻫﺪاﯾﺖ آن )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻫﻔﺪﻣﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﯿﻦ اﳌﻠﻠﯽ وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ /ﺗﻬﯿﻪ وﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ ،ﺗﻬﺮان ،ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ)١٣٨٤، ٨.ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ وﺗﻘﺪﯾﻢ ﺻﺒﺎح زﻧﮕﻨﻪ ،ﺗﻬﺮان ،اﻃﻼﻋﺎت.١٣٧٤ ، ٩.ﺑﯿﺪاری وﺑﯿﻦ اﳌﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ ،اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺧﻮش ﻣﻨﺶ ،ﻗﻢ ،ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺑﻮﺳﺘﺎن ﮐﺘﺎب٣٨٨١ ، ١٠.ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﳌﯿﺰان ،ﻣﻮﺳﻮی ﻫﻤﺪاﻧﯽ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ،دﻓﱰ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪی ﻣﺪرﺳﯿﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﯿﻪ ﻗﻢ ،ﻗﻢ١٣٧٤ ، ش ١١.ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﻟﺠﺎﻣﻊ ،ﻣﱰﺟامن ،ﺑﻨﯿﺎد ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎی اﺳﻼﻣﯽ آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی ،ﻣﺸﻬﺪ ١٣٧٧ ،ش ١٢.ﺗﻔﺴﯿﺮ منﻮﻧﻪ ،ﻣﮑﺎرم ﺷﯿﺮازی ﻧﺎﴏ ،دار اﻟﮑﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﯿﺔ ،ﺗﻬﺮان ١٣٧٤ ،ش ١٣.ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻮر ،ﻗﺮاﺋﺘﯽ ﻣﺤﺴﻦ ،ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ درﺳﻬﺎﯾﯽ از ﻗﺮآن ،ﺗﻬﺮان ١٣٨٣ ،ش ١٤.اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ ﻟﻠﺼﺪوق ،ﺷﯿﺦ ﺻﺪوق ،ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرﺳﯿﻦ ،ﻗﻢ ١٣٩٨ ،ق ١٥.ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻣﺼﺒﺎح ﯾﺰدی؛ ﺗﺤﻘﯿﻖ وﻧﮕﺎرش ﻋﺒﺪاﻟﺠﻮاد اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ،ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آﻣﻮزﺷﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ،ﻗﻢ، ١٣٧٨ ١٦.اﻟﺤﯿﺎة ،اﺧﻮان ﺣﮑﯿﻤﯽ /اﺣﻤﺪ آرام ،دﻓﱰ ﻧﴩ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ -ﺗﻬﺮان ١٣٨٠ ،ش ١٧.روﯾﮑﺮد دﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ وﺣﺪت و ﻫﻢ ﮔﺮاﯾﯽ ،ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻨﺼﻮر ﻧﮋاد ،ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ ،ﺗﻬﺮان١٣٨٧ ، ١٨.رﻫﯿﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻓﮑﺮ ﺣﴬت اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ ورﻫﱪ ﻣﻌﻈﻢ اﻧﻘﻼب در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺗﺮﺑﯿﺖ ،ﺟﻤﻌﯽ ازﻣﺤﻘﻘﺎن ،ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﻦ اﳌﻠﻠﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ وﻧﴩ اﳌﺼﻄﻔﯽ )ص(١٣٨٩ ، ١٩.زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﺷﻨﺎﺳﯽ ،ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و ﭘﺬﯾﺮش ،روحاﻻﻣﯿﻨﯽ ،ﻣﺤﻤﻮد ،اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻄﺎر ،ﭼﺎپ ﺳﻮم ،ﺗﻬﺮان١٣٧٢ ، ٢٠.ﴎآﻏﺎز ﻧﻮاﻧﺪﯾﺸﯽ ﻣﻌﺎﴏ ،ﻣﻘﺼﻮد ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه ،ﴍﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ اﻧﺘﺸﺎر ،ﺗﻬﺮان١٣٧٤ ، ٢١.ﺳﯿﺪ ﺟامل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪ آﺑﺎدی واﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎی او ،ﺳﯿﺪ ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﺪرﺳﯽ ﭼﻬﺎر دﻫﯽ ،ﭘﻨﺠﻢ ،ﭼﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺳﭙﻬﺮ ،ﺗﻬﺮان. ٢٢.ﺳﯿﺪﺟامل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدی وﻧﻬﻀﺖ ﺑﯿﺪاری اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﮐﻨﮕﺮه ﺑﯿﻦ اﳌﻠﻠﯽ ﺳﯿﺪ ﺟامل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪآﺑﺎدی ،ﺗﻬﺮان، ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻘﺮﯾﺐ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ١٣٨٣ ، ٢٣.ﴍح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ،ﺻﺒﺤﯽ ﺻﺎﻟﺢ ،ﻣﻮﺳﺴﻪ داراﻟﻬﺠﺮه ،ﻗﻢ) ،ﺑﯽ ﺗﺎ) ٢٤.ﺻﺤﯿﻔﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره) ٢٥.ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﯽ ،ﭘﺎﻧﻮف ،ﻣﯿﺸﻞ و ﻣﯿﺸﻞ ﭘﺮون ،ﺗﺮﺟﻤﻪی ﻋﻠﯽاﺻﻐﺮ ﻋﺴﮑﺮی ﺧﺎﻧﻘﺎه ،اﻧﺘﺸﺎرات وﯾﺲ ،ﺗﻬﺮان١٣٦٨، ٢٦.اﻟﮑﺎﻓﯽ ،ﺷﯿﺦ ﮐﻠﯿﻨﯽ ،اﺳﻼﻣﯿﻪ ،ﺗﻬﺮان ١٣٦٢ ،ش ٢٧.ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ درﻗﺮآن ،ﻋﺒﺪﷲ ﻧﴫی ،ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ واﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ ﻓﯿﺾ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ) ،ﺑﯽ ﺟﺎ( ١٣٧٢ ٢٨.ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺛﺎر ﺷﻬﯿﺪ ﻣﻄﻬﺮی ،اﻧﺘﺸﺎرات ﺻﺪرا ،ﺗﻬﺮان١٣٧٨ ، ٢٩.ﻧﻘﺶ ﺳﯿﺪ ﺟامل اﻟﺪﯾﻦ اﺳﺪ آﺑﺎدی در ﺑﯿﺪاری ﻣﴩق زﻣﯿﻦ ،ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﯿﻂ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ ،ﮐﻠﺒﻪ ﴍوق ،ﺗﻬﺮان :ﻧﴩ ﺳامط١٣٧٩ ،
ﻣﻨﺒﻊ: http://hakimian.mihanblog.com