بيداري اسلامي و تكوين نظم نوين منطقه اي در خاورميانه

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪1390/9/21 :‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪ 1390/12/11 :‬‬

‫ﺣﻤﻴﺪ ﺻﺎﻟﺤﻲ‬

‫*‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﺑـﺮ ﻧﻈـﻢ‬ ‫ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و در ﺣﺎل ﻇﻬﻮر در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﻳـﺎ‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻣﺤﺘﻤﻞ و ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در روﻧﺪ ﺑﻴﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ وﺟـﻮد دارد‬ ‫ﻛﻪ در ﺣﺎل رﻗﺎﺑﺖ و ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎ ﻳـﺎ رواﻳـﺖﻫـﺎي ﺳـﻪﮔﺎﻧـﻪ را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻧﻈﻢ اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻢ اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ ﺳـﻠﻔﻲ و ﻧﻈـﻢ اﺳـﻼمﮔﺮاﻳـﻲ‬ ‫اﺧﻮاﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻧﻈﻢ ﻣﻄﻠﻮب رواﻳﺖ ﺳﻠﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﻮاﺳﺖ‪ .‬رواﻳـﺖ اﺧـﻮاﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻨﺴﺮت ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻨﻄﻘﻪاي دارد و رواﻳﺖ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن اﺳـﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻧﻈـﻢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‪،‬‬ ‫اﺳﻼم اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬اﺳﻼم ﺳﻠﻔﻲ‪ ،‬اﺳﻼم اﺧﻮاﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪______________________________________________________________ ‬‬ ‫*اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ‪ ‬ﺳﺎل ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ‪ ‬ﺷﻤﺎره اول ‪ ‬ﺑﻬﺎر ‪  1391‬ﺷﻤﺎره ﻣﺴﻠﺴﻞ ‪55‬‬

‫‪ 80‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ در ‪ 18‬ﻣـﺎه ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان »ﺑﻴـﺪاري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رژﻳﻢﻫﺎي اﺳﺘﺒﺪادي و ﻋﻤﺪﺗﺎً واﺑﺴﺘﻪ ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺼﺮ و‬ ‫ﻟﻴﺒﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه‪ ،‬ﻣﻮج ﺗﺎزهاي از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن اﺳﻼمﮔﺮاﻳﺎن را در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل داﺷـﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ آن ورود ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﺳﻲ ﻧﺎﻣﺰد اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﻛﺎخ رﻳﺎﺳـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در ﭘﺎﻳﺎن ژوﺋﻦ ‪ 10) 2012‬ﺗﻴﺮ ‪ (1391‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ ﻗﺪرتﻳﺎﺑﻲ ﺟﺪﻳـﺪ ﻛـﻪ اﻧﺘﻈـﺎر‬ ‫ﻣﻲرود ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻫﺪ آن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ ﺗﺤـﻮﻻت‬ ‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺑﻌﺎد داﺧﻠﻲ‪ ،‬داراي اﺑﻌﺎد ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻗﻴﺎم ﻣﺮدﻣﻲ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﮔﺮﮔـﻮﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ داﺧﻠـﻲ در اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‬ ‫ﻣﺤﺪود ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻧﻈﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﻧﻴﺰ دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﻜﻪ‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ در ﻧﻈـﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ اﻳـﻦ ﺗﺤـﻮﻻت‬ ‫اﺳﺘﻌﺪاد آن را دارد ﻛﻪ در ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﻔﺮوض ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﺗﺤـﻮﻻت ﺑﻴـﺪاري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪ‪ .‬دﻟﻴـﻞ ﻣﺆﻳـﺪ اﻳـﻦ ﮔـﺰاره‪،‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﺼﻠﺖ دوﻣﻴﻨﻮﻳﻲ و اﺷﺎﻋﻪ ﻳﺎﺑﻨﺪه اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺑـﻪ وﻳـﮋه‪،‬‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه از ﻣﻬﺎر اﻳﻦ روﻧﺪ و ﺑﺴﻨﺪهﻛﺮدن آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧـﺮم آن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻔﺮوﺿﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺗﺤـﻮﻻت ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ در‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻜﻮﻳﻦﺑﺨﺶ ﻛﺪام ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺮاي ﭘﺮدازش ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ و ﻳﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ اﺻـﻠﻲ ﻣﻘﺎﻟـﻪ‪ ،‬از روش ﺳﻨﺎرﻳﻮﻧﻮﻳﺴـﻲ ﺑﻬـﺮه ﻣـﻲﺑـﺮد و‬ ‫ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎي ﻣﺤﺘﻤﻞ و ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺎس و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻧﺪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و رﻗﺎﺑﺖﻫﺎ و ﻣﻮازﻧﻪﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺳﻪ‬ ‫ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﻳﺎ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻣﺤﺘﻤﻞ و ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در روﻧﺪ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ وﺟـﻮد‬ ‫دارد ﻛﻪ در ﺣﺎل رﻗﺎﺑﺖ و ﻳﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻫﺎ را ﻛﻪ در واﻗـﻊ‪ ،‬رواﻳـﺖﻫـﺎي‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٨١‬‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان در ﺳـﻪ ﭼﺸـﻢاﻧـﺪاز ﻳـﺎ رواﻳـﺖ ﻧﻈـﻢ‬ ‫اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻢ اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ اﺧﻮاﻧﻲ و ﻧﻈﻢ اﺳـﻼمﮔﺮاﻳـﻲ ﺳـﻠﻔﻲ ﺧﻼﺻـﻪ ﻛـﺮد‪ .‬ﻧﻈـﻢ‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺧﻮد در ﭘـﻲ‬ ‫ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ آن در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﻢ اﺧـﻮاﻧﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﺒـﻴﻦ ﻫـﺪف ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﺟﻨـﺒﺶ اﺧـﻮان‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫از ﺳﻮي ﻗﺪرتﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر و ﻣﺮﺗﺠﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﻲﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن ﺳـﻌﻮدي‪ ،‬ﻗﻄـﺮ و‬ ‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﻲ در ﺗﻜﺎﭘﻮ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ راﻧـﺪن دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎ و ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺒﻴﻦ ﻣﻔﺮوﺿﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن‪،‬‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮات و ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﻛﺮات ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻴﺎن و ﺣـﺎﻣﻼﻧﻲ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ دارد‪ ،‬از‬ ‫اﻣﻜﺎن اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﺮﻳـﺎن ﻓﺮاﮔﻴـﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و در ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻣﻴﺎنﻣﺪت ﺗﻮان رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي اﺳـﻼمﮔـﺮا را ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت رﻳﺎﺳــﺖ ﺟﻤﻬــﻮري و ﭘﺎرﻟﻤــﺎﻧﻲ در ﺟﻮاﻣــﻊ ﺗــﻮﻧﺲ و ﻣﺼــﺮ و ﺑــﻪ ﻗــﺪرت رﺳــﻴﺪن‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮان اﺳﻼمﮔﺮا در ﻣﺮاﻛﺶ و ﻟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻔﺮوﺿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻳﺎ ﻧﻈﻢ اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي در‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻈﻤﻲ ﺳﻪﻗﻄﺒﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮاي آن را رﻗﺎﺑـﺖ و ﻣﻮازﻧـﻪ ﻗـﻮا ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ ﺳـﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺷﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘـﻪاي‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه و ﻧﺎﺗﻮ ﺗﺪاوم ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ رژﻳﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﺑـﻴﺶ از ﭘـﻴﺶ ﺑـﻪ ﺣﺎﺷـﻴﻪ ﻧﻈـﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي راﻧﺪه ﺷﺪه و در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﻳﺪ و اﻧﺰوا ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﻈـﻢ‬ ‫ﺳﻪﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﻳﺎ رواﻳﺖ ﺳﻠﻔﻲ در ﭘﻲ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ در اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﻄﻠـﻮب‬ ‫ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﺪرت ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر ﻗﺪرت ﻳﺎ ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﻮا و ﺑـﺎ ﺑﺴﺘﺮﺳـﺎزي ﺑـﺮاي دﺧﺎﻟـﺖ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﻈـﻢ ﺳـﻠﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻮازﻧـﻪ ﻗـﻮاي‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺮاﻳﺶ اﺧﻮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺗـﺄﻣﻴﻦ اﻣﻨﻴـﺖ ﻳـﺎ ﻧﻈـﻢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي در ﻗﺎﻟـﺐ‬ ‫ﺷﻜﻞدﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻨﺴـﺮت ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻛﻨﺴـﺮﺗﻲ ﻛـﻪ ﻣﺤﺘـﻮاي آن ﻋﺒـﺎرت ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد از‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻓﺮاﻫﻢآوردن ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ‪.‬‬

‫‪ 82‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ ﺗـﺎ در‬ ‫ﻓﻀﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺮﻗـﺮار ﺷـﻮد‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ اﻟﮕﻮ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺻﺮﻓﺎً ﺣﻖ وﻳﮋه و اﻣﺘﻴﺎز ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻋﻤﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺗﻼش ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﻴـﺎري ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﺑـﺎزﻳﮕﺮان‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ دﺧﺎﻟﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺷﻮد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬رژﻳﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴـﺘﻲ را‬ ‫از ﻣــﺎﺗﺮﻳﺲ ﻗــﺪرت ﻣﻨﻄﻘــﻪاي ﺧــﺎرج ﻛﻨــﺪ‪ .‬در اﻳــﻦ ﻣﻘﺎﻟــﻪ‪ ،‬ﺑــﻪ ﻃــﺮح و ﺗﺒﻴــﻴﻦ اﻳــﻦ ﻓﺮﺿــﻴﻪ و‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﺘﺮﺗﺐ ﺑﺮ آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬از در ﻛﻨﺎر ﻫـﻢ ﻗﺮارﮔﻴـﺮي و ﺗﻼﻗـﻲ ﭼﻬـﺎر ﻣﻔﻬـﻮم ﻳـﺎ ﻗﺎﻟـﺐ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬ ‫ﺻﻮرتﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﻣﻔﻬﻮم ﻳﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ رواﺑـﻂ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ در اﻳﻦ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي رواﺑـﻂ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠـﻞ را‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در رواﻳﺖ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ و رﻓﺘﺎر ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و ﻛﺸـﻮرﻫﺎ در ﻫـﺮ‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻗـﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ )اﻋـﻢ از ﺟﻬـﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘـﻪاي(‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻣﺸـﺎﺑﻪ و‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺮوز ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺻﺮﻓﺎً اﺻﻄﻼح اﺳﺖ و ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺤﻠﻴﻠـﻲ ﻳﮕﺎﻧـﻪاي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ »ﻣﻮازﻧﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ« اﺳﺘﻔﺎن واﻟﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رﻫﻴﺎﻓﺖ دوم‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓـﺮد در ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬در اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎه‪،‬‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺘﺒﻠـﻮر در ﻳـﻚ‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٨٣‬‬

‫ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي را ﻟﺰوﻣﺎً ﻧﻤﻲﺗﻮان در دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛـﺮد ﻳـﺎ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻌﻤـﻴﻢ داد‪ .‬ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ را ﻣـﻨﻌﻜﺲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﺮ آن ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﺎص ﺧﻮد دارد‪.‬‬ ‫در رواﻳﺖ ﺳﻮم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ آن اﺑﺘﻨﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺳـﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﺑـﺮ رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﻛﺸـﻮرﻫﺎ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي را ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬در رواﺑـﻂ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠـﻞ‪،‬‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در اﻳـﻦ رﻫﻴﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻃﻖ از ﻧﻈـﺮ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ارزش و اﻫﻤﻴﺖ ﻫﺮ ﻳـﻚ از‬ ‫آﻧﻬﺎ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺮق آﺳﻴﺎ ﻳﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﺻﻮرت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي از ﻧﻈﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﺧﺼﻴﺼﻪﻫـﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃـﻪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻃﻖ را ﻣﻤﻜﻦ و ﺿﺮوري ﻣﻲﭘﻨـﺪارد‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮوز اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻣﺘﻔﺎوت را ﻛـﻪ ﻧﺎﺷـﻲ از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎ و ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارد )ﻟﻴﻚ و ﻣﻮرﮔﺎن‪.(22 – 23 :1381 ،‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي از ﺳﻮي ﻣﻜﺘﺐ ﻛﭙﻨﻬـﺎگ و ﻧﻈﺮﻳـﻪﭘـﺮدازان ﻣﺸـﻬﻮر آن‪ ،‬ﺑـﺎري‬ ‫ﺑﻮزان و اﻟﻲ وﻳﻮر‪ ،‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳـﺘﻮار اﺳـﺖ ﻛـﻪ در دﻧﻴـﺎي ﭘـﺲ از‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﺮاي دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﻫﻨﺪﺳـﻲ ﻣﻨﺎزﻋـﻪ و ﻫﻤﻜـﺎري و ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻣﻮر اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺑﻮزان‬ ‫و وﻳﻮر‪21 :1388 ،‬؛ ﻟﻴﻚ و ﻣﻮرﮔﺎن‪ .(20 :1381 ،‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از ﭘﺎﻳـﺎن ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺳﺮد‪ ،‬ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دو اردوﮔﺎه رﻗﻴﺐ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در اروﭘﺎي ﺷﺮﻗﻲ‬ ‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴـﻢ و ﻛﺎﭘﻴﺘﺎﻟﻴﺴـﻢ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﮋي و ﻗﺪرت‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻨﺎﻗﺸـﻪ و‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﺑﻮزان‪ ،‬وﻳﻮر‪ ،‬دووﻳﻠﺪ‪ .(27 : 1386 ،‬‬

‫‪ 84‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﺑﻮزان و وﻳﻮر در ﺳﺎل ‪ ،1998‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ را ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1983‬در ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻣﺮدم‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ و ﻫﺮاس داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ از ﻧﻈﺮ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از دوﻟﺖﻫﺎ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﮔﺮه ﺧﻮرده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺟـﺪاي از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻣـﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‪ ،‬اﻣﺎ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﻗﺪرتﻫﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از واﺣﺪﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻋﻤﺪه اﻣﻨﻴﺘﻲﻛـﺮدن‬ ‫و ﻏﻴﺮاﻣﻨﻴﺘﻲﻛﺮدن ﻳﺎ ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ‪ ،‬آن اﻧﺪازه درﻫـﻢ ﺗﻨﻴـﺪه ﺷـﺪهاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣﺸـﻜﻼت اﻣﻨﻴﺘـﻲ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺪاي از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﺎ ﺣﻞ ﺷﻮد )ﺑﻮزان و وﻳﻮر‪.(55 :1388 ،‬‬ ‫آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﻣﺠﺎورت ﻳﺎ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،1‬ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي دوﺳﺘﻲ و دﺷﻤﻨﻲ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲﻛـﺮدن‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪاﻧـﺪ ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ را در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺸﻮرﻫﺎ وارد ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎدي و ﻓﺮاﻣﺎدي را ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درآﻣﻴﺰﻧﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت درونﻛﺸﻮري را ﺑﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻓﺮاﻛﺸﻮري و ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي را ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻛﻨﻨﺪ )ﺑﻮزان و وﻳﻮر‪.(56 – 61 :1388 ،‬‬ ‫دو ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺤﻮري اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از »ﻣﺠﺎورت« و »اﻟﮕﻮﻫﺎي ﭘﺎﻳﺪار دوﺳﺘﻲ و دﺷﻤﻨﻲ«‪ .‬ﺑـﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ را اﻟﮕﻮﻫﺎي ﭘﺎﻳﺪار دوﺳـﺘﻲ و دﺷـﻤﻨﻲ )ﻛـﻪ در اﺷـﻜﺎل اﻟﮕﻮﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ از واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ( ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ دﺷﻤﻨﻲﻫﺎي ﭘﺎﻳﺪار )ﻳﻮﻧﺎﻧﻲﻫﺎ و ﺗﺮكﻫﺎ‪ ،‬اﻋﺮاب و ﻓﺎرسﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻤﺮﻫﺎ و وﻳﺘﻨﺎﻣﻲﻫﺎ( ﻳﺎ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫در ﺣﻮزه ﺗﻤﺪﻧﻲ واﺣﺪ و داراي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮك )اﻋﺮاب‪ ،‬اروﭘﺎﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎل ﺷﺮق‬ ‫آﺳﻴﺎﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲﻫﺎ(‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎص ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺤﻠﻲ را ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬از ﻳﻚ ﻃﺮف ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬ ‫آﻧﺎرﺷﻴﻚ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﺑﺮاي ﺗﻮازن ﻗﻮا و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﺎورت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺳﺎده ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت اﻣﻨﻴﺘﻲ دوﻟﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪاي ﺑـﻮد ﻛـﻪ اﺳـﺘﻔﺎن‬ ‫واﻟﺖ ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻮازﻧﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﺮ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻣﻨﻴـﺖ‪ ،‬ﻣﺠـﺎورت ﻣﻬـﻢ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬ ‫‪______________________________________________________________ ‬‬ ‫‪1. Geographical - Proximity‬‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٨٥‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻬﺪﻳﺪات‪ ،‬ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻮﺗﺎه را ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ راﺣﺖﺗـﺮ از ﻓﻮاﺻـﻞ ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﻃـﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻗﻮيﺗـﺮ و‬ ‫آﺷﻜﺎرﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم دوﻟﺖﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗـﺎ ﺣـﺪي درون ﺷـﺒﻜﻪ ﺟﻬـﺎﻧﻲ واﺑﺴـﺘﮕﻲ‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﺎاﻣﻨﻲ اﻏﻠﺐ راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﺑـﺎ ﻣﺠـﺎورت دارد‪ ،‬اﻳـﻦ واﺑﺴـﺘﮕﻲ‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻧﺎرﺷﻲ در ﻛﻨﺎر ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﺗﻨﻮع ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ‬ ‫)ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ(ي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻴـﺎن دوﻟـﺖﻫـﺎي درون‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ از واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻴﺎن دوﻟﺖﻫﺎي داﺧﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﺧـﺎرج از‬ ‫آن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺟﻨﮓﻫﺎ و رﻗﺎﺑـﺖﻫـﺎي ﺷـﺒﻪﻗـﺎره‪ ،‬اﻟﮕـﻮي‬ ‫ﻣﺠﺰاﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻮادث ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻳﺎ ﺟﻨﻮب ﺷﺮق آﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮ آن ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫)ﺑﻮزان و وﻳﻮر‪.(58 :1388 ،‬‬

‫‪ .3‬ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﺮ آن اﺳـﺘﻮار ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺷـﻴﻮه‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎزﻋﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از آن ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان ﻧﻈـﻢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﻳـﺎد ﻣـﻲﺷـﻮد و در اﻳـﻦ‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك در ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ اﻟﺒﺘـﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺼﻴﺼﻪﻫﺎ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﺘﻔـﺎوت و ﻳﮕﺎﻧـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ )ﻟﻴـﻚ و‬ ‫ﻣﻮرﮔﺎن‪.(23 :1381 ،‬‬ ‫در اﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺣﺎل ﻇﻬﻮر و ﺗﻜﻮﻳﻦ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ در‬ ‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﻈﻢ ﻛﻨﻮﻧﻲ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻚﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬ﺳﻜﻮﻻر‬ ‫و ﻣﻨﻔﻌﺖﺑﻨﻴﺎد اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻧﻈﻢ در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻗﻄﺒﻲ‪ ،‬اﺳﻼمﮔـﺮا‬ ‫و ﻫﻮﻳﺖﺑﻨﻴﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻧﻈﻢﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻳﺎ ﻧﻈﻢﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬اﻟﮕﻮﻫﺎي‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻣﻨﻴﺘﻲ در داﺧﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫دوﺳﺘﻲ و دﺷﻤﻨﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع آن را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ 86‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫‪ .4‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬ ‫ﻧﻈــﻢ ﻣﻨﻄﻘــﻪاي ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ ﮔﻔﺘــﻪ ﺷــﺪ‪ ،‬در واﻗــﻊ‪ ،‬اﻟﮕــﻮي ﻏﺎﻟــﺐ ﻣــﺪﻳﺮﻳﺖ اﻣﻨﻴﺘــﻲ در داﺧــﻞ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﺎرﭼﻮب ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان ﺳـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻛﻠﻲ اﻟﮕﻮي ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﻮا‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻛﻨﺴﺮت ﻗـﺪرتﻫـﺎي ﺑـﺰرگ و اﻟﮕـﻮي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ دﺳـﺘﻪﺟﻤﻌـﻲ‬ ‫ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻟﮕﻮي ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﻮا‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر ﻗﺪرت ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻟﮕـﻮﻳﻲ ﻣﺴـﻠﻂ و ﺣـﺎﻛﻢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛﺸـﻮرﻫﺎ‬ ‫ﻋﻤﺪﺗﺎً اﻣﻨﻴﺖ را از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺠﺎد و ﺣﻔﻆ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﭘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮزﻳﻊ‬ ‫ﻗﺪرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎﻫﻴﺘﺎً ﺗﻚﻗﻄﺒﻲ ﻳﺎ ﻫﮋﻣﻮﻧﻴﻚ‪ ،‬دوﻗﻄﺒﻲ ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪﻗﻄﺒﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻗﺸـﺎت ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺸﻮري ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ )ﻣﻮرﮔﺎن‪.(57 :1381 ،‬‬ ‫در اﻟﮕﻮي ﻛﻨﺴﺮت ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﻋﺒـﺎرت از ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ دﺳـﺘﻪﺟﻤﻌـﻲ‬ ‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻴﺮ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎﺗﺸﺎن ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺣﻖ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ در‬ ‫ﻛﻨﺴﺮت را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳـﺎس ﺳـﺎﻣﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﻨﺴﺮت‪ ،‬ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻋﺰم ﻗﺪرتﻫﺎي ﻋﻤﺪه‬ ‫ﺑﺮاي اداره و ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪن ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت اﺳﺖ و دوم‪ ،‬ﺳﺎزوﻛﺎري را ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‬ ‫ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ آن ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻣﻨﻴﺘﻲ روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ )ﻣﻮرﮔﺎن‪(59 :1381 ،‬‬ ‫در ﭼﺎرﭼﻮب اﻟﮕﻮي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻲ اﻋﻀـﺎي ﻫـﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺧﻮد را ﺑﺮاي اداره ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺣـﻖ‬ ‫وﻳﮋه و اﻣﺘﻴﺎز ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻤﺪه و ﺑﺰرگ ﻧﺒﻮده و اﻗﺪاﻣﺎت آﻧﻬـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ از ﺗﻮاﻓـﻖ و ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﺟﻤﻌـﻲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻗﺎﻟﺐ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﺑـﺮاي ﺗـﺪارك و ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﮔﺮي‪ ،‬آﺷﺘﻲ و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و ﺣﻔﻆ ﺻـﻠﺢ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬وﺿـﻊ رژﻳـﻢﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺗﺤﻮﻻت ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎ‪ ،‬اﻋﻤـﺎل ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﺪف ﻏﺎﻳﻲ در اﻣﻨﻴﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ وﻳﻠﺴﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺻﻠﺢ ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ واﻛﻨﺶ ﺗﺄدﻳﺒﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻮرﮔﺎن‪.(60 :1381 ،‬‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٨٧‬‬

‫ب‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﺸـﺨﺺ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬از ﻣﺮاﻛﺶ ﺗﺎ اﻳﺮان وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫دوﻟﺖ ﻫﺎي ﻋﺮب ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ اﻳﺮان و اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬از ﺳﻪ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻫـﺎي اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ اي‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻔﺎوت در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ درون ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ اﺣﺎﻃـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﻣﻌﺮف اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺠﺰاي واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻣﻨﻴﺘـﻲاﻧـﺪ ﻛـﻪ درون اﻟﮕـﻮي‬ ‫وﺳﻴﻊ ﺗﺮي واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي را ﻳﻚ ﻛﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﺷـﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮرد را ﻣﻲ ﺗﻮان در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻛـﺮد ﻛـﻪ در آن زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻫـﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪاي در‬ ‫ﺷﺎﻣﺎت )ﻣﺼﺮ‪ ،‬اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬اردن‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ( و ﺧﻠـﻴﺞ ﻓـﺎرس )اﻳـﺮان‪ ،‬ﻋـﺮاق‪ (GCC ،‬دﻳـﺪه‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎ ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺎﻧﻲ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗـﻮان آﻧﻬـﺎ را از‬ ‫ﻫﻢ ﺟﺪا ﻛﺮد )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺧﺼﻮﻣﺖ دارﻧﺪ( )ﺑﻮزان و‬ ‫وﻳﻮر‪.(62 :1388 ،‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﻪ در ﺷﺎﻣﺎت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن‬ ‫ﻋﺮب آن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﺎس ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي اﻳـﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‪ ،‬اﺷـﻐﺎل ﻓﻠﺴـﻄﻴﻦ و ﻗـﺪس ﺷـﺮﻳﻒ و‬ ‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي رژﻳﻢ ﻏﺎﺻﺐ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎزﻋﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ ﻣﺎﻫﻴـﺖ ﻋﺮﺑـﻲ ـ اﺳـﺮاﺋﻴﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ارﺗﻘﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﺳﻼﻣﻲ ـ ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺎ رژﻳﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬اﻧﺴﺠﺎم ﻛﻠﻲ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺧﺮوج ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ از آن در ﺳﺎل ‪ ،1971‬ﺷﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺮاق و دوﻟﺖﻫﺎي ﻋﺮب ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻣﺤﻮر اﺻﻠﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎي ﻋﺮب ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻛﻮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﻲ و ﻋﻤﺎن‪ ،‬از ﺳﺎل ‪ 1981‬در ﺷـﻮراي‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺿﻌﻴﻒ در واﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ اﻳـﺮان و‬

‫‪ 88‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﻋﺮاق ﺑﻮد و ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮد اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر را از ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻛﻨـﺎر ﺑﮕـﺬارد‪ .‬اﻧﻘـﻼب‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ 1979‬ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﻬﻢ را ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد و ﻫﺮدو ﻛﺸﻮر ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑﺮاي رﻫﺒﺮي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم رﻗﺎﺑﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد‬ ‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻳﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت و رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻗﻮﻣﻲ در ﻣﻴـﺎن ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫ﻋﻀﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز و آب و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎزﻋﺎت ارﺿﻲ و ﻣﺮزي ﺑﺮ ﻣﻨﺎزﻋﺎت اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻗـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑـﺎر ﺷـﺪه و ﺑـﻪ اﻳـﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬ ‫اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮﻣﻴﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ اﻧﺴﺠﺎم ﺿﻌﻴﻒﺗﺮي در ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ دارد‪،‬‬ ‫ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از رواﺑﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﺷﻜﻨﻨﺪه ﻣﻴﺎن ﻟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺗﻮﻧﺲ‪ ،‬اﻟﺠﺰاﻳـﺮ و ﻣـﺮاﻛﺶ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻐﺮب‪ ،‬اﻟﺤﺎق ﺻـﺤﺮاي ﻏﺮﺑـﻲ ﺑـﻪ ﻣـﺮاﻛﺶ در‬ ‫‪ 1975‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ دوازده ﺳﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ اﻟﺠﺰاﻳﺮ و ﻟﻴﺒـﻲ ﺷـﺪ ﻛـﻪ از ﺟﻨﮕﺠﻮﻳـﺎن‬ ‫ﭘﻮﻟﻴﺴﺎرﻳﻮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮاﻛﺶ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮاﻛﺶ ﻧﻴﺰ در ﻋﻮض از ﻣﻌﺎرﺿـﺎن ﻟﻴﺒﻴـﺎﻳﻲ در‬ ‫ﭼﺎد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد )ﺑﻮزان و وﻳﻮر‪.(106 :1388 ،‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺮارﮔﻴﺮي اﻳﻦ زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ‪ ،‬درﮔﻴـﺮي اﻋﻀـﺎي آن در‬ ‫ﻣﻨﺎزﻋﻪ اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﺗﻨﻮع ﻣﻨﺎزﻋﺎت اﻣﻨﻴﺘﻲ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑـﻮزان آن‬ ‫را ﻫﻤﻮاره ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻣﻨﺎزﻋﻪﺳﺎز و ﻛﺸﻤﻜﺶزا ﺑﻨﺎﻣﺪ )ﺑﻮزان‪ .(1381 ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻣﺒﻬﻢ‪ ،‬ﺳـﻴﺎل و ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﻗـﺮار‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﻴﭻ اﻟﮕﻮي ﻣﺴﺘﻤﺮي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ـ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﻣﻨﺎزﻋـﺎت ﻗـﻮﻣﻲ ـ ﻗﺒﻴﻠـﻪاي‪ ،‬اﺧـﺘﻼف و‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻗﻴﻤﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﺧﻼﺻـﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮد )ﺟﻌﻔﺮي وﻟﺪاﻧﻲ‪.(1388 ،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ دﺧﺎﻟﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ و‬ ‫ﺣﺪود آن‪ ،‬ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در ﺧﺼـﻮص‬ ‫اﻟﮕﻮي ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٨٩‬‬

‫ج‪ .‬ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي اﻟﮕﻮي ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 2001‬و ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎل دﻫﻪ دوم ﻗﺮن‬ ‫ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ‪ ،‬دو ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻣﺘﻔﺎوت در ﺧﺼﻮص اﻟﮕﻮي ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬در رﻗﺎﺑﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﻢ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ اﻳـﺮان ﭘﻴﺸـﺘﺎز و ﭘـﺮﭼﻢدار آن ﺑـﻮد و ﺑـﺮ ﻧﻔـﻲ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪﺟﻮﻳﻲ و ﺳﻠﻄﻪﭘﺬﻳﺮي در داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣـﻲﻛـﺮد و ﻧﻈـﻢ ﺳـﻠﻔﻲ ﻛـﻪ ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن‬ ‫ﺳﻌﻮدي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آﻣﻮزهﻫﺎي وﻫﺎﺑﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﻓﻜﺮي ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﭘﺮﭼﻤﺪاري آن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷـﺖ‬ ‫و ﻣﺤﺘﻮاي آن را ﭘﺬﻳﺮش ﺳﻠﻄﻪ و دﺧﺎﻟﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد‪ .‬ﻫﺪف اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪﭘﺬﻳﺮي و ﺑﺴﺘﺮﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﻴﻞ دﺧﺎﻟﺖ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪﺳﺎزي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻈﻢ اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﻣﻬـﺎر‬ ‫آن از ﻳﻚﺳﻮ و ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻧﻮﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و رﻫﺎﻳﻲﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺑـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﺮد ﻧﻈﻢ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي را ﺑﺎ ﻧﻈﻢ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ زﻧﺪ‬ ‫و در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﺮب و ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ رژﻳﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴـﺘﻲ ﺑـﺎزي ﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪،‬‬ ‫ﻧﻈﻢ اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬روﻳﻜﺮدي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ داﺷﺖ و ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﺗـﺎ ﻧﻈـﻢ‬ ‫اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي را در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ و در اﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬رژﻳﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴـﺘﻲ را از ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ‬ ‫ﻗــﺪرت ﻣﻨﻄﻘــﻪاي ﺧــﺎرج ﻧﻤﺎﻳــﺪ‪ .‬از اﻳــﻦ رو‪ ،‬ﻣــﻲﺗــﻮان اﻳــﻦ ﺗﻘﺎﺑــﻞ ﭼﺸــﻢاﻧــﺪازﻫﺎ را در دوﮔﺎﻧــﻪ‬ ‫رﻫﺎﻳﻲﺑﺨﺸﻲ‪ /‬ﺳﻠﻄﻪﭘﺬﻳﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫روﻳﺪاد ﻳﺎزدﻫﻢ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 2001‬و آﺷﻜﺎرﺷﺪن ﻧﻘﺶ اﻟﻘﺎﻋﺪه در آن‪ ،‬در ﺗﻌﺎﻣﻞ اﻣﻨﻴﺘﻲ و درك اﻣﻨﻴﺘﻲ‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﻧﻈﻢ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼل اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬در ﭘﻲ ﮔﺴﻞ و ﺷﻜﺎﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ‬ ‫دو ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ دﭼﺎر ﺿﻌﻒ ﺷﺪ و ﻧﻈﻢ اﻧﻘﻼﺑﻲ در ﻣﺴﻴﺮ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﻮاي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و در ﺑﺴﺘﺮ ﮔﺴـﻞ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻧﻈﻢ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺟﺪﻳﺪي در ﺧﺼﻮص اﻟﮕﻮي ﻧﻈـﻢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را »ﻧﻈﻢ اﺧﻮاﻧﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﻮع ﺑﺎزي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻗﻄﺮ در دﻫﻪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖوﻳﻜﻢ را ﻣﻲﺗﻮان در ﭼﺎرﭼﻮب ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻫﻤﻴﻦ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪروي اﺳﻼﻣﻲ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﺣﺎﻣﻞ و‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﺮﻧﺪه آن را در ﺳﺮاﺳﺮ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﻣﻘﺼـﻮد از‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪروي در اﻳﻦ روﻳﻜﺮد‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺸﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ اﺳﻼﻣﻲ در ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﻲ در ﻛﻨﺎر ﭘﺮﻫﻴﺰ از‬

‫‪ 90‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﻲ در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﻫـﻢزﻳﺴـﺘﻲ ﺟﻬـﺎﻧﻲ را‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻛﻨﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻬﺪﻳﺪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﺮاي اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻮده و ﺣﺪاﻛﺜﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻨﺶ ﻟﻔﻈﻲ‬ ‫و اﻋﻼﻣﻲ در رواﺑﻂ ﺑﺎ آن روي ﺑﻴﺎورد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ ﭘﺮوژه ﻣﻨﻄﻘﻪاي آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ از روﻳﺪاد ﻳﺎزده ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻢﺳﻮ ﺑﻮد و از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻘﻮﻳـﺖ و ﺗـﻼش ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﻬﺖدﻫﻲ ﺑﻪ آن ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﭘﺮوژه ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪاي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘـﺲ از ‪ 11‬ﺳـﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬در ﻳـﻚ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‪» ،‬اﻳﺠﺎد ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪرو« ﺑﻮد )راﺑﺎﺳﺎ و ﺑﻨﺎر‪.(1389 ،‬‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﻪ رﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ،2007‬ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻨﻮان ﭼﺎپ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﺣﺼﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮﺟﻮد در‬ ‫اﺗﺎقﻫﺎي ﻓﻜﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در ﺧﺼﻮص اﺳـﺘﺮاﺗﮋي ﻧـﻮﻳﻦ آﻣﺮﻳﻜـﺎ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ در ﻗﺒـﺎل ﮔﺮوﻫﻬـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘـﺬﻳﺮش ﻣﻔـﺮوض ﻟـﺰوم ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻓﺮاﻃﻲ ﻳﺎ رادﻳﻜﺎل و ﻣﻴﺎﻧﻪرو‪ ،‬در ﭘﻲ اراﺋﻪ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ در ﺟﻬـﺖ ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﺷـﺒﻜﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪرو در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻴﺎﻧﻪرو‪ ،‬اﺳـﻼمﮔﺮاﻳـﺎن‬ ‫ﺳﻜﻮﻻر و ﻟﻴﺒﺮال ﻫﻤﺴﺎز ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺻـﻠﺢﻃﻠﺒـﻲ و ﻣﺴـﺎﻟﻤﺖﺟـﻮﻳﻲ در‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﺳﺎزي در ﺳﻴﺎﺳﺖ داﺧﻠﻲ را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭘﺸـﺘﻮاﻧﻪ ﻧﻈـﺮي اﻳـﻦ‬ ‫راﻫﺒﺮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ »ﺻﻠﺢ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ« ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺻﻠﺢ ﻣﺮدمﺳﺎﻻراﻧﻪ‪ ،1‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﻨﺎ ﺷـﺪه ﻛـﻪ‬ ‫»دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« )دوﻳﻞ‪.(1387 ،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ اﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻫﺮﭼﻴﺰ ﺗﻼش ﻛﺮد ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﺴﺖﻫـﺎي آﻣﺮﻳﻜـﺎﻳﻲ‬ ‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﻳـﻦ ﭘـﺮوژه ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ اﺳـﺖ و ﻣﻨﺎﺳـﺐﺗـﺮﻳﻦ ﻧﻴـﺮوي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻏﺮﺑﻲ در ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي و ﺗﺤﻘﻖ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﻲ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺳـﺎل دﻫـﻪ دوم ﻗـﺮن ﺑﻴﺴـﺖوﻳﻜـﻢ‪ ،‬ﮔـﺮاﻳﺶ‬ ‫اﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد در ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻼش واﻓﺮي ﻛﺮد ﺑـﺮ ﻣـﻮج اﻳـﻦ ﺑﻴـﺪاري‬ ‫ﺳــﻮار ﺷــﻮد و ﻧﺘــﺎﻳﺞ اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت ﭘﺎرﻟﻤــﺎﻧﻲ و رﻳﺎﺳــﺖ ﺟﻤﻬــﻮري در ﺗــﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺼــﺮ و ﻣــﺮاﻛﺶ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻳﻦ ﺗﻼش اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﻲ اﻳﻦ ﺗﻼش‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازﻫﺎي‬ ‫اﻟﮕﻮي ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ از ﺣﺎﻟـﺖ دوﻗﻄﺒـﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻪﻗﻄﺒـﻲ ﺗﺒـﺪﻳﻞ و‬ ‫‪______________________________________________________________ ‬‬ ‫‪1. Democratic Peace Theory‬‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٩١‬‬

‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز »ﻧﻈﻢ اﺧﻮاﻧﻲ« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻓﺰوده ﺷﺪه و در ﺣﺎل رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن ﺑﻪ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣـﺪ ﻛﻮﺗـﺎهﻣـﺪت ﺑﻴـﺪاري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺮدم ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ در اﺑﻌـﺎد ﻣﻨﻄﻘـﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد آن را دارد ﺗـﺎ در ﭼﺸـﻢاﻧـﺪاز‬ ‫ﻣﻴﺎنﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻧﻈﻢ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬از ﻫﻤـﻴﻦ روﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ در ﺻﺪدﻧﺪ رواﻳﺖ ﺧﻮد را از ﻣﻮج ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻂ و ﻫﮋﻣﻮن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ اﻟﮕﻮي ﻧﻈـﻢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﭼﺸـﻢاﻧـﺪازﻫﺎ از ﺗﺤـﻮﻻت ﺑﻴـﺪاري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ رواﻳـﺖ در ﺟﻬـﺖ ﻫﮋﻣـﻮﻧﻲ اﻟﮕـﻮي ﻧﻈـﻢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻧﻈﻢ اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ‬ ‫در ﭘﻲ ﺧﻴﺰشﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ و ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ‪ 2011‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻳﺮان‬ ‫وﻗﻮع اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت را در ﻗﺎﻣﻮس ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻴﻨﺶ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ـ راﻫﺒﺮدي ﺧـﻮد ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﺳﺘﺒﺪاد داﺧﻠﻲ و ﺳﻠﻄﻪ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ را در ﻃﻮل ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻫﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻫﻮﻳﺖ دﻳﻨـﻲ‬ ‫و اﺳﻼﻣﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻟﻘﺎﺋﺎت و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻏﺮب ﺑﺮاي ﮔﺮوﻳﺪن ﺑﻪ ﻧﻈﺎمﻫـﺎي ﻻﺋﻴﺴﻴﺴـﻢ و‬ ‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﮔﺎم درراه ﺳﻪ دﻫﻪ ﭘﻴﺶ اﻳﺮان ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ دﻳﻨـﻲ در اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ‪،‬‬ ‫اﻟﮕﻮي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﺎﻟﺐ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﺣﻴـﺎي‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ دﻳﻦ در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﻳﻦ اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎي آزاديﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‬ ‫و رﻫﺎﻳﻲﺟﻮﻳﺎﻧﻪ در ﺟﻬـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺧﻮدﺑـﺎوري‪ ،‬دﻳـﻦﻣـﺪاري‪ ،‬ﻫﻮﻳـﺖﻳـﺎﺑﻲ و ﻧﻔـﻲ ﺳـﻠﻄﻪﮔﺮاﻳـﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺒﻠﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻓﺼﻞ ﻣﻤﻴﺰ آن را ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻴﺰشﻫﺎ‬ ‫و ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ داده اﺳﺖ )ﻣﺮﺷﺪي‪.(1390/7/10 ،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﮕﺎه وﻳﮋه اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﺳﺎﻳﺮ روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﻪ ﺗﺤـﻮﻻت اﺧﻴـﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﺮﺟﻤﺎن اﻳﺮان از ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي در ﺣـﺎل ﺗﻜـﻮﻳﻦ در‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺤﺮزي ﺑﺎ دﻳﮕﺮ رواﻳﺖﻫﺎ از اﻳﻦ ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 92‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ راﻫﺒﺮدي اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﺎﻫﻴـﺖ وﺟـﻮدي‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﻣﺒﺮﻫﻦ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺿﺪﻳﺖ و »روﻳﺎروﻳﻲ« ﻣﺮدم ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺎ ﻏﺮب و ﺑﻪ وﻳـﮋه‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﺳﺮاﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻀﺎد و ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻏﺮب در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ از ﺟﻬـﺎن ﺷـﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﻣﺤﺎي ﻧﻈﻢ ﻗﺪﻳﻤﻲ و اﻧﺤﻼل ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي »ﭘﻴﺸـﻴﻦ« و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬اﻳﺠـﺎد ﻧﻈـﻢ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ و ﺳﺎﻣﺎندﻫﻴﺴﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي »ﭘﺴﻴﻦ«‪ ،‬دو ﻫﺪف ﻋﻤﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﺮﺑـﻲ‪ -‬اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫درﺻﺪد ﺗﺤﻘﻖ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ دو ﻫﺪف »راﻫﺒﺮدي«‪ ،‬از دو ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي‬ ‫و اﺳﺘﻤﺮار ﻧﺒﺮدي ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻣﺨـﺎﻃﺮهآﻣﻴـﺰ ﺑـﺮ ﺳـﺮ آﻳﻨـﺪه ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻋـﺮب در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ژﺋﻮﭘـﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻲ‪،‬‬ ‫ژﺋﻮاﺳــﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ و ژﺋﻮاﻛﻮﻧــﻮﻣﻴﻜﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧــﻪ و ﺷــﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘــﺎ ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬در اﻳــﻦ ﭼــﺎرﭼﻮب‪،‬‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از اﻳﻦ روﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﺸﺎﻧﺪن ﻧﻈـﻢ ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ ﺧـﻮد در‬ ‫راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي ﺧﻂ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان واژه ﻏﺮﺑـﻲ ﺑﻬـﺎر ﻋﺮﺑـﻲ را ﻫـﻢﺟﻬـﺖ ﺑـﺎ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ و آن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬اﮔـﺮ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﻲ اﻳـﺮان ﺑﺘﻮاﻧـﺪ اﻳـﻦ‬ ‫رواﻳﺖ را ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻫﮋﻣﻮن و ﻣﺴﻠﻂ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺗﺤـﻮﻻت اﺧﻴـﺮ ﻋﺮﺑـﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ دردﺳﺮآﻓﺮﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮد آﻣﺮﻳﻜـﺎ‬ ‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻊ ﺟﺪي روﺑﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬درﺗـﻼش ﺑـﺮاي ﺑـﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳـﻦ ﮔﻔﺘﻤـﺎن‪ ،‬ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻻن ﺟﻮان ﻋﺮب‪ ،‬ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻲ ﺑـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع »ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ« ﺑﺮﮔـﺰار ﻧﻤـﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﺮان ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را اﻧﺘﺸـﺎر دﻫـﺪ‪،‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﻬﺎر ﻋﺮﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻳﻨـﻲ در اﻏﻠـﺐ ﻛﺸـﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي اﻗﺪاﻣﺎت و اﻫﺪاف ﺗﻬﺮان ﺑﺎﺷﺪ )‪.(Laipson, 2001‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﻴﻤﺴﻮن در ﮔﺰارش ﺧﻮد در ﺑﺎب ارﺗﺒـﺎط ﻣﻴـﺎن اﻳـﺮان و ﺗﺤـﻮﻻت‬ ‫اﺧﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »اﻳﻦ واﻗﻌـﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ اﻧﻘـﻼبﻫـﺎي ﻋﺮﺑـﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫درﻳﭽﻪاي را ﺑﺮ روي دوﻟﺘﻤﺮدان اﻳﺮان ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺮ اﺳـﺎس آن‪ ،‬ﺗﺼـﻮﻳﺮ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﺖ و رواﺑـﻂ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺧﻮﻳﺶ را دوﺑﺎره ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻬﺮان در ﺣﺎل اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻣﺼﺮاﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﮔـﺬار ﻛﻨـﻮﻧﻲ در ﻗـﺎﻫﺮه‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫دوﻟﺘﻤﺮدان اﻳﺮان در ﺑﻬﺒﻮد وﺟﻬﻪ و ﻧﻘﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪«.‬‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٩٣‬‬

‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ذﻫﻨﻴﺖ ﻣﻨﻔﻲ از آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪاﺧﻼت ﻏﺮب و ﺷﻌﻠﻪورﺳﺎﺧﺘﻦ آﺗﺶ دو ﺟﻨﮓ ﻣﻬﻢ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑـﻲ‬ ‫آﺳﻴﺎ‪ ،‬ﻇﻬﻮر دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﭘﺎﺳـﺦﮔـﻮ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ‬ ‫اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻤﺎﻳﺖ داﺋﻤﻲ از ﺗـﻞآوﻳـﻮ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮر اﺧﺺ‪ ،‬اﺷﻐﺎل ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ و ﺳﺮﻛﻮب ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي اﺳـﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬اﻳـﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه را ﭼﻨﺪان ﺑﺎ دﻳﺪه ﻣﺜﺒﺖ ﻧﻤﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺿـﻌﻒ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﺣـﺎﻛﻢ در ﺑﺴـﻴﺎري از‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮاي ﮔﺮوهﻫﺎي اﻓﺮاﻃﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﻨﺪ )ﻣﻮر‪.(1391 ،‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان از زﻣﺎن ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب در ﭘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن ﺑﻪ ﻗـﺪرت‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ دﻧﻴﺎي اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﭼـﺎرﭼﻮب‪ ،‬اﻳـﺮان ﻫﻤـﻮاره از‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺰرگ ﻳﺎد ﻛﺮده و ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪاي ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ دارد‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻮاﺿـﻊ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﺤﺪﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﻳﺮان‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺣﺰب اﷲ ﻟﺒﻨﺎن ﭘـﺲ از ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺳﻲوﺳﻪ روزه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻓـﻮل ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن ﺳـﻌﻮدي و ﮔـﺮاﻳﺶ ارﺗﺠـﺎﻋﻲ در ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﻗـﺪرت‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﭘﻲ روﻳﺪاد ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺻﻌﻮد ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺨﺴـﺖ‬ ‫ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي را ﺑﻪ وﻳﮋه در زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻗـﺪرت ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﻛـﻪ ﻣـﺎﻫﻴﺘﻲ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و ژﺋﻮاﺳـﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ دارد‪ ،‬ﺟﻤﻬـﻮري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي راﻫﺒﺮدي از روﻧﺪ ﺑﻴـﺪاري اﺳـﻼﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻋﺮﺑـﻲ‪،‬‬ ‫اﻟﮕﻮي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻈﻢ اﻧﻘﻼﺑﻲ را در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎزد‪ .‬اﻟﮕﻮي ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان »ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺣﻖ‬ ‫وﻳﮋه و اﻣﺘﻴﺎز ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺗﻼش ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻛﺮد از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﻴﺎري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ دﺧﺎﻟﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑـﺰرگ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫ﺷﻮد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬رژﻳﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴﺘﻲ را از ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﺧـﺎرج ﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ ﺻﺎﻟﺤﻲ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬در ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺧـﻮد در ﻣﺮاﺳـﻢ اﻓﺘﺘﺎﺣﻴـﻪ‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ارﺷﺪ ﻧﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺤﻮر ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦاﻟﺪوﻟﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻫﻤـﻪ اﻋﻀـﺎي آن ﻫـﺪاﻳﺖ و‬ ‫رﻫﺒﺮي ﮔﺮدد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ در روش ﻛﺎر ﻣﺠﻤﻊ ﻛﻨـﻮﻧﻲ ﻣـﻨﻌﻜﺲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘـﺪﻳﻢ‬

‫‪ 94‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارﮔﺎن اﺻﻠﻲ و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ وﻇﻴﻔﻪ ﺧـﻮد در رﺳـﻴﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳـﻦ اﻋﺘﻘـﺎد‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚﺗـﺮ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از اﺻﻼﺣﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪) «.‬ﺻﺎﻟﺤﻲ‪.(1391/6/5 ،‬‬ ‫روﻧﺪ ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺧﻮد اﺑﺰاري ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺮاي ﺑﻪ رﺳﻴﻤﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻦ اﻳـﻦ ﻗـﺪرت و اﻣﺤـﺎي‬ ‫ﻣﻮاﻧﻊ رو ﺑﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲرود‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘـﻖ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎلﺑﻮدن ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻈﻢ اﺧﻮاﻧﻲ و ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر ﻣـﻮرد ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ دﺷﻮاريﻫﺎﻳﻲ روﺑﻪروﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ‬ ‫درﭘﻲ ﺧﻴﺰش ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳـﻌﻮدي راﻫﺒـﺮد ﺳـﻠﺒﻲ در ﻗﺒـﺎل اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺮج ﻛﺮدن ﭘﻮل ﻧﻘﺪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﺧﻮد را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻠﻚ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺴﺘﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ارزش ‪ 60‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن‬ ‫دﻻر در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪2010‬م را اﻋﻼم ﻛﺮد و ﻣﻀﺎﻓﺎً‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ دﻳﮕـﺮي ﺑـﻪ ﻣﺒﻠـﻎ ‪ 120‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻر در ﻣـﺎرس‬ ‫‪ 2011‬م در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺴﺘﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺮداﺧﺖ دو ﻣﺎه ﺣﻘﻮق و دﺳﺘﻤﺰد ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺘﻲ در‬ ‫ﻳﻚ زﻣﺎن‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دﺳﺘﻤﺰد ﺑﺮاي ﺳﻌﻮديﻫﺎي ﺷﺎﻏﻞ در دوﻟﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻜـﺎري ﻣﺎﻫﺎﻧـﻪ ﺑـﺮاي اﻓـﺮاد‬ ‫ﺟﻮﻳﺎي ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺴﻜﻦ ﺟﺪﻳـﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺳـﺘﺎن و ﻣﺮاﻛـﺰ ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﻛﺸـﻮر‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮﺷﺎﻣﻞ ﺻﺮف ﭘﻮل ﺑﺮاي ‪ 60000‬ﻛـﺎر ﺟﺪﻳـﺪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﺗﺤـﺖ ﻧﻈـﺮ‬ ‫وزارت ﻛﺸﻮر و ﻧﻴﺰ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑـﻪ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي دﻳﻨـﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻳـﻖ اﻳـﻦ‬ ‫ﻳﺎراﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻳﻚﺳﻮم از ذﺧﺎﻳﺮ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﺸﻮر را ﺧﺮج ﻛﺮد )‪.(Stendlie, 2012‬‬ ‫از ﻣﻨﻈﺮ ﺧﺎرﺟﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻮاﺿﻊ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﻗﺒﺎل ﺧﻴﺰشﻫﺎي ﺟﻮاﻣـﻊ ﻋﺮﺑـﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺷﺪه در ادﺑﻴﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻴﺰشﻫﺎ‪ ،‬از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﺒﻬﻪاي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺑﺎﺷـﮕﺎه ﺳـﻠﻄﻨﺘﻲ ﺿـﺪ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﺷﮕﺎه در ﺻﺪد ﻋﻀﻮﮔﻴﺮي ﺟﺪﻳـﺪ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ دو ﻛﺸﻮر اردن و ﻣﻐﺮب ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد داده اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻮراي‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻠﻴﺞﻓﺎرس ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻗﺼـﺪ دارد ﻧﻈـﺎمﻫـﺎي ﭘﺎدﺷـﺎﻫﻲ ﻋﺮﺑـﻲ را در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻣـﻮج‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٩٥‬‬

‫ﺧﻴﺰشﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ و از ﺗﻮان آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻫﻢاﻓﺰاﻳﻲ و ﺗﻜﺎﻣـﻞ اﻣﻨﻴﺘـﻲ و ﭘﺮﻛـﺮدن ﺷـﻜﺎفﻫـﺎي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮد‪ .‬اﻧﻘﻼبﻫﺎي اﺧﻴﺮ در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب‪ ،‬ﺟﺎن ﺗﺎزهاي ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي درون اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﻮراي ﻫﻤﻜـﺎري ﺧﻠـﻴﺞ ﻓـﺎرس ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان ﺳـﭙﺮ‬ ‫ﺷﺒﻪﺟﺰﻳﺮه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ ،‬دوﺑـﺎره اﺣﻴـﺎ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫دوﻟﺖﻫﺎي ﺷﻮراي ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﻪ اﻋﺮاب و ﺟﻬﺎن اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﻲ ﺷـﻜﻞ ﭘﺎﻳـﺪار‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ وﺿـﻊ ﻣﻮﺟـﻮد را ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ )ﻛﺮﻣﻲ‪.(1391 ،‬‬ ‫ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻌﻮديﻫﺎ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻣﺮدم‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺳﺮﻛﻮب آن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼـﺮا‬ ‫ﻛﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﺮدم ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻛﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ ﺷﻴﻌﻲ در ﻋﺮاق‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﻳﻦ ﻗﻴﺎم را در ﭼـﺎرﭼﻮب ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴـﻚ ﺷـﻴﻌﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﺳﺎلﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷـﺮﻗﻲ ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن و‬ ‫ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ وﻟﻲ ﻧﺼﺮ اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺳﻌﻮدي‪ ،‬از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫ﻫﺮ اﻧﺪازه واﺷﻨﮕﺘﻦ از ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎﻧﻲﻫـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻧﮕـﺮان‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﺤﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻧﻤﺎﻳـﺎن‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺳﻌﻮدي ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻓﺮاﻓﻜﻨﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ داﺧﻠﻲ ﺧﻮد‪ ،‬از اﻧﺠـﺎم‬ ‫اﺻﻼﺣﺎت و اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد اﺟﺘﻨﺎب ورزﻧﺪ )ﻛﺮﻣﻲ‪.(1391 ،‬‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻋﻴﻨﻲ ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ ﺳﻌﻮدي و ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﻲ ﺳـﻠﻔﻲ‪ ،‬ﺗﺤـﻮﻻت‬ ‫ﺳﻮرﻳﻪ و ﻣﻮاﺿﻊ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﺪ روز ﺑﻪ روز ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧـﻮد در دﻧﻴـﺎي اﺳـﻼم را از دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ ازاي آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳـﺮان اﻓـﺰوده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬در ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺣﻴﺪر ﺟﻤﺎل‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اوﺑﺎﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ رؤﺳﺎي ﺟﻤﻬﻮر ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮريﺧـﻮاه ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن داﺷﺘﻨﺪ و در دوﻟﺖ وي‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺿﻌﻴﻔﻲ دارد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺟﻤﺎل‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﻗﻄﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻮﻇﻬﻮر ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﻴﺮ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﺮان و ﺣﻤﺎﻳﺖ از اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن ﻳﻤﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ اﻗﺘـﺪار‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )ﺟﻤﺎل‪.(1391 ،‬‬

‫‪ 96‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ روﻳﻜﺮد ﺗﻐﻴﻴﺮ رژﻳﻢ را در ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺑﻌـﺎد‬ ‫و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺳﻮرﻳﻪ و ﻧﻮع رواﺑﻂ دوﻟﺖ ﺑﺸﺎر اﺳﺪ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫آن در ﻣﺤﻮر ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺎﻟﻲ و اﺧﺘﺼﺎص دﻻرﻫﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﺳﻼح و ﻗﺎﭼﺎق اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺳﻮرﻳﻪ و اراﺋﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪ در‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻋﺘﺮاضﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺮﺗﺒﻂﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و اﻳﺠﺎد ﻓﺸـﺎر رﺳـﺎﻧﻪاي ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﺑﺤﺚ ﻓﺸﺎرﻫﺎ و اﻋﺰام ﻧﺎﻇﺮان ﻋﺮب‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﺻﺪر ﻣﺤﻮر‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺤﻮر ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻲ در ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻛـﺮدن ﭘﺮوﻧـﺪه ﺳـﻮرﻳﻪ دارد‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﻗﺒﺎل ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﺮاي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را در دو ﺑﻌﺪ داﺧﻠﻲ و‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬در ﺑﻌﺪ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺤـﺮفﻛـﺮدن روﻳﻜﺮدﻫـﺎي ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ از‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﻫﺎ در داﺧﻞ آن ﻛﺸﻮر و ﺻﺪور ﺑﺤﺮان داﺧﻠـﻲ ﺑـﻪ ﺧـﺎرج از ﻛﺸـﻮر اﺳـﺖ‪ .‬در ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﻛﺴﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ آﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬اﻧﺤﺮاف ﺗﻮﺟﻪﻫـﺎ از دﺧﺎﻟـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﻳﻤﻦ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎي ﻻزم ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈـﺎﻣﻲ آن ﻛﺸـﻮر در‬ ‫ﺑﺤﺮﻳﻦ و ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮاردادن ﺳﻮرﻳﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﺰب اﷲ و ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﻳﺮان‪ ،‬در ﺻﺪر‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻛﺮﻣﻲ‪.(1391 ،‬‬ ‫اﻳﻦ اﻗﺪﻣﺎت ﺳﻌﻮديﻫﺎ‪ ،‬در ﺑﺤﺮﻳﻦ و ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬در واﻗﻊ اﻳﺠﺎد ﻣﻮازﻧـﻪاي ﻣﻴـﺎن ﻧﻈـﻢ ﺟﺪﻳـﺪ و‬ ‫ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﻬﺎر ﻧﻈﻢﻫﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺟﺪﻳـﺪ از ﺳـﻮي اﺧـﻮاﻧﻲﻫـﺎ و‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻣﻲرود‪ .‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺧﻮاﻫﺎن ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺷﺪن ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺸـﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽـﻮن‬ ‫اﻣﺎرات و اردن ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﺷـﺪت از ﻫﮋﻣـﻮﻧﻲ ﺟﺮﻳـﺎن ﺷـﻴﻌﻲ و‬ ‫اﺧﻮاﻧﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﻫﺮاﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ در ﭘﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖﮔﺮاﻳﻲ و اﺣﻴـﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت ﭘﻴﺸـﻴﻦ اﻣﻨﻴﺘـﻲ در‬ ‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و در رأس آﻧﻬﺎ ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳـﻌﻮدي در ﻣﻨﻄﻘـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ وﻳـﮋه در زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬ ‫اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس اﺳﺖ و ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﻬﻢ را از ﻃﺮﻳﻖ اﻟﮕﻮي ﻣﻮازﻧﻪ ﻗـﺪرت ﻳـﺎ ﻛـﺎرﺑﺮد‬ ‫ﻗﺪرت ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر ﻗﺪرت و ﺑﺎ ﺑﺴﺘﺮﺳﺎزي ﺑﺮاي دﺧﺎﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﻪ وﻳـﮋه‪،‬‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺗﻼﺷﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺷﻜﺴﺖﺧﻮرده ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ــــــــــــــــــــــــــــ‪ ٩٧‬‬

‫‪ .3‬ﻧﻈﻢ اﺧﻮاﻧﻲ‬ ‫اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻳﺎ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗـﺄﺛﻴﺮﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در داﺧـﻞ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ داﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻬﻢﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺴﺴﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در اﺋﺘﻼفﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼبﻫﺎ و ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺋﺘﻼفﻫﺎي‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑـﻲ ﺣـﻮزه ﺧﻠـﻴﺞ ﻓـﺎرس ﺳـﻌﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن اردن و ﻣﺮاﻛﺶ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪ و در ﻗﺎﻟﺐ اﺋـﺘﻼف ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﺟﺪﻳـﺪ در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺼﺮ را در ﻗﺎﻟﺐ ﭼﻨﻴﻦ اﺋﺘﻼﻓـﻲ در آﻳﻨـﺪه ﺗﺼـﻮر‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺼﺮ ﭘﻴﺸﺘﺎز ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺋﺘﻼف ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در‬ ‫آﻧﻬﺎ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬آﻳﻨﺪه رواﺑﻂ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﭼﺎر ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺪي ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ديﻣﺎه ‪ ،1390‬ﺣﺰب آزادي و ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻮﻓـﻖ ﺷـﺪ ‪47/2‬‬ ‫درﺻﺪ از ﻛﻞ آراي ﻣﺄﺧﻮذه در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮ را اﺣﺮاز ﻛﻨﺪ و در ﻣﺠﻤﻮع‪ 235 ،‬ﻛﺮﺳـﻲ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺮدﻣﻲ )اﻟﺸﻌﺐ( را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺤﻮل اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد روي ﻛﺎر آﻣﺪن ﺣﺰب اﻟﻨﻬﻀﻪ در ﺗﻮﻧﺲ و ﭘﻴﺮوزي اﺧﻮاﻧﻲﻫﺎ در‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠـﺲ اﻻﻣـﻪ در ﻛﻮﻳـﺖ‪ ،‬درﺳـﺎل ‪2012‬م و ﭘـﺲ از آن‪ ،‬ﭘﻴـﺮوزي ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﺮﺳـﻲ در‬ ‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬در ﭘﻲ اﻳـﻦ ﺗﺤـﻮﻻت‪ ،‬ﻛﺸـﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑـﻲ ﺣـﻮزه‬ ‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺧﻮد را در ﺣﺼﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي اﺳﻼمﺧﻮاﻫﻲ اﺧﻮاﻧﻲ و ﺷﻴﻌﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻣﺼـﺮ‬ ‫ﻣﻨﺸﺎء ﮔﺮوه اﺧﻮان اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 8‬دﻫـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻛﺜـﺮ ﺟﻮاﻣـﻊ ﻋﺮﺑـﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﻳـﻦ ﮔـﺮوه را رﺻـﺪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا اﺧـﻮان ﻋﻤـﻼً ﺑـﺮ ﻛﻨـﺎرزدن‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺮدمﺳﺎﻻر و ﺗﻼش ﺑـﺮاي دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﻗـﺪرت ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺗﺄﻛﻴـﺪ دارد‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫اﻧﻘﻼبﻫﺎ و ﭘﻴﺮوزي اﺳﻼمﮔﺮاﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر ﻋﺮب ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي از‬ ‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي اﺧﻮاﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ در ﻣﻴـﺎن ﻛﺸـﻮرﻫﺎي اﻣـﺎرات‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺤـﺮﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻛﻮﻳﺖ و ﻋﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻗﻄﺮ‪ ،‬از ﻋﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ )ﻣﺎزن‪.(2012 ،‬‬ ‫ﺳﺮﻛﻮب اﺣﺰاب اﺧﻮاﻧﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺒﻊ ﺑﺎ واﻛـﻨﺶ ﻣﻨﻔـﻲ اﺧـﻮاﻧﻲﻫـﺎ در ﻣﺼـﺮ و دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﺳﺘﺨﻮش اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﻮراي ﻫﻤﻜـﺎري‬

‫‪ 98‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺑﺮاي ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ دو ﻛﺸـﻮر اردن و ﻣﻐـﺮب ﺑـﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪ اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑـﺎور ﺑﺴـﻴﺎري از‬ ‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬اﻗﺪاﻣﻲ ﭘﻴﺶﮔﻴﺮاﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﻘﻼبﻫﺎ و ﺷﺒﻴﻪ ﻛـﺎر اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ در ﺗﺄﺳـﻴﺲ ﺷـﻮراي‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ‪1979‬م در اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮس اﻳـﻦ ﻛﺸـﻮرﻫﺎ از ﺻـﺪور اﻧﻘـﻼب‬ ‫ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺷﻮراي ﻫﻤﻜﺎري‪ ،‬از دﻳﮕﺮ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺎزن‪.(2012 ،‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺧﻮاﻧﻲﻫﺎ داراي رواﺑﻂ ﺣﺴﻨﻪاي ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻧﻲﻫﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ ﭘـﺲ از ﺗﺤـﻮﻻت‬ ‫ﺑﻴﺪاري اﺳﻼﻣﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﺋﻞ ﻓﻮق‪ ،‬اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺷﻜﻠﻲ ﺳﻠﺒﻲ ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﮔﺮﻓﺘـﻪ و‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺷﻮراي ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻧﻴﺰ از ﺻﺪور اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﮕﺮاﻧﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﻛـﻪ‬ ‫اﺧﻮان ﺣﺰﺑﻲ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﺠﺎد ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻈﻢ اﻧﻘﻼﺑﻲ اﻳﺮاﻧﻲ و ﻧﻈﻢ ﺳﻠﻔﻲ ﺳﻌﻮدي‪ ،‬راﻫﺒﺮد ﻛﻼن ﮔﺮاﻳﺶ‬ ‫اﺧﻮاﻧﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺼـﺮ ﺑـﺎ اﻳـﺮان و ﺑﺮﻗـﺮاري رواﺑـﻂ ﺧـﻮب و‬ ‫ﻋﺎديﺷﺪن رواﺑﻂ ﺗﻬﺮان و ﻗﺎﻫﺮه‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ راﺑﻄﻪ ﻣﺼﺮ ﺑﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎ و رواﺑﻂ ﻣﺼﺮ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ‬ ‫دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﮔﺮاﻳﺶ اﺧﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﻜﻤﻞ از ﺳﻮي ﻣﺼـﺮ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﺑﺎزي راﻫﺒﺮدي ﺧﻮد را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬در ﭘﻲ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻴـﺪاري‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ در راﺳﺘﺎي ﻫﮋﻣﻮﻧﻲﺳﺎزي اﻟﮕﻮي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد در ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان »ﻛﻨﺴﺮت ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻨﻄﻘﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺴﺮﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺘـﻮاي آن ﻋﺒـﺎرت ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد از‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻧﻈﻢ و اﻣﻨﻴﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﺑﺎرز اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻼش را ﻣﻲﺗﻮان ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﺮﺳـﻲ رﺋـﻴﺲ ﺟﻤﻬـﻮر ﻣﺼـﺮ در ﻧﺸﺴـﺖ اﺿـﻄﺮاري ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻫﻤﻜﺎريﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻜﻪ ﻛﻪ در ﻣﺮدادﻣﺎه ‪ ،1391‬ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ داﻧﺴﺖ‪ .‬وي در اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ‬ ‫ﻣﻄﺮحﻛﺮدن اﺑﺘﻜﺎر ﻋﻤﻞ ﺧﻮد درﺑﺎره ﺑﺤﺮان ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد داد ﮔﺮوه ﺗﻤـﺎس ﭼﻬﺎرﺟﺎﻧﺒـﻪ ﻣﺮﻛـﺐ از‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻠﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در اﻳﻦﺑـﺎره اﻳﺠـﺎد ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬در ‪ 21‬ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺷﺪ و ﻧﺸﺴﺖ ﻣﺬﻛﻮر در ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫در ﭼﺎرﭼﻮب اﻳﻦ اﻟﮕﻮ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ اﺧﻮاﻧﻲ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ در ﻣﻴﺎنﻣﺪت‪ ،‬ﻫﻢﺳﻮ ﺑﺎ ﻣﻨـﺎﻓﻊ اﻳـﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ وارد ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻨﺶ دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ اﻋﻼﻣﻲ ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزي راﻫﺒﺮدي را ﻛﻪ ﺗﺪاﻋﻲﮔﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪي اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﺑـﺮاي رژﻳـﻢ ﺻﻬﻴﻮﻧﻴﺴـﺘﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺮا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻫﺪف ﻣﻴﺎنﻣﺪت آن‪ ،‬اﻓﻮل ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻈﻢ ﺳـﻠﻔﻲ‬ ‫و ﻧﻈﻢ اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن ﺑﻪ ﻫﮋﻣﻮن ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫ﺟﺪول‪ :‬ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻧﻈﻢ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي‬

‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬

‫اﻟﮕﻮي ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬

‫اﺳﻼمﮔﺮا‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ‬

‫رواﺑﻂ ﺑﺎ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‬

‫ﺟﻬﺎﻧﻲ‬

‫اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ‬

‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ‬

‫ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و‬

‫ﺧﺼﻮﻣﺖآﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ‬

‫ﺣﺬف اﺳﺮاﺋﻴﻞ از‬

‫اﻧﻘﻼﺑﻲ‬

‫و ﻣﺘﺤﺪﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي آن‬

‫ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ‬

‫ﻧﺎﻫﻢﺳﻮ‬

‫ﺧﺮوج آﻣﺮﻳﻜﺎ از‬

‫ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ ﻗﺪرت ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ‬

‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪،‬‬

‫ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﻮا و ﻣﻬﺎر ﻗﺪرت از‬

‫ﻫﻢﺳﻮﻳﻲ و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﻈﻢ‬

‫اﺗﺤﺎد اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ و‬

‫ﺻﻠﺢﺟﻮﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻢزﻳﺴﺘﻲ‬

‫ﺳﻠﻔﻲ‬

‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﻲ‬

‫ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺴﺘﺮﺳﺎزي ﺑﺮاي‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬

‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ـ‬

‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ‬

‫اﺳﻼمﮔﺮاﻳﻲ‬

‫ﺗﺮﻛﻴﻪ‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‬

‫دﺧﺎﻟﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‬ ‫اﺧﻮاﻧﻲ‬

‫اﻣﻨﻴﺘﻲ‬

‫ﻛﻨﺴﺮت ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﺰرگ‬

‫ﻫﻢزﻳﺴﺘﻲ ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻫﻤﺮاه‬

‫ﺗﻨﺶآﻣﻴﺰ در ﺳﻄﺢ‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬

‫ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ‬

‫ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‬

‫اﻋﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺪارا و ﻣﺮاوده‬

‫ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‬

‫آﻣﺮﻳﻜﺎ‬

‫در ﺳﻄﺢ اﻋﻤﺎﻟﻲ‬

‫‪100‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜــﻪ در ﻣﻘﺎﻟــﻪ آﻣــﺪ‪ ،‬ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﻗــﺪرت و اﻣﻨﻴــﺖ در ﻣﻨﻄﻘــﻪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧــﻪ‪ ،‬در ﭼﺸــﻢاﻧــﺪاز‬ ‫ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻴﺎن ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي اﺳـﻼمﮔـﺮا و رواﻳـﺖﻫـﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻪ از آﻧﻬـﺎ اﻋـﻢ از‬ ‫اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬ﺳﻠﻔﻲ و اﺧﻮاﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﻌﻀﻼت ﻣﻨﻄﻘـﻪاي در ﭼـﺎرﭼﻮب‬ ‫ﻧﻈﻢ ﺳﻪﻗﻄﺒﻲ و رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻗﻄﺐﻫﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ در‬ ‫ﻣﻴﺎنﻣﺪت‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻠﻔﻲ‪ ،‬ﺗﻮان اداﻣﻪ رﻗﺎﺑﺖ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦ اﻣـﺮ آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮاي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن و ﭼﺸﻢاﻧﺪازي ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه ﻣﻨﻄﻘـﻪ اراﺋـﻪ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻧﺎﺑﻬﻨﮕﺎم و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮانﻣﻨﺪي ﻣﺎﻟﻲ ﻋﻈﻴﻤﻲ آن را ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ ﻏﺮب و در رأس آن اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬در ﺣﺎل ﻧﺰدﻳﻜـﻲ و ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاري ﺑـﺮ ﮔـﺮاﻳﺶ‬ ‫اﺧﻮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درك ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﺑﻬﻨﮕﺎﻣﻲ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻠﻔﻲ در ﺑﺎزﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺧﻮد در ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﻴﺪاري ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎن آن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﺳـﻄﺢ ﻣﻴـﺎنﻣـﺪت‪ ،‬ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻀﻞ ﺟﺮﻳﺎن اﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻢﺗﺠﺮﺑﮕﻲ آن در ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺴـﺎﺋﻞ و ﺑﺤـﺮانﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪاي‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻛﻢﺗﺠﺮﺑﮕﻲ و ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ در روﻳﻜـﺮد ﺗﺮﻛﻴـﻪ و ﺣـﺰب ﻋـﺪاﻟﺖ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد در ﻣﻴﺎنﻣـﺪت‪ ،‬ﮔـﺮاﻳﺶ‬ ‫اﺧﻮاﻧﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﮋﻣﻮﻧﻲ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ و ﻧﻈﻢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي در اﻳﻦ ﭼﺸﻢاﻧـﺪاز‪،‬‬ ‫دوﻗﻄﺒﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬در ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺑﻠﻨﺪﻣـﺪت‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ اﻟﮕـﻮي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ ﻣﻄﻠﻮب ﺟﺮﻳﺎن اﻧﻘﻼﺑﻲ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﺴﻠﻂ‬ ‫در ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﺑﻮزان‪ ،‬ﺑﺎري )‪(1381‬؛ »ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻫﻤـﻮاره ﻛﺸـﻤﻜﺶزا«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ اﺣﻤـﺪ ﺻـﺎدﻗﻲ‪ ،‬ﻓﺼـﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.3‬‬ ‫ﺑﻮزان‪ ،‬ﺑﺎري‪ ،‬وﻳﻮر‪ ،‬اﻟﻲ و دووﻳﻠﺪ‪ ،‬ﭘﺎپ )‪(1386‬؛ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺗﺎزه ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻃﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ‪ ‬‬ ‫ﺑﻮزان‪ ،‬ﺑﺎري و وﻳﻮر‪ ،‬اﻟﻲ )‪(1388‬؛ ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﻗﺪرتﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻤﻦ ﻗﻬﺮﻣـﺎنﭘـﻮر‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸـﻜﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫راﻫﺒﺮدي‬ ‫ﺟﻌﻔﺮي وﻟﺪاﻧﻲ‪ ،‬اﺻﻐﺮ )‪(1388‬؛ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ و ﻣﻨﺎزﻋﺎت در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي‬ ‫ﺟﻤﺎل‪ ،‬ﺣﻴﺪر )‪(1391‬؛ »ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺗﺮي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم«‪،‬‬ ‫‪http://did.ir/catalog/index.aspx?cn=48CA2DE‬‬

‫دوﻳﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻜﻞ )‪(1387‬؛ »ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺮاﺛﻬﺎي ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ و اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻲ«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻴﺮﺿـﺎ ﻃﻴـﺐ‪ ،‬در ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳـﻲ در‬ ‫رواﺑﻂ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺻﻠﺢ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬ ‫راﺑﺎﺳﺎ‪ ،‬آﻧﺠﻞ و ﺑﻨﺎرد‪ ،‬ﭼﺮﻳﻞ )‪(1389‬؛ اﺳﺘﺮاﺗﮋي اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺳﻜﻮﻻر‪ -‬ﻟﻴﺒﺮال در ﺟﻮاﻣـﻊ اﺳـﻼﻣﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ اﺳﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺪﻳﺸﻪﺳﺎزان ﻧﻮر‬ ‫ﺻﺎﻟﺤﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲاﻛﺒﺮ )‪(1391/6/5‬؛ »ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ در ﻣﺮاﺳﻢ اﻓﺘﺘﺎﺣﻴﻪ ﻧﺸﺴﺖ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ارﺷﺪ ﻧﻢ«‪،‬‬ ‫‪http://www.mfa.gov.ir/NewsShow.aspx?id=5178&menu=23&lang=fa‬‬

‫ﻛﺮﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﺮان )‪(1391‬؛ »ﺑﻬﺎر ﻋﺮﺑﻲ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ :‬ﺗﺄﺛﻴﺮات و واﻛﻨﺶﻫﺎ«‪ ،‬ﻟﻨﺪن‪ :‬ﻣﺮﻛـﺰ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﺻﻠﺢ‪،‬‬ ‫‪http://peace-ipsc.org/fa ‬‬

‫ﻟﻴﻚ‪ ،‬دﻳﻮﻳﺪاي‪ .‬و ﻣﻮرﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺎﺗﺮﻳﻚ ام‪(1381) .‬؛ ﻧﻈﻢﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪاي؛ اﻣﻨﻴـﺖﺳـﺎزي در ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﻧـﻮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬ ‫ﺳﻴﺪﺟﻼل دﻫﻘﺎﻧﻲ ﻓﻴﺮوزآﺑﺎدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي‬

‫‪ 102‬ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺷﻤﺎره ‪ 55‬‬ ‫ﻣﻮرﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺎﺗﺮﻳﻚ ام‪(1381) .‬؛ »ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘـﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪاي و ﻧﻈـﻢﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪاي«‪ ،‬در ﻧﻈـﻢﻫـﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪاي؛‬ ‫اﻣﻨﻴﺖﺳﺎزي در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺪﺟﻼل دﻫﻘﺎﻧﻲ ﻓﻴﺮوزآﺑﺎدي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي‬ ‫ﻣﺎزن‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪» ،(2012‬اﻟﻼﻋﺒﻮن اﻹﻗﻠﻴﻤﻴﻮن ﻓﻲ اﻻﻧﺘﺨﺎﺑﺎت اﻟﺮﺋﺎﺳﻴﺔ اﻟﻤﺼﺮﻳﺔ«‪،‬‬ ‫‪http://www.siyassa.org.eg/NewsContent/2/107/232‬‬

‫ﻣﺮﺷﺪي‪ ،‬ارﺳﻼن )‪(1391‬؛ »اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﻤﺖ ﻣﻲرود؟«‪،‬‬ ‫‪http://www.kayhannews.ir/900710/12.htm‬‬

‫ﻣﻮر‪ ،‬آر‪ .‬ﺗﺎج )‪(1391‬؛ »اﻳﺮان و ﺑﻬﺎر ﻋﺮﺑﻲ«‪،‬‬ ‫‪http://eshraf.ir/index.php/1389-10-25-11-10-47/2052-1391-02-03-06-06-01‬‬ ‫‪Laipson, Ellen (May 19, 2011); “The Arab Spring’s Impact on U.S. - Iran Rivalry”,‬‬ ‫‪http://www.stimson.org/about/news/ellen-laipson-contributes-the-arab-springs-impact-on-us‬‬‫‪iran-rivalry-tothe-iran-primer/‬‬ ‫‪Stenslie, Stig (2012); Regime Stability in Saudi Arabia: The Challenge of Succession,‬‬ ‫‪London: Routledge‬‬