ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳﯽ اﺷﻠﻘﯽ
ﭼﮑﯿﺪه
وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان در ﺳﺎل 1979ﻣﯿﻼدي ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻫـﺮ ﭘﺪﯾـﺪه دﯾﮕـﺮي ،در ﻓﻀـﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺪ اﺛﺮاﺗﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ .وﺟﻪ ﻗﻮي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ در اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮات آن در ﺧﺎرج از ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،از ﻣﻨﻈﺮي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ،ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه ﺑﺎﺷـﺪ .ﺑـﯿﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎن ،از ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ،ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮوز ﺟﻨﺒﺶﻫﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼت اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم در ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ .اﯾـﻦ ﺗﺤﺮﮐﺎت ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ،از ﺣﯿﺚ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺤﻮري ،ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ ،ﮐﻪ در ﭘﺪﯾﺪه اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ و ﻧﻈـﺎم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣﺴـﺘﻘﺮ در ﺗﻌﺎﻗﺐ آن ﺗﺠﻠﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ از روزﻫﺎي آﻏﺎزﯾﻦ دﻫﻪ دوم ﻗﺮن ﺟﺎري ،ﺟﺎﻧﯽ ﺗﺎزه ﯾﺎﻓﺘﻪ ،ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﻧﮕﺎرهﻫﺎي اﺻﻠﯽ در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﮐﻠـﯽ اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻏﺎﻟﺐ در ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼمﮔﺮاي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻮرد ﭘﯿﮕﯿﺮي و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد .اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺗﺤﻮل دﺷﻤﻦ اﻧﮕـﺎري ﻏـﺮب از ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﻢ ﺑـﻪ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ،و اﯾﺠﺎد ﮔﻔﺘﻤﺎن رﻗﯿﺐ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻟﯿﺒـﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳـﯽ از ﻧﻘﺸـﯽ ﻣﺤـﻮري ﺑﺮﺧـﻮردار ﮔـﺮدد؛ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ آن را ﻣﯽﺗﻮان در ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد.
واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي
ﮔﻔﺘﻤﺎن ،اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ ،ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ،اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ.
اﺳﺘﺎدﯾﺎر رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ارﺳﺎل90/05/20 :
Email:dr.majidabbasi@gmail.com
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮد /ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ /ﺷﻤﺎره / 62ﺑﻬﺎر / 1391ﺻﺺ 113-140
ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺬﯾﺮش90/11/06 :
ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ
از ﺟﻤﻠـﻪ وﻗـﺎﯾﻊ ﻣﻬـﻢ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬار ﻗــﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﯿﻼدي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨـﯽﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ ﺑـﻮدن آن و ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ اﺣﯿــﺎي ﻣﻔــﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐــﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮده ﺷـﺪه، اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ .اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮري ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺎرﭼﻮبﻫـﺎي ﺿﺮوري ﺑﺮاي اﻧﻘﻼب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ ،ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ از ﻧﻈﺮ ﺣﻮزه ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در آن رخ داده ﺑﻮد ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑـﻞ ﭘـﯿﺶﺑﯿﻨـﯽ ﻧﺒـﻮد .و از ﻫﻤــﻪ ﻣﻬــﻢﺗــﺮ ،ﻗﯿــﺪ دﯾﻨــﯽ آن ﺑــﻮد ﮐــﻪ ﺑــﻪ آرﻣﺎنﻫـﺎي اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب ﮐﯿﻔﯿﺘـﯽ ﻣﺘﻔـﺎوت از دﯾﮕﺮ اﻧﻘﻼﺑﺎت در ﺟﻬﺎن ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﺪ. ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﮐﻞ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ وﺟﻮه ﻣﺎﻫﻮي ﺑﺸﺮ ﮐﻪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ در ﻋﯿﻦ وﺣـﺪت را در ﺧـﻮد دارد ،ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻌﻠﻮل ﯾﮏ ﻋﻠﺖ ﻣﺸـﺨﺺ ﺑﺎﺷـﺪ .ﻟـﺬا ادﻋـﺎي اﯾﻨﮑﻪ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﯽﮐﻢوﮐﺎﺳـﺖ دﻟﯿﻠـﯽ ﺑـﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﭘﺪﯾﺪه دﯾﮕـﺮ اﺳـﺖ ،در ﺣـﻮزه ﻋﻠـﻮم اﻧﺴــﺎﻧﯽ ،ﻗﺎﺑــﻞ اﺳــﺘﻤﺎع ﻧﯿﺴــﺖ .اﻣــﺎ اﯾﻨﮑــﻪ ﭘﺪﯾﺪهاي ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻠﺖ اﺻـﻠﯽ ﯾـﺎ ﯾﮑـﯽ از ﻋﻠـﻞ اﺻﻠﯽ ﭘﺪﯾﺪهاي دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﻮﺿـﻮﻋﯽ ﺑـﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ. در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ ﺗﺤــﻮل ﺷــﮕﺮف در ﺣــﻮزه اﻧﻘﻼﺑــﺎت و ﺣﺘــﯽ
114
ﻧﮕﺮشﻫﺎي اﺻﻼﺣﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد در
ﺟﻬــﺎن ،ﺑﺎزﺗــﺎبﻫــﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔــﯽ را در ﻋﺮﺻــﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤـﺚ و ﺑﺮرﺳـﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد .اﯾﻦ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎ اﮔﺮﭼﻪ وﺟـﻮد دارﻧـﺪ، اﻣﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧـﺪازه در ﭘﺪﯾـﺪهﻫـﺎي ﻣﺘﺒﻮﻋﺸـﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ و ﺣـﺪ اﺛﺮﮔـﺬاري آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﻣـﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﻠـﻮم و اﻟﺒﺘـﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﺮا ﮐـﻪ ﻧﻈﺮﯾـﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﺮ اﺳﺎس ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻣﻌﺮﻓـﺖﺷﻨﺎﺳـﯽﻫـﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ ،از ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔـﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد ﮐﻪ ﺑﺮﺧـﯽ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت و ﭘﺪﯾـﺪهﻫـﺎ ،از ﺑﺮﺧـﯽ زواﯾﺎ اﺳﺎﺳﺎً دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳــﯽ ﻗ ـﺮار ﮔﯿﺮﻧــﺪ .ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺘﺨــﺎب ﯾــﮏ ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ در اﯾﻦ راﺑﻄـﻪ ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬـﻢ اﺳﺖ. از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺪﯾﻬﯿﺎت اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﻮرد اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤـﺎي ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﺳﺖ ،وﺟﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰ و ﻏﯿﺮ ﻣﺴـﻠﺤﺎﻧﻪ اﯾـﻦ اﻧﻘــﻼب اﺳــﺖ .ﺑــﻪ ﻫﻤــﯿﻦ دﻟﯿــﻞ ﺑﺴــﯿﺎري از اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﯿﺸـﻞ ﻓﻮﮐـﻮ در ﺧﺼـﻮص اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ از ﺑـﺎر ﻣـﺆﺛﺮ ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ آن در ﻣﺒﺎرزهاي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ رژﯾﻢ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳـﺎس ،ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﯽرﺳـﺪ
آﻧﮑﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺟﻨﺒﻪ ﺳﺨﺖاﻓﺰاري داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ
ﺑﻮد ،اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻫﻤﻪ آن ﻣﻔـﺎﻫﯿﻤﯽ
و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت دﻓﻌـﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ اﻧﻘﻼﺑـﺎت
در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﺤﺘﻮاي
ﻣﻨﺠــﺮ ﺷــﻮد ،ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ داراي وﺟــﻮه ﻗــﻮي
ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﻧﺮماﻓﺰاري ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺪرﯾﺠﯽ
اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان ﺑـﺮ ﺣﺴـﺐ زﻣـﺎن
ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺗﺄﺛﯿﺮاﺗﯽ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ و اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﮐﻪ ﺑﺮوز
وﻗــﻮع و ﮔــﺮوهﻫــﺎي ﻣﺨﺘﻠــﻒ درﮔﯿــﺮ در اﯾــﻦ
آﻧﻬﺎ در دﻧﯿﺎي واﻗﻌﯽ و اﻧﻀﻤﺎﻣﯽ ﺑﺮوزي ﺗﻮأم ﺑﺎ
اﻧﻘﻼب ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً ﺣﺎﺋﺰ دﻗﺎﯾﻖ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ
ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎﺳﺖ.
اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭘﯿﮑﺮه
1ـ اﻧﮕـﺎره ﻫـﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎﻧﯽ اﻧﻘـﻼب
واﺣﺪي را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻧﮕـﺎره اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ
اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﻧﮕﺎره 1ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺪه ،ﺷﻨﺎﺧﺖ ،ﻣﻌﻨﺎ ،ذﻫﻨﯿﺖ و ...ﻣﺘﺮادﻓﺎﺗﯽ از آن را در ادﺑﯿﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ. اﻧﮕﺎره ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻠﯽ و ﻧﺴﺒﺘﺎً رﺳـﺎ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از "ﻋﻘﺎﯾﺪ ، 2اﺻﻮل 3و ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎﯾﯽ 4ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر وﺳــﯿﻊ ﺑــﺮاي رﻓﺘــﺎر و ﺳﯿﺎﺳــﺖ ،ﺟﻬــﺖدﻫــﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ" ).(Tannenwald,2005,p.15 ﻋﺒﺎرتﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آرﻣﺎن ﯾﺎ ﮔﻔﺘﻤـﺎن و ﯾﺎ ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﻣﺄﻧﻮسﺗﺮ ﻧﺴـــﺒﺖ ﺑـــﻪ ﻣﻔﻬـــﻮم اﻧﮕـــﺎره ،در ﺧﺼـــﻮص ﺑﺎزﺗــﺎبﻫــﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧــﻪ اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ .اﻣﺎ از آن رو ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻔﻬـﻮم
اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ .اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻞ از اﯾـﻦ وﺟـﻮد دارد،
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻧﯿﺰ ﻋﻠﯽاﻟﻘﺎﻋﺪه ﺑﯿﺶ از
اﻧﮕﺎره ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣـﺎ ﻧﺰدﯾـﮏﺗـﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ
ﺑﺴﺘﺮ ﻃﺮح اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎ و آرﻣـﺎنﻫﺎﺳـﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان اﯾـﻦ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ؛ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﻘـﻼب 1357 اﯾــﺮان ﻣﺎﻫﯿــﺖ و ﻇــﺎﻫﺮي دﯾﻨــﯽ داده اﺳ ـﺖ؛ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ رﻫﺒﺮي ،ﭼﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم ،ﭼﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻣﺒـﺪأ و ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي ،اﻧﻘﻼﺑـﯽ دﯾﻨﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽرود )ﺗﺎﺟﯿـﮏ و دروﯾﺸﯽ ،1383 ،ﺻﺺ .(144 -143ﻟﺬا ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آرﻣـﺎن اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﻪ ﺷﻤﺎر آورد ،ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾـﺎدي در داﺧـﻞ ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد .ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻋﻠـﯽرﻏــﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘــﺬﯾﺮي ﻣــﺆﺛﺮ از اﻧﺪﯾﺸــﻤﻨﺪان اﺳــﻼمﮔﺮاﯾــﯽ ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﺣﺴــﻦ اﻟﺒﻨــﺎ ،اﺑــﻮاﻟﻌﻠﯽ ﻣﻮدودي ،ﻋﻠـﯽ ﺷـﺮﯾﻌﺘﯽ و ﻣﺮﺗﻀـﯽ ﻣﻄﻬـﺮي
1.Idea 2. Bliefs 3 Principles 4. Attitudes
)اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ،1388 ،ص (40ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﺛـﺮ را از
115
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ 116
اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ .در واﻗـﻊ "اﻣـﺎم
ﻣﻬــﻢﺗــﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﺼــﻪ ﮔﻔﺘﻤــﺎن اﻧﻘــﻼب
ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ﭘﺪﯾﺪآورﻧﺪه ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ از اﺳـﻼم ﺑـﻮد
اﺳﻼﻣﯽ ،ﺗﻠﻘﯽ از اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي
ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺪاﻋﺘﺶ در ﺳﻨﺖ دﯾﺮﯾﻨﻪ اﺳـﻼم
ﺑـﺎ وﺟــﻪ ﻗــﻮي اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺗﺸــﮑﯿﻞ
رﯾﺸﻪ داﺷﺖ .ﻗﺮاﺋﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎرزداي وي از اﺳﻼم
ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ دﯾﻦ در آن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ
ﭼﻬﺮهاي اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﻪ آن ﺑﺨﺸﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎزﺗﺎب
و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ" .ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮ
ﺗﻤــﺎﻣﯽ دﻗــﺎﯾﻖ و ﻋﻨﺎﺻــﺮ آرﻣــﺎﻧﯽ ،اﻧﺴــﺎﻧﯽ و
ﺿﺪ ﺷﻤﺎ اﺳﻼم را ﺑﺪ ﻣﻌﺮﻓـﻰ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ ،ﺷـﻤﺎ
اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ
اﺳﻼم را آن ﻃـﻮر ﮐـﻪ ﻫﺴـﺖ ﻣﻌﺮﻓـﻰ ﮐﻨﯿـﺪ؛
ﻣﺪرن و رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ﺑـﻮد .در ﻣﺮﮐـﺰ ﮔﻔﺘﻤـﺎن
وﻻﯾــﺖ را ﭼﻨــﺎن ﮐــﻪ ﻫﺴــﺖ ﻣﻌﺮﻓــﻰ ﮐﻨﯿــﺪ.
اﻣﺎم )ره( اﺳﻼم ﯾـﮏ دﯾـﻦ ﻣﺘﻌـﺎﻟﯽ ﺑـﻮد .ﮐـﻪ
ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﻣﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ وﻻﯾﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ،و ﺑـﻪ اﯾﻨﮑـﻪ
ﺗﻤــﺎﻣﯽ زواﯾـــﺎي زﻧـــﺪﮔﯽ آدﻣـــﯽ را در ﺑـــﺮ
رﺳﻮل اﮐﺮم)ص( ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﮐﺮده و ﺧﺪا او
ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ .ﺳﯿﺎﺳﺖ را ﻫﻤﻨﺸﯿﻦ دﯾﺎﻧـﺖ ﮐـﺮده،
را واداﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﮐﻨﺪ و »وﻟﻰ اﻣـﺮ«
ﻫﺮ دو را ﺑﺎ ﺳﯿﻤﺎي ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﻣﺰﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻫﺮ
ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﮐﻨـﺪ ،ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ ﺿـﺮورت
ﺳﻪ را در ﮐﻨﺶ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ در ﻣﻨﺰﻟـﺖ ﻧﻈﺮﯾـﻪ
ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮﺷـﺶ
راﻫﻨﻤــﺎي ﻋﻤــﻞ ﻧﺸــﺎﻧﺪه ﺑــﻮد" )ﺗﺎﺟﯿــﮏ و
ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎه اﺟـﺮاى اﺣﮑـﺎم و اداره اﻣـﻮر
دروﯾﺸﯽ ،1383 ،ص .(145
ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد .ﻣﺒـﺎرزه در راه ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣـﺖ
ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻓﻮﮐﻮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ")اﻣﺎم(
اﺳﻼﻣﻰ ﻻزﻣﻪ اﻋﺘﻘـﺎد ﺑـﻪ وﻻﯾـﺖ اﺳـﺖ .ﺷـﻤﺎ
ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ اﻧﻘـﻼب و ﻧﻔـﺮ اﺻـﻠﯽ
ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺳﻼم و آﺛـﺎر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻰ و ﻓﻮاﯾـﺪ آن را
اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻣﺤﺴﻮب
ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ و ﻧﺸﺮ ﮐﻨﯿـﺪ .روش و ﻃـﺮز ﺗﺒﻠﯿـﻎ و
ﻣﯽﺷﻮد" )ﻓﻮﮐﻮ ،1377 ،ص .(57ﻟـﺬا اﻧﮕـﺎره
ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﯿﺪ .ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺘﻪ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﻪ ﻃـﻮر وﺳـﯿﻌﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ از
ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ وﻇﯿﻔﻪ دارﯾﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳـﻼﻣﻰ
اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﯿﺶ از
ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮐﻨﯿﺪ .اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯿﺪ و
اﻧﻘﻼب در ﮐﺘـﺎبﻫـﺎﯾﯽ ﭼـﻮن وﻻﯾـﺖ ﻓﻘﯿـﻪ و
ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ از ﻋﻬﺪه اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮﻣﻰآﯾﯿـﺪ" )اﻣـﺎم
ﺳــﺨﻨﺮاﻧﯽﻫــﺎي اﯾﺸــﺎن و در ﭘــﺲ از اﻧﻘــﻼب
ﺧﻤﯿﻨــــﯽ )ره( ،1388 ،ص .(20اﻣــــﺎم )ره(
ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮاﺿﻊ ،در ﭼﯿﻨﺶ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي اﻧﻘـﻼب
اﺳﻼم واﻗﻌﯽ را از ﻫﺮ آن ﭼﯿـﺰي ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺎم
ﻣﺘﺠﻠﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ.
اﺳﻼم ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮي اﺳـﻼم ﺑـﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه ،ﺟﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﺻـﻞ ﻣﺪاﺧﻠـﻪ در
اﻣــﻮر اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳـــﯽ را ﺑــﺮاي اﯾـــﻦ
ﯾــﺎ ﺑــﺎ ﺣﮑﻮﻣــﺖ ،ﮔﻔﺘﻤــﺎن اﺻــﻠﯽ در اﻧﻘــﻼب
ﻟﺬا ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﮑـﯽ از ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮﯾﻦ و ﺷـﺎﯾﺪ
اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﯽآﯾـﺪ ﮐـﻪ ﺑﻘﯿـﻪ
ﻣﺤﻮريﺗﺮﯾﻦ اﺻﻞ از ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﻧﻘـﻼب
ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ در ﻗﺒـﺎل آن ﺑـﻪ ﺣـﺪ
اﺳــﻼﻣﯽ را ﭘﯿﻮﻧــﺪ دﯾــﻦ و دﻧﯿــﺎ داﻧﺴــﺖ ﮐــﻪ
ﺧـﺮدهﮔﻔﺘﻤــﺎن و ﺑــﻪ ﻣﯿـﺰان زﯾــﺎدي ﻣﺘــﺄﺛﺮ از
اﺣﯿﺎﮔﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎﻏﻮت ،ﺟﻬﺎد و
ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر آﯾـﺪ .اﻣـﺎ ﻫﯿﻤﻨـﻪ و
...در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﺎرح ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ
اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﺎره اﻧﻘﻼب ،در ﺑﺴـﯿﺎري از
ﺑـﻮده اﺳــﺖ )اﯾــﻮﺑﯽ ،1380 ،ص .(27اﺣﯿــﺎي
ﻣﻮارد ﻣﺎﻧﻊ اﻃﻼق ﻋﻨﻮان ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ
اﯾﻦ ادﺑﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ و ﺗﺌـﻮرﯾﺰه ﮐـﺮدن
ﻣﯽﺷﻮد .ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺣـﺬف آﻧﻬـﺎ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ
ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺒﺘﻼﺑﻪ روز ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آﻧﻬﺎ ،در ﺣﻘﯿﻘـﺖ
اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻐﯿﯿـﺮ
ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﮕﺎه ﺣﺎﮐﯽ از ﮐﻔﺎﯾﺖ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺴـﺎﺋﻞ
دﻫﺪ ﮐﻪ از اﺳﺎس ﺑﺎ ﺧﻮد اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ دﭼﺎر
اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺳـﻼم اﺳـﺖ .آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ در اﺻـﻞ،
ﻋﺪم اﻧﻄﺒﺎق ﺷﻮد .از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻣـﻮارد و ﺷـﺎﯾﺪ
ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺷـﯿﻮه زﻧـﺪﮔﯽ ﺗﻤـﺎم
ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ،ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳﺘﯿﺰي اﺳـﺖ.
ﻋﯿﺎر ،از آن ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد )ﺗﺎﺟﯿـﮏ و دروﯾﺸـﯽ،
ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﮐﻪ در اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً
،1383ص .(147
ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ از آن ﯾﺎد ﻣـﯽﺷـﻮد
ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(
ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎ اﺻـﻮل ﻣﺸـﻬﻮر اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﺜـﻞ
درﺑﺎره اﺳﻼم ،اﻧﺪﯾﺸﻪاي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎﻧﯽ
"ﻧﻔﯽ ﺳﺒﯿﻞ" ﯾﺎ "اﺣﮑـﺎم ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻏﺼـﺐ"
ﭼﻮن ﺷﯿﺦ ﻓﻀﻞاﻟـﻪ ﻧـﻮري و ﻣﯿـﺮزاي ﻧـﺎﺋﯿﻨﯽ
ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد.
اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﺎﮐﻦ ،ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﻣﻮﺟـﻮدي
"اﻧﺒﯿﺎ ﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﺒﻌﻮث ﺷـﺪﻧﺪ ،ﺑـﺮاي اﯾـﻦ
ﻻزم و ﺿــﺮوري ﺑــﺮاي ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﻣــﯽداﻧــﺪ و
ﻣﺒﻌــﻮث ﺷــﺪﻧﺪ ﮐــﻪ ﻣﻌﻨﻮﯾــﺎت ﻣــﺮدم را و آن
ﻣﻄﻠﻮﺑﯿــﺖ آن را در اﻧﻄﺒــﺎق ﺣــﺪاﮐﺜﺮي ﺑــﺎ
اﺳـــﺘﻌﺪادﻫﺎ را ﺷـــﮑﻮﻓﺎ ﮐﻨﻨـــﺪ ﮐـــﻪ در آن
ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻓﻘﻬـﺎ را ﺑـﻪ
اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴـﺘﯿﻢ ،و
ﻋﻨـــﻮان ﻣﺘﺨﺼﺼـــﯿﻦ ﺷـــﺮﯾﻌﺖ ﺷﺎﯾﺴـــﺘﻪ
ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﻣﺮدم را و ﺿﻌﻔﺎ را از ﺗﺤﺖ ﺳـﻠﻄﻪ
ﺣﮑﻮﻣﺖﮔﺮي ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ (Martin, 2003,
اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺑﯿـﺮون ﺑﯿﺎورﻧـﺪ .از اول اﻧﺒﯿـﺎ اﯾـﻦ دو
).p.105
ﺷﻐﻞ را داﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﺷﻐﻞ ﻣﻌﻨﻮي ﮐﻪ ﻣﺮدم را از اﺳﺎرت ﻧﻔﺲ ﺧﺎرج ﮐﻨﻨـﺪ ،از اﺳـﺎرت ﺧـﻮدش
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﻌﯿﺎر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ.
ﭘﯿﻮﻧﺪ دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ و ﯾﺎ اﺳﻼم ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ و
117
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ
ﺧﺎرج ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﻣـﺮدم و
ﺣﺘﯽ ﺗﺎ ﺳﻄﺢ اﻓﺮاد ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ .ﻟﺬا
ﺿﻌﻔﺎ را از ﮔﯿﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻧﺠـﺎت ﺑﺪﻫﻨـﺪ ،اﯾـﻦ
ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﻣﺎم اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﺣﺘﯽ در ﻣـﻮرد
دو ﺷﻐﻞ ،ﺷﻐﻞ اﻧﺒﯿﺎﺳـﺖ" )اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ)ره(،
ﺧﻮد ﺷﺎه ﻧﯿﺰ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﮐـﺎر ﺑـﺮده اﺳـﺖ )اﻣـﺎم
)ره(
ﺧﻤﯿﻨـــﯽ)ره( ،1372 ،ج ،5ص .(452ﭘـــﺲ
ﺗﻮﺟﻪ وﯾﮋهاي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﮑﺒﺎر داﺷـﺘﻪ
اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳــﺘﯿﺰي در اﻧﮕــﺎره اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ
اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﯾﻦ واژه ،اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﺮادﻫﺎي
ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺴﯿﻂ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ وﺟﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ
ﻣﺘﻔﺎوت در ﮐﻼم اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد.
آن ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿـﻞ
،1372ج ،21ص .(151اﻣـــﺎم ﺧﻤﯿﻨـــﯽ
ﺑــﺮ اﺳــﺎس ﺷــﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯿــﻮن ﮐــﻪ در
در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺮاد ﻣﺎ از اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗـﺪرتﻫـﺎي
ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻫﺎ ﺳـﺮ ﻣـﯽدادﻧـﺪ ،اﺳـﺘﻘﻼل از ﺟﻤﻠـﻪ
ﺑﺰرگ ،ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎﺳـﺖ،
اﻫــﺪاف ﺑﻨﯿــﺎدي اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ﻣﺤﺴــﻮب
و در ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﯾﻦ اﻧﮕﺎره در ﺧـﺎرج
ﻣﯽﺷﻮد .ﺑﻪ اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﮐـﻪ اﻧﻘﻼﺑﯿـﻮن ﻣﻌﺘﻘـﺪ
از ﻣﺮزﻫﺎي اﯾﺮان ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑـﻮد از اﯾﻨﮑـﻪ
ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻈـﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ
ﺗﺄﮐﯿﺪ را ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﻔﻬﻮم اﺳـﺘﮑﺒﺎر
اﯾﺮاداﺗــﯽ ﮐــﻪ دارد ،ﻧﻈــﺎم واﺑﺴــﺘﻪ ﺑــﻪ ﻏــﺮب
ﻗـﺮار دﻫــﯿﻢ .ﺑـﻪ ﺗﺒــﻊ آن اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳـﺘﯿﺰي ﺑــﻪ
ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد .و اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠـﺖ
ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و اﻋﺘـﺮاض ﺑـﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺖﻫـﺎي
اﯾﺮان را ﻫﻤﻮاره ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و آﺳـﯿﺐﻫـﺎي
ﺑﻠﻮكﻫﺎي ﻗـﺪرت ﺷـﺮق و ﻏـﺮب ،ﺗـﺎ ﻗﺒـﻞ از
ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﺮان و اﺳـﻼم وارد ﮐـﺮده
1990و ﺑﺮاي ﺑﻌﺪ از آن ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ،اﻣﺮﯾﮑـﺎ و
اﺳﺖ .ﻟﺬا ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﮑﺒﺎر از آن ﺣﯿـﺚ اﻫﻤﯿـﺖ
دﻧﯿــﺎي ﻏــﺮب ،ﻣ ـﻮرد ﻧﻈــﺮ اﺳــﺖ .ﻣﺨﺎﻟﻔــﺖ و
ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻈـﺎم ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺷـﺨﺺ
اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﯽ
ﺷﺎه ،ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﻧﯿﺰ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﯽﺷـﻮد و
اﺳﺖ ،ﯾﻌﻨﯽ از ﻣﻮﺿﻊ اﺳﻼم و ﺗﻌﺎﻟﯿﻢ اﺳـﻼﻣﯽ
ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ "اﺳﺘﮑﺒﺎر ﺷـﺮق و ﻏـﺮب" از آن
اﺑﺮاز ﻣﯽﺷﻮد.
ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد )اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ)ره( ،1372 ،ج ،21 ص .(121
118
ﻣﻔﻬﻮم دﯾﮕـﺮي ﮐـﻪ ﻣـﯽ ﺗـﻮان در ﺣـﻮزه اﻧﮕــﺎره اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ از آن ﺻــﺤﺒﺖ ﮐــﺮد،
اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﮑﺒﺎر در دوران ﭘـﺲ از
ﻣﻔﻬﻮم "ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاﻫﯽ" اﺳﺖ و آن ﻫﻢ ﻋﺪاﻟﺖ
ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻣـﺪﻟﻮل ﻗـﺪرت ﻫـﺎي
اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ از اﺳﺎس ﺑﺎ آﻧﭽﻪ "ﺑﺮاﺑﺮي" ﺧﻮاﻧﺪه
ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺧﺼﻮﺻﺎً دوﻗﻄﺐ اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺷﻮروي
ﻣﯽ ﺷﻮد ،ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ .ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﺄن ﺧﻮد
ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﺪه ،اﻣﺎ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﻼﻣﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ
را از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﻼﻣﯽ اﺧﺬ ﮐـﺮده و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان
)اﻣــﺎم ﺧﻤﯿﻨــﯽ )ره( ،1372 ،ج ،4ص .(59و
و دروﯾﺸــﯽ ،1383 ،ص .(147اﯾــﻦ ﻣﻌﻨﻮﯾــﺖ
ﺣﺘﯽ وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﻼم ﻧﯿﺰ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﺷـﻮد و
ﻫﻤـﺮاه ﺑــﺎ ﻋــﺪاﻟﺖ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻣﻔﻬــﻮم ﻋــﺪاﻟﺖ
از ﻋﺒﺎرت "اﺳـﻼم ﻋـﺪاﻟﺘﺨﻮاه" ﺑـﺮاي ﻣﻌﺮﻓـﯽ
اﺳﻼﻣﯽ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺧـﻮد را
اﺳﻼم ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻧﻘـﻼب ،اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﮔـﺮدد
از ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺻﺒﻐﻪ ﻫﺎي ﻏﯿـﺮ اﺳـﻼﻣﯽ
)اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره( ،1372 ،ج ،3ص .(171
ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺳﺎزد .ﻋﺪاﻟﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﺠـﺎد آن وﻇﯿﻔـﻪ
از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﺮ اﺳﺖ ﮐـﻪ اﻣـﺎم در ﺗﺄﮐﯿـﺪ
اﻧﺒﯿﺎي اﻟﻬﯽ ﭼﻪ در ﺑﺎﻃﻦ اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ و ﭼـﻪ در
ﺑﺮ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ" :اﺳﻼم ﺧـﺪاﯾﺶ
ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳـﺖ" ،ﻋـﺪاﻟﺖ از اﯾـﻦ ﻣﻨﻈـﺮ ﺻـﺮاط
ﻋــﺎدل اﺳــﺖ ،ﭘﯿﻐﻤﺒــﺮش ﻫــﻢ ﻋــﺎدل اﺳــﺖ و
ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺳﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﮐﻤﺎل اﻟﻬﯽ اﺳﺖ" .ﻟـﺬا
اﻣﺎﻣﺶ ﻫﻢ ﻋﺎدل و ﻣﻌﺼـﻮم اﺳـﺖ .ﻗﺎﺿـﯽاش
ﺑﺮ ﺧـﻼف ﺗﻌـﺎﻟﯿﻢ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴـﺘﯽ اﯾـﻦ ﻧﮕـﺮش
ﻫﻢ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ ،ﻓﻘـﯿﻬﺶ ﻫـﻢ
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ "در ﻋﺮﺻـﻪ ﻋﻤـﻞ،
ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ ،ﺷﺎﻫﺪ ﻃﻼﻗﺶ ﻫﻢ
ﺣﺪود ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و ﻣﯿـﺰان ﻣﺼـﺮف ﻣـﯽﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺮ
ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ ،اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺘﺶ ﻫﻢ
اﺳــﺎس ﺣــﻖ و ﻋــﺪاﻟﺖ و در ﺟﻬــﺖ ﺣــﺪاﮐﺜﺮ
ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ ،اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪاش ﻫﻢ
ﺑﻬﺮهوري و رﺷـﺪ و ﺗـﺄﻣﯿﻦ ﻋـﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ
ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ .از ذات ﻣﻘﺪس ﮐﺒﺮﯾـﺎ ﮔﺮﻓﺘـﻪ
ﺑﺎﺷﺪ" )رﺳﺘﻤﯽ ،1384 ،ص .(124
ﺗﺎ آن آﺧﺮ .زﻣﺎﻣﺪار ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ ،وﻻﺗﺸـﺎن
از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ،ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻮن
ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﻨﺪ .اﯾـﻦ واﻟـﯽﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در
ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﮕﺮ در ﺑﺴﺘﺮ اﺳﻼم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد و
اﺳﻼم ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ اﯾﻦ ﻃﺮف و آن ﻃﺮف اﻣﺎم
ﺑﯽﻋﺪاﻟﺘﯽ ﯾﺎ ﻇﻠﻤﯽ ﮐـﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ را در
ﺟﻤﺎﻋﺘﺸﺎن ﻫﻢ ﺑﻮد ،ﺑﺎﯾﺪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﺪ .اﮔﺮ ﻋﺎدل
ﭘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ،ﻇﻠﻢ ﺑـﻪ اﺳـﻼم و ﻇﻠـﻢ ﺑـﻪ
ﻧﺒﺎﺷﺪ ،اﮔﺮ ﻋﺪاﻟﺖ در ﺑﯿﻦ زﻣﺎﻣـﺪاران ﻧﺒﺎﺷـﺪ،
ﻣﻔﻬﻮم اﺳـﻼﻣﯽ اﺳـﺖ .ﯾﻌﻨـﯽ ﻇﻠﻤـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ
اﯾﻦ ﻣﻔﺎﺳﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ دارﯾﺪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ" )اﻣـﺎم
ﺗﻌﺒﯿــﺮ ﻗــﺮآن اﻧﺤــﺮاف از ﻋــﺪاﻟﺖ و ﻫﻤﻨﺸــﯿﻦ
ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ،1372 ،ج ،3ص .(304
ﺟﻬﻞ اﺳﺖ ،ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﻮﻇﻒ ﺑـﻪ ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ
در واﻗﻊ ﻋﺪاﻟﺖﺧـﻮاﻫﯽ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
وﯾﮋﮔﯽ اﺻﻠﯽ ﺷﻬﺪاي ﮐﺮﺑﻼ از آن ﯾﺎد ﻣﯽﺷـﻮد
ﻻﯾﻨﻔﮏ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد )ﺗﺎﺟﯿـﮏ
آن ﺷﺪهاﻧﺪ )ﺳﻮره اﺣﺰاب ،آﯾﻪ .(73
ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻮأﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐـﻪ
در ﺻــﺤﯿﻔﻪ اﻣــﺎم ﺧﻤﯿﻨــﯽ)ره( واژه ﻣــﺮدم
از اﯾــــﻦ دو ﯾﻌﻨــــﯽ ﻋــــﺪاﻟﺖ ﺧــــﻮاﻫﯽ و
9960ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﺷﺪه و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑـﻪ
ﻣﻌﻨﻮﯾﺖﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان دو رﮐـﻦ ﺿـﺮوري و
ﻋـﻼوه ﻫﻤــﻪ آن ﺗﻌــﺎﺑﯿﺮي ﮐــﻪ ﻗﺒــﻞ و ﺑﻌــﺪ از
119
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ 120
اﻧﻘﻼب در ﻣﺪح و رﺳﺎي ﻣﺮدم اﯾﺮان ،از ﺳـﻮي
اﺳﻼم و ﺑﺎور اﺳﻼم و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن رﻫﺒﺮي اﻣـﺎم
اﯾﺸﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ،ﺑﯿـﺎﻧﮕﺮ ﻧﻘـﺶ و ﺟﺎﯾﮕـﺎﻫﯽ
ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( وﺣـﺪت دارد .ﯾﻌﻨـﯽ اﺳـﻼم ﻧﻘﻄـﻪ
اﺳﺖ ﮐﻪ رﻫﺒﺮي اﻧﻘﻼب ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻓـﺎرغ
ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺮدﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫـﻢ اﻧﻘـﻼب
از ﻗﺸﺮﺑﻨﺪيﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ .در اﯾـﻦ
ﮐﺮدهاﻧﺪ.
واژه ﻣﺮاد از ﻣﺮدم ﻫﻤﺎن ﻗﺪر ﮐﻪ ﮐﺎرﮔﺮان را ﺑﻪ
ﺗﻠﻘــﯽ "ﯾــﺪ واﺣــﺪه" )اﻣــﺎم ﺧﻤﯿﻨــﯽ)ره(،
ﻋﻨﻮان آواﻧﮕﺎرد اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ
،1372ج ،10ص (133از ﻣــﺮدم ،در واﻗــﻊ
ﻣﯽﺷﻮد ،روﺣﺎﻧﯿﻮن و ﻣﻌﻠﻤﯿﻦ و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن را
ﻣــﺮدم را از ﻣﻨﻈــﺮ اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ﺗﻌﺮﯾــﻒ
ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﮔﺮدد .و از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ
ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ در ادﺑﯿـﺎت اﻧﻘﻼﺑـﯽ اﻣـﺖ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ "آﺣﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي را ﺑﻪ دور
ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ .ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ دﮐﺘﺮ
از ﻫﺮﮔﻮﻧــﻪ ﺗﻌﻠــﻖ ﻣــﺬﻫﺒﯽ ،ﻗــﻮﻣﯽ ،ﻧ ـﮋادي و
ﺷــﺮﯾﻌﺘﯽ ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﺟﺎﻣﻌــﻪ اﻧﺴــﺎﻧﯽ ﺗﺮﺳــﯿﻢ
زﺑﺎﻧﯽ" ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ )ﺗﺎﺟﯿـﮏ و
ﻣــﯽﺷــﻮد ﮐــﻪ "اﻓــﺮاد آن در ﯾــﮏ ﻫــﺪف
دروﯾﺸﯽ ،1383 ،ص .(147
ﻣﺸﺘﺮكاﻧﺪ و ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ
اﻣــﺎم ﺧﻤﯿﻨــﯽ)ره( در ﻫﻨﮕــﺎم ﺳــﺨﻨﺮاﻧﯽ
رﻫﺒﺮي ﻣﺸـﺘﺮك ،ﺑـﻪ ﺳـﻮي اﯾـﺪهآل ﺧـﻮﯾﺶ
ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد در ﺑﻬﺸﺖ زﻫﺮاي ﺗﻬـﺮان ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ
ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ ...از ﻣﻌﻨﺎي اﻣـﺖ اﻣﺎﻣـﺖ ﺑﯿـﺮون
ﺟﻤﻼﺗﯽ اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺷﻮر اﻧﮕﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻣـﺮدم را
ﻣﯽآﯾـﺪ ...ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﯾـﻦ اﻣﺎﻣـﺖ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از
ﮐﻪ در اﯾﻨﺠـﺎ ﻣﻠـﺖ اﯾـﺮان ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣـﯽﺷـﻮد،
ﻫﺪاﯾﺖ اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑـﻪ ﻃـﺮف آن ﻫـﺪف ...اﻣـﺖ
روﺷﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد ،آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ
ﺑﯽ اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد .از ﻃﺮﻓﯽ ﻓﺮد اﻧﺴﺎﻧﯽ وﻗﺘﯽ
"ﻣﻦ دوﻟﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻢ ،ﻣﻦ ﺗﻮ دﻫـﻦ اﯾـﻦ
ﻋﻀﻮ اﻣﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ رﻫﺒـﺮي ﺟﺎﻣﻌـﻪ
دوﻟﺖ ﻣﯽزﻧﻢ ،ﻣﻦ دوﻟﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐـﻨﻢ ،ﻣـﻦ
ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ .اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﺧـﻮد
ﺑﻪ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﻣﻠﺖ دوﻟﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣـﯽﮐـﻨﻢ،
آزاداﻧﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ .ﻓـﺮد در اﻣـﺖ داراي
ﻣﻦ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻠـﺖ ﻣـﺮا ﻗﺒـﻮل دارد"...
ﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺘﻌﻬـﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ
)اﻣـــﺎم ﺧﻤﯿﻨـــﯽ)ره( ،1372 ،ج ،6ص .(16و
اﺳﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ و ﺣﺮﮐـﺖ
اﻣﺎم)ره( ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻗـﺪرت ﻣـﺄﺧﻮذه ﺗﻮﺳـﻂ
ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي و رﻫﺒﺮي ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻧﻮﺑـﻪ،
اﻧﻘﻼب را ،ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم و ﻣﻘﺒﻮﻟﯿـﺖ
ﻣﺘﻌﻬـــﺪ ﺑـــﻪ اﯾـــﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﯾـــﺎ ﻋﻘﯿـــﺪه"
ﻣﻠﺖ ﻣﯽداﻧﺪ .ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً در ﻣﯿﺎن ﺧـﻮد،
)ﮐﻮاﮐﺒﯿــﺎن ،1380،ص .(119ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ و ﺑــﺎ
از ﺟﻬﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ،ﻣﺘﻔﺎوت اﺳـﺖ ،اﻣـﺎ ﺑـﺮ ﺳـﺮ
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮري ﻣﺮدم در ﺗﺌﻮري و ﻋﻤﻞ
ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺑﺴـﯿﻂ آن را ﻣـﯽﺗـﻮاﻧﯿﻢ از ﺟﻤﻠـﻪ
ﻣﻨﻈﺮي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ آن ﻧﮕﺎه ﻣﯽﺷﻮد.
ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورﯾﻢ. در ﻣﻬﻢﺗـﺮﯾﻦ ﺷـﻌﺎر اﻧﻘـﻼب ،1357ﮐـﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﺧـﻮد را از ﺣﯿـﺚ ﻧﻈـﺮي ﺑﺎرﻫـﺎ ﺛﺎﺑـﺖ ﮐـــﺮده اﺳـــﺖ ،آزادي در ﮐﻨـــﺎر اﺳـــﺘﻘﻼل و ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿـﺮد و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾﮏ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔـﺮدد .آزادي از ﻗﯿﺪ آﻧﭽـﻪ اﺳـﺘﺒﺪاد ﻧﻈـﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣﯽﺷـﻮد .آزادي واژهاي اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﺟﺮﯾـﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﭼﻮﻧﺎن اﻫﻤﯿﺘﯽ ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ ﮐـﻪ
آﻧﭽــﻪ در اﯾﻨﺠــﺎ از آن ﺑــﺎ ﻋﻨــﻮان اﻧﮕــﺎره اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎد ﺷﺪ ،ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪاي اﺳـﺖ از اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳﺘﯿﺰي ،ﻋﺪاﻟﺖﺧـﻮاﻫﯽ ،ﻣـﺮدمﺑـﺎوري، آزاديﺧــﻮاﻫﯽ و ...ﮐــﻪ ﻫﻤﮕــﯽ در ﮔﻔﺘﻤــﺎن اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ و از ﻣﺘﺸـﺎﺑﻬﺎت ﺧﻮد در دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻫﺎ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ .در ﺣﻘﯿﻘــﺖ آﻧﭽــﻪ ﺑ ـﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﺤﺘــﻮاي اﻧﻘــﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺳـﻼم ،ﺑـﻪ
ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺳﻼم ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم اﯾـﺮان
ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺷﮑﻞدﻫﻨـﺪه و ﻫﻮﯾـﺖﺑﺨـﺶ ،ﺑـﻪ
ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد" .ﻣﻦ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﮑـﻨﻢ و
ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑـﺮاي ﻧﻬﻀـﺖ اﻧﻘﻼﺑـﯽ
ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻦ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺎﯾﺪ ،در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷـﻤﺎﯾﯽ ﮐـﻪ
اﺳﺖ .در اﯾﻨﺠﺎ ،ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ ،ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺧﻮد را
ﺧﻮن در راه آزادي و اﺳﻼم دادهاﯾـﺪ ،ﺧﺠﻠـﻢ"
از اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ دﯾﻦ اﻟﻬـﯽ ﺑـﺮاي ﻫﻤـﻪ
)اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ،1372 ،ج ،3ص .(513و ﯾﺎ در ﺟـﺎي دﯾﮕـﺮ رﻫﺒـﺮ اﻧﻘـﻼب از زﺑـﺎن ﻣـﺮدم ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ":ﻣﺎ آزادي ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ،ﻣﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ،ﻣﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣـﯽﺧـﻮاﻫﯿﻢ، ﻣﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺪل ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ،ﻣﺎ ﻣـﯽﺧـﻮاﻫﯿﻢ ﯾﮏ ﮐﺴﯽ ،ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺳـﺮ ﮐـﺎر ﺑﯿﺎﯾـﺪ ﮐـﻪ
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﺮدم ﺑﺎوري و ﻣـﺮدم ﻣﺤـﻮري،
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﯽرود ﮐـﻪ اﻟﺒﺘـﻪ از
ﺟﻮاﻧﺐ زﻧﺪﮔﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﻟﺬا ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﻔﻬﻮم و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺷﻮد آﻧﻬـﺎ را در ﻗﺎﻟــﺐ ارزشﻫــﺎي اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ اﯾــﺮان ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ ،در اﯾﻨﺠﺎ از ﻣﻨﻈﺮ ارزش ﺑﻪ ذاﺗـﯽ ﮐـﻪ دارﻧﺪ )ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ دارﻧﺪ( ،ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻠﮑـﻪ
دزد ﻧﺒﺎﺷﺪ ) "...اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ)ره( ،1372 ،ج ،4
از ﻣﻨﻈﺮ ارزش و اﻫﻤﯿﺘﯽ ﮐﻪ در اﺳﻼم دارﻧﺪ و
ص .(57
ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪاﻧـﺪ .ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ
آزادي در اﻧﻘـــﻼب اﺳـــﻼﻣﯽ ،آن آزادي
دﻟﯿﻞ اﻧﮕﺎره ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،اﺳﻼمﮔﺮاﯾـﯽ
اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﺳـﺎﯾﻪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﯿﺴـﺮ
ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﻼم در ﮐﻠﯿـﻪ وﺟـﻮه
اﺳﺖ و آزاديﺧﻮاﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﺟﺰء ﻻﯾﻨﻔﮏ ﮔﻔﺘﻤﺎن
ﺣﺮﮐﺖ اﻧﻘﻼﺑﯽ اﺳﺖ.
121
2ـ اﻧﮕﺎره ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﺗﺤﻮل در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ
ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس دو "دﯾﮕﺮي "5ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷـﺪه اﺳﺖ .ﮐﻪ ﯾﮑﯽ در داﺧﻞ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈـﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ ﯾــﺎ "ﭘﻬﻠﻮﯾﺴـﻢ" ﻧــﺎم دارد و ﯾــﮏ دﯾﮕﺮي در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ اﺳــــﺖ و آن "ﻏــــﺮب ﺳﯿﺎﺳــــﯽ" اﺳــــﺖ )ﺧﻮﺷﺮوزاده ،1385 ،ص .(70ﻏـﺮب ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑــﺎ ﺑﺮداﺷــﺘﯽ ﺑﺴــﯿﻂ ﻋﺒــﺎرت از ﮐﻠﯿــﺖ ﻧﻈــﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺗﺤـﺖ ﺳـﯿﻄﺮه ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻏﺮب ﻣﻮﺟﺪ ﻧﻈـﺎم دو ﻗﻄﺒـﯽ در ﻗﺎﻟـﺐ ﺟﻨـﮓ ﺳـﺮد اﺳـﺖ .در اﯾــﻦ ﻣﻌﻨـﺎ از ﻏـﺮب ،ﮐــﻨﺶ و واﮐﻨﺶ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﻏﺮب رخ ﻣﯽدﻫـﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮات اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﺮ ﻧﻈـﺎم ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه در ﮐﻠﯿﺘﯽ وﺳﯿﻊ ﺗﺮ ﺟﺎي ﻣﯽﮔﯿـﺮد .ﮐـﻪ اﯾﻦ اﻧﻘﻼب را اﺳﺎﺳﺎً در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﺤﺪﺛﺎﺗﯽ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺗﻘﻄﯿﻊ اﯾﺠﺎد ﺷـﺪه از ﺣﻀﻮر و ﻧﻔﻮذ ﺗﻤﺪن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﺷـﮑﻞﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻗﺮون اﺧﯿﺮ ﻏﺮب و ﺗﻤﺎس و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﯾﺮاﻧﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳـﺖ )ﻗـﺎدري ،1379 ،ص .(27ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آن وﺟﻪ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﮔﺮ ﺑﯿﺮوﻧﯽ آن ﻗﺎﺑﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮﺳﺖ،
122 5. Other
وﺟــﻪ ﻓﺮﺑــﻪاي اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺑــﻪ واﺳــﻄﻪ ﺟــﻨﺲ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺗﻤﺪﻧﯽ ﮐﻪ دارد ،ﺑﯿﺶ از ﻫﺮﭼﯿﺰ در ﺣﻮزه ﻣﻌﻨﺎ ﺗﺒﻠﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾـﺮان در ﻫﻨﮕﺎﻣـﻪاي ﺑـﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ دو اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻨﺒﻌــﺚ از اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻏــﺮب ﺗﻘﺴــﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ،و ﮐﻠﯿﻪ ﺗﺤـﻮﻻت ﺟﻬـﺎﻧﯽ اﺳﺎﺳـﺎً ﺑـﺮ ﻣﺒﻨــﺎي اﯾــﻦ ﺗﻘﺴــﯿﻢﺑﻨــﺪي ،دﯾــﺪه و ﺗﺤﻠﯿــﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ .اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾـﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓـﺮدي ﮐـﻪ دارد ،ﺑــﺎ ﭼــﺎرﭼﻮب ﻣﻌﻨــﺎﯾﯽ اﺳﺎﺳ ـﺎً ﻣﺘﻔــﺎوﺗﯽ ﻇﻬﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﯾـﮏ ﺳـﻮ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴـﻢ – ﮐﻤﻮﻧﯿﺴــﻢ ،ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان اﻧﺪﯾﺸــﻪ ﺣــﺎﮐﻢ ﺑــﺮ اﻧﻘﻼبﻫﺎي ﻗﺮن ﺑﯿﺴـﺘﻢ را ﺑـﺎ ﭼـﺎﻟﺶ ﺟـﺪي ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﻣﺤﻤـﺪي ،1383 ،ص (123و از ﺳــﻮي دﯾﮕــﺮ ﺑــﺎ اﻟﮕــﻮي اﻧﺪﯾﺸــﻪ ﻟﯿﺒــﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﻣﯽﺧﯿﺰد )ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن، ،1384ص (75؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐـﻪ در دوران اوج ﺗﻘﺎﺑﻼت ﺷﺮق و ﻏﺮب ،و دوﺋﺎﻟﯿﺴـﻢ ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ،ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻠﻮك ﻏﺮب و ﺑـﻪ وﯾـﮋه اﻣﺮﯾﮑﺎ را از ﻣﻮﺿـﻌﯽ ﻣﺴـﺘﻘﻞ از آن ﻓﻀـﺎ ،ﺑـﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﯽﮐﺸﺪ )ﻋﻠـﻮي و ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽ ،1379 ،ص (188و اﺳــﺒﺎب آن را ﻓــﺮاﻫﻢ ﻣــﯽآورد ﺗــﺎ در دوران ﭘـــﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷـــﯽ اﺗﺤـــﺎد ﺟﻤـــﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي ،اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ )ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻧﮕـﺎره اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ( ،ﭼﻨﺎن ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﻏﺮب ﺳﯿﺎﺳﯽ و
ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ در ﺳﺎلﻫﺎي 1955ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﺷـﻮد«
ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﺪرتﻫﺎي ﺣﺎﻣﯽ ﺣﻔـﻆ وﺿـﻊ ﻣﻮﺟـﻮد
).(Kortn,2005,pp.154-157
ﺗﻌــﺎرض داﺷــﺖ" )ﻓﺎﺿــﻠﯽﻧﯿــﺎ ،1388 ،ﺻــﺺ
وﻗﻮع اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ در ﻓﻀـﺎي ﺟﻨـﮓ
.(579-580
ﺳﺮد ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻮﺟﻮد )ﭼﺎﻟﺶ ﻣﯿﺎن
ﺑﺮوز اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺑﺮﺧﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي
دو ﻗﻄﺐ ﻗﺪرت( ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺰرگﺗـﺮي ﮐـﻪ ﺑـﺎ
اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از
ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻧﻈﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺳﺮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري داﺷـﺖ،
آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ،
ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد .و "آﻧﻘﺪر اﯾـﻦ
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻦ ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﻢ و
ﭼﺎﻟﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از 50ﺳﺎل ﺟﻨـﮓ
ﻇﻬﻮر ﭼﺎﻟﺶﻫـﺎ و اﻧﺘﻘـﺎداﺗﯽ در درون دﻧﯿـﺎي
ﺳﺮد ،اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺷﻮروي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﺗﻔﮑـﺮ
ﻏﺮب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻣﺪرﻧﯿﺴـﻢ ﻏﺮﺑـﯽ در دو
ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴـﻢ ﺑـﺎ ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ آﺷـﺘﯽ
دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ،ﻣﻮﺟﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺟﻬـﺎن
داد .ﯾﻌﻨﯽ ﺳـﺮان دو ﺗﻔﮑـﺮ ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﯾـﮏ ﻣﯿـﺰ
ﻏﺮب ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي اﺳﻼم در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﯿﺎﺳـﯽ
ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﯾﮏ ﻣﻮج ﻗﻮيﺗﺮ آﻣـﺪ ﮐـﻪ ﻫـﺮدوي
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﺧﻄـﺮ ﺳـﺮخ
آﻧﻬﺎ از اﯾﻦ ﻣﻮج اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﮐﺮدﻧﺪ .اﺣﺴﺎس
ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﺘﯽ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد ،ﻣﺘﺼـﻮر ﺧﻄـﺮ ﺳــﺒﺰ
ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ،
اﺳﻼﻣﯽ در دﻧﯿﺎي ﭘﺴﺎﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﺑﺎﺷـﺪ )ﺑﻬـﺮوز
ﻟﺬا ﻣﻮاﻧﻌﯽ را ﮐﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه
ﻟــﮏ ،1385 ،ص .(146در ﭼﻨــﯿﻦ ﻓﻀــﺎﯾﯽ
آﺷﺘﯽ آﻧﻬﺎ وﺟـﻮد دارد ،ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ و ﺳـﺮ ﻣﯿـﺰ
اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻫﻤﭽﻨــﺎن ﺳــﺨﻦ ﮔﻔــﺘﻦ از ﺟﻨــﮓ
ﻣﺬاﮐﺮه و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻧﺸﺴـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ درﺑـﺎره اﻧﻘـﻼب
اﯾﺪهﻫﺎ 6ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ دارد و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘـﺮدازان اﯾـﻦ
اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ )ﺗﺮﮐﻤـﺎن ،1388 ،ص
ﺟﻨﮓ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ را در ﺧﺎﻧـﻪ ﻣﻘﺎﺑـﻞ اﯾـﺎﻻت
.(355ﺧﻄـﺮي ﮐــﻪ ﻋﻤـﻼً دﯾـﻦ اﺳــﻼم را ﺑــﻪ
ﻣﺘﺤﺪه ،ﺑﻪ ﺟﺎي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﺷﻮروي ﻣﯽﻧﺸـﺎﻧﻨﺪ
ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻗﺪرت در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ،
).(Rosenau, 2008, pp.1137-1139
ﺑﺪون ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ دو ﺑﻠﻮك ﺷﺮق و ﻏـﺮب
روﻧــﺪي ﮐــﻪ اﺳــﻼمﮔﺮاﯾــﯽ در ﻣﯿــﺎن
ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ )ﻓﺎﺿـﻠﯽﻧﯿـﺎ ،1388 ،ص .(575
ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻃﯽ ﮐﺮده و
ﮐﻪ "ادﻋﺎي ﻗﯿﺎدت ﺟﻮاﻣـﻊ ﺑﺸـﺮي را از ﺳـﻮي
اﺛﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴـﻢ ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ روﯾﮑـﺮدي
ﻏﺮب ،ﺑﻪ ﺑﺤﺮان ﮐﺸـﯿﺪه اﺳـﺖ" ،اﻧﻘﻼﺑـﯽ ﮐـﻪ
ﻏﺎﻟﺐ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻏﺮﺑﯽ ،در ﻧﮕﺎه اﯾﻦ
"اﺳﺎﺳﺎ در ﺗﻌﺎرض ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ رخ داد و
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ،ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﯾـﺪ ﮐـﻪ » ﺑـﺎ ﺗﻬﺪﯾـﺪ
ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﯾﯽ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﺎ
123 6.War of Ideas
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ 124
اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑـﻪ ﻣﺤـﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣـﻮن ﺧـﻮد داﺷـﺘﻪ
ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ﮐـﻪ ﻫﻤـﻮاره در ﻃـﻮل دو ﻗـﺮن
اﺳﺖ ،ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ ﻏـﺮب ﺧـﻮد را ﻣﻮاﺟـﻪ ﺑـﺎ
اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اراﺋﻪدﻫﻨﺪه اﻟﮕﻮﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و
ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺒﯿﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺣﯿـﺎﺗﯽ آن
ﺗﻮﺳﻌﻪ ،ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي را ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ
ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬـﺎن ،دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي ﺗﻤـﺪﻧﯽ
ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻓﺘﺢ ﮐﺮده اﺳـﺖ ،ﺑـﺎ ﻓﺮاﮔﯿـﺮ ﺷـﺪن
ﻏﺮب را ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ ﭼـﺎﻟﺶ ﻣـﯽﮐﺸـﺪ .در ﻫﻤـﯿﻦ
ﺗﺌﻮري ﺟﺪاﯾﯽ دﯾﻦ از اﺟﺘﻤﺎع ،ﭼﻮﻧﺎن ﺷﺄﻧﯿﺘﯽ
راﺑﻄـــﻪ ﻫـــﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن ﻣﻌﺘﻘـــﺪ اﺳـــﺖ ﮐـــﻪ
ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺬر از آن و ﯾﺎ ﻧﺎدﯾﺪه اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺶ
اﺳﻼمﮔﺮاﯾـﯽ در ﻋـﯿﻦ آﻧﮑـﻪ در دوران ﺟﻨـﮓ
ﺣﺘﯽ در ﺣﻮزهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ ﺑـﻪ
ﺳﺮد ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻀـﻌﯿﻒ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت اﻣﻨﯿﺘـﯽ ﻣﯿـﺎن
ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد ،ﻏﯿـﺮ ﻣﻤﮑـﻦ ﺑـﻮد .ﺑـﻪ
اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ
ﻃﻮري ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺪﯾﺸـﻤﻨﺪان اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﺮ
رﺷﺪ ﻣﺴـﺘﻤﺮ ﯾـﮏ روﻧـﺪ ﺿـﺪ ﻏﺮﺑـﯽ از دﻫـﻪ
اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﮐـﻪ ﺗﻮﺿـﯿﺢ دﯾـﻦ در دﻧﯿـﺎي
1970ﺑﻪ اﯾﻦ ﻃﺮف ،در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷـﺪه
اﻣﺮوز ،ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺳـﻞ ﺟﺴـﺘﻦ ﺑـﻪ رهآوردﻫـﺎي
اﺳﺖ .ﮐﻪ ﻇﻬﻮر آﻧﭽـﻪ او ﺑﻨﯿـﺎدﮔﺮاﯾﯽ اﺳـﻼﻣﯽ
ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن ،ﻣﻤﮑـﻦ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد .و
در ﮐﺸــﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣــﯽداﻧــﺪ ﮐــﻪ داراي اﮐﺜﺮﯾــﺖ
اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ،ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﻧﯿـﺰ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد ﺑـﺎ
ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺟﺎﺑـﻪﺟـﺎﯾﯽﻫـﺎي ﻗـﺪرت در
ﻋﻠﻮم ﻗﺪﯾﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ،ﺗﻮﺿﯿﺢ داد و اﺛﺒﺎت
ﮐﺸــﻮرﻫﺎي اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﻪ اﯾــﻦ ﺗﺮﺗﯿــﺐ ﮐــﻪ
ﮐﺮد ،ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ از روشﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮاي اﯾـﻦ
ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﻃﺮﻓﺪار ﻏـﺮب ﺑـﻪ ﺗـﺪرﯾﺞ ﺟـﺎي
ﮐﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد )ﻣﻄﻬﺮي ،1372 ،ﺻﺺ -24
ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﻏـﺮب و ﺿـﺪ
.(23وﺿــﻌﯿﺘﯽ ﮐــﻪ دﯾــﻦ ﺗــﺎ ﭘــﯿﺶ از وﻗــﻮع
ﻏﺮﺑﯽ دادهاﻧﺪ ،ﻇﻬﻮر ﺷـﺒﻪ ﺟﻨـﮓﻫـﺎﯾﯽ ﻣﯿـﺎن
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن دارد ،ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻣﻨـﺰوي
ﮔﺮوهﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻏﺮب ،ﮔﺴـﺘﺮش
و ﺑﻪ دور از ﻓﺮﺻـﺖ ﭘﺎﺳـﺦﮔـﻮﯾﯽ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﺋﻠﯽ
ﮔﺴﻞ اﺧﺘﻼﻓـﺎت در ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﺧـﺎص ﻣﯿـﺎن
اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑــﺮاي آن اﯾﺠـﺎد ﺷــﺪه اﺳـﺖ" .ﺑــﻪ
ﺗﻤﺪﻧﯽ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﯽﺷـﻮد
ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دوﻟﺖﻫـﺎ در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰي
)ﻫﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن ،1379 ،ص .(124
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد ﺳـﺮاﻏﯽ از دﯾـﻦ ﻧﻤـﯽﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ،
ﻫــــﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن و ﺑﺴــــﯿﺎري دﯾﮕــــﺮ از
ﺑﻠﮑﻪ اﻓﺮاد ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را در ﻧﺴـﺒﺖ
داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ،در ﺣﺎﻟﯽ از ﺧﯿـﺰش
ﺑﺎ دﯾـﻦ ﻃﺮاﺣـﯽ ﻧﻤـﯽﮐﺮدﻧـﺪ .ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ
و روﯾــﺶ دوﺑــﺎره اﺳــﻼم در ﻋﺮﺻــﻪ زﻧــﺪﮔﯽ
ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﯾـﻦ ﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻧﻤـﻮد دﯾـﻦ ﺣﺘـﯽ در
ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳــﺨﻦ ﻣــﯽﮔﻮﯾﻨــﺪ ﮐــﻪ روﻧــﺪ
زﻧﺪﮔﯽﻫﺎي ﻓﺮدي ﻫﻢ ﮐﻢرﻧﮓ ﺷﻮد ،ﺗﺎ ﺟـﺎﯾﯽ
داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ،ﻣـﺪارس ،ادارات و ...ﻗﻠﯿـﻞ اﻓـﺮادي
دارﻧﺪ ،ﺑﺮ آن اﺻﺮار ورزﻧﺪ .ﺣﺎل ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ
ﻫﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ ،دﯾﺎﻧـﺖ ﺧـﻮد را
وﺿﻌﯿﺖ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ،ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﺟﻬﺎن
ﮐﺘﻤﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﺳﺮ
)ﺑﺎ ﺣﻔﻆ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد( ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد.
ﺧﻮد را ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ادﻋـﺎي دﯾﻨـﺪاري ﮐﻨﻨـﺪ؛
اﯾﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ در ﺣﻘﯿﻘـﺖ اﻫـﺪاف ﻏـﺮب ﺑـﺮاي
ﭼﻪ ،دﯾﻦ ﻣﺎﯾﻪ ﻧﻨﮓ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧـﺪﮔﯽ
ﻣﺒﺎرزه را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ و درﮔﯿـﺮي ﻣﯿـﺎن
ﺗﻠﻘــﯽ و دﯾﻨــﺪاران ﻧﻤــﺎد ﺗﺤﺠــﺮ ﺷــﻨﺎﺧﺘﻪ
آﻣـﻮزهﻫـﺎي اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻏـﺮب ﺑـﺎ ﺟﻬـﺎن اﺳــﻼم،
ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻤﺴـﺨﺮ ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ"
ﻣﻨﺎﻗﺸـــﻪ ﺟﻬـــﺎن آﯾﻨـــﺪه ﺧﻮاﻫـــﺪ ﺑـــﻮد
)رﻫــﺪار ،1384 ،ص .(24ﺟﺎﯾﮕــﺎه دﯾــﻦ در
) .(Metz&Millen, 2003, pp.10-11ﭼﺮا ﮐﻪ
ﭘـﯿﺶ از اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ در ﺟﻬـﺎن ،ﺗـﺎ ﺣـﺪ
ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿـﺮ ﺑـﺎﺑﯽ ﺳـﻌﯿﺪ ،اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺗﻨﻬـﺎ
اﺑﺰاري در دﺳﺖ ﻋﻠﻢ ،ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻏﻠﺒﻪ ﻋﻠـﻢ
ﺑﺪﯾﻠﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺑـﻪ ﻣﺮﮐﺰﯾـﺖزداﯾـﯽ از
ﺑﺮ دﯾﻦ در اﻣﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﻮد .اﻣﺎ
ﻫﮋﻣــﻮﻧﯽ اروﭘــﺎ ﻣﺤــﻮري ﯾــﺎ ﻣﺪرﻧﯿﺴــﻢ ﻏﺮﺑــﯽ
اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ دﭼﺎر ﺗﺤﻮل
ﺑﭙﺮدازد )ﺳﻌﯿﺪ ،1379 ،ص .(47اﺳﻼﻣﯽ ﮐـﻪ
ﺷﺪ و ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﯾـﻦ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﯾﺎﻓـﺖ
ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﺣﻔـﻆ ﮐـﺮده و ﻗـﺎدر ﺑـﻪ
)رﻫﺪار ،1384 ،ص .(29
ﻫﻮﯾﺖﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳـﺖ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ
آﻧﭽﻪ اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﻏﺮب ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ ﺗﻬﺪﯾـﺪ
ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﯾﮏ ﻧﻈـﺎم اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑـﻪ ﺗﻌـﺎﻣﻠﯽ
ﺗﻠﻘــﯽ ﻣــﯽﺷــﻮد ،ﻃﺒﯿﻌﺘـﺎً آن دﯾــﻦ ﻣﻨــﺰوي و
ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎ "دﯾﮕﺮي" ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد .وﻗﻮع اﻧﻘﻼب
ﺟﺪااﻓﺘﺎده از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺴﺖ ،ﺑﻠﮑـﻪ آن اﺳـﻼﻣﯽ
اﺳــﻼﻣﯽ و ﺗــﺪاوم آن ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﯾﮑــﯽ از
اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺗﻮﻓﯿــﻖ ﺧــﻮد را در ﺣﻀــﻮر در
ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ و ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬارﺗﺮﯾﻦ وﻗﺎﯾﻊ ﻗﺮن ﺑﯿﺴـﺘﻢ،
ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ از ﻣﻌﻨﺎﺑﺨﺸـﯽ و
ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﺸـﻬﻮدي ﺑـﻪ ﮐـﺎﻫﺶ اﺛﺮﮔـﺬاري
ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺗﺎ اداره اﻣـﻮر ﻋﻤـﻮﻣﯽ و
دﯾﮕــﺮ ﻣﮑﺎﺗــﺐ و ﻧﻈــﺎمﻫــﺎي ﻓﮑــﺮي در ﻣﯿــﺎن
اﺟﺮاﯾﯽ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ؛ اﺳـﻼﻣﯽ ﮐـﻪ ﻓﻀـﺎي
اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳـﺖ
ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﯾﺠﺎدﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آن ،ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪ
)ﺷــﯿﺮودي ،1382 ،ص ،(8ﻟــﺬا اﻧﮕــﺎرهﻫــﺎي
ﺑﺮاي ﻏﺮب ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺳﺒﺐ ﻣﯽﮔﺮدد
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ دﻻﯾـﻞ وﺿـﻌﯿﺖ
ﺗــﺎ ﺟﻬــﺎن اﺳــﻼم ﺑــﺎ ﻓﺮاﯾﻨــﺪﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽــﻮن
ﻓﻌﻠﯽ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود.
ﻣﺪرﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن و ﺟﻬﺎﻧﯽﺳﺎزي ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻧﮑﻨﻨﺪ و
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺤﺎﻓـﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ،ﺑـﻪوﯾـﮋه
ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﮐـﻪ از اﺳـﻼم و ﻫﻮﯾـﺖ ﺧـﻮد
125
3ـ اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان و رﺷـﺪ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ
ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ در دﯾﮕـﺮ ﮐﺸــﻮرﻫﺎي اﺳــﻼﻣﯽ و ﺑــﺎ ﻫــﺪف ﻣﺒــﺎرزه ﺑــﺎ ﻧﻈﺎمﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﻣﺴـﺘﻘﺮ و ﯾـﺎ ﻣﺘﺠـﺎوزان و اﺷــﻐﺎﻟﮕﺮان ﺧــﺎرﺟﯽ ،ﺟﻨــﺒﺶﻫــﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔــﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎري از آﻧﻬـﺎ داراي ﭘﺴـﻮﻧﺪ اﺳــﻼﻣﯽ ﻫﺴــﺘﻨﺪ .و ﯾــﺎ ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﻓﻌــﺎل از آﻣــﻮزهﻫــﺎي اﺳــﻼﻣﯽ در ﻣﻮاﺿــﻊ ﺧــﻮد و ﯾــﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﮐﻪ دارﻧـﺪ ،اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ .در واﻗﻊ از اﺑﺘﺪاي آﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﻫﻤﻮاره ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ ﺑـﺎ ﻋﻨـﺎوﯾﻦ، اﻫﺪاف و ﺧﺎﺳـﺘﮕﺎهﻫـﺎي ﻓﮑـﺮي و ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ در دﻧﯿﺎي اﺳﻼم وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ راه ﻧﺠﺎت و ﺧﻼﺻـﯽ از وﺿـﻊ ﻣﻮﺟـﻮد ،ﻣﺸـﺘﺮك ﺑﻮدهاﻧـﺪ )ﻣـﻮﺛﻘﯽ ،1383 ،ﺻـﺺ .(102-120 اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ اﯾــﺮان ﺣﺮﮐﺘــﯽ در ﻃــﻮل اﺳﻼمﺧﻮاﻫﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در دوران ﭘـﺲ از آﻏـﺎز اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﯽﺷـﻮد؛ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﮐـﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺎﺟﺮاي ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺗﻮﺗﻮن و ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ در ﺳﺎل 1270ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي را در زﻣـﺮه زﻣﯿﻨـﻪﻫـﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآورﻧﺪ )ﺟﻤﻌﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ،1386 ،ﺻﺺ .(51-67 ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺑـﺮ
126
اﯾﻦ ﻧﻈﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﯽ
ﺑﺎزﺗﻌﺮﯾﻒ از ﺑﯿﺪاري ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺷﺪه و اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﺪاري ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ .از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺤﻤﺪي اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳﺖ اﮔﺮﭼﻪ از ﻗﺮنﻫﺎ ﻗﺒﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺎﺟﻤـﺎت ﻣـﺎدي و ﻣﻌﻨـﻮي ﻏـــﺮب ،ﻣﻮﺿـــﻮع ﻣﺘﻔﮑـــﺮﯾﻦ ﻣﺴـــﻠﻤﺎن و ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده ،اﻣـﺎ آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه ،اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾﺮان اﺳﺖ .او ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﻋﺒﺎرﺗﯽ از آرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﯾﻦﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨـﺪ" :ﭘـﺎن اﺳﻼﻣﯿﺴـﻢ ﺧﻮاﺑﯿـﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐـﻪ ...اﺳـﻼم ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اﯾﻔـﺎي ﻧﻘـﺶ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﺧـﻮد ﻗﯿـﺎم ﮐﻨﺪ" ،ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﺗﻔﺎق ﺑـﺎ وﻗـﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان در ﺟﻬﺎن رخ داده اﺳـﺖ )ﻣﺤﻤﺪي ،1383 ،ﺻﺺ .(125-126 آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ از آن ﯾـﺎد ﻣﯽﺷـﻮد ،در ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧـﺪن اﺳـﻼم ﺑـﻪ ﻋﺮﺻﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺳﺖ .و ﯾﺎ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕﺮ "ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﻧـﺎب و ﭘـﺎك در اﻧﺴﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﯾـﻦ اﺳـﺎس ﺣﯿـﺎت ﺑﺮﯾﻦ از دﯾﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾـﺪ و ﺗﻨﻬـﺎ از دﯾـﻦ ﻗﺎﺑﻞ درﯾﺎﻓﺖ اﺳﺖ ...ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﯿﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪه ﺷﺪن دوﺑـﺎره ،در ﭘﺮﺗـﻮ اﺳـﻼم اﺻﯿﻞ اﺳﺖ ...ﮐﻪ در ﭘﻨﺎه آن اﺳﺘﻘﻼل ،ﻋـﺪاﻟﺖ و ﻫﻤﻪ آﻣﻮزهﻫﺎ و ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﺑـﺎر دﯾﮕـﺮ
،1388ص .(5و ﺣﺎل ﭘﯿـﺮوزي ﯾـﮏ اﻧﻘـﻼب
داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﺳﻨﯽاﻟﺠﻤﺎ اﻻﺳﻼﻣﯿﻪ در داﻧﺸﮕﺎه
ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺳﻼم ،ﺑﻪ آﻏﺎز اﯾﻦ ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ و
ﻗــﺎﻫﺮه اﻋــﻼم ﮐﺮدﻧــﺪ اﻧﻘــﻼب ﻣــﺮدم اﯾــﺮان
اﻫﺪاف و آﻣﺎل آن رﺳﻤﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳـﺖ؛ ﺑـﻪ
...ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻤﯿﻖ اﺳـﺖ ﺗـﺎ از آن درس
ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آن در ﺧﻠﻖ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﻮﯾﻦ،
ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ،اﻧﮕﯿﺰه ﮐﺴﺐ ﮐﻨﯿﻢ و از اﯾﻦ ﺳﺮﻣﺸـﻖ
ﺗﻮاﻧﺴﺖ "ﻣﻮﺟﺪ ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ
ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﯾﻢ ...ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آن را
ﺧﺮده ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫـﺎ را در درون ﺧـﻮد ﻣﺴـﺘﺤﯿﻞ
ﻏﻠﺒﻪ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻧﯿﺮوﻫـﺎي اﻫﺮﯾﻤﻨـﯽ و ﭘﯿـﺮوزي
ﺳﺎزد و ﺿﻤﻦ ﻣﻔﻬﻮمﺳﺎزي و ﺑﺎزﺳﺎزي ﻓﮑﺮي و
ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﺑﺮ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ"
اﻧﺪﯾﺸـــﻪاي ،ﻓﺮﻫﻨـــﮓ ﻧـــﻮﯾﻨﯽ را در رواﺑـــﻂ
)اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ،1388 ،ص .(327
ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ رﻗﻢ زﻧﺪ .ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدمﺳﺎﻻري دﯾﻨـﯽ،
اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و
اﺣﯿـﺎي ﺗﻔﮑــﺮ اﺳــﻼﻣﯽ ،ﺟﻬـﺎنﮔﺮاﯾــﯽ ﺗﻤــﺪن
ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ،ﺑﺮ ﺣﺴﺐ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺧـﻮد
اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﺤﻮرﯾﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ،ﺗﻘﻮﯾـﺖ
آﻧﻬــﺎ ﻣﺘﻔــﺎوت ﺑــﻮده )اﺳــﭙﻮزﯾﺘﻮ ،1388 ،ص
ﺟﻨــﺒﺶﻫــﺎي ﺟﺪﯾــﺪ اﺟﺘﻤــﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨــﮓ
،(331اﻣﺎ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘـﺬﯾﺮيﻫـﺎ در ﺣـﻮزه
اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳــﺘﯿﺰي و اﺳــﺘﻘﻼلﺧــﻮاﻫﯽ اﺳــﺘﻮار
اﺳــﻼمﮔﺮاﯾــﯽ و ﺑﺎزﮔﺸــﺖ ﺑــﻪ دﯾــﻦ ،ﻗﺎﺑــﻞ
اﺳﺖ" )دﻫﺸﯿﺮي ،1382 ،ص .(7
ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﺜﻼً در ﻋـﺮاق
اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ از ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب
ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺎﻫﺪ
اﺳﻼﻣﯽ در ﻋﺮﺻﻪ ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ ،ﺑﺮداﺷـﺖﻫـﺎﯾﯽ
ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﮔـﺮوهﻫـﺎي اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﯽ
ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﻠﻘﯽ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐـﻪ از
ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺰباﻟﺪﻋﻮه اﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐـﻪ ﺗﺤـﺖ
ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه ﭘﺲ از اﻧﻘـﻼب
رﻫﺒــﺮي آﯾــﺖ ا ...ﺻــﺪر ﺑــﺎ روﯾﮑــﺮدي ﮐــﺎﻣﻼً
اﯾﺮان اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري
اﺳﻼﻣﯽ و ﺷﯿﻌﯽ ،ﺑﺎ ﻧﻈـﺎم دﯾﮑﺘـﺎﺗﻮري ﺣـﺎﮐﻢ
از ﻣﻮارد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ ﺷـﺪت ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ اﯾـﻦ
ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾـﺎ ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠـﺲ اﻋـﻼي
ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده اﺳـﺖ ،ﺑﻠﮑـﻪ ﻣـﯽﺗـﻮان از
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺳﺎل 1361ﮐـﻪ از ﺟﻬـﺎت
اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻟﮕﻮ ﺑﺮاي آﻧﻬـﺎ ﯾـﺎد ﮐـﺮد.
ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘـﻼب اﯾـﺮان ﻗـﺮار دارد
ﭼﻮﻧﺎن ﮐﻪ "از ﻓﺮداي ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب ،ﺑﺴﯿﺎري
)ﻣﻠﮑﻮﺗﯿــﺎن ،1384 ،ص .(83ﮐﺸــﻮر ﻋــﺮاق
از داﻧﺸــﺠﻮﯾﺎن ﻣﺴــﻠﻤﺎن ،ﺑــﺪون ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ
ﺗﺤﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺪام ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ واﮐﻨﺶ
واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻫﺎي ﻓﺮﻗﻪاي ﺧﻮد ،اﯾﺮان را ﺑﻪ ﭼﺸـﻢ
را ﺑﻪ اﻧﻘﻼب در ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن داد؛ ﺑـﻪ
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺣﯿـﺎت ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ" )ﺷـﯿﺮودي،
ﺳﺮﻣﺸــﻖ ﺧــﻮد دﯾﺪﻧــﺪ .ﺑــﻪ اﯾــﻦ ﺗﺮﺗﯿــﺐ،
127
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ 128
ﻃــﻮري ﮐــﻪ در ﻣﯿــﺎن ﮐﺸــﻮرﻫﺎي ﻣﺨــﺎﻟﻒ ﺑــﺎ
دارد ،ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻧﻈﺎم ﺳـﺮﮐﻮﺑﮕﺮ،
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﻋـﺮاق اوﻟـﯿﻦ داوﻃﻠـﺐ ﺑـﺮاي
ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ .در اﺛﺮ اﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﻗﺎﺑﻞ
ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻮد .اﯾﻦ ﯾـﮏ دﻟﯿـﻞ
ﺗﻮﺟﻪ از ﺑﺮوز ﺗﻤﺎﯾﻼت اﺳـﻼﻣﯽ ﮐـﻪ از اﺑﺘـﺪاي
واﺿﺢ ﺑﺮاي اﺛﺮ ﻋﻤﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠـﺖ ﻋـﺮاق و
اﺷﻐﺎل ﻋﺮاق ﺑﺎ "آري ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ اﺳﻼم در ﺑﺮاﺑـﺮ
ﺑــﻪ ﺧﺼــﻮص ﺷــﯿﻌﯿﺎن از اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ
ﻧﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﺪام و ﺑﻮش" آﻏـﺎز ﺷـﺪ ،اﻣﺮﯾﮑـﺎ
ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐـﻪ "ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ
ﻧــﺎﮔﺰﯾﺮ از ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪرﯾــﺰي ﺑــﺮ ﻣﺒﻨــﺎي ﻣﻄﺎﻟﺒــﺎت
ﻣﯽرﺳﺪ اﯾﻨﮏ و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻘﻮط دوﻟـﺖ
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﻋﺮاق اﺳﺖ و واﻗﻌﯿـﺖ اﯾـﻦ
ﺧﺸﻦ و ﻣﺴـﺘﺒﺪ ﺑﻌﺜـﯽ در اﺛـﺮ اﺷـﻐﺎل ﻋـﺮاق
اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻓﻌـﺎل
ﺗﻮﺳﻂ ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ و آزاديﻫﺎي ﻧﺴـﺒﯽ
ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﻫـﺎي اﻣﺮﯾﮑـﺎ را
ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ دوران ﻗﺒﻞ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪه
)ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺮوﯾﺞ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ اﺳﺖ(
اﺳــﺖ ،زﻣﯿﻨــﻪ اﺛﺮﮔــﺬاري و ﺑﺎزﺗــﺎب اﻧﻘــﻼب
رﻫﺒﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ ).(Cole, 2003, pp.558-559
اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﻓـﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﯾـﺪه و اﯾـﻦ
اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ در ﻟﺒﻨـﺎن ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ ﺟﻤﻌﯿـﺖ
ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽﻫﺎ در ﺗﺸﮑﯿﻞ
ﺣﺪاﻗﻠﯽ ﺷﯿﻌﻪ و وﺟـﻮد ﺗﮑﺜـﺮ ﻣـﺬﻫﺒﯽ ﻣﯿـﺎن
دوﻟــﺖ ﺟـــﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺑــﺎ آن ﻣﻮاﺟـــﻪ ﻫﺴـــﺘﻨﺪ
ﻣﺮدم ،ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﯾﮕﺮي وﺟﻮد دارد؛ ﺑـﻪ ﻃـﻮري
)ﻣﺤﻤـــﺪي ،1383 ،ﺻـــﺺ .(128-129ﺑـــﻪ
ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﻔﻮذ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ اﯾـﺮان
ﻃﻮري ﮐـﻪ اﺷـﻐﺎل ﻋـﺮاق ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ
ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ،در ﻟﺒﻨﺎن ﺑﻮده و در اﯾـﻦ ﻣﯿـﺎن
آﺳــﯿﺐﭘــﺬﯾﺮي اﯾــﺮان و ﺗﺴــﻠﯿﻢ در ﻣﻘﺎﺑــﻞ
وﺟﻮد ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻓﻌﺎل و ﭘﻮﯾـﺎي ﺷـﯿﻌﻪ در اﯾـﻦ
ﺧﻮاﺳــﺘﻪﻫــﺎي اﻣﺮﯾﮑــﺎ ﻧﺸــﺪه ،ﺑﻠﮑــﻪ ﺗﺸــﺪﯾﺪ
ﮐﺸﻮر ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ .در ﻃﻮل دﻫـﻪ
اﺳــﻼمﮔﺮاﯾــﯽ ﻣﺘــﺄﺛﺮ از اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ،ﺑــﺎ
1970ﻣﯿﻼدي ﺣﻀﻮر ﭼﻬﺮهاي ﻫﻤﭽـﻮن اﻣـﺎم
ﻗﺪرت ﮔﯿﺮي ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﯿﻌﯽ در ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ
ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر و ﮔﺮاﯾﺶ ﻣﺸـﻬﻮد ﻓﮑـﺮي وي ﺑـﻪ
ﭘﺲ از ﺻﺪام و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ ﺷﯿﻌﯽ
ﻧﻬﻀﺖ ﺣﻀـﺮت اﻣـﺎم ﺧﻤﯿﻨـﯽ )ره( ،از ﺟﻤﻠـﻪ
ﺑﺎ وﺟﻮد آﯾـﺖ ا ...ﺳﯿﺴـﺘﺎﻧﯽ را در ﭘـﯽ داﺷـﺘﻪ
ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ دﻻﯾﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘـﺬﯾﺮي ﻣـﺮدم ﻟﺒﻨـﺎن از
اﺳﺖ )ﻏﻼﻣﯽﻗﻤﯽ ،1386 ،ﺻﺺ ،(187-188
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺣﺪ ﺧـﻮد اﺳـﺖ و
ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺿﻌﯿﻒ ﺑـﻮدن روﯾﮑﺮدﻫـﺎي ﺳـﮑﻮﻻر
ﺑﺮ اﺳﺎس آﻣﻮزهﻫﺎي وي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎﯾﯽ
ﻣﻄﻠﻮب اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان ،و ﻗﺪرت اﺳﻼم در ﺟﺎﻣﻌـﻪ
ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻞ ﺷـﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﮐـﻪ ﭘـﺲ از رﺑـﻮده
ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻧﭽﻪ در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد
ﺷﺪن اﻣﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺪر ،ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﭼﺸـﻤﮕﯿﺮي
ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ اﯾـﻦ ﮐﺸـﻮر در دو دوره
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ.
1978و 1982ﻣــﯿﻼدي ﺳــﺮﻋﺖ اﻟﮕﻮﭘــﺬﯾﺮي
اﺳﻼم ﮔﺮاﯾﯽ در ﻟﺒﻨﺎن ﺗـﺎ ﺣـﺪي اﻓـﺰاﯾﺶ
ﻟﺒﻨﺎﻧﯽﻫﺎ را از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﻘﻼﺑﯽ
ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣـﺆﺛﺮي ،دﯾﮕـﺮ
ﺑــﻪ رﻫﺒــﺮي روﺣﺎﻧﯿــﺎن ،ﺑــﺮاي ﻣﺒــﺎرزه ﺑــﺎ
ﻣﮑﺎﺗﺐ ﻣﺒﺎرزاﺗﯽ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر را ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﯿﺮ
اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و اﺳﺘﺒﺪاد اﻓﺰاﯾﺶ داد )اﺳـﭙﻮزﯾﺘﻮ،
ﻗﺮار دﻫﺪ .ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﻣﺮوز دﯾﮕﺮ ﻧﻤـﯽﺗـﻮان
،1388ص .(327
ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان اﺻـﻠﯽﺗـﺮﯾﻦ
ﺑــﻪ ﺗﻌﺒﯿــﺮي اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ آﻧﭽﻨــﺎن
ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ ﻟﺒﻨﺎن ،ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪﻫـﺎ
ﺗﺄﺛﯿﺮي در ﻣﯿـﺎن ﺷـﯿﻌﯿﺎن ﻟﺒﻨـﺎن داﺷـﺘﻪ ﮐـﻪ
و ﺗﻔﮑﺮات ﭼﭗﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ؛ وﺿـﻌﯿﺘﯽ ﮐـﻪ
ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻧﻬـﺎ را "زﻧـﺪه و ﺑﯿـﺪار" ﮐـﺮده
در دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﯾﺪ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻧﯿﺰ
اﺳﺖ و ﺑﻪ "ﺑﻤﺐﻫﺎي ﻣﺘﺤﺮﮐـﯽ ﺑـﺪل ﺳـﺎﺧﺘﻪ
ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد .ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﷲ اﮐﺒﺮ ﺳـﻤﯿﺮ
ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮان ،در ﻣـﺪت
ﻗﻨﻄــﺎر ﻣﺒــﺎرز ﭼﭙﮕــﺮاي ﻟﺒﻨــﺎﻧﯽ ،در ﻣﯿــﺎن
ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﭘﻨﺞ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ ﻏﺮﺑﯽ را ﺑﺪون دادن
اﺳﺘﻘﺒﺎلﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻧﺶ در ﺑﯿـﺮوت ﺷـﺎﻫﺪ ﺧـﻮﺑﯽ
ﮐﻮﭼـﮏﺗـﺮﯾﻦ اﻣﺘﯿـﺎزي وادار ﺑـﻪ ﻓـﺮار از اﯾـﻦ
ﺑــﺮاي ﻏﻠﺒــﻪ اﺳــﻼمﮔﺮاﯾــﯽ در ﻣﺸــﯽ ﻣﺒــﺎرزه
ﮐﺸﻮر ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و اﻣﺮوز در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺣـﺰب ا ...و
ﻟﺒﻨﺎﻧﯽﻫﺎﺳﺖ .ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫـﺎﯾﯽ ﻧﯿـﺰ از
ﺟﻨــﺒﺶ اﻣــﻞ ،و در ﻣﯿــﺎن ﮔــﺮوهﻫــﺎي ﺳــﻨﯽ
اﯾﻦ دﺳﺖ را ﻣﯽﺗـﻮان در ﻓﻠﺴـﻄﯿﻦ ﻣﺸـﺎﻫﺪه
ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺷﯿﺦ ﺳـﻌﯿﺪ
ﮐﺮد .ﺟﺒﻬﻪ ﺧﻠﻖ ﺑـﺮاي آزادي ﻓﻠﺴـﻄﯿﻦ ﻃـﯽ
ﺷـﻌﺒﺎن ﺗﺤــﺖ ﺗــﺄﺛﯿﺮ ﻣﺴــﺘﻘﯿﻢ اﻧﻘــﻼب رﺷــﺪ
ﺑﯿﺎﻧﯿﻪاي ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺟـﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ واژه
ﮐــﺮدهاﻧــﺪ" )ﻣﺤﻤــﺪي ،1383 ،ﺻــﺺ -128
اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﻪ ﺟـﺎي واژه ﺧﻠـﻖ در ﻋﻨـﻮان ﺧـﻮد
.(127ﺟﻨﺒﺶ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾـﮏ
اﻋﻼم ﮐﺮد و از آن ﭘﺲ ﺟﺒﻬـﻪ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﺮاي
ﮔﺮوه ﺳﻨﯽ ﻣـﺬﻫﺐ در ﻟﺒﻨـﺎن و ﯾـﺎ ﻫـﺮ ﮔـﺮوه
آزادي ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ .اﯾﻦ ﺑﺎزﺗـﺎب ﻫـﺎ و
دﯾﮕﺮ اﺳﻼمﮔﺮا ،ﺣﺘﯽ اﮔﺮ در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب
ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺑﻪ ﻗـﺪري ﻣﺸـﻬﻮد اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺮﺧـﯽ
اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﯾﻦ
رژﯾﻢﻫـﺎي ﻏﺮﺑـﯽ و ﻋﺮﺑـﯽ ﺑـﺎ ﻧﮕﺮاﻧـﯽ از ﻧﻔـﻮذ
اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﺧﻂ ﻣﺸﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺧـﻮد اﻣﯿـﺪوارﺗﺮ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،ﺟﻨﮓ 33روزه ﺣـﺰبا...
ﺷﺪه اﺳﺖ .اﯾﻦ اﺗﻔﺎﻗﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ در ﻟﺒﻨـﺎن رخ
ﻟﺒﻨﺎن و رژﯾﻢ اﺳﺮاﺋﯿﻞ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل 2006
داده و آﻧﭽﻪ ﻣﮑﺘﺐ ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﯾـﻦ ﮐﺸـﻮر را در
را ﻣﻨﺎﻇﺮهاي اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ در وراي ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿـﮏ
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
در ﻟﺒﻨــﺎن ﮔﺴــﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻨــﺪ .ﻋــﻼوه ﺑــﺮ اﯾــﻦ
ﺑﺮاﺑــﺮ ﺣﻤــﻼت اﺳــﺮاﺋﯿﻞ ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﻣــﯽدﻫــﺪ،
129
اﯾـــﺮان ﻗﻠﻤـــﺪاد ﮐـــﺮده و در ﻃـــﻮل ﺟﻨـــﮓ ﺣﺮف ﻫﺎﯾﯽ درﺑﺎره ﺟﻨﮓ ﻧﯿﺎﺑﺘﯽ 7در ﻟﺒﻨﺎن ﺑﯿﻦ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ
اﯾﺮان و اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﯽآوردﻧﺪ )ﻣﺴـﺘﻘﯿﻤﯽ، ،1386ص .(279
اﯾــﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺧــﻮد و ﺟﻬ ـﺎد اﺳــﻼﻣﯽ را ﺑﯿــﺎن ﻧﻤﻮد" )ﻣﺤﻤﺪي ،1383 ،ﺻﺺ .(136-137 ﺷﻬﯿﺪ دﮐﺘﺮ ﻓﺘﺤﯽ ﺷﻘﺎﻗﯽ ،در ﺧﺼـﻮص ﺗــﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﺮ ﻣﺒــﺎرزات ﻣــﺮدم
وﺟﻮد دﺷﻤﻦ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﺮ
ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ" :اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﻬﻤﺎﻧـﺪ
ﻋﻠﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮيﻫﺎي ﻓﻠﺴـﻄﯿﻦ
ﮐــﻪ ﭘﯿــﺮوزي ﻣــﺎ در ﮔــﺮو ﭘﯿــﺮوي از راه اﻣــﺎم
از اﻧﮕﺎره اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﭼﺸـﻤﮕﯿﺮي
ﺧﻤﯿﻨـﯽ)ره( اﺳــﺖ؛ از ﻫﻤــﯿﻦ رو ،ﻧﺎﮔﻬــﺎن در و
اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ .ﺑﻪ ﻃـﻮري ﮐـﻪ آﺷـﮑﺎرا دو ﮔـﺮوه
دﯾﻮار ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي اﺷـﻐﺎﻟﯽ ﺑـﻪ وﯾـﮋه
ﺣﻤﺎس و ﺟﻬـﺎد اﺳـﻼﻣﯽ ﮐـﻪ در دﻫـﻪ 1980 اﻋــﻼم ﻣﻮﺟﻮدﯾــﺖ ﮐﺮدﻧــﺪ ،ﺧــﻮد را ﻣﺘــﺄﺛﺮ از ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ .ﺑﻪ ﺧﺼـﻮص ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي آزادي ﻓﻠﺴـﻄﯿﻦ "آﺷـﮑﺎرا از اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ اﯾــﺮان دﻓــﺎع ﻣــﯽ ﮐﻨــﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻟﮕﻮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻓﻠﺴـﻄﯿﻨﯿﺎن از ﺣﺮﮐـﺖ ﻣــﺮدم اﯾــﺮان اﺳــﺖ" )ﻣﻠﮑﻮﺗﯿــﺎن ،1384 ،ص .(84و اﺳﺎﺳﺎً "ﺟﻬﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮزﻧـﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ،در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ،ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﻋـﻮده و ﺑـﺎ ﻫﻤﮑـﺎري ﺷـﻬﯿﺪ دﮐﺘــﺮ ﻓﺘﺤــﯽ ﺷــﻘﺎﻗﯽ ﮐــﻪ ﺗــﺎ ﺳــﺎل 1988 ﻣﯿﻼدي در ﺳﯿﺎﻫﭽﺎلﻫﺎي اﺳﺮاﺋﯿﻞ زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮد، ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻧﻈـﺎﻣﯽ ﺟﻬـﺎد ﺗﺄﺳـﯿﺲ ﺷﺪ و ﻓﺘﺤﯽ ﺷﻘﺎﻗﯽ در ﺳﺎل 1979ﻣﯿﻼدي ﺑﺎ
ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﯽ ﺑﺎ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم)ره( ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺷﺪ ...اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﯾﮑﯽ از ﺛﻤﺮات ﺑﯿـﺪاري اﺳـﻼﻣﯽ )ره(
اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ
در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﻪ وﯾـﮋه
در ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد .ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ،اﻧﺘﻔﺎﺿـﻪ اﺳـﻼﻣﯽ ،در ﺳــﻄﻮح ﻣﺮدﻣــﯽ ﺑــﻪ ﺳــﻮي اﻓــﻖ اﺳﻼﻣﯽ و ﺷـﻌﺎرﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﭘـﯿﺶ ﻣـﯽرود، ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺮاي رﻫـﺎﯾﯽ از ﺗﺴـﻠﻂ و اﺷــﻐﺎﻟﮕﺮي ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴــﺖﻫــﺎ از ﺗﻤــﺎم راهﺣﻞﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐـﺮده و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ اﻣـﺎم در ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ اراﺋـﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ ،ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺒﺎرزه ﮐﻨﯿﻢ" )ﺳﺎﻻر ،1382 ،ﺻﺺ .(98-99 ﺟﻨــﺒﺶ ﻣﻘﺎوﻣــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﻓﻠﺴــﻄﯿﻦ )ﺣﻤﺎس( ﮔﺮوه اﺳﻼمﮔﺮاي دﯾﮕﺮي اﺳـﺖ ﮐـﻪ در اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت ﺳــﺎل 2006ﻣــﯿﻼدي ﻣﺠﻠــﺲ
ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان »ﺧﻤﯿﻨـﯽ راه ﺣـﻞ
ﻗــﺎﻧﻮنﮔــﺬاري ﻓﻠﺴــﻄﯿﻦ ﺗﻮاﻧﺴــﺖ اﮐﺜﺮﯾــﺖ
اﺳـــﻼﻣﯽ و ﺑـــﺪﯾﻞ« ﻧﻈـــﺮات ﺳﯿﺎﺳـــﯽ و
ﮐﺮﺳﯽﻫﺎ را از آن ﺧﻮد ﮐﻨﺪ و ﻋﻤﻼً ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ رﻗﯿﺐ ﺟﻨﺒﺶ ﻓـﺘﺢ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﻮد.
130 7. Proxy War
ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﯿﻮه ﻣﺒـﺎرزه
ﻣﮑﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﯿـﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ ،ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﻓـﻮقاﻟﻌـﺎده و
ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻤﻠﯿﺎت اﺳﺘﺸﻬﺎدي ﻋﺮﺻﻪ را ﺑـﺮ
ﺷﮕﻔﺘﯽ داﺷﺖ و ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎه
دوﻟﺖ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﺗﻨـﮓ ﻧﻤـﻮده و ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ
ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺟﻬﺎن را از ﺣﺎﺷﯿﻪ و ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ
اﺧﺮاج ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺖﻫـﺎ ﺷـﺪﻧﺪ" ،ﺗﺎﮐﺘﯿـﮏﻫـﺎي
ﺛﻘــﻞ ﺗﺤــﻮﻻت ﺟﻬــﺎن اﺳــﻼم ﻣﻨﺘﻘــﻞ ﻧﻤــﻮد.
ﻣﺒــﺎرزاﺗﯽ ﺧــﻮد را ﺳــﺎﻣﺎن دﻫــﺪ )ﻣﺤﻤــﺪي،
ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﻗـﺮن ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ
،1383ص .(136
ﻫﻤﻮاره در اﻗﻠﯿﺖ ﺑﻮده و آﻣﺎج ﺣﻤـﻼت ﺷـﺪﯾﺪ
ﻓﻠﺴـﻄﯿﻦ ﻋـﻼوه ﺑــﺮ ﺣﺠـﻢ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻮﺟــﻪ
ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺗﻮﺳﻂ ﺣﮑﺎم و ﺧﻠﻔـﺎي ﺑـﻼد
ﺗﻌﺎﻣﻼﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﺮﻗـﺮار ﮐـﺮده
اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻟﺰاﻣـﺎً ﺑـﺎ ﺗﮑﯿـﻪ ﺑـﺮ
اﺳﺖ ،از آن رو ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨـﺎي
اﺻﻞ ﺗﻘﯿﻪ ﺣﺘﯽ از ﺑﺮوز اﻓﮑـﺎر و اﻧﺪﯾﺸـﻪﻫـﺎي
ﺷﯿﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ،از ﺣﯿﺚ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري اﻧﮕﺎره
ﺧﻮد ﻫﺮاس داﺷـﺘﻨﺪ ،ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﭘﯿـﺮوزي ﺟـﺎﻧﯽ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﯿـﺰ ﻣﻬـﻢ ﺗﻠﻘـﯽ
دوﺑﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺻﻒ اول ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳـﺘﮑﺒﺎر
ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑـﺮ رواﺑـﻂ
ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ" )ﻣﺤﻤﺪي ،1383 ،ص .(126
ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﺷﯿﻌﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑـﺎ
اﻣــﺎ آﻧﭽــﻪ در اﯾﻨﺠــﺎ ﻣﻬــﻢ اﺳــﺖ ،ﻫﻤﺎﻧــﺎ
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺗﺼﺮﯾﺤﺎً ﯾﺎ ﺗﻠﻮﯾﺤﺎً ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي
ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺤـﻮﻻﺗﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺘـﺄﺛﺮ از اﻧﻘـﻼب
ﻋﺪم ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺳﻼمﮔﺮاي اﻫﻞ
اﺳﻼﻣﯽ در ﻣﻌﻨﺎي اﺳﻼم ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠـﻒ
ﺗﺴــﻨﻦ ﺑــﺎ اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ﺗﺼــﻮر ﻣــﯽﺷــﻮد
اﺳﻼﻣﯽ رخ داده اﺳـﺖ ،ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاري آن ﻧـﻮع
)اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ .(1388 ،ﮔـﺮوه ﻫـﺎي ﺳـﻨﯽﻣـﺬﻫﺐ
ﻧﮕﺮﺷﯽ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮐﻪ "ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻏـﺮب را
ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺷـﺪت
زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮد و ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮآورد ﮐﻪ دﯾـﻦ درﺑـﺎره
ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽاﻧـﺪ ،ﻧﻘـﺶ
اداره دﻧﯿﺎ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮيﻫﺎﯾﯽ اﺳﺎﺳﯽ دارد ،اﻟﺒﺘـﻪ
ﭘﺮرﻧﮕﯽ در اﻟﻬﺎمﺑﺨﺸﯽ و ﺗﺤﺮﯾﮏ دﯾﮕﺮ ﺟﻮاﻣﻊ
دﻧﯿﺎﮔﺮاﯾﯽ اﻓﺮاﻃـﯽ را ﻫـﻢ ﻧﻔـﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ .ﺑـﻪ
ﻣﺴــﻠﻤﺎن ﺑــﺮاي اﺗﺨــﺎذ روﯾﮑﺮدﻫــﺎي ﺿــﺪ
ﻋﺒــﺎرﺗﯽ ،اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ارزش ﻧــﻮﯾﻨﯽ در
ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴـﺘﯽ و آزاديﺧﻮاﻫﺎﻧـﻪ دارﻧـﺪ ،ﮐـﻪ ﺑــﺎ
ﺗﻮﺳــﻌﻪ آﻓﺮﯾــﺪ و آن ،اﯾــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﺗﻮﺳــﻌﻪ
آﻣــﻮزهﻫــﺎي اﺳــﻼﻣﯽ ﻫﻤــﺮاه اﺳــﺖ؛ اﮔﺮﭼــﻪ
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﻏﺮﺑـﯽ ﻧﯿﺴـﺖ"
ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ
)رﻓﯿﻊﭘـﻮر ،1376 ،ص .(12ﻧﮕﺮﺷـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ
ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮ و ﭘﺎﯾـﺪارﺗﺮ
دﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈـﻢﺑﺨﺸـﯽ ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ "ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن روش ﮐـﻪ
ﺑﻮده اﺳﺖ" .اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺮو
131
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ 132
ﺑﺸﺮي ﻣﯽﻧﮕﺮد )ﺷـﯿﺮودي ،1388 ،ص (25و
ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺪون ﺷﮏ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﯾﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑـﻪ
ﻣﺤﻮر ﻗﻮاﻋﺪ ﺿﺮوري ﺑﺮاي اداره اﻣﻮر اﻧﺴﺎنﻫـﺎ
اﺳﻼم ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ اﻧﻘـﻼب ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ
را دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﯽداﻧﺪ.
ﺑﻮد ".ﻫﻤﯿﻦ وﺿﻌﯿﺖ در ﭘﺎﮐﺴـﺘﺎن و ﭘﯿـﺪاﯾﺶ
ﺷــﻮاﻫﺪ ﻗﺎﺑــﻞ ذﮐــﺮي وﺟــﻮد دارد ﮐــﻪ
ﺟﻨــﺒﺶﻫــﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨــﺪ "ﻧﻬﻀ ـﺖ اﺟــﺮاي ﻓﻘــﻪ
ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ در آﺳـﯿﺎي
ﺟﻌﻔــﺮي" ﻣﺸــﺎﻫﺪه ﻣــﯽﺷــﻮد و ﻋﻠــﯽرﻏــﻢ
ﺟﻨﻮﺑﯽ ،آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي ،ﻗﻔﻘﺎز و ﺷﻤﺎل اﻓﺮﯾﻘـﺎ
ﻓﺮﻗــﻪﮔﺮاﯾــﯽ ﺷــﺪﯾﺪ در اﯾــﻦ ﮐﺸــﻮر ،ﻣــﺮدم
ﻧﯿﺰ ﻣﻠﻬﻢ از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻧﻘـﻼب
ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺳـﻨﯽﻣـﺬﻫﺐ ﺑـﻪ اﻧﻘـﻼب
اﺳﻼﻣﯽ از اﺳﻼم اراﺋﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ .در واﻗـﻊ ﺑـﺎ
اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دﯾﺪه اﺣﺘﺮام ﻣـﯽﻧﮕﺮﻧـﺪ .و ﯾـﺎ "در
وﺟﻮد ﺳﯿﻄﺮه ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﺑﺮ آﺳـﯿﺎي ﻣﺮﮐـﺰي و
ﻗﻔﻘــﺎز ﭼــﻪ ﻗﻔﻘــﺎز ﺗﺤــﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ روﺳــﯿﻪ،
ﻗﻔﻘﺎز ،دﻗﯿﻘﺎ "ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر و ﮔﺴـﺘﺮش اﻣـﻮاج
ﺟﻤﻬﻮري ﻫـﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎنﻧﺸـﯿﻦ اﯾـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ،
اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﭘﯽ ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ
ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﭽـﻦ ،داﻏﺴـﺘﺎن ،ﺑﺎﻟﮑﺎرﯾـﺎ و اوﺳـﺘﯿﺎي
در اﯾﺮان ،آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺗﺤـﺖ
ﺷﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻃـﻮﻻﻧﯽ ﺑـﺎ روسﻫـﺎ
ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﻢ ﻗﺮار داﺷـﺖ ،وﻟـﯽ ﺷـﺎﻫﺪ
داﺷـﺘﻪاﻧــﺪ ،و ﭼــﻪ ﻗﻔﻘــﺎز ﺟﻨــﻮﺑﯽ )ﺟﻤﻬــﻮري
ﺑﺮوز ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ در ﺗﺄﺛﯿﺮﭘـﺬﯾﺮي از اﯾـﻦ ﺟﺮﯾـﺎن
آذرﺑﺎﯾﺠﺎن( ﻧﯿﺰ ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ وﺟـﻮد
ﺑــﻮد" )ﮐــﻮﻻﯾﯽ ،1384 ،ص .(214ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ
داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ".ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ
ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑـﻪ ﻧﺸـﺮﯾﺎت و ﮐﺘـﺎبﻫـﺎي ﻣﺠﺎﻫـﺪﯾﻦ
"ﺣــﺰب اﺳــﻼﻣﯽ ﺟﻤﻬــﻮري آذرﺑﺎﯾﺠــﺎن" از
اﻓﻐﺎﻧﯽ ﻣﺆﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﮐـﻪ"در اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن
ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣـﯽآﯾـﺪ )ﻣﻠﮑﻮﺗﯿـﺎن،
ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺨﺸــﯽ اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ،ﺑــﻪ دﻟﯿــﻞ
،1384ﺻﺺ .(85-86
اﺷـﺘﺮاﮐﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ و زﺑـﺎﻧﯽ ،ﺣﺘـﯽ ﭘــﯿﺶ از
ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﺮﮐﯿﻪ اﺳﺒﺎب
ﭘﯿﺮوزي اﯾﻦ اﻧﻘﻼب آﻏﺎز ﺷﺪ و در ﻣﻘﺎوﻣـﺖ در
اﻣﯿﺪواري ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺳﻼمﮔﺮا را ﻓـﺮاﻫﻢ
ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻮدﺗﺎي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓـﺖ .ﭘـﺲ از
ﮐﺮده و ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺮرﻧﮓ ﺷﺪن ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﺳـﻼﻣﯽ
ﭘﯿــﺮوزي اﻧﻘــﻼب اﯾــﺮان و اﺷــﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن
در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺷﺪه اﺳـﺖ .اﯾـﻦ اﺛـﺮ ﺑﺨﺸـﯽ از
ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﺶ ﺳـﺮخ ﺷـﻮروي ﻧﯿـﺰ ﮔـﺮوه ﻫـﺎي
اﺑﺘﺪاي ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد .ﮐﻮدﺗـﺎي
ﺷﯿﻌﻪ )ﻫﺸﺖ ﮔﺎﻧﻪ( و ﺳـﻨﯽ )ﻫﻔـﺖﮔﺎﻧـﻪ( ﮐـﻪ
12ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ 1980در ﺗﺮﮐﯿﻪ ،ﺑﻪ اذﻋﺎن ژﻧـﺮال
اﮐﺜﺮاً ﻧـﺎم اﺳـﻼم را ﺣﻤـﻞ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ ،ﯾﻌﻨـﯽ
ﮐﻨﻌﺎن اورون ،ﺑﺎ ﻫﺪف ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدن روﻧـﺪ رو
ﻣﺠﺎﻫــﺪﯾﻦ اﻓﻐــﺎﻧﯽ ،از اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ اﻟﻬــﺎم
ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ .و ﺑـﻪ
ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﻮد ،ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ ﺳﺮاﺳـﺮ
ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﯾﮑـﯽ از اﺛﺮﮔـﺬارﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘـﺎﻃﻊ اﯾـﻦ
ﮐﺸﻮر را ﻓﺮا ﮔﯿـﺮد ".ﻫﻤـﯿﻦ ﻧﮕﺮاﻧـﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ
ﺗﻌﺎرض ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺮ ﮐﻠﯿﻪ
ﺑﺎﻋﺚ ﺷـﺪ ارﺗـﺶ ﺗﺮﮐﯿـﻪ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﭘﯿـﺮوزي
ﮔﺮاﯾﺸــﺎت اﺳــﻼﻣﯽ ﺗــﺄﺛﯿﺮي اﻓﺰاﯾﺸــﯽ داﺷــﺘﻪ
ﺣﺰب اﺳﻼمﮔﺮاي رﻓﺎه ﺑﻪ رﻫﺒـﺮي ﻧﺠـﻢاﻟـﺪﯾﻦ
اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ "در آن ﺷﺮاﯾﻂ دوﮔﺎﻧﮕﯽ و
ارﺑﮑﺎن ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ ،ﺣﺰﺑﯽ ﮐﻪ در ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﺑـﺎ ﺣﮑـﻢ
ﻧﺰاع و در ﻣﯿﺎن ﺷﮑﺴﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ آرﻣﺎنﻫـﺎي
دادﮔــﺎه ﻋــﺎﻟﯽ ﺗﺮﮐﯿــﻪ ﻣﻨﺤــﻞ ﺷــﺪ .اﻣــﺎ ﺗــﻮان
ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴـﺘﯽ و ﻃـﺮح ﻧـﻮﮔﺮاﯾﯽ آن،
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن در ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ
ﻗﺪرت دﯾﻨﯽ اﺣﯿﺎ ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺷـﮑﻮﻓﺎﯾﯽ دوﺑـﺎره
آﻧﻬﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖ ﺷﺪهاﻧـﺪ.
ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﯾﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻋﺮﺻـﻪ را
و اﯾﻦ ﺑﺎر ﺣﺰب اﺳﻼﻣﯽ ﻋـﺪاﻟﺖ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﺑـﻪ
از ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﯽ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺗـﺎ
رﻫﺒﺮي رﺟﺐ ﻃﯿﺐ اردوﻏﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر
ﻃﺮﺣــﯽ ﻧــﻮ از دوﻟــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ در اﻧﺪازﻧــﺪ.
ﺷﺪه اﺳﺖ .در ﺣﻘﯿﻘـﺖ اﯾـﻦ رﺷـﺪ ﭼﺸـﻤﮕﯿﺮ
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن در اﯾﺮان ﺑـﻪ ﭘﯿـﺮوزي رﺳـﯿﺪﻧﺪ و
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن در ﺗﺮﮐﯿﻪ اﯾـﻦ ﮔﻤـﺎن را ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ
ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﻃﯽ ﻫﻔـﺖ دﻫـﻪ ،ﭘﺎﯾﮕـﺎﻫﯽ
وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن در ﺻـﻮرﺗﯽ
ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﺎر دوﻟﺖ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﻪ دﺳـﺖ
ﮐـﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨــﺪ ارﺗـﺶ را در اﯾــﻦ ﮐﺸـﻮر ﻻﺋﯿــﮏ
آوردﻧﺪ؛ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﮐﻪ از ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻣﺘﻨﺎزع ﻓﯿـﻪ،
ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﯾـﮏ دﮔﺮﮔـﻮﻧﯽ
و ﻃﺮﺣﯽ در داﯾﺮه ﮐﺸﻤﮑﺶﻫـﺎي ﻧﻈـﺮي ،ﺑـﻪ
اﺳﺎﺳﯽ را در ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورﻧـﺪ
واﻗﻌﯿﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎرج و ﺑﺮ ﺑﺨﺸـﯽ از ﮐـﺮه
)ﻃﺎﻫﺎﯾﯽ ،1380 ،ﺻﺺ .(139-151
زﻣﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ" )ﺗﻮﻓﯿﻖ و ﻓﻀـﺎﺋﻠﯽ،1377 ،
ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮ اﯾـﻦ ﻧﻈﺮﻧـﺪ ﮐـﻪ
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
ﮔﻔﺘﻪ وي "اﮔﺮ اﯾﻦ آﺗﺶ )ﮔﺮاﯾﺶ ﺑـﻪ اﺳـﻼم(
ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﻢ اﻋﻄﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ
ﺻﺺ .(28-29
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑـﻪ
از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ "ﻓﻀﺎي در ﺣﺎل
واﺳــﻄﻪ ﻣﻮاﺿــﻊ ﻣﻌﺘــﺪﻟﯽ ﮐــﻪ در ﻣﻮﺿــﻮﻋﺎت
ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب
ﻣﺨﺘﻠﻒ داﺧﻠﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺗﺨﺎذ ﮐﺮده ،ﺗﺄﺛﯿﺮ
اﯾــﺮان ﺑــﻮده اﺳــﺖ ،ﺑــﺮ دوﻟــﺖﻫــﺎ و ﻧﺨﺒﮕــﺎن
ﭼﻨﺪاﻧﯽ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ روﯾﮑﺮدﻫـﺎي
ﺳﯿﺎﺳــﯽ در ﺟﻬــﺎن اﺳــﻼم ﺗــﺄﺛﯿﺮ ﻧﻬــﺎده و در
ﺑﻨﯿﺎديﺗﺮي ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده ،ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ ،ﺑﺎﯾـﺪ
ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﮑﻮﻣـﺖﻫـﺎ و ﭘﯿﻮﻧـﺪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ
ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﯽ ﻋﻨـﻮاﻧﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در
اﺳــﻼم )ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﺳــﻮدان و ﭘﺎﮐﺴــﺘﺎن( ،ورود
ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺮ ﺗﻌﺎرض دوﺟﺎﻧﺒـﻪ اﺳـﻼم و
اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن ﺑﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ،ﺗﻐﯿﯿـﺮ در اﯾـﺪهﻫـﺎي
133
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ 134
ﺷــﺎﻫﺰادﮔﺎن و ﺧــﻂﻣﺸــﯽﻫــﺎي ﺳﯿﺎﺳــﯽ و
ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ
ﺑــﯿﻦاﻟﻤﻠﻠــﯽ ﺷــﺎﻫﺰادهﻫــﺎ )ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﻋﺮﺑﺴــﺘﺎن
ﻫــﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن ،ﻃﺒﻘــﻪ ﻣﺘﻮﺳــﻂ در ﮐﺸــﻮرﻫﺎي
ﺳــﻌﻮدي( و ﺗﺸــﮑﯿﻞ دوﻟــﺖ ﺗﻮﺳــﻂ اﺣــﺰاب
اﺳــﻼﻣﯽ را ﺑﯿﺸــﺘﺮ ﻣﺴــﺘﻌﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘــﺬﯾﺮي از
اﺳﻼمﮔﺮا )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﮐﯿـﻪ( ﻧﻤـﻮد ﯾﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ".
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﯾﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ؛ ﺑـﻪ ﻃـﻮري ﮐـﻪ
اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻋﻼوه ﺑﺮ دوﻟﺖ ﻫـﺎ و ﻧﺨﺒﮕـﺎن
"ﻫﻤﭽـﻮن آﻧﭽــﻪ در اﯾـﺮان رخ داده ،در دﯾﮕــﺮ
ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻫﻮﯾﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮدي
ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ اﯾﻦ ﻃﺒﻘـﻪ ﻣﺘﻮﺳـﻂ اﺳـﺖ
ﻧﯿﺰ ﺣﺎﺋﺰ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﮐﻪ "ﭘﺲ از ﭘﯿﺮوزي
ﮐـــﻪ داﻋﯿــــﻪدار اﺳــــﻼم ﺷــــﺪه اﺳــــﺖ"
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮي در
).(Huntington, 1996, p.113
ﭼﻬﺮه ﻇﺎﻫﺮي ﺟﻮاﻣﻊ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﺳـﻼﻣﯽ و
اﯾﻦ در ﺣـﺎﻟﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘـﯿﺶ از وﻗـﻮع
رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ آﻧﻬﺎ ،ﺣﺘﯽ ﻣﯿـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ "ﭘﺬﯾﺮش ﺗﺌﻮري ﺟﺪاﯾﯽ دﯾـﻦ
ﮐﺸــﻮرﻫﺎي ﻏﯿــﺮ اﺳــﻼﻣﯽ از ﻗﺒﯿــﻞ ﮔﺴــﺘﺮش
از ﺳﯿﺎﺳــﺖ ،ﻧــﻪ ﺗﻨﻬــﺎ ﺑﺎﻋــﺚ ﺷــﮑﻞﮔﯿــﺮي و
ﺣﺠﺎب ،ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑـﻪ ﺷـﺮﮐﺖ در ﻣﺮاﺳـﻢ
ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﺷـﺪن ﺳﯿﺎﺳـﺖ ﻏﯿﺮدﯾﻨـﯽ در ﺟﻮاﻣـﻊ
ﻣﺬﻫﺒﯽ و رﻋﺎﯾﺖ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ دﯾﻨﯽ ﺑﻮدهاﯾـﻢ .اﯾـﻦ
اﺳﻼﻣﯽ ﺷـﺪ ،ﺑﻠﮑـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪ ﺗـﺎ دﯾﻨـﺪاري
اﻣﺮ ﺣﺘـﯽ در ﮐﺸـﻮرﻫﺎي دوردﺳـﺖ آﺳـﯿﺎﯾﯽ،
ﻏﯿﺮﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻬﺎدﯾﻨـﻪ ﺷـﻮد.
ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺪوﻧﺰي و ﻣﺎﻟﺰي و ﻧﯿﺰ در اروﭘﺎ و اﻣﺮﯾﮑـﺎ
ﺑــﻪ ﻋﺒــﺎرت دﯾﮕــﺮ ،ﻧــﻪ ﺗﻨﻬــﺎ ﺳﯿﺎﺳــﺘﻤﺪاران
ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ )ﻣﻠﮑﻮﺗﯿﺎن ،1384 ،ﺻـﺺ
ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ دﯾﻦ و آﻣﻮزهﻫـﺎي دﯾﻨـﯽ
.(87-88
در ﻋﺼﺮ ﻧﻮﯾﻦ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﮐﺸﻮرﺷـﺎن را اداره
ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﯾﮕـﺮ اﻟﮕـﻮﺑﺮداري از ﻧﻬﻀـﺖ
ﮐﻨﻨﺪ ،ﺑﻠﮑﻪ دﯾﻨﺪاران ﻧﯿﺰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑـﺎ
اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ،اﺳﺒﺎب آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﮐـﺮده
وارد ﮐﺮدن دﯾﻦ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ،ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺗﺤﻘـﻖ
ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ در ﻫﺮ ﮐﺠﺎي ﺟﻬﺎن ،ﺑﻪ ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﮐﻪ
اﻫﺪاف دﯾﻨـﯽ ﻣـﺎﻧﻊ اﯾﺠـﺎد ﻣـﯽﺷـﻮد و ﮐـﺎﻣﻼً
ﭘﯿﺎم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ،از آن
ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻼح و
ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷـﻮﻧﺪ .و اﯾـﻦ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﻣﻌﻤـﻮﻻً در ﺟﻬـﺖ
ﻧﻔﻊ دﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺳﯿﺎﺳﺖ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨـﺪ...
اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻤﺎﯾﻼت دﯾﻨﯽ و ﺗﺤﻮل در ﻧﻈﺎم ﻓﮑﺮي
ﺟﺎﯾﮕﺎه دﯾﻦ در اﯾﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ )رﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ
و ﻫﻮﯾﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﮐﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از
ﻗﺮن 19ﺗﺎ رﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻗﺮن (20و ﺳﻬﻢ ﺗـﺄﺛﯿﺮ
ﻃﺮﯾﻖ اﺑﺰارﻫـﺎﯾﯽ ﻣﺜـﻞ رﺳـﺎﻧﻪﻫـﺎي ﮔﺮوﻫـﯽ،
آن ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺳﺎﺣﺖ اﺟﺘﻤﺎع ،ﺳﯿﺮ ﻧﺰوﻟﯽ روز
داﻧﺸﮕﺎه و ﮐﺘـﺎبﻫـﺎي اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﮔﺴـﺘﺮش
اﻓﺰوﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ در ﺷـﺮاﯾﻂ
ﻧﺤﯿﻔﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ رﻗﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﻓﺮﺑﻬـﯽ ﻗـﺮار
ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد و ﭼﻪ در ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت و آرﻣﺎنﻫـﺎ ﺑـﻪ
ﮔﺮﻓﺖ و راﻫﯽ ﺟﺰ اﻧﻔﻌﺎل در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﻘﺘﻀـﯿﺎت
ﺷــﺪت ﻣﺘــﺄﺛﺮ از اﺳــﻼﻣﯽ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻣﺤــﻮر
روز اﻓﺰون آن ﻧﺪاﺷﺖ" )رﻫﺪار ،1384 ،ﺻـﺺ
ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣـﯽآﯾـﺪ و
.(28-29
ﻟﺬا ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﺟﻨـﺒﺶ ﻣﺮدﻣـﯽ
ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﻬﻀﺖ ﻫﺎي
در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺪون ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت اﺳـﻼمﺧﻮاﻫﺎﻧـﻪ
ﻣﺮدﻣـــﯽ اﯾﺠﺎدﺷـــﺪه در ﺷـــﻤﺎل اﻓﺮﯾﻘـــﺎ و
ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎﺗﯽ ﮐـﻪ ﺑﺎﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ
ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ در آﻏﺎز ﺳﺎل ﺟﺎري ﻣـﯿﻼدي،
ﺗﻌﺎﻣﻼت اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎن ﺗﻮﻧﺴﯽ ﺑﺎ اﯾﺮان ،ﻣﺘﺄﺛﺮ از
ﺑﺎ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺮدم اﯾﺮان و ﻋﻤـﻞ اﻧﻘﻼﺑـﯽ
اﻧﮕﺎرهﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد.
ﻣﺮدم اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮐﻪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ از داﻧﺎﯾﯽ اﯾﺸـﺎن
راﺷﺪ اﻟﻐﻨﻮﺷﯽ ،دﺑﯿﺮﮐﻞ ﺣـﺰب اﻟﻨﻬﻀـﻪ،
ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﻮده اﺳـﺖ،
ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺳـﻘﻮط دوﻟـﺖ در ﺗـﻮﻧﺲ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ
ﻣﺸﺨﺼﺎً ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻧﮕﺎرهﻫﺎي
ﭘﺲ از ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮدد ،درﺑـﺎره
اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد.
ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼم ﮔﺮاﯾـﯽ در
ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻧﻬﻀـﺖﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد ﻋـﻼوه ﺑـﺮ
ﺗﻮﻧﺲ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ" :اﻧﻘﻼب اﯾﺮان زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع
آرﻣﺎن ﻫﺎي اﺳﻼمﺧﻮاﻫﺎﻧـﻪاي ﮐـﻪ در ﻣﻄﺎﻟﺒـﺎت
ﭘﯿﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺴﺎس ﺑﻮد .زﻣـﺎﻧﯽ
اﻋﻼﻣــﯽﺷــﺎن ﺑــﻪ ﭼﺸــﻢ ﻣــﯽﺧــﻮرد ،از ﻧﻈــﺮ
ﮐﻪ ﻣـﺎ در ﺻـﺪد ﺳﺮﮐﺸـﯽ از اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﺳـﻨﺘﯽ
ﻫﻤﺴﺎﻧﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان
اﺳﻼﻣﯽ وارداﺗـﯽ از ﺷـﺮق ﺗـﻮﻧﺲ ﺑـﻮدﯾﻢ ﮐـﻪ
دارﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ.
ﻣﺒﺎرزه در ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﺑﻌـﺪ ﺗﻘﻠﯿـﻞ
ﻣﻮج ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﺟﻬﺎن ﻋـﺮب در
ﻣﯽداد .ﻣﺎ آﻣﺎده ﭘـﺬﯾﺮش اﻧﺪﯾﺸـﻪﻫـﺎﯾﯽ ﺷـﺪه
اواﯾﻞ ﺳﺎل ،2011ﺑـﺎ ﺧﻮدﮐﺸـﯽ ﯾـﮏ ﺟـﻮان
ﺑــﻮدﯾﻢ ﮐــﻪ در آن ﻣﺒــﺎرزات ﻋــﻼوه ﺑــﺮ ﺑﻌــﺪ
ﺗﻮﻧﺴــﯽ در ﭘﺎﯾﺘﺨــﺖ اﯾــﻦ ﮐﺸــﻮر آﻏــﺎز ﺷــﺪ.
ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ ،داراي ﺟﺒﻬﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻧﯿـﺰ ﺑﺎﺷـﺪ.
اﻗﺪاﻣﯽ ﮐﻪ از ﻧﮕﺎه رﺳﺎﻧﻪﻫـﺎي ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠﻠـﯽ ﺑـﻪ
ﻧﻈﯿﺮ ﺟﺒﻬﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺟﺒﻬﻪ ﻣﺒﺎرزه اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ.
ﻋﻨﻮان اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﺑﻪ وﺿـﻌﯿﺖ اﻗﺘﺼـﺎدي ﺗـﻮﻧﺲ
اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑـﺎ آﻣـﻮﺧﺘﻦ ﺑﺮﺧـﯽ آﻣـﻮزهﻫـﺎي
ﺗﻠﻘـﯽ و ﻣﻌﺮﻓــﯽ ﺷـﺪ .ﻏﺎﻓــﻞ از آﻧﮑـﻪ ﯾﮑــﯽ از
اﺳﻼﻣﯽ ،ﻣﺎ را از ﺗﺴﻠﯿﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ
ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ اﺣﺰاب ﻣﺨـﺎﻟﻒ در اﯾـﻦ
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭼﭗ ﺑﺎزداﺷﺖ و ﻣﺒﺎرزه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣـﺎ
ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷـﺎﺧﻪ
را وارد ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﮐـﺮد .در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ
ﮐﺸﻮر ﺣﺰب اﺳﻼﻣﯽ ا
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
ﭘﺎﯾــﺎﻧﯽ ﻣﻘﻄــﻊ ﻣــﻮرد ﺑﺤــﺚ ،دﯾــﻦ در ﻧﻬﺎﯾــﺖ
اﺧﻮاناﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﻮﻧﺲ اﺳﺖ ،ﮐﻪ ﭼﻪ در ﻣﺸﯽ
135
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ 136
ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖﻫﺎ اﺻـﺮار داﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺗﻨﻬـﺎ
ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد را ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨـﺪ
ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﺒﺎرزه اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ
ﮐﻪ "ﺑﺎ ازﺳﺮﮔﯿﺮي ﻣﻮج اﻧﻘﻼبﻫﺎ در ﻣﺼـﺮ ﺑـﺎز
را ﮐﺸﻒ ﮐﺮده و ﺗﻨﻬﺎ اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﻗﺎدر اﺳـﺖ از
ﻫﻢ ﻧﮕﺮاﻧﯽ از ﺷﮑﻞﮔﯿـﺮي اﯾﺮاﻧـﯽ دﯾﮕـﺮ ﺑـﺮوز
ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺒـﺎرزه ﻃﺒﻘـﺎﺗﯽ و ﭘﯿـﺮوزي ﮐﻤﻮﻧﯿﺴـﻢ
ﮐــﺮده اﺳــﺖ" )ﺑﺎﺷــﮕﺎه ﺧﺒﺮﻧﮕــﺎران ﺟــﻮان،
ﻋﻠﯿﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري ،راه ﺣﻞ ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﺟﺎﻣﻌـﻪ را
.(1390/1/24
اراﺋﻪ دﻫﺪ .اﻣﺎ ﻣﺎ در اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﯾﮏ روﺣـﺎﻧﯽ
اﺳﺎﺳﺎً روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ
ﻣﻌﻤـــﻢ را ﯾـــﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐـــﻪ ﺗﻮاﻧﺴـــﺖ اﻧﻘـــﻼب
ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯽ و ﺗﺤﻮل ﺧﻮاه ﮐﻪ
ﻣﺴﺘﻀـــﻌﻔﯿﻦ را ﻋﻠﯿـــﻪ ﻧﻈـــﺎم اﺳـــﺘﺒﺪادي
ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺳﺘﺒﺪادي ﺳﮑﻮﻻر
دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪه اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ و ﻋﻠﯿﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻣـﺘﻌﻔﻦ
در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻧﮕﺮاﻧﯽﻫﺎي ﺟﺪي اﺳـﺮاﺋﯿﻞ
ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري رﻫﺒﺮي ﮐﻨﺪ .ﻣﻬﻢﺗـﺮﯾﻦ ﻫﺪﯾـﻪاي
و ﻏﺮب را درﺑـﺎره اﻓـﺰاﯾﺶ ﺗـﻮان ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاري
ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﺎ داد ،ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯿـﺎن
اﯾــﺮان در ﻣﻨﻄﻘــﻪ ،ﺑــﻪ واﺳــﻄﻪ ﻗﺮاﺑــﺖﻫــﺎي
ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﯿﻦ و ﻣﺴﺘﮑﺒﺮﯾﻦ ﺑﻮد .و اﯾـﻦ ﺗﺮﺟﻤـﻪ
اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﯿﺎن ﺣﺎﮐﻤﺎن آﯾﻨﺪه اﯾﻦ ﮐﺸـﻮرﻫﺎ
دﯾﮕﺮي از ﺟﻨﮓ ﻓﻘﺮ و ﻏﻨـﺎ و ﺟﻨـﮓ ﻃﺒﻘـﺎﺗﯽ
و ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪه اﺳـﺖ .ﯾـﮏ
ﺑﻮد ،اﻣﺎ در ﭼﺎرﭼﻮب اﺳـﻼﻣﯽ ﺷـﺎﻣﻞﺗـﺮ و ﺑـﺎ
ﻣﻘـﺎم دﯾﮕــﺮ رژﯾــﻢ ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴــﺘﯽ درﺑــﺎره اﯾــﻦ
ادﺑﯿﺎت اﺳﻼﻣﯽ" )ﺳﺎﯾﺖ اﻟﻒ.(1389/10/30،
ﻧﮕﺮاﻧﯽ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽـﻪ در ﺟﻬـﺎن ﻋـﺮب رخ
وﺿﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ اﻟﻐﻨﻮﺷﯽ درﺑـﺎره آن ﺳـﺨﻦ
داده اﺳﺖ ،ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ" :ﺗﻼشﻫﺎي ﺑﺰرﮔﯽ ﺑـﺮاي
ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ،در دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﻧﯿـﺰ ﻗﺎﺑـﻞ
ﻗــﻮي ﺷــﺪن اﯾــﺮان و ﻣﺘﺤﺪاﻧﺸــﺎن در ﺟﻬــﺎن
ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ .ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑـﯽ و
ﻋﺮﺑﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و اﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻔـﻊ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ
ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم در ﻣﺒﺎرزه ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻣﺘـﺄﺛﺮ از
ﻧﯿﺴﺖ ".او ﺿﻤﻦ آﻧﮑﻪ ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﻧﻔـﻮذ اﯾـﺮان را
وﻗﻮع و ﺗﺪاوم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ
ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻧﮕﺮاﻧـﯽ اﺳـﺮاﺋﯿﻞ ﻣﻌﺮﻓـﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ،
اﻣﺮ ﺑﺪﯾﻊ و ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﯿﺰي ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷـﻮد،
ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﯾﺮان در ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺤـﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘـﻪ
ﺑﻠﮑــﻪ ﻣــﻮرد اﻧﺘﻈــﺎر ﺑــﺎزﯾﮕﺮان ﻣﻨﻄﻘــﻪ ﻧﯿــﺰ
ﻣﺪاﺧﻠـــــﻪ دارد )ﺧﺒﺮﮔـــــﺰاري ﻓـــــﺎرس،
ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ .آوﯾﮕﺪور ﻟﯿﺒﺮﻣﻦ ،وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ رژﯾـﻢ
.(1390/1/23
ﺻﻬﯿﻮﻧﯿﺴﺘﯽ ،درﺑﺎره ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي اﯾﺮاﻧﯽ ﺟﺪﯾـﺪ
ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﺤﻠﯿﻠﮕﺮان در ﺑﺮرﺳﯽ اﺗﻔﺎﻗﺎت
در ﻣﺼﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﺧﯿﺮ اﯾﻦ ﮐﺸـﻮر،
اﺧﯿﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﺮوز ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ و ﺿـﺪ
ﻫﺸــﺪار ﻣــﯽدﻫــﺪ .وي در ﯾــﮏ ﻣﺼــﺎﺣﺒﻪ
اﺳﺘﺒﺪادي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑـﯽ ﻣﺘﺤـﺪ ﻏـﺮب،
ﺑﺮاﺑﺮ رﻗﺒﺎي ﺧﻮد ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﯾﻦ
ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي اﺳﻼمﮔﺮا در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬـﺎن
ﭘﯿﺎﻣـﺪﻫﺎي اﯾــﻦ ﺗﺤــﻮﻻت ﻗﻠﻤـﺪاد ﻣــﯽﮐﻨﻨــﺪ.
ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﮔﺮوه و ﻃﺒﻘﻪ دﯾﮕﺮي ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪاﻧـﺪ
ﺗﺤـﻮﻟﯽ ﮐـﻪ در واﻗــﻊ ﺑـﯿﺶ از آﻧﮑـﻪ ﻣﺘــﺄﺛﺮ از اﻗــﺪاﻣﺎت ﺳﯿﺎﺳــﯽ ﺟﻤﻬــﻮري اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ، ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﻨﺒﻌﺚ از اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺑـﺎ ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﺗﺤـﻮلﺧـﻮاه دﻧﯿـﺎي ﻋـﺮب اﯾﺠـﺎد ﮐــﺮده اﺳــﺖ .ﺗﻌــﺎﻣﻠﯽ ﮐــﻪ ﻧــﻪ ﺗﻨﻬــﺎ ﻣﻮﺿــﻊ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐـﺮده ،ﺑﻠﮑـﻪ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ ﺑــﻪ آرﻣــﺎنﻫــﺎي اﺳــﻼﻣﯽ ﺑﺎﻋــﺚ ﺷــﺪه اﺳــﺖ. ﺑﺮرﺳــﯽ ﺷــﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯿــﻮن ﺑــﻪ وﯾــﮋه در ﺑﺤﺮﯾﻦ) (2011ﻧﺸﺎن از وﺟـﻪ ﻏﺎﻟـﺐ اﺳـﻼﻣﯽ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان اﺳﺖ .ﺑﺎ دﻗﺖ در ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﯿﻮن اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬـﺎ ﻣﻔﻬـﻮم آزادي را در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮم ﻏﻨﯽ ﻻاﻟـﻪ اﻻاﷲ و ﻧـﻪ در ﭼــﺎرﭼﻮب ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴــﻢ ﻣــﯽﺟﻮﯾﻨــﺪ .ﺳــﻨﺦ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫـﺎي اﻧﻘﻼﺑﯿـﻮن در ﺷـﻌﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ آزادي ،ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮاﻫﯽ ،اﻫﻤﯿﺖ دادن ﺑﻪ ﻣـﺮدم، اﺳــﺘﻘﻼل ،ﻋــﺪم واﺑﺴــﺘﮕﯽ ،اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳــﺘﯿﺰي، ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ دﺧﺎﻟـﺖﻫـﺎي ﺧـﺎرﺟﯽ و ﻧﻈـﺎﯾﺮ آن ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در زﻣـﺎن اﻧﻘـﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺳﺮ داده ﻣﯽﺷﺪ.
ﭘﯿﺎمﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑـﺎ ﻧﻬﻀــﺖ اﺳــﻼﻣﯽ ﻣــﺮدم اﯾــﺮان ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﺑﺮﻗــﺮار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ .ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﻣﺪﻋﺎ روﯾﮑﺮدﻫﺎ ،ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎ و ﻣﻮاﺿﻌﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم ﭘـﺲ از اﻧﻘﻼب ،ﯾﺎ اﺳﺎﺳﺎً اﯾﺠﺎد ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺷـﺪه اﺳﺖ .از آن رو ﮐـﻪ "ﻣﻬـﻢ ﺗـﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاري اﯾﺮان اﻧﻘﻼﺑﯽ در ﺣﻮزه اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﻮده اﺳﺖ"
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻮﺿﻊ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﯽ اﯾـﺮان را در
در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و اﺣﺰاب و
)اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ،1388 ،ص ،(331ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﭘﮋوﻫﺶ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺑﺎزﺗﺎب ﻫﺎي اﻧﻘﻼب اﺳـﻼﻣﯽ، در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ و از ﻣﻨﻈﺮ ﺳـﺎزهاﻧﮕﺎراﻧـﻪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻌـﯽ اﯾـﻦ ﺑﺎزﺗـﺎبﻫـﺎ ﻣﻮﻓـﻖﺗـﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
ﻓﺮﺟﺎم اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑـﺎ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﻏﺎﻟـﺐ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺳﺎل 1979و در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈــﺎم دوﻗﻄﺒــﯽ ﻣﻌـﺮوف ﺷــﺪه اﺳــﺖ ،ﺑــﻪ ﭘﯿﺮوزي رﺳﯿﺪ .اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻬﻀﺘﯽ ﺑـﻮد ﮐﻪ از ﺳﺎلﻫﺎ ﻗﺒﻞ در اﯾﺮان آﻏﺎز ﺷﺪه و رواﺑـﻂ ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻫـﺎي آزاديﺑﺨـﺶ در ﻧﻘــﺎط ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﺟﻬــﺎن ﺑﺮﻗــﺮار ﮐــﺮده ﺑــﻮد. ﭘﯿﺮوزي اﯾﻦ ﻧﻬﻀـﺖ ﺑـﺎ اﯾـﺪﺋﻮﻟﻮژي دﯾﻨـﯽ ،در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐـﻪ آﻣـﻮزهﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﯽ ﻃﺮﻓـﺪاران زﯾﺎدي در دﻧﯿﺎ ﻧﺪاﺷﺖ ،ﺑﺎﻋﺚ ﺷـﺪ ﺗـﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖ
137
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ 138
دﯾـﻦ و ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص اﺳـﻼم ﺑـﺮاي ﺣﻀــﻮر در
ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ،ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﯾﻦ اﻧﻘـﻼب ،ﺑـﯿﺶ
اﺟﺘﻤﺎع و ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت و ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت
از ﻫــﺮ زﻣــﺎن دﯾﮕــﺮي ﻧﻈــﺎم ﻣﻌﻨــﺎﯾﯽ ﺧــﻮد را
ﻣﺒﺘﻼﺑﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﻫﯿﺄﺗﯽ واﻗﻌﯽ ﺑـﺮاي ﻣﻠـﺖﻫـﺎي
ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﻧﮕـﺎرهﻫـﺎي اﺳـﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ ﺗﻨﻈـﯿﻢ
ﺟﻬﺎن ﻣﻌﻠـﻮم ﺷـﻮد .و اﺳـﺒﺎب ﻇﻬـﻮر دوﺑـﺎره
ﮐﺮدﻧﺪ .ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ
اﺳــﻼم ﺑــﻪ ﻣﺜﺎﺑــﻪ ﻧﻈــﺎﻣﯽ ﻣﻌﻨــﺎﯾﯽ ﺑــﺎ ﻫﻤــﻪ
ﺑﺎ ﭘﯿـﺮوزي ﺑـﺮ ﻧﻈـﺎم ﺷﺎﻫﻨﺸـﺎﻫﯽ در درون و
ﻣﺸﺨﺼﺎت و ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﻓـﺮاﻫﻢ
ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪات ﻣﺨﺘﻠـﻒ از ﺑﯿـﺮون ،اﻋﺘﻤـﺎد
آورد .ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﮔﻔﺘﻤـﺎن اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﯽ ﺑـﺎ
ﺟﻬﺎن اﺳﻼم را ﺑﺮ ﻣﺸﯽ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺣـﻮزه
وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻋﺪاﻟﺖﺧﻮاﻫﯽ ،ﻣﺮدمﺑﺎوري و
اﺟﺘﻤﺎع و ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻓـﺰاﯾﺶ دﻫـﺪ و ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ
اﺳﺘﮑﺒﺎرﺳﺘﯿﺰي ،اﻧﮕﺎره اﺻﻠﯽ اﯾـﻦ اﻧﻘـﻼب ﺑـﻪ
ﺗﻐﻠﯿﻆ ﻫﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم ﺷـﻮد.
ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ.
اﯾﻦ اﻧﻘﻼب ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺷﮕﺮﻓﯽ ﮐﻪ
ﻣﺸــﺎرﮐﺖ اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ در ﻓﻀــﺎي
ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﻗﺒـﻞ از ﺧـﻮد داﺷـﺘﻪ،
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ ،ﺗـﺄﺛﯿﺮات ﺟـﺪي را
ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ ﺗﺤـﻮﻻت اﻧﮕـﺎرهاي در ﺣـﻮزه ﻋﻠـﻮم
ﺑﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﺎزﯾﮕﺮان و اﻧﮕﺎرهﻫﺎي از ﻗﺒـﻞ ﻣﻮﺟـﻮد
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻧﻈﺮﯾﻪﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ
در ﻧﻈــﺎم ﺑــﯿﻦاﻟﻤﻠــﻞ ﮔــﺬارده اﺳــﺖ .اﻧﻘــﻼب
اﻧﻘﻼب ﺷﺪه اﺳﺖ .و از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ورود
اﺳــﻼﻣﯽ و ﺗــﺪاوم آن در ﻗﺎﻟــﺐ ﻧﻈــﺎم ﻣﺴــﺘﻘﺮ
دوﺑــﺎره دﯾــﻦ و ﻣﻌﻨﻮﯾــﺖ ﺑــﻪ ﺻــﺤﻨﻪ ﻋﻠــﻮم
ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﻘﻼب
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ ﻣـﺬﻫﺐ را ﺑـﻪ
داﺋﻤﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده ،ﺑـﻪ واﺳـﻄﻪ ﻧﻈـﺎم ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ
ﻋﻨﻮان ﺑﺴﺘﺮي ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﺑـﻪ
ﺧﻮد ،در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﮐﻪ اﻋﻢ از ﮔﺮوه ﻫﺎي
رﺳﻤﯿﺖ ﻣـﯽﺷﻨﺎﺳـﺪ .ﺷـﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟـﻮد ﻧﺸـﺎن
ﻓﺮاﻣﻠﯽ ،ﻣﻠﯽ و ﻓﺮو ﻣﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ،در ﺗﺤﻮﻻت
ﻣﯽدﻫﺪ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬـﺎن
ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ .اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺑـﻪ
اﺳﻼم ﺑﺮ اﺳـﺎس آزاديﺧـﻮاﻫﯽ و آرﻣـﺎنﻫـﺎي
اﻋﺘﺒﺎر ﺗﻌﺎﻣﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺸﺎن در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ
ﻣﻠﯽ ﺷـﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و آرﻣـﺎنﻫـﺎي آﻧﻬـﺎ در
و ﺑﺮ ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻣﺘﻌـﺪد از ﺟﻤﻠـﻪ ﺧـﻮد اﻧﻘـﻼب
اﺳﺘﻘﻼلﺧﻮاﻫﯽ و ﺿﺪ اﺳﺘﺒﺪادي ﺷﺒﺎﻫﺖﻫـﺎي
اﺳﻼﻣﯽ و اﻧﮕﺎرهﻫﺎي آن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ.
ﻋﻤﯿﻘﯽ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان دارد.
ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻣﺮدﻣـﯽ ﺟﻬـﺎن اﺳـﻼم ﭼـﻪ
و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻇﻬﻮر اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان
آﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ وﺟﻮد
دﯾﮕﺮ اﺻﻠﯽ و ﻋﻤﺪه ﻟﯿﺒﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﻨﺒﻌﺚ
داﺷــﺘﻪاﻧــﺪ و ﭼــﻪ آﻧﻬــﺎﯾﯽ ﮐ ـﻪ ﺑﻌــﺪﻫﺎ اﻋــﻼم
از ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻏﺮﺑﯽ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳـﺖ ﮐـﻪ
ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در وﻗﻮع آن ﺑﺴـﯿﺎر ﻣﻬـﻢ ﺑﺎ ﻣﺸﯽ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ،ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺑﻠـﻮك ﺷﺮق ،ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﯿﻼي ﻏﺮب ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ و اﯾﻦ ﺗـﺎ ﺟـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ از ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺟﻬﺎن اﺳـﻼم ﺑـﺎ ﻣﺪرﻧﯿﺘـﻪ ،ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان "ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺟﻬـﺎن آﯾﻨـﺪه" ،ﯾـﺎد ﻣـﯽﺷـﻮد .ﻟـﺬا اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ،در ﺗﺤﻮل
ﺳﺎل ،5ﺷﻤﺎره .3 .8ﺗﺮﮐﻤــﺎن ،ﯾــﺪ ا" ،(1388) ...اﻧﻘــﻼب اﯾــﺮان و اﻟﮕــﻮي ﻫﻮﯾﺖﺑﺨﺸﯽ" ،ﮔﺰارش ﺟﻤﻬﻮر ،ﺳﺎل اول ،ﺷﻤﺎره .54
.9ﺗﻮﻓﯿــــﻖ ،ﺧﺎﻟــــﺪ و ﻣﺼــــﻄﻔﯽ ﻓﻀــــﺎﺋﻠﯽ(1377) ،
"،ﺳﮑﻮﻻرﯾﺴﺖﻫﺎ و دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ" ،ﻣﺠﻠـﻪ ﺣﮑﻮﻣـﺖ
اﺳﻼﻣﯽ ،ﺷﻤﺎره .10
.10ﺟﻤﻌﯽ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ) ،(1386اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان، ﻗﻢ :ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف. .11ﺧﻮﺷﺮوزاده ،ﺟﻌﻔـﺮ )" ،(1385ﻣﯿﺸـﻞ ﻓﻮﮐـﻮ و اﻧﻘـﻼب اﺳــﻼﻣﯽ :رﻫﯿﺎﻓــﺖ ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴــﺘﯽ از ﻣﻨﻈــﺮ ﺗﺤﻠﯿــﻞ
در دﺷﻤﻦاﻧﮕﺎري ﻏﺮب و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ
ﮔﻔﺘﻤﺎن" ،ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺘﯿﻦ ،ﺷﻤﺎرهﻫﺎي 31و.32
ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ اﺻﻠﯽ ﻟﯿﺒﺮال دﻣﻮﮐﺮاﺳـﯽ ،ﻧﺴـﺒﺖ
.12دﻫﺸــﯿﺮي ،ﻣﺤﻤﺪرﺿــﺎ )" ،(1382ﺗــﺎﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕــﯽ
ﺑﻪ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ.
ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺖ و دو ● ﺳﺎل ﺑﯿﺴﺖ وﯾﮑﻢ ● ﺑﻬﺎر 1391
ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد .ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻮﯾـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ و
ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ و واﮐﻨﺶﻫﺎ" ،ﻣﺠﻠﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾـﺮان،
اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ﺑــﺮ رواﺑــﻂ ﺑــﯿﻦاﻟﻤﻠــﻞ" ،ﻓﺼــﻠﻨﺎﻣﻪ
ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺷﻤﺎره ﻫﺎي 7و،8 ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن.
ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﯽ
.1اﺳﭙﻮزﯾﺘﻮ ،ﺟـﺎن.ال ) ،(1388اﻧﻘﻼب اﯾﺮان و ﺑﺎزﺗـﺎب
ﺟﻬﺎﻧﯽ آن ،ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺤﺴـﻦ ﻣﺪﯾﺮﺷـﺎﻧﻪ ﭼـﯽ ،ﺗﻬـﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﺑﺎز ،ﭼﺎپ ﺳﻮم.
.2اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ)ره( ) ،(1372ﺻﺤﯿﻔﻪ ﻧﻮر ،ﺗﻬﺮان :ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻧﺸﺮ و ﺗﻨﻈﯿﻢ آﺛﺎر اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ره(.
.3اﻟﻒ ) ،(1389/10/30راﺷﺪ اﻟﻐﻨﻮﺷﯽ" ،درﺑﺎره ﺣﺮﮐﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻟﻨﻬﻀﻪ در ﺗﻮﻧﺲ"(www.alef.ir).
.4اﯾﻮﺑﯽ ،ﺣﺠﺖ ا) ...ﭘـﺎﯾﯿﺰ" ،(1380ﻣﺆﻟﻔـﻪﻫـﺎي ﮔﻔﺘﻤـﺎن
ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ "،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻧﻘﻼب
اﺳﻼﻣﯽ ،ﭘﯿﺶﺷﻤﺎره اول.
.5ﺑﺎﺷــﮕﺎه ﺧﺒﺮﻧﮕــﺎران ﺟــﻮان )" ،(1390/1/24ﻟﯿﺒــﺮﻣﻦ ﻫﺸﺪار داد :ﺷﺎﻫﺪ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ دﯾﮕﺮي در ﻣﺼﺮ ﻫﺴﺘﯿﻢ". .6ﺑﻬﺮوز ﻟﮏ ،ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ )ﺑﻬـﺎر " ،(1385اﺳـﻼم ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن" ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ،ﺳﺎل ،9
ﺷﻤﺎره اول.(www.yjc.ir) ، .7ﺗﺎﺟﯿﮏ ،ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ و ﻓﺮﻫﺎد دروﯾﺸـﯽ) ،ﭘـﺎﯾﯿﺰ ،(1383 "آرﻣﺎن ﻫﺎي اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ در ﻋﺼـﺮ ﺟﻬـﺎﻧﯽ ﺷـﺪن:
" ،(1388) _____ .13ﺟﺎﯾﮕــﺎه اﺳــﻼم در ﻧﻈــﺎم آﯾﻨــﺪه ﺟﻬﺎﻧﯽ" ،ﮔﺰارش ﺟﻤﻬﻮر ،ﺳﺎل اول ،ﺷﻤﺎره .54
.14رﻓﯿﻊ ﭘﻮر ،ﻓﺮاﻣﺮز ) ،(1376ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺗﻀـﺎد ،ﺗﻬـﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ. .15رﺳــﺘﻤﯽ ،ﻣﺤﻤــﺪ زﻣــﺎن )" ،(1384ﻋــﺪاﻟﺖ از دﯾــﺪﮔﺎه اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﯽ و ﻏﺮﺑﯽ" ،ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي،
ﺷﻤﺎره .4 .16رﻫﺪار ،اﺣﻤﺪ )" ،(1384وﺿﻌﯿﺖ دﯾﻦ در ﺟﻬﺎن ﭘﯿﺶ از ﭘﯿﺮوزي اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ" ،ﻣﺠﻠﻪ رواق اﻧﺪﯾﺸﻪ ،ﺷﻤﺎره
.40 .17ﺳــﺎﻻر ،ﻣﺤﻤــﺪ )" ،(1382ﺗــﺄﺛﯿﺮات ﻓﺮﻫﻨﮕــﯽ اﻧﻘــﻼب
اﺳــﻼﻣﯽ در ﺳــﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘــﻪاي" ،ﻣﺠﻠــﻪ
اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺷﻤﺎرهﻫﺎي 7و . 8
.18ﺳﻌﯿﺪ ،ﺑﺎﺑﯽ ) ،(1379ﻫﺮاس ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ :اروﭘﺎ ﻣﺪاري و ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼﻣﺮﺿـﺎ ﺟﻤﺸـﯿﺪي و
ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻨﺒﺮي ،ﺗﻬﺮان :اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان. .19ﺷﯿﺮودي ،ﻣﺮﺗﻀـﯽ )ﺑﻬـﺎر " ،(1388اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ و
ﺑﯿﺪاري اﺳﻼﻣﯽ :ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاري و ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎ" ،ﻓﺼـﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﺳﺎل ،5ﺷﻤﺎره .16
139
.20ﻃﺎﻫﺎﯾﯽ ،ﺟﻮاد )ﺑﻬـﺎر " ،(1380اﺳـﻼمﮔﺮاﯾـﯽ و دوﻟـﺖ
،"2003ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳـﯽ
.21ﻋﻠﻮي ،ﺳﯿﺪ ﻧﺎدر و ﻋﻠﯿﺮﺿـﺎ ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽ ،(1379) ،اﻧﻘـﻼب
.31ﻣﻠﮑﻮﺗﯿــﺎن ،ﻣﺼــﻄﻔﯽ )" ،(1384ﺗ ـﺄﺛﯿﺮات ﻣﻨﻄﻘــﻪاي و
ﻣﺪرن در ﺗﺮﮐﯿﻪ" ،راﻫﺒﺮد ،ش.19
ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ اﺳﻼمﮔﺮاﯾﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ
اﺳﻼﻣﯽ در ﮔﺴﺘﺮه ﻧﻈﺎم ﺑـﯿﻦاﻟﻤﻠـﻞ ،ﻗـﻢ :ﻣﺆﺳﺴـﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﺼﺮ ﻇﻬﻮر.
.22ﻏﻼﻣﯽ ﻗﻤﯽ ،ﻣﺼﻄﻔﯽ )ﺑﻬﺎر " ،(1386ﻧﻘﺶ ﺷـﯿﻌﯿﺎن و
ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ" ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت
اﻧﻘﻼب ،ﺷﻤﺎره .1
.32ﻣﻮﺛﻘﯽ ،ﺳﯿﺪ اﺣﻤـﺪ ) ،(1383ﺟﻨﺒﺶﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ ،ﺗﻬﺮان :ﺳﻤﺖ.
رﻫﺒﺮان ﻣﺬﻫﺒﯽ:در ﺗﺤﻮﻻت ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻋﺮاق در
ﺳﺪه اﺧﯿـﺮ" ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺷﯿﻌﻪﺷﻨﺎﺳـﯽ ،ﺳـﺎل ﭘـﻨﺠﻢ،
.33ﻫﺎﻧﺘﯿﻨﮕﺘﻮن ،ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ )" ،(1379ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺪﻧﯽ
ﻏﺮب و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ" ،ﺗﺮﺟﻤﻪ زﻫﺮه ﭘﻮﺳﺘﯿﻦﭼﯽ ،ﻧﺎﻣﻪ
ﺷﻤﺎره .17
.23ﻓــﺎرس )" ،(1390/1/23ﻣﻮﻓــﺎز :اﺳــﺮاﺋﯿﻞ ﻧﮕــﺮان
اﻓﺰاﯾﺶ ﻗـﺪرت اﯾـﺮان در ﭘـﯽ ﺗﺤـﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘـﻪ اﺳﺖ"(www.farsnews.ir).
" ،(1390/1/28) _____ .24روزﻧﺎﻣــــﻪ ﮐﺎﻧــــﺎداﯾﯽ
ﮔﻠﻮب اﻧﺪ ﻣﯿﻞ :ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻨﻄﻘﻪ اﯾﺮان را ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ ﮐﺮد"(www.farsnews.ir).
.25ﻓﺎﺿﻠﯽﻧﯿﺎ ،ﻧﻔﯿﺴﻪ )" ،(1388اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﯽ و ﺗﻐﯿﯿـﺮ
ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﺪرت در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ" ،ﮔﺰارش ﺟﻤﻬﻮر ،ﺳﺎل اول ،ﺷﻤﺎره .54
.26ﻗــﺎدري ،ﺣــﺎﺗﻢ )" ،(1379اﻧﻘــﻼب اﺳــﻼﻣﯽ ،ﭘﺎﺳــﺨﯽ
ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﺳﺆاﻟﯽ ﻣﺸﺘﺮك" ،رﻫﯿﺎﻓﺖﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺑـﺮ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ،ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻓﺮاﺗﯽ .ﺗﻬـﺮان :اﻧﺘﺸـﺎرات
ﻣﻌﺎرف. .27ﮐﻮاﮐﺒﯿﺎن ،ﻣﺼـﻄﻔﯽ )ﺑﻬـﺎر " ،(1380ﮔﻔﺘﻤـﺎن آزادي و ﻣﺮدم ﺳﺎﻻري در ﻣﯿﺎن اﻧﺪﯾﺸـﻪورزان ﻣـﺆﺛﺮ در اﻧﻘـﻼب
اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان" ،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ، ﭘﯿﺶ ﺷﻤﺎره اول.
.28ﮐــﻮﻻﯾﯽ ،اﻟﻬــﻪ )" ،(1384زﻣﯿﻨــﻪﻫــﺎي ﺑﻨﯿــﺎدﮔﺮاﯾﯽ در
آﺳﯿﺎي ﻣﺮﮐﺰي" ،ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸـﮑﺪه ﺣﻘـﻮق و ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ،ﺷﻤﺎره .67
.29ﻣﺤﻤــﺪي ،ﻣﻨــﻮﭼﻬﺮ )ﭘــﺎﯾﯿﺰ " ،(1383ﺑﺎزﺗــﺎب اﻧﻘــﻼب
اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم" ،ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘـﻮق و
ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ،ﺷﻤﺎره .63
.30ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ،ﺑﻬﺮام و ﻧﺒﯽ اﻟﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ" ،(1386) ،رواﺑـﻂ اﯾﺮان ﺑﺎ ﺷـﻮراي ﻫﻤﮑـﺎري ﺧﻠـﯿﺞ ﻓـﺎرس ﺑﻌـﺪ از ﺳـﺎل
140
داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ،ﺷﻤﺎره ،3ﭘﺎﯾﯿﺰ.
ﻣﻔﯿﺪ ،ﺷﻤﺎره .21
ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻻﺗﯿﻦ 34. Cole, Juan, (2003),"The United States and Shi‘ite Religious Factions in Post-Ba‘thist Iraq", The Middle East Journal, Vol. 57, No. 4 of
Clash
The
(1996),
35. Huntington,S
Civilizations and the Remaking of World Order , The New York Times Bestseller. 36. Kortn, James (2005), "Global Threat and American Strategies from Communism in 1955 to Islamism in 2005", The Washington Quartery. 37. Martin, Vanessa (2003), Creating an Islamic State:Khomeini and the Making of a New Iran, New York, I.B.Tauris. 38. Metz, Steven & Raymond Millen, A (2003), War/Future
Battlespace:The
Future
Strategic Role of American Landpower, Washington, Strategic Studies Institute. 39. Rosenau, Wiliam (2008), "Waging the War of Ideas", Politics and Accountability, No.13 and
“Ideas
Theoretical
(2005), the
N.
Advancing
40. Tannenwald, Explanation:
Agenda”, Journal of Cold War Studies, Vol.7, No.2.