Women and Awakening Farsi2

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪2‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫(جلد دوم)‬ ‫‪ 02-02‬تیرماه ‪2932‬‬

‫دبیرخانه دایمی اجالس بیداری اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫زنــان و بیـــداری اسالمـــی‬

‫ایران _ تهران‬

‫‪3‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪4‬‬

‫زنــان و بیـــداری اسالمـــی‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫(جلد دوم)‬ ‫دکترعلی اکبر والیتی‬ ‫دبیرکمیته علمی اجالس‬ ‫دکترعبداهلل مبینی‬ ‫اعضاءکمیته علمی و داوران اجالس (به ترتیب حروف الفبا)‬ ‫دکتر محسن اسماعیلی‪ ،‬دکتر مسعود اسدالهی‪ ،‬دکتر اصغر افتخاری‪ ،‬دکترر الهراا امرین هادد‪ ،‬دکترر هینر‬ ‫برخورداری‪ ،‬دکتر هادی جمشیدیان‪ ،‬سید مهدی حسینی‪ ،‬علی حمزدپور‪ ،‬دکتر حسین رجبی‪ ،‬دکترر رییر‬ ‫رستم پور‪ ،‬دکتر نبری اهلل روحری‪ ،‬دکترر سرید محمرد ر ری هادد‪ ،‬دکترر مگاران سرخایی‪ ،‬دکترر علیر را‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫دبیرکل اجالس زنان و بیداری اسالمی‬

‫سلیمانی‪ ،‬دکتر طوبی شاکری ‪،‬دکتر مهرشراد شربابی‪ ،‬فررهان شرهیدی‪ ،‬دکترر سرید ر را صردر الحسرینی‪،‬‬ ‫ابوالفضلصدیی‪ ،‬دکتر سوسنصفاوردی‪ ،‬دکتر حسینشریفی طراه کوهی‪ ،‬دکترر فرا زد عمریمهادد‪ ،‬دکترر‬ ‫فریبا عالسوند‪ ،‬دکتر حسن علی اکبری‪ ،‬دکتر عباس علیپور‪ ،‬دکتر عصمت فا لی‪ ،‬دکتر فاطمر فراهرانی‪-‬‬ ‫عزیز آبادی‪ ،‬دکتر نفیس فیاض بخش‪ ،‬دکتر اصغر یا دان‪ ،‬دکتر نیرد یروی ‪،‬سرلمانکرمیران‪ ،‬دکترر ابرراهیم‬ ‫متقی‪ ،‬دکترمنوچهرمحمدی‪ ،‬دکتر مصطفی ملکوتیان ‪ ،‬اسماعیل همتیان ‪ ،‬دکتر مهدی ناظمی اردکانی‬

‫‪5‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪6‬‬

‫زنــان و بیـــداری اسالمـــی‬ ‫ویراستاران ادبی‪ :‬طاهرد هارع هواردهی‪ ،‬معصوم حسینخانی‬ ‫فاطم اسدی‪ ،‬سید مریم ر وی‬ ‫صفحهآرا‪ :‬جواد حسینخانی‬ ‫طرح جلد‪ :‬جواد حسینخانی‬ ‫ناشر‪ :‬موسس فرهنگی ابناء روح اهلل (رد)‬ ‫چاپ اول‪ :‬تابستان ‪1931‬‬ ‫شمارگان‪ 0333:‬نسخ‬ ‫حروفچینی و نمونهخوانی‪ :‬جواد حسینخانی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی (جلد دوم)‬ ‫بهکوششکمیته علمی اجالسجهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نشانی ‪ :‬تهران ‪ ،‬خیابان ولی عصر (عج) خیابان خرسند ‪ ،‬دبیرخان دایمی بیداری اسالمی‬ ‫کلیه حقوق برای دبیرخانه دایمی اجالس بیداری اسالمی محفوظ است‪.‬‬ ‫نقل مطالب با ذکر ماخذ آزاد است‬ ‫‪7‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪8‬‬

‫فهرست‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نقش آفرینی زنان در بیداری اسالمی‪ :‬بررسی موردی بحرین‪1. . . .. . .. . .. .. .. .. . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. . .. .. .. . ........ . . . .. . .. . .. . .. . ..‬‬ ‫‪ .11‬نهج البالغه‪ ،‬ترجمه ی دکتر سید جعر شهیدی ‪ ،‬نامه ی ‪11. . . .. . .. . .. . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. . .. .. .. . .... . . . . . .. . .. . .. . .. . ..1‬‬ ‫زن‪ ،‬کرامت انسانی‪ ،‬بیداری اسالمی‪11. . . .. . .. . .. .. . . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. . .. .. .. . ........ . . . .. . .. . .. . .. . .. . . . .. . .. . . . . .. . .. .. .. . .. . .. . . . . .. . .. .‬‬ ‫عقاید دینی و کرامت زن و نقش فعال او در بیداری اسالمی‪12. . . .. . .. . .. .. .. . . . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. . .. .. .. .. . . . .. . .. . .. . . . . .. . .. .‬‬ ‫تأثیر ارزشهای اخالقی در حفظ هویت و جایگاه زن مسلمان در جریان بیداری اسالمی‪13. . . .. . .. . .. .. . . . .. . .. .. . .. . .. . ...‬‬ ‫زنان بیدار و بهپاخاسته مسلمان‪ ،‬مطالعه موردی در کشمیر‪21. . . .. . .. . .. .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. .. . .. . .... . . . . . .. . .. . . . . .. . .. .‬‬ ‫بررسی نحوه بازنمایی هویت زنان از طریق رسانه ها در موج بیداری اسالمی ‪73. . . .. . .. . .. .. . . .. . .. . .. .. .. . .... . . . .. . .. . .. .. .. . ....‬‬ ‫طرحهای مؤثر و مناسب برای تقویت نقش زنان در بیداری اسالمی در مقابله با افکار منحرف غربی‪31. . . .. . .. . .. .. .. .‬‬ ‫بیداری اسالمی و بازیابی هویت زنان مسلمان بر اساس مفاهیم و ارزشهای انقالبی ‪ -‬اسالمی ‪101. . . . .. . .. . .. .. .. . ....‬‬ ‫بنت الهدی و تأثیر سیره او در بیداری اسالمی زن عراقی ‪112. . . .. . .. .. . .. . .. . ... . . .. . .. . .. .. .. . .... . . . .. . .. . .. .. . . . . . . .. . .. . .. . .. . . . . . .‬‬ ‫جایگاه و نقش زنان مسلمان در تحقق تمدن بین المللی اسالمی‪112. . . .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . . . . . . . .. . .. .‬‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬رسالت زنان‪ ،‬اصول و مبانی پویایی و پایایی ‪112. . . .. . .. .. . .. .. . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. . .. .. .. .. . . . .. . .. . .. . . . . .. . .. .‬‬ ‫جنگ نرم علیه نقش زن در بیداری اسالمی‪131. . . .. . .. .. . .. . .. .. . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. . .. ... .. . . . . .. . .. . .. . . . . .. . .. . . . . .. . .. . . . . .. . .. .‬‬ ‫واکاوی مقارن مبانی فقهی حضور زنان در عرصه های اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اجرایی و نقشآفرینی آناان در موفقیات‬ ‫انقالبهای مردمی‪131. . . .. . .. .. . .. . ... . . .. . .. . .. .. .. . .... . . . .. . .. . .. .. .. . .. . . .. . .. . .. . .. . . . . . . . .. . .. . .. . . . . .. . .. .. .. . .. . .. . . . . .. . .. . . . . .. . .. . . . . .. . .. .‬‬ ‫زینب کبری الگوی بیبدیل بیداری اسالمی ‪111. . . .. . .. .. . .. . .. . . . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. . .. . . . . . . . .. . .. . .. . .. . . . . . .‬‬ ‫خیزش اسالم‪ ،‬خزش فمینیسم؛ چالش بالقوه (بیدارباشی به زنان بیداری اسالمی)‪111. . . .. . .. .. . .. . .. . .. . . .. . .. .. . .. . .. . ...‬‬ ‫نقش فرهنگ حجاب‪ ،‬عفاف‪ ،‬حیا و معنویت زن مسلمان در استمرار و حفظ بیداری اسالمی‪111. . . . . .. . .. .. . .. . .. . ...‬‬ ‫مفهوم بیداری اسالمی و مشارکت زنان از دیدگاه رسانه های غربی ‪171. . . . . . .. . .. . .. .. .. . .... . . . .. . .. . .. .. .. . .... . . . .. . .... . . . . . . . .‬‬ ‫جلوه های حضور زن مسلمان در انقالب اسالمی ایران و تداوم آن در نهضت بیداری اسالمی ‪131. . . .. . .. .. . .. . .. . ...‬‬ ‫بررسی عوامل عقب ماندگی زن مسلمان در جوامع اسالمی و نحوهی بازگرداندن هویت از دسترفته اش‪113. . . ..‬‬ ‫جایگاه ایجابی و سلبی شبکههای اجتماعی در بیداری اسالمی ‪111. . . .. . .. ... . . .. . .. . .. .. .. . .... . . . .. . .. . .. .. .. . .... ..... . . . .. . .. . . . . . .‬‬ ‫نقش زنان در بیداری اسالمی ‪111. . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. .. . .. . .. . .... . . .. . .. . .. . . .. . .. . . . . .. . .. . . . . .. . .. .. .. . .. . .. . .. . . . . . . . .. . .. . .. . .. . . . . . .‬‬ ‫چگونگی عقب نگه داشته شدن زنان در کشورهای اسالمی از دیدگاه پسا استعمارگرایی ‪111. . . .. . .. .. . . .. . .. .. . .. . .. . ...‬‬ ‫آسیب شناسی فرصت ها و تهدیدهای زنان مسلمان در جنبش های بیداری اسالمی ‪121. . . .. . .. .. . .. .. . . .. . .. .. . .. . .. . ...‬‬

‫‪9‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪11‬‬

‫مقدمه‬ ‫بیداری اسالمی پدیددای نو ظهور؛ حیاتبخش و تاثیراذار دوران پ‬

‫اه تحروالت برین‪-‬‬

‫المللی یرن بیستم است‪ .‬ب اذعاناندیشمندان‪ ،‬این بیداری دارای س موج موثر بودد اسرت‪.‬‬ ‫موج اول این بیداری را میتوان ب تالشهای سید جمال الدین اسد آبادی مصلح بزراری‬ ‫اسالمی تالش فراوانی میکرد ‪ ،‬نسبت داد‪ .‬البت افکار و اندیش های اصرالحی سرید جمرال‬ ‫ب سرعت در بین نخبگان و اندیشمندان اسالمی تاثیراذار شد‪.‬‬ ‫جنبش بیداری اسالمی مبتنی بر فکرر اجتمراعی–اسرالمی سرید جمرال توانسرت ترا حردودی‬ ‫مبانی فکری‪ ،‬معرفتی و نمرری بیرداری اسرالمی را پایر ارذاری نمایرد‪ .‬ولری ایرن جنربش فکرری‬ ‫نتوانست ب یک طرح عملیاتی تبدیل شود و محصول اجتماعی و مدیریتی اعطراء کنرد‪ .‬بر همرین‬ ‫دلیل بودد است ک اماا خمینی با معرفت و شناخت دییق نقاط عف ‪ ،‬یوت‪ ،‬تهدیرد و آسری هرا‬ ‫موج اول بیداری اسالمی ب ارا الگویی اه اندیش اسرالمی در صرحن اجتمراعی همرت ورهیرد و‬ ‫مسیر بیداری اسالمی را هموار نمود و این اندیش را با طرح حکومرت اسرالمی برر پایر ی ارهش‪-‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ک با سفر ب نقاط مختلف جهان اسالا و دعوت اه مسلمین ب منمور باهاشرت بر هویرت‬

‫های اصیل اسالمی پیریزی مجدد کررد‪ .‬ایشران عرالود برر باهتولیرد اندیشر حکومرت اسرالمی‪،‬‬ ‫مجاهدت های فراوانی نیز در جهت اجرایری کرردن اندیشر حکومرت اسرالمی نمرودد اسرت کر‬ ‫محصول این مجاهدتها انقالب اسالمی ایران میباشد کر تراثیرات عمیرق و یرفری را برر جهران‬ ‫اسالا و روابط بینالملل بر جای اذاشت است‪ .‬بسیاری اه صراح نمرران ویروع انقرالب اسرالمی‬

‫‪11‬‬

‫ایران را موج دوا بیداری اسالمی ناااذاری کردداند ک با عنایت بر ایرن تاثیرارذاری و آمروهد‪-‬‬ ‫های ک انقالب اسالمی در طی دوران جنگ سرد و حاکمیت راهبررد ترواهن وحشرت در سرطح‬ ‫بینالمللی ارا نمودد است ‪.‬‬ ‫میتوان طرح عملی دعوت مسلمانان ب هویرت اسرالمی ‪ ،‬سیاسرت اسرتقالل و آهادی‬ ‫خواهی احیای مجدد عممت و مجد مسلمین‪ ،‬اتکاء بر فرهنگ و تمردن اسرالمی و ‪ ...‬کر‬ ‫معررادالت روابررط بررین الملررل را دچررار داراررونی کرررد نرراا برررد ‪ .‬فرررو پاشرری تفکرررات‬ ‫مارکسیستی و نماا کمونیستی در بلوک شرق و خالء اید ولوییک در جهان و واماندای‬ ‫و عدا پاسخگویی سایر مکات‬

‫شناخت شدد مدعی و ساخت دست بشر باعر‬

‫شرد امرواج‬

‫بیداری اسالمی در دنیای اسالا در سطح وسیع منتشر اردد و الگویی بررای همر آهادی‪-‬‬ ‫خواهان جهان و اندیش های انقالبی چپ در روابط و نماا اندیش ای بینالملل شود ‪.‬‬ ‫تاثیر انقالب اسالمی ایران در تحوالت منطق خاورمیان با تحوالت جنگ سری و سر روهد و‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بیست دو روهد با لبنان و فلسطین با رییم صهیونیستی و شکست ابهرت پوشرالی رییرم باصر بر‬ ‫اوج خود رسید‪ .‬و روحی اعتماد بر نفر‬

‫و خرود براوری را برین مسرلمانان افرزایش و در انردک‬

‫همانی مسلمانان کشورهای اسالمی صحف موج سوا بیداری اسالمی را ریرم هدنرد ‪ .‬ایرن بیرداری‬ ‫در کشورهای تون‬

‫‪،‬لیبی ‪ ،‬مصر ‪ ،‬بحررین ‪ ،‬یمرن ‪ ،‬عربسرتان و سرایر کشرورهای دیگرر در حرال‬

‫توسع روه افزون است ‪ .‬ب شکر الهی دستاوردهای درخشانی حاصل نمودد اسرت‪ .‬بری تردیرد در‬ ‫آیندد مسیر تکاملی خود را طی مینماید و انشاءاهلل محصول چنین تحوالتی تغییرر معادلر یردرت‬ ‫ب نفع جهان اسالا در سطح منطق و نماا بینالملل خواهد بود ‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1931‬اجالس سرران بیرداری اسرالمی در شرهریورماد برارزار شرد و مجمرع‬ ‫جهانی بیداری اسالمی شکل ارفت و در بهمن ماد همان سال اجرالس جوانران و بیرداری‬ ‫اسالمی برازار شد ک نتایج پر ثمر و تعیین کنندد آن اامی اثرر بخرش در مسریر بیرداری‬ ‫ملتهای مسلمان محسوب میاردد‪ .‬اجالس سوا هنان و بیداری اسالمی با شررکت بریش‬

‫‪12‬‬

‫اه ‪ 48‬کشور در تیرماد ‪ 1931‬در حال برازاری است ‪.‬‬

‫نقش و جایگاد هنان ب عنروان نیمری اه جمعیرت مروثر برر تحروالت بیرداری اسرالمی‬ ‫موج‬

‫اردید ک در این اجالس ب مو وعات و عناوینی اه یبیل فرصتها و تهدیردها و‬

‫رادکارهای پیشرو ‪ ،‬تفکر اسالمی‪ ،‬ظرفیت هنانر و عمرل انقالبری‪ ،‬تجرارب دسرتاوردها و‬ ‫مطالبات هنان ‪ ،‬چگونگی تعامالت و ارتباطات بینالمللی هنان و خانوادد و ظرفیرت سراهی‬ ‫نیروهای انقالب ‪ ،‬چشم انداه و تحوالت آیندد هنان در بیداری اسالمی و سرایر عنراوین و‬ ‫مو وعات مربوط در این اجالس دو روهد ب آن پرداخت خواهد شد ‪.‬‬ ‫ب ربم فرصت کوتاد اعالا فراخوان مقال جهت اجالس هنان و بیداری اسرالمی ایرن‬ ‫اجالس با استقبال بسیار خوبی در صحن بینالمللی مواج اردید‪ .‬ب اون ای ک عرالود برر‬ ‫افزایش تعداد مقاالت ارا شدد کمیت و محتوای این اجالس نسبت ب اجالسهرای یبلری‬ ‫بسیار باالتر رفت است‪ .‬اینک دبیرخان دایمی بیرداریاسرالمی اجرالس برینالمللری هنران و‬ ‫بیداری اسالمی با هدف تبیین و ماهیت نقشآفرینی هنان در عرص های مختلرف سیاسری ‪،‬‬ ‫‪ -1‬احیاء اصول و پیادد ساهی‪ ،‬ارهشها و اهداف اسالمی بر اساس شریعت اسالا و یرآن‬ ‫‪ -2‬احیاء تجدید عزت و کرامت اسالمی و ملی کشورهای اسالمی‬ ‫‪ -9‬تشکیل یردرت برین المللری اسرالمی وایجراد تمردن اسرالمی جدیرد برر پایر ی دیرن‪،‬‬ ‫عقالنیت‪ ،‬علم و اخالق‬ ‫‪ -8‬ایجاد فضای تعاملی بین جریانات ‪ ،‬شخصیتها ‪ ،‬چهردها و انتقال تجارب بین جنبشها‬ ‫‪ -5‬مقابل با دخالت و تأثیر اذاری جبه کفر و استکبار در ساخت نماا سیاسی جدید‬ ‫‪ -6‬ارا الگوی مردا ساالری اسالمی بجای الگوی دموکراسی بربی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اجتماعی و فرهنگی و ‪ ...‬در راستای نیل ب اهداف هیر‪:‬‬

‫‪ -7‬مبارهد با ظلم ‪ ،‬ستم و یکجانب ارایی نماا سلط ‪ ،‬استکبار جهانی و صهیونیزا بین الملل‬ ‫‪ -4‬تقویت روح خودباوری و اعتماد ب نف‬

‫ملی در مواجه برا هجمر هرای تبلیغراتی و روانری‬

‫نماا سلط با بهردایری اه نمریات و دیداادهای صاح نمران دانشرگاهی ‪ ،‬سیاسری در صردد‬ ‫تبیین ماهیت و نقشآفرینی هنان در این رخداد عمیم در حول ‪ 5‬محورکلی هیر است ‪:‬‬

‫‪13‬‬

‫الف‪ -‬مبانی نمری‪ ،‬اندیش ای ‪ ،‬فقهی و حقویی هن مسلمان در موج بیداری اسالمی‬ ‫ب‪ -‬مولف ها و ارهشهای پویای اسالمی و انقالبی هنان در بیداری اسالمی‬ ‫ج‪ -‬نقشآفرینی سیاسی ‪ ،‬اجتماعی ‪،‬فرهنگی و انقالبی هنان در حرکت بیداری اسالمی‬ ‫د‪ -‬آسی‬

‫شناسی( عفها و تهدیدها) هنان مسلمان در نهضت بیداری اسالمی‬

‫د‪ -‬انقالب اسالمی ‪ ،‬الگوها‪ ،‬تجارب و دستاوردهای هنان درموج بیداری اسالمی‬ ‫در جهت رسیدن ب این اهداف با فراخوان و جل‬ ‫عنوان دیدااد در یالر‬

‫نمر پگوهشاران ‪ ،‬تعداد برال برر ‪851‬‬

‫مقراالت علمری اه کشرورهای مختلرف واصرل اردیرد و توسرط‬

‫اعضای کمیت علمی و محتوایی و داوران اجالس مورد ارهیابی یرارارفرت کر محصرول‬ ‫آن ازیدد مقاالتی است ک بر چنردین هبران برینالمللری بررای اسرتفادد پرگوهشارران و‬ ‫اندیش ورهان تقدیم میاردد‪ .‬امید است با عنایت حقتعالی این اجالس توانست باشد بنرابر‬ ‫رسالت خویش افقهای جدیدی را در پیشروی نقرشآفرینران عرصر بیرداری اسرالمی ‪،‬‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪14‬‬

‫خصوص ًا هنان مسلمان اشرودد باشرد و ارامی در جهرت ارتقراء و رشرد بیرداری اسرالمی‬ ‫محسوب اردد ‪.‬کمیت علمی اجالس امیدوار اسرت برا راهنمرایی صراح نمرران و اربراب‬ ‫اندیش و فکر بر بنای علمی ایناون اجالسها و تالشهای علمی افزودد شود‪ .‬انشاء اهلل‪.‬‬ ‫دبیر علمی اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫دکتر عبداهلل مبینی‬

‫نقش آفرینی زنان در بیداری اسالمی‪ :‬بررسی موردی بحرین‬ ‫حسین رفیع‬

‫‪1‬‬

‫ابراهیم شفیع پور‬

‫‪2‬‬

‫جواد جمالی‬

‫‪3‬‬

‫!‬

‫!‬

‫!‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬زنان‪ ،‬بحرین‪ ،‬الگوی اسالمی‪ ،‬شیعه‪ ،‬عاشورا‪.‬‬

‫‪ . 1‬استادیار علوم سیاسی و عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران‬ ‫‪ . 1‬دانشجوی دکترای علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‬ ‫‪ . 1‬دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫جامعهی بینالمللی در سال ‪ 1011‬ناظر مجموعهای از خیزشهای مردمی در منطقاه‪-‬‬ ‫ی خاورمیانه بوده است‪ .‬در این تحوالت ماا شااهد حضاور زناان در عرصاهی عماومی‬ ‫هستیم‪ .‬یکی از کشورهایی که در آن زنان نقش بسیار مهام و تعیاین کننادهای را در‬ ‫پیشبرد بیداری اسالمی ایفا نمودهاند‪ ،‬بحرین بوده است‪ .‬ایان حضاور باه حادی قابال‬ ‫توجه بوده است که برخی این قیام را قیام "زنان علیه رژیم آل خلیفه" ناام نهاادهاناد‪.‬‬ ‫رویکرد اصلی ما در این مقاله این است تا نقاش آفرینای زناان بحرینای را در بیاداری‬ ‫اسالمی در این کشور مورد ارزیابی قرار دهیم‪ .‬در واقع تمرکز ما در این مقاله این است‬ ‫تا چگونگی درگیرشدگی مدنی و مبارزات زنان بحرینی را با توجه باه محادودیتهاا و‬ ‫مشکالت موجود در این کشور مورد ارزیابی قرار دهیم‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪2‬‬

‫از همان آغاز تحوالت جهان عرب موسوم به بیداری اسالمی که با خود ساوزی « باوعزیزی‬ ‫» جوان تحصیل کردهی تونسی آغااز شاد‪ ،‬زناان نقاش بسایار تعیاین کننادهای در ایان‬ ‫تحوالت داشتند‪ .‬نگاه اجمالی به تصاویری که از تظاهرات مردم در کشورهای عربی پخاش‬ ‫میشود به خوبی این نکته را تصدیق میکند که زناان در تحاوالت اخیار نقاش بایبادیلی‬ ‫داشتهاند‪ .‬چهرههای خشمگین در پوششهای اسالمی‪ ،‬که یا خواستار تغییار رژیام و پایاان‬ ‫سرکوب و آزادی عزیزانشان بودهاند یا اینکه در حال سخنرانی با مردم‪ ،‬درماان مجروحاان و‬ ‫غذا رساندن به تجمع کنندگان بودهاند‪ ،‬تنها بخشی از تصاویر مخابره شده است که نقاش و‬ ‫اهمیت جایگاه زنان را در بیداری اسالمی نشان میدهد‪.‬‬ ‫در بین کشورهای درگیر بیداری اسالمی یکای از کشاورهایی کاه موسام بیاداری‬ ‫اسالمی به آنجا رسیده‪ ،‬بحرین است‪ .‬جمعیت زنان این کشور بیش از هر کشور دیگری‬ ‫نقش تأثیرگذار و تعیین کنندهای در این تحوالت داشتهاند‪ .‬زنان در این کشور همانناد‬ ‫مردان از بسیاری از حقوق و آزادیهای سیاسای و مادنی محرومناد‪ .‬آناان در جریاان‬ ‫تحوالت انقالبی این کشور تاالش نمودناد تاا حضاور پار رناگ خاود در اجتماعاات و‬ ‫تظاهرات علیه رژیم آل خلیفه‪ ،‬اعتراض خود را به پایماال شادن حقاوق و آزادیهاای‬ ‫مشروع که در اسالم برای زنان و مردان در نظر گرفته شده است نشاان دهناد‪ .‬از ایان‬ ‫روی همانند مردان بحرینی متحمل هزینهها و شکنجههای وحشتناکی شدهاند‪ .‬با ایان‬ ‫حال این فشار و سختگیری رژیم نه تنها آنان را از ادامهی مباارزه دلسارد و ناا امیاد‬ ‫نگردانید بلکه آنان را در تعقیب اهداف انقالبشان مصممتر نمود‪.‬‬ ‫ما در این نوشتار در تالش هستیم تا نشان دهیم که زنان بحرینای چاه نقشای در‬ ‫استمرار مبارزات و بیداری اسالمی در بحرین ایفا نمودهاند‪ .‬ایان مقالاه باه ساه بخاش‬ ‫تقسیم میشود که در قسمت نخست به مبحث بیداری اسالمی میپاردازد و در بخاش‬ ‫دوم به ارائه الگویی از زنان مبارز صدر اسالم پرداخته میشود و نهایتاا در بخاش ساوم‬ ‫نقش زنان در بیداری اسالمی در بحرین مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد‪.‬‬ ‫روش تحقیق در این نوع پژوهش‪ ،‬از ناوع اسانادی باوده و دادههاا و اطالعاات باا‬ ‫استفاده از منابع کتابخانهای و منابع اینترنتی و وبالگها و وبساایتهاای مرباوب باه‬ ‫موضوع‪ ،‬جمعآوری شده است تا با استفاده از این روش نقش زنان در بیاداری اساالمی‬ ‫در کشور بحرین را مورد ارزیابی قرار دهیم‪.‬‬

‫الف ) بیداری اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بیداری اسالمی به مفهوم زنده شدن دوباره در پرتو اسالم است کاه مایتواناد باه‬ ‫عنوان تجدید حیات مجدد اسالم نیز تعبیر شود‪ .‬یعنای در اثار آن اساتقالل‪ ،‬عادالت و‬ ‫دیگر آموزهها و ارزش های متعالی‪ ،‬بار دیگار زناده شاده یاا تجدیاد حیاات ماییاباد(‬ ‫شیرودی‪ .)1:1133،‬به تعبیر دیگر بیداری اسالمی را باید پدیدهای بر آمده از رویارویی‬ ‫جهان اسالم با تمدن غرب و واکنشی در پاسخ به خواب چند صد سااله جهاان اساالم‬ ‫دانست که از رشد و اعتالی حقیقی خود بازداشته است‪ .‬بیداری اساالمی بازگشات باه‬ ‫هویت اسالمی مردمان مسلمان است‪ .‬هویتی که به صاورت یاه هویات حاشایهای در‬ ‫آمده و نسبت به هویتهای غربی و تقلیادی در حاشایه قارار گرفتاه اسات ( فهیمای‬ ‫‪.)11-13:1110،‬‬ ‫طرح مسألهی بیداری اسالمی موضاوع جدیادی نیسات و برخای از اندیشامندان‬ ‫جهان اسالم از جمله سید جمالالدین اسدآبادی در گذشته بدان توجه کردهاند‪ .‬وی باا‬ ‫هدف اتحاد جهان اسالم با تفرقههایی که در طول چهارده قارن باه وجاود آماده باود‬ ‫مبارزه کرد‪ .‬او معتقد بود که روح حاکم بر تمامی ملل اسالمی نیازمناد بیاداری اسات‬ ‫(مطهری‪.)13:1177،‬‬ ‫سید جمالالدین اسدآبادی در بحث بیداری اسالمی کاه ‪ 120‬ساال قبال مطارح‬ ‫کرده است‪ ،‬هشت محور و نکته زیر را به عنوان بنیادهای بیداری اسالمی بر میشمارد‪:‬‬ ‫‪ .1‬تأکید بر لزوم مبارزه با استبداد و خود کامگی استعمار‬ ‫‪ .1‬لزوم آشنایی با علوم و فنون جدید و مجهز شدن به آنها‬ ‫‪ . 1‬بازگشت به اسالم اصیل اولیه و اسالم خالص و بدون خرافات و بادون بادعت و‬ ‫بازگشت به قرآن‬ ‫‪ .1‬ایمان و اعتقاد به مکتب اسالم‪ ،‬بهعنوان مکتبی که تواناایی الزم و کاافی بارای‬ ‫نجات مسلمانان و رهایی از آنها را دارد‬ ‫‪ .2‬لزوم مبارزه با استعمار خارجی‬ ‫‪ .7‬ضرورت اتحاد جهان اسالم‬ ‫‪ .3‬لزوم بازگرداندن روح مبارزه و جهاد به جامعهی اسالمی‬ ‫‪ .3‬مبارزه با خود باختگی با غرب (حسینی میرسیفی‪)13:1110،‬‬ ‫مسألهی بیداری اسالمی مورد توجه بنیانگذار جمهوری اساالمی نیاز قارار گرفتاه‬ ‫است‪ .‬اهمیت بیداری اسالمی را میتوان از برخی از سخنان ایشان باه خاوبی دریافات‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بهعنوان نمونه این جمالت قابل تأمل هستند‪ «:‬برای من آنچه مطرح اسات مباارزه باا‬ ‫ظلم است‪ .‬هیچ مسلمی حق ندارد که رضایت بدهد به حکومت ظالم ولو یه سااعت»‬ ‫( امام خمینی‪:1133،‬ج ‪ 2‬صحیفه ی ناور‪ 10-11:‬و ‪« .)101‬مستضاعفین جهاان‪ ،‬چاه‬ ‫آنها که زیر سلطهی آمریکا و چه آنها که زیر سلطهی ساایر قدرتمنادان هساتند‪ ،‬اگار‬ ‫بیدار نشوند ‪ ...‬و قیام نکنناد‪ ،‬سالطهی شایطانی رفاع نخواهاد شاد» ( اماام خمینای‬ ‫‪،1133،‬ج‪،13‬صحیفه ی نور‪« .)111:‬ما باید خود را آمااده کنایم تاا در برابار جبهاهی‬ ‫متحد شرق و غرب‪ ،‬جبههی متحد اسالمی انسانی‪ ،‬با همان نام و نشان اسالم و انقاالب‬ ‫تشکیل شود و آقایی و سروری محرومین و پابرهنگان جهان جشن گرفته شود»‪.‬‬ ‫حضرت آیاتاهلل خامناه ای رهبار معظام انقاالب نیاز در تبیاین حرکات مردمای‬ ‫کشورهای اسالمی منطقه دو ویژگی مهم را خاطرنشان کردند‪ :‬ویژگای نخسات حضاور‬ ‫مردم در صحنهی تظااهرات و دیگاری گارایش و جهاتگیاری اساالمی و دینای ایان‬ ‫حرکتهاست‪ .‬نکتهی قابل توجه اینکه پایشبینای رهبار معظام انقاالب از ایان ماوج‬ ‫بیداری‪ ،‬پیروزی قطعی این حرکت طبق وعدهی الهی است‪ .‬سخنان زیر تنها گوشاهای‬ ‫از اشارات ایشان به این مسئله است‪:‬‬ ‫«امروزه در بین ملتهای دنیا‪ ،‬احساس هویت اسالمی قابل مقایسه باا سای ساال‬ ‫قبل نیست‪ ،‬احساس عزت اسالمی و مطالبهی این عزت‪ ،‬امروزه قابل مقایسه با گذشاته‬ ‫نیست‪ .‬این اتفاق افتاده است»(دیدار با اعضای خبرگان رهباری‪ 11،‬اسافند ‪ .)1131‬از‬ ‫سوی دیگر مقام معظم رهباری دو شااخص زیار را باه عناوان دو شاخصاهی بیاداری‬ ‫اسالمی یاد میکند‪:‬‬ ‫«یکی از شاخصههای بیداری اسالمی این است که مبنای حرکتها و بیداریهاای‬ ‫آزادیخواه و استکبار ستیز و قاعدهی کاار آنهاا تفکار اساالمی باشاد‪ .‬شاخصاهی دوم‬ ‫بیداری اسالمی آن است که مخاطب آن مردم یه جامعه هستند و نه صرفا نخبگان یا‬ ‫روشنفکران یا گروههای خاص» (آیتاهلل خامنهای ‪.)1110/1/1‬‬ ‫ب) ضرورت الگوسازی زنان در مبارزه با حکومتهای خودکامه‬

‫‪4‬‬

‫شرایط انقالب اسالمی و تحولی که در جامعه و بهویژه در زنان و دختران میهن ما‬ ‫و تأثیری که بر کشورهای منطقه داشته ضرورت شناخت الگوی زن ایرانی را در مبارزه‬ ‫با جور دوچندان نموده است‪ .‬نقش تأثیرگذار حضرت زیناب (س) در قیاام پار حادثاه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫عاشورا یکی از آن نمونههای درخشان است که اهمیت و جایگاه زنان را در تاریخ اسالم‬ ‫و بیداری اسالمی به تصویر کشیده است‪.‬‬ ‫آرامش و شکوه حضرت زینب چه در واقعهی کاربال و چاه در کااروان اسارا نقاش‬ ‫بسیار مهمی در بر مال نمودن حکومت جور یزید داشت‪ .‬دشمنان خانوادهی پیاامبر‪ ،‬در‬ ‫انتظار بودند تا کوچهترین واکنشی یا کالمی را جستوجو کنند که نشانهای از ضعف‬ ‫یا پشیمانی خانواده پیامبر باشد‪ .‬حضرت زینب بعد از شهادت امام حسین (ع) باا نگااه‬ ‫بااه پیکاارش گفاات‪ :‬اللهاام‪ ،‬تقباال هااذا القربااان؛ خداوناادا ایاان قربااانی را قبااول کاان‬ ‫(چلکووسکی‪ .) 101-102:1173،‬امام سجاد که با دیدن این واقعه سینهاش تنگ شده‬ ‫بود و باران اشه مجالش نمیداد با پرسش حضرت زینب مواجه شد‪«:‬پسر برادرم‪ ،‬تورا‬ ‫چه میشود؟» امام سجاد در پاسخ گفت‪ «:‬میبینم که پیکرهای شهدای ماا باه خاا‬ ‫افتاده است»‪ .‬زینب گفت‪ «:‬از آنچه میبینی ناالن مباش‪ ،‬به خدا ساوگند ایان پیماانی‬ ‫است از پیامبر خدا به جدت و پدرت و عمویت‪ ،‬خداوند از ماردم پیماان گرفتاه اسات‪.‬‬ ‫مردی از این امت‪ ،‬که فرعونهای زمین آنان را نمیشناسند‪ ،‬اما فرشتگان آسامان آنهاا‬ ‫را میشناسند‪ ،‬این پیکر پاره پاره و پراکنده و خونین را جمع میکند‪ .‬در این سرزمین‪،‬‬ ‫بر فراز مرقد حسین‪ ،‬پرچمی نصب میکنند که هایچ گااه کهناه نمایشاود و در گاذر‬ ‫روزها و سالها‪ ،‬آسیب نمیبیند و پیشوایان کفر و پیروان گمراه آنان‪ ،‬میکوشند کاه آن‬ ‫را محااو کننااد‪ ،‬امااا همااواره اثاار آنااان بااروز ماایکنااد و تعااالی ماایگیاارد»(قلاای‬ ‫سپهر‪.)113:1111،‬‬ ‫اما عاشورا پایان کار برای مردمانی که به خواب غفلت رفتند نبود‪ ،‬ضارورت داشات‬ ‫که همانگونه که جریان خون شهیدان در عاشورا‪ ،‬عمیقترین اثر را در افشاای ماهیات‬ ‫استبدادی و شاهانهی بنیامیه بر جای نهاده است‪ ،‬عمق آن اثر به درستی تبیین شاود‪.‬‬ ‫کوفه زمینهی مناسبی برای ابالغ پیام بود‪ .‬مردمی عهد شکن و سسات عنصار کاه باه‬ ‫تعبیر امیر مومنان علی (ع) ‪ ،‬با هر باد به سویی میرفتند‪ .‬ساخنان زیناب‪ ،‬م ال خاون‬ ‫شهیدان عاشورا برنده و تعیین کننده بود‪ .‬چگونه زینب چنان سخن گفت‪ ،‬که ساخنان‬ ‫او تاروپود نظام استبدادی را از یکدیگر گسایخت؟ ساخن گفاتن او شاباهتی تماام باا‬ ‫سخنان علی(ع) داشت و نیز حالت او‪ ،‬حاالت علی بود‪ .‬عدهای مات و متحیر بودند کاه‬ ‫علی با آن خورا ناچیز‪ ،‬که تا گرسنه نمیشد‪ ،‬لقمهای نمیخورد‪ ،‬با آن خاواب اناد‬ ‫که تا خواب به سراغش نمیآمد‪ ،‬به جستوجاوی خاواب نمایرفات‪ ،‬چگوناه رشاید و‬ ‫دالورانه میجنگید‪ .‬خودش میگوید‪:‬‬

‫‪5‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪6‬‬

‫«چنان که میبینیم که گوینده شما بگوید‪ :‬اگر پسر ابوطالب را خورا این اسات‪،‬‬ ‫ناتوانی‪ ،‬او را از کشتن هماوردان بنشاند و از جنگ با دالور مردان باز ماناد‪ .‬بدانیاد کاه‬ ‫درختی که در بیابان خشه روید‪ ،‬شاخهی ساختتار باود و سابزههاای خاوشنماا را‬ ‫پوست‪ ،‬ناز تر و رستنی صاحرایی را آتاش‪ ،‬افروختاهتر‪،‬خاموشای آن دیرتار» (نهاج‬ ‫البالغه‪.)113،‬‬ ‫آن همه رنج و مصیبت‪ ،‬جان زینب را صیقل داده باود‪ .‬او محباوب خداوناد باود و‬ ‫خداوند هرکه را دوست دارد‪ ،‬اورا در درد و رنج و مصیبت غوطهورش میکند تاا گاوهر‬ ‫جانش بدرخشد و آتش فطرت الهیاش شعله ور کند ( کلینی‪1101،‬ق‪.)121،‬‬ ‫جریان پادشاهی گمان میکرد با شهادت امام حسین و یارانش و اسارت خاانوادهی‬ ‫پیامبر‪ ،‬بر قلهی پیروزی وسلطه رسیده است و در آن خراب آباد و شهر بیتپش‪ ،‬دیگار‬ ‫فریادی برنخواهد خواست‪،‬آیا به عبیداهللبنزیاد خبر داده بودند که زینب با مردم کوفاه‬ ‫چگونه سخن گفت و چگونه مردم کوفه از درون خرد شدند و به درد و ماتم گریساته‪-‬‬ ‫اند؟ و عبیداهللبنزیاد میخواست با اهانت به امام حسین‪ ،‬پیروزی خود را نشاان دهاد‪.‬‬ ‫اما همین صحنه نتیجهی عکس داد و تبدیل به افشای ماهیت رسوای جریان اساتبداد‬ ‫شد‪ .‬اسیران وارد مجلس ابنزیاد شدند‪ .‬صحنه برای شکستن روحیاهی آناان در ظااهر‬ ‫هیچ کاستی ندارد‪ .‬زینب کهنترین جامهی خود را پوشید‪ .‬عبیداهلل که به احتمال زیااد‬ ‫زینب را شناخته بود‪ ،‬برای تحقیر پرسید‪« :‬این زن کیست؟» زینب به او پاسخی ناداد‪.‬‬ ‫بار دوم پرسید‪ .‬بازهم جوابی نشنید‪ .‬ابهت و رعب مورد انتظار عبیداهلل بنزیاد‪ ،‬با شاالق‬ ‫سکوت زینب آسیب دید‪ .‬سه بااره پرساید‪ .‬زیناب همچناان خااموش باود‪ .‬خاموشای‬ ‫محاسبه شده و مؤدبانه‪ .‬یکی از زنان گفت این زینب است‪ .‬دختر فاطمه‪ .‬عبیاداهللبان‪-‬‬ ‫زیاد همهی خشم خود را در جملهای خالصه کرد و گفت‪ « :‬ساپاس خداونادی را کاه‬ ‫شما را رسوا کارد و کشات و قصاه و فتناهی شاما را دروغ گردانیاد»‪ .‬زیناب گفات‪«:‬‬ ‫الحمداهلل الذی کرمنا بمحمد و طهرنا تطهیرا‪ ،‬ال کما تقول انما یقتضح الفاساق یکاذب‬ ‫الفاجر‪ ،‬سپاس خداوندی را سزاست که ما را به وجود محمد گرامی داشت و مارا پا و‬ ‫پیراسته گردانید‪ ،‬نه چنان است که تو میگویی‪ ،‬بلکه تبهکاار‪ ،‬رساوا و بادکار‪ ،‬تکاذیب‬ ‫میشود»(تاریخ االمم والملو ‪،‬ج ‪،1‬ص ‪ .)111‬ابنزیاد گفات‪« :‬کاار خادا باا خانادانت‬ ‫چگونه دیدی؟» زینب گفت‪« :‬مارایت اال جمیال‪ ،‬هاوال القاوم کتاب اهلل علایهم القتال‪،‬‬ ‫فبروزوا الی مضاجعهم و سیجمع اهلل بینه و بینهم یا ابنزیاد‪ ،‬فتحااجون و تخاصامون‪،‬‬ ‫فانظر لمن الفلح یومئذ! ثکلت امه یا ابنمرجانه؛ جز زیبایی ندیدم‪ ،‬شهادت بارای آنهاا‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مقدر شده بود‪ .‬به سوی کشتنگاه خویش رفتند‪ .‬به زودی خداوند آناان و تاورا فاراهم‬ ‫می آورد تا در پیشگاه خداوند حجت گوید و داوری خواهید دیاد‪ .‬نگااه کان در آن روز‬ ‫پیروزی و رستگاری از آن کیست؟»‬ ‫زینب‪ ،‬در میان آن همه فخر فروشی قبیلهای بر ریشه تباه و رسوای عبیداهلل دست‬ ‫نهاد‪ .‬پسر مرجانه! گویی سقف بر سر عبیداهلل فرود آمده بود‪ .‬زینب از خداوند و معااد و‬ ‫پیروزی سخن گفته بود‪ .‬ابن زیاد خشامگین و بار افروختاه‪ ،‬در حاالی کاه هایچ گوناه‬ ‫تسلطی به خود نداشت به طرف زینب یورش برد (خوارزمی‪،‬ج‪،1‬ص‪.)11‬‬ ‫عمروبن حریث اورا آرام کرد و گفت‪ « :‬امیر! او زن اسات‪ .‬ساخن زن کاه اعتبااری‬ ‫ندارد! یکبار دیگر خشم فرو خورده و عصبیت جاهلی خاود را در جملاهای گنجاناده و‬ ‫گفت‪« :‬سرانجام‪ ،‬خداوند دل مرا از سرکش(حسین)و دیگر سرکشان خاندان تاو خناه‬ ‫کرد»‪ .‬زینب اینبار عبارتی را به زبان آورد‪ ،‬در اوج عاطفه‪ ،‬تصاویر جااودان عاشاورا‪ ،‬در‬ ‫حالی که اشه چشمانش را پوشانیده بود گفت‪ « :‬به جانم سوگند‪ ،‬سااالر مارا کشاتی‪،‬‬ ‫شاخههای درخت زندگیام را بریدی و ریشهام را برکنادی‪ ،‬اگار اینهاا دل تاورا خناه‬ ‫میکند‪ ،‬خوش باش»‪ .‬عبیداهللبنزیاد گفت‪«:‬این زن سجاعه اسات‪ ،‬ساجع مایگویاد»‪.‬‬ ‫کلمات زینب آنچنان فاخر و مناسب انتخاب میشد که میتوانستند بار مفااهیم را باه‬ ‫دوش کشند‪ .‬در نبرد سخن‪ ،‬عبیداهلل بر خا افتاده بود‪ .‬آخرین کالمش با زیناب ایان‬ ‫بود ‪ .‬این زن سجع میگوید‪ .‬آرامش و وقار زینب بر روح کلمات‪ ،‬کام ابنزیااد را تلاخ و‬ ‫جشن پیروزی تبدیل به جشن ماتم جریان استبداد شد‪.‬‬ ‫در طول انقالب مردم بحرین ما شاهدیم که زنان شیعی بحرینی نیز با الگوپاذیری‬ ‫از حضرت زینب(س) به مبارزه با رژیم آل خلیفه میپردازند‪ .‬آناان همانناد ساخنگوی‬ ‫عاشورا با قلم و اشعار و شعارشان رژیم آل خلیفه را رسوا نمودند و در ایان راه متحمال‬ ‫هزینه های بسیاری شدند و بسیاری از عزیزان خود را از دسات دادناد‪.‬آنان هرچناد در‬ ‫کوتاه مدت پیروز نشدند‪ ،‬اما مبارزاتشان مانند آتش میماند کاه همانناد قیاام عاشاورا‬ ‫رژیم جور را رسوا خواهد نمود و بساطش را برخواهد چید‪.‬‬ ‫ج ) بیداری اسالمی و تأثیر آن بر مبارزات زنان مسلمان بحرینی‬ ‫ماههاست که مردم برخی از کشورهای خاورمیانه با اقدامات اعتراضی خود‪ ،‬در پای‬ ‫تغییرات اساسی در نظام اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی کشاور خاود هساتند‪ .‬ماردان و‬ ‫زنانی که امیدی جز پایداری ندارند‪ .‬در این میان‪ ،‬علیرغم تبلیغات دولاتهاای غربای‬

‫‪7‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪8‬‬

‫مبنی بر عدم مشارکت زنان مسلمان در امور کشور خود‪ ،‬حضور آنان همادوش ماردان‬ ‫در این حرکتهای اعتراضی نشان از بیداری زنان مسلمان ماردم منطقاه دارد‪ .‬یکای از‬ ‫کشورهایی که در جریان بیداری اسالمی در منطقه‪ ،‬زنان در ادامه و شروع این حرکات‬ ‫نقش پر رنگی را ایفا نمودهاند‪ ،‬بحرین است‪ .‬حضور زناان در بیاداری اساالمی در ایان‬ ‫کشور به حدی چشمگیر بوده است که برخی "انقالب زنان علیاه ظلام آل خلیفاه" را‬ ‫بهترین تعبیر برای انقالب این کشور میدانند‪.‬‬ ‫مردم بحرین به دلیل غلبه ترکیب جمعیتی ایرانی – شایعی در ایان کشاور نگااه‬ ‫متفاوتی به زنان و نقش آنان در مسائل اجتماعی نسابت باه ساایر کشاورهای عربای‬ ‫دارند‪ .‬به نحوی که میتوان این نگاه متفاوت به نقش زنان را در وقایع ماههای اخیار در‬ ‫بحرین در مقایسه با سایر کشورهای درگیار در ایان تحاوالت مشااهده نماود‪ .‬حضاور‬ ‫گسترده و حتی در برههای از زمان رهبری جریان انقالبی توسط زنان اتفاقی است کاه‬ ‫از آغاز موج بیداری اسالمی در کشورهای منطقه و علی الخصوص در بحرین شااهد آن‬ ‫هستیم‪ .‬حضوری که علیرغم سرکوب گسترده آل خلیفه نه تنها کم رنگ نشد‪ ،‬بلکه بر‬ ‫عزم مردمان برای ادامه انقالبشان افزود‪ .‬حضوری که اگر برخای از متغییرهاا و عوامال‬ ‫خارجی نظیر دخالت آل سعود و حمایت پشت پردهی دولتهای غربی نباود‪ ،‬رژیام آل‬ ‫خلیفه قادر به سرکوب اعتراضات مردمی در این کشور نمیشد‪ .‬هرچند همانطاور کاه‬ ‫قبال گفتیم‪ ،‬تحوالت کنونی این کشور بیشتر به آتش زیر خاکستری میماند که در زیر‬ ‫الیههای جامعه جریان دارد‪.‬‬ ‫شرکت گسترده زنان همراه با مردان در مبارزات انقالبی این کشور چنان شوری را‬ ‫در بین انقالبیون به وجود آوردکه رژیمهای جور منطقه به این نتیجه رسیدند کاه اگار‬ ‫در بحرین دخالت نکنند دیر یا زود بحرین سقوب خواهد کرد‪ .‬به هماین دلیال ایااالت‬ ‫متحدهی آمریکا برای جلوگیری از ناخشنودی بیشتر متحدان عرب خاود‪ ،‬باا اقادامات‬ ‫عربستان و دولت بحرین هیچ مخالفتی نکردند (فضلی‪ ،)111:1110،‬تا تنها منافعشاان‬ ‫بهویژه در رابطه با تأمین انرژی در شرایط بحران کنونی سرمایهداری‪ ،‬به راحتای حفاظ‬ ‫شود‪ ،‬بلکه ثبات در بحرین نیز با پابرجایی نظام آل خلیفه تأمین شود‪ ،‬چرا که ثبات در‬ ‫بحرین نیز با توجه به پیمان های نظاامی آمریکاا باا بحارین‪ ،‬در جهات مناافع نظاامی‬ ‫آمریکا در منطقه است‪.‬‬ ‫این نحوهی برخورد قدرتهای بزرگ در قبال بحرین کامال متفاوت از عملکارد آنهاا در‬ ‫قبال تونس و مصر و لیبی است‪ .‬به همین دلیل علایرغام حضاور پار شاور زناان بحرینای‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نسبت به سایر کشورهای درگیر بیداری اساالمی‪ ،‬ماا شااهد گشاایش چنادانی در فضاای‬ ‫سیاسی این کشور نبودهایم و هرچند در ایان راه متقبال هزیناههاای هنگفتای شادند‪،‬اما‬ ‫مبارزات زنان برای احقاق حقوق اسالمی خود به نتیجهی ملموسی نرسیده است‪ .‬به هماین‬ ‫دلیل زنان بحرینی نسبت به کشورهایی که موسم بیداری اسالمی به آنجا رسایده اسات در‬ ‫یه مظلومیت مضاعفی به سر میبرند‪ .‬زنانی که علیرغم بازداشت و شکنجههای گساترده‪-‬‬ ‫ای که از سوی آل خلیفه بر آنها روا شده است به مبارزات خود برای رسیدن به آرماانهاای‬ ‫خود ادامه میدهند‪ .‬این مسئلهای است که نشان از پار رنگای ایادئولوژی خااص در شاکل‬ ‫گیری و تعقیب مبارزات آنها تا سرنگونی رژیم میباشد‪.‬‬ ‫عالوه بر سرکوب خیابانی معترضین‪ ،‬دولات بحارین در بخاش رساانههاا و اطاالع‬ ‫رسانی نیز بسیار سرکوب گرانه عمل کارده اسات‪ .‬حکومات بحارین در ایان رابطاه باه‬ ‫سرکوب شدید رسانههای داخلی پرداخته است و نیز بیتاوجهی مغرضاانه رساانههاای‬ ‫عربی و غربی به حرکتهای مردمی بحرین در ایان زمیناه قابال توجاه اسات (فضالی‬ ‫‪ .) 111:1110،‬این امر سبب شاده اسات کاه آماار رسامی زناان زنادانی بحرینای و‬ ‫شکنجهها و نقض حقوق گستردهی آنان وجود نداشته باشد‪ .‬باا ایان حاال مناابع غیار‬ ‫رسمی از بازداشت دهها تن از زنان بحرینی در زندانهای این کشاور خبار مایدهناد‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪ ،‬بنا بر اعالم جمعیت الوفاق بحرین‪ ،‬هنوز یازده پزشه زن در بازداشت باه‬ ‫سر میبرند که نخستین آنها "ندا ضیف" است که از زماان بازداشات او در ‪ 11‬ماارس‬ ‫گذشته تاکنون از او خبری نیست‪.‬‬ ‫نظام آل خلیفه که به اهمیت و نقش پر رنگ زنان در مبارزات علیه این رژیام پای‬ ‫برد‪ ،‬تالش نمود تا با هجوم به آنها این قیام را تضعیف نماید‪ .‬در این راساتا‪ ،‬ایان رژیام‬ ‫حتی نتوانست اشعار یه دختر بیست سالهی بحرینی را تحمال کناد و او را بازداشات‬ ‫کرد و روانهی زندان نمود‪ .‬این رژیم تالش نمود تا با تهدید عفت و حریم زنان‪ ،‬مردم را‬ ‫از قیام علیه این حکومت دیکتاتوری باز دارد تا بتواند بیداری اسالمی را در نطفه خفاه‬ ‫نماید‪ .‬هم اکنون خانم "آیاتالقرمزی" دختار شااعرهی بحرینای اسات کاه باه جارم‬ ‫خواندن شعر در میدان شهر ربوده شد و تحت سختترین شکنجهها قرار گرفت‪.‬‬ ‫"آیاتالقرمزی " دختر ‪ 10‬سالهی بحرینی دانشجوی دانشکدهی تربیات معلام در‬ ‫بحرین است‪ .‬وی به واسطهی اشعاری که بر علیه آل خلیفه سرود‪ ،‬معروف شده اسات‪.‬‬ ‫او با تأسی به زنان الگوی صدر اسالم و علیالخصوص حضرت زینب (س) با زبان برنده‪-‬‬ ‫ی خویش‪ ،‬با اشعار حماسی خود‪ ،‬به مبارزه با رژیم آل خلیفه پرداخات‪ .‬هماان نقشای‬

‫‪9‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪11‬‬

‫که حضرت زینب (س) در کاروان اسرا ایفا نمود و با بیان شیوایش‪ ،‬چهرهی شوم رژیام‬ ‫اموی را بر مال و رسوا کرد‪ .‬او در یکی از تجمعات در ‪ 11‬فوریهی ‪ 1011‬شعری بر ضاد‬ ‫آل خلیفه سرود که مضمون آن شعر چنین است‪:‬‬ ‫«ما زندگی در قصر را نمیخواهیم‪ ،‬و هوای ریاسات در سار ناداریم‪ .‬ماا مردماانی‬ ‫هستیم که ذلت و بدبختی را ازبین خواهیم برد‪ ،‬ما انسانهایی هستیم که بدون اعماال‬ ‫خشونت‪ ،‬نظم را از اساس ریشهکن خواهیم کرد‪ ،‬چرا که نمیخواهیم مردم در ضاعف و‬ ‫بیچارگی خود باقی بمانند»‪.‬‬ ‫رژیم آل خلیفه بعد از سرودن این اشعار او را روانهی زندان کرد‪ .‬در زنادان علای‪-‬‬ ‫رغم فشارها و تهدیداتی که بر او و خاانوادهی او وارد شاد‪ ،‬او دسات از مباارزهی خاود‬ ‫نکشید‪ .‬او در زندان همانند سایر زنان مبارز به بدترین شکل ممکن شکنجه شد‪.‬‬ ‫علیرغم سرکوب گستردهی زنان در بحرین‪ ،‬سازمان ملل و شورای امنیت تااکنون‬ ‫اقدام شایستهای در برخورد و محکوم کردن این جنایات انجام ندادهاناد‪ .‬تنهاا در یاه‬ ‫مورد دبیر کل سازمان ملل(‪ )1‬خطاب به رهبران بحرین نگرانیهای خود را از گزارشاات‬ ‫رسیده از بحرین ابراز کرده و اعالم مینماید‪ :‬ما اعمال زور علیه اعتراضات مسالمتآمیز‬ ‫مردمی را در هر نقطهای از دنیا محکوم میکنیم (غبیشی‪.)1110،‬‬ ‫نقش زنان در رهبری گروههاای انقالبای باهعناوان یکای از پرچماداران عرصاهی‬ ‫مقاومت‪ ،‬نقش زنان در الگوسازی و یا الگو شدن برای دیگر اقشار‪ ،‬نقش زنان به عناوان‬ ‫رهبران جهاد‪ ،‬نقش زنان در تربیت اسالمی‪ ،‬نقش زنان به عنوان تکیهگاه مباارزه بارای‬ ‫یه خانوادهی مبارز(مانند خانوادهی الخواجه) از جمله مسائلی است که بهوضوح همه‪-‬‬ ‫ی آنها را میتوان در مبارزات زنان بحرینی مشاهده نمود‪ .‬این حضور تفااوت باارزی باا‬ ‫حضور زنان سایر کشورهای اسالمی درگیر بیداری اساالمی دارد‪ .‬ایان تفااوت کاه باه‬ ‫حضور زنان در خط مقدم اعتراضات بر میگردد‪ ،‬نشأت گرفته از تفاوتهای اعتقاادی و‬ ‫مذهبی است که خصوصا با الهام از عاشورا و فرهنگ عاشورایی‪ ،‬در بین زناان بحرینای‬ ‫جلوهگر شده است‪.‬‬

‫فرجام سخن‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫امروزه زنان مسلمان منطقه خصوصاا آناانی کاه در بحارین زنادگی مایکنناد باا‬ ‫سرمشق قرار دادن الگوی زنان صدر اسالم در مبارزات علیه جور‪ ،‬به مقاومات در برابار‬ ‫رژیمهای استبدادی مای پردازناد‪ .‬ایان حضاور و شاجاعت از یاه ساو یااد آور نقاش‬ ‫سرنوشتساز و عظیم زنان مسلمان ایرانی در طاول تحاوالت انقاالب اساالمی در ساه‬ ‫دهه ی اخیر است‪ .‬زنان بحرینی امروز دوشادوش مردان و حتای در ماواردی جلاوتر از‬ ‫آنان در خط مبارزاتی علیه رژیم آل خلیفه قرار گرفتند‪ .‬این زنان با حضاور گساتردهی‬ ‫خود در تظاهرات و مبارزات مردمی برای احقاق حقوق حقهی خود‪ ،‬ثابات کردناد کاه‬ ‫آنچه غربیها در مورد انازوای زناان مسالمان مایگویناد کاذب محاض اسات‪ .‬در اوج‬ ‫سرکوب رژم آل خیفه‪ ،‬زنان بحرینی در کنار مردان با حجابی که نمااد اساالمی باودن‬ ‫این حرکت است‪ ،‬با فریادهای خود سرنگونی رژیم را دنبال میکنند‪ .‬امروزه ایان زناان‬ ‫به دلیل منافع منطقهای و فرا منطقهای حکام جائر برخی از کشورها هزینهی مضااعفی‬ ‫را میپردازند‪ .‬بههمین دلیل گفته شد کاه زناان بحرینای در واقاع دریاه مظلومیات‬ ‫مضاعف به سر میبرند‪ .‬حضور آنان در تظااهرات نشاان دهنادهی آن اسات کاه آناان‬ ‫خواهان رفع محدودیتهایی هستند که رژیمهای دیکتاتور مأب غرب و وابستهی غارب‬ ‫برای آنها ایجاد کرده است‪ .‬این امر حاکی از آگاهی زنان یه جامعه از نقاش حیااتی و‬ ‫تأثیرگذار خود در جامعه است‪ .‬رژیم هم با در تأثیر پذیری گسترده ماردان بحرینای‬ ‫از استقامت و شجاعت زنان بحرینی تالش نمود تا باا بایاحترامای باه زناان و تهدیاد‬ ‫کردنشان‪ ،‬مردم را ترسانده و مقاومت آنان را درهم شکند‪ ،‬اما ایان هوشایاری اساالمی‬ ‫ناشی از بیداری اسالمی این زنان مسلمان‪ ،‬تاکنون اقدامات آنان را بیاثر کرده است‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫منابع‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪12‬‬

‫‪ .1‬الکلینی‪ ،‬ثقة االسالم‪1101( ،‬ق)‪" ،‬االصول من الکافی"‪ ،‬بیروت‪ ،‬دارالتعاف‬ ‫‪ .1‬امام خمینی‪ ،‬روحاهلل‪ ،)1133( ،‬صحیفهی نور‪ ،‬تهران‪ :‬موسسهی تنظایم و نشار‬ ‫آثار امام خمینی‪ ،‬جلد ‪2،13،11‬‬ ‫‪ .1‬چلکووسکی‪،‬پتر(‪"،)1173‬تعزیه‪،‬هنر بومی پایشرو در ایاران"‪ ،‬ترجماهی داوود‬ ‫حاتمی‪،‬تهران‪ :‬شرکت انتشارات علمی و فرهنگی‬ ‫‪ .1‬حسااینی میرساایفی‪،‬فاطمه‪"،)1110(،‬تحااول جغرافیااای سیاساای و فرهنگاای‬ ‫خاورمیانه"‪ ،‬ماهنامه روابط فرهنگی‪،‬تهران‪ :‬سازمان فرهنگ و ارتباطات اساالمی‪ ،‬ساال‬ ‫نخست پیش شمارهی دوم‪.‬‬ ‫‪.2‬حافظیان‪،‬محمدرضا‪"،)1110(،‬تناقضاات سیاسات خاارجی ترکیاه"‪ ،‬همشاهری‬ ‫دیپلماتیه‪،‬شمارهی ‪71‬‬ ‫‪ .7‬خامنهای‪ ،‬سید علی‪ ،)1131(،‬دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری‬ ‫‪ .3‬خامنهای‪،‬سید علی‪ ،)1110(،‬سخنراتی در حرم رضوی‪ ،‬مشهد‬ ‫‪ .3‬شیرودی‪،‬مرتضاای‪"،)1133(،‬انقااالب اسااالمی و بیااداری اسااالمی"‪ ،‬فصاالنامهی‬ ‫مطالعات انقالب اسالمی‪،‬تهران‪:‬سال پنجم‪،‬شمارهی ‪17‬‬ ‫‪ .1‬غبیشی‪،‬عبدالعظیم‪ "،)1110(،‬اعتراضات مردمی بحارین و آینادهی شایعیان"‪،‬‬ ‫مرکز بینالمللی مطالعات صلح‪.‬‬ ‫‪ .10‬فضاالی‪ ،‬محمااد صااادق‪"،)1110(،‬آمریکااا و سااعودی در باانبساات"‪،‬مجلااهی‬ ‫همشهری دیپلماتیه‪،‬شمارهی ‪20‬‬ ‫‪ .11‬قلی سپهر‪ ،‬میرزا عباس‪"،)1111( ،‬الطارز الماذهب یاا زنادگی باانوی بازرگ‬ ‫اسالمی‪ ،‬زینب کبری"‪ ،‬قم‪ :‬انتشارات رحیمیان‬ ‫‪ .11‬فهیمی‪ ،‬فاطمه‪")1110(،‬بیاداری اساالمی از دیادگاه مقاام معظام رهباری"‪،‬‬ ‫مجموعه مقاالت کوتاه دانشاجویی باا موضاوع بیاداری اساالمی‪،‬تهران‪:‬دفتر مطالعاات‬ ‫فرهنگی و برنامهریزی اجتماعی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری‪ ،‬با همکاری معاونات‬ ‫فرهنگی و اجتماعی دانشگاه بینالمللی امام خمینی‪.‬‬ ‫‪.11‬مطهری‪،‬مرتضی‪،)1177(،‬بررسی اجمالی نهضتهای اسالمی در صد سال اخیر‪،‬‬ ‫تهران‪:‬صدرا‬ ‫‪ .14‬نهجالبالغه‪ ،‬ترجمهی دکتر سید جعر شهیدی ‪ ،‬نامهی ‪4‬‬

‫زن‪ ،‬کرامت انسانی‪ ،‬بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫سیما محمدپور دهکردی‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬الگوهای اسالمی‪ ،‬زنان اسوه‪ ،‬کرامت انسانی‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫کرامت انسان به عنوان حق طبیعی از مهمتارین مساائل حاوزه انساان شناسای عصار‬ ‫حاضر است‪ .‬این اصل مبنای وضع حقاوق و قاوانین جواماع بشاری از جملاه اعالمیاه‬ ‫جهانی حقوق بشر و قانون اساسای جمهاوری اساالمی ایاران اسات‪ .‬در ایان دو ماتن‬ ‫حقوقی به استناد اصل کرامت انسان‪ ،‬برابری حقوق زن و مرد مورد تأکید قارار گرفتاه‬ ‫است‪« .‬عقالمیت» و «آزادی» زیر ساختهای اصلی کرامت انساناناد کاه مطاابق آنهاا‬ ‫انسانیت انسان به میزان پویایی فکر و آزادگی است نه جنسایت؛ زیارا جنسایت اماری‬ ‫عارضی است و در ارزشگذاریها و انسانیت نقشی ندارد‪.‬‬ ‫در عرفان اسالمی‪ ،‬بویژه عرفان ابنعربی و پیروانش‪ ،‬زن آئینه «جمال» حق اسات‬ ‫و از این جهت اثر «معنوی» و «تربیتی» خاصی بر مرد و جامعه دارد؛ بطوری که تعبیر‬ ‫«لتسکنوا الیها» یکی از جلوههای قرآنی آن است‪ .‬نگاه «عرفانی» امام خمینی باه زن از‬ ‫نگاه «فقهی» ایشان متمایز است‪ .‬در نگاه عرفانی ایشان‪ ،‬زن به عناوان «مربای»اسات؛‬ ‫یعنی در نقش تربیتی و انسان ساازی نظیار و همتاا نادارد‪ .‬در ایان نگااه جاایی بارای‬ ‫استفاده «ابزاری» از زن باقی نمیماند‪.‬‬ ‫احیاء عزت نفس ملی‪ ،‬اسالمی‪ ،‬جز با نگاه عرفانی به نقش حقیقی و انساانساازی‬ ‫زن ممکن نیست‪ .‬از این رو بیداری‪ ،‬مقاومت و سعادت جوامع بشاری را مرهاون نقاش‬ ‫زنان دانستهاند‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫‪ - 1‬دکترای فلسفه تطبیقی‬

‫مقدمه‬ ‫بر مبنای باور به کرامت ذاتی انسان و زیرساختهای آن به همراه نگاه عرفاان اساالمی‬ ‫به نقش حقیقی زن که در اندیشه و سیرهی عملی اماام خمینای تجلای کارده اسات‪،‬‬ ‫میتوان نقش ح قیقی زن مسلمان را احیااء نماود کاه در ایان مقالاه باه آن خاواهیم‬ ‫پرداخت‪.‬‬ ‫کرامت ذاتی انسان و مبانی آن‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪14‬‬

‫مسأله «شأن» و «کرامت» انسان )‪ (Human Dingily‬به عنوان حق «طبیعی»‬ ‫و «ذاتی» از مهمترین مسائل حوزه انساانشناسای در شارق و غارب اسات‪ .‬هار چناد‬ ‫نگرشها به این مسأله با یکدیگر تفاوت دارد ولی در اصل مسأله‪ ،‬اتفاق نظر وجود دارد‪.‬‬ ‫مطابق این اصل « انسان بما هو انساان» یاه ارزش ذاتای دارد کاه از آن باا واژه‬ ‫«کرامت» و معادلهای آن یاد میشود و از آنجا که اصل کرامت را ذاتی تماام انساانها‪،‬‬ ‫به حیث انسان بودن‪ ،‬میدانند از آن به «کرامت ذاتی» تعبیر میکنند‪.‬‬ ‫کرامت انسان درون مایه اصلی «اعالمیاه جهاانی حقاوق بشار» و مبناای تنظایم‬ ‫«قانون اساسی» جمهوری اسالمی ایران است و مطابق آن در تنظیم حقاوق و قاوانین‪،‬‬ ‫شأن انسانی انسان مورد توجه قرار گرفته و در این مسأله بین زن و مرد تفاوتی نیست‪.‬‬ ‫در قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬بهعنوان عالیتارین ساند حقاوقی کشاور در‬ ‫برابری حقوق انسانی آمده است‪ « :‬همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایات‬ ‫قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی‪ ،‬سیاسای‪ ،‬اقتصاادی‪ ،‬اجتمااعی و فرهنگای باا‬ ‫رعایت موازین اسالم برخوردارند (اصل بیستم)‪.‬‬ ‫با وجود اینکه معنا و منشأ کرامات در نظار صااحبان اندیشاه باا یکادیگر تفااوت‬ ‫اساسی دارد بطوری که در برخی اندیشهها معنایی صرفا «انسانی» و «اخالقای» دارد و‬ ‫در برخی دیدگاهها معنایی «الهی» و « دینی» دارد؛ ولی در زیرساختها و مبانی اصلی‬ ‫این نظریه اتفاق نظر وجود دارد‪ .‬از جمله این زیرساختها یکی «عقالنیات» و دیگاری‬ ‫«آزادی» است که به اختصار به معانی آنها اشاره خواهیم کرد‪.‬‬ ‫«عقالنیت» و «دانایی» به عنوان مبناییترین زیرسااخت و مبناای کرامات ذاتای‬ ‫انسان به شمار می آید‪ .‬مطابق این معیار‪ ،‬جامعه صاحب کرامت و عزت جامعهای اسات‬ ‫که ویژگی اصلی آن پویایی اندیشه و فکر باشد‪ .‬جامعهای که «تولید فکار» کناد خاواه‬ ‫این پویایی به حوزه عقل نظری تعلق داشته باشد و در ارتباب با عقل قدسی معنا پیادا‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫کند‪ .‬یا در ارتباب با عقل عملی و اخالق و در ارتباب با «وجدان اخالقی» تعریف شاودو‬ ‫در این میان بین زن و مرد تقاوتی نیست‪.‬‬ ‫ما این ویژگی را به صراحت در تعالیم دینی اسالم و آیات قرآن مشاهده میکنایم‪.‬‬ ‫بیش از ‪ 100‬بار قرآن ما را به تفکر‪ ،‬تعلم‪ ،‬تعقال‪ ،‬تاذکر‪ ،‬تادبر و ‪ ...‬دعاوت نماوده و از‬ ‫سفاهت و تقلید کورکورانه باز میدارد‪ .‬در کالم وحی هیچ ثروتی همانند علام و داناایی‬ ‫نیست‪ .‬هدف قرآن تربیت انسان فرزانه و خردمند است‪ .‬شهروند قرآنی صاحب کرامات‬ ‫و عاازت (اعاام از زن و ماارد) کساای اساات کااه فکاار پویااا داشااته‪ ،‬احساان را گاازینش‬ ‫کند(زمر‪ )13-13:‬و اهل نوآوری‪ ،‬زایش اندیشه و تولید فکر باشد‪ .‬در چناین جامعاهای‬ ‫هر چه پویایی اندیشه بیشتر باشد شهروند آن فرزانهتر و در نتیجه شریفتر و مساتحق‬ ‫احترام بیشتر است‪.‬‬ ‫البته باید توجه داشت عقالنیت چهره «مساتور» و «معقاول» قارآن اسات‪ .‬قارآن‬ ‫همچون انسان ظاهر و باطنی دارد (مالصدرا‪ .)112 :1131 ،‬ادنی مرتبه و درجاه نازلاه‬ ‫یعنی چهره مشهور و محسوس آن نازد عماوم اسات (هماان) و مرتباه عالیاه آن «ام‪-‬‬ ‫الکتاب» است که « لدیاهلل» میباشد (زخارف‪ .)1 :‬هرچاه درجاه فهام و در یعنای‬ ‫عقالنیت و دانایی باالتر باشد راهیابی به حقایق باطنی کالم وحی میسرتر است و بساتر‬ ‫مناسبی برای حاکمیت «منطق» به جای «احساس» در جامعه فراهم خواهد آورد‪.‬‬ ‫حریت و آزادی دومین عنصر و معیار ارج و کرامت ذاتی انسان است‪ .‬مطابق این اصال‪،‬‬ ‫«اراده» و «اختیار» در تعالیم فلسفی‪ -‬دینی‪ ،‬نقش مهمی در سااختن شخصایت و هویات‬ ‫انسان دارد بهطوری که این عنصر به همراه عقالنیت و دانایی‪ ،‬امتیاز خااص انساان و معیاار‬ ‫ارزشگذاری رفتار و اعمال وی محسوب میگردد‪ .‬به تعبیر حکیم مالصدرا‪ ،‬همه فضایل باه‬ ‫حکمت و حریّت است (مالصدرا‪ ،1173 ،‬ج‪« .)33 :1‬حکمت» هماان عقالنیات و داناایی و‬ ‫«حریت»‪ ،‬آزادی یعنی آزادگی است‪ .‬در ایان نگااه «تقلیاد» و «تعصاب» دو ماانع و عامال‬ ‫محرومیت انسان از رشد و سعادت هستند (همان‪.)113 -113 :‬‬ ‫در تعالیم دینی‪ ،‬عقالنیت به همراه آزادی جوهره انسانیت اسات‪ .‬در آیاات قارآن‪،‬‬ ‫معیار ارزش گذاریها‪ ،‬افعال اختیاری انسان معرفای شاده است(انساان‪ ،)1:‬بطاوری کاه‬ ‫ایجاد اکراه و منع اختیار خالف مشیت الهی مایباشاد (یاونس‪ .)13:‬در نگااه قرآنای از‬ ‫پیروی و تقلید کورکورانه نهی شاده اسات (اساراء‪ ،)17 :‬زیارا کسای کاه از ابزارهاای‬ ‫معرفتی درست بهرهبرداری نمیکند از انسانیت تاا مرتباه حیوانیات و پاایینتار از آن‬ ‫تنزل خواهد کرد (اعراف‪.)131 :‬‬

‫‪15‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪16‬‬

‫البته باید توجه داشت مفهوم آزادی در اینجا به معنای آزادی «طبیعی» و رهاایی‬ ‫حرف نیست تا نقش«ابزاری» پیدا کند‪ -‬همانطور کاه در بعضای جواماع چناین شاده‬ ‫اساات‪ -‬بلکااه آزادی‪ ،‬آزادی «حقیق ای» و آزادی «معقااول» اساات‪ .‬از ایاانرو فیلسااوفی‬ ‫همانند کانت‪ ،‬که انسان را موجودی «خود بنیاد» و «خودقانونگذار» معرفی مایکناد و‬ ‫اصل کرامت را به شأن انسانی‪ -‬اخالقی تفسیر میکند (نه الهی‪ -‬دینی) و نیز باه آزادی‬ ‫«عقالنی» که ریشه در اخالق دارد معتقد است نه آزادی طبیعی )‪.(Kant,1117:131‬‬ ‫متفکران اسالمی در سایه تربیت قرآنای خاویش‪ ،‬آزادی و آزادگای را اصال اساسای و‬ ‫اولیه زندگی میدانند که «تدین» نیز بر آن بنا میشود‪ ،‬زیرا بهرهوری از ایان اصال باه‬ ‫همراه اصل عقالنیت‪ ،‬از ابتداییترین حقوق فطری انسان است کاه در ناوع خلقات وی‬ ‫نهفته است (طباطباایی‪ ،1131 ،‬ج‪ .)173 :17‬در اینجاا حکمات و حریات دو موهبات‬ ‫همراه همند (مالصدرا‪ ،1173 ،‬ج‪ )33 :1‬و شخصیت و زندگی ما را انساانی مایکنناد(‬ ‫بهشتی‪.)107 ،1130 ،‬‬ ‫بنابرآنچه در باال گذشت بدست میآید کاه اوال‪ :‬ساخن از کرامات ذاتای انساان و‬ ‫زیرساختهای آن‪ ،‬به «انسانیت» انسان ( از آن جهت کاه انساان اسات) تعلاق دارد و‬ ‫ربطی به «جنسیت» که امری عارضی است ندارد؛ زیارا جنسایت معیاار ارزشگاذاری‬ ‫محسوب نمیشود‪ .‬ثانیا‪ :‬کرامت مورد نظر‪ ،‬همه ابعاد اخالقای‪ -‬انساانی و معناوی را در‬ ‫برمیگیرد و محدود به بعد خاصی نیست‪ .‬ثال ا‪ :‬باور به این اصال‪ ،‬منشاأ عازت نفاس و‬ ‫شجاعت ملت ها‪ -‬اعم از زن و مرد‪ -‬است‪ .‬انسانها‪ -‬بهویژه انسان مسلمان‪ -‬با تکیه بار‬ ‫این اصل فلسفی‪ -‬قرآنی می توانند تمادن اساالمی را بار پایاه علام‪ ،‬دیان‪ ،‬عقالنیات و‬ ‫اخالق احیاء و تجدید کنند‪.‬‬ ‫زن در باورهای دینی و عرفان اسالمی‬ ‫قاابال یااادآور شاادیم کااه انسااان و قاارآن‪ ،‬هاار یااه دو چهااره دارنااد‪ :‬چهااره‬ ‫محسوس(ظاهری) و چهره معقول (باطنی)‪ .‬در فلسفه و عرفان اسالمی مفصاال در ایان‬ ‫باره سخن گفته شده است و به ما توصیه شده چهره مستور و حقیقی انسان و قارآن را‬ ‫بشناسیم‪ .‬در کالم وحی‪ -‬به عنوان کتاب جامع انسان شناسی‪ -‬از ما دعوت شده اسات‬ ‫در قرآن تدبر و حقایق پشت پرده و مستور آن را شناسایی کنیم(محمد‪ )11:‬و طهاارت‬ ‫جان را شرب دستیابی به آن حقایق دانسته اناد (واقعاه‪ .)31:‬در نگااه انساانشناساانه‬ ‫قرآن‪ -‬که عمیقا مرتبط با هستی شناسی و خداشناسی است‪ -‬انسان عصاره همه عاالم‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫است و نسبت به سایر موجودات از کرامات‪ ،‬شارافت و فضایلت ذاتای برخاوردار اسات‬ ‫(اسراء‪.)30:‬‬ ‫در عرفان اسالمی‪ -‬بویژه عرفان ابانعربای و پیاروانش‪ -‬باه اساتناد آیاات وحای‪،‬‬ ‫احادیث قدسی و نبوی‪ ،‬انسان عالوه بر جنبه ناساوتی دارای جنباه الهاوتی و صاورت‬ ‫الهی است؛ یعنی به «شرف» داشتن صورت الهی مشرف و ممتااز شاده اسات‪ .‬در ایان‬ ‫دیدگاه انسان‪ ،‬حقیقت وجودی واحد ذومراتبی اسات کاه ظااهرش ناساوت و بااطنش‬ ‫الهوت میباشد (مالصدرا‪ .)112 :1131 ،‬اینجا نقش حقیقی انسان‪ -‬اعم از زن و مارد‪-‬‬ ‫به شخصیت حقیقی و انسانی او تعلق دارد نه جنسیت وی‪ .‬در عرفان اسالمی‪ ،‬انسانیت‬ ‫به ذکورت و انوثت نیست و این دو اعراض انسانیت هستند‪ .‬انساانیت جاامع ذکاورت و‬ ‫انوثت‪ ،‬یا بهتر بگوییم ورای این دو است‪ .‬از این رو کمال‪ ،‬مقام خالفت و نیابات الهای‪،‬‬ ‫مخصوص مردان نیست‪ .‬اصوال مقاماات و مادارج باین زن و مارد مشاتر اسات و در‬ ‫تکامل معنوی تفاوتی بین زن و مرد نیست‪ .‬به تعبیر بزرگاان هایچ کماالی از کمااالت‬ ‫معنوی نه مشر وب به ذکورت است نه ممنوع به انوثت؛ زیرا انسانیت مشروب به این دو‬ ‫صفت نیست‪.‬‬ ‫محییالدینبنعربی‪،‬در «فص محمدی»با استناد باه حادیث پیاامبر‪ ،‬زن را مظهار‬ ‫«جمال» حق معرفی نمود‪ ،‬و معتقد است زن در مظهر بودن خداوند کامالتار از مارد‬ ‫است‪ .‬از این رو مرد اگر بخواهد خداوند را در مظهریت زن مشاهده کند شهود او تمام‪-‬‬ ‫تر و کاملتر است‪ .‬کمال شهود حق در مرآت وجاود زن تحقاق ماییاباد (ابانعربای‪،‬‬ ‫‪ .)113 :1130‬از اینرو وی زن را آئینه تمام نمای کماالت الهی و مجالی تمام صافات‬ ‫جمال میداند‪ .‬ایشان «اصرار میورزد و استدالل میکند که صحبت بانوان و یااد آناان‬ ‫انسان را نزدیه به خدا میسازد زیرا خداوند چیزی را محبوب پیامبرش میگرداند کاه‬ ‫مقرب وی به او باشد ناه مبعاد وی» (جهاانگیری‪ .)117 :1132 ،‬بعضای بزرگاان نیاز‬ ‫معتقدند تقدم و تشرف زن به تکلیف نسبت به مرد باه واساطه بلاوغ‪ ،‬یاه «شارافت»‬ ‫برای زن محسوب میشود و زمینه تکامل معنوی برای زن آمادهتر است از این رو‪ ،‬اگار‬ ‫انسان تنزل کند حداقل باید بگوید زن همانناد و همتاای مارد اسات (جاوادی آملای‪،‬‬ ‫‪.)121 -121 :1131‬‬ ‫قرآن نیز در ارزشهای انسانی‪ ،‬انساان باودن را ماورد خطااب قارار مایدهاد ناه‬ ‫جنسیت را‪ .‬خطاب کالم وحی‪ ،‬روح و جان انسانها است که نه مذکر است و نه مؤناث‪.‬‬ ‫جنسیت مربوب به تن و جسم عنصری است و امری عارضی میباشد‪ .‬انسانیت ویژگای‬

‫‪17‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪18‬‬

‫مشتر زن و مرد و معیار انسانیت است‪ .‬احساس عزت و هویت یعنی صفت کرامت به‬ ‫انسان از آن جهت که انسان است به دو ویژگی یاد شده در بخش اول مقاله تعلق دارد‪.‬‬ ‫نگاه قرآن به زن دوگونه است‪ :‬یکی نگاه «فقهی» که به ظاهر احکام تعلق دارد‪ .‬دیگری‬ ‫نگاه «عرفانی» که به نقش حقیقای زن اشااره دارد‪ .‬نگااه فقهای باه زن‪ ،‬الیاه روئاین‬ ‫شخصیت وی است‪ .‬ما از طرفی احکام فقهی فراوانی در اطاعت زن از شاوهر‪ ،‬در آیاات‬ ‫قرآن داریم و از طرف دیگر تعابیر لطیفی داریم که نقش «معناوی» و «تربیتای» زن را‬ ‫به تصویر میکشد؛ بطوری که مرد در این نقش‪ ،‬همپای زن نیسات‪ .‬از نموناههاای آن‬ ‫میتوان به رابطه زن با همسر در خانه اشاره کرد‪« .‬زوجیت» یه چهره فقهی و صوری‬ ‫دارد و یه چهره عرفانی و حقیقی‪ .‬تعریف و تعیین جایگاه زن در ایان دو نگااه کاامال‬ ‫متفاوت است‪ .‬در قرآن یه جا‪ ،‬زن به عنوان همسر محدودیتهایی دارد و مرد بار وی‬ ‫قوام دارد (نساء ‪ )11 :‬در جای دیگر آرامش‪ ،‬تسکین و طمأنینه مرد در گرو ارتبااب باا‬ ‫زن است (روم‪ .)11 :‬تعبیر«لتسکنوا الیها» در آیه جایگاه حقیقی‪ ،‬نقش محوری و تاأثیر‬ ‫عمیق زن بر مرد را نشان میدهد‪ .‬شخصیت حقیقی زن اینجا ظهور و بروز پیادا مای‪-‬‬ ‫کند‪ ،‬بویژه اینکه آیه این ویژگی را از «آیات» و نشانههای الهی معرفی میکناد‪ .‬اینکاه‬ ‫محییالدینبنعربی و بزرگان عرفان اصرار دارند که زن در «تکامل معنوی» مرد نقاش‬ ‫دارد‪ ،‬برگرفته از نمونه این آیات است‪ .‬قدر مسلم «لتسکنوا الیها» صرفا اشاره به سکون‬ ‫و آرامش ظاهر ندارد‪ .‬این برداشت جفا به ساحت قرآن است‪ .‬به استناد آیات دیگر کالم‬ ‫وحی‪ ،‬میتوان جایگاه و مرتبه «سکینه» را مشخص نماود‪« .‬ساکینه» در کاالم وحای‪،‬‬ ‫روزی و هدیه آسمانی و معنوی است که از باال نازل مایشاود‪« :‬هاو الاذی الساکینه»‬ ‫(فتح‪ .)1:‬در این کریمه برای سکینه تعبیر «انزل» میآورد همانطور که این تعبیر برای‬ ‫قرآن نیز به کار میرود‪ .‬باید توجه داشت تعبیر «انزل» در جاایی باه کاار مایرود کاه‬ ‫«حقیقت» چیزی در عالم باال باشد و «رقیقه» آن نازل شود‪ .‬نکته مهم ایان اسات کاه‬ ‫معرفی زن (در نقش همسر) برای «سکینه » مارد‪ ،‬بیانش عمیاق و ثقیلای در معرفای‬ ‫نقش «معنوی» و «تربیتی» زن است و میدانیم کاه آراماش روان‪ ،‬سارمایه حقیقای و‬ ‫کلید تکامل معنوی جان آدمی است‪.‬‬ ‫ما در تاریخ‪ ،‬بانوانی را سراغ داریم که در تحول معنوی مردان تأثیر عظایم داشاته‬ ‫اند و با دارابودن زیباییهای معنوی‪ ،‬الهامبخش اشعار عارفانه و شاعرانه بودهاند در ایان‬ ‫نگرش‪ ،‬زن دیگر کاالی تجاری یا «وسیله» برای تبلیغ و بهرهدهی بیشتر نیسات‪ ،‬بلکاه‬ ‫مظهر جمال آفرینش خداوندی و روحش تجلیگاه رحمات واساعه الهای اسات‪ .‬زن در‬

‫جایگاه انسانی و مقام انسانیت یعنی ظرفیتهای انساانی – معناوی‪ ،‬ناه تنهاا همپاای‬ ‫مردان بلکه گاهی توانمندتر است‪ .‬اگر ما از این حقایق قرآنی فاصله بگیاریم ناخواساته‬ ‫اسیر دام اندیشههای رایاج فمینیسام )‪ (Feminism‬خاواهیم شاد و زن را در نقاش‬ ‫«ابزاری» به کار خواهیم گرفت‪.‬‬ ‫باید توجه داشت نگاه انسانمداراناه اومانیسام )‪ (Humanism‬باا انساانماداری‬ ‫اسالمی‪ -‬قرآنی تفاوت مبنایی دارد‪ .‬در اغلب دیدگاههای اومانیسمی‪ ،‬انساان موجاودی‬ ‫صرفا زمینی است و تکامل وی نیز به همین جنبه محدود میشود‪ .‬با ایان نگااه انساان‬ ‫امروز‪ ،‬ملعبه و بازیچه دست ساودجویان اسات و از او اساتفاده ابازاری مایشاود‪ .‬ایان‬ ‫اختصاص به زنان ندارد ولی به دلیل ظرفیتها و ویژگیهای خاصی که زن دارد زمیناه‬ ‫سودجویی از زنان بیشتر است‪ .‬فمینیسم رایج ریشه در این نگاه دارد‪.‬‬ ‫نقش حقیقی زن در نگاه عرفانی امام خمینی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫امام خمینی فقیهی اصولی‪ ،‬فیلسوفی الهی‪ ،‬عارفی ربانی‪ ،‬مرجع تقلیاد ماردم و در‬ ‫عین حال بنیانگذار جمهوری اسالمی در ایران بوده خود رهباری نهضات را باه عهاده‬ ‫داشته است‪ .‬همراهی فقه‪ ،‬فلسفه و عرفان در ساایه تربیات قرآنای‪ ،‬از ایان شخصایت‪،‬‬ ‫انسانی متفاوت با دیگران ساخته است‪ .‬کتابهایی چون آداب الصلواه‪ ،‬شرح دعای ساحر‪،‬‬ ‫سرالصلوه‪ ،‬به همراه ابتکارات فلسفی‪ -‬عرفانی در سنین جوانی‪ ،‬نبوغ فکر و علو درجاات‬ ‫معنوی ایشان را به تصویر کشیده غلبه نگاه عرفانی ایشان را بار ساایر ابعااد شخصایت‬ ‫وی نشان میدهد‪ .‬حتی در بعد سیاسی و سیاستمداری ایشان نیز عرفان غلباه داشات‪.‬‬ ‫در نگاه عرفانی ایشان «انسان بزرگترین آیات و مظاهر اسماء و صافات حاق و م ال و‬ ‫آیت حق تعالی است و خدای تبار و تعالی از «مِ ل» یعنی شبیه‪ ،‬منازه و مبراسات‪،‬‬ ‫ولی ذات مقدس را تنزیه از «مَ َل» به معنی آیت و عالمت‪ ،‬نباید نمود» (امام خمینی ‪،‬‬ ‫‪ .)717 :1131‬دیدگاه امام خمینی درباره زن متناسب با مبانی فکری‪ ،‬فقهی و عرفاانی‬ ‫ایشان است‪ .‬وی بهعنوان شخصیت جامع فقه و عرفاان‪ ،‬باه زن متفااوت از یاه فقیاه‬ ‫صرف نگاه میکنند‪ .‬نگاه وی جامع ظاهر و باطن است؛ بهطوری که زن در هماه جاا و‬ ‫در نقشهای متعدد خانوادگی و اجتماعی حضور دارد‪ .‬این وسعت نگاه حکایت از غلباه‬ ‫دیدگاه عرفانی ایشان دارد‪ .‬نقش امام خمینی در احیاء و تجدید عزت و کرامت انساانی‬ ‫زن و تکریم و ارج نهادن به زنان‪ ،‬حقیقتی غیرقابل انکار است‪ .‬هماه جلاوههاای توجاه‬ ‫ایشان به نقش معنوی زن‪ ،‬ریشه در نگاه عرفانی ایشان دارد‪ .‬ما بهطور مکرر جلوههاای‬

‫‪19‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪21‬‬

‫توجه به نقش حقیقی زن را در «اندیشه» و «سیره عملی» ایشان مشاهده میکنیم که‬ ‫در اینجا به چند نمونه اشاره می شود‪:‬‬ ‫‪ .1‬امام خمینی زنان را رهبر نهضت و خود را دنباله رو و خدمتگزار بانوان میداناد‬ ‫(امام خمینی‪ ،‬ج‪ .)23 :7‬تنها با یه نگاه عمیق عرفانی میتوان چناین ادعاای ثقیال و‬ ‫وزینی کرد‪ .‬ایشان معتقدند «در این نهضت زنان حق بیشاتری از ماردان دارناد‪ ،‬زناان‬ ‫مردان شجاع را در دامان خود بزرگ میکنند‪ .‬قرآن کریم انسانساز اسات و زناان نیاز‬ ‫انسان ساز»‪ .‬همانطور که مالحظه میشود امام زن را عنصر اصلی نهضت – چه در آغاز‬ ‫آن و چه در پیشبرد آن‪ -‬میدانند‪ .‬این توجه اهمیات نقاش زناان را در تحقاق آرماان‬ ‫جهانی شدن اسالم به تصویر میکشد؛ به شرب آنکه با همان مباانی فکاری – عرفاانی‬ ‫امام خمینی به این امر نگریسته شود‪.‬‬ ‫‪ .1‬از آنجا که در عرفان اسالمی زن نقاش تربیتای در «انساانساازی» و «تکامال‬ ‫معنوی» دارد‪ ،‬امام خمینی (قدس سره) زن را «مربی» انسان معرفی نموده‪« :‬زن مربی‬ ‫انسان است» (همان‪ ،‬ج‪ ،»101 :7‬او را مبدأ سعادتها و خیرهاا مایدانناد‪« :‬زن مبادأ‬ ‫همه سعادتها باید باشد» (هماان‪ ،‬ج‪ .)111 :7‬در نگااه عرفاانی اماام خمینای‪ ،‬زن در‬ ‫نقش تربیتی و انسانسازی «نظیر» و همتا ندارد‪ .‬در تعالیم اسالمی‪ ،‬اگر باار «اقتصااد»‬ ‫را مرد به دوش میکشد‪ ،‬باار «تربیات» بار دوش زن اسات‪ .‬زن کاانون «احسااس» و‬ ‫«عواطف» است ‪ -‬نه احساساتی‪ -‬و این توانمندی‪ ،‬سرمایه عظیمی در تربیت و ساختن‬ ‫انسانها است‪.‬‬ ‫در این نگاه‪ ،‬نقش زن در انسانسازی در ردیف «کار پیامبران و قران کریم اسات»‪،‬‬ ‫«زن مظهر تحقق آمال بشر است»‪« ،‬از دامن زن مرد باه معاراج مایرود»‪« ،‬دامان زن‬ ‫محل تربیت بزرگ زنان و بزرگ مردان است»‪ « ،‬زن یکتا موجودی است که مایتواناد‬ ‫از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکاتش یه جامعه بلکه جامعهها باه‬ ‫استقامت و ارزشهای واالی انسانی کشیده شوند»‪.‬‬ ‫‪ .1‬اگر قرار است زن در نقش تربیتی و انسانساازی‪ ،‬نظیار و همتاا نداشاته باشاد‬ ‫دیگر جایی برای «سوءاستفاده» و استفاده «ابزاری» از زن باقی نمایماناد‪ .‬اماام مای‪-‬‬ ‫فرمایند‪ « :‬اسالم زن را تاحدی ارتقاء میدهاد کاه او بتواناد مقاام انساانی خاود را در‬ ‫جامعه بازیابد و از حد شیء بودن بیرون بیاید و متناسب با چنین رشدی مایتواناد در‬ ‫ساختمان حکومت اسالمی مسئولیتهایی به عهده گیرد» ‪« ،‬ما میخواهیم زن به مقام‬ ‫واالی انسانیت خودش باشد؛ ناه ملعباه در دسات مردهاا باشاد» (هماان‪ ،‬ج‪.)100 :7‬‬

‫ایشان معتقدند‪« :‬اسالم میخواهد شخصیت زن را حفاظ کناد و از او انساانی جادی و‬ ‫کارآمد بسازد» (همان‪ ،‬ج‪.)111 :2‬‬ ‫مالحظه میشود در همه این نمونهها‪ ،‬زن یاا همپاای مارد اسات یاا جلاوتر از او‪.‬‬ ‫ماکمتر فقیه و مرجع تقلیدی در تاریخ سراغ داریم که این وسعت نگاه به زن را داشاته‬ ‫باشد‪ .‬همانطور که قبال یادآور شدیم‪ ،‬نگاه ویژه امام خمینای (قادسساره) در تکاریم و‬ ‫ارج مقام زن و نقش تربیتی وی‪ ،‬حکایت از اندیشه عمیق عرفاانی ایشاان دارد بطاوری‬ ‫که اگر در تفسیر این اندیشه و سیره علمیشان‪ ،‬از این بعاد غفلات گاردد منشاأ ساوء‬ ‫استفاده و کج فهمیهای فراوانی خواهد بود‪.‬‬ ‫زن مسلمان‪ ،‬بیداری اسالمی‪ ،‬چالش ها و راهکارها‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران عالیتارین ساندحقوقی در کشاور اسات‪ .‬در‬ ‫اصل بیست و یکم آن آمده است‪«:‬دولت موظف است حقاوق زناان را در تماام جهاات‬ ‫تضمین نماید و زمینههای مساعد برای رشاد شخصایت زن و احیاای حقاوق ماادی و‬ ‫معنوی او فراهم نماید»‪.‬‬ ‫هرچند این اصل و اصول دیگر‪ ،‬محور برنامهریزی دولتها بوده است و برای اجرای‬ ‫آن تالش فراوان شده است؛ ولی از آنجا کاه نقاش الگاویی کشاور ایاران در منطقاه و‬ ‫جهان قابل انکار نیست ناتمامی و ناکارآمدی در اجرای قوانین اسالمی‪ -‬ملای‪ ،‬تاأثیرات‬ ‫منفی عمیقی بر منطقه و جهان خواهد داشت‪ .‬با توجه به این امر در شناسایی چالش‪-‬‬ ‫ها و طرح راهکارها چند مطلب قابل توجه است‪:‬‬ ‫‪ .1‬وسعت فنآوری ارتباطات و تغییرات سریع آن به گونهای است که گاویی هماه‬ ‫ما در یه دهکده جهانی زندگی میکنیم؛ بهطوری که سرنوشت هر ملتای باا تحاوالت‬ ‫ملتهای دیگر عمیقا تغییر میکند و مسائل جدیدی در سطح فرا ملی ایجاد مایکناد‬ ‫که دغدغه عمومی بشر است و حل آنهاا همکااری جهاانی مایطلباد‪ .‬ماا خواساته یاا‬ ‫ناخواسته در این شرایط واقع شدهایم‪ .‬برمبنای باور به غناای تعاالیم اساالمی در ابعااد‬ ‫علمی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و ‪ ...‬شایسته است به جای «مقابله» و «مقاومات»‪،‬‬ ‫زمینه بهرهوری صحیح از این شرایط را برای ملتها بهویژه ملل مسلمان فراهم کنیم و‬ ‫با استفاده از توانمندیهای بالقوه‪ ،‬زمینه حضور علمی‪ -‬فرهنگای بیشاتر را در صاحنه‪-‬‬ ‫های بینالمللی برای همه بهویژه زن مسلمان فراهم نمائیم‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪22‬‬

‫‪ . 1‬سطحی نگری به دین و قرآن و ظاهرگرایی در احکام اسالمی‪ ،‬بزرگترین آفات‬ ‫بالندگی‪ ،‬رشد و پویایی ملل مسلمان است کاه در طاول تااریخ عموماا ایان ملاتهاا‪-‬‬ ‫خواسته یا ناخواسته‪ -‬گرفتار آن بودهاند‪ .‬این امر با باور به کرامت انساان و زیرسااخت‪-‬‬ ‫های آن تعارض دارد؛ زیرا دین در پی تربیت انسانهای ژرف اندیش‪ ،‬پرمغز و به تعبیار‬ ‫کالم وحی «اولوا االلباب» (آل عمران‪ – )110 :‬اعم از زن و مرد‪ -‬است‪ .‬چنین شخصای‬ ‫در جامعه‪ ،‬صاحب «حکمت» و منشأ «خیرک یر» میباشاد(بقره‪ .)171 :‬شایوه تربیتای‬ ‫قرآن به گونهای است که «جرأت اندیشیدن» و افزایش فهم و تدبر را در انسان تقویات‬ ‫میکند‪ .‬خود قرآن با آیات مکرر‪ ،‬بزرگترین مشوق انسان باه پویاایی اندیشاه و تولیاد‬ ‫فکر است (زمر‪ .)13-13 :‬باور به جامعیت اسالم و قرآن مستلزم عبور از ظاهر آیات باه‬ ‫حقایق درون است‪ .‬تحقق آرمان «جهانی شدن اسالم» جز با نگاه همه جانبه به معارف‬ ‫قرآن و دین میسر نیست‪ .‬بنابراین بازیافت نقش حقیقی زن نیز جز با این نگااه ممکان‬ ‫نخواهد بود همانطور که امام خمینی چنین کرد‪.‬‬ ‫‪ .1‬احساس «بیهویتی»‪« ،‬بحران معنا» و «تقلیاد مطلاق» از فرهناگ وارداتای در‬ ‫کشورهای مسلمان‪ ،‬ناشی از محدودیت نگاه باه زن در حادود فقهای و ظاواهر احکاام‬ ‫اسالمی است‪ .‬در نتیجه تأثیرپذیری مطلق از پدیده جهاانی شادن )‪(universalism‬‬ ‫با آثار و پیآمدهای م بت و منفی آن در حوزههاای اصالی حیاات فاردی و اجتمااعی‬ ‫انسان است‪ .‬ملت ایران –که امانتداران آرمانهای امام خمینی هستند‪ -‬وظیفه احیااء و‬ ‫تجدید حیات‪ ،‬مبانی اندیشه امام بهویژه بعد «عرفانی» اندیشاه ایشاان را در رابطاه باا‬ ‫نقش زن به عهده دارند‪ .‬غفلت و بیتوجهی به این مبانی موجب شاده اسات احسااس‬ ‫بی هویتی بر زن مسلمان ایرانی حاکم و تقلید مطلاق از فرهناگ وارداتای غارب رایاج‬ ‫گردد‪ .‬بازیافت هویت واقعی و نقش حقیقی زن در خانواده و اجتماع و مهار چالشهاای‬ ‫فکری‪ -‬هویتی زن مسلمان عصر حاضر‪ ،‬جز در سایه مبانی عرفاان اساالمی در جامعاه‬ ‫ناممکن است‪.‬‬ ‫‪ .1‬در اندیشه رایج عصر جدید‪ ،‬انسان امروز نه انسان «غایی» بلکه انسان «ابزاری»‬ ‫است که مقام او از «شخص» تا حد «شیء» و ابزار فروکاسته شده اسات‪ .‬در ایان امار‬ ‫تفاوتی بین زن و مرد نیست؛ هرچند نقش ابزاری زنان محسوستر است (به دالیلی که‬ ‫قبال یادآور شدیم)‪ .‬اگر قرار است زن در کسوت «مربی»‪ ،‬نظیر و همتا نداشاته باشاد –‬ ‫همانطور که قبال یادآور شدیم‪ -‬تقویت‪ ،‬ترویج و نهادینه کردن این باور یعنای میازان‬ ‫تأثیرگذاری تربیتی زن بر مرد و جامعه در تغییر سرنوشت انسانها‪ ،‬موجب تقویات روح‬

‫«خودباوری و اعتماد به نفس»‪« ،‬خودحرمتی» و «عزت نفس ملی‪ -‬اسالمی» – بهویاژه‬ ‫در زنان‪ -‬در مواجهه با هجمههای تبلیغاتی و روانی نظام سلطه خواهد بود‪ .‬مسلما ایان‬ ‫امر موجب تضعیف مردان نخواهد شد؛ زیرا در این نقاش حقیقای زن‪ ،‬ساهم ماردان از‬ ‫«آرامش» و امنیت روانی نیز تأمین خواهاد شاد‪ .‬آرامشای حقیقای کاه کلیاد رشاد و‬ ‫بالندگی مادی و معنوی میباشد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪23‬‬

‫نتیجهگیری‪ ،‬راهبردها و راهکارها‬ ‫بنابر این بیداری‪ ،‬مقاومت و سعادت جوامع بشری مرهون توجه به نقش زنان است‬ ‫به شرب اینکه‪:‬‬ ‫‪ .1‬به ارج و «شأن» انسانی زن همپای مرد‪ ،‬ورای «جنسیت» توجه شود‪.‬‬ ‫‪ .1‬به نگاه «عرفانی» امام خمینی به زن برگردیم و نقش بی نظیر تربیات انساانی‪-‬‬ ‫معنوی او را باز یابی کنیم‪.‬‬ ‫‪ .1‬توجه به نقش «حقیقی» زن در تکامل و رشد مرد و اجتماع‪ ،‬نه نقش «ابزاری»‬ ‫و بهعنوان ملعبه‪.‬‬ ‫‪ .1‬احیاء «عزت نفس» و خود حرمتی زنان‪ ،‬با بازگشت به نقش حقیقی و تربیتی آنان‪.‬‬ ‫‪ .2‬توجه به نقش حقیقی زن بهعنوان «همسر» در تأمین «آرامش» و طمأنینه مردان‪.‬‬ ‫‪ .7‬توجه به نقش تربیتی و انسانسازی زنان در کسوت «مربی» جامعه و تأثیر آنهاا‬ ‫بر سعادت جوامع بشری با توجه به مبانی عرفان اسالمی‪.‬‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪24‬‬

‫عقاید دینی و کرامت زن و نقش فعال او در بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫نهی عبداهلل‬

‫‪1‬‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫عقاید دینی‪،‬کرامت انسانی‪ ،‬بیداری اسالمی‪ ،‬نقش زن‬ ‫‪ . 1‬لیسانس علوم اسالمی‪ -‬لیسانس فلسفه و الهیات از لبنان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫چکیده‬ ‫هیچ موضوعی در چند دههی اند گذشته به اندازهی موضاوع زن ماورد توجاه قارار‬ ‫نگرفته است؛ به خاطر چنین موضوعی کنفرانسهای بینالمللی برگازار شاده و ساازمان‬ ‫ملل سالی را به اسم زن نامگذاری کرده است‪ .‬افراد بسیاری واقعیات زنادگی زن را باا‬ ‫واقعیت جامعهی عقب افتاده یا پیشرفته مرتبط دانستهاند‪ ،‬پیماننامههاای باینالمللای‬ ‫بسیاری در مورد زن به تصویب رسیده که اعمال هر گونه تبعایض را در ماورد او مناع‬ ‫میکند‪ .‬بیشتر کشورهای جهان پای چنین پیماننامههایی را امضا کرده اند‪.‬‬ ‫بازتابهای کنفرانس پکن در اواسط دههی نود به خاطر موضوعات مطرح شاده و بحاث‪-‬‬ ‫های گستردهای که جلسات آن به همراه داشته است تاا باه اماروز اداماه دارد‪ ،‬تاا جااییکاه‬ ‫کنفرانسهای بعدی دستور العمل خود را از آن اقتباس کرده و بهسان مرجع بدان ماینگرناد و‬ ‫نتایج و سفارشهای مصوب در کنفرانس پکان را اساوهی خاود مایدانناد‪ .‬باا وجاود تماامی‬ ‫اصالحاتی که در قوانین بیشتر کشورهای جهاان در خصاوص موضاوع زن صاورت پذیرفتاه‪،‬‬ ‫بحثها همچنان در این زمینه ادامه دارد‪ .‬این بحثها یکبار باهخااطر رابطاهی حقاوق زن باا‬ ‫سرشت فیزیولوژیه او و پیامدهایی بوده است که این سرشت بر محادود کاردن (یاا نکاردن)‬ ‫نقش و جایگاههای مسؤولیتی منطبق بر توانمندیهای یه زن میتواند داشته باشد و بار دیگار‬ ‫به خاطر رابطهای بوده است که این حقوق با جامعه و فرهنگ متعلق باه خاود‪ ،‬داشاته اسات‪.‬‬ ‫همچنان که بحث و جدل در مورد الگویی که امروزه بر زنان سایه افکنده نیاز وجاود دارد؛ آیاا‬ ‫این الگو‪ ،‬الگوی زن غربی است که به نظر میرسد به تمام آزادیهای فاردی در تماامی ساطوح‬ ‫رسیده‪ ،‬ولی در عین حال روابط خانوادگی و اجتماعی خود را از دست داده است؟ وآیاا چناین‬ ‫الگویی ساختهی دست سینما و وسایل ارتباب جمعی اسات کاه در آنهاا تصاویر زن غربای و‬ ‫زندگیش با تصویر زنی که سرگرم زیبایی و مدهای پوششای خاود و‪ ...‬اسات در هام آمیختاه‬ ‫است؟ یا الگوی زن مسلمانی است که تصویر دیگری ازشاکل و روش رفتاار باه نماایش مای‪-‬‬ ‫گذارد؟ و در اینجا سؤال دیگری مطرح میشود‪ :‬معیار واقعی که این دو الگو را تا باه ایان حاد‬ ‫از هم متمایز ساخته کدام است؟ دوباره باید پرسید‪ :‬شکل واقعی این دو هویّات کادام اسات؟‬ ‫عنصری که هویت زن مسلمان را از غیر او جدا میکند چیست؟ آیا عنصار یگاناهای اسات یاا‬ ‫منظومهی کاملی از عناصر مرتبط با هم را میتوان برشمرد؟‬

‫‪25‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪26‬‬

‫بحث تصویر استاندارد(الگوی کامل) برای زن‪:‬‬ ‫در اینجا بحث متفاوتی مطرح میشود‪ :‬بحث مظلومیت زن در اسالم بهعناوان دیان یاا‬ ‫در جوامع اسالمی؛ عدهای بر این باورند که اسالم در بعضی از آیات یا بعضی از روایاات‬ ‫و احادیث انصاف را در مورد زن رعایت نکرده اسات و برخای دیگار از مسالمانان و ناه‬ ‫اسالم را مسؤول ظلم به زن میدانند که مانع آموزش و خروج او از منزل و‪ ...‬میشاوند‪.‬‬ ‫در اواسط قرن گذشته و در بیشاتر کشاورهای عربای و اساالمی فراخاوانهاایی بارای‬ ‫"آزادی زن" و"بیحجابی" او و شکستن سنتهایی کاه آماوزش و کاار زن را محادود‬ ‫میکند صورت پذیرفته است‪ .‬پس شکی نیست که آن تبلیغها از جهتهایی و تا حادود‬ ‫زیادی واقعیت حقیقی زندگی زنان را تعبیر میکرده اسات؛چرا کاه زن ناه از آماوزش‬ ‫بهره ای برده بود و نه از هیچ مشارکت اجتماعی دیگر؛و نه حتی از حقوق اساسی خاود‬ ‫مانند حق قبول یا رد ازدواج و‪...‬‬ ‫ولی از جهتی دیگر این فراخاوانهاا متاأثر از جنابش زناناهی اروپاا باود کاه باه‬ ‫"فیمینیسم" شهرت یافت که شعارهایی را در زمینهی مساوات کامل باین زن و مارد‬ ‫در تمامی موقعیتها و مسؤولیتها و در تمامی فرصتهای کااری سار داد‪ ،‬آن هام باا‬ ‫تأکید بر این نکته که فرهنگ و تربیت و نه تفاوت فیزیولوژیکی بایاد شاغل‪ ،‬آیناده یاا‬ ‫نقشها را تعیین کند‪ .‬بنابراین چنین فراخوانهایی باور داشتند کاه زن بایاد تبعایض‪-‬‬ ‫های فیزیولوژیه را مردود شمرده و برای احقاق حق خود در کسب مساوات بر حسب‬ ‫توانایی وکفایت تالش کند‪.‬‬ ‫در دو دههی گذشته صدای"فمینیسم" بهعناوان جنبشای ساازمانیافتاه کااهش‬ ‫یافته است‪ ،‬ولی افکار آن در مورد "مساوات" همچناان اداماه داشاته و باه ذهانهاای‬ ‫فراوانی رساو کارده اسات تاا جاییکاه باه خاود ساازمان ملال و ساازماندهنادگان‬ ‫کنفرانسهای بینالمللی و منطقهای نیز رسیده است‪ .‬از ایان قبیال افکاار مایتاوان باه‬ ‫طلوع تفکر "جندر" که معنایی جز"پراگماتیسم" یا اصالت انساانی نادارد اشااره کارد‪.‬‬ ‫این تفکر تفاوتی بین جنس مذکر و مؤنث براساس فیزیولاوژی جسامی قائال نیسات‪،‬‬ ‫بلکه توانایی ایفای نقش توسط دو جنس را مرهون تربیت و ناه اخاتالف اساتعدادهای‬ ‫فیزیولوژیه یا طبیعی میداند‪.‬‬ ‫اسالمگراها نیز در شیوهی نگاه به زن اختالف دارند؛ برخی سعی داشتهاناد مناع زناان‬ ‫برای خارج شدن از منزل و کار را شرعی جلوه دهند‪ .‬عده ای اجازهی هیچ گوناه مشاارکت‬ ‫اجتماعی یا سیاسی را به زن نمیدهند‪ .‬در بعضی از کشورهای اسالمی تا باه اماروز زناان از‬ ‫دست یافتن به حقوق خود در انتخاب (همسر) و حق رانندگی و‪ ...‬منع شادهاناد‪ .‬متأسافانه‬

‫این واقعیت‪ ،‬انگشت اتهام را نه به سوی بعضی از گرایشهای اسالمی یاا بعضای از متفکارین‬ ‫اسالمی و یا حتی برخی از حکومتهایی که چنین حقوقی را منع کاردهاناد بلکاه باه ساوی‬ ‫خود اسالم نشانه رفته است‪ .‬دراک ر مواقع صااحبان گرایشاهای فکاری غیار اساالمی ایان‬ ‫نمونهها را دستآویز قرا میدهند که اسالم کاری جز نهادینه کردن عقب ماندگی زن انجاام‬ ‫نداده است‪ .‬با این وجود چنین تجربههاایی نمایاانگار هماهی واقعیات زنادگی زناان در‬ ‫کشورهای اسالمی نیست‪ .‬چرا که میتوان به نمونههای بارزی از مشارکت زناان در میاادین‬ ‫مختلف اجتماعی‪ ،‬از مؤسسات دولتی گرفته تا هیأتهای خصوصی و داوطلباناه‪ ،‬و سیاسای‬ ‫‪1‬‬ ‫درکشورهایی نظیر لبنان و فلسطین اشاره کرد‪.‬‬

‫‪ 1‬عتریسی‪ ،‬طالل‪:‬کدام الگو برای زن؟ مجله نجات ] دانشگاه جهانی مصطفی‪ ،‬ع‪،13‬ص‪22-21‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تصویر زن و بیداری اسالمی‪:‬‬ ‫بدون شه دگرگونیهایی کاه در ساطح فکار جهاان اساالم روی داده و قضاایای‬ ‫سیاسی و انقالبهای مردمی مختلفی که صدای واحدی شدهاند و عادالت اجتمااعی و‬ ‫سیاسی و فردی و برداشته شدن دست بیگانگان را فریاد میزنند‪ ،‬بهصورت مستقیم یاا‬ ‫غیر مستقیم بر شیوهی نگرش مسلمانان به خود‪ ،‬زن و غیاره تاأثیر نهااده اسات‪ .‬ولای‬ ‫مسألهی اساسی بر سر احقاق این حق یا آن حق نیست‪ ،‬بلکه اختالف بر سر دو نگرش‬ ‫متفاوت به زن است که بر مبنای قاعدهای به اسم "چهاارچوب وابساتگی" معناا پیادا‬ ‫میکند‪ .‬این چهارچوب‪ ،‬حقوق‪ ،‬تکالیف‪ ،‬وظایف‪ ،‬شیوهها و ضرورت مشارکت و نیز نیااز‬ ‫فردی و اجتماعی به حضور زن را مشخص میکند‪ .‬منظور از چهاارچوب وابساتگی‪ ،‬آن‬ ‫است که آیا ما زن را بهصورت یه فرد تنها مد نظر قرار دهیم یاا باهصاورت جزئای از‬ ‫خانوادهای که بدان وابسته است و یا جزئی از منظومهای اجتماعی که تاریخ و عقیاده و‬ ‫ارزشها و اصول و آموزشهای اصیل خود را دارا میباشاد؟ بناابراین چناین منظوماهای‬ ‫دارای محور و ستونی است که پایههاایش بارآن استواراسات و علایرغام حکومتهاا و‬ ‫قوانین غیر اسالمی‪ ،‬ما همچنان اسم جوامع اسالمی را در مورد این منظومه بهکار می‪-‬‬ ‫بریم ؛ چرا که با در نظر گرفتن عقاید و ارزشاها و اصاول ملتهاا و ریشاهی بسایاری از‬ ‫عادتها و تقالید میتوان وابستگی اسالمی را در میان آنان مشاهده کرد‪ .‬هسته و ساتون‬ ‫این جوامع کجاست؟ معتقدم نقطهی آغاز در خالل چیزهایی نماود پیادا مای کندکاه‬ ‫بدان اعتقاد و ایمان دارند‪ ،‬اختالف نظری در این نکته وجود ندارد که اساس و ریشاهی‬ ‫عقیده در میان همهی جواماع اساالمی مشاتر اسات‪ ،‬هرچناد ماذهبهاا متناوع و‬ ‫سیستمهای قانونگذاری متفاوت باشند‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪28‬‬

‫امروزه در عصر بیداری اسالمی‪ ،‬هر چند با هم تفاوت داشته باشیم و دوست داشته‬ ‫باشیم که متفاوت باشیم و یا طمعورزان قصد القای اختالف داشته باشند‪ ،‬ما میدانایم‬ ‫که بهعنوان ملتهای عربی و اسالمی دارای عقیدهای مشتر و واحد هساتیم‪ .‬ماا بار‬ ‫این باوریم که اختالفات فرقهای شیوهای زشت و نکوهیده از نفاوذ سیاسای در منطقاه‬ ‫است و سناریوی این بازی شوم به دست کسانی نوشته میشود که ازگذشاتههاای دور‬ ‫دست و قبل از بیداری "عقل مشتر " در میان مسلمانان برای آن برنامهریزی کارده‪-‬‬ ‫اند‪ .‬منظور از "عقل مشتر " همان است که در این فرمودهی پیامبر(ص) نماود پیادا‬ ‫کرده است‪":‬از ما نیست آنکه به امور مسلمانان اهتمام نداشته باشد"‪.‬‬ ‫بر زن نیز واجب است که جزئی تفکیهناپذیر از این اهتمام یکپارچاه باشاد‪ ،‬ولای‬ ‫سؤالی که مطرح میشود این است‪ :‬زمینه مشارکت زن چگونه فراهم شود؟‪ ...‬و شایسته‬ ‫است که از نقاش عقیاده در انساانساازی (شاکلدهای مفااهیم انساانی‪ ،‬دیادگاهها‪،‬‬ ‫احساسات و انفعاالت و همچناین شایوهی رفتاار‪ ،‬اختیاارات و نقاش انساان در تغییار‬ ‫واقعیت و ترسیم آینده) نیز سؤال شود‪.‬‬ ‫آیا این ادعا که تفکر‪ ،‬واقعیت زندگی انسان‪ -‬مارد وزن‪ -‬و قسامتی ازآینادهی او را‬ ‫میسازد صحیح است؟‬ ‫نخست‪ :‬نقش عقاید دینی در انسان سازی‬ ‫اگر به تعریف مشهوری که علمای اسالمی از اصطالح عقیده ارائه دادهاناد‪":‬عقیاده‬ ‫آن است که عقل بدان حکم میکند و قلب با آن به اطمینان میرسد و جوارح آن را به‬ ‫اجرا در میآورند" نگاهی بیاندازیم در مییابیم که عقیده ارتباب مشترکی را بین ابعااد‬ ‫مختلف وجود انسان برقرار میسازد‪ :‬اعتقاد در عقل استوار میگردد و اطمینان قلبی باا‬ ‫آن همراه میشود و بر رفتارها و افعالی که از انسان سر میزند آشکار میگردد‪.‬‬ ‫براین اساس‪ ،‬افکاری که بدانها معتقدیم ولی به درجهی ایمان نرسیدهاند عقیادهی‬ ‫راسخی نیستند‪ .‬همچنین احساس تمایل به چیزی بادون قناعات قلبای را نمایتاوان‬ ‫عقیده نامید‪ ،‬با این اوصاف کارهایی که با حکم عاادت و سانت و ناه از روی ایماان و‬ ‫رضایت انجام میپذیرند نیز در چهارچوب عقیده نمیگنجناد‪ .‬ایان پیچیادگی از کجاا‬ ‫سرچشمه میگیرد؟ و سرّ ارتباب بین عقل و قلب و عمل در چیست؟‬ ‫این سؤال کتابهای اخالق و عقاید را پر کرده اسات و در شارح آن مطالاب بسایار‬ ‫نوشتهاند‪ 1‬و بهطور خالصه میتوان گفت که دیادگاه اساالمی در ماورد تربیات انساان‬ ‫‪ 1‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬تربیت و علم در اسالم‪ ،‬چاپ‪ ،1‬دار الهادی‪ ،‬بیروت‪،1002،‬ص‪11-13‬‬

‫دوم‪ :‬مهمترین عقاید دینی اسالمی‬ ‫تمام مسلمانان در اصول عقیدهی اسالمی مشتر هستند و این اشاترا هماهی‬ ‫آنان را در دایرهی اسالم گرد میآورد‪ ،‬آنان همچنین در بعضی از فروع که از این اصول‬ ‫ناشی میشوند نیز مشتر هستند (برای رعایت اصطالح‪ ،‬اصول دین را عقایاد و فاروع‬ ‫‪ 1‬الطوسی‪ :‬کتاب امالی‪.‬ج‪،1‬ص‪112‬‬ ‫‪ 1‬بر اساس نظریه دانشمندان اخالق اسالمی که نفس انسان دارای سه نیروست‪ :‬عصبانیت و شهوت وعقل‪.‬‬ ‫‪ 1‬سوره زمر‪ :‬آیه‪13-13‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫عبارتست از مکانیسمی منسجم و متشکل از تربیت همهی ابعاد وجودی انسان (عقل و‬ ‫قلب و جسم)‪ ،‬که با غنیسازی عقل و هدایت و باروری توانمندیهایش آغااز مایگاردد؛‬ ‫بنابراین آیات کریمه و احادیث شریفه بر حقیقت علم و آموختن و تفکر و تأمل و در‬ ‫عاقبت کارها تأکید فراوانی دارند‪« :‬هیچ عبادتی مانند فکر کردن نیست»‪ 1.‬و این تأکید‬ ‫بهخاطر آن است که انسان بتواند به قضاوت و تجزیه و تفکیه امور و استقراء بپردازد و‬ ‫واجب است که بر دیگر نیروهای نفسانی‪ 1‬خود تسلط داشته باشد و این تسلط حاصال‬ ‫نمی شود مگر با سوپاپ اطمینانی که محکم و استوار باشد و رفتار عمومی انساان را باا‬ ‫حالتهای درونی پایدار و با بصیرت منسجم نگه دارد‪ ،‬خداوند متعال میفرمایند‪( :‬ماژده‬ ‫بده به بندگانم‪ ،‬آن کسانی که به همهی سخنان گوش فارا مایدهناد و از نیکاوترین و‬ ‫زیباترین آنها پیروی میکنند‪ .‬آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان بخشایده اسات و‬ ‫‪1‬‬ ‫ایشان واقعا خردمندند‪).‬‬ ‫اضافه براین ما در مییابیم که منظومهی دینی در اسالم باا ابعااد وجاودی انساان‬ ‫دارای انسجام است؛ چرا که در سه زمینه انساان را مکلاف مایداناد‪ :‬عقیاده‪ ،‬اخاالق‪،‬‬ ‫شریعت‪ .‬به این معنا که ما نمازگزار را ملتزم به شریعت میدانیم و هنگامی که نمااز را‬ ‫با خضوع و خشوع به جا میآورد که حق آن را ادا کرده باشد‪ ،‬این خضوع و خشوع بار‬ ‫کیان اخالقی و حالتهای درونی او تأثیر میگذارند؛ در آغاز نیز اگر از او سؤال شود کاه‬ ‫چرا نماز میگذاری؟ جواب خواهد داد که‪ :‬برای پیروی از فرمان خداوند کاه بادان امار‬ ‫فرموده است و این جوابی است که از عقیدهی او به توحید سرچشمه میگیرد‪.‬‬ ‫این عقیدهای که تنها با عبور از ابعاد سه گانهی وجود انسان (عقل‪ ،‬قلب‪ ،‬جسام) و‬ ‫پرورش آنها شکل میگیرد‪ ،‬تکالیفی از آن ناشی میشود که دوبااره متوجاه ایان ابعااد‬ ‫وجودی میگردد‪ ،‬این تکالیف عبارتنداز‪ :‬عقاید و اصول فکری اسالمی‪ ،‬اخالق واجاب و‬ ‫مستحب و ‪ ،...‬احکام شرعی‪ :‬مباح‪ ،‬حرام و واجب و ‪...‬‬

‫‪29‬‬

‫دین را احکام اصلی در نظر میگیریم)؛ در این بین شایسته است کاه ایان نکتاه ماورد‬ ‫توجه قرار گیرد‪ ،‬زیرا نقطهی آغاز کشمکشهایی است که ما امروزه در بحرین و سوریه‬ ‫شاهد آن هستیم‪ .‬این در حالی اسات کاه دایاره اشاترا بیشاتر و بزرگتار از زوایاای‬ ‫اختالف است‪ .‬اصول مشتر عبارتنداز‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪31‬‬

‫توحید – نبوت – معاد‬ ‫سه اصل اساسی در عقیاده ی مسالمانان هساتند کاه بار اصاول و اعتقاادات زیار‬ ‫مجموعهی خود سایه انداختهاند و تا حدودی نیز با هم مشترکند‪:‬‬ ‫ عدالت الهی‪ ،‬رحمت‪ ،‬لطف‪ ،‬یاری طلبیدن‪ ،‬نصرت و امداد‪ ،‬بخشش‪ ،‬رحمت‪ ،‬قضاا‬‫و قدر‪ ،‬اختیار و عدم اجبار ‪ ...‬اطاعت‪ ،‬التزام و مراقبت ‪...‬‬ ‫ نبوت‪ ،‬رهبری اسالمی‪ ،‬عصمت‪ ،‬رسالت پیامبری‪ ،‬قرآن کریم‪ ،‬خالفات‪ ،‬شاکلگیاری‬‫حکومت اسالمی‪ ،‬حکم اسالمی‪ ،‬احیاء شریعت‪ ،‬قضاوت و داوری‪ ،‬قانون‪ ،‬نظم و والیت ‪....‬‬ ‫ قیامت‪ ،‬حساب‪ ،‬بهشت و جهنم‪ ،‬مرگ و رستاخیز‪ ،‬مالئکاه‪ ،‬جهاان آخارت‪ ،‬قبار‪،‬‬‫صراب‪ ،‬میزان و ‪...‬‬ ‫از هر اصلی‪ ،‬مجموعهای از اعتقادات و باورها سرچشمه میگیرد کاه عناصار آن را‬ ‫تشکیل میدهند‪ .‬و مالحظه میشود که برشمردن این اعتقادات ما را به میدان عمال و‬ ‫اجرا رهنمون میسازد چرا که همهی آنان دارای وجه اجرایی واضحی هستند‪.‬‬ ‫همهی مسلمانان بر عناوین ذکر شده اتفاق نظر و بر مراتب و شرح آنهاا اخاتالف نظار‬ ‫دارند‪ ،‬اما اعتقاد به امامت تنها در میان عقاید شایعهی امامیاه وجاود دارد و ایان اعتقااد از‬ ‫‪1‬‬ ‫ایمان به نبوت ناشی میشود و بر پایهی دالیلی استوار است که علماء آن را بیان کردهاند‪.‬‬ ‫در این جا باید بیشتر از برشمردن اختالفات به ذکر نقاب مشترکی بپردازیم که بار‬ ‫نقش زن مسلمان در جنبش بیداری جدید تأثیر نهادهاند‪ .‬با این وجود‪ ،‬اصال اعتقاادی‬ ‫(امامت) دارای قدرت تأثیرگذاری فراوانی است که قابل چشمپوشی نیست و به هنگاام‬ ‫بررسی عقاید دینی مؤثر در بیداری اسالمی باید به آن اشاره شود‪ .‬مان باهعناوان یاه‬ ‫محقق هرچه بیشتر در بررسی زوایای تأثیرگذاری ایان اصال‪ ،‬پایش رفاتم واقعیتهاای‬ ‫ملموس و بیشتری مرا شگفتزده کرده است‪ .‬بهعنوان م ال‪ :‬رهباران بیاداری اساالمی‬ ‫چگونه زن را در جامعه خطاب قرار میدهند؟ برای روشن شدن موضوع باید به بررسی‬ ‫تجربهای بپردازیم که پیروز گشته است‪.‬‬ ‫سوم‪ :‬عقاید دینی که در خطابهی بیداری نمود پیدا کرده است‪:‬‬ ‫‪ 1‬مظفر‪:‬عقائد امامیه‪،‬مبحث امامت‬

‫‪ 1‬خمینی‪،‬روحاهلل‪:‬جایگاه زن در تفکر امام خمینی‪.‬مؤسسه نشر وتنظیم آثار امام خمینی‪،‬سفارت ایران در دمشق‪.‬‬ ‫‪( 1‬م‪.‬ن)ص‪133‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫به نقل نمونهی بارزی از خطابهی اسالمی میپردازیم که در خالل یکی از بارزترین‬ ‫مصادیق بیداری اسالمی ایراد شده است‪:‬‬ ‫زن در سایهی انقالب مبار اسالمی مورد توجه و اهتمام امام خمینای (ره) باوده‬ ‫است‪ ،‬پس باید بررسی شود که ایشان چاه جایگااهی را باه زن اختصااص داده و ایان‬ ‫جایگاه در چهارچوب کدام تفکر و عقیده قرار داشته است؟ باه عباارت دیگار‪ :‬عنااوین‬ ‫اعتقادی تکرار شده و دارای نمود در بیانات بنیانگاذار انقاالب اساالمی ‪ -‬مخصوصاا در‬ ‫مناسبتها و محافلی که ایشان در آنها زن ایرانی سهیم در این بیاداری را خطااب قارار‬ ‫داده است ‪ -‬کدامند؟‬ ‫‪1‬‬ ‫با نگاهی اجمالی به بخش اعظم بیانات امام (ره)‪ ،‬عناوین زیر خودنمایی میکند‪:‬‬ ‫ اهمیت اعتقاد به نظارت الهی‪ ،‬اخالص و یقاین و توکال بار خداوناد و اطاعات از او‪،‬‬‫حرص بر دستیابی به رضایت الهی‪ ،‬اهمیت اعتقاد به مرجعیت اساالم و کفایات آن‪« :‬ایان‬ ‫خطاب الهی در قرآن چه مسئولیتهای فراوانی به دنبال دارد‪ ،‬مسائولیت بسانده کاردن باه‬ ‫اسالم‪ ،‬پیامبر اسالم (ص) ما را کفایت میکند‪ ،‬احکاام اساالمی و اهاداف آن ماا را کفایات‬ ‫میکنند‪ ،‬ما مکلف به حفظ دین خدا هستیم‪ ،‬مکلف به حفظ اهداف الهای هساتیم و شاما‬ ‫ای بانوان مؤمنه از هرکس دیگری به انجام این امور اولویت بیشتری دارید‪ ،‬باه راساتی کاه‬ ‫خداوند تبار و تعالی بر ما منات نهااده کاه در معیات او باه محافظات از دیان اساالمی‬ ‫‪1‬‬ ‫بپردازیم‪ .‬آنگونه که میفرماید‪« :‬خدواند و پیروان مسلمانت تو را بس»‪.‬‬ ‫ اهمیت اعتقاد به کرامت حضرت زهراء(س) و ابعاد شخصیتی او و این که ایشاان‬‫باید الگوی برتر زن مسلمان باشد‪ :‬این اعتقاد در بیشتر محافل زنانهای که امام در آنهاا‬ ‫حضور یافته تکرار شده است‪ ،‬و روز والدت مبار ایشاان را باهعناوان روز جهاانی زن‬ ‫معرفی کرده است‪ .‬امام خمینی فقط به ذکر معلومات تاریخی بسنده نکردهاند‪ ،‬بلکه بار‬ ‫بعد امامگونه و معصوم وجودی حضرت فاطمه و تربیت پا ایشان و گرفتن درساهایی‬ ‫که از شخصیت او تأکید کرده است‪ .‬تأکید برشخصیت زنی که دارای بعد روحی خاصی‬ ‫در شرایط و موقعیتهای سخت بوده است‪.‬‬ ‫همچنین شخصیت حضرت فاطمه‪ ،‬خانه و تربیت‪ ،‬فلسفهی امامت از دیادگاه او در‬ ‫خطبهی مشهور فد ‪ ،‬تسبیحات و عبادت‪ ،‬موضعگیریهاای قاوی و شاجاعانه‪ ،‬اراده در‬ ‫رویارویی با ظلم‪ ،‬اخالق ایشان و عناوین زیااد و متعاددی کاه در مجاال بحاث نمای‪-‬‬ ‫گنجند‪ ،‬همواره مورد توجه امام خمینی بوده است‪« :‬حضرت زهراء زنی معمولی نباوده‬

‫‪31‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪32‬‬

‫است‪ ،‬ایشان زنی روحانی بودهاند‪ ،‬زنی ملکوتی و به معنای واقعی کلمه انسان‪ ،‬نموناهی‬ ‫انسانی متکامل‪ ،‬زنی حقیقی و کامل‪ .‬ایشان موجودی ملکوتی بودهاند که در عالم وجود‬ ‫به صورت انسان تجلی یافتهاند‪ ،‬بلکه موجودی الهی بودهاند کاه باه صاورت زن ظااهر‬ ‫‪1‬‬ ‫شدهاند‪».‬‬ ‫ اعتقاد به ائمه و عصمت آنان و محکم کردن روابط روحی باا آناان‪ :‬ایان عناوانی‬‫است که خیلی در بیانات امام تکرار شده است‪« :‬ما افتخار میکنیم که ادعیهی سرشاار‬ ‫از زندگی از امامان معصوم ما نقل شده است‪ .‬ما افتخار میکنیم که مناجات شاعبانیه و‬ ‫دعای عرفهی اماام حساین (ع) و صاحیفهی ساجادیه (زباور آل محماد) و صاحیفهی‬ ‫فاطمیه‪ ،‬که از جانب خداوند متعال بر زهرای مرضایه الهاام شاده‪ ،‬متعلاق باه ائماهی‬ ‫‪1‬‬ ‫معصومین(ع) هستند‪».‬‬ ‫ رسو اعتقاد به امام زمان در قلبها و اهمیت زمینهسازی بارای ظهاور‪« :‬بیاناات‬‫من از وصف مقاومت فراگیر و بهتانگیز میلیونهاا مسالمان عاشاق ای اار و فاداکاری و‬ ‫شهادت در کشور صاحب الزمان‪ ،‬عاجز است‪ .‬و من عااجزم از برشامردن حماساههاا و‬ ‫‪1‬‬ ‫پهلوانیها و برکتهای فرزندان معنوی کوثر زهراء(س) (امام زمان(عج))‪».‬‬ ‫ اعتقاد به کرامت زن و اهیمت نقشی که زن دوشادوش مرد‪ ،‬و نه پشات سار او‪،‬‬‫ایفا کرده است‪« :‬زن سرچشمهی تمام خیر و خوبیهاست و ما دیدیم که نقاش زن در‬ ‫این نهضت چگونه بود‪ .‬ما بر این باوریم که این نهضت مدیون زنان است چرا که مردان‬ ‫با اقتدای به زنان به خیابانها میآمدند‪ .‬زناان همیشاه ماردان را تشاجیع مایکردناد و‬ ‫‪1‬‬ ‫همیشه در ابتدای صفوف بودند‪».‬‬ ‫ استوار کردن اهمیت رهبران و پیشآهنگاان‪ :‬شاجاعت حضارت زیناب‪ ،‬شارکت‬‫کردن حضرت خدیجه در نشر اسالم‪ ،‬بزرگواری حضرت مریم عذراء و ‪...‬‬ ‫ اولویت تربیت اسالمی و وظیفهای که زن در این زمینه به دوش دارد‪ :‬اما خمینای در‬‫سخنانش تأکید فراوانی بر این اصل و نقش اسالم در مرجعیت تربیتای داشاتهاناد‪ ،‬ایشاان‬ ‫بیشتر از یکبار موضوع حضانت (در آغوش کشیدن) و پیامدهای معنوی آن بر طفال‪ ،‬صابر‬ ‫مادر‪ ،‬اهمیت خانواده‪ ،‬اهمیت اخالق و برخورد نیه و ارتبااب جامعاهی شایساته و تربیات‬ ‫شایسته را مطرح کرده است‪« :‬انسان صالح میتواند دنیایی را هادایت کناد و انساان فاساد‬

‫‪( 1‬م‪.‬ن)ص‪11‬‬ ‫‪( 1‬م‪.‬ن)ص‪13‬‬ ‫‪( 1‬م‪.‬ن)ص‪17‬‬ ‫‪( 1‬م‪.‬ن)ص‪10‬‬

‫دنیا را به فساد میکشاند‪ .‬پس فساد و مصلحت از آغوش شاما و تربیات شاما و خاناههاای‬ ‫‪1‬‬ ‫شما و مدارسی که در آنها آموزش میبینید آغاز میگردد‪».‬‬ ‫ اهمیت مشارکت اجتماعی و سیاسی و پشتیبانی کردن ‪...‬‬‫و موارد بسیار دیگری که امام میخواست در ذهان و فکار و وجادان زناان ایرانای‬ ‫رسو پیدا کند تا بدین وسیله‪ ،‬ساالمت مسایر اساالمی کاه در پایش گرفتاه باود را‬ ‫تضمین کند‪ .‬ولی چرا شخصایت حضارت زهاراء(س) باه صاورتی مشاخص و باارز در‬ ‫سخنانی که برای زنان ایراد میکرد نمود پیدا کارده اسات؟ و در مراتاب بعادی بحاث‬ ‫خانواده و صالح جامعه قرار گرفته اند؟ با اندکی توجه روشن میشود کاه تماامی ایان‬ ‫کلمات و مصادیق آنها با ت بیت قاعدهی مرجعیت الهی در زندگی بهعناوان عقیادهای‬ ‫راسخ‪ ،‬آغاز شده است‪.‬‬

‫‪( 1‬م‪.‬ن)ص‪173‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫چهارم‪ :‬نقش اصل امامت و والیت در الگوسازی‬ ‫ما هرگز دو اصل توحید و نبوت را به اندازهی اصل امامت – با وجود اختالف مسالمانان‬ ‫در اعتقاد به آن‪ -‬مورد بحث و بررسی قرار نمی دهیم‪ .‬هرچند ما موضاوع امامات را نیاز باه‬ ‫دور از دو اصل توحید و نبوت مورد بررسی قرار نمیدهیم‪.‬اما احتماال این دلیل قانعکنناده‪-‬‬ ‫ای برای بررسی‪ ،‬تحقیق و تأثیرگذاری بیشتر آن در میدان واقعیت باشد‪.‬‬ ‫بدون شه اصل ایمان به توحید و عدالت الهی و اشراف و نظارهگر بودن خداوناد‪،‬‬ ‫باعث میشود که ما تکلیف الهی را مقدس بشماریم و به اطاعت خداوند ملتازم باشایم‪.‬‬ ‫در اثناء التزام‪ ،‬خشنود و راضی نیز باشیم‪ .‬همهی مسلمانان به این نکته ایمان دارند که‬ ‫خداوند‪ ،‬آنان را با ارسال پیامبران معصوم از جانب خاود ماورد لطاف قارار داده اسات‪.‬‬ ‫پیامبرانی که نقش خود را در آموزش ‪ ،‬تبیاین و دعاوت باه ساوی عباادت خداوناد و‬ ‫بشارت دادن و ترساندن بندگان او به خوبی ایفاء کردهاند‪ .‬در و احساس کاردن ایان‬ ‫لطف باعث میشود که ما اطاعت آنان را الزم بدانیم و باه رسالتشاان ایماان بیااوریم و‬ ‫برای پند و اندرز در داستانهایشان به جستجو بپردازیم‪ .‬اما سر واقعی کجا پنهان است؟‬ ‫سر التزام حقیقی که از ر وی عقال و باا همراهای قلاب و عمال صاورت مایپاذیرد در‬ ‫چیست؟ اینکه انسان ملتزم باشد و از این التزام احساس رضایت و عشاق کناد؟ ساؤال‬ ‫مطروحهی دیگر این است‪ :‬در حالیکه علوم با آماوزش فراگرفتاه مایشاوند‪ ،‬شایوهی‬ ‫کسب اخالق چگونه است؟ آیا باه الگوهاایی از انساان کامال کاه در شارایط متناوع و‬ ‫مختلف و رنگارنگ و در زمانهای گذشته میزیستهاند و صلح و جنگ و ثاروت و فقار و‬

‫‪33‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪34‬‬

‫آزادی و اسارت و نعمت و نقمت و سالمت و مارض را تجرباه کاردهاناد‪ ،‬نیااز ناداریم؟‬ ‫منظور این است که آیا انسان به نمونه و الگوی کاملی نیاز ندارد تا به او آماوزش دهاد‬ ‫که چگونه بدون تجاوز به مقابله با ظلم بپردازد؟ چگونه جامعهی خاود را بنیاان نهاد؟‬ ‫چگونه دیگران را یاری رساند؟ چگونه فرزندانش را پرورش دهد و نفس خویش را بارور‬ ‫سازد؟ زن و مرد و طفل؟ آیا به برنامهای تربیتی نیاز ندارند تا آنچه که اسالم او را بدان‬ ‫مکلف ساخته‪ ،‬در این برنامه تطبیق داده شود؟ ظاهر و باطن؟ روح و جوهر و ذات؟‬ ‫این سخن مشهور است که «اخالق تقلیدی است ناه آماوختنی»‪ ،‬بناابراین ماا باه‬ ‫الگویی نیازمندیم که در شرایط مختلف و متعدد و بیشماری زنادگی کارده باشاد‪ .‬باه‬ ‫صورت مشخص سر سخن در همین نکته پنهان است‪ .‬گمان نمیکنم کاه تکارار ابعااد‬ ‫شخصیتی حضرت زهراء(س) در بیاناتی که زنان را خطاب قرار میدهد تصادفی باشاد‪،‬‬ ‫زیرا ایشان به زنان الهام میکنند که در یه سطح مشخص شخصیتی حرکات کنناد و‬ ‫این الهام بخش بودن مبتنی بر این نکته است که حضرت فاطماه از خاناهی عصامت و‬ ‫مبدأ امامت ‪ -‬منشعب از نبوت ‪ -‬پرورش یافته است‪ ،‬چه بسا که تفسیر ساخن هماین‬ ‫باشد‪ .‬زیرا شیعهی امامیه – به این نکته اعتقاد دارند که «دوساتی اهال بیات عباادت‬ ‫است» و دوست داشتن تنها راه ذوب شدن در مقتدا است‪ .‬الگو قرار دادن و تقلیاد از او‬ ‫با بصیرتی خاص و رابطهای محکم امکانپذیراست‪.‬‬ ‫ممکن است که همین نکتهی اعتقادی زن ایرانی را به پایداری و صبر و تواناایی و‬ ‫حفظ تمامی تعالیم اسالمی تشویق کرده باشد‪ .‬همین نکته اسات کاه زن لبناانی را در‬ ‫تموز ‪ 1007‬به صبر و جهاد و فداکاری سوق داده است و همین نکتاه اسات کاه تماام‬ ‫زنان آزاده را به سمتی سوق میدهد که تحقق عدالت و برچیده شدن ظلام و ساتم را‬ ‫فریاد میزنند و باعث میشوند که نسلهای آینده در انتشار این آگاهی و رسالت ساهیم‬ ‫شوند‪ ،‬بهگونهای شایسته تربیت شوند و بههمینخاطر و به یکبااره در مصار و تاونس و‬ ‫لیبی و بحرین به جوشش درآیند‪ ،‬اما در سوریه زنان فقط گریهکنان نظارهگر دساتهای‬ ‫ظالمی هستند را که خشم و کینه بر کشورشان فرو میریزند‪.‬‬ ‫ارزش شرکت زنان در بیداری‬ ‫معیار صحیح برای سنجش مشارکت زنان یاا میازان فعالیتهاای اجتمااعی و اقتصاادی‬ ‫آنان و ‪ ...‬کسب نتایجی است که خود به آنها اعتقاد دارند‪ .‬انتظاار مایرود کاه کمیتاههاا و‬ ‫بنیادهایی که سرگرم برگزاری همایشها و کنفرانسها هستند‪ ،‬توانایی زن در تربیات خاانواده‬ ‫را نادیده نگیرند‪ .‬آنها میبایستی به این نکته توجه داشته باشند کاه ارزش ایان تواناایی باه‬

‫مشارکت اجتماعی حقیقی زنان کدام است؟‬ ‫آنگونه که بسیاری میپندارند‪ ،‬کار کردن زن و مشاارکت اجتمااعی و سیاسای او‬ ‫مقیاسی بارای تحاول صاورت گرفتاه در دگرگاونی و پیشارفت جامعاه نیسات‪ .‬اناواع‬ ‫‪ 1‬عتریسی‪،‬طالل‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫هیچ وجه کمتر از ارزش کاری نیست که زنان دیگر در کمیتههای اجتماعی و بادون هایچ‪-‬‬ ‫گونه درایت یا بصیرت به انجام آن میپردازند‪ .‬این مسئله بدون توجه به این نکته است کاه‬ ‫تأکیاد باار ارزش کااار خااانوادگی و مسائولیتهایی کااه زن در خانااه و در سااطوح تربیتاای و‬ ‫پرورشی میپذیرد و نقشی که در استقرار وضعیت خانواده ایفا میکناد اهمیات بسایاری در‬ ‫تقویت روحی او دارد‪ .‬زیرا ممکن است زنان خانهدار در بعضی از مواقع احسااس کنناد کاه‬ ‫جامعه آنان را فراموش کرده است و یا ارزش چنادانی بارای فداکاریشاان در خاانواده قائال‬ ‫نیست‪ .‬آنچه که در چهارچوب برقراری ارتباب بین کارکردن زن و مرجعیت خانواده باید باه‬ ‫آن اشاره شود‪ ،‬تشویق زنان به مشاغول شادن در کارهاای داوطلباناه در قالاب کمیتاههاا‪،‬‬ ‫بنیادها و باشگاههایی است که قضایای مختلاف جامعاه را ماورد بررسای قارار مایدهناد‪.‬‬ ‫مشارکت در چنین اماکنی به زنان فرصت میدهاد کاه باا مشاکالت جامعاهای کاه در آن‬ ‫زندگی میکنند در ارتباب باشند و بدون اینکه چنین کاری تأثیری منفی بر خانوادهی آناان‬ ‫داشته باشد به اندازهی توانایی خود در معالجاهی آنهاا ساهیم شاوند؛ زیارا زناان در انجاام‬ ‫کارهای داوطلبانه‪ ،‬در انتخاب زمان و مقدار تالشی که میکنند مختار هساتند‪ .‬ایان اختیاار‬ ‫باعث میشود که انجام کار‪ ،‬تعارضی با نیازهای خانواده و فرزندان نداشاته باشاد و همزماان‬ ‫احساس کنند که نقش اجتماعی خود را ایفا کردهاند و از احساس تنهایی که در اثر اهتماام‬ ‫پیوسته به خانواده و فرزندان دامنگیر آنان شده است رهایی یابند‪.‬‬ ‫مسألهی توجه به حضور زن و مشارکت اجتماعی او‪ ،‬مسئلهی استانداردها و مراجع‬ ‫ارزشی و فرهنگی به شمار میآید‪ .‬همهی آمارها در بیشتر کشورهای جهاان و در رأس‬ ‫آنها کشورهای اسالمی از درصد باالی بیکاری خبر میدهند و به این نکته اشاره دارناد‬ ‫که این کشورها از فراهم کردن زمینهی کااری بارای فاارغالتحصایالن هار دو جانس‬ ‫ناتوانند‪ .‬عالوه بر این باید به نسبت باالی بیسوادی در کشورهای عربی (‪ 30‬میلیاون) و‬ ‫مخصوصا در بین زنان اشاره کرد‪ .‬معنای این آمارهاا ایان اسات کاه در ایان کشاورها‬ ‫اولویت با آموزش و تعلیم زنان است؛ زیرا آموزش کال باعاث بااال رفاتن ساطح و تاراز‬ ‫انسان‪ ،‬خانواده و جامعه می شود‪ .‬پس آموزش ارزش انسانی بزرگی است که انساان باه‬ ‫‪1‬‬ ‫وسیلهی آن واال مرتبه شده و ارتقاء مییابد‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪36‬‬

‫مشارکتهایی که معیارهای غربی برای زنان بر میشمرند همیشاه معیارهاای صاحیح و‬ ‫ثابتی برای اندازهگیری حجم مشارکت و اهمیت آن نیستند‪ .‬معیارهاای غربای معماوال‬ ‫تعداد زنان موجود در پارلمان یا حکومت یا مؤسسههای اقتصادی و غیره را ذکار مای‪-‬‬ ‫کنند تا بعد از آن در مورد سطح مشارکت زن و میازان کارآمادی او باه اظهاار نظار و‬ ‫نتیجهگیری بپردازند‪ .‬ولی در مقابل و بهعنوان م ال‪ ،‬زن فلسطینی که در مؤسسههاای‬ ‫پارلمانی یا حکومتی غائب است و یاا حضاور کامرنگای دارد باه صاورت پررناگ و باا‬ ‫کارآمدی بیسابقه و از طریق تحصن‪ ،‬اعتصاب و تظاهرات و صابر بار اساارت همسار و‬ ‫شهادت فرزند به مقابله با اشغال سرزمینش توسط صهیونیستها میپردازد‪.‬‬ ‫پس آیا میتوانیم بگوییم که زن فلسطینی از مشارکت اجتمااعی محاروم و عقاب‬ ‫مانده است؟‬ ‫آنچه که فرضیهی عدم ارتباب و وابستگی بین مشارکت زن و پیشرفت و دگرگونی‬ ‫جامعه را به اثبات میرساند‪ ،‬همان م الها و الگوهایی هستند کاه دنیاای غارب آنهاا را‬ ‫ارائه داده است؛ زن در بیشاتر کشاورهای غربای‪ ،‬در اتحادیاه اروپاا و آمریکاا و حتای‬ ‫اسرائیل به باالترین و اساسیترین مقامها در باالترین نقطهی هارم قادرت دساتیافتاه‬ ‫است‪ .‬این افراد از (کاندولیزا رایس) وزیر امور خارجهی آمریکا گرفتاه تاا (لیفای) وزیار‬ ‫خارجهی اسرائیل و (مشیل الیوماری) وزیر دفاع فرانسه‪ ،‬و عالوه بر آنهاا زناان دیگاری‬ ‫که وزارت خارجه انگلیس و سوئد به کار مشغولند و هم چنین (آنگال مرکل) صدراعظم‬ ‫آلمان و ‪ ...‬بسیاری دیگر را شامل میشود‪ .‬همچنین نباید نقش ساربازان زن آمریکاایی‬ ‫در اشغال عراق را نیز نادیده بگیریم‪ .‬در اینجا باید بپرسیم‪ :‬بعد از رسیدن زن به همهی‬ ‫مقامهای باال‪ ،‬در کشورهای غربی چه تغییر و تحاولی در راساتای بهتار شادن اوضااع‬ ‫صورت پذیرفته اسات؟ آیاا ایان زناان باه سیاسات کشورهایشاان در محصاور کاردن‬ ‫کشورهای دیگر و دفااع از اسارائیل و جناگ بار ضاد "تروریسام" و چیاره شادن بار‬ ‫مسلمانان ملتزم نبودند؟ پس نشانه های پیشرفت در جوامع غربای بعاد از رسایدن زن‬ ‫به تمامی مناصب و پستها و بعد از آنچه بر سر دیگر ملتها آوردند‪ ،‬کجاست؟‬

‫تأثیر ارزشهای اخالقی در حفظ هویت و جایگاه زن مسلمان‬ ‫در جریان بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫مهی نصرالدین‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‪:‬‬ ‫اسالم بهعنوان یه دین برتر بر اساس اصول اخالقی و انسانی و اجتمااعی‪ ،‬قاوانینی را‬ ‫برای رشد انسانها‪ ،‬از جمله زن قرار داده است‪ .‬در راه رسیدن به این رشد و تطبیق این‬ ‫قوانین‪ ،‬موانع و مشکالتی بر سر راه وجود دارد‪.‬‬ ‫جنگ نرم با عنوانهای متفاوتش‪ ،‬از جمله جنگ روانی‪ ،‬جنگ فرهنگی و سیاسی یکی‬ ‫از حربههای دشمن است که ازآن برای تسلط بر کشاورهاای ضاعیف منطقاه اساتفاده‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫دشمن از طریق رسانهها و تحریف حقایق و وابسته کردن کشورها از لحاظ فکری و ‪....‬‬ ‫سعی در جهت پیشبرد اهداف خود دارند‪.‬‬

‫استعمار‪ ،‬جنگ نرم‪ ،‬رسانهها‪ ،‬بیداری اسالمی‪ ،‬نقشآفرینی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫واژگان کلیدی‬

‫‪37‬‬

‫‪ .1‬محقق و پژوهشگر از لبنان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪38‬‬

‫مقدمه‬ ‫خداوند بزرگ در قرآن میفرمایند‪ «:‬کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون باالمعروف و‬ ‫تنهون عن المنکر»؛ شما ای مسلمانان بهترین امتی بودید که پدیدار گشتهاید‪ ،‬به کاار‬ ‫نیه دعوت کرده و از بدی کاری باز میدارید‪.‬‬ ‫اسالم الگویی برتر و نمونه را برای نظام انسانی متکامل ارائه داده است کاه پایبناد باه‬ ‫اصول اعتقادی‪ ،‬اخالقی‪ ،‬انسانی‪ ،‬اجتماعی است و برای خدمت و صالح انسان و جامعاه‬ ‫در هر زمان و مکان تالش میکند‪ .‬به این معنای معتقادیم کاه شاریعت پاا اساالم‬ ‫خودش را بهعنوان یه دیدگاه و روش زندگانی برای همهی زمانها معرفی میکند‪.‬‬ ‫جدای از این‪ ،‬در اسالم برنامهی مفصل برای بنای تمدنی منحصار باه فارد وجاود‬ ‫دارد که بهطور اساسی بر الگوها و ارزشهای اخالقی واال استوار است که به نوبهی خود‬ ‫خشت اصلی و بنیاد اولیه برای ایجاد جامعهی اسالمی بر روی زمین حساب مایشاود‪.‬‬ ‫این چیزی است که میتوان آن را در حدیث پیامبر بشریت‪ ،‬حضرت محمد (ص) یافت‬ ‫مخصوصا هنگامی که هدف از بع ت مبارکش را در محقق ساختن فضیلتها و تکمیال‬ ‫کردن اخالق خالصه کرد‪ .‬آنطور که فرمودند‪« :‬من در میان شما برانگیختاه شادم تاا‬ ‫مکارم اخالق را کامل کنم‪ ».‬و این باعث شده که بعضی اسالم را دین ارزشها بنامند‪.‬‬ ‫سخن از محوریت نقش ارزشهای اخالقی انسانی – با مفهوم اسالمی – در ساخت‬ ‫جامعهی فاضلهی انسانی فقط یه شعار محض که مسالمانان آن را در برابار مخالفاان‬ ‫اسالم باال ببرند‪ ،‬نیست؛ بلکه در خالل تجربهها و تالشها‪ ،‬به یه واقعیت تبدیل شاده‬ ‫است‪ .‬وجود و پیشرفت کشور جمهوری اسالمی ایران از برکت آیین ارزشهای اسالمی‬ ‫قرآن محمدی درستی است که پایه و اساس تشکیل آن و از اهداف ایان کشاور اسات‪.‬‬ ‫در مقابل‪ ،‬جنبشهای انقالبی و اصالحگر – جنبشهای بیداری اسالمی – کاه اماروزه‬ ‫جهان عرب شاهد وقوع آنهاست در واقع انقالبی بار عادم وجاود ارزشهاا ‪ ،‬فضاائل و‬ ‫انسانیت میباشند که از جانب نظام سیاسی حاکم اعمال میشده اسات‪ .‬پاس بهتارین‬ ‫سالح برای مقابله با این نظامهای ظالم و فاسد‪ ،‬پایبندی به ارزشها و هویات اساالمی‬ ‫واقعی است‪.‬‬ ‫و بهطور کلی اینجا مجموعهای از سوالها مطرح می شوند که دربارهی ماهیت این‬ ‫ارزشها و انواعشان و نقشی که میتوانند در حفاظ هویات و جایگااه انساان مسالمان‬ ‫عرب‪ ،‬و بهویژه زن ( به خاطر محوریتش در ایان هماایش ) داشاته باشاند‪ .‬همچناین‪،‬‬ ‫خود موانعی که بر سر راه قرار دارند‪ ،‬باعث بروز ایان ارزشهاا مایشاوند‪ .‬هار آنچاه از‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫سیاستها و اقداماتی که بتوان بر آنها اعتماد کرد میتوانند در تقویت نقاشهاای دیگار‬ ‫برای حمایت از جنبش بیداری اسالمی و رسیدن به هادف اصالیش مشاارکت داشاته‬ ‫باشند‪.‬‬ ‫ارزشهای انساانی – از دیادگاه اساالمی – مجموعاهای از اصاول واال و الگوهاای‬ ‫متعالی هستند که رفتار انسانی را به سوی فضائل و کماالت رهنمون میکنناد و در آن‬ ‫احساسات است که اخالق متعالی تغذیه میشود؛ بهطوری که بنیاد خیر در آن زنده‪ ،‬و‬ ‫نیز مبانی انسانیت تحکیم و در نتیجه درجهی انسانی باال رفتاه و پیشارفت در مراحال‬ ‫کماالت انسانی حاصل میشود و هیچ شکی در این نیست که این ارزشهاا باا فطارت‬ ‫الهی که خداوند آن را در ما به ودیعه گذاشته است متناسب و هماهنگ مایباشاند‪« .‬‬ ‫فطرت الهی که انسانها بر اساس آن خلق شدهاند‪ ،‬مقتضای حکمت الهای اسات؛ باه‪-‬‬ ‫طوری که انسان وقتی به ارزشها عمل میکناد‪ ،‬آراماش و راحتای و رضاایت درونای‬ ‫احساس میکند و بهطور مستقیم در هنگام ارتباطش باا اطرافیاانش بار زمیناه کااری‬ ‫منعکس میکند‪ .‬الزم به ذکر است که با وجود اختالف مراتب ارزشها در باین ملال و‬ ‫جوامع گذشته و حال حاضر‪ ،‬ما – حداقل در نام ها – یاهساری ارزشهاای مشاتر‬ ‫داریم‪ .‬هرچند که روشهای تطبیق و شیوههای التزام و درجهی اهمیتشاان در میاان‬ ‫ملتها تفاوت دارد و این ارزشها‪ ،‬ارزشهای جهانی مانند‪ :‬حق کار‪ ،‬یاادگیری‪ ،‬داشاتن‬ ‫آزادی‪ ،‬حق قرار داشتن در محیطی صلحآمیز‪ ،‬عدالت و حقوق زن و کود هستند‪.‬‬ ‫الزم به ذکر است که ارزش هاا باه صاورت نظاری باه لحااظ اخالقای و اجتمااعی‬ ‫بودنشان طبقهبندی شدهاند‪ .‬از ارزشهاای اجتمااعی باهعناوان سااختاری کامال کاه‬ ‫مجموعهای از انسانها برای تنظیم رفتارها و مشخص کردن الگوها و تأمین وحدتشاان‬ ‫در میان یه جامعه م ل‪ ،‬همکاری و دموکراسی کمه میگیرناد‪ .‬ارزشهاای اخالقای‪،‬‬ ‫ارزشهای فردی و شخصی هستند که رفتار شخصی را متوجه کماالت کرده و باهطاور‬ ‫مستقیم بر شخصیت فرد بهعنوان یه انسان و بر نقش او در جامعه بهعنوان یاه فارد‬ ‫مؤثر اجتماعی منعکس میشود و این میتواند بر فرد و جامعه باهطاور مسااوی تاأثیر‬ ‫م بت بگذارد‪.‬‬ ‫از جملهی این ارزشها‪ :‬عشق به خداوند ( توحید )‪ ،‬تقوا‪ ،‬عشق به انجام کار نیاه‪،‬‬ ‫بخشش‪ ،‬مسئولیتپذیری‪ ،‬صبر‪ ،‬راست گویی‪ ،‬ارداه‪ ،‬پا دامنی‪ ،‬استمرار در کاار خیار‪،‬‬ ‫اخالص‪ ،‬تواضع‪ ،‬محبت‪ ،‬پشتکار‪ ،‬پرهیز از گناه‪ ،‬پند واندرز وتعالی اخالقی اسات‪ .‬اینجاا‬ ‫سؤال اساسیای که در این بحث مطرح میشود این است کاه نقاش ایان ارزشهاا در‬ ‫حفظ هویت و جایگاه زن در جریان بیداری اسالمی چیست؟ برای بررسای ایان ساؤال‬

‫‪39‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪41‬‬

‫ناچار باید جملهی سؤال را به کلمات تقسیم کنیم‪ .‬زن‪ ،‬جریان بیداری اسالمی‪ ،‬ارزش‪-‬‬ ‫ها و نقش آنان‪ .‬اگر بخواهیم به بحث دربارهی موضوع زن به تحقیق بپردازیم‪ ،‬میبینیم‬ ‫که زن نقش اساسی و اصلی در جریان بیداری اسالمی دارد‪.‬‬ ‫و این چیزی است که در جریانهای کشورهای عربی شااهد آن باودهایام‪ ،‬باا آن‬ ‫زندگی کردهایم‪ .‬این نقش‪ ،‬باا نقشای کاه خداوناد تعاالی بارای زن اراده کارده اسات‬ ‫هماهنگ میباشد و در این آیه خالصه میشود‪ « :‬و اذ قال ربه للمالئکاه انای جاعال‬ ‫فی االرض خلیفه »‪ ،‬و آنگاه که خدایت به فرشتهها فرمود که من جانشینی را در زمین‬ ‫قرار میدهم؛ زن قبل از این که زن باشد‪ ،‬به مانند یه مرد‪ ،‬جانشین خداوند بار روی‬ ‫زمین میباشد‪ .‬بهطوری که هر آنچه که اسالم به یه انسان داده است شاامل یاه زن‬ ‫نیز میباشد‪.‬زن جانشین خداست‪ .‬زن مورد احترام خدا واقع شده است و او امانت الهی‬ ‫را حمل میکند و به مانند یه مرد‪ ،‬مأمور آباد کردن دنیاست‪.‬‬ ‫امام خمینی (قدس) در این زمینه سخن پر معنایی دارند و میفرمایند‪ « :‬زن یاه‬ ‫انسان‪ ،‬بلکه یه انسان بزرگ است‪ ».‬امام خمینی ما را به توجه به مقام انسانی و رفتاار‬ ‫مناسب با زن فرا می خواند‪ ،‬آن هم بر اساسِ این جمله‪« :‬ما دعا مایکنایم کاه زن باه‬ ‫جایگاه واالی انسانی خود دست پیدا کند»‪ .‬از اینرو اسالم از زن و مرد میخواهاد کاه‬ ‫در مراتب کمال پیشروی کنند‪.‬‬ ‫در کالمی بر محوریت نقش زن در جامعه تأکید میکند و میگویند‪ :‬اگار زنهاای‬ ‫شجاع و پرورش دهندههای انسانها را از ملتها بگیرید‪ ،‬مطمئناا ایان ملتهاا شکسات‬ ‫میخورند و به سوی انحطاب میروند‪ .‬پس زن پرورش دهندهی انسان میباشد‪.‬‬ ‫در این صورت‪ ،‬میبینیم که زن یه نقش دوگانه ایفا میکند؛ از یه سو ساازندهی‬ ‫انسان‪ -‬جانشین خدا‪ -‬است ‪ .‬پس او اینجا سنگ بنای اصلی در مصلحت جامعه و تنهاا‬ ‫مخلوقی است که میتواند افرادی را پرورش و تحویل جامعه دهد که باه لطاف برکات‬ ‫آنها‪ ،‬یه جامعه بلکه جامعههاای بسایاری را باه ساوی اساتقامت و ارزشهاای واالی‬ ‫انسانی پیش ببرند‪ .‬همچنین صورت عکس این موضوع نیز امکاان دارد‪ .‬ایان نقاش باا‬ ‫همهی امکانات و آمادگیها و قدرتی که میطلبد باز میبینیم که او در یه سوی دیگر‬ ‫بهعنوان یه فرد شاغل‪ ،‬شریه اصلی مرد در همکاریها‪ ،‬تالشها و افکارش میباشد‪.‬‬ ‫تاریخ بشریت همیشه شاهد شخصیتهای زنانی بوده است که ساهم زیاادی را در‬ ‫مقاومت مقابل نظامهای طاغوتی و مقابله و مبارزه با طارحهاای اساتعماری و جناگ‪-‬‬ ‫طلبانه و غربزدگی فرهنگی داشتهاند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫پس تنها راهی که زن را به انجام و ایستادگی در این نقاش کماه مایکناد ایان‬ ‫است که خودِ زن ساختهی یکسری رفتار اخالقی واقعی باشد‪ .‬هویت و جایگاه حقیقای‬ ‫زن در اصل از معنویات سرچشمه گرفته و این نقش ناشی از بعدی از مجموعه فضاائل‬ ‫و الگوهایی است که به وسیلهی آن‪ ،‬زن را به جایگاهی می رساند کاه خداوناد بارایش‬ ‫مشخص کرده است‪.‬در قرآن کریم خداوند تعالی زن و مرد را بار مسااوات در خصاوص‬ ‫تقوای الهی و پرهیز از کارهای زشت و انجام امر به معروف و نهی از منکر خطاب قارار‬ ‫میدهد‪ « .‬و لتکن امه منکم یدعون الی المنیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکار‬ ‫و اولئه هم المفلحون»‬ ‫جدای از اینکه نقش این ارزشها روشان و بادیهی اسات و احتیااجی باه شارح و‬ ‫تفصیل و استدالل ندارد‪ ،‬نمیتوان در عمق معناای نقاش هماهی ارزشهاای اخالقای‬ ‫رفت‪ .‬همان طور کاه قابال ذکار کاردیم و اثرشاان را در مشاارکت در جنابش ماردم و‬ ‫آزادیشان تحلیل و بررسی کردیم‪ ،‬با بازگشت به کلمات مورد سؤال این تحقیاق اینجاا‬ ‫به جریان بیداری اسالمی میرسیم‪ .‬بیداریای که اماروزه جهاان عارب را در برگرفتاه‬ ‫است‪ ( .‬واقعیت‪ ،‬موانع‪ ،‬پیشنهادات )‬ ‫آنچه که جهان معاصر ما شاهد آن است‪ ،‬تجاوز و گذشتن آشکار بشریت از نظریه‪-‬‬ ‫ای مادیگرایانه اسات‪ .‬باهطاوری کاه مایبینایم چطاور ارزشهاای ماادیگرایاناهی‬ ‫مارکسیسم و لیبرالیسم و کاپیتالیسم (سرمایه داری) دیگر جذابیت گذشاته را نادارد‪.‬‬ ‫بیشترین جذابیت‪ ،‬اکنون در حکومت اسالمی برای اساالم و قارآن و مدرساهی وحای‬ ‫الهی است و خداوند متعال وعده داده است که مکتب وحی الهی و اسالم قوی تواناایی‬ ‫فراهم نمودن سعادت بشری را دارد‪ .‬ایان قارن‪ ،‬قارن اساالم و معنویات اسات‪ .‬اساالم‬ ‫عقالنیت‪ ،‬معنویت و عدالت را بهعنوان هدیه به ملتها تقادیم مایکناد‪ .‬اساالم یعنای‬ ‫توجه به خدای متعال و توکل بر او‪ ،‬اسالم یعنی جهاد‪ ،‬اسالم یعنی عمل‪ ،‬اساالم یعنای‬ ‫پشتکار و پیشتازی‪ .‬این کالم در آنچه که تصور کردید پژوا داده میشاود‪ .‬مشاارکت‬ ‫زن مسلمان در اعتراضات کنونی در بعضی از کشورهای خاور میاناه یعنای ایان کاه او‬ ‫خواستار آزادی از بندهای مادی غربی است و این اعتراضات به خاطر رهایی از حاکمان‬ ‫دیکتاتور وابسته به غرب صورت گرفته است‪ .‬برای معترضان امیدی جز خدا و ساالحی‬ ‫جز مقاومت نیست و مشارکت زن فعال در این اعتراضاتِ بیاداری اساالمی در نازد زن‬ ‫مسلمان منعکس میشود‪ .‬امروزه زن مسلمان در منطقه و بهخصوص در تاونس‪ ،‬یمان‪،‬‬ ‫لیبی و بحرین از ارادهی سمیه قوت قلب مایگیرناد و بار ضاد نظاام سیاسای ظاالم‪،‬‬ ‫مقاومت میکنند‪ .‬این مقاومت شجاع ما را به یاد نقش سرنوشتسازی مایانادازد کاه‬

‫‪41‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪42‬‬

‫زن مسلمان ایرانی‪ 11 ،‬سال پیش‪ ،‬در طول انقاالب اساالمی ایاران از خاود بار جاای‬ ‫گذاشت‪ .‬زن مصری با مشارکتش در کنار مردان در اعتراضات ثابت کرد که انازوای زن‬ ‫عربی که غربیها از آن حرف میزند‪ ،‬یه دروغ محاض باود؛ باهطاوریکاه‪ ،‬در خاالل‬ ‫اعتراضات بر ضد حسنی مبار شااهد حضاور گساتردهی زن محجباهی مسالمان در‬ ‫خیابانهای مصر بودیم که برای سقوب نظام مستبد در مصار شاعار مایداد‪ .‬همچناین‬ ‫مشارکت زن در انقالبهای تونس‪ ،‬یمن‪ ،‬بحرین و لیبی توجه سازمانهای جهانی را باه‬ ‫خود جلب کرده است‪.‬‬ ‫همهی اینها نشان دهندهی این است کاه زن‪ ،‬خواهاان رهاایی از بنادهای ماادی‬ ‫غربی است و این اعتراضات با هدف رهایی از حاکمان مستبد وابساته باه غارب انجاام‬ ‫شده است‪ .‬توکل کرمان‪ ،‬فعال سیاسی و رهبر زنان شرکت کنناده در اعتراضاات یمان‬ ‫میگوید‪« :‬زن عرب مسلمان نقش تاریخی و مؤثری را ایفا میکند‪ .‬و هدف اول هماهی‬ ‫انقالبها‪ ،‬برکناری نظام استبدادی است؛ باه طاوری کاه زن در وهلاهی اول توانسات‬ ‫پیروزی را برهمهی سنتهای قدیمی و منفی به ارمغاان آورد‪ .‬در بحارین دساتههاای‬ ‫انبوهی از زنان محجبه به خیابانها ریختند و برای سقوب نظام آل خلیفه شاعار دادناد‪.‬‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬آگاهی را به زن بحرینی‪ ،‬در نقش سرنوشتسااز و ماؤثرش در اصاالح‬ ‫جامعه منعکس کرد‪.‬‬ ‫از زنانی که در انقالب بحرین برجسته شدند‪ ،‬آیاتالقرمزی‪ ،‬زن شاعره و دانشجوی‬ ‫‪ 10‬سالهای که به خاطر شعری که در اعتراض ‪ 11‬فوریه ‪ 1011‬خواند مشهور شاد و از‬ ‫حکومت آل خلیفه انتقاد کرد تا این که از جانب نظام حاکم دستگیر شد‪ .‬باا توجاه باه‬ ‫نقش بسیار مؤثری که زن در بیداری اسالمی و همچناین در ایجااد ایان جنابش باه‪-‬‬ ‫خصوص در بحرین ایفا کرد‪ ،‬نظامهای دیکتاتوری سعی کردند تا از طریق تغییر روش‪-‬‬ ‫های فکری و عملی و حمله کردن به آنها‪ ،‬فریادهای آزادیخواهانهی آناان را خااموش‬ ‫کنند‪ .‬در بحرین‪ ،‬نظام حاکم تالش کرد تا از طریاق اهانات باه آنهاا‪ ،‬جنابش بیاداری‬ ‫اسالمی را با شکست مواجه کند‪ .‬پس زن شاعرهی بحرینی ‪،‬آیاتالقرمزی‪ ،‬را باه خااطر‬ ‫خواندن شعر بر ضد حکومت آل خلیفه دساتگیر کارد و در زنادان ماورد شادیدتارین‬ ‫شکنجهها قرار داد‪ .‬در لیبی نیز‪ ،‬نیروهای قذافی تجاوزهاای بسایاری را بار ضاد زناان‬ ‫معترض انجام دادند و آنها را به تجاوز تهدید کردند‪ .‬یاه روانپزشاه کاه در یکای از‬ ‫بیمارستانهای بنغازی کار میکند‪ ،‬میگوید‪ :‬در خالل تحقیقاتی که در شهر اجادابیا و‬ ‫البریقه و سالوم و بنغازی انجام شد‪ ،‬معلوم گردیاد کاه بایش از ‪ 112‬زن ماورد تجااوز‬ ‫نیروهای قذافی قرار گرفتند‪ .‬زنان مسلمان ایرانی به خااطر تجااوز باه حقاوق زناان در‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫منطقه و بهخصوص در بحرین‪ ،‬اعتاراض کردناد‪ .‬باهطاور م اال در سایام اردیبهشات‬ ‫همایشی با نام «ادیان و حقوق انسان و زن » در تهران برگزار شد که در آن گروههاایی‬ ‫از عراق‪ ،‬یمن‪ ،‬سوریه‪ ،‬سودان‪ ،‬بحرین‪ ،‬تونس‪ ،‬لبنان و ژاپن شرکت کارده بودناد‪ .‬زناان‬ ‫ایرانی و غیر ایرانیِ شرکت کننده در همایش‪ ،‬از سازمانهای بینالمللی خواستار فراهم‬ ‫کردن امنیت برای زنان منطقه شدند و همچناین زناان شارکت کنناده در هماایش از‬ ‫سازمانهای بینالمللی خواستند تا با کسانی که به حقوق انسانها تجاوز می کنند‪ ،‬باه‬ ‫مقابله برخیزند‪ .‬در اختتامیهی این همایش‪ ،‬زنان شرکت کننده نامهای برای خواهران و‬ ‫برادران مظلوم خود در منطقه و به خصوص در بحرین و لیبی نوشتند که در آن آماده‬ ‫بود‪ « :‬هر قطره از خون شما به یه رود بزرگ میپیوندد که به زودی کا های ظلام و‬ ‫ستم را در جهان نابود میکند‪ .‬این وعدهی الهی است و شکی در آن نیست»‪.‬‬ ‫این طرح بیداری نیاز به تالش زیادی از جانب زن و مرد به یاه انادازه‪ ،‬آن هام بارای‬ ‫مقابله با مجموعهای از موانع و مشکالت و سنتهای بد دارد‪ .‬سنتهایی کاه اسااس نظاام‪-‬‬ ‫های سیاسی حاکم بر پایهی آنهاست و همچنان فساد و عقبماندگی را در کل بخشهاای‬ ‫سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصاادی‪ ،‬نظاامی و امنیتای دولات مانعکس مایکنناد‪ .‬ایان مواناع و‬ ‫مشکالت و سنتهای قدیمی که ملت عربی باا دو باالش – زن و مارد – باا آن روبروسات‪،‬‬ ‫چیست؟ چگونه باید با آن برخورد کرد تا از یه طرف بار آن چیاره شاد و از طارف دیگار‬ ‫طرح بیداری را بر اساس اخالق متعالی و سوق دادن به سوی تحقق اهدافش تقویات کارد؟‬ ‫موانعی که در داخل کشور‪ -‬داخل کشورهای عربی‪ -‬بر سر راه اسالم قرار میگیرناد بیشاتر‬ ‫به موروثی کردن حکومتها و سیطرهی بروکراسی بر جامعاه و عادم اجارای دموکراسای و‬ ‫نقض حقوق زنان در عدم آزادی بیان و فعالیت سیاسی شباهت دارد‪ .‬از سوی دیگر مواناع و‬ ‫سنتهای قدیمیای از قبیل‪ :‬تبعیض اجتماعی و حیف و میل اموال کشاور در جهات مناافع‬ ‫پادشاهان و رهبران حکومت و نیز عقبافتادگی بخشهاای آموزشای – بهداشاتی و مراکاز‬ ‫بهداشتی و بیمارستانها‪ ،‬پایین بودن وضعیت زن از لحاظ فرصتهای کارییای که به آناان‬ ‫داده میشود‪ ،‬همچنین نبود شرایط مناساب بارای اساتفاده از تواناییهاا و اساتعدادهای او‪،‬‬ ‫تنگ بودن عرصهی فعالیتش در انتخابات و قدرت مشاارکتش در ادارهی دولات‪ ،‬همچناین‬ ‫گسترش پدیده های اجتماعی خطرنا از قبیل فقر‪ ،‬بیکاری‪ ،‬دزدی‪ ،‬انحراف و دور باودن از‬ ‫ارزشهای واقعی اسالمی و عمل کردن براساس قدرت و اجبار و تعصب برسار راهاش قارار‬ ‫داشت؛ اما آنچه که به موانع خارجی بستگی دارد از طریق سلطهی قدیمی غرب بر امکاناات‬ ‫کشورهای عربی و مصادرهی آنها به نفع خود و تسلط بر داراییهاایش باهوجاود مایآیناد‪.‬‬ ‫همچنین است در خالل تالشهای تاریخیشان برای از بین بردن نشانههای هویت اسالمی‬

‫‪43‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪44‬‬

‫و عربی و تسلط بر ارزشهای اسالمی و رواج الگوی فکر و اندیشهی غربی و تسالط آنهاا بار‬ ‫خصوصیات فرهنگی و اخالقی جامعهی اسالمی که نمونهی بارز تاالش غارب در خصاوص‬ ‫زن عرب است‪ ،‬غرب همیشه خواسته است که نقاش تربیتای‪ ،‬فرهنگای و اجتمااعی او را از‬ ‫طریق پراختن به نقشهای حاشیهای‪ ،‬سطحی و بیارزش جلوه دهد‪ .‬نقشهایی کاه باا آنهاا‬ ‫به مانند کاال رفتار میشود و اینها با نقشهایی که برای او شایسته است خیلی متفاوتناد‪ .‬او‬ ‫با انجام نقشهای شایستهی خودش میتواند نقش بزرگی در خدمت به انسان و جامعه ایفاا‬ ‫کند واین چیزی است که قبال به آن اشاره کردیم‪.‬‬ ‫از بخش مربوب به است مار فرهنگی و تربیتی بهعنوان جنگ نارم یااد مایشاود و‬ ‫جریان بیداری وسیلهای ست برای مقابله با این جنگ‪ .‬پاس بایاد تعریاف و روشهاای‬ ‫این جنگ را بدانیم؟‬ ‫اصطالح جنگ نرم‪ ،‬یه اصطالح ناآشنا در کشاور و منطقاه مایباشاد‪ .‬ایان‪ ،‬یاه‬ ‫اصااطالح جدیااد در صااحنهی جهااانی اساات‪ .‬و علاایرغاام شااباهتش در مضاامون‪ ،‬بااا‬ ‫اصطالحات دیگر‪ ،‬از آن به شکلهای دیگری مانناد جناگ روانای‪ ،‬شستشاوی مغزهاا‪،‬‬ ‫جنگ فرهنگی‪ ،‬جنگ سیاسی و ‪ ...‬نیز تعبیر میشود‪ .‬جنگ نرم‪ ،‬قدرت نارم را باهکاار‬ ‫میگیرد‪ ،‬قدرتی که ژوزیف نای آن را به « تسلط بر مطلوب از طریق جاذبیات و ناه از‬ ‫طریق اجبار » تعریف می کناد‪ .‬ماا از تعریاف آن گاذر کاردیم ‪ .‬چاون برجساتهتارین‬ ‫شخصیتهای امریکایی در این موضوع کتابی به نام «قدرت نرم» نوشتهاناد‪ .‬همچناین‬ ‫هر آنچه که از اقدامات آمریکا در مقابله با ملتهای منطقه‪ ،‬در هر لحظه که میگاذرد‪،‬‬ ‫شاهد هستیم‪ ،‬خود‪ ،‬جزئی از جنگ نرمی است که آمریکا قادرت نارم را در آن باهکاار‬ ‫میگیرد‪ .‬ژوزیف نای همچنین گفت‪ :‬قدرت نرم یعنی بازی و کسب امتیاز باه وسایلهی‬ ‫جدول کارهای دیگران‪ ،‬بدون اینکه ویژگی این بازی را آشکار کنی و همچنین دیگران‬ ‫را از ابراز اقدامات و برتریها و تصورات مخصوص به خودشان مناع کنای‪ .‬ایان رواباط‪،‬‬ ‫روابط جذب و طرد کردن و بیزاری‪ ،‬حسادت و خشنودی هستند‪.‬‬ ‫او هنگامی که ارزشها و ادوات و موارد مورد نیاز را برای بهکارگیری قدرت نرم در‬ ‫جنگ نرم پایهریزی میکرد‪ ،‬گفتند که موارد قدرت نرم حول سه محور میچرخد‪:‬‬ ‫‪.1‬تقویات ارزشااها و سااازمانهاای آمریکااایی و در مقاباال‪ ،‬تضاعیف مااوارد رقبااا و‬ ‫دشمنانشان‪.‬‬ ‫‪ .1‬گسترش سطح و جاذبیت برندهای فرهنگی‪ ،‬تجاری‪ ،‬رسانهای و علمی آمریکاا و‬ ‫در مقابل‪ ،‬کاهش نفوذ رقبا و دشمنان‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .1‬گسااترش و رضااایت و درخشااش وجهااهی جاذبیااتهااای آمریکااایی و ت بیاات‬ ‫سیاستهای خارجی آمریکا و نشان دادن اقدامات و رفتارهاای باینالمللای خاود و در‬ ‫مقابل‪ ،‬کوبیدن سیاستهای دشمنان‪.‬‬ ‫پس هنگامی که از قدرت نرمای کاه قصاد ناابودی کشاور و هموطنانماان را دارد‬ ‫سخن بگوییم‪ ،‬به درستی از طرحهای معاصار آمریکاا ساخن گفتاهایام‪ .‬قادرت نارم را‬ ‫جایگزین قدرت سخت ( مادی – نظامی ) کردهایم؛ چون مایداناد قادرت ساخت کاه‬ ‫برایش گران تمام میشود و بیفایده است‪ ،‬او را به مقصود نمیرساند‪ .‬خطراتای کاه در‬ ‫این نوع جنگ‪ ،‬پنهان هستند‪ ،‬عقل و روان انسانیت را هدف قرار دادهاند و باا تاأثیراتی‬ ‫که بر اشخاص دارد میتواند بر همهی ماردم تاأثیر بگاذارد و بادین طریاق مایتواناد‬ ‫طبیعت رفتار انسان را در دست بگیرد‪ .‬آنطور که شهید ساید محمادباقر صادر مای‪-‬‬ ‫فرمایند‪ « :‬طبیعت انسان‪ ،‬بیش از آنکه عقلی باشد‪ ،‬حسی است‪ ».‬پس انساان‪ ،‬از اماور‬ ‫مادی و محر و قدرت زبان تأثیر میپذیرد‪ ،‬حتی بعضی اوقات انگار عقل از کار افتاده‬ ‫است‪ .‬بیشتر اوقات نیز شاخصهای جسمی بر منطق عقلی تسلط دارند‪.‬‬ ‫آنچه که به روشها و وسایل جنگ نرم مربوب میشوند‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬رسانهها و ارتباطاات‪ :‬گوساتاف لوباون مایگویاد‪ « :‬و از اینجاا خطار اعتیااد و‬ ‫تأثیرات منفی وسایل رسانهای آشکار میشود‪ .‬اگر ما را با عاطفه و شاخصهای جسمی‬ ‫و المسه پر کنند‪ ،‬تکرار و تأکید بر یه مسئله‪ ،‬تصورات و اعتقادهای خاصی را در مورد‬ ‫آن مسئله بهوجود میآورد‪ .‬امروزه جنگ نرم وسایل رسانهای و ارتبااطی را باه صاورت‬ ‫پخش مستقیم و در سطح گسترده و با نامهای مختلاف از جملاه فایسباو ‪ ،‬تاوییتر‪،‬‬ ‫وسایل ارتباب جمعی‪ ،‬تلویزیون‪ ،‬شبکههای ماهوارهای جهانی و غیاره باهکاار مایبارد‪.‬‬ ‫بعضی از آمارهای میدانی نشان میدهند که بیشتر ماردم روزاناه ‪ 1‬الای ‪ 1‬سااعت باه‬ ‫وسایل رسانهای جمعی نگاه میکنند که برابر ‪ 1000‬ساعت در سال میباشد؛ درحالی‪-‬‬ ‫که دانشآموزان و دانشجویاان ‪ 300‬سااعت در طاول ساال را در مدرساه و دانشاگاه‬ ‫سپری میکنند‪ .‬پس باید با توجاه باه ا ینکاه باا میال و رغبات و تاالش باه تقلیاد و‬ ‫تأثیرپذیری از این رسانهها اطالعات دریافت میکنند‪ ،‬میزان تأثیر آنها را در کنیم‪.‬‬ ‫‪ . 1‬تحریف حقایق‪ :‬از طریق پخش و انتشار شعارها و مفاهیم دروغین و خوب جلوه‬ ‫دادن آنها و در مقابل بد جلوه دادن مفاهیم غالب بر جامعه صورت میگیارد‪ .‬از تجادد‬ ‫حرف می زنند؛ درحالیکه منظورشان از تجدد‪ ،‬کنار گذاشتن گذشته و هر آنچه باه آن‬ ‫تعلق دارد‪ ،‬است؛ به این دلیل که گذشته یعنی عقب ماندگی‪ .‬از خانواده حرف میزنناد‬ ‫و خواهان از هم پاشیدگی قاعدههای معروف در اداره کاردن آن هساتند‪ .‬مایخواهناد‬

‫‪45‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪46‬‬

‫خانواده در چهارچوب مسکن و خرجهای مشتر آزاد باشد و مسئولی برایش نباشد تا‬ ‫این نظام خانواده به خانهای تبدیل شود که زن و مرد بدون هایچگوناه رابطاه‪ ،‬باا هام‬ ‫زندگی می کنند‪ .‬در هر موردی‪ ،‬از الگوی غربی صحبت میکنناد؛ در غاذا‪ ،‬نوشایدنی‪،‬‬ ‫سبه زندگی‪ ،‬شیوهی پوشش و مدگرایی‪ ،‬که اینها در آخر باه تغییار بعضای واقعیتهاا‬ ‫میانجامد‪ .‬برای شخصیتهای مختلف این اصول را بهطور متفاوت بنا میکنند‪ .‬یکی از‬ ‫تحریف واقعیتها‪ ،‬نامگذاری مقاومت با نام تروریست است‪ .‬آنها در رسانهها و سیاست‪-‬‬ ‫های خود از اسم تروریست برای مفهاوم مقاومات اساتفاده مایکنناد و از زماانی کاه‬ ‫مقاومت شروع شده است‪ ،‬آنها اسام تروریسام را باهکاار مای برناد‪ .‬تروریسام از دیاد‬ ‫استکبار‪ ،‬مخالفت سیاسی با سیاستهای آنهاست و هدف آنهاا در واقاع از باین باردن‬ ‫گزینهی آزاد و مانعی است که مقاومات آن را باهوجاود مایآورد ‪ .‬از تحریاف حقاایق‪،‬‬ ‫دوگانگی معیارهایی است که به مصلحت استکبار‪ ،‬و نه حق صادر میشود‪ .‬اماروزه اگار‬ ‫همهی بیانیه های سازمان ملل و آمریکا و اروپا را در هر قضیه بخواهیم ببینیم‪ ،‬که ایان‬ ‫بیانیهها‪ ،‬نه به این خاطر صادر شدهاند که حق‪ ،‬آنها را اقتضا کرده است‪ ،‬بلکه فقط باه‪-‬‬ ‫خاطر مصلحت جامعهی بینالمللی و مصلحت ملت آمریکا و کشورهای بزرگ بودهاناد؛‬ ‫بدون اینکه توجهی به جایگاه حق داشته باشند‪.‬‬ ‫‪ .1‬وابستگی فکری‪ :‬نظام فرهنگی غربی سعی دارد کاه بار ماا مسالط شاود تاا در‬ ‫خالل این وابستگی همه چیز را از ما بگیرد و هنگامی که افکار ماا (رضاایت ماا) م ال‬ ‫آنها شود‪ ،‬آنها استاد و ما دانش آموز‪ ،‬آنها آقا و ماا رعیات مایشاویم‪ .‬اگار باه چیازی‬ ‫احتیاج داشته باشیم‪ ،‬آنها مفسران و هدایت کنندگان ما میشوند‪ .‬پس‪ ،‬وابساتگی فکار‬ ‫ی‪ ،‬خطرنا ترین چیزی است که در زندگی با آن مواجه هستیم‪ .‬اماام خمینای مای‪-‬‬ ‫فرمایند‪ « :‬بهدرستی‪ ،‬خطرنا ترین وابستگی کشورهای ضعیف به قدرتهای بازرگ و‬ ‫ظالم‪ ،‬وابستگی فکری و درونی است و برای این که به استقالل فکری برسایم و از بناد‬ ‫وابستگی به دیگران آزاد شویم‪ ،‬باید از خواب غفلتی که بعضی از گروههاای ملات باه‪-‬‬ ‫خصوص علما و دانشمندان و فرهنگیان دچار آن هساتند بیادار شاویم و باه هویات و‬ ‫افتخارات و آثار ملای و فرهنگای کشاور خودماان دل ببنادیم‪ .‬ماا ویژگایهاا‪ ،‬افکاار‪،‬‬ ‫خشنودیهای خاص خودمان را داریم‪ .‬این باید برای ما آشکار و مهیا شاود‪ .‬مؤسساهی‬ ‫پژوهشی دفاعی راند که تابع پنتاگون است سندی با عنوان «ایجاد گاروههاای معتادل‬ ‫اسالمی» تقدیم میکند که در آن توصیههایی را برای جلب خشنودی جوانان و علمای‬ ‫دین از طریق فرصتیابی شغلی برای آنها ارائه میدهند‪ .‬از این طریق است کاه آنهاا را‬ ‫از نظامها و جنبشهای اسالمی دور و آنها را متغیر میکنند‪ .‬آن چنان کاه باه بحاث و‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تحلیل دربارهی ضرورت حمایت از اسالم معتدل بر طبق دیدگاهشان فرا مایخوانناد و‬ ‫منظور آنها از اسالم معتدل‪ ،‬اسالمی است که فرهنگ غربی را با آغوش باز قبول داشته‬ ‫باشد و طرحهای سیاسی غربیای را بپذیرندکه شامل همکاری باا اسارائیل در منطقاه‬ ‫است‪ .‬اعتدال در نظر آنها یعنی اینکه مسلمانان معتدل در مقابل با طرحهای استکباری‬ ‫آنها ایستادگی نکنند‪ .‬باید بر اساس عقل و قلب و فکر عمل کرد‪ .‬این یه شروع است و‬ ‫همین جا به تالش و مبارزه برای ت بیت فرهنگ و عقاید ما دعوت می کند‪ .‬و نبایاد در‬ ‫برابر فرهنگها و عقایادی کاه اساتکبار آنهاا را مطارح مایکناد تسالیم شاویم‪ .‬نبایاد‬ ‫شعارهایی را بپذیریم که به اسمهایی چون ملیگرایای‪ ،‬جهاانی‪ ،‬معاصار‪ ،‬آمریکاایی یاا‬ ‫غربی ارائه می شود‪ .‬بلکه باید خشنودی و فرهنگ خود را داشته باشیم‪.‬‬ ‫‪ .1‬وابستگی سیاسی به نفع استکبار‪ :‬نظامهای مستبد موجود در منطقهی عربای و‬ ‫اسالمی بهطور کامل از جانب کشور آمریکا حمایت میشوند و در کشورهای تاابع ایان‬ ‫نظام‪ ،‬خبری از حقوق انسان و آزادی انتخاب و شوراهای ملی و از حکومتهای مردمی‬ ‫و از رئیسجمهور منتخب مردم نیست و تنها خبر موجود‪ ،‬تمجیدهایی است که از آنها‬ ‫برای معتدل بودنشان میشود‪ .‬چون استکبار تماام نیازهاای ماالی‪ ،‬نظاامی‪ ،‬فرهنگای‪،‬‬ ‫اخالقی آنها را برطرف میکنند‪ .‬آنها به نفع مصوبهها و طرحهای کشورهای غربی عقاب‬ ‫نشینی میکنناد و خودشاان حاق هایچ رأی‪ ،‬تصامیم و جایگااهی را ندارناد‪ .‬مناافع‬ ‫سیاسی این حکومتها که منفعت اشاخاص و خاانوادههاای حااکم آنهاسات‪ ،‬باا مناافع‬ ‫استکبار همسو شده است‪ .‬همهی اینها از روشهای جنگ نارم مایباشاد‪ .‬چگوناه یاه‬ ‫کشور میتواند خواهان برگزاری انتخابات آزاد در یه کشور شاود‪ ،‬درحاالی کاه حتای‬ ‫حرف زدن دربارهی انتخابات ممنوع میباشد‪ .‬چگونه است که به خاطر دفااع از حقاوق‬ ‫انسان به یه کشور حمله میشود‪ ،‬درحالیکه حقوق انسان در کشور دیگر خفاه مای‪-‬‬ ‫شود‪ .‬حقوق و سهمها از جانب حاکمان تعیین مایشاوند و هرگوناه اعتاراض و ساخن‬ ‫دربارهی حقوق انسان ممنوع میباشد‪ .‬چون وابستگی سیاسی باه نفاع اساتکبار اسات‪.‬‬ ‫این کشورها‪ ،‬اسرائیل اشغالگر را قبول دارند و با آن یکی میشوند و با آمریکا در جهات‬ ‫سیاستهایش بر ضد جنبشهای کشورهای عربی و اسالمی هماهناگ مایشاوند و در‬ ‫برابر مقاومت میایستند و بر سر راهش مانع قرار میدهناد و بار طباق سیاساتهاای‬ ‫استکبار عمل مینمایند‪ .‬این کشورها‪ ،‬اینگونه در جنگ نارم بار ضاد مناافع و حقاوق‬ ‫ملتهای منطقه همکاری میکنند‪.‬‬ ‫‪ .2‬حمایتهای اقتصادی و نظامی‪ :‬حمایت اساتکبار در زمیناههاای مختلاف باهخااطر‬ ‫بخشنده بودنش نیست‪ .‬بلکه برای حمایتهایش‪ ،‬اهداف و دالیلی دارد‪ .‬حمایات اقتصاادی‪-‬‬

‫‪47‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪48‬‬

‫اش‪ ،‬به خاطر ربط دادن آن کشور به نظام اقتصادی غربی و غارق کاردن آن در قارضهاا و‬ ‫سود بردن خودش میباشد‪ .‬از این طریق میخواهند مردم را به نیازهای غیر ضروری عاادت‬ ‫بدهند و این نیازها به سبه زندگی روزمرهی آنها تبادیل شاوند‪ .‬تشاکیل طارح اقتصاادی‬ ‫برای قرض گرفتن است که کشور را مجبور به وابستگی دائمای باه اساتکبار و متخصصاان‬ ‫بیگانه میکند و باعث میشود تا استکبار حق دخالت در اموال کشور را داشاته باشاد‪ .‬ایان‬ ‫اقدامات‪ ،‬کشور را بهطور کامل وابسته میکند و کشور‪ ،‬نمیتواند خودش تصمیمات مساتقل‬ ‫و سودمندی بگیرد‪ .‬اما حمایتهای نظامی بر پایهی ترس از کشاورهای همساایه بناا شاده‬ ‫است تا مسابقهی تسلیحاتی به شارب ناابودی تروریسام ایجااد شاود و تروریسام ‪ -‬طباق‬ ‫تعریفی که غربیها از آن کردهاناد ‪ -‬شاامل هماهی افارادی اسات کاه مخاالف سیاساتهای‬ ‫اسرائیل بوده و از دشمنان آن محسوب میشوند‪.‬‬ ‫‪ .7‬تضعیف نقش زن‪ :‬غرب همیشه خواسته است تا از طریق مشغول کاردن زن باه‬ ‫نقشهای سطحی‪ ،‬نقش او را کماهمیت نشان دهد و آن را از عمق ارزشای و اخالقای‪-‬‬ ‫اش خالی کند‪ .‬نقشهایی که باعث شوند تا او نتواند از توانااییهاا و اساتعدادهایی کاه‬ ‫خداوند به او داده است‪ ،‬بهخوبی استفاده کند و اسیر زیبایی و شیهپوشی خود شاود و‬ ‫تشنهی انجام این کارها گردند‪ .‬همهی اینها از مد که یه دستگاه روزانه برای اوسات و‬ ‫از ستارههای سینما و تلویزیون که الگوی او هستند برگرفته شاده اسات و اینجاا یاه‬ ‫اخالل در ناحیهی تربیتی و ارزشی زنان جامعهمان آشکار میگردد‪ .‬با اینحال‪ ،‬چگوناه‬ ‫میتوانند در عملیات تربیتی و مشارکت با مرد در صحنهی سااخت جامعاه عمالکارد‬ ‫بهتری داشته باشند‪ .‬چیزی را که گم کرده است به او نمیدهند‪.‬‬ ‫‪ .3‬گسترش نظام ارزشگرایای ماادی از طریاق تارویج فرهناگ مصارف و ارزشهاای‬ ‫آزادیخواهی مطلق و شخصی و از طریق ارزشهای زیبا و مادیگرا و خرید و خوشاگذرانی‬ ‫در اشکال غذا‪ ،‬لباس و رفاهطلبی و عالقه به خرید برای ترویج ارزشهای مادی‪.‬‬ ‫بعد از مشخص شدن کمین خطرنا این جنگ خطری که در کمین باود بیشاتر‬ ‫آشکار شد و همچنین تعداد و نوع تالشهایی است که در جهت مقابله با ایان نیارو از‬ ‫یه جهت و ت بیت طرح بیداری و حمایت از آن با تمام قدرت و توان از جهات دیگار‪،‬‬ ‫باید انجام دهیم‪ .‬چون جریان بیداری برای ما بهعنوان کشتی نجاتی است که پایههاای‬ ‫آن اسالم و قرآن محمدی واقعی هستند‪.‬‬ ‫بررسی مجموعهای از پیشنهادات‪ -‬بعضا عمومی و بعضا کاربردی‪ -‬را ذکر میکنایم‬ ‫که میتواند در حمایت از جریان بیداری در ت بیت ارزشهای اخالقی در دلها و عقل‪-‬‬ ‫های مردان مورد استفاده قرار گیرد ‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .1‬اتحاد تالشهای جامعهی مادنی و ملای و همااهنگی و مشاورت دائمای بارای‬ ‫ایستادگی جمعی در مقابل نظام سیاسی حاکم‬ ‫‪ .1‬بهکارگیری جنبش فرهنگیان و دانشآموختگان در آگاه ساختن زن و راهنمایی‬ ‫او به سوی مسئولیتهایش‬ ‫‪ . 1‬آشنا کردن نسل جدید با روح اسالم توسط بازگشت باه منباع واقعای خاودش‬ ‫همان قرآن کریم و سیرهی شریف پیامبر و شخصیت امامان و صالحان از طریق تربیت‬ ‫مدرسهای و رسانهای و خانوادگی‬ ‫‪ .1‬باید بدانیم که ما همیشه در معرض جنگ هستیم و آن جنگ همان جنگ نارم‬ ‫است و باید با کار و تالش خستگیناپذیر و بدون توقف در هر مرحلهای برای مقابلاه باا‬ ‫آنان آماده باشیم‪.‬‬ ‫‪ .2‬تأثیرگذاری در هنگام رویارویی‪ ،‬از یه جهت بر بعد تربیتی فرهنگی (یاا هماان‬ ‫ارزشها) و از بعدی دیگر بر تأثیر سیاسی توجه دارد‪.‬‬ ‫‪ .7‬نباید فقط با یه گروه خاص یا یه دستهی خاص مقابله کرد‪ ،‬بلکه بایاد تماام‬ ‫توان خود را در همهی زمینهها بهکار ببریم‪ ،‬همهی ماا در مقابلاه باا جناگ نظاامی و‬ ‫جنگ نرم به کمه هم نیاز داریم‪.‬‬ ‫‪ . 3‬جنگ نرم یه جنگ بارز گسترده است و باید با یه دید باز و همچناین بارای‬ ‫بسیج دایمی در جهت تربیت درست‪ ،‬جهاد و کار با آن مقابله کرد‪.‬‬ ‫‪ . 3‬تربیت فرزندان آن بار اسااس فرهناگ دینای و مقاومات و ایساتادگی و بااقی‬ ‫گذاشتن آنها بر راه مستقیم برای گرفتن حقوقمان و نیز تخصایص برناماههاایی بارای‬ ‫پخش ادبیات مقاومت از طریق رسانههای گروهی بسیار مفید است و همچنین معرفای‬ ‫الگوهایی که خواستهای واقعی و تربیتی و معنوی افراد را تشکیل میدهند‪.‬‬ ‫‪ .1‬بازگشت به قرآن کریم و داساتانهاای پنادآموزش بارای اساتخراج روشهاای‬ ‫اخالقیای که شایستگی تدریس در مدارس و دانشگاهها و آموزشگاهها را دارند‪.‬‬ ‫‪ .10‬توجه به تربیت‪ ،‬ارزشهای خانوادگی‪ ،‬مدرسهای و دانشگاهی باا انگیازه هاای‬ ‫معنوی و غیبی‬ ‫‪ .11‬استفاده از تئاتر برای آموزش ارزشها و رفتارهای اسالم واقعی(نمایشنامهی تعاملی)‬ ‫‪ .11‬برگزاری همایشها و گردهماییهای آگاهسازی از خطرات سمهایی کاه بعضای‬ ‫رسانهها آنها را پخش میکنند‪.‬‬ ‫‪ .11‬توسعه و تقویت وسایل رسانهای گروهی‪ ،‬تا بتوانناد متناساب باا مرتباه فارد‬ ‫برخورد کنند‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪51‬‬

‫‪ .11‬در خالل فیلمها و تولید درام با ما میجنگند؛ ما دائما یه مصرفکننده بوده‪-‬‬ ‫ایم‪ .‬االن وقت آن فرارسیده که به شکل جدی برای تولید برنامهها و سریالهای درامای‬ ‫که در مورد جریان بیداری و مسألهی کشمکش عربها و اسراییل باشد‪ ،‬تالش کنیم تا‬ ‫این مفاهیم در عقل مردم عرب به صورت یه نظر عمومی و انتخابی جای بگیرد‪.‬‬ ‫‪ .12‬تقویت تربیت بر اساس ارزشها در مؤسساات تربیتای و دینای باا روشهاای‬ ‫تربیتی جدید و با نشاب‪ ،‬مانند آموزش تصویری و تحلیل‬ ‫‪ .17‬تالش برای آماده کردن درس ادبی و رسانهای که از حقیقت آنچه که غرب در‬ ‫زمان حال و گذشته بر ضد اسالم و مسلمانان آماده کرده است‪ ،‬پرده بر دارند‪.‬‬ ‫‪ .13‬دادن اهمیت بیشتر به خانواده از طریاق کنتارل زماان و فعایاتهاای زن در‬ ‫خارج از منزل‬ ‫‪ . 13‬بازگرداندن ارزش عفت و حیا و بیان آثاار م بتای کاه بار خاود زن و دیان و‬ ‫روابطش میتواند داشته باشد‬ ‫‪ .11‬مشخص کردن کارهای مخصوص به زنان در تشاکیالت و ساازمانها از طریاق‬ ‫بنیادی کردن و تنظیم کار و تالش برای مشارکت همگی در ساخت برنامههاا و طارح‪-‬‬ ‫های این تشکلها‬ ‫‪ . 10‬اطالع از دستاوردهای زنان فعال چه فردی و چه آنهاایی کاه در مؤسساات و‬ ‫تشکلهای مختلف هستند و نیز تالش برای بهرهمندی از آنها‬ ‫‪ .11‬بهکارگیری زبان گفتگو و ارتباب فعال بین تشکلهای زنان به منظاور تعیاین‬ ‫اولویتها و کیفیت مقابله با آنها‬ ‫‪ .11‬رشد کار پژوهشی دربارهی موضوعهایی که به زن و خانواده اهمیت میدهند‬ ‫‪ .11‬ت بیت عوامل وحدت بین مسلمانان از طریق تالش بیوقفه‪ ،‬هماهنگساازی و‬ ‫دور کردن آنچه که برای او بد باشد‬

‫زنان بیدار و بهپاخاسته مسلمان‪ ،‬مطالعه موردی در کشمیر‬ ‫!‬

‫انشاء ملک‬

‫‪1‬‬

‫مقدمه‬

‫تحول از مقاومت مسلح به غیر مسلح‬ ‫اسالم سیاسی به صورت کامل با این فرض موافق است که موجودات بشر بردگاان‬ ‫یکدیگر نیستند بلکه در خدمت خداوند هستند‪ .‬بسایاری اساالم سیاسای را ماتهم باه‬ ‫عقبماندگی میکنند و معتقدند که اندیشهای بهروز نیست و باه دوران قارون وساطی‬ ‫تعلق دارد‪ .‬آگاهی های امروز در جوامع مسلمان این نگرش را در پی دارد کاه ماا هماه‬ ‫‪ .1‬محقق و پژوهشگر از کشور پاکستان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بیداری اسالمی‪ ،‬اصاطالحی اسات کاه روح خفتاه اساالم را در مقاومات ماا در برابار‬ ‫استبداد به یاد میآورد‪ .‬استبدادی که از رشد طبیعی وجدانهاای آگااه در جواماع ماا‬ ‫پیشگیری کرده است‪ .‬ظلم و استبداد باعاث باه وجاود آمادن اساتعمار‪ ،‬امپریالیسام و‬ ‫کاپیتالیسم شده است که تالش می کند سرمایه‪ ،‬ماواد و مناابع طبیعای جواماع را باه‬ ‫غارت ببرد و کنترل اجتماعی و سیاسی آنها را به دست بیاورد که این مسائله باه زوال‬ ‫سیاسی در جنبشهای مقاومات انجامیاده اسات‪ .‬بحاران هاای موجاود در کشاورهای‬ ‫اسالمی به صورت عمیقی با تفرقه و اختالفاتی که در گاذر زماان در ایان کشاورها باه‬ ‫وجود آمده ارتباب دارند‪ .‬از شصت سال پیش‪ ،‬اشغال فلسطین و کشمیر شرایطی را باه‬ ‫وجود آورده که سرزمین های اسالمی شاهد ظلم و ستم حکام دیکتاتور هستند‪ .‬در این‬ ‫دوره زمانی می بایست توجه بیشتری به ایده بیداری اسالمی شود تاا تفاسایر و تعاابیر‬ ‫تمامیت طلب در آن بروز نکند و آن را به زوال نکشاند‪.‬‬ ‫سیاست اصلی اسالم‪ ،‬تضمین بقا و سالمت امت اسالم است و این سیاست‪ ،‬یهجاا‬ ‫و آنی به دست نمیآید‪ .‬این مسئله نیازمند زمان است تاا غناای بیشاتری در سیاسات‬ ‫اسالم حاکم شود و ارزش های اخالقی بیشتر مورد احترام قرار بگیرد و عاالوه بار ایان‪،‬‬ ‫فضا برای بحث و تبادل نظر باه وجاود بیایاد‪ .‬شاناخت و در از اساالم سیاسای باه‬ ‫روش شناسی تاریخی و گفتمانی آن بستگی دارد که آن را از واپسگرایی دور میکناد و‬ ‫به تعادل میرساند‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪52‬‬

‫رشد کردهایم‪ .‬با این حال هنوز برخی از گروههای سکوالر معتقدناد کاه زماانی وجاود‬ ‫داشت که ما به خدا نیاز داشتیم اما این نیاز دیگر به پایان رسیده است و پیشرفتهای‬ ‫فنی جدید و عقالنیت و منطق خالص جای آن را گرفته است‪.‬‬ ‫جهشهای پیشرفت انسانی از چندجانبهگرایی به نوعی بتپرستی انجامیده است و‬ ‫موفقیت مسلمانان نیز در این است که از این روشها فاصله بگیرند و به خداوند متکای‬ ‫شوند‪ .‬البته تکوین ناامتوازن اجتمااعی باعاث شاده اسات مسالمانان باه نگارشهاا و‬ ‫رویکردهای دیگری چون دگرخواهی در هندوئیسم و بودیسم و ‪ ...‬گرایش پیادا کنناد‪.‬‬ ‫به هرحال این مکاتب فعلی نیز همگی در کنار اسالم وجود دارند و در ادامه نیز وجاود‬ ‫خواهند داشت‪ .‬تکوین اجتماعی فقاط تاوهمی اسات کاه داناش فعلای را باه مجااری‬ ‫مختلفی تقسیم و آن را تصفیه میکند و برای مصارف خاص به کاار مایبنادد‪ .‬اماا در‬ ‫اینجا نگارنده می خواهد این نکته را ذکر کند کاه اساالم سیاسای از دل جنابشهاای‬ ‫مسلح در مصر‪ ،‬چچن‪ ،‬افغانستان و کشمیر ظهور کارده و حاال باه یاه نظاام فکاری‬ ‫سازمان یافته رسیده که به شدت با استکبار سیاسی مخالف است‪.‬‬ ‫صد البته انقالب ایران یه نمونه واقعی در این زمینه است‪ .‬مسلم است که قادرت‬ ‫سیاسی به مسلمانان این قدرت را داده که به خردمندی قدم بگذارناد‪ .‬ساردی و عادم‬ ‫واکنش گرم ما نسبت به اسالم سیاسی باعث شده مشکالت فراوانی چون تک ر غربی بر‬ ‫ما حاکم شود در حالی که اسالم سیاسی میخواهد حکومتی عادل بار اسااس فارامین‬ ‫خدا به وجود بیاورد‪.‬‬ ‫احیای اسالمی‬ ‫احیای اسالمی فرایندی است متراکم به لحااظ اجتمااعی کاه مایتواناد مباحاث‬ ‫قدیمی موجود در این زمینه را مجاددا احیاا کناد و قادرت و تسالط سانتی اساالم را‬ ‫مجددا به عرصه بیاورد‪ .‬جامعه نیز با این احیای سیاسی از افرابگرایای فاصاله خواهاد‬ ‫گرفت‪ .‬منابع این احیای اسالمی و اصالحات در دوران ماا متناوع اسات و از یاه ساو‬ ‫انقالب اسالمی ایران‪ ،‬میلیونها نفر را در کشورهای ستمدیدة دیگر دلگارم کارده و باه‬ ‫آنها الهام بخشیده است تا آنها مبارزه خود را با الهام از اسالم در ایان چاارچوب اداماه‬ ‫بدهند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬مقاومتهای مسلح در کشاورهای دیگار نیاز وجاود داشاتند کاه‬ ‫نمونه های این مقاومت اسالمی قلمداد مایشاوند؛ نظیار اخاوانالمسالمین در مصار و‬ ‫حماس در فلسطین‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در این مقطع حساس تاریخی‪ ،‬می بایست فرایندهای مختلاف اندیشاهای در درون‬ ‫اسالم را مجددا مورد تأکید قرار داد‪ .‬فرایندهایی که توانسته اند مقاومت سیاسای را باه‬ ‫طرق مختلف شکل بدهند‪ .‬در موارد گوناگون‪ ،‬در جهان امروز شاهد تناوع قرائاتهاا از‬ ‫احیای اسالمی هستیم اما دو تفکر اصلی در اسالم در نیم قرن گذشته بیشتر به چشام‬ ‫آمده است که همان شیعه و سنی است و اختالفاتی میان آنها وجود دارد‪ .‬با این حاال‪،‬‬ ‫تالش برای پوشاندن شکافی که میان شیعیان و سنیها وجود داشته بسیار کم است‪.‬‬ ‫احیای اسالمی یه طرح و پروژه بزرگی است که هار دو جنباه سیاسای شایعه و‬ ‫سنی را مورد لحاظ قارار داده اسات‪ .‬در دورة سیاسای شایعه‪ ،‬انقاالب اساالمی ایاران‬ ‫توانست به خوبی مفاهیم کلیدی این تفکر را به جهان عرضه کند‪ .‬با انقالبای کاه اماام‬ ‫خمینی به پا کرد و اندیشههای چپگرایانه اسالمی دکتر شریعتی‪ ،‬این انقاالب نگارش‬ ‫جدیدی را مطرح کرد‪.‬‬ ‫در اسالم سنی نیز وهابی ها اقداماتی انجام دادند و کسانی چون عالماه اقباال نیاز‬ ‫جزء پیشگامان فکری اهل سنت بودهاند‪.‬‬ ‫اما میبایست نگرشی عمیقتر در این جنبشهای احیاگر داشت و نقش زناان را در‬ ‫این جنبش ها با دقت بیشتری بررسی کرد و اندیشههای اصاالحطلباناه کساانی چاون‬ ‫دکتر علی شریعی و مطهری بیشتر تأمل و دقت نظر داشت‪.‬‬ ‫احیای اسالمی‪ ،‬فرایندی بلندمدت و در عین حال‪ ،‬پردردسر بارای پیاروانش باوده‬ ‫است‪ .‬گاهی نمیتوان میان جنبشهای اسالمی و جنبشهاای احیااگر تماایز مناسابی‬ ‫برقرار کرد چراکه هر دو در بسیاری از حاالت‪ ،‬نقش مکمل همدیگر را داشتهاند و جادا‬ ‫کردن آنها امکانپذیر نبوده است‪.‬‬ ‫برای م ال‪ ،‬سید جمالالدین اسدآبادی‪ ،‬که افغانیها آن را با نام جمالالدین افغانی‬ ‫می شناسند‪ ،‬یکی از نیروهای بسیار مؤثر در وحدت اسالمی و تجادد اساالمی در قارن‬ ‫نوزدهم قلمداد می شود‪ .‬وی یاه احیااگر باود و در معناای واقعای کلماه‪ ،‬نقاش یاه‬ ‫اصالحطلب و آزادیطلب را نیز ایفا میکرد‪ .‬گرچاه اندیشاههاای فراماساونری وی نیاز‬ ‫معروف هستند‪.‬‬ ‫مهمتارین منباع الهاام گار وی‪ ،‬محمدعبادو اسات؛ قاضای سرشاناس مسالمان و‬ ‫آزادی خواه که می خواست اسالم را با اندیشه های خردمنداناه در قارن ناوزدهم پیوناد‬ ‫بزند‪ .‬مهم ترین پیرو محمدعبدو‪ ،‬رشیدرضا بود که یکی از اندیشمندان زمان خویش نیز‬ ‫قلمداد میشود‪ .‬وی اندیشه سلفیه را بنیان نهااد کاه تصاویری زاللگارا از اساالم ارائاه‬

‫‪53‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪54‬‬

‫میدهد و همه تأثیرات غربی را از آن میزدایاد‪ .‬از جملاه طرفاداران وی مایتاوان باه‬ ‫حسن البنا‪ ،‬سید قطب و سید ابوعال مدودی اشاره کرد که سه تن از اسالمگرایان مطرح‬ ‫زمان ما هستند‪ .‬سید قطب و تأثیر وی بر عبداله بان عازام رابطاه مساتقیمی را میاان‬ ‫گروههای تروریست نظامی نظیر القائده و سایرین برقرار مایکناد‪ .‬حسانالبناا نیاز بار‬ ‫برخی از اسالمگرایان فلسطینی تأثیر گذاشات کاه هماین افاراد در فاصالة ساالهاای‬ ‫‪ 1121‬تا ‪ 1121‬حزب التحریر را بنیان نهادند‪.‬‬ ‫سید جمال الدین اسدآبادی نیز بر عالمه اقبال‪ ،‬تاأثیرات فراوانای داشات‪ .‬اقباال از‬ ‫اندیشمندان دیگر نظیر علی شریعتی نیز الهام میپذیرد‪ .‬شریعتی و مطهری ایادئولوگ‬ ‫انقالب اسالمی ایران قلمداد میشوند که توانستند اندیشه های بکر زماان را باا احیاای‬ ‫اسالمی شیعه در کشور ایران پیوند زنند‪.‬‬ ‫بسیاری از آثار سید جمال الدین اسدآبادی در ماورد امپراطاوری ع ماانی اسات و‬ ‫اندیشمندانی که در این برهه در ترکیاه ظهاور کردناد نیاز از او الهاام گرفتاهاناد‪ .‬لاذا‬ ‫اسدآبادی تأثیر مستقیمی بر ایدئولوژی سکوالر و کمالیستها در ترکیاه داشاته اسات‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪ ،‬آثار او در کشور مصر نیاز در بسایاری از ناسیوالنیساتهاای تجاددطلب‬ ‫نظیر جمال عبداله ناصر و سکوالریسم اجتماعی وی تأثیر گذاشت‪.‬‬ ‫احیای اسالمی و مقاومت در کشمیر‬ ‫احیای اسالمی توسط جنبشهای مقاومت مسلح به افق سیاسی کشامیر وارد شاد‬ ‫و مبارزه بر علیه اشغال هند در این سرزمین را در دساتور کاار قارار داد‪ .‬دلیال اصالی‬ ‫فرایند ظهور احیای اسالمی سااختارهای ظالماناه ای باود کاه در گاروههاای مختلاف‬ ‫قومیتی و مذهبی در این منطقه وجود داشت‪ .‬آخرین حکومت دوگرا در کشمیر‪ ،‬بنیاان‬ ‫ظلم و ستم را خصوصا علیه مسلمانان ایان منطقاه مساتحکم کارد و پانادیتهاا نیاز‬ ‫حکومت آنها را اداماه دادناد‪ .‬احیاای اساالمی‪ ،‬ایان سااختارهای ظالماناه را باه نحاو‬ ‫چشمگیری از طریاق مکاتاب صاوفی اساالم باه چاالش کشاید‪ .‬کارکردهاا و قابلیات‬ ‫روحانیان سنتی نیز توانست نگرش های این قشر را عوض کند که قبال در خدمت دربار‬ ‫بوده اند‪ .‬البته مکتب صوفیه نیز در بسیاری از موارد در خدمت رژیم حاکم قارار گرفتاه‬ ‫است‪ .‬در دوران رژیم دوگرا خودآگاهی مسلمانان به ایجااد یاه حرکات جدیاد تحات‬ ‫رهبری شیخ محمد عبداله انجامید‪ .‬با این حال‪ ،‬این حرکت متحوالنه هیچ وقت فارغ از‬ ‫مشکالت نبوده است‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫فرایندهای تاریخی هویتطلب‪ ،‬در پسزمینة تقاضاهای موجود توانسته احساساات‬ ‫ملی و مذهبی را به خوبی با هم ترکیب کند و نوعی اسالم سیاسای جدیاد را در دهاة‬ ‫نود به وجود آورد و نهایتا باعث ایجاد هویات مسالمانان شاد‪ .‬اندیشامندان بازرگ در‬ ‫کتابهای خود به هویت فرهنگی کشمیر و محدودیتهای آن اشااره مایکنناد و ایان‬ ‫مسئله را به خوبی تبیین می کنند که چرا این هویت اسالمی نهایتا به اساالم رادیکاال‬ ‫انجامیده است‪.‬‬ ‫در یکی از این کتاب ها فیلیاپ سااتون و اساتیفن ورتیگاانس چناین مایگویناد‪:‬‬ ‫«نابرابریهای میان مسلمانان و هندی ها در این منطقه وجود دارد‪ .‬هر دو گروه هویات‬ ‫فرهنگی مشترکی داشتهاند اما تعارضات فراوانی در مورد توزیع منابع میان آنهاا وجاود‬ ‫داشته که باعث ایجاد اختالفات شده و این مشکالت روزبهروز روشنتر از قبل گردیاده‬ ‫است و تنها بخش مشتر این هویت در حال حاضار هویات دینای اسات‪ .‬باه هماین‬ ‫دلیل‪ ،‬قومیت و گرایش های مذهبی به منبع شناخت برای مردم تبدیل شده اسات‪ .‬در‬ ‫حالی که در بسیاری از مناطق دیگر جهان‪ ،‬نظام طبقاتی و منزلت طبقااتی فارد اسات‬ ‫که هویت وی را شکل مایدهاد و در کناار ملیاتگرایای‪ ،‬شخصایت وی را باه وجاود‬ ‫می آورد‪ .‬اما مسلمانان کشمیر‪ ،‬تالش کردند بیشتر‪ ،‬خود را از شر هندوها نجات دهند‪».‬‬ ‫خودآگاهی هویتی همواره نقشی کلیدی در تعیین منزلت گاروههاا در مقایساه باا‬ ‫دیگران داشته است‪ .‬در دورة حکومت دوگراها‪ ،‬نود درصد مسلمانان کشمیر بایساواد‬ ‫بوده اند و آقای لورنس نیز در سرشماری معاروف خاود در ماورد درة کشامیر باه ایان‬ ‫مسئله اشاره میکند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬او میگوید که وضاعیت مسالمانان در ایان منطقاه‬ ‫بسیار وخیم است و بیشتر به کار و بردگی مشاغول هساتند‪ .‬وجادان خودآگااه عماوم‬ ‫مسلمانان‪ ،‬نهایتا باعث شد مسلمانان کشمیر خود را از سالطنت و زور حاکماان دوگارا‬ ‫نجات دهند‪ .‬اما این حرکت آزادیخواهانه با برکناری شیخ محمد عبدالاه چنادان دوام‬ ‫نیاورد‪ .‬او در سال ‪ 1117‬به زندان انداخته شد‪.‬‬ ‫شیخ محمد توانسته بود نزدیکی ایدئولوژیه را میان کنگاره هناد ایجااد کناد تاا‬ ‫نهایتا حزب وی به یه حزب ملی تبدیل شود‪ .‬سیاست ملایگرایاناه نقاش مهمای در‬ ‫حرکت های مردمی در کشمیر داشته است و به همین دلیل‪ ،‬رهبران مسلمان به دلیال‬ ‫اندیشههایشان حاشیهنشین شدهاند‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در ‪ 1113‬بعد از بیرون رفتن استعمار بریتانیا از شابه قااره هناد‪ ،‬خطاوب مارزی‬ ‫منطقه به خطوب مذهبی تبدیل شد‪ .‬کشمیر جزئی از هند‪ ،‬مستعمره انگلستان‪ ،‬نبود و‬ ‫پیشنهاد کلی این بود که همه ایالتها به ایالتهای مستقل برای خود تبدیل شوند‪.‬‬ ‫در آن زمان‪ ،‬قرار شد پیوستن کشمیر به پاکستان یا هند بر اساس همهپرسای عماومی‬ ‫انجام شود که هیچوقت انجام نشد‪ .‬ماهاراجه در آن زمان خود را در یه بحاران یافات‪ .‬اگار‬ ‫کشمیر به هند میپیوست میبایست قدرت را به کنفرانس ملی واگذار میکرد‪.‬‬ ‫در آن زمان‪ ،‬هر دو کشور هند و پاکستان میخواساتند کاه کشامیر را باه حادود‬ ‫جغرافیایی خود متصل کنند‪ .‬از آنجا که اک ریت جمعیت کشمیر مسلماناناد‪ ،‬بسایاری‬ ‫از آنان خواهان پیوستن به پاکستان بودند چراکه این کشور بر اسااس هویات ماذهبی‬ ‫شکل گرفته بود اما انفعال و فقدان تصمیم گیری مانظم در ماورد کشامیر باعاث شاد‬ ‫پاکستان یه جنگ قبیلهای را علیه کشمیر به راه بیاندازد و آن را ضمیمه خاا خاود‬ ‫کند‪ .‬اولین جنگ کشمیر تالشی بود از طریق پاکستان تا فشاری را به حاکمان کشمیر‬ ‫و احزاب سیاسی آن وارد کند تا به این کشور بپیوندد‪.‬‬ ‫این مسئله‪ ،‬فرایناد امضاای توافقناماة الحااق توساط ماهاراجاه را باه تاأخیر اناداخت و‬ ‫پاکستان نیز آن را نپذیرفت‪ .‬حاکم مذکور از هندوستان تقاضای کمه کرد و هندیها نیاز باه‬ ‫این شرب قبول کردند که او را کمه کنند تا وی توافقنامة الحاق باه هندوساتان را بپاذیرد و‬ ‫بدین ترتیب‪ ،‬در اکتبر ‪ 1113‬لشگرکشی هند آغاز شد‪ .‬با این حال‪ ،‬امضای توافقنامة الحااق باا‬ ‫مشکالت دیگری نیز مواجه بود‪ .‬برای نهایی شدن فرایند الحاق‪ ،‬نوعی همهپرسای در آن زماان‬ ‫به مردم وعده داده شد‪ .‬بعد از اولین جنگ میاان هندوساتان و پاکساتان در ‪ 1113‬سارزمین‬ ‫کشمیر به دو بخش جامو و کشمیر و یه بخش کوچهتر تحت کنترل پاکستان تبادیل شاد‬ ‫و بخشی نیز از طریق چین به پاکستانیها داده شد‪.‬‬ ‫هیچ کدام از این تحوالت با موافقت مردم کشمیر شکل نگرفت‪ .‬جناگ باا مداخلاه‬ ‫نیروهای سازمان ملل پایان یافت و آتش بس برقرار شد و یه خط فرضی کنتارل در ‪1‬‬ ‫ژانویه ‪ 1111‬میان دو منطقه ترسیم شد تا جنگ نخست کشمیر میان هند و پاکستان‬ ‫به اتمام برسد‪.‬‬ ‫مقاومت بومیان کشمیر‬

‫‪56‬‬

‫نخست وزیر هندوستان‪ ،‬جواهر لعال نهارو‪ ،‬در ‪ 1113‬باا ساخن گفاتن از پرونادة‬ ‫کشمیر در سازمان ملل وعده اصالحات در آنجا را داد‪ .‬این مسئله نیز به دلیل حماالت‬

‫تولد مبارزه مسلحانه‬ ‫غلبه و چیرگی سیاستهای ملیگرا در صحنه سیاسی خصوصا در زمان انتخابات و‬ ‫سپس بعادها باا تقلاب در نتاایج آرا مساائل مختلفای را در کشامیر باه وجاود آورد‪.‬‬ ‫مسلمانان که وفاداری بسیار زیادی به آن داشاتند متوجاه تخطای از قاوانین شادند و‬ ‫احساساتی علیه دموکراسی هندی در خود ایجاد کردند‪ .‬خصوصا وقتی که دولت هناد‪،‬‬ ‫اعضای جبهه متحد مسلمانان را دستگیر کرد‪ .‬گروههایی چون کشمیر سار ‪ ،‬مباارزان‬ ‫مقدس و المقبول برای مقابله با اعدام مقبول تأسیس شد‪.‬‬ ‫این اعضا کم کم به مقابله مسلحانه روی آوردند‪ .‬شعار آزادی نیز سر داده شاد و از‬ ‫همه جای جامعه به گوش میرسید‪ .‬هندیها‪ ،‬مسلمانان و سایههاا بارای اساتقالل و‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫قبیله ای بود که پاکستان در آنجا انجام داده بود‪ .‬نااظران نظاامی ساازمان ملال در ‪11‬‬ ‫ژانویه ‪ 1111‬به این منطقه وارد شدند و مأموریت آنها نیز نظارت بر آتشبس تا حال و‬ ‫فصل کامل موضوع بود‪ .‬شیخ عبداله در آن زمان به استقالل کامل از طریق همهپرسای‬ ‫تأکید داشت تا از این طریق بتواند منزلت خاصی برای کشمیر به وجود بیاورد‪.‬‬ ‫با این حال‪ ،‬شیخ عبداله در سال ‪ 1121‬مجددا برای اقداماتش بازداشت شد‪ .‬ایان‬ ‫شخص در تاریخ ‪ 1‬آگوست ‪ 1121‬از مقام نخستوزیری بر کنار شد و هندوساتان نیاز‬ ‫به دخالت های خود در این منطقه ادامه داد‪ .‬در ‪ 1122‬یه جبهه تشریفاتی همهپرسی‬ ‫تشکیل شد تا از طریق همهپرسی که ساازمان ملال آن را وعاده باود تکلیاف کشامیر‬ ‫مشخص شود اما هندوستان باز هم از خشونت استفاده کرد و با راهبردهای اشاغالگرانه‬ ‫خود کشمیر را به کنترل خود درآورد‪.‬‬ ‫جنگ میان هند و پاکستان در ‪ 1131‬با امضای توافقنامة شیمال پایان پذیرفت که‬ ‫ادامة همان وضع قبلی بود‪ .‬شیخ عبداله نیاز در ‪ 1132‬از زنادان آزاد شاد و توافقناماة‬ ‫کشمیر را امضا کرد و تأیید کرد که جامو و کشمیر به اتحادیه هندی بپیوندند‪.‬‬ ‫عبداله عمال نتوانست حا ق اساتقالل ماردم کشامیر را محقاق کناد‪ .‬جبهاه ملای‬ ‫آزادیخواه جامو و کشمیر که آن را محمد مقبول بنیانگذاری کرد و بعدها با نام جبهاه‬ ‫ملی جامو و کشمیر آن را شناختند تحات تاأثیر اندیشاه هاای جبهاه هماهپرسای در‬ ‫دوره های قبلی بود‪ .‬این گروه نیز در کنار سایر گروهها از امضای توافقنامة توسط شایخ‬ ‫حمایت نکرد‪ .‬مقبول نیز که به عنوان پدر ملت کشمیر شناخته میشد در میدان طاهر‬ ‫دهلی به دار آویخته شد‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تأسیس یه کشور به نام کشمیر متحد شده بودند‪ .‬جوانان مسلح کشمیری نیاز تحات‬ ‫تأثیر اندیشههای مقبول فعالیتهای بیشتری انجام میدادند‪ .‬آنها طرفدار عقیده مقبول‬ ‫بودند که می گفت امضای توافقنامة الحاق توسط شیخ عبداله کاامال یاه خودفروشای‬ ‫سیاسی بوده است‪ .‬لیگ دانشجویان مسلمان و اعضایی چون اشفاق مجید وانی‪ ،‬حمیاد‬ ‫شیخ‪ ،‬جاوید میر و بقیه در سازماندهی اقلیتهاای عماومی و مباارزه مسالحانه علیاه‬ ‫هندوستان نقش داشتند‪.‬‬ ‫جبهه آزادی جامو و کشمیر نیز تالش برای آزادسازی کشمیر را با هدف اساتقالل‬ ‫آن از هند پیش گرفت‪ .‬به موازات باال رفتن خشونت‪ ،‬دولت دهلای ناو اعاالم حکومات‬ ‫نظامی کرد و تغییر و تحوالت فراوانی را در این منطقه رقم زد‪ .‬گروههای مسلح نیاز در‬ ‫کشمیر تحت حاکمیت پاکستان به وجود آمدناد و علیاه حکومات هناد شاوریدند تاا‬ ‫کشمیر را برای پاکستان بردارند‪ .‬تأثیرگاذاری دولات پاکساتان بار گاروههاای مسالح‬ ‫مسلمان بسیار باال بود تا نهایتا آن را به بخشی از پاکستان تبدیل کند‪ .‬این تأثیرگذاری‬ ‫مس ائل فراوانی را در مورد جنبش به وجود آورد و اصاالت آن را تحات تاأثیر قارار داد‪.‬‬ ‫بسیاری از اعضای جنبش ها در مورد مسائل مختلف به توافق نرسایدند و ایان مساائل‬ ‫مشکالت دیگری را به وجود آورد‪ .‬روی هم رفته این مبارزان نشان دادند که انگیزههای‬ ‫پاکستان از کمه به آنها نه تنها استقالل و آزادی نیست‪ ،‬پاکستان نیز میخواهاد ناوع‬ ‫دیگری از استعمار را در این منطقه به وجود آورد و آن را ضمیمة خود کند‪ .‬اماا آنچاه‬ ‫هنوز در شعار آزادی برای کشمیر تا امروز نیز پابرجا باوده اسات‪ ،‬حاکمیات اساالم در‬ ‫کشمیر است‪.‬‬ ‫در واقع کشمیر سرزمینی است که میخواهد حکومت خداوند را بر مبناای کتااب‬ ‫مقدس و سنت رسولاهلل از طریق اسالم گرایان ایجاد کند و به حرکت جهاانی بیاداری‬ ‫اسالمی بپیوندد‪.‬‬ ‫احیای اسالمی و زنان‬

‫‪58‬‬

‫طرح آزادسازی زنان و پاروژه مارتبط باا آن افات وخیزهاای فراوانای را در نقااب‬ ‫مختلف جهان برای زنان به وجود آورده و تفاسیر مختلفی از حقوق زنان را نیاز ایجااد‬ ‫کرده است‪ .‬این اشکال مختلف از فمنیسم‪ ،‬موضوعاتی چون طبقه اجتمااعی‪ ،‬ناژاد و ‪...‬‬ ‫را مورد توجه قرار می دهد‪ .‬با این حال‪ ,‬عدم هماهنگی میان ماذهب و فمنیسام بارای‬ ‫همه بسیار مشخص و در مورد اسالم نیز این مسئله کامال واضح است‪.‬‬

‫واقعیت آزادی در مورد زنان مسلمان تصویری است که از زنان مظلوم و ستمدیاده‬ ‫در جهان منتشر میشود و رسانهها به گونهای قضیه را منعکس میکنند که اصاال آنهاا‬ ‫وجود خارجی ندارند‪ .‬تصویر زن ستمدیده مسلمان در تاالشهاای غارب علیاه اساالم‬ ‫نهفته است و ظهور جنبشهای اسالمی و عدم توافق آنها با ارزشهای سکوالر و لیبرال‬ ‫میتواند این روند را کنار بزند‪.‬‬ ‫نارضایتی عمومی سکوالرها از اسالم پس از حاواد ‪ 11‬ساپتامبر‪ ،‬کاه احساساات‬ ‫ضد اسالمی را افزایش داد‪ ،‬تشدید شد‪ .‬برای تصاحیح در موجاود از زناان مسالمان‬ ‫میبایست رابطه اسالم و زنان را مشخص کنیم‪.‬‬ ‫اسالم و زنان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اسالم رابطه بسیار م بتی را برای جنس زن قائل است‪ .‬این واقعیت که خداوناد در‬ ‫اسالم ارجحیتی به زنان ناداده و رابطاه متقاابلی را بارای آنهاا شاکل داده باه خاوبی‬ ‫نشان دهنده این تصویر است‪ .‬ارزش زن و مرد در اساالم برابار اسات و هار کاه بتواناد‬ ‫فضیلت بیشتری داشته باشد‪ ،‬نزد خدا مقدم تر خواهدبود‪ .‬این برابری و تعادل میتواناد‬ ‫جنسیت گرایی را از میان برداشته و رقابت جنسی میاان آنهاا را از باین ببارد و بادین‬ ‫ترتیب‪ ،‬رقابت اصلی بین زنان و مردان برای کسب تقوا و فضایلت خواهاد باود‪ .‬اصاول‬ ‫بنیادین اسالم‪ ،‬به نفع جنس خاصی نیست و اسالم همه تبعیضهای موجود باه لحااظ‬ ‫فیزیکی و جسمی را در جهان نفی میکند‪.‬‬ ‫با این حال‪ ،‬بعد از ظهور اسالم و تحوالتی که اتفاق افتاد‪ ،‬جهان شاهد رخادادهای‬ ‫گوناگونی بوده است و هنوز بسیاری از جوامع انسانی از سوء برداشتها و اندیشاههاای‬ ‫افراطی خالصی ندارند‪ .‬این مسئله باعث شده روح واقعی پیغام اسالم فراموش شود‪.‬‬ ‫برابری از نگاه اسالم در دو منبع اصلی سندین‪ ،‬قارآن و سانت‪ ،‬درج و بیاان شاده‬ ‫است‪ .‬این دو منبع می توانند امور جامعه مسلمانان را به خوبی به نظم برسانند و نتاایج‬ ‫بسیار پرباری را به همراه داشته باشند‪ .‬مبارزه تدریجی اسالم برای تبادیل مؤمناان باه‬ ‫انسانهایی اصایل و ایجااد براباری در میاان جنسایتهاا غالباا ماورد کیناه و حساد‬ ‫حرکت های استعماری در گذر زمان قرار گرفته اسات‪ .‬ایان فرایناد باعاث جادا شادن‬ ‫بسیاری از افراد از حیطة اسالم شده است‪.‬‬ ‫حقوق زنان نیز یکی از پروژههای غربی است که تالش میشود با مخادوش نشاان‬ ‫دادن آن به اصل اسالم ضربه وارد شود‪ .‬تصویر مخدوش از زن مسلمان و اندیشاههاای‬

‫‪59‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اسالمی بعد از ظهور جنبش هاای مسالمان تقویات شاده اسات؛ خصوصاا پاس از ‪11‬‬ ‫سپتامبر و اندیشة وجود طالبان‪ ،‬برنامههای اسالم هراسی در غرب گسترش پیدا کرده و‬ ‫پروژههای ضد زنان افزایش داشته است‪.‬‬ ‫در این پروژة ضد زن‪ ،‬زنان قربانیان اسالم نشان داده میشوند و تالش میشود این‬ ‫ذهنیت به وجود آید که زنان در غرب از اسالم فرار میکنند و باه اندیشاههاای غربای‬ ‫میگرایند تا حقوق خود را به رسمیت بشناسند‪.‬‬ ‫در رابطه میان اسالم و زنان دو سؤال باه صاورت مساتمر در پاژوهشهاای فعلای‬ ‫وجود دارد‪ .‬در اینجا نگارنده تالش مایکناد نظارات مختلاف سیاسای را در ماورد دو‬ ‫موضوع به بحث بگذارد‪.‬‬ ‫‪ -1‬پرسش حجاب‬ ‫‪ -1‬جایگاه فمنیسمهای سکوالر و ریشههای اندیشه آنان در استعمار و ارزشهای لیبرال‬ ‫حجاب در اندیشه غربی ظرفیت های موجود بشری را محدود و زن را به موجاودی‬ ‫ضعیف تبدیل میکند که نیازمند مراقبت است‪ .‬حجاب امروزه به سؤال بسیاری از افراد‬ ‫در حوزة دموکراسی و آزادی های انساانی در جواماع اساالمی تبادیل شاده اسات‪ .‬در‬ ‫گفتمان سکوالر‪ ،‬حجاب با مفاهیمی دیگر ارتباب داشته است‪ .‬حجااب اساساا مفهاومی‬ ‫در حوزه پوشش است و بیشتر برای زنان به کار میرود و به تفاوتهاای میاان جانس‬ ‫زن و مرد اشاره دارد‪ .‬اما بسیاری از آن تعبیر غلط دارند و گمان میکنند حجاب باعاث‬ ‫پست نگاه داشتن زن و ستمدیدگی وی در جامعه مردساالر خواهد بود‪.‬‬ ‫بسیاری از غربیها گمان میکنند استانداردهای اسالم در حوزه زنان یعنای ازدواج‬ ‫و محکوم کردن هر نوع رابطه جنسی قبل از ازدواج و فراتر از آن نوعی تحمیل بر زناان‬ ‫است و باعث ستم بر آنها میشود و نهایتا م الهایی نیز برای ادعاهای خاود مایآورناد‬ ‫نظیر چندهمسری‪ ،‬قدرت طالق زودهنگام در مردان‪ ،‬نابرابری در حقوق ار و مساائلی‬ ‫از این دست‪.‬‬ ‫مطالعات زنان‪ ،‬اسالمی و برخورد آن با حجاب‬

‫‪61‬‬

‫حجاب همان طور که گفته شد به معنی پوشاش اسات و هازاران ساال اسات کاه‬ ‫معانی مختلفی بر آن در حوزههای مذهب‪ ،‬سیاست و علوم اجتماعی مترتب شده است‪.‬‬ ‫در کتاب خاانم فاطماه مرنیسای باا عناوان «حجااب و ماردان برگزیاده» شااهد‬ ‫پرداختن به موضوع حقوق زنان در اسالم از زمان پیدایش آن هستیم‪ .‬این کتااب‪ ،‬یاه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫عینه مطالعات زنان مستقل را برای بررسی برابری میان زن و مرد در اساالم باه کاار‬ ‫می بندد‪ .‬نویسنده این کتاب به طرزی جالب بعضی از موضوعات بسیار پیچیده در ایان‬ ‫حوزه را بررسی میکند‪ .‬موضوع حجااب نیاز از ابتادای بنیاان آن بررسای مایشاود و‬ ‫نویسنده نشان می دهد که حجاب نوعی پوشش م بت را میان زن و مرد ایجاد میکند‪.‬‬ ‫در این استدالل نویسنده معتقد اسات کاه مطالعاة متاون ماذهبی مایبایسات بحاث‬ ‫جنسیت را در نظر داشته باشد‪.‬‬ ‫خانم مرنیسی در این کتاب می گوید‪« :‬ارتباب دادن حجاب و عقدههای اجتمااعی‬ ‫به اسالم عملی بسیار نادرست است‪ .‬شاواهد فراوانای وجاود دارد کاه نشاان مایدهاد‬ ‫حجاب قبل از اسالم نیز وجود داشته است و توساط افاراد در جناوب مدیتراناه ماورد‬ ‫استفاده قرار میگرفته است‪ .‬تجربه هاای تااریخی باه ایان واقعیات اشااره دارد کاه در‬ ‫روزهای اولیه اسالم در عربستان زنان نقش بسیار فعالی در سیاست و زندگی اجتمااعی‬ ‫ایفا میکردند‪.‬‬ ‫قرآن و حدیث نیز هر گونه احتمال برخورد نامناسب با زنان و منزوی کردن آنها از‬ ‫زندگی اجتماعی از طریق حجاب را نفی میکند‪ .‬مسئلهای که غالبا غربیها باه حجااب‬ ‫نسبت می دهند‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬بعد از وفات حضرت محمد صلی اهلل علیه و آله حجاب‬ ‫و انزوای اجتماعی تا حدودی مورد پذیرش قرار گرفت‪ .‬انزوا برای زنان تاالش مایکارد‬ ‫آنها را در محدوده خودشان محدود کند؛ خصوصا وقتی که به سن بلوغ مایرساند‪ .‬در‬ ‫واقع پوشاندن سر و صورت در اسالم نوعی حرکت نمادین از جدا کردن زنان میباشاد‪.‬‬ ‫این مسائله یاه رخاداد فرهنگای و شاهری اسات کاه زنهاا طبقاه ثروتمناد و تجاار‬ ‫می توانستند آن را اجرا کنند چراکه زن را به عنوان یه ثروت مینگریساتند و آن را از‬ ‫دیگران دور نگه می داشتند‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬درصد کمی از جمعیت حااکم ایان کاار را‬ ‫انجام میدادند و بسیاری از طبقههای روستایی و کشاورز نمیتوانستند به انزوای زناان‬ ‫تن بدهند؛ به عبارت بهتر‪ ،‬آنها زنان را نیز مانند مردان باه کاار مایگرفتناد تاا نقاش‬ ‫مهمی در اقتصاد خانوار داشته باشند‪.‬‬ ‫در قرن ‪ 13‬وقتی خاورمیانه به لحاظ اقتصاادی تحات تسالط غارب قارار گرفات‪،‬‬ ‫حجاب به نوعی نماد از منزلت سیاسی و اقتصادی تبدیل شاد‪ .‬قبال از قارن ‪ 13‬زناان‬ ‫محجبه به طبقه مرفه و باالی جامعه تعلق داشتند‪ .‬در آن دورة زمانی تعاداد زیاادی از‬ ‫خانوارهای موفق در طبقه متوسط‪ ،‬زنان محجبه خود را از اجتماع جدا کردناد‪ .‬چراکاه‬ ‫وضع رفاه آنها بهتر شده بود‪ .‬اما وقتی حجاب به زنان در طبقه متوساط نیاز گساترش‬

‫‪61‬‬

‫پیدا کرد معنای آن کال عوض شد‪ .‬قبال در این زمینه بکارت زنان چنادان نقاشآفارین‬ ‫نبود‪ ،‬اما همین موضوع بکارت به مسئله مهم در ازدواج زنان در طبقة متوساط تبادیل‬ ‫شد‪ .‬حجاب و جدا ماندن از اجتماع و تحر فیزیکی محدود‪ ،‬نوعی نماد هراس ماردان‬ ‫از این مسئله بود که عفاف زنان به خطر بیفتد و آّبروی خاانواده بارود‪ .‬در پایاان قارن‬ ‫نوزدهم حجاب به مسئلهای سیاسی تبدیل شده بود‪».‬‬ ‫جایگاه معنوی و دینی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مفهوم غالب غربی که میگوید حجاب نماد سرکوبشدگی زنان است‪ ،‬نوعی تصویر‬ ‫ساختگی است که به هیچ وجاه تجرباه زناان محجباه را در خاود نادارد‪ .‬ایان تصاویر‬ ‫ساختگی همواره در خدمت اهداف سیاسی غرب بوده است و اخیرا نیز تاا پایاان قارن‬ ‫بیستم شاهد چنین مسئلهای بودهایم‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪ ،‬نگارنده معتقد است کاه مفهاوم ظالماناه باودن حجااب بار اسااس‬ ‫آموزه های لیبرال در زمینه برابری و آزادی شکل گرفته است که هر گوناه تفکار دیگار‬ ‫در مورد برابری و آزادی را که بتواند رویکردی م بت به این مسئله داشته باشاد نقاض‬ ‫میکند و فقط تعریف خود را میپذیرد‪.‬‬ ‫پس هنوز سؤاالت فراوانی در مورد زنان محجبه وجود دارد و غربیها به ارائاه ایان‬ ‫تصویر ساختگی خود ادامه میدهند‪.‬‬ ‫جنگها و درگیریها و زنان‬ ‫با مطالعه پژوهش های فراوان متوجه این مسئله می شویم کاه پژوهشاگران غربای‬ ‫رنج و مسائل زنان را محصول مستقیم و غیر مستقیم درگیریهای موجود در خاناههاا‬ ‫میدانند‪ .‬در این زمینه میتوان پژوهشها را از نگرشهای مختلف بررسی کرد‪.‬‬ ‫الف‪ :‬مقابله مستقیم با درگیریها‬

‫‪62‬‬

‫قربانی شدن زنان و مردان بر اساس این پاژوهش در حالات هاای مختلفای اتفااق‬ ‫می افتد و هر دوی آنها از تبعات این درگیریها رنج میبرند‪ .‬مردان به صورت روزمره با‬ ‫مشکالت جسمی و فیزیکی درگیر هستند و زنان نیز آسیبپذیری بیشتری باه اشاکال‬ ‫مختلف خشونت و سوء استفاده جنسی دارند‪.‬‬

‫ب‪ :‬تبعات غیر مستقیم‬ ‫زنان در جریان مبارزات و جنگها در قالب گاروه هاای پار تعاداد قاچااق انساانی‬ ‫می شوند و به بخشی از تجارت جنسی نیز تبدیل می شوند‪ .‬به دلیل شرایط بسیار حااد‬ ‫فردی و بیماری‪ ،‬زنان آسیبپذیری بسیار بیشتری در مقابل سوء استفادههای جنسی و‬ ‫قاچاق انسان دارند‪ .‬از آنجایی که زنان در جوامع سنتی هیچوقت نمیتوانند نقاشهاای‬ ‫اصلی خود را بر عهده بگیرند الزم است که به طعمه آزارهای جنسی تبدیل شاوند و از‬ ‫این راه کسب درآمد کنند‪.‬‬ ‫آوارگی زنان و زندگی در شارایط بسایار ساخت در اردوگااههاای پناهنادگان یکای از‬ ‫نمونههای از دست رفتن حقوق زنان است‪ .‬از دست رفتن هویات آنهاا نیاز در ایان شارایط‬ ‫بسیار بغرنج است‪ .‬پناهندگان در واقع گروهی از افراد هستند که هیچگونه هاویتی ندارناد و‬ ‫به عنوان مهاجر به کشورها شناخته میشوند و مجبورند در شرایط بغرنجی زندگی کنند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫سوء استفاده جسمی و فیزیکی زناان در منااطقی کاه حالات نظاامی دارد بسایار‬ ‫بیشتر است‪ .‬تجاوز جنسی راهبردی است بارای جناگ و سارکوب افاراد؛ خصوصاا در‬ ‫جوامعی که اصاال زناان در آن منازوی نیساتند و هادف از تجاوزهاای جنسای بسایار‬ ‫مشخص و مستقیم است که همان تخریاب حاس زالل قاومیتی در جامعاه اسات کاه‬ ‫بسیاری معتقدند این حس زالل در درون زنان نهفته است‪ .‬نظامیگری سعی مایکناد‬ ‫دایره وجودی و اجتماعی زنان را محدود کند و نقشهای آنها را تحتالشعاع قرار دهاد‬ ‫و آنها را برده کند‪.‬‬ ‫در این حالت مردان اصال نمیتوانند از زنان دفاع کنند و مانع سوءاساتفاده از آنهاا‬ ‫شوند‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬فرهنگ حاکم بر این جوامع سعی میکند نقش مردان به عناوان‬ ‫محافظ زنان را تحتالشعاع قرار دهد‪ .‬این جوامع‪ ،‬حالتی را باه وجاود آورده کاه در آن‬ ‫روابط عاطفی بسیار زیاد شکسته شده و مرز زن و مرد از بین رفته است‪.‬‬ ‫خشونت خانوادگی نیز در واقاع امتاداد هماین مشاکالت اسات‪ .‬در ایان جواماع‪،‬‬ ‫وضعیت به گونهای است که زنان با چالشهای فراوانی مواجاه هساتند و باه دلیال باه‬ ‫دست گرفتن نقشهای مردانه عمال نمیتوانناد وظاایف خاود را در قباال شاوهران یاا‬ ‫فرزندان خود انجام دهند و نهایتا به نوعی ناتوازنی در خانواده میرسند‪ .‬ایان تعارضاات‬ ‫باعث درهم شکستن ساختارهای اجتماعی میشود و زنان نقشهای چالشبرانگیازی را‬ ‫بر عهده میگیرند بدون اینکه به منزلت اجتماعی آنها توجه شود‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪64‬‬

‫فرایند احیای اسالمی و مقاومت مسلمانان در برابار حاکمیات اساتبدادی هناد در‬ ‫کشمیر‪ ،‬دو هدف عمده را دنبال میکند که همان احیای وضعیت روحانیات کشامیر و‬ ‫مقابله با اشغال هندوستان در کشمیر است‪.‬‬ ‫زنان نیز نقشی بسیار کلیدی در پیشبرد فرایناد احیاای اساالمی در کشامیر ایفاا‬ ‫کردند‪ .‬تأکید بر هویت اسالمی زنان در کشامیر‪ ،‬باعاث پیشارفت ایان جنابش شاد و‬ ‫مقاومت در برابر استعمار فرهنگی را تشدید کرد؛ مسئله ای که به خوبی در رسانههاای‬ ‫موجود در جامعه کشمیر و فساد مالی گسترده در آن مشخص است‪.‬‬ ‫زنان با فعالیتهای خود نقش مهمی در احیاای اساالمی در کشامیر داشاتهاناد و‬ ‫توانستهاند با تمسه به مفاهیم ماذهبی‪ ،‬نقاشهاایی خصوصای و عماومی خاود را در‬ ‫زندگی محقق کنند‪ .‬در کشمیر‪ ،‬سازمانهای مختلفی از زنان وجاود دارناد کاه تاالش‬ ‫کردهاند قانونهای پوشش اسالمی برای زنان را احیا و دسترسی آنها را باه حاوزههاای‬ ‫عمومی تقویت کنند تا آنها بتوانند مقاومت بهتاری را در برابار خشاونتهاای جسامی‬ ‫خصوصا در برابر ارتش هند به دست بیاورند‪.‬‬ ‫معرفی مجدد اسالم به زنان این امکان را داده تا قدرت را باه چاالش بکشاند و در‬ ‫برابر سوءاستفاده از خود مقاومت کنند‪ .‬دو م ال بارز در این زمینه وجود دارد که نشان‬ ‫میدهد زنان از بیداری اسالمی برای تحقق منافع خود استفاده کردهاند‪ .‬یکی در حاوزة‬ ‫معنوی و دینی و دیگری در حوزة اجتماعی و سیاسی‪.‬‬ ‫‪ ‬فعالیتهای دینی و مذهبی زنان‬ ‫قبل از اشغال کشمیر و هندیسازی آن باید به این نکته توجه کنیم که این پاروژه‬ ‫یه پروژه شبهاستعماری بود‪ .‬سبههای زندگی غربی از طریق فیلمهای بالیوودی وارد‬ ‫ساختار شکننده جامعه کشمیر شد و هویتی جعلی را در آن رقام زد‪ .‬سابه زنادگی و‬ ‫نوع پوشش زنان نیز به سرعت تغییر پیدا کرد و هویت قادیمی و اساالمی آنهاا را نیاز‬ ‫تحت فشار قرار گرفت‪ .‬آیین پوشش قدیمی زناان‪ ،‬از آنهاا گرفتاه شاد و جنابشهاای‬ ‫فمنیسم استعماری در دهة شصت حجاب زنان را هدف قرار دادند‪.‬‬ ‫پوشش پنجابی هندی در کشمیر به عنوان پوشش زناان مادرن باه صاورت مساتقیم‬ ‫تالش میکرد عصاره اسالمی حیا و عفت زنان کشمیری را هادف قارار دهاد‪ .‬فقادان در‬ ‫دینی و اخالقی نیز در تغییر پوشش زنان و حرکت آنها به سمت لباسهای جدید مشاخص‬

‫بود‪ .‬فیلمهای سینمایی تالش میکردند در دهة هفتاد به سرعت این مسئله را محقق کنناد‬ ‫و مردم به جای حضور در مساجد غالبا به این فیلمها پناه میبردند‪.‬‬ ‫مبارزه مسلحانه در آن سالها تالش کرد فرایند هندیسازی کشمیر را به چاالش بکشاد‬ ‫و پرسشهای هویتی و اخالقی را برای کشمیریها مجاددا احیاا کناد‪ .‬باه ماوازات گساترش‬ ‫جنبش مقاومت و وقوع خشونت فزاینده علیه زنان‪ ،‬سؤاالت جدید بسیاری را به لحاظ هاویتی‬ ‫برای خود مطرح میکردند و در جستوجوی یافتن معنای زندگی خود بودند‪.‬‬ ‫زنان کشمیری در حال حاضر نیز تحت تأثیر فرایندهای خشان نظاامی و جنسای‬ ‫قرار دارند تا به نحوی هویت ملی آنها به چالش کشیده شود‪ .‬زنان کشمیری مشاکالت‬ ‫بسیار زیادی را تحمل کردند و بارها عفات و حیاا و افتخارشاان پایماال شاده اسات و‬ ‫بسیاری از عزیزان خود را نیز از دست دادهاند‪.‬‬ ‫دوران خشن مذکور باعث شد زنان به حاالتی از استیصاال برساند و زمیناه بارای‬ ‫حرکتهای گسترده مذهبی و اجتماعی برای تغییر در حالت آنها به وجود آید‪.‬‬

‫تغییرات چشمگیر در زندگی زنان کشمیر تحت تأثیر یه فعالیت مشتر سیاسی‬ ‫به وجود آمد که عقاید زنان را به گوش همگان رساند و ناوع قرباانی شادن آنهاا را در‬ ‫جامعه نمایش داد‪.‬‬ ‫سازمانهای مستقل زنان خواهان آزادی کامل زنان کشمیر از اشغال هند بودهاناد‪.‬‬ ‫زنان به خیاباانهاا آمدناد و شاعارهایی چاون آزادی را باه روی دسات گرفتناد و باه‬ ‫مجاهدین کمه کردند تا جنبش را به پیش ببرند‪ .‬زناان پشاتیبانان و آگااهیبخشاانی‬ ‫بودند که پیغامها را به خوبی به دیگران رساندند‪.‬‬ ‫غالبا نقش زنان در این زمینه به صورت کامل به رسمیت شناخته نمیشاود‪ .‬یکای‬ ‫از مصادیق مشارکت زنان در مقاومت اسالمی در سازمانی با نام «دختران ملت» اتفااق‬ ‫افتاده که بنیانگذار آن خانم آسایه انادرابی باوده اسات‪ .‬ایان ساازمان یکای از اولاین‬ ‫سازمانهایی است که بحث آزادی اسالمی برای زنان را به مفهوم واقعای احیاا کارده و‬ ‫حاکمیت اسالمی را نتیجه حرکتهای آزادیبخش دانسته است‪ .‬این ساازمان‪ ،‬تعااریف‬ ‫بسیار بنیادگرایانهای را در حوزه موضوعات زنان به کار میبنادد اماا باه صاورت کلای‬ ‫توانسته تصویری جدید از زن کشمیری را به نمایش بگذارد که در برابر نظامیساازی و‬ ‫اشغال مقاومت میکند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ ‬زنان و تحول سیاسی و اجتماعی‬

‫‪65‬‬

‫در این زمینه مسائل زیر وجود دارد‪:‬‬ ‫‪ ‬استفاده از حجاب به عنوان سالحی برای مقابله با تهدید جنسی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪66‬‬

‫زنان مسلمان در کشمیر‪ ،‬به سرعت حجاب را جاایگزین پوشاشهاای قبلای خاود‬ ‫میکنند تا بتوانند افتخار و شکوه گذشته خود را به دسات بیاورناد و در برابار حضاور‬ ‫نظامیان مقاومت کنند‪ .‬زنان در فعالیتهای سیاسی توانستهاند حجاب را نماادی بارای‬ ‫مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی و سیاسی قلمداد کنند‪.‬‬ ‫اتخاذ فعالیتهای اصیل و ناب اسالمی و سبه زندگی اسالمی نیاز باه زناان ایان‬ ‫امکان را داده تا سرپناهی معنوی و اخالقی در غیاب عزیزان خود و اعضای خانواده کاه‬ ‫از دست رفتهاند داشته باشاند‪ .‬ایان زناان باا ای اار و هدیاه زنادگی خاود در راساتای‬ ‫دستورات خداوند توانستهاند معنا و هدف بهتری برای زندگی خود به وجود بیاورند‪.‬‬ ‫در پی گسترش جنابشهاای مقاومات در کشامیر علیاه حاکمیات هنادیهاا زناان‬ ‫توانستهاند کار حمایت و پشتیبانی از مجاهدین را فعاالنه بر عهده داشته باشاند و وجادان و‬ ‫ضمیر ملت را بیدار کنند و وظایف معنوی و اخالقی خود را به خوبی بر عهده بگیرناد‪ .‬ایان‬ ‫زنان در حکم پیامرسانان جامعه هستند و میتوانناد سارپناهی را بارای افارادی کاه علیاه‬ ‫استکبار میجنگند به وجود بیاورند و به ریشه اصلی نجات مردم تبدیل شوند‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬ ‫در کشمیر نیز مانند دیگر نقاب جهان‪ ،‬احیای فرهنگای‪ ،‬تانشهاای فراوانای را در‬ ‫ساختارهای اجتماعی حساس جامعه به وجود آورده است کاه نظاامیگاری شادید در‬ ‫منطقه کشمیر توسط هندیها و ساختارهای درهم شکسته سیاسی تالش میکناد آن‬ ‫را محدود و پنهان کند‪ .‬با این حال‪ ،‬این فرایند احیا توانسته حاس پرساشگاری را در‬ ‫میان عموم مردم به وجود آورد که این حس پرسشگری نقشی بسایار مهام و حیااتی‬ ‫در تکریم اجتماعی و تحقق حقوق زنان در کشمیر خواهد داشات؛ مسائلهای کاه روح‬ ‫قرآن نیز به خوبی آن را به مردم گوشزد میکند‪.‬‬

‫بررسی نحوه بازنمایی هویت زنان از طریق رسانه ها در موج بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫فاطمه محمدی زاده‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬زن مسلمان‪ ،‬هویت‪ ،‬رسانه‪ ،‬جنبش اجتماعی‪ ،‬هویت اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در ماههای اولیه سال ‪ 1011‬جهان شاهد تحوالت و جنبشهایی درخاورمیانه بود که‬ ‫با نامهای متفاوتی مانند بیداری اسالمی‪ ،‬بهار عربی و‪ ...‬شناخته شد‪ .‬خیازشهاایی کاه‬ ‫در این جوامع ر داد‪ ،‬از جهات مختلف مذهبی‪ ،‬سیاسای‪ ،‬فرهنگای و اجتمااعی قابال‬ ‫تحلیل و بررسی است‪.‬‬ ‫در این میان زنان نیز همپای مردان با مشارکت فعاال در عرصاههاای سیاسای و‬ ‫حضور در اجتماعات مردمی خواهاان برپاایی حکومتهاایی مردمای و اساالمی شادند‪.‬‬ ‫رسانه ها با توجه به ساختار فرهنگی و مرام و مسله سیاسای خاود ایان حضاور را باه‬ ‫شیوههای گوناگون بازتاب دادهاند‪.‬‬ ‫در این تحقیق پس از طرح نظریه بیداری اسالمی‪ ،‬به مولفاههاای آن از دیادگاه‬ ‫امام خمینی(قدس سره) و مقام معظم رهبری اشاره شده اسات‪ .‬ساپس باا اساتفاده از‬ ‫نظریه سازهانگاری به نقش ارزش‪ ،‬هویت و هنجاار در ماوج بیاداری اساالمی پرداختاه‬ ‫شده و با مروری به نظریه جنبشهای اجتماعی به نحاوة بازتااب جنابشهاا از طریاق‬ ‫رسانهها اشاره شده و سپس چگونگی بازنمایی مشارکت زنان در جنبشهاای اساالمی‬ ‫از طریق رسانهها مورد توجه قرار گرفته است‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫‪-1‬کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی‬

‫مقدمه‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪68‬‬

‫شعلهای که به دنبال وقوع جنبشهای مردمای در منطقاة خاورمیاناه و شامال آفریقاا‬ ‫روشن شد و منجر به سرنگونی سران حکومتهای دیکتاتور در کشورهای تونس‪ ،‬مصر و‬ ‫لیبی و یمن گردید‪ ،‬هنوز خاموش نشده و مردم مسلمان بحرین همچنان به اعتراضاات‬ ‫خود ادامه میدهند‪ .‬مردم مصر نیز در میدان التحریر نگران از انحراف انقالب به دست‬ ‫شورای نظامی و عوامل بیگانه هساتند‪ .‬فرهناگ اساالمی در ساایه بیاداری و خیازش‬ ‫مسلمانان در حال بازسازی خویش است و این جنبشها موجبات بازگرداندن تادریجی‬ ‫خودباوری به جهان اسالم را فراهم کردهاند‪.‬‬ ‫آنچه در مورد این وقایع‪ -‬ورای برجساتگیهاای تااریخی‪ ،‬فرهنگای و ارزشای‪ ،‬سارعت‬ ‫تحوالت آنها و نقش بیگانگان در شبیهسازی و احیانا انحاراف در جنابشهاا‪ -‬بحاث برانگیاز‬ ‫است‪ ،‬نقش رسانهها در چگونگی بازتاب این تحوالت است‪ .‬در رویدادهای خارجی کاه امکاان‬ ‫تماس مستقیم مخاطب با حواد وجود ندارد‪ ،‬چگونگی بازنمایی رسانهای اهمیتای دوچنادان‬ ‫مییابد‪ .‬چرا که رسانه مرجع اصلی مخاطب برای دریافت اخبار و رویدادها است‪.‬‬ ‫با توجه به گرایشات متفاوت و احیانا متعارضی که نسبت باه زن و فعالیاتهاای‬ ‫سیاسی و اجتماعی او در رسانههای مختلف وجود دارد‪ ،‬نحوه انعکااس نقاش زناان در‬ ‫جنبشهای اسالمی منطقه نیز از طریق رسانهها متفاوت بوده است‪.‬‬ ‫نظریه بیداری اسالمی‬ ‫بعد از وقوع انقالبهای مردمی در خاورمیانه و فروپاشی رژیمهای فاسد و نظامهاای‬ ‫دیکتاتوری‪ ،‬نظریه های مختلفی پیرامون چیستی‪ ،‬عوامل پیادایش‪ ،‬و تشاریح هندسای‬ ‫این وقایع مطرح شد که یکی از مهمترین آنها‪ ،‬نظریه بیداری اسالمی است‪.‬‬ ‫بسیاری از صاحبنظران در پدیده جنبشهای اساالمی معاصار معتقدناد کاه انقاالب‬ ‫اسالمی ایران یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در پیشبرد روند بیداری و آگااهی مسالمانان و‬ ‫افزایش فعالیات هاای ماؤثر در جواماع عربای و اساالمی باوده اسات‪ .‬نظریاه تأثیرپاذیری‬ ‫کشورهای اسالمی از انقالب ایران‪ ،‬مبتنی بر سخنان رهبران جنبشهای آزادیبخش و نیاز‬ ‫باتوجه به الگوبرداری آنان از انقالب‪ ،‬به مطالعه تحاوالت و رویادادهایی مای پاردازد کاه در‬ ‫کشورهای اسالمی ر داده است‪ .‬امام خمینی(قدسسره) خود بر این مسئله واقف بودناد و‬ ‫به آن افتخار داشتند‪« .‬آوای انقالب بازرگ ایاران در کشاورهای اساالمی و دیگار کشاورها‬ ‫طنینانداز و افتخارساز است‪(»...‬شیبانی فر‪.)133:1131،‬‬

‫برخی از موانع بیداری اسالمی از دیدگاه امام خمینی(ره) عبارت است از‪:‬‬ ‫ تحریف اسالم و وارونه جلوه دادن مفاهیم دینی‬‫ حکام کشورهای اسالمی‬‫ تحجر و جمود مقدسنماها‬‫‪ -‬روشنفکرنماها‬

‫" آنچه که من به طور قاطع عرض میکنم‪ ،‬این است که به توفیق پروردگار یاه‬ ‫حرکت جدیدى در این منطقه آغاز شده است‪ .‬این حرکت‪ ،‬حرکت ملتهاسات؛ حرکات‬ ‫امت اسالمى است؛ حرکت با شعار اسالم است؛ حرکت به سمت اهداف اساالمى اسات؛‬ ‫نشاندهندهى بیدارى عمومى ملتهاست و طبق وعدهى الهى‪ ،‬این حرکت قطعا و یقیناا‬ ‫به پیروزى خواهد رسید‪ .‬ملت ایران سرافراز است‪ ،‬مفتخار اسات و خرساند اسات کاه‬ ‫آغازکننده ى این راه بوده است و ایستادگى و استقامت کرده است‪ .‬نسال جاوانِ اماروز‬ ‫که روى کار آمدند‪ ،‬انقالب را ندیدند؛ اماا از انقالبیاون آن روز اگار محکامتار نباشاند‪،‬‬ ‫کمتر نیستند‪".‬‬ ‫مقااام معظاام رهبااری در بیانااات خااود در بیساات و دومااین سااالگرد امااام‬ ‫خمینی(قدسسره) شاخصهای عمده در حرکت مردمى کشورهای منطقاه را اساالمى‬ ‫بودن‪ ،‬ضد آمریکا و صهیونیست بودن و مردمى بودن بر میشمرند‪ .‬با در نظار گارفتن‬ ‫این عناصر میتوان به اهمیت نقش ارزشاها‪ ،‬باورهاای دینای و هویات اساالمی ماردم‬ ‫منطقه در به وقوع پیوستن جنبش بیداری اسالمی پی برد‪ .‬لذا برای تبیین نظری ایان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ آخوندهای دنیا طلب و وابسته به قدرتها (همان ‪)133-137:‬‬‫مقام معظم رهبری نیز در بیانات خود به تشریح نظریه بیداری اسالمی پرداخته‪-‬‬ ‫اند‪ .‬ایشان در تااریخ ‪ 17‬شاهریور ‪ 1110‬در بیاناات مهام خاود در نخساتین اجاالس‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬آن را اینگونه تعریف کردند‪:‬‬ ‫" بیداری اسالمی‪ ،‬یعنی حالت برانگیختگی و آگاهیای در امّت اسالمی که اکنون‬ ‫به تحولی بزرگ در میان ملت های این منطقه انجامیده و قیامها و انقالبهائی را پدیاد‬ ‫آورده که هرگز در محاسبهی شیاطین مسالّط منطقاهای و باینالمللای نمایگنجیاد؛‬ ‫خیزش های عظیمی که حصارهای استبداد و استکبار را ویران و قاوای نگهباان آنهاا را‬ ‫مغلوب و مقهور ساخته است‪".‬‬ ‫ایشان همچنین درحرم مطهررضوی در اول فروردین ‪ 1110‬به حرکت ملتهاا باا‬ ‫شعار اسالم و اهداف اسالمی تأکید داشتند‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫جنبشها به نظریهای اشاره میشود کاه باه نقاش ارزش‪ ،‬بااور و هویات در واقعیتهاای‬ ‫اجتماعی بپردازد‪.‬‬ ‫نظریه سازهانگاری‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪71‬‬

‫سازهانگاری رویکردی است که پیش از طرح در روابط بینالملل‪ ،‬در جامعهشناسی‬ ‫مطرح بوده است و از اواخر ‪ 1130‬و اوایل ‪ 1110‬سازهانگاری باه یکای از تئاوریهاای‬ ‫اصلی روابط بینالملل تبدیل شده است‪ .‬این نگارش بار سااخت اجتمااعی مبتنای بار‬ ‫واقعیت تأکید میکند که در آن‪ ،‬همه کنشهاای انساانی در فضاایی اجتمااعی شاکل‬ ‫میگیرد و معنا پیدا میکند‪.‬در نتیجه‪ ،‬این معنا سازی اسات کاه باه واقعیاات جهاانی‬ ‫شکل میدهد‪ .‬در تئوری سازهانگاری‪ ،‬هویتهاا‪ ،‬هنجارهاا و فرهناگ نقاش مهمای در‬ ‫سیاستهای جهانی ایفا میکنند‪ .‬هویتها و منافع دولتها توسط هنجارها‪ ،‬تعاامالت و‬ ‫فرهنگها ایجاد میشود‪.‬‬ ‫ظهور سازهانگاری اجتماعی در عرصهی سیاست باینالملال در حقیقات کوششای‬ ‫بوده است برای پر کردن شکاف میان خردگرایی و رویکردهای انتقاادی‪ .‬ساازهانگااری‬ ‫نگرشی نو به نقش عقالنیت در وضعیتهاا وپدیادههاای دساته جمعای انسانهاسات و‬ ‫همانگونه که بر سااختارهاای ماادی و اجتمااعی تاکیاد مایورزد‪ ،‬بارای سااختارهای‬ ‫هنجاری ومعنوی نیز اهمیت قائل است‪ .‬از لحاظ آرمانگرایی فلسفی‪ ،‬این رویکرد صرفا‬ ‫بر شرایط ونیروهای مادی تکیه نمیکند‪ ،‬بلکه بر انگارهها واندیشهها تأکید میورزد‪ .‬باه‬ ‫عبارت دیگر‪ ،‬بر اساس این تحلیل دولتها و سیاساتگاذاران هساتند کاه باه عوامال‬ ‫فیزیکی نظیر سرزمین‪ ،‬تسلیحات و مواردی از این قبیل معنی میبخشند‪ .‬سازهانگااران‬ ‫تمرکز خویش را روی اعتقادات بیناالذهانی و دکترینهاای داناش‪ ،‬قارار مایدهناد ‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪،‬آنان بر این تصورند که منافع و هویتهای انسانها از طریاق یاه ساری از‬ ‫اعتقادات مشتر ‪ ،‬شکل میگیرد و تبیین میشود که افراد بر اساس آنهاا خویشاتن را‬ ‫در روابط با سایرین در میکنند‪ .‬تحت این شرایط ابزارهایی چون نهادهای اجتماعی‬ ‫جمعی (مانند حاکمیت دولت) یا وضعیت آشوب زدگی (بر اسااس برداشات باازیگران)‬ ‫شکل میگیرد که میتواند ساخته و پرداخته ذهن آنها باشد (قوام‪.)111:1133،‬‬ ‫سازهانگارى مبتنى بر سه فرض اصلى هستى شناختى است‪ :‬برساخته بودن هویات‬ ‫و اهمیت ساختارهاى معنایى و فکرى درآن‪ ،‬رابطه متقابل میاان کاارگزار و سااختار و‬ ‫نقش هویت در شکل دادن به منافع و سیاستها (مشیرزاده‪)132:1131،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫انتخاب سازهانگاری برای بررسی بیداری اساالمی‪ ،‬باه دلیال اهمیات تاأثیر نظامهاای‬ ‫ذهنی‪ ،‬باورها و هنجارها بر رفتار کنشگران است؛ زیرا این نظریه به تأثیر ارزشهاا‪ ،‬عقایاد‬ ‫و کارکرد آنها میپردازد و نقش مستقل آنها را در تجزیه و تحلیل در نظر میگیرد‪.‬‬ ‫در این نظریه مطالبات مردم وابسته به این است کاه آنهاا باا چاه کسای در حاال‬ ‫تعاملند ‪ ،‬تا چه حد به دیگران وابسته هستند‪ ،‬در فرایند تعامل چه مىآموزند‪ ،‬و چگونه‬ ‫به اولویتها و دعاوى خود نسبت به دیگران مشروعیت مىبخشند‪ .‬کانشگاران باین‪-‬‬ ‫المللى در درون ساختارهاى معنایىاى عمل مىکنناد کاه تجسام هنجارهااى خاصاى‬ ‫هستند و کنشگرانى کاه در آنهاا عمال ماىنمایناد از طریاق فرایناد جامعاهپاذیرى‬ ‫مىآموزند که باید چه اولویتهایى داشته باشند ( لپگویل ونینکیاه‪ 1001،‬باه نقال از‬ ‫مشیرزاده‪.)130:1131،‬‬ ‫در اینجا میتوان به نقش رسانهها در انتقال جنابش بیاداری اساالمی پایبارد‪ .‬از‬ ‫آنجاییکه رسانهها در ایجاد تعامل بین ملتها نقش واسطهگری ایفا میکنند و از طرفای‬ ‫مردم مسلمان منطقه فرهنگ‪ ،‬تاریخ و ساختارهای معنایی مشاترکی دارناد‪ ،‬لاذا ماوج‬ ‫بیداری اسالمی به سرعت از طریق رسانهها و امواج گسترش یافته است؛ چرا که مبارزه‬ ‫با حکومتهای دیکتاتور و اسالم خواهی و عدم وابستگی دولتهاا باه بیگانگاان و برپاایی‬ ‫حکومتهای مردمی خواست مشتر مردم کشاورهایی اسات کاه ساالها تحات سالطه‬ ‫حاکمان مستبد و وابسته بودهاند‪.‬‬ ‫تمدنها نیز مىتوانند مانند دولت هاا‪ ،‬منباع هویات باشاند‪ ،‬اماا از ایان جهات باا‬ ‫دولتها متفاوتند که مبتنى بر مرزهاى روشنى نیستند‪ .‬به بیان تاجیه‪ ،‬تمادنهاا بار‬ ‫هویتهاى خاصى داللت دارند‪ ،‬اما هویتهاى تمدنى همواره کدر و خاکسترىاند‪ .‬آنهاا‬ ‫معموال شامل مجموعههاى درهم تنیدهاى از هویتها هساتند‪ .‬جغرافیاهاا یاا فضااهاى‬ ‫ثابتى نیستند‪ :‬جغرافیاهاى انسان‪ ،‬فضا و عرصههایى است که هماه در زیار چتارآن در‬ ‫هم فرو رفتهاند و بر اساس آن انسانها به تعریف هویت خاود و دیگاران ماىپردازناد؛‬ ‫سرنوشت و تاریخ خود را روایت و آرمان شهر خاود را ترسایم ماىکنناد و‪( ...‬تاجیاه‪،‬‬ ‫‪ .)111- 113: 1131‬لذا تمدن اسالمی دارای هویتی فراتر از مرزهای سرزمینی است‪.‬‬ ‫مرزهایی که در قرن اخیر برملل اسالمی تحمیل شده است‪.‬‬ ‫حوزه مطالعات فرهنگی هم که در دهه ‪ 1120‬در بریتانیا ظهور کرد در دهاههاای‬ ‫اخیر مفهوم هویت را پرورانده‪ ،‬به آن عمق بخشیده و نقش محاوری ایان مفهاوم را در‬ ‫مباحث فرهنگی فروملی‪ ،‬ملی و فراملی ت بیت کرده است (دورینگ‪،1133،‬ص ‪.)1-1 :‬‬

‫‪71‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بحران نظریهپردازی در مطالعات روابط بینالمللی نیز تبدیل ایان مفهاوم باه هساتهی‬ ‫اصلی مطالعه سیاست خارجی در سطح جهاانی را تساهیل نماوده اسات‪ .‬اتکینساون و‬ ‫رابوی با توجه به رابطهی تنگاتنگ فرهنگ‪ ،‬هویت و ارتباطات‪ ،‬مناسبتارین دیادگاه را‬ ‫در مورد هویت فرهنگی‪ -‬ملی برای مطالعات بینالمللی‪ ،‬ارائه کردهاناد‪ .‬آناان معتقدناد‬ ‫فرهنگ تصویری است که هر کشور از خود میسازد و برای دیگران نماایش مایدهاد‪.‬‬ ‫شیوهی نمایش‪ ،‬بنا به فناوریها و رسانههای در دسترس‪ ،‬متفاوت است و میتواند شامل‬ ‫تئاتر‪ ،‬سینما‪ ،‬تلویزیون‪ ،‬رمان‪ ،‬موسیقی‪ ،‬و‪...‬باشد‪ .‬مهم آن است که یه ملت چگونه باه‬ ‫بیان آرزوها‪ ،‬آرمانها و امیدهای خاود مایپاردازد یاا از گذشاته و آیناده خاود ساخن‬ ‫میگوید‪( .‬اتکینسون‪ )11-11: 1131،‬به این ترتیب هویت هار کشاور نیاز در شایوه و‬ ‫دستاورد مردم آن متجلی می شود نه در تعریفهایی که ازسوی حکومتها یا آوازهگاران‬ ‫بینالمللی ارائه میگردد‪ .‬هویت‪ ،‬فرآورده فرایندهاست نه تعریفها‪ .‬براساس این دیادگاه‬ ‫است که هویت فرهنگی به هر ملت امکان می دهد که خود را باا ملتهاای دیگار – ناه‬ ‫ازلحاظ ثروت بلکه‪ -‬از نظر شأن و منزلت‪ ،‬برابر یا حداقل قابل مقایساه احسااس کناد‬ ‫(آشنا‪.)113: 1131،‬‬ ‫رسانه و جنبش اجتماعی‬ ‫جنبش اجتماعی را میتوان کوشش جمعی برای پایشبارد مناافع مشاتر ‪ ،‬یاا‬ ‫تأمین هدفی مشتر ‪ ،‬از طریق عملکردی جمعای و خاارج از حاوزه نهادهاای رسامی‬ ‫تعریف کرد (گیدنز‪.)731:1133،‬‬ ‫‪1‬‬ ‫وناتال دالپورتا‪ 1‬و ماریو دیانی معتقدند که جنبشهاای اجتمااعی‪ ،‬شابکههاایِ‬ ‫غیررسمیِ مبتنی بر اعتقادات مشتر و همبستگیهایی هستند که از طریاق اساتفاده‬ ‫مداوم از اشکال گوناگون اعتراض حول موضوعات منازعهآمیز‪ ،‬بسیج میشاوند‪ .‬آنهاا باا‬ ‫تأکید بر ویژگیهای فوق‪ ،‬به دنبال آن هستند که جنبشهای اجتماعی را از دیگر اشکال‬ ‫عمل جمعی از قبیل احزاب‪ ،‬گروههای ذینفوذ‪ ،‬فرقههای مذهبی‪ ،‬وقایع اعتاراضآمیاز‬ ‫موردی‪ ،‬ائتالفهای سیاسی و‪ ...‬جدا کنند (دالپورتا و دیانی‪.)11:1131 ،‬‬ ‫پورتا و دیانی چهار ویژگی اصلی برای جنبش جدید اجتماعی ذکر کردهاند‪:‬‬

‫‪72‬‬

‫‪1. Donatella Della porta‬‬ ‫‪1.Mario Diani‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .1‬شبکه تعاملی غیر رسمی‪ :‬چنین شبکهای‪ ،‬وسیلهای غیر تعااملی باین افاراد و‬ ‫گروهها یا سازمانهای مختلف و متعدد تلقی میشود‪ .‬چنین شبکههایی چارخش مناابع‬ ‫اساسی عمل را (اطالعات‪ ،‬تجربیات و تخصصها‪ ،‬منابع مادی) هم چون نظامها معناای‬ ‫وسیعتری فراهم میکنند‪ ،‬لذا شبکهها به ایجاد پیش زمینههایی در جهت بسیج کردن‬ ‫و فراهم ساختن نظم مناسب برای ارائه جهانبینیها و سبه زندگیها کمه میکنند‪.‬‬ ‫‪ .1‬عقاید مشتر و همبستگی‪ :‬برای داشتن یه هویت جمعای‪ ،‬وجاود عقایاد و‬ ‫تلقیهای مشتر ضروری است‪ .‬آنها گاه با بازنگری دو ایده موجود یاا اباداع ایادهای‬ ‫جدید‪ ،‬این عامل مشتر و وحدت بخش را شکل میدهند‪.‬‬ ‫‪.1‬کنش جمعی مبتنی بر تعارفات‪ :‬بادین معناا کاه کانشگاران درگیار در یاه‬ ‫جنبش اجتماعی‪ ،‬در صدد ایجاد مخالفت با پدیدهای اجتماعی چه در سطح سیساتمی‬ ‫و چه غیرسیستمی هستند‪ .‬دو شرب در تعارض اجتماعی وجود دارد‪ .‬یکی از آنهاا یاه‬ ‫زمینه مشتر است که طرفین برداشتهای مختلفی از آن دارناد ودومای نیاز ایجااد‬ ‫تعارض از جانب کنشگران به اتخاذ ادعاها و تقاضایی است که مانعة الجمع هستند‪.‬‬ ‫‪.1‬بهکارگیری اعتراض‪ :‬جنبشهای اجتمااعی جدیاد هماواره از اشاکال مختلاف‬ ‫اعتراض به جای مشارکت در رأیگیری و ارائه دیدگاههاا در فرآینادی عاادی اساتفاده‬ ‫میکنند ( بهروز له‪.)112:1130،‬‬ ‫نیل اسملسر‪ 1‬جنبشهای اجتماعی را ذیل مقوله کلی رفتار جمعی ماورد بررسای‬ ‫قرار میدهد‪ .‬وی رفتار جمعی را بسیج افراد (کنشگران) براساس یه عقیده در جهات‬ ‫بازتعریف کنش اجتماعی تعریف می کند‪ .‬این نوع رفتاار‪ ،‬زماانی شاکل مایگیارد کاه‬ ‫ساااختارهای موجااود جامعااه‪ ،‬پاسااخگوی وضااعیت حاااد شااده جدیااد نباشااند؛ و‬ ‫بههمینجهات‪ ،‬رفتاار جمعای‪ ،‬دارای سااختار و نهااد مشخصای نیسات‪ .‬هنگاامیکاه‬ ‫نظامهای ارزشی موجود‪ ،‬بنیان محکمی برای عمال اجتمااعی ایجااد نکنناد‪ ،‬باورهاای‬ ‫جدیدی ظهور می کنند که وضعیت موجود را نادرست دانسته و تاوجیهی بارای اقادام‬ ‫فراهم مینمایند‪ .‬بنابراین‪ ،‬رفتار جمعی‪ ،‬بهعنوان فعالیتی کاه خاارج از تعااریف سانتی‬ ‫اجتماع‪ ،‬زاده می شود‪ ،‬رفتاری است که فراتر از هنجارهای فرهنگی و رواباط اجتمااعیِ‬ ‫سامانمند حرکت میکند‪( .‬صباغ جدید‪)13:1131،‬‬

‫‪73‬‬

‫‪.Neil J. Smelser1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪74‬‬

‫اسلمسر شش شرب را برای پیدایش جنبشاهای اجتمااعی تشاخیص مایدهاد‪:‬‬ ‫زمینه ساختاری‪ ،‬فشار ساختاری‪ ،‬باورهای تعمیم یافتاه‪ ،‬عوامال شاتاب دهناده‪ ،‬گاروه‬ ‫هماهنگ و کنترل اجتماعی‪(.‬گیدنز‪)731:1131،‬‬ ‫از میان شش شرب مذکور با توجه به تشابهات فرهنگای ملتهاای مسالمان زمیناه‬ ‫ساختاری‪ ،‬باورهای تعمیم یافته و گروه هماهنگ‪ ،‬از شروب مشتر در جوامع اسالمی‬ ‫و گروههای مذهبی است‪ .‬فشار ساختاری وکنترل اجتماعی که منجر به محادودیتهاا‬ ‫در احیای شئون اسالمی در حکومتهای دیکتاتوری شده‪ ،‬از عواملی اسات کاه ماردم‬ ‫برای مبارزه با آن دست به اعتراض میزنناد‪ .‬رساانه نیاز از عوامال شاتاب دهناده باه‬ ‫جنبشها محسوب میشود‪.‬‬ ‫آلوین تافلر معتقدست که دوران تازه‪ ،‬به انقاالب انفجاارآمیز سیاسای در جواماع‬ ‫اقتدارگرا و استبدادی خواهد انجامید‪ .‬از دید او انقالب ارتباطات‪ ،‬با گسترش آگاهیهاای‬ ‫سیاسی و اجتماعی‪ ،‬زمینه را برای بررسی چند و چون مشروعیت رژیمهاای اقتادارگرا‬ ‫آماده خواهد کرد و این حکومتها را متزلزلتر خواهاد سااخت (ساردارنیا‪،1137 ،‬ص‪.‬‬ ‫‪ .)111‬به زعم وی آنچه در جنگ خلیج فارس اتفاق افتاد یکای از عرصاههاای حضاور‬ ‫رسانهها بود که به شکل ابزاری کارایی خود را برای اقناع و ائتالفسازی نشان دادند‪.‬‬ ‫بر اساس تحقیقی که در دانشگاه مریلناد و باا همکااری شارکت نظار سانجی‬ ‫شبکههای دانش پیرامون جنگ عراق در ایاالت متحده انجام شاد‪ ،‬از پاساخ دهنادگان‬ ‫درباره اینکه آیا میدانستند‪ :‬الف) هیچ شواهدی مبنی بار رابطاه باین عاراق‪ ،‬القاعاده‬ ‫ویازده سپتامبر وجود ندارد‪ .‬ب) افکار عمومی جهان عمدتا علیه سیاسات هاای ایااالت‬ ‫متحده در عراق بود و ج) پس از حمله هیچ شواهدی مبنی بر وجود سالحهای کشاتار‬ ‫جمعی در عراق به دست نیامده است‪ ،‬ساؤال شاد‪ .‬در ایان تحقیاق باه عاواملی نظیار‬ ‫جذابیت اخبار‪،‬گرایشات حزبی و ویژگیهای جمعیتی نیاز توجاه شاد‪ .‬نتاایج نشاان داد‬ ‫سطح تصورات غلط در افراد به منبع خباری آنهاا وابساته باوده و ایان مسائله نقاش‬ ‫مستقیم رسانههای خبری را در فرایند تبلیغات نشاان مایدهاد‪ 30.‬درصاد بیننادگان‬ ‫شبکه خبری فاکس نیوز‪ 22 ،‬درصد بینندگان شبکه سی‪.‬ان‪.‬ان‪ 13 ،‬درصد خواننادگان‬ ‫رسانههای چاپی وتنها ‪ 11‬درصد شنوندگان رادیو ملی آمریکا دست کم به یاه تصاور‬ ‫غلط و سوء برداشت معتقد بودند (شبکه دانش ‪ ،1001‬به نقل از مرادی‪.)173:1131،‬‬ ‫ارتباطات بهتر‪ ،‬مردمی را که زیر سلطه رژیمهای زورگو زندگی میکنناد‪ ،‬قاادر باه‬ ‫انتقال مبارزات خود به جهان خارج میکند تا به آزادی مطلوب خود دست یابند‪ .‬وقتی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در دسامبر‪ 1177‬حکومت صربها سعی کرد تا آخرین ایستگاه رادیویی مستقل)‪(B-11‬‬ ‫را تعطیل کند به جای آن‪ ،‬یه ایستگاه خبار پراکنای باه زباان صارب و انگلیسای در‬ ‫اینترنت شروع به کار کرد‪ .‬چون مخالفان حکومت تاا حادی در دانشاگاهها کاه تعاداد‬ ‫زیادی از اساتید و دانشجویان به اینترنت دسترسی دارناد متمرکاز شادهاناد‪ ،‬ایساتگاه‬ ‫رادیااویی وب نقااش اساساای را در نشاار اعتراضااات ضااد دولتاای بااازی خواهاادکرد‬ ‫(کارنکراس‪.)112:1131،‬‬ ‫همگان شهرتی را به یاد دارند که شورشهای میدان تیان من ‪ -‬با برقراری ارتباب‬ ‫از طریق نمابر با دیگر نقاب جهان‪ -‬کسب کرد‪ .‬در حالی که هنوز شورش آنان سارکوب‬ ‫می شد آنها با دساتگاه نماابر باا جهاان ارتبااب داشاتند‪ .‬حتای باا وجاود دوربینهاای‬ ‫تلویزیونهای بیگانه دولت تمایل به استفاده از تانه و سواره نظام داشت (همان‪.)117،‬‬ ‫به عقیده کاستلز وظیفه هر جنبشی باید مرتبط ساختن تجرباه هاای محلای باا‬ ‫دستور کاری جهانیتر باشد و آنچه در این فرایند کامال اهمیت دارد‪ ،‬رسانههای ارتبااب‬ ‫جمعی و ظرفیتشان برای انتقال اطالعات در زمان و مکان است‪ .‬وی چناین اساتدالل‬ ‫میکند که تکنولوژی رسانهای جدید میتواند به ایجاد شبکهها در میاان جنابشهاای‬ ‫اجتماعی جدید کمه کند (استیونسن‪.)11 :1131،‬‬ ‫نکته مهم در مورد اینترنت در تحلیل کاستلز این است که اینترنت به طور متقابال از‬ ‫طریق قدرت مجتمعهاای رساانهای جهاانی‪ ،‬ظرفیات تکنولوژیاه آن و جریاان اطالعاات‬ ‫ونمادهایی ساخته شده است که عمدتا نمیتوانند تحت مقررات خاص وضع شاده از جاناب‬ ‫دولتها قرار گیرند؛ و اینکه اینترنت به مرکزی برای سازماندهی بارای کساانی تبادیل شاده‬ ‫است که در پی مقاومت در برابر سرمایه داری جهانی هستند‪...‬منجر باه ساازگاری سیاسات‬ ‫اطالعاتی با جهانی چند قطبی گردیده است که در آن فرهنگ سرمایه‪ ،‬تشاکیالت سیاسای‬ ‫و جنبشهای اجتماعی همگی برای جلاب توجاه در اناواع چاارچوبهاای عاماه پساند و‬ ‫اطالعاتی به رقابت با یکدیگر میپردازند (همان‪.)12:‬‬ ‫دو نوع از شبکهها را در جنبشهای اجتماعی میتاوان شناساایی کارد‪ .‬نخسات‪،‬‬ ‫شبکه جنبش میدان روابط اجتمااعی اسات کاه از طریاق توافاق و ماذاکره در میاان‬ ‫گروههای متعدد مربوب باه سااختار هویات جمعای ایجااد مایشاود‪ .‬در ایان میادان‬ ‫اجتماعی‪ ،‬گرایشها و محدودیتهای کنش در چارچوب شبکههای منساجم تعریاف و‬ ‫بازتعریف میشوند؛ این شبکهها افراد را در زندگی روزانه به یکدیگر پیوناد مایدهناد‪.‬‬ ‫دوم شبکه جنبش عرصهای است که هویت در آن باز ترکیب و یگانه میشاود‪ .‬شابکه‪-‬‬

‫‪75‬‬

‫های درون جنبشی حد معینی از پیوست وثبات در هویت افراد و گروههای مرباوب باه‬ ‫یه نظام اجتماعی را تضمین میکنند که این هویت دائما شکسته یا تقطیع مایشاود‪.‬‬ ‫جنبش‪ ،‬نکته اتکای نسبتا با ثبات برای افراد وگروهها فراهم مایکناد کاه از آن نقطاه‬ ‫شکاف هویتی خود در میان عضویتهای گوناگون‪ ،‬نقاشهاای متناوع و ظاروف زماانی‬ ‫تجربیات اجتماعی را بازسازی کنند (ملوچی‪.)111-111 :1110،‬‬ ‫رسانه و جنبشهای اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪76‬‬

‫پیتر برگار اساتاد دانشاگاه و مادیر مؤسساه مطالعاات فرهناگ اقتصاادی در دانشاگاه‬ ‫بوستون آمریکا‪ ،‬و از مشهورترین جامعه شناسان دین در جهان نیز از خیازش جهاانی دیان و‬ ‫افول سکوالریزم سخن میگوید‪ .‬وی که زمانی از طالیه داران نظریه ساکوالریزم باود و پایاان‬ ‫مناسبات دینی را در دنیای مدرن پیش بینی میکرد‪ 10 ،‬سال بعاد در ساال ‪ 1113‬باه تهای‬ ‫بودن سکوالریزم و زوال آن اذعان کرد و تجدید هر چه بیشتر حیات دیان در سیاسات آیناده‬ ‫جهان را پذیرفت (نوروزی‪ .)11-11: 1132،‬در این میان‪ ،‬میتوان به برخی از اعترافات نظریاه‬ ‫پردازان سیاسی غرب در خصوص بازگشت مذهب به صحنه سیاسی جهاان نیاز اشااره نماود‪.‬‬ ‫برای نمونه‪ ،‬ساموئل هانتینگتون نقش اسالم و تمدّن اسالمی در جهان آیناده را ماورد تأکیاد‬ ‫قرار داده و آن را جهشی ماندگار و پایا توصیف کرده است (همان‪.)11:‬‬ ‫نکته حائز اهمیات اینکاه در جریاان تظااهرات مردمای در کشاورهای مختلاف‬ ‫شعارهای اسالمی به ویژه اهلل اکبار و اساتفاده از نمادهاای ماذهبی در راهپیمااییهاا‬ ‫بهصورت وسیع بهکار بارده شاده اسات‪ .‬هامچناین احازاب و گاروههاای اساالمی در‬ ‫کشورهای عربی در نهضتهای اخیر نقش داشته اند‪ .‬ایان نقاش در برخای از کشاورها‬ ‫مانند مصر‪ ،‬بحرین و تونس چشمگیرتر بوده است‪ ،‬زیرا گروههای اسالمی مانناد اخاوان‬ ‫المسلمین مصر و الوفاق بحرین دارای تشکیالت منسجمتر و پایگاه مردمای رفیاعتاری‬ ‫بودهاند‪ .‬لذا باید اذعان کرد ‪ ،‬آموزههای اسالمی در مقطع کنونی عامل اصالی و نیاروی‬ ‫محرکه قیامهای عربی بوده است‪ .‬واقعیت دیگر این است که این خیازشهاا عموماا از‬ ‫سوی جوانان و زنان و از طریق استفاده از رسانههای الکترونیه گسترش یافته است‪.‬‬ ‫برپایی بسیاری از راهپیماییها در روزهای جمعه و پاس از برپاایی نمااز جمعاه‬ ‫توسط نمازگزاران‪ ،‬حضور زنان با حجاب اسالمی در کنار مردان و وقوع این حرکات باه‬ ‫صورت مشابه در کشورهای مختلف نشان دهنده این است که هویت اسالمی و ارزشاها‬ ‫وباورهای دینی حلقه اصلی قوام جنبشهای منطقه است‪.‬‬

‫نحوه بازنمایی هویت زنان از طریق رسانه ها در موج بیداری اسالمی‬ ‫حضور زنان در عرصه بیداری اسالمی به سه گونه بوده است‪:‬‬ ‫‪ . 1‬حضور مستقیم‪ :‬این حضور از طریق مشارکت بسیجی وار‪ ،‬جمعی و خود جوش‬ ‫در عرصه اجتماع صورت میگیرد‪ .‬این نوع مشاارکت مایتواناد در ساطح عماومی باه‬ ‫صورت شرکت در راهپیماییها‪ ،‬تظاهرات و تجمعهایی صورت گیرد که همپای ماردان‬ ‫باشد و یا در سطح نخبگان از طریق پذیرفتن مسئولیتهای خاص سیاسی‪ ،‬فرهنگای یاا‬ ‫اجتماعی صورت پذیرد‪.‬‬ ‫‪ -1‬حضور غیر مستقیم‪ :‬این حضور از طریق نفوذ سیاسی و پشتیبانی از همساران‪،‬‬ ‫پدران و برادران و کمههای معنوی صورت میگیرد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫سنکیوگرانی (‪ 2)1001‬تعامل بین دینای در فضاای مجاازی را باا رویکارد تعامال‬ ‫شبکهای مورد مطالعه قرار میدهد‪ .‬از نظر او‪ ،‬در فضای مجازی جدید‪ ،‬جماعت معرفتی‬ ‫شکل میگیرد‪ .‬جماعت معرفتی به ارتباب اهل دانش و حرفههای متفااوت گفتاه مای‪-‬‬ ‫شود‪ .‬این ارتباب حول ایمانی واحد‪ ،‬اعتقادات‪ ،‬اصول و هنجاری مشتر میچرخد کاه‬ ‫منشأ ظهور اعتقادات مستدل هستند‪ .‬در واقع سنکیوگرانی از تعاملی خود آگااه حاول‬ ‫ارزشهای دینی در فضای مجازی سخن مای گویاد‪ ،‬کاه قومیتهاای دورافتااده از هام‪،‬‬ ‫طبقات اجتماعی متفاوت و گروههای فرهنگی و ملی متک ر را حول ارزشهای مشاتر‬ ‫جمع میکند‪.‬در واقع فضای مجازی نقش جمعگرایی را در عین تک ار فاراهم مایآورد‬ ‫(عاملی‪.)111:1110،‬‬ ‫از طرفی جماعتهای مجازی از خصیصه تداوم ارتباب و ارزشهای مشتر برخوردار‬ ‫هستند‪ .‬همچنین عناصر ارتباطی به واسطه رایانه‪ -‬در اشکال مختلفی از قبیال ارتبااب‬ ‫چهره به چهره و فضاهای گفتگو و یا ایمیل‪ -‬با یکادیگر ارتبااطی قاوی دارناد‪ .‬عنصار‬ ‫دیگری که در ارتباب مجاازی وجاود دارد‪ ،‬کااهش تضااد اجتمااعی و افازایش تعامال‬ ‫کارکردی است‪ .‬خود این موضوع‪ ،‬تضادهای درونی جماعتها در فضای واقعی را کااهش‬ ‫میدهد و زمینه تعامل ماندگارتر را فراهم میسازد‪ .‬به عباارت دیگار مایتاوان گفات‪،‬‬ ‫جماعت مجازی منشأ خودآگاهانه و انتخابی دارد و محادودیت و معاذوریتهای فضاای‬ ‫واقعی‪ ،‬منشأ جماعتهای تحمیلی نمیشود‪ .‬بر این مبنا جماعتهاای دینای مجاازی نیاز‬ ‫ظرفیتهای قوی ارتباطات جماعتی و گروهی را امکان پذیر میکند(همان‪.)117-113:‬‬

‫‪77‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪78‬‬

‫‪ -1‬حضور مجازی‪ :‬در اینجا حضور زنان در شبکههای اجتماعی مجازی و وباالگ‪-‬‬ ‫های شخصی به صورت ابراز هویت مجازی است‪.‬‬ ‫هویت فردی زنان از مجموع هویتهای اجتماعی و هویت شخصی آنها تشاکیل‬ ‫میشود‪ .‬هویت اجتماعی تعریفی است که فرد از خودش براساس عضاویت در ردههاا و‬ ‫گروههای گوناگون اجتماعی میکند و هویت شخصی باه تعریاف باازاندیشاانه فارد از‬ ‫خودش اطالق میشود‪ .‬خود وتعریفی که فرد از خودش میکند‪ ،‬یعنی هویت شخصای‬ ‫هویتی بنیادی و الگویی برای فهم همه هویتهای بعدی است‪ .‬شاخساری بارای پیوناد‬ ‫زدن آن هویتها است و جنسیت مهمترین عاملی است که به تجربه فرد سامان میدهد‬ ‫و آن را در خویشتن ادغام میکند‪ .‬بنابراین خویشتنی که مهمترین وجه هویات فاردی‬ ‫است دربرگیرناده خاود و تجرباههاای زنادگی اسات و جنسایت از مولفاههاای مهام‬ ‫خویشتنی است ( جنکینز‪ 1131،‬به نقل از ساروخانی و رفعت جاه‪.)110:1131،‬‬ ‫انواع حضور زنان در رسانهها به شیوههای متفاوتی بازنمایی شده اسات‪ .‬رساانههاا‬ ‫همچون آینه برای انعکاس واقعیت عمل نمیکنند؛ بلکه بر ساخت اجتماعی مربوب باه‬ ‫واقعیت موجود تأثیر میگذارند‪.‬‬ ‫بازنمایی‪ ،‬ساخت رسانهایِ واقعیت است‪ .‬بازنمایی نه انعکاس و بازتاب معنای پدیدههاا‬ ‫در جهان خارج‪ ،‬که تولید و ساخت معنا براساس چارچوبهای مفهاومی و گفتماانی اسات؛‬ ‫بنابراین بازنمایی رسانهایی‪ ،‬معناسازیِ خن ی و بیطارف نیسات؛ چراکاه هرناوع بازنماایی‪،‬‬ ‫ریشه در گفتمان و ایدئولوژیای دارد که از آن منظر بازنمایی صورت میگیرد‪.‬‬ ‫حال‪ ،‬بازنمایی را به همراه تولید‪ ،‬مصارف‪ ،‬هویات و مقاررات‪ ،‬بخشای از چرخاهی‬ ‫فرهنگ میداند‪ .‬او ابتدا این ایده را مطرح میکناد کاه بازنماایی‪ ،‬معناا و زباان را باه‬ ‫فرهنگ ربط میدهد‪ .‬او در ادامه‪ ،‬به بسط ابعاد مختلف ایده بازنمایی مایپاردازد و از‬ ‫خالل تحلیلهای خود نگاهی جدید را به مفهوم بازنمایی ارائه میدهد(هال ‪12 :1113‬‬ ‫به نقل از گیویان و سروی ‪.)111:1133‬‬ ‫بر ایان اساس‪ ،‬در ماا از بازنماایی زن مسالمان در رساانه هاا در وهلاهی اول‬ ‫ادراکی است که توسط رسانهها ساخته و ایجاد شاده و در وهلاهی دوم وابساتگی ایان‬ ‫در به قدرت و گفتمان ویژهای است که رسانهها در خدمت آن قرار گرفتهاند‪.‬‬ ‫میتوان شیوه باز نمایی مشارکت زنان در بیداری اساالمی را باه اناواع زیار طبقاه‬ ‫بندی کرد‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .1‬انعکاس مشارکت زنان در جنبشها به صورت مصاحبه با زنان شرکت کننده در‬ ‫تجمعات اعتراضآمیز در کنار مردان‪ .‬تصویر زن مسلمان با حجاب اسالمی میتواند باه‬ ‫عنوان یکی از نشانههای اسالمگرایی جنبشهای اخیار باشاد‪ .‬از ایان منظار ارزشاهای‬ ‫واالی انسانی در زنان مسلمان و غیرت دینی و عرق مذهبی آنها به عنوان اعضای فعال‬ ‫جامعه با هویت اسالمی فرای جنسیت آنها مورد تأکید قرار میگیرد‪.‬‬ ‫‪ .1‬انعکاس حضور معنوی زنان در پشتیبانی از مردان‪ ،‬در رسانهها کمتر مورد توجه‬ ‫بوده است ولی آنچه که در این خصوص در رسانه بیشتر مورد توجه قرار گرفتاه اسات‪،‬‬ ‫آزار خانواده مبارزین خصوصا در بحرین میباشد‪ .‬به نحوی کاه اخباار حملاه نیروهاای‬ ‫دولتی به خانه مبارزین و هته حرمت خانواده آنان در ساایتهای خباری قارار گرفتاه‬ ‫است‪ .‬انعکاس این اخبار از سوی رسانههای خودی بیشاتر باه منظاور افشاای ماهیات‬ ‫حاکمان جور و ظلم آنان صورت می گیرد‪ .‬در صورتی کاه باعاث ایجااد تارس و رعاب‬ ‫شده و حی یت انقالبیون را نیز خدشهدار میکند‪.‬‬ ‫‪ .1‬بازنمایی مشارکت زنان فعال در عرصه فضای مجاازی‪ :‬ایان فضاا قابلیات اباراز‬ ‫هویت فردی و اجتماعی زنان به دور از کنترلهای شدید فضای واقعای اجتمااع را دارد‪.‬‬ ‫در این فضا افراد به تعامل با یکادیگر و ارساال ساریع فیلمهاا و عکساهای مباارزات از‬ ‫طریق به اشتر گذاری آنها در شبکههای مجازی و وبالگهای شخصی میپردازناد‪ .‬باا‬ ‫استفاده از امکان دانلود خبر‪ ،‬فیلم و عکس در زمان دلخواه و از مکانهای دلخاواه اخباار‬ ‫انقالبها به سرعت منتشر میشود‪ .‬این فضا عالوه بار آنکاه باه پیشابرد ساریع اهاداف‬ ‫جنبشها کمه کرده‪ ،‬با پنهان بودن هویتهاای مجاازی در القاای اکاذیاب نیاز نقاش‬ ‫داشته است‪.‬‬ ‫در این بین دیدگاههای لیبرالی با تاکید بار آزادی جنسای زناان در حکومتهاای‬ ‫آتی نیز مجال ابراز یافتهاند‪ .‬نظراتی وجود دارند که با تاکید بر آزادی باه تارویج فسااد‬ ‫اخالقی و انحرافات جنسی پرداختهاند‪ .‬از آن نمونه میتوان به انتشار عکساهای علیاا‬ ‫ماجد المهدی دختر مصری در وبالگ شخصیاش اشاره کرد‪ .‬وباالگ علیاا باا بایش از‬ ‫یه میلیون بازدید کننده در روز و هزاران کامنت باا شکساتن رکاورد پربیننادهتارین‬ ‫وبالگ جهان این رکورد را به نام خود ثبت کرد‪ ،‬خبر انتشاار عکاسهاای ایان وباالگ‬ ‫نویس جوان در زمان بسیار اند قصه و نقل هر مجلس در سراسر جهان عرب شد و با‬ ‫کمه رسانههای جهانی این خبار باه سراسار جهاان منتشار گردیاد‪ .‬علیاا ماجاد در‬

‫‪79‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪81‬‬

‫وبالگش این شعار را گذاشته است‪« :‬آزادی دادنی نیست بلکه گرفتنی است» و « مصار‬ ‫نه عربی است نه اسالمی‪ ،‬فقط مصری است‪ ».‬که برگرفته از دیدگاههای لیبرالی است‪.‬‬ ‫‪ . 1‬تأکید بر مشاارکت بیشاتر زناان در دولتهاای آیناده باا تکیاه بار دیادگاههای‬ ‫فمنیستی در برخی رسانهها از طریق انعکاس نظرات افراد فعال در حوزهی مسائل زنان‬ ‫صورت میگیرد‪ .‬در این دیدگاه ارزشهای مدرنیته‪ ،‬خردگرایی‪ ،‬انسان محاوری‪ ،‬آزادی و‬ ‫عام گرایی از طریق جنسیت زدایی از تفاوتهای اجتماعی و فرهنگای و مباارزه باا مارد‬ ‫ساالری و هویتی که مردان برای زنان تعریف میکنند‪ ،‬مد نظر قرار میگیرد‪ .‬به عناوان‬ ‫م ال خانم امانی ماجد روزنامه نگار و نویسنده مصری روز سه شنبه در گفتگو با شابکه‬ ‫العالم اظهار داشت ‪" :‬زنان مصر هنوز تحت الشعاع تفکر مردساالری رنج می برند‪ ،‬و ماا‬ ‫امیدواریم با روی کار آمدن رییس جمهور جدید و حاکم شدن آگاهی گسترده سیاسی‬ ‫بر کشور ‪ ،‬این مساله برطرف شود‪".‬‬ ‫‪ .2‬تأکید بر آمار کشته ها و زخمی های زن و مورد ضرب و شتم قرار گارفتن آنهاا‬ ‫از سوی نیروهای امنیتی نشانگر ظلم و ستم حاکمان مستبد در این کشورهاسات‪ .‬ایان‬ ‫خبرها از آنجاییکه دارای ارزش خبری برخورد میباشند‪ ،‬در سطح وسیعی مخابره می‪-‬‬ ‫شوند‪ .‬الساول نیاز در تحلیال محتاوای رساانههاای متحادین درجناگ جهاانی دوم‬ ‫موضااوعات "قاااتالن زنااان و بچااه هااا" و "باای رحماای افااراد قساای القلااب در قبااال‬ ‫غیرنظامیان" را از مواردی میدانست که رسانههای متحدین در جنگ با آلمانهاا بارای‬ ‫توصیف خشونت آلمانها بر آنها تأکید میکردند‪.‬‬ ‫آنچه که در این میان الزم است مد نظر قرار گیارد‪ ،‬انتشاار خبار تجااوز و ساوء‬ ‫استفاده جنسی از زنان دستگیر شده در جریان مبارزات میباشد‪ .‬به عناوان م اال بای‪.‬‬ ‫بی‪ .‬سی فارسی به انتشار خبری مبنی بر آزار و اذیت جنسی زن مصاری دستگیرشاده‬ ‫توسط پزشه معالجش پرداخت‪ .‬در این برنامه چهره زن نیز جلو دوربین نماایش داده‬ ‫شد و جزئیات حادثه از زبان خود او بیان شد‪ .‬در اخبار مربوب به آیات القرمازی دختار‬ ‫شاعره شجاع بحرینی نیز این مساله مورد توجاه جادی رساانههاا خصوصاا ساایتهای‬ ‫خبری داخلی قرار گرفته است‪ .‬پس از آنکه وی در اجتماع مردمی معترضین در میدان‬ ‫منامه برعلیه حاکمین بحرین شعر حماسی خود را خواند‪ ،‬فیلم او وخبر دساتگیریاش‬ ‫به سرعت در رسانهها پخش شد‪ .‬اما پس از اند زمانی خبر تجاوز به او توساط ‪ 7‬نفار‬ ‫در رسانهها منتشر شد‪ .‬هرچند این خبر به منظور افشای ماهیت پلید آل خلیفه ماورد‬ ‫توجه سایتهای خبری داخلی قرار گرفت‪ ،‬اما انعکااس آن پاس از باه تصاویر کشایدن‬

‫شجاعت دختر جوان بحرینی موجب خدشهدار شدن حی یت فردی او شد‪ .‬به نظر می‪-‬‬ ‫رسد رسانه ها با تأکید بر هویت زنانگی زنان مبارز و به قیمات ضاربه زدن باه آباروی‬ ‫آنها‪ ،‬با ایجاد رعب و وحشت باعث انحراف توجه مخاطب از موضاوع اصالی کاه هماان‬ ‫مبارزه بر اساس اهداف عالی انسانی است‪ ،‬به سوء استفادههای جنسای از زناان مباارز‬ ‫میشوند‪.‬‬ ‫نتیجه گیری‬

‫ارائه راهکار‬ ‫رسانهها میتوانند با باه تصاویر کشایدن زناان فعاال در عرصاههاای سیاسای و‬ ‫اجتماعی به عنوان قهرمان به ارائه الگویی مناسب از زن مسلمان بپردازند‪.‬‬ ‫طراحی سایتها وشبکههای مجازی ویژه نقش زن در بیداری اسالمی باا امکاان باه‬ ‫اشترا گذاری نظرات میتواند به افزایش حضور زنان در موج بیداری اسالمی و آگااه‪-‬‬ ‫سازی بیشتر جوامع بینجامد‪.‬‬ ‫تبیین نقش زنان و جایگاه آنان با تأکید بر ارزشهای اسالمی پس از روی کار آمدن‬ ‫دولتهای مردمی توسط رسانهها میتواند از افتاادن آنهاا در ورطاة تفکارات فمنیساتی‬ ‫جلوگیری کند‪.‬‬ ‫تأکید بر شجاعت و ارزشهای واالی انسانی زنان مبارز در رسانهها به جاای انتشاار‬ ‫آزارهای جنسی وارد شده به آنها‪ ،‬موجب حفظ حرمت زنان مسلمان میشود‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫شواهد گوناگون تااریخی گاواه مشاارکت ماوثر تاوده زناان مسالمان در تحاوالت‬ ‫اجتماعی است‪ .‬مطالعه تاریخ اجتماعی معاصر زنان نشان میدهد کاه نقاش اصالی در‬ ‫جنبشهای ضد دولتی و حتی ضد استعماری و نیز مخالفت با استبداد باا زناانی باوده‬ ‫که با خواست علمای دینی و با انگیزههای مذهبی و با هدف حفظ کیان کشور و دیان‪،‬‬ ‫پای در میدان مبارزه نهادند‪ ،‬و برای پیگیری مطالبات اجتماعی خود جذب اندیشههای‬ ‫غربی نشدند‪ .‬این مشارکت گسترده به موازات گسترش ارزشهای اسالمی در جامعاه و‬ ‫اقبال بیشتر زنان ایرانی به ارزشهاای دینای انجاام گرفتاه است‪.‬حضاور زناان نیاز در‬ ‫رسانهها به شیوههای متفاوتی بازنمایی شده است‪ .‬برخی با توجاه باه ارزشاهای واالی‬ ‫انسانی و دینی این حضور را مد نظر قرار دادهاند و عادهای نیاز باا تکیاه بار ارزشاهای‬ ‫لیبرالی به انحراف ماهیت حضور زنان در موج بیداری اسالمی پرداختهاند‪.‬‬

‫‪81‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪82‬‬

‫فهرست منابع ‪:‬‬ ‫آشنا‪ ،‬حسام الدین(‪« ،)1131‬فرهنگ‪،‬ارتباطات و سیاست خارجی‪ ،‬ارائه مددلی بدرای‬ ‫دیپلماسی عمومی»‪ ،‬فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)‪ ،‬شماره ‪11‬‬ ‫استیونسن‪ ،‬نیه(‪« ،)1131‬رسانه های جدید و جامعه اطالعاتی»‪ ،‬ترجماه ایازدی‪،‬‬ ‫پیروز‪ ،‬فصلنامه رسانه‪ ،‬شماره ‪71‬‬ ‫بهروزله‪ ،‬غالمرضا(‪« ،)1130‬بررسی تطبیقدی جنبشدهای جدیدد اجتمداعی بدا‬ ‫جنبش های اسالمی معاصر»‪ ،‬مجله قبسات‪ ،‬شماره ‪11‬‬ ‫تاجیه‪ ،‬محمدرضا(‪ ،)1131‬جامعه امن در گفتمان خاتمى‪ ،‬تهران‪ :‬نشر نى‬ ‫دالپورتا‪ ،‬دوناتال و دیانی‪ ،‬مااریو(‪ ،)1131‬مقدمدهای بدر جنبشدهای اجتمداعی‪،‬‬ ‫ترجمه محمدتقی دلفروز‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات کویر‬ ‫ساروخانی‪ ،‬باقر و رفعت جاه‪ ،‬مریم(‪ ،)1131‬زنان و بداز تعریدف هویدت اجتمداعی‪،‬‬ ‫مجله جامعه شناسی ایران‪ ،‬دوره ‪ ،2‬شماره‪1‬‬ ‫ساردارنیا‪ ،‬خلیال ا‪« ،)1137(..‬آثددار سیاسدی فندداوری هدای تددازه ارتبدداطی_‬ ‫اطالعاتی»‪ ،‬ماهنامه اطالعات سیاسی_ اقتصادی‪ ،‬شماره‪27‬‬ ‫شیبانی فر‪ ،‬محمد حسن(‪« ،)1131‬بیداری اسالمی و موانع آن در اندیشه امدام‬ ‫خمینی(ره) »‪ ،‬اندیشه انقالب اسالمی‪ ،‬شماره ‪10‬‬ ‫صباغ جدید‪ ،‬جواد(‪ 1376« ،)1131‬و جنبش های اجتماعی»‪ ،‬مجله زمانه‪ ،‬شماره ‪11‬‬ ‫عاملی‪ ،‬سعیدرضاا(‪ ،)1110‬مطالعات جهانی شدن؛ دو فضایی شدنها و دو جهدانی‬ ‫شدنها‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات سمت‬ ‫قوام‪ ،‬عبدالعلی(‪ ،)1133‬روابط بین الملل( رویکرد ها ونظریه ها)‪،‬تهران‪ :‬انتشارات سمت‬ ‫کااارنکراس‪ ،‬فرانسااس(‪ ،)1131‬زوال فاصددله ها؛چگوندده انقددالب ارتباطددات زندددگی‬ ‫ماراتغییرخواهدداد؟‪ ،‬ترجمه جهانگرد‪ ،‬نصرا‪..‬وهمکاران‪ ،‬تهران‪ :‬دبیرخانه شورای عالی اطالع رسانی‬ ‫گیدنز‪،‬آنتونی(‪،)1133‬جامعه شناسی‪ ،‬نهران‪:‬نشر نی‬ ‫گیویاان‪ ،‬عباادا‪ ..‬و ساروی زرگاار‪ ،‬محماد(‪ ،)11133‬بازنمددایی ایددران در سددینمای‬ ‫هالیوود‪ ،‬فصلنامه تحقیقات فرهنگی‪ ،‬شماره ‪3‬‬ ‫مرادی‪ ،‬حجات ا‪« ،..‬تبلیغات و اشغالگری‪ ،‬ابعاد عملیات روانی در عدرا »‪ ،‬جناگ‬ ‫نرم‪،1‬مطالعات موردی در عملیات روانی‪ ،‬تهاران‪ :‬معاونات فرهنگای و تبلیغاات دفااعی‬ ‫ستاد کل نیروهای مسلح‬ ‫مشیرزاده‪ ،‬حمیرا(‪« ،)1131‬گفتگوی تمدنها ازمنظرسازه انگاری»‪ ،‬مجلاه دانشاکده‬ ‫حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران‪ ،‬شماره ‪71‬‬ ‫ملوچی‪،‬البرتو(‪،)1110‬ابعاد نوین جنبشهای نوین اجتماعی‪ ،‬ترجماه سروریان‪،‬ساید‬ ‫محمد کمال و صبحدل‪ ،‬علی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی‬ ‫‪ww.khamenei.ir‬‬

‫طرحهای مؤثر و مناسب برای تقویت نقش زنان در بیداری اسالمی‬ ‫در مقابله با افکار منحرف غربی‬ ‫!‬

‫منی عکنان‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬ ‫در طول تاریخ‪ ،‬غرب به ویژه آمریکا با کشورهای عربی و اسالمی دشمن بوده و در ایان‬ ‫راه اقدامات دشمنانهی خود در جهت تخریب فرهنگ این کشورها اعمال میکناد کاه‬ ‫در این میان زن از سوی غرب مورد توجه قرارگرفته و رسانهها در این زمیناه تبلیغاات‬ ‫گستردهای میکنن د‪ .‬با پیروزی انقالب ایاران نگارش ضاد غارب در ایان کشاورها باه‬ ‫رهبری امام خمینی(ره) شکل گرفت که بار خاالف غارب و باا بهارهگیاری از تعاالیم‬ ‫اسالمی در راستای احیای نقش زن و باال بردن جایگاه او گام برمیدارد‪.‬‬ ‫واژگان کلیدی‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ارزشهای دینی‪ ،‬نقش زنان‪ ،‬بیداری اسالمی‪ ،‬زن‬

‫‪83‬‬

‫‪ . 1‬کارشناس ارشد از دانشکده مطبوعات و اسناد از دانشگاه لبنانی‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪84‬‬

‫"ملتها باید بیدار گشته و حکومتهایشان را برای مقابله با این طرح آمریکایی کاافر و‬ ‫ظالم بیدار کنند‪ .‬زیرا این آمریکا دندان هایش را نشان داده است تا آنان را به پیاروی و‬ ‫تسلیم شدن مجبور کند‪ ...‬و اگر حکومتها بترساند ملاتهاا بایاد باه زیاور هشایاری‬ ‫‪1‬‬ ‫آراسته شوند‪(.‬امام خمینی(ره) (‪))1131/11/13‬‬ ‫نصحیت من به شما این است که همیشه خودتان را در صاحنه ببینیاد‪ ...‬و ایانکاه ایان‬ ‫پیروزیها باعث غرور و غفلت شما نشود‪ ...‬توصیه دیگرم این است که اصول این انقاالب را باه‬ ‫شکل دائمی بخوانید‪ ...‬مبادی خودتان را تدوین کنید‪ ...‬نگذارید که اصول اساالمیتاان قرباانی‬ ‫منافع زودگذر شود‪ ...‬انحراف درانقالبها‪ ،‬از انحراف در شعارها و اهداف سرچشمه مایگیارد‪...‬‬ ‫‪1‬‬ ‫" (رهبر انقالب اسالمی سید علی خامنهای (دام ظله) (‪).)1011/01/13‬‬ ‫سی سال است که بین این دو خطاب فاصله افتاده است‪ .‬اگر عوض میشادند ایان‬ ‫فاصله بدون فقدان هیچ داللتی پر میشد‪.‬‬ ‫ خطاب اول که دربردارندهی شاخصهای بیداری و هشیاری نزد ملتهای عربای‬‫و اسالمی است‪.‬‬ ‫ خطاب دوم شامل سیاستهای عمومی بیداری است‪.‬‬‫اگر مفهوم مشتر بین این دو خطاب همان بیداری اسالمی باشاد‪ ،‬هادف از ایان‬ ‫اقباس‪ ،‬مقدمهی پژوهش برنامههای موثر و مناسب برای تقویت نقش زنان در بیاداری‬ ‫اسالمی برای مقابله با افکار منحرف غربی است کاه در اندیشاهی اماام خمینای(ره) و‬ ‫رهبر انقالب اسالمی مادهی بسیار غنی و عمیقی برای آن یافتیم ‪ ...‬و شاید اشاره اخیار‬ ‫ایشان به بازخوانی اصول انقالب به شکل مستمر‪ ،‬سخن آغازین برداشاتهاای تحلیلای‬ ‫برای مفاهیم بیداری که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت ا مندرجات واقعی خواهد‬ ‫بود ا که اندیشهی غربی در راستای نهادینه کردن و گساترش آن باا راههاای مختلاف‬ ‫گام برمیدارد‪ ،‬به ویژه مندرجاتی که به زن بهعنوان یه عنصر فاردی یاا باه جامعاهی‬ ‫‪1‬‬ ‫زنان بهعنوان یه عنصر جمعی توجه میکنند ‪.‬‬

‫‪. 1‬صحیفیه امام ‪،‬ج ‪، 12‬ص ‪131-131‬‬ ‫‪. 1‬از بیانات رهبر انقالب در اولین همایش بیداری اسالمی در تهران ‪1011‬‬ ‫‪. 1‬در اینجا اشاره است به اینکه زن گاهی با خطاب غریزه ای فردی و گاهی باا خطااب جمعای هادف قارار مای‬ ‫گیرد و هر کدام از آنها وسایل فرد را دارد ‪.‬‬

‫باید در اینجا اشارهای به این تفکر غربی ( بهویاژه تفکاری کاه باه جهاان غارب و‬ ‫اسالم مرتبط است) داشته باشیم که آن سبه واحدی در اهداف ندارد و من این اشاره‬ ‫را مهم میدانم‪ ،‬زیرا تعمیم و عدم تعمیم آن هر دو نیازمند قرینهی علمی است‪ .‬تاالش‬ ‫کردیم آن را از طریق برخی از شواهدی بهدست آوریم که ما آنها را افکاار غربای غیار‬ ‫منحرف بهحساب میآوریم و میتوان برای تفکیه مفاهیم مختلف غربای بار آن افکاار‬ ‫تکیه کرد ‪.‬‬ ‫در این مقاله تالش خواهیم کرد به منظور تأسیس زیر بنایی طرح ایان مقابلاه در‬ ‫برابر افکار غربی منحرف‪ ،‬این مبحث را با مجموعهای از توصیه ها به پایان برسانیم ‪.‬‬ ‫شاخصهای تغییر‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تغییرات سریع سیاسی در داخل تعداد از کشورهای عربی‪ ،‬تعدادی از شااخصهاا‬ ‫را تشکیل داد که به شرح زیر میباشد ‪:‬‬ ‫ تقارب زمانی ‪ :‬از آغاز سال ‪ ،1011‬که در تاونس در ‪ 13‬ژانویاه ( بهمان ) و در‬‫مصر ‪ 12‬بهمن به وقوع پیوست ‪.‬‬ ‫ تقارب مکانیای که منجر به هماهنگی نشد ‪ :‬به عناوان م اال ‪ :‬بعاد از تاونس انتظاار‬‫میرفت به خاطر جرقه تغییرات سیاسی در تونس همانند آن در مغرب اتفاق بیفتد‪.‬‬ ‫ از جمله دالیلی که باعث تحرکات شد‪ ،‬ظلم و بیعدالتی اجتماعی بود‪. ...‬‬‫ تبلیغاتی جدید‪ ،‬وسیلهی مشترکی بین این جنبشها بهوجود آورد ‪.‬‬‫ الگوی غربی دولتهای پیشرفته‪ ،‬بر این دولتها (عربی) سیطره دارد ‪.‬‬‫ جوانان پیشگامان این جنبشها هستند‪.‬‬‫ زنان جزء اصلی این جنبش ها را تشکیل دادناد و تقریباا در هماهی میادانهاا‬‫حضور داشتند‪.‬‬ ‫اک ر شاخصها ما را بر آن میدارد که به پرسشهای مبدئی زیر پاسخ دهیم ‪.‬‬ ‫ نقش زنان در جنبش بیداری چیست؟‬‫ اقدامات بازدارندهی افکار منحرف غربی کدامند؟‬‫ طرح مقابلهای که باید آن را زنان به دست گیرند و به آن آراسته شوند کدام است؟‬‫ آیا این طرح‪ ،‬موثر و مناسب بوده و منجر به تفکیه افکار منحرف غربی میشود؟‬‫‪ -‬آیا از متخصصان غربی در نقد امپریالیسم میتوان استفاده کرد؟‬

‫‪85‬‬

‫بیداری و زنان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪86‬‬

‫اگر امتها را از زنان شجاع و مربی انسان جدا کنند‪ ،‬به زودی این ملتها شکسات‬ ‫‪1‬‬ ‫خورده و سقوب خواهند کرد‪.‬‬ ‫زن همانند مرد‪ ،‬انسان و خلیفهی خدواند بر روی زمین است« و چون پروردگار تو‬ ‫به فرشتگان گفت من در زمین جانشینى خواهم گماشت»‪ 2‬که مسائولیت الهای را باه‬ ‫دوش میکشد خدواند میفرماید‪ « :‬ما امانت] الهى و بار تکلیف را بر آسمانها و زمین‬ ‫و کوهها عرضه کردیم‪ ،‬پس‪ ،‬از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسنا شدند و]لى [‬ ‫انسان آن را برداشت»‪ 7‬کرامت الهی او را باال میبرد‪ « ،‬ما بنیآدم را گرامای داشاتیم و‬ ‫آنها را در خشکی و در دریا (بر مرکبهای راهوار) حمل کاردیم و از اناواع روزی هاای‬ ‫پاکیزه به آنها روزی دادیم‪ ،‬و بر بسیاری از خلق خود برتری بخشایدیم» هار فاردی از‬ ‫افراد انسانی چه مرد باشد و چه زن‪ ،‬تنها با تقوا متمایز میشود که در اینباره خدواناد‬ ‫میفرماید‪ « :‬اى مردم ما شما را از مرد و زنى آفریدیم و شاما را ملات ملات و قبیلاه‬ ‫قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید در حقیقات ارجمنادترین‬ ‫شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بىتردید خداوند داناى آگاه است»‪ 3‬بناابراین هار‬ ‫آنچه اسالم به انسان داده است به زن هم می رسد‪ ،‬زیرا او جانشین الهی اسات‪ ،‬ماورد‬ ‫اکرام قرار میگیرد و اوست که امانت الهی را حمل میکند و مکلف شده است همانند‬ ‫تمام مردان‪ ،‬این دنیا را آباد کند‪.‬‬ ‫امام خمینی ( قدس سره ) میفرمایند‪ ":‬زن انسان است‪ ،‬بلکه انسان بزرگی اسات‪،‬‬ ‫آری‪ ،‬امام می خواهد به مقام انسانی زن توجه شود و بر این اساس با او رفتار شاود‪ :‬ماا‬ ‫میخواهیم زن جایگاه واالی انسانی خویش را بهدست آورد"‪.‬‬ ‫این اندیشه های اصایل اساالمی‪ ،‬اسااس تفسایر و تأکیاد اماام خمینای ( ره ) در‬ ‫بسیاری از موارد بود‪:‬‬ ‫‪ -‬میخواهیم زن همانند بقیهی آدمها‪ ،‬انسان و م ل دیگر آزدگان‪ ،‬آزاد باشد؛‬

‫‪ 1‬اقتباس از سخنرانی در جمع زنان قم در تاریخ ‪1131/1/7‬‬ ‫‪ 2‬بقره ‪10/‬‬ ‫‪ 7‬احزاب‪11/‬‬ ‫‪ 3‬مجدات ‪11/‬‬

‫‪ .1‬مشارکت در تعیین سرنوشت‬ ‫"ما می خواهیم زن در جایگاه واالی انسانی خود قرارگیارد‪ ،‬شایساته اسات زن در‬ ‫تعیین سرنوشت خود مشارکت کند"‪.‬‬ ‫‪ .2‬فعالیت زن در چهارچوب خانواده‬ ‫ "همان گونه که قرآن کریم انسان تربیت مایکناد‪ ،‬زن هام همانناد آن انساان‬‫تربیت میکند" بلکه میبینیم امام هنگاامی کاه نقاش زن و نقاش مارد را در جامعاه‬ ‫مقایسه میکند‪ ،‬تصریح میکند که نقش زن مهامتار و خطیرتار اسات‪ ":‬نقاش زن در‬ ‫جامعه مهمتر از نقش مرد است ‪ ،‬زیرا زنان و بانوان‪ ،‬عالوه براینکه یاه گاروه فعاال در‬ ‫همهی زمینهها هستند‪ ،‬آنها میتوانند تربیت گروههاای فعاال دیگار را هام بار عهاده‬ ‫‪1‬‬ ‫بگیرند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ آنچه مختص زن میباشد نهتنها اسالم هیچ وقت با آزدای او مخالف نیست‪ ،‬بلکه‬‫برعکس آن‪ ،‬با تبدیل شدن زن به یه کااال در تعاارض اسات‪ ،‬اساالم‪ ،‬عازت‪ ،‬شارف و‬ ‫جایگاه زن را به او بازگردانده و او در تعیین سرنوشت و عمل خویش آزاد است ‪.‬‬ ‫ زن‪ ،‬عضو خارج از جامعه نیست بلکه در قلاب آن جاای دارد و نقاش اساسای و‬‫سازنده دارد و امام خمینی(ره) به این نقش اشاره میکند؛ "زن نقش بزرگی در جامعاه‬ ‫دارد و او مظهر تحقق آرزوهای بشری می باشد"‪.‬‬ ‫ اسالم نقشی همانند نقش مرد را‪ ،‬در همهی امور برای زن میسر میسازد‪ .‬بهطور‬‫کلی امام خمینی(ره ) به طبیعت این نقش اشاره میکناد کاه زن مایتواناد آن را بار‬ ‫عهده بگیرد‪ .‬ایشان میفرمایند‪" :‬ما افتخار میکنیم که زنان و بانوان‪ ،‬کوچه و بازرگ‪،‬‬ ‫جوان و پیر‪ ،‬نقش سازندهی خویش را در زمیناه هاای فرهنگای و اقتصاادی و نظاامی‬ ‫همانند مردان و یا بهتر از آنان ایفا میکنند تا اسالم و اهداف قرآن کریم ارتقاء یابد‪.‬‬ ‫ اختصاص دادن نقش زن به ارتقاء و ارجمندی دین اسالم‪ ،‬خود بزرگترین نقاش‬‫زن می باشد که در مسئولیت مطلوب برای بیداری اسالمی به اعتبار تضاد بیداری یعنی‬ ‫غفلت‪ ،‬که فروپاشی اسالم میباشد‪.‬‬ ‫ نقش استراتژیه زن از دیدگاه امام خمینی(ره )‪.‬‬‫باید اشاره کرد که این نقش با تغییر زمان و مکان ثابت بوده و همیشه مانع غفلات‬ ‫میباشد و پایهی اصلی بیداری همیشگی بهشمار میرود ‪:‬‬

‫‪87‬‬

‫‪ 1‬علمات قصار ‪ ،‬ص ‪131‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ به دلیل اهمیت این نقش میبینیم که اسالم در مقابل آن پاداش زیااد بارای او‬‫قرار داده است‪ ،‬امام خمینی(ره ) میفرمایند‪":‬یه شب از بیداری مادر‪ ،‬بارای فرزنادش‬ ‫برابر است با سالهای زندگی پدر دیندار؛ مهربانی و رحمتی که نگاههاای ناورانی ماادر‬ ‫دارد‪ ،‬تجلی رأفت و رحمت الهی است‪.‬‬ ‫پس از آن تربیت‪ ،‬زیر بنایی محکام‪ ،‬بارای شخصایت انساان باا ابعااد فرهنگای و‬ ‫اجتماعی و روانی تشکیل میدهدکه نقش آن را متبلور میسازد‪.‬‬ ‫و در روایتی از امیر مومنان( ع) آمده است‪ :‬قلب پا همانند زمین بایری است که‬ ‫هر آنچه در آن انداخته شود‪ ،‬آن را قبول میکند‪.‬‬ ‫امام خمینی(ره ) به این حقیقت این گونه اشاره میکنند ‪ ":‬بیشتر مفاساد‪ ،‬ناشای‬ ‫‪10‬‬ ‫از این گرههایی است که در نزد کودکان شکل میگیرد"‪.‬‬ ‫و باز میفرمایند‪" :‬فرزند صالحی که در آغوش شما تربیت میشود مایتواناد یاه‬ ‫ملتی را به خوشبختی برساند"‪.‬‬ ‫به همان اندازه که این نقش اهمیت دارد‪ ،‬خطیر هم میباشد که امام(ره ) باه ایان‬ ‫آگاه بودند‪":‬اما اگر این تربیت‪ ،‬تربیت بدی باشد‪ ،‬خدای نکرده‪ ،‬جامعه را فاسد میکناد‬ ‫فکر نکنید که او کودکی است‪ ،‬چرا که گاهی این کاود در جامعاه بازرگ شاده و در‬ ‫رأس آن جایگاه و موقعیتی را به دسات مایگیارد و ساپس آن را باه فسااد و تبااهی‬ ‫‪11‬‬ ‫میکشاند"‪.‬‬ ‫این نقش مهم بهطور کلی بر همهی نقشهاای دیگار مقادم اسات و نقاشهاای‬ ‫دیگری که زن می تواند آن را بر عهده بگیرد نباید بار ایان نقاش او تاأثیر بگاذارد‪ ،‬باه‬ ‫همین خاطر میبینیم که امام با اشتغال زن باهگوناهای کاه او را از انجاام ایان نقاش‬ ‫اساسی باز میدارد‪ ،‬مخالفت میکند‪ .‬ایشان میگویند‪ ":‬ای زنان شماها هساتید کاه در‬ ‫این نهضت مشارکت کردید‪ ،‬خداوند شما را حفظ کند و از شما خواسته شاد کاه ایان‬ ‫نهضت را جلو ببرید و مسئولیت مهم شاما‪ ،‬هماان تربیات فرزناد صاالح اسات‪ ...‬آنهاا‬ ‫خواستهاند این زنان از فرزندانشان دور شوند‪ ...‬بعضی از کسانی که زناان را بارای کاار‬ ‫در ادارهها میخواهند‪ ،‬به دنبال پیشرفت و بهبود کار نیستند بلکه این کا را بهخاطر باه‬ ‫فساد کشیدن ادارهها انجام میدهند‪ ،‬و میکوشند فرزندان را از دامن ماادرانشاان دور‬

‫‪88‬‬

‫‪ . 10‬برگرفته از سخنرانی امام در جمعی از زنان اهراز در تاریخ ‪**** 1131/3/1‬‬ ‫‪. 11‬برگرفته از سخنرانی امام درباره مادران ‪1131/2/11‬‬

‫کنندکه در این صورت با مشکل مواجه خواهند شد‪ ...‬از فرزندانتان باهخاوبی مراقبات‬ ‫کنید‪ ...‬و آنها را خوب تربیت کنید"‪.‬‬ ‫از طریق این تربیت‪ ،‬سعادت دینوی و اخاروی جامعاه تحقاق ماییاباد؛ داماان ماادر‪،‬‬ ‫گهوارهی تمام خوشبختیها است و شایسته است که زن گهوارهی این خوشبختیها باشد‪.‬‬ ‫‪ .3‬فعالیت زن در جامعه‬

‫‪ .4‬فعالیت زن در سیاست و بناء دولت‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫صالح یا فساد جامعه‪ ،‬از صالح و فساد زنان آن جامعه شکل میگیرد‪.‬‬ ‫زن عامل بسیار موثری در جامعه می باشد‪ ،‬اگر صالح باشد از طریق فضاهایی که بر‬ ‫این جامعه به برکت حجاب و عفاف و التزام به حکم شارعی او حکام شاود‪ ،‬منجار باه‬ ‫اصالح جامعه می شود؛ وجود و مظهر زن محجبه‪ ،‬دعوت به سوی خداوند پا و متعال‬ ‫است و او میتواند بهخاطر ویژگایهاایی کاه خدواناد باه او داده اسات فضااهای ایان‬ ‫جامعهی صالح را به وجود آورد و اگر خدای نکرده‪ ،‬زن فاسد باشد‪ ،‬باعث فسااد جامعاه‬ ‫خواهد شد و تأثیر و فضایی را در جامعه به جا خواهد گذاشت که ناهتنهاا باه فسااد و‬ ‫انحراف در جامعه کمه میکند بلکه علنا به این کار دعوت میکند‪.‬‬ ‫زنان بایستی این نقش را بر عهده بگیرند و متصدی آن شوند‪ .‬بر زنان امروز واجاب‬ ‫است که نقش اجتماعی تعهدات دینی شان را با حفاظ حیااء عماومی ایفاا کنناد و در‬ ‫سایه عفت عمومی‪ ،‬فعالیتهای اجتماعیشان را انجام دهند‪.‬‬ ‫با وجود فساد رایج بین جوامع به دلیل تشویق طمعکاران ثاروتهاای جهاان و باا‬ ‫وجود همهی وسایل تبلیغاتی و رسانههایی که تمام نیرویشاان را جماع کاردهاناد تاا‬ ‫سپاهی تشکیل دهند که عموما جامعه و به ویژه زنان را باه ساوی انحاراف و گمراهای‬ ‫دعوت می کنند‪ ،‬امام معتقد است اگر زنان در این آزمون موفق شوند نهتنها میتوانناد‬ ‫تمام آنها را برای پیشرفت جامعه از راه بردارند‪ ،‬بلکه نمونهی زن سالم و مقااومی بارای‬ ‫تمام دنیا میشوند که نقش م بت و مؤثری در جامعه ایفا میکنند‪.‬‬ ‫امام بر ضرورت مشارکت زن در امور سیاسی و بناء نظام و مؤسساات آن باا کاارایی در‬ ‫همهی زمینهها تأکید کردهاند که از بارزترین این زمینهها میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬ ‫الف‪ .‬مشارکت در همهپرسی‪ ،‬انتخابات‪ ،‬کاندیداتوری‬ ‫«از مسائل مهمی که شایسته است بر آن تأکید شاود مشاارکت زناان فرهیختاه و‬ ‫شجاع در مناطق مختلف ایران در همهپرسی عمومی است‪».‬‬

‫‪89‬‬

‫ب‪ .‬مشارکت در امور سیاسی‬ ‫«‪ ...‬همچنین زنان باید در جامعه مشارکت کنند و حافظ آن باشند‪ ،‬زناان بایاد در‬ ‫فعالیتهای اجتماعی و سیاسی بهطور مساوی با مردان مشارکت داشته باشند‪».‬‬ ‫ج‪ .‬سازندگی کشور ‪:‬‬ ‫«امروز زنان در جمهوری اسالمی ایران در کنار مردان‪ ،‬در بازسازی خودشاان و در‬ ‫سازندگی کشور فعالیت میکنند‪».‬‬ ‫د ‪ .‬اداره امور کشور ‪:‬‬ ‫چه کسی این زنان را از مشارکت در اداره امور کشور باز میدارد؟‬ ‫ه‪ .‬جهاد‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫امام خمینی(ره) در این باره میفرمایند‪":‬جهاد بر زنان واجب نیست ولی دفاع بار‬ ‫هر فردی در حد تاوان واجاب اسات‪ ".‬و اضاافه مایکنناد‪ ":‬اگار زماانی حملاهای بار‬ ‫کشورهای اسالمی صورت گیرد‪ ،‬همه از مرد و زن‪ ،‬باید برای دفاع از آن برخیزند‪ ،‬زیارا‬ ‫دفاع تنها منحصر در مرد بدون زن یا هرگز غیر از دیگری نیسات بلکاه هماه بایاد در‬ ‫‪11‬‬ ‫این مواقع تحر کرده و از کشورها دفاع کنند"‪.‬‬ ‫امام خمینی( ره ) در یکی از سخنرانیهایشان به جهاد اشاره میکنند و میگویناد‪":‬‬ ‫اگر دفاع برای همه واجب باشد‪ ،‬شایسته است مقدمات دفاع هم آماده شود‪ ،‬از جمله ایان‬ ‫اقدامات‪ ،‬مسئلهی آموزش نظامی و تعلیم شیوههاای مباارزه بارای کساانی کاه آشانایی‬ ‫ندارند‪ ،‬میباشد این مسئله به این صورت نیست که دفاع برای ما واجب باشد ولی نادانیم‬ ‫‪12‬‬ ‫چگونه دفاع کنیم‪ ،‬بلکه باید چگونه دفاع کردن را یاد بگیریم"‪.‬‬ ‫و امام(ره) ادامه میدهند‪ ":‬به فضل آنچه که تا اآلن با همت مردان و زناان شاریف‬ ‫محقق شده است‪ ،‬امیدوارم که زنان با تأیید خدواند متعاال در بسایج عماومی‪ ،‬مانناد‬ ‫آموزش نظامی و عقیدتی و اخالقی و فرهنگی موفق شوند و اگر این دورههای آموزشی‬ ‫و تمرینهای نظامی ا میدانی با موفقیت و آمادگی‪ ،‬کامل شود‪ ،‬آرمانها و اهداف ملات‬ ‫اسالمی محقق میشود"‪.‬‬ ‫« این پیروزی ما مدیون تالش های زنان‪ ،‬پیش از ماردان اسات زیارا زناان ماا در‬ ‫صفهای جلو و خط مقدم حضور داشتند‪».‬‬

‫‪91‬‬

‫‪. 11‬استفتات ‪ .‬ج ‪. 1‬‬ ‫‪. 12‬برگرفته از سخنان امام به مناسب روز زن مسلمان ‪1137/1/10‬‬

‫نه تنها زن به این نقش مستقیم خود اکتفا نکرد‪ ،‬بلکاه نقاش محرکای بارای مارد‬ ‫داشت‪ ،‬تا مرد بتواند در این نهضت نقش خود را بهخاوبی ایفاا کناد‪ ":‬ماا نهضاتمان را‬ ‫همچون شهر زنان می دانیم که مردان به پیاروی از زناان باه خیاباان هاای ایان شاهر‬ ‫میریختند درحالیکه زنان‪ ،‬مردان را تشویق میکردند و آن در آغاز ایان نهضات باود‪.‬‬ ‫همانند این زنان‪ ،‬میتوانند برنیروی شیطانی پیروز شوند‪.‬‬ ‫‪ .5‬نقش زن در آموزش‬ ‫از عرصههایی که زن در آنجا حضور فعال دارد و نقش پیامآورش را به کامالتارین‬ ‫شکل انجام میدهد‪ ،‬آموزش میباشد‪ .‬همان گونه که امام(ره) باه آن توجاه مایکنناد‪،‬‬ ‫بلکه به این نقش زنان افتخار میکنند؛ زنانی کاه در گذشاته از هماه چیاز در جامعاه‬ ‫محروم بودند بحمداهلل در سال های اخیر در این میدان بهگونهای حضور پیدا کاردهاناد‬ ‫که به همراه حفظ موازین شارعی‪ ،‬مایاهی مباهاات اناد و زناان اآلن باه فعالیاتهاای‬ ‫خودشان در خواندن و تدریس و تبلیغ ادامه میدهند‪.‬‬ ‫‪ .6‬نقش زن در برنامهریزی‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫" نقش زن‪ ،‬تنها به مسائل اجرایی منحصر نشاده اسات بلکاه تواناایی بسایاری در‬ ‫برنامه ریزی‪ ،‬نوآوری‪ ،‬اندیشاه و نقاد ساازنده دارد‪ :‬خاواهرانی کاه در مساائل دیگاری‬ ‫مشااغول بودنااد‪ ،‬امااروز در سرنوشاات ملااتهااا و کشورشااان و در کنااار بااراداران و در‬ ‫پیشاپیش آنان میاندیشند‪ ،‬بهطوریکاه در برناماهریازی‪ ،‬طراحای و اعطاای طارحهاا‬ ‫مشارکت کرده‪ ،‬گفتگو و انتقاد میکنند‪ .‬خدواند تباار و تعاالی‪ ،‬مقلابالقلاوب‪ ،‬ایان‬ ‫‪17‬‬ ‫تحول را به وجود آورد "‪.‬‬ ‫غربزدگان نتوانستند طبقه های میلیونی زنان ملتزم را که اسااس و پایگااه ملات‬ ‫مسلمان را تشکیل میدهد بفریبند‪.‬‬ ‫اگر این نقشها از جمله برنامههای سازندهی زن‪ ،‬در بیداری اسالمی عمومی باشد‪،‬‬ ‫پس برنامههای استکبار برای رخنه کردن در مجموعهی نامبرده چیست؟‬ ‫روش استکبار‬ ‫با بررسی روش استکبار که به دنبال تضعیف و ترساندن ملتهاسات مایتاوان باه‬ ‫موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬ ‫‪ .1‬سیطره ی تجاوزگرانه‪ :‬در طول تاریخ آمریکاا پیوساته باا اعاراب و مسالمانان‬ ‫دشمنی داشته است‪.‬‬

‫‪91‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .2‬است مار جهان سوم‪ :‬بهرهکشای و اساتفاده از ثاروت هاای کشاورها و اعماال‬ ‫خشونت‪.‬‬ ‫‪ .3‬برافروختن آتش جنگ‪ :‬شعله ور کردن آتش جنگ و ایجاد درگیریها پاس از‬ ‫پیشرفتشان و از بین بردن انسانیت‪.‬‬ ‫‪ .1‬مادی گرایی‪ :‬این شایوه در بازاریاابی‪ ،‬بارای دساتاوردهای ماادی غارب ظهاور‬ ‫میکند که غرب را بهعنوان نمونهی عالی پیشرفت و برتری نشان میدهد‪.‬‬ ‫‪ .2‬هراس تبلیغاتی‪ :‬بکارگیری مطبوعات‪ ،‬همچون جنگ نرم به منظور ترساندن مردم‬ ‫‪ .7‬بررسی و تحلیل ویژگیهای ملت‪( :‬غربیها) وجب به وجب سرزمینهای شارق‬ ‫را میگشتند و هر آنچه را به دست میآوردند‪ ،‬ثبات و بارای آن نقشاهای ترسایم مای‬ ‫کردند‪ .‬تمام آنچه امروز غرب از ما میداند زاییده ی ایان لحظاه و اماروز نیسات بلکاه‬ ‫‪13‬‬ ‫نتیجهی تجربیات گذشته است‪.‬‬ ‫‪ .3‬پدیدهی اسالم آمریکایی در منطقه‪:‬‬ ‫که از طریق تقدیم اسالم معتدل و میانهرو در مقابل اسالم تندرو صورت میگیرد‪ .‬آمریکایی‬ ‫کردن مصادیق اسالم میانهرو که از لباس شروع شده و به آزادی فرهنگی و حل کردن شخصایت‬ ‫اسالم با الگوی آمریکایی صورت میگیرد تا گفتمان اسالم لیبرالی به پایان برسد‪.‬‬ ‫و همچنین میتوان عناوینی بیشمار اضاافه کارد کاه مراکاز اندیشاهی ( ‪think‬‬ ‫‪ )Tanks‬نزد آنها پیوسته در تالشاند تا قلعههای محکم ملاتهاا را فاتح کنناد و در‬ ‫پیشاپیش آن جهانی شدن فرهنگ بسته‪ ،‬با فضاای بااز و گفتگاوی تمادنهاا و تناوع‬ ‫فرهنگی و پذیرفتن فرهنگ دیگری ‪...‬‬ ‫بنابر اهمیت این موضوع‪ ،‬امام خمینی(ره) بر مبدأ تفکیه آن تأکید کردند کاه باا‬ ‫هدف به حاشیه راندن قدرت های صنعتی استکبار و کوچه شمردن آن در برابر ایمان‪،‬‬ ‫اراده‪ ،‬عزم و اخالص افراد جامعه به ویژه زناان ایرانای کاه بیاداری زود هنگاامی را در‬ ‫مقابله با استکبار جهانی آغاز کردند‪ ،‬صورت گرفت و در این میان درسها و خطبههاای‬ ‫امام راحل تأثیر زیادی بر آگاهی رهبر یگانه داشت‪.‬‬ ‫مقابله با استکبار جهانی از دیدگاه امام خمینی(ره)‪:‬‬ ‫امام خمینی(ره) از اساس با مبحث قبل و بعاد از پیاروزی انقاالب اساالمی ایاران‬ ‫بسیار مخالفت میکند‪ .‬به عنوان م ال میتوان به عناوین بیشمار زیر اشاره کرد‪:‬‬

‫‪92‬‬

‫‪ 13‬برگرفته از سخنرانی در جمع دانشجویان دختر ‪1131/01/11،‬‬

‫هدف قرار دادن زن‬ ‫با وارد شدن به حقوق بشر‪ ،‬وارد دایرهای شدهایم که نسبت به زن بسیار خطرناا‬ ‫است‪ ،‬زیرا غرب هم دریافته است که نهتنها زن نصف جامعه را تشکیل مایدهاد بلکاه‬ ‫زن تمام جامعاه اسات و اک ار اهاداف ایجااد شاغل مقارر در سیاساتهاای غارب در‬ ‫دولتهای مورد نظر‪ ،‬چه در جناگ ساخت و چاه در جناگ نارم‪ ،‬زن هادف اصالی را‬ ‫تشکیل میدهد که از طریق حمالتی که از سوی غرب برنامهریزی میشود و رساانههاا‬ ‫داوطلبانه‪ ،‬در خدمت این سیاستها گام برمیدارند‪ ،‬مورد هدف قرار می گیرد‪:‬‬ ‫ حقوق زن‬‫ بالندگی زن روستایی‬‫ تمکین زن‬‫ خشنونت بر زن‬‫ جنسیت‬‫‪ -‬ازدواج زود هنگام‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .1‬ممانعت از پیشرفت و رشد‪ ":‬تصور نکنید که این ها یه برنامه برای ما و برای‬ ‫منفعت ما در پیش گرفته اند و هر کس چنین تصوری داشته باشد جاهال اسات و هار‬ ‫کس فکر میکند که اینها کشورهای شرق را به سوی پیشرفت راهنماایی مایکنناد‪،‬‬ ‫در اشتباه است"‪.‬‬ ‫‪ .2‬قرنطیهی سیاسی‪ :‬آمریکا جهان را به دو گروه تقسیم کرده است‪ :‬گاروه آزاد و‬ ‫گروه دیگر تحت قرنطیهی سیاسی‬ ‫‪ .3‬حقوق بشر‪ :‬اینها چیزهای جالب و براقای را تارویج مایدهناد و سای مااده‬ ‫مینویسند که همه ی آنها به نفع حقوق بشار اسات ولای باه هایچ یاه از آنهاا عمال‬ ‫نماایکننااد! و ایاان کااار نادیااده گاارفتن ملااتهااا و مااردم و فریااب دادن آنهاساات‪.‬‬ ‫(‪)1133/1/11‬‬ ‫‪ .4‬سازمان حقاوق بشار و شاورای امنیات و در کناار آن‪ ،‬تماام مؤسسااتی کاه‬ ‫قدرت های بزرگ را به منظور سیطره بار ضاعیفان و از باین باردن شاکوه آنهاا بار پاا‬ ‫کردهاند‪ ،‬با تکیه بر حقوق بشر میآیند تا ضعفاء را تحقیر کنند و حق را به قدرتمنادان‬ ‫تقدیم کنند‪)1131/1/10( .‬‬

‫‪93‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نیچه میگوید‪ «:‬اعتقاد به برابری زن و مرد و رعایت حقوق زنان از ساخنان باطال‬ ‫است‪ .‬اصل همان مرد است‪ ،‬تنها مرد است که میجنگد و زن باید اسباب سرگرمی این‬ ‫مبارزه باشد و برای مرد فرزندان را به دنیا بیاورد‪».‬‬ ‫بررسیای که پژوهشگران عرب بر روی چندین روزنامهنگار و کسانی کاه باا غربایهاا در‬ ‫اتصالاند‪ ،‬اجرا شد نشان داد که ‪ %32/3‬از آنها معتقدند کاه عاربهاا و مسالمانان اصاولگارا‬ ‫هستند و ‪ %33/7‬از آنان دشمن غرباند و ‪ %71‬از آنها مخالف زن و معتقدناد کاه ‪ %73/1‬آنهاا‬ ‫‪13‬‬ ‫مخالف حقوق بشر و ‪ % 77/1‬از آنها تروریست و ‪ % 20/1‬از آنها عقبماندهاند‪.‬‬ ‫این بررسی اضافه می کند که نگاه غریزی به زن‪ ،‬خشنونت زیااد در حاق او ایجااد‬ ‫میکند و در نتیجه سختگیری عرفهای جامعهای که زن به آن تعلق دارد و تصویری‬ ‫که رسانههای مختلاف تبلیغااتی و در صادر آنهاا شابکههاای مااهوارهای از آن نشاان‬ ‫میدهد‪ ،‬مقدار این خشنونت را بیشتر میکند‪ ،‬به ویژه اینکه این تصویر‪ ،‬مجموعهای از‬ ‫احکام و تصورات و تأثیرات قدیمی و جدید را ا چه م بت و چه منفی ا نشان میدهاد‬ ‫که فرد یا جامعه‪ ،‬از دیگری‪ ،‬آنها را میگیرد‪.‬‬ ‫در اینجا ممکن است که این مخالفت گسترده با پیامهاای ارتبااطی‪ ،‬کاه متضامن‬ ‫ارزش دیگری هستند و نشان دادن تصویر زشتی از زن و ترویج آن با این دیاد کاه زن‬ ‫کاالیی اسات کاه باه دنباال مصارفکنناده مایگاردد‪ ،‬منجار باه تشاویق ایان روش‬ ‫خشونت آمیز علیه زن از سوی مرد‪ ،‬در خانه یاا خیاباان یاا در مسائولیت مایشاود‪ ،‬و‬ ‫ممکن است که این روش زن را در معرض آزار جنسی و تجاوز به او قرار دهد‪ ،‬عالوه بر‬ ‫این در ایجاد الگویی تخیلی‪ ،‬زن در ذهنیت مرد نقش دارد‪ ،‬مردی که ویژگیهای او باا‬ ‫همسرش منطبق نیست و رفتار دشمنانه ی خود را در برابر همسرش با بهانه قرار دادن‬ ‫مشکالت غیر حقیقی‪ ،‬زیاد میکند تا از این طریق از احتجاج پنهان و انگیزههای ماورد‬ ‫قبول از قبل‪ ،‬تعبیر کند ‪ ،‬و آن از سطح خشونت خانوادگی فراتر میرود‪.‬‬ ‫«ویل دورانت» در کتابش‪ ،‬تاریخ تمدن جلد ‪ 11‬مینویساد‪ «:‬هایچ دینای همانناد‬ ‫اسالم نتوانسته است در تشویق مردم بار تواناایی و قادرت و عزتای کاه مقصاود از آن‬ ‫جایگاه واالی انسان میباشد و اینکه توانایی داشته باشاد کاه کسای نتواناد او را خاوار‬ ‫کرده و تابع خویش کند‪ ،‬به پای اسالم برسد‪ ،‬اساالم ایساتادگی در برابار دشامنان را‬ ‫میستاید‪ ».‬قرآن دراینباره میفرماید‪«( :‬وأعدّوا لهُمُ» انفال‪. )70/‬‬

‫‪94‬‬

‫‪13 .name=news s fire=print3sid-www.iraggreen.net/modules.ph‬‬

‫چگونه ممکن است غرب از سویی به مسئلهی زن فرا خواند و از ساوی دیگار او را‬ ‫همچون کاالیی در نظر بگیرد و چگونه میتواناد در حمایات از طارحهاای پیشارفت و‬ ‫تملیه زن گام بردارد‪ ،‬حال آنکه زن را چیز بیارزشی به حساب میآورد؟‬ ‫راههای مقابلهای که امام خمینی(ره) تعیین میکند‪:‬‬ ‫مالحظه میکنایم کاه بیشاتر ساخنرانیهاای اماام(ره) متوجاه زناان و ماردان و‬ ‫سخنرانیهای دیگر ایشان فقط متوجه زن بود‪.‬‬ ‫‪ .1‬آگاهی و بیداری‬

‫‪ .2‬وحدت کلمه‬ ‫ای مسلمانان جهان و ای پیروان دین توحیاد‪ ،‬اخاتالف و عادم همبساتگی علات‬ ‫بسیاری از مشکالت کل جهان اسالم است‪ .‬همانگونه که رمز پیروزی‪ ،‬وحادت کلماه‪،‬‬ ‫همبستگی و اتحاد است‪ .‬خداوند متعال میفرمایاد‪«:‬و اعتصاموا بحبال اهلل جمیعاا و ال‬ ‫تفرقوا»‪ .‬تمسه به ریسمان الهی‪ ،‬بیان اتحاد تمام مسلمانان است‪ .‬باید همه باه خااطر‬ ‫اسالم و در راه اسالم و برای منافع مسلمین و دوری از تفرقه و جادایی و حازبگرایای‬ ‫که اساس تمام بدبختیها و سبب عقب ماندگی است‪ ،‬تالش کنناد و از خدواناد مناان‬ ‫می خواهم که بر اسالم و مسلمانان با عظمت و بر مسلمانان جهان باا اتحااد و وحادت‬ ‫کلمه منت گذارد‪)1131/1/11( .‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫برادران و خواهران مسلمانم‪ ،‬شما میدانید که قدرتهای بازرگ در شارق و غارب‬ ‫میخواهند همهی ثروت های مادی و معنوی ما را غصب کنند و ما را رهاا کارده و ماا‬ ‫متحمل فقر و وابساتگی سیاسای و اقتصاادی و فرهنگای و نظاامی مایشاویم‪.‬آرامش‬ ‫خویش را باز یابید و به دنبال شخصیت اسالمی خودتان باشید‪ ،‬در برابار ظلام سااکت‬ ‫ننشینید و با آگاهی نقشههای شومی را که طمعکاران جهاانی و در رأس آنهاا آمریکاا‬ ‫ترسیم میکند‪ ،‬برمال سازید‪)1131/1/11( .‬‬ ‫این ملت (زن و مرد) اگر از این هشیاری و انساجام بهارهای نبارد‪ ،‬بدانیاد کاه باه‬ ‫سیطره ی حکومت های فاسد و آمریکای جنایتکار و قدرتهای بزرگ متعددی محکاوم‬ ‫خواهد شد‪)1131/7/11(.‬‬

‫‪ .3‬غلبه بر ترس‬ ‫ملت ها باید از آمریکا هراسی نداشته باشند‪ ،‬بیتردیاد آمریکاا نمایخواهاد طبال‬ ‫توخالی باشد که بر آن بکوبد و هیچ کاری نکند‪ ،‬تمام تهدیادهای آمریکاا پاوو باوده و‬

‫‪95‬‬

‫هیچ اثری ندارد‪ .‬ملت ها باید این هراس را از خود دور کرده و باه دنباال راه خودشاان‬ ‫باشند‪ ،‬زیرا اسالم با آنهاست و خدواند آنان را یاری میکند‪)1132/3/2(.‬‬ ‫‪ .4‬استثمار تواناییها‬ ‫بیشه‪ ،‬استکبار از همهی کمینهای سیاسی‪ ،‬نظامی‪ ،‬فرهنگای و اقتصاادی خاود‬ ‫علیه ما استفاده کرده است و انقالب اسالمی ما کمینگاه شیطان و دامهاای صایادان را‬ ‫برای ملتها تا به امروز بر مال کرده است‪ .‬غارتگران جهاان و سارمایهداران از ماا توقاع‬ ‫دارند که تنها به خورده شدن شکوفهها (اسالم) و سقوب مظلومان‪ ،‬بادون جانابداری‬ ‫از آنها به نظاره بنشینم‪ ،‬ولی وظیفهی اول ما امروز و وظیفهی انقالب اساالمی ماا ایان‬ ‫است که صدایمان را به همه جای دنیا برسانیم و بگویم که‪:‬‬ ‫ای خفتگان بیدار شوید! و ای غافالن‪ ،‬هشیار باشید! باه اطاراف خاود بنگریاد کاه‬ ‫منزلی در همسایگی النههای گرگان گرفتهاید‪ .‬به پا خیزید‪ ،‬وقتی برای خاواب نیسات‪،‬‬ ‫باید فریاد زد و گفت‪ :‬با عجله به پاخیزید‪ ،‬چرا کاه از نیرناگ شاکارچیان اماانی وجاود‬ ‫ندارد‪)1133/3/10( .‬‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪96‬‬

‫‪ .5‬دانشگاه و پژوهش علمی و اهمیت روشها‬ ‫تعداد زنان در دانشگاهها روز به روز افزایش مییاباد کاه خاود ایان مسائله باعاث‬ ‫میشود شیوههای آموزشی تعیین شده این متغیر را همانند هدفی بارای حاواد ایان‬ ‫تغییر‪ ،‬برنامهریزی شده بداند‪.‬‬ ‫پیوند این موضوع به آگاهی و بیداری‪ ،‬بهخاطر تضعیف جنبهی دینی ‪Seeing is‬‬ ‫‪ believing‬نزد زن اهمیت زیادی دارد‪ .‬به همین علت‪ ،‬خیزش او علیه آداب و رساوم‬ ‫جامعه نیست بلکه از طریق شکل گیری نوع آگاهی زن در چهارچوب تجربه‪ ،‬احساس و‬ ‫اشاره سریع به بحث علمی و ت بیت شیوههای وصلکننده به نتایج م بت زن‪ ،‬غالبا باه‬ ‫شیوه های تجربی و میدانی اکتفا میکند و از طریق آن نتایج تعمیم ماییاباد‪ .‬اهمیات‬ ‫آنها‪ ،‬متناسب با مکتبهای فکری غربی وحدت و نظمی به جز آن برای تفکار علمای و‬ ‫تخریبی برای همه چیز‪ ،‬قرار میدهد‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬این مکتبها‪ ،‬مباادی ایان تفکار را‬ ‫شه و یقین قرار میدهند که تنها از طریق حس‪ ،‬صورت میگیرد‪.‬‬ ‫این مسئله‪ ،‬دستاوردهای غربی و استفاده و گساترش آن را نفای نمایکناد‪ ،‬ولای‬ ‫هشدار میدهد‪ .‬امام خمینی(ره) از این مسئله اینگونه تعبیر نمودهاند‪:‬‬ ‫" ما تنها از دستاوردهایی که جهان غرب به آنها رسیده؛ استقبال مایکنایم ناه از‬ ‫فسادی که غربیها از آن مینالند‪".‬‬

‫"در اینجا امام(ره) به میادین حقیقی علوم که همان دانشگاه است اشاره مایکناد‪.‬‬ ‫به اعتبار اینکه دانشگاهها محیطی هساتند کاه دختاران و پساران را در آغاوش خاود‬ ‫می گیرد‪ ،‬دانشگاه اسالمی باید زیر بناهاایی بارای اداره کاردن آن در ساطح تخصصای‬ ‫تولید کند و تا اندازهای از چهارچاوب وابساتگی شادید علمای باه شابکهی معاصار و‬ ‫پیچیدهی علم در تالش باشد"‪.‬‬ ‫‪ .6‬تنظیم کادرها و نیروی انسانی مناسب‪:‬‬

‫تکمیل راههای مؤثر و مناسب مخالفان امپریالیسم برای مقابله‬ ‫سخن گفتن از غرب و طرحهای آن تنها با شناخت ما از آن کافی نیست بلکه بایاد‬ ‫آن را به خوبی فهمید و برای ایجاد برنامههای مؤثر ومناسب‪ ،‬آنها را تفکیه کارد‪ .‬زیارا‬ ‫کافی نیست وقت خود را با این برنامهها بدون در نظر گارفتن کاارایی آنهاا در زماان و‬ ‫مکان مناسب هدر دهیم تا بر روی برگههاا خاا بخاورد و اساتفادهای از آن نداشاته‬ ‫باشیم‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫این سیاق مرتبط با موضوع قبلی اسات‪ ،‬کادرهاا و صاالحیتهاای دانشاگاهی باه‬ ‫استعمار فکری و غربزدگی و به تأثیرپذیری از مصرف علمی‪ ،‬طی سالهای طوالنی از‬ ‫سیطرهی علم و تمدن غرب و سیطرهی استعماری غرب بر جامعهی ما مبتال گشتهاند‪،‬‬ ‫بهگونهای که دانشگاه در جامعهی ما و جواماع همانناد آن مصارفکننادهی اطالعاات‬ ‫تخصصی شده است که آن را نظام مادی تولید میکند و شگفت اینکه ایان جواماع باه‬ ‫‪11‬‬ ‫تقلید از دستاوردهای غربیها و تالش برای ترجمهی آنها‪ ،‬افتخار میکنند‪. ...‬‬ ‫در هر صورت‪ ،‬اگر جامعه بخواهد ایدهی جدید و تعریفای تاازه از شاکوفایی و راه‪-‬‬ ‫حلهای علمی در سیاق تولید علم و زیر بناهای جدید‪ ،‬با استناد به اساس مبادی الهی‬ ‫بدهد‪ ،‬مجبور میشود کادرها و صالحیتهایی را به دست گیرد کاه باا روح اساتقالل و‬ ‫خودکفایی یا همان گونه که حضرت امام(ره)آن را توصیف میکنند‪،‬آراساته مایشاوند؛‬ ‫امام می فرماید‪ ":‬به واسطهی تفسیری جدید از معنای زندگی و توسعه و تعیین نسبت‬ ‫آن دو‪ ،‬به خوشبختی و ارزشهای معنوی‪ ،‬این کادرها از سیطرهی دیدگاهی که علام را‬ ‫در شرق و غرب منحصر میکند‪،‬آزاد میشود‪".‬‬

‫‪97‬‬

‫‪ 11‬امام خمینی ‪،‬صحیفهی نور‪،‬ج ‪11‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫آنچه که بسیار مهم است این است که باید از پژوهشها و متابعت غربیهاای ضاد‬ ‫امپریالیسم اطالع داشته باشید کاه بررسای و پاژوهشهایشاان را در راساتای افشاای‬ ‫توطئهها و تاکتیههای آن انجام میدهند‪.‬‬ ‫در اینجا از دو شخصیت که توانایی زیادی در این زمینه دارند کمه خواهم گرفت‬ ‫ولی نظراتشان را اساس و مبنای مطلق قرار نمیدهیم‪.‬‬ ‫چامسکی‪ :‬آمریکاییای که گرایش به مکتب تقلید فلسفی زبانشناسی دارد‪.‬‬ ‫یورگن ها برمارس‪ :‬اهل آلمان که به مکتب انتقاادی فرانکفاورت گارایش دارد و از‬ ‫مهمترین جامعهشناسان معاصر به حساب میآید‪.‬‬ ‫‪10‬‬ ‫چامسکی‪ :‬تعیین ‪ 10‬استراتژی برای کنترل ملتها (‪)1113‬‬ ‫‪ .1‬استراتژیه سرگرم داشتن‪ :‬این استراتژی‪ ،‬عنصار اساسای در کنتارل جواماع‬ ‫می باشد که در تغییر توجه افکار عمومی از مشااکل مهام و تغییراتای کاه نخباههاای‬ ‫سیاسی و اقتصادی بهوجود میآورند‪ ،‬تجسم مییابد‪ ،‬و از طریق انبوهی از سارگرمیهاا‬ ‫و اطالعات بیارزش اعمال میشود‪.‬‬ ‫‪ .2‬ابتکار مشاکل‪ ... :‬حتی ملت قوانین امنیتی را به حساب آزادیاش مطالبه کند‪.‬‬ ‫‪ .3‬استراتژی تدریجی‪ :‬تا از این طریق آنچه غیرمقبول است‪ ،‬پذیرفته شاود‪.‬کافی‬ ‫است تطبیق آن با ویژگی تدریجی تمام شود‪.‬‬ ‫‪ .4‬استراتژی مدتدار‪:‬‬ ‫برای اینکه بتوان برای تصمیمگیریای که پذیرفته نمیشوند‪ ،‬مقبولیت داد‪ ،‬به این‬ ‫نوع استراتژی متوسل می شوند و حتی ارائه ی آن همانناد داروی تلاخ‪ ،‬ولای ضاروری‪،‬‬ ‫صورت میگیرد‪.‬‬ ‫‪ .5‬خطاب قرار دادن ملت همچون مجموعهای از کودکان‪ :‬اک ریت آگهیهایی که‬ ‫برای عامه ی مردم در نظر گرفته میشود‪ ،‬بهصورت خطابی و از دالیل و شخصیتهاا و‬ ‫صدای دارای ویژگی کودکانه استفاده میکنند و در بسیاری از ایان ماوارد‪ ،‬خطاابهاا‬ ‫سطح عقبماندگی ذهنی به خود میگیرد‪.‬‬ ‫‪ .6‬برانگیختن عاطفه به جاای فکار‪ :‬کاه باه منظاور تعطیلای تحلیال منطقای‪،‬‬ ‫استعمال میشود‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫‪http://sargincity.wordpress.com/1011/01/10 10‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .7‬نگه داشتن مردم در حالت جهل و حماقت‪ :‬یعنی بهگونه ای کاار شاود کاه از‬ ‫طریق آن مردم نتوانند تکنولوژیها و راههای بکارگیری آنها را بدانند تا بتوانند مردم را‬ ‫کنترل کرده و مطیع سازند‪.‬‬ ‫‪ .8‬تشویق مردم به تجویز تبهکاری‬ ‫‪ .9‬تبدیل شورش به وسیلهی احساس گناه‪ :‬باعث میشود شخص گمان کند کاه‬ ‫خودش‪ ،‬تنها مسئول بدبختیاش اسات و ایانکاه دلیال آن‪ ،‬نقاض ذهان و تواناایی و‬ ‫تالشهای او میباشد‪.‬‬ ‫‪ -10‬شناخت این افراد بیش از شناخت آنها از خودشان‪ :‬به فضل دانشهای زیست‬ ‫شناسی‪ ،‬بیولوژی اعصاب و روانشناسی تطبیقی‪ ،‬نظام (دیکتاتوری) به شاناخت تاازه از‬ ‫موجود بشری در دو عرصهی فیزیه و روانشناسی‪ ،‬دست مییابد‪ ،‬به این معنا کاه ایان‬ ‫نظام در بسیاری از مواقع میتواند بر افراد بیشتر از خودشان بر آنها سیطره یابد‪.‬‬ ‫به واسطهی تحلیل این ده استراتژی میتوان در هر یه از آنهاا اشاارهای باه ایان‬ ‫یافت که زن نسبت به بقیه ی افراد جامعه بیشتر مورد هدف قرار میگیرد‪ ،‬بهویژه زنای‬ ‫که با رسانههای تبلیغاتی جدید ارتباب دارد که می توان ناام آنهاا را رام کاردن جدیاد‬ ‫گذاشت و شناخت این استراتژیها خود بیداری است تا آن را تفکیاه کارده و اهاداف‬ ‫مورد نظر آن را خن ی ساخت‪.‬‬ ‫یورگن هابرمارس (‪ )1111‬که به نقد عقالنی اروپا معتقد است‪:‬‬ ‫تبصره‪ :‬آگاهی از کتابها و پژوهشهای معاصر او و پژوهشهاایی کاه باه مباحاث‬ ‫بسیار مهمی در رابطه با تکنولوژی دارد‪ ،‬سودمند است‪ ،‬به این اعتبار که آن ایادئولوژی‬ ‫جدید استعمار می باشد‪ ،‬این تکنولوژی با وسایل ارتباطی ادغام گشته تا خطرنا تارین‬ ‫سالح را بر ملتها‪ ،‬بهویژه موضوع زن‪ ،‬به این اعتبار که زن وسیلهای بارای ضاربه زدن‬ ‫به تمام ارزشهای جوامع میباشد‪ ،‬تشکیل دهد‪.‬‬ ‫«یورگن هابرمارس» به مناسبت توصیف واقعیت معاصر مایگویاد‪ :‬بایاد خرافاهی‬ ‫عقالنیت اروپا‪ ،‬شکستش را اعالم کند و ارزش های آزادی‪ ،‬دموکراسی و برابریاش را به‬ ‫مکان طبیعیاش ا سطل زباله ا بعد از آن کاه امپریالیسام آن را باه مملکات گناهاان‬ ‫تغییر داد‪ ،‬بیندازد‪ .‬این امپریالیسم تنها جنگها و سرکوب کمونیساتی و دیکتاتورهاای‬ ‫فاشیستی و نازی و سیطرهی استعمار را تفکیه میکند و ارزشهای آن فقط در ایجااد‬ ‫معصیت و نابودی نسل بشر موفق میشود‪.‬‬

‫‪99‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪111‬‬

‫و نتیجهی آن‪ ،‬سه نوع خشونت مایباشاد‪ :‬خشاونت ضاد زن ا خشاونت متضاداا‬ ‫خشونت افراطی یا عادت داشتن مریضان به خشونت‪.‬‬ ‫جهانی شدن سرمایه داری غرب و آمریکا برای غارب ساودآور و نسابت باه جهاان‬ ‫عرب یا اسالم بهعنوان یه کل بی فایاده باود‪ .‬زیارا غارب فقاط از شاعار حقاوق بشار‬ ‫به منظور فشار بر دیگران استفاده کرد تا بتواند برای کاالهایش‪ ،‬با آزادی در تمام نقااب‬ ‫جهان‪ ،‬بازار پیدا کند‪ .‬پس هر کس شرایط آن را قبول نمیکارد ‪ ،‬غارب باه او تهمات‬ ‫ضد حقوق بشر میزد و او را بدنام مایکارد تاا بترساد و عقابنشاینی کناد و تسالیم‬ ‫خواستههای او شود‪ .‬عالوه بر آن غرب‪ ،‬چهار چوب زندگی سنتی (خانواده)را در جهاان‬ ‫غرب بدون هیچ جانشین و تعویضی نابود کرد‪.‬‬ ‫از دیدگاه هابرمارس راهحل چیست؟‬ ‫این استمرار ها برمارس فردا ‪ ،‬تنها تأثیری است که بهوسایلهی آن مایتاوان باین‬ ‫طرحهای بیارتباب این جهان‪ ،‬دوباره ارتباب برقرار کرد؛ جهانی که همهی صالحیتها‬ ‫و نقاب قوتش را از دست داده و ارزش انسان در آن ناچیز است‪.‬‬ ‫هابرمارس تأکید میکند که تأثیر مداوم دموکراسی نمیتواند مشروعیت حقیقیای‬ ‫را که بر سیطرهی عقل اکتفا میکند‪ ،‬بهدست آورد؛ مگر اینکاه در چهاارچوب خطااب‬ ‫نقدی خالی از الزامات و قیدهای سلطهجویانه باشد‪.‬‬ ‫این بیداری مطابق با شیوهی هابرمارس‪ ،‬شکی نیست که برای در حواد مفیاد‬ ‫است و این همان چیزی است که رهبر معظم انقالب سید علی خامنهای (دام ظله) باه‬ ‫آن اشاره میکند‪:‬‬ ‫" اگر بخواهیم ملتی پیشرفته با فرهنگ‪،‬آموزش دیده که میان برها را برای عبور از‬ ‫تمام مواضع ابتالء میگذرد و اگر ادعا کنیم که این ملت‪ ،‬این قابلیت را از نظار نیاروی‬ ‫انسانی دارد‪ ،‬بایاد بررسایهاا‪ ،‬پاژوهشهاا‪ ،‬فرهناگ عماومی و معلوماات مخاتص باه‬ ‫طیفهای نخبگان در همهی زمینهها دوچندان شود‪.‬‬ ‫استشهاد به نظرات مخالفان امپریالیسم‪ ،‬برای رویدادهای بیداری از نوع دیگر‪ ،‬نازد‬ ‫کسانی که در رد مباحث اسالمی و متهم کردن آن‪ ،‬به دور شدن از دانش و منطق نزاع‬ ‫دارند‪ ،‬ضروری و مهم است‪.‬‬ ‫بنابراین پیامدهای این بیداری به همراه انقالبهای عربی آغااز نشاده بلکاه آن در‬ ‫تاریخ بشری امتداد دارد‪ ،‬و رهبر انقالب به بهترین تعبیر از آن تعبیر میکنند‪".‬‬

‫حقایق رو به رشد کنونی در دنیای اسالم‪ ،‬جدا از ریشههای تاریخی و زمیناههاای‬ ‫اجتماعی و فکری آن نیست‪ ،‬بههمین دلیل بیهوده است که دشمنان یا ساطحینگاران‬ ‫به این اعتبار‪ ،‬که آن موجی زودگذر و حادثهای سطحی است‪ ،‬اعتماد کنند و همچناین‬ ‫تالش برای خاموش کاردن بارقاهی امیاد در دل ملاتهاا باه وسایلهی تحلیالهاای‬ ‫‪11‬‬ ‫منحرفکننده و مغرضانهیشان بیهوده است‪.‬‬ ‫در پایان اشااره ای کنایم باه مقابلاه باا خطارات و توطئاههاا باا شاناخت آنهاا و‬ ‫برنامهریزی سالم برای مقابله با آنها آغاز میشود‪ .‬زن در طول تاریخ‪ ،‬نقشهاای پیشارو‬ ‫در تحکیم و سد توطئهها ا به این اعتبار کاه زن الگاوی انساانی کااملی اسات کاه باا‬ ‫باالترین قابلیتها ‪،‬آراسته میشود ا داشته است‪ .‬همانگونه که شهید مرتضی مطهاری‬ ‫تعبیر میکند‪:‬‬ ‫" انسان کامل‪ ،‬انسانی است که ارزشهای انسانی به همراه یکدیگر و باا انساجام و‬ ‫تناسب رشد می کند‪ .‬یکی از دیگری در کامل بودن و رشد عقاب نمایماناد حتای باه‬ ‫باالترین سطحها میرسد"‪.‬‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪111‬‬

‫‪ 11‬برگرفتاااه از ساااخرانی رهبااار انقاااالب در اولاااین کنفااارانس بیاااداری اساااالمی در تهاااران ‪.1011،‬‬

‫منابع‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪112‬‬

‫ خامنهای‪ ،‬علی‪ :‬ال وره االسالمیه و الغزو ال قافی‪ ،‬مرکز االمام الخمینی ال قاافی ا‬‫بیروت‪.1000‬‬ ‫ رویه االمام الخمینی فی مواجهه الحرب الناعمه‪ ،‬مرکز قیم للدراسات‪.1011-‬‬‫ سعد جهاد‪ :‬حضاره الصدام و ال قافه المقاومه‪ ،‬دار الهادی‪.1002-‬‬‫ کوثری‪ ،‬علی اصغر و دیگران‪ ،‬ترجمه الوسطی‪ ،‬محمد حسین‪ :‬النهضه العلمیاه و‬‫ال قافیه فی رویه االمام الخمینی‪ ،‬مرکز الحضاره لتنمیه الفکر االسالمی ا‪.1011‬‬ ‫ مرکزنون للتألیف و الترجماه‪ :‬ماواعض مان النهجاه البالغاه فجمعیاه المعاارف‬‫االسالمیه ال قافیه ا بیروت‪1011‬‬ ‫ مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬انسان کامل‪ ،‬دار الرسول االکرم (ص)‪.1001-‬‬‫ مکانه المرأه فی الفکر االمام الخمینی‪ ،‬سفارت جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬د‪ ،‬ت‪ ،‬دمشق‪.‬‬‫ هیلی‪ ،‬پاتریه‪ ،‬شیخ عبید‪ ،‬نورالدین(ترجمه)‪ :‬صور المعرفه‪ ،‬المنظمطاه العربیاه‬‫للترجمه‪ -‬بیروت‪.‬‬

‫بیداری اسالمی و بازیابی هویت زنان مسلمان بر اساس‬ ‫مفاهیم و ارزشهای انقالبی ‪ -‬اسالمی‬ ‫!‬

‫محمد قربانی گلشنآباد‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬

‫«خلیفهاهلل فیاالرض» هستند‪ .‬زناان در رهگاذر بیاداری اساالمی ضامن حضاور و تاأثیار‬ ‫بنیادین در آن‪ ،‬هویت اسالمی و انقالبی خود را بار اسااس مفااهیم‪ ،‬ارزشهاا‪ ،‬آماوزههاای‬ ‫اسالمی و انقالبی بازیافتهاند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫با نگاهی اجمالی به تحوالت اخیار خاورمیاناه و شامال آفریقاا کاه باه حاق باه «بیاداری‬ ‫اسالمی» تعبیر می شود‪ ،‬درمی یابیم که زنان یکی از مهم ترین مؤلفه های مؤثر و محار آن‬ ‫به شمار میروند‪ .‬این حضور گسترده و البتاه ماؤثر کاه از زناان صادر اساالم و ارزشهاای‬ ‫اسالمی و الهی‪ ،‬الهام گرفته شده است‪ ،‬هویت اسالمی و انقالبی زنان جهان اسالم را احیاا و‬ ‫بازتولید کرده است‪ .‬ارزش هایی کاه بیاداری اساالمی آنهاا را مجاددا بار تاار و پیشاانی‬ ‫تحرکات و جنبشهای فرهنگی و سیاسی نشاند‪ .‬مفاهیم و ارزشهایی از قبیل اسالمگرایای‪،‬‬ ‫ضدیت با استکبار خارجی و استبداد داخلی و ضدیت با صهیونیسم‪.‬‬ ‫در مقاله حاضر به این مقوله میپردازیم کاه چگوناه بیاداری اساالمی موجاب بازیاابی‬ ‫هویت زنان مسلمان بر اساس مفاهیم و ارزشهای انقالبای ا اساالمی شاده اسات؟ گرچاه‬ ‫میدانیم که این سؤال معطوف به تقدم و تأخر زمانی بیداری اسالمی و بازیابی هویت زناان‬ ‫مسلمان نیست چراکه این دو پدیده شگرف اجتماعی در هم تنیده شده اناد و عماال امکاان‬ ‫جداسازی «زمانی» آنها از هم وجود ندارد‪.‬‬ ‫یافتهها نشان میدهد که بیداری اسالمی‪ ،‬باعث شکوفایی و احیاای ارزشهاای الهای و‬ ‫اسالمی در جامعه شده است‪ .‬ارزشهایی که نشاندهنده عازت و کرامات انساان باه م اباه‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬هویت‪ ،‬زنان‪ ،‬ارزشهای انقالبیا اسالمی‬

‫‪113‬‬

‫‪ .1‬عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪114‬‬

‫زنان مسلمان نقش بسیار مهمی در جنبش ها‪ ،‬تحوالت‪ ،‬نهضت ها و انقالب ها از صدر اساالم‬ ‫تاکنون داشته اند تا جایی که اولین کسی که به نبی مکرم اسالم(ص) ایماان آورد‪ ،‬حضارت‬ ‫خدیجه‪ ،‬همسر باوفای رسول گرامی اسالم‪ ،‬بود و نیز اولاین شاهید اساالم‪ ،‬سامیه‪ ،‬همسار‬ ‫یاسر و مادر عمار‪ ،‬یار باوفای پیاامبر اساالم و امیرالماؤمنین علای(ع) باود‪ .‬در صادر اساالم‬ ‫گزارشات فراوانی مبنی بر حضور گسترده زنان مسالمان در تحاوالت اجتمااعی‪ ،‬سیاسای و‬ ‫فرهنگی توسط مورخین مسلمان و غیر مسلمان منتشر شده است تاا جاایی کاه حتای در‬ ‫غزوات هم زنان مدینه حضور چشمگیر داشتند تا جاایی کاه در غازوه احاد‪« ،‬نسایبه» باه‬ ‫همراه علی(ع)‪ ،‬زبیر و تعدای از مردان ورزیده نظامی از جان پیامبر دفاع کرد و با خالاد بان‬ ‫ولید‪ ،‬فرمانده ارشد نظامی مشرکین‪ ،‬مبارزه کارد و مجاروح شاد و البتاه پیاامبر ایشاان را‬ ‫بسیار تحسین کرد‪ .‬گرچه حضور زناان در جبهاه هاای جناگ در صادر اساالم‪ ،‬عموماا در‬ ‫فعالیت های غیر جنگی بوده است که از نمونه های آن می توان باه حضاور حضارت فاطماه‬ ‫زهرا(س) در قامت فرماندهی و هدایت گاردان زناان و تهیاه آذوقاه و پرساتاری و طبابات‬ ‫‪1‬‬ ‫رزمندگان مسلمان اشاره کرد‪.‬‬ ‫همینطور میتوان از حضرت زینب کبری(س) و نقش حساس و تأثیرگذارش در قیاام‬ ‫شکوهمند امام حسین(ع) نام برد که یکی از نمونه های درخشانی است که اهمیات جایگااه‬ ‫زنان را در تاریخ اسالم به تصویر میکشد‪ .‬فعالیتهای فرهنگی ‪ -‬تبلیغی حضارت زیناب باه‬ ‫قدری مؤثر بوده است که عموم علمای شیعه ماندگاری شاکوه‪ ،‬عظمات و تبیاین روشان و‬ ‫شفاف آن حرکت عظیم تاریخی را معطوف به آن حضرت میدانند‬ ‫از حضور زنان مسالمان در تحاوالت بنیاادین اجتمااعی در زماناه و عصار حاضار نیاز‬ ‫می توان به حضور آنان در انقالب اسالمی ایران اشاره کارد‪ .‬نقاش بسایار مهام و تأثیرگاذار‬ ‫زنان مسلمان ایرانی در پیروزی انقالب اسالمی انکارناپذیر و ستودنی است‪ .‬این نقاش را ناه‬ ‫تنها در مورد مبارزههای آنان‪ ،‬در تربیت و تشویق نیروهاای مباارز و انقالبای نیاز مایتاوان‬ ‫جست‪ .‬اشارات صریح و تأکیدات روشنی بر این حضور مؤثر و البته مداوم از ساوی حضارت‬ ‫امام خ مینی(ره) و مقام معظم رهبری وجاود دارد کاه مراجعاه باه صاحیفة اماام و پایگااه‬ ‫‪1‬‬ ‫اینترنی رهبر جمهوری اسالمی ایران به راحتی آن را نشان میدهد‪.‬‬ ‫با گذشت بیش از سه دهه از پیروزی انقاالب اساالمی در ایاران و سارنگونی محمدرضاا‬ ‫پهلوی ا دیکتاتور متکی به غرب ا اینه مردم مسلمان برخی کشورهای خاورمیانه با اقادامات‬ ‫اعتراضی خود‪ ،‬در پی تغییرات اساسی در نظام اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و سیاسی کشاورهای خاود‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫هستند و در حال حاضر در مصر‪ ،‬لیبی‪ ،‬یمن و تونس توانستهاند حاکمان مساتبد و متکای باه‬ ‫غرب را به زیر بکشند و ساقط کنند‪ .‬در ایان میاان‪ ،‬حضاور زناان مسالمان باهرغام تبلیغاات‬ ‫بنگاههای رسانهای دولتهای غربی مبنی بر مشارکت نداشتن آنان در تعیین سرنوشت کشور و‬ ‫ملت خویش‪ ،‬نشان از حضور مؤثر و بیداری اسالمی زنان مسلمان منطقه دارد‪ .‬زنانی که با الهام‬ ‫از زنان صدر اسالم‪ ،‬به ترویج و تبلیغ ارزشهای دینی پرداختند‪.‬‬ ‫این زنان مسلمان منطقه به ویژه در لیبی‪ ،‬بحرین‪ ،‬تونس و یمن‪ ،‬همچون سمیه‪،‬‬ ‫اولین شهید اسالم‪ ،‬در مقابل دشمن سینه سپر کردهاند‪ .‬این حضور و شاجاعت‪ ،‬یاادآور‬ ‫نقش برجسته و تاریخ ساز بانوان مسلمان ایرانی در جریان انقالب اسالمی ایران در سی‬ ‫و پنج سال پیش است‪ .‬زنان مصری با حضور پررنگ خود در میان تظاهرکنندگان و در‬ ‫جای جای مصر ثابت کردند آنچه غربیان در ماورد انازوای زناان مسالمان مای گویناد‬ ‫دروغی بیش نیست‪.‬‬ ‫مشارکت زنان در انقالب تونس‪ ،‬لیبی و یمن نیز توجه جهانیان را به خود معطاوف‬ ‫کرده است‪ .‬حضور زنان مسلمان رهایی آنان از قید و بنادهای عرفای و ماادی غارب و‬ ‫قیام برای کسب آزادی از شر خودکامگان سیاسی را نشان میدهد‪.‬‬ ‫در بحرین نیز انبوهی از زنان محجباه مسالمان در کناار دیگار هام وطناان خاود‪،‬‬ ‫خواستار سرنگونی خاندان آل خلیفه هستند‪ .‬بیداری سبب آگاهی زنان بحرینی درباارة‬ ‫نقش مؤثر و سرنوشت سازشان در اصالح جامعه شده است‪ .‬از جملاه زناان برجساته ای‬ ‫که در این بیاداری اساالمی علیاه دولات آل خلیفاه خروشایده اسات‪ ،‬خاانم «آیاات‬ ‫القرمزی» است‪ .‬وی با شعرهایی که علیه آل خلیفه ساروده‪ ،‬معاروف و شاناخته شاده‬ ‫است‪ .‬او در یکی از تجمعات در ‪ 11‬فوریه ‪ ،1011‬شاعری انقالبای بار ضاد آل خلیفاه‬ ‫سرود که به خاطر آن دستگیر شد‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬می بینیم نقش زنان در کشورهای عربی منطقه‪ ،‬که بیداری اسالمی را سر‬ ‫می دهند و سران استبداد را به خواری انداخته اند‪ ،‬کمتر از مردها نیست و این جنابش‬ ‫الگوگرفته از زنان مسلمان صدر اسالم و البته زنان انقالبی اسالمی ایران است‪.‬‬ ‫هرچند در بسیاری از کشورهای عربی زنان آزادی هاای سیاسای زیاادی ندارناد و‬ ‫حتی بعضی از حقوق اولیه مانند رانندگی و یا حق رأی از آنان سلب شاده اسات‪ ،‬بایاد‬ ‫بی اغراق گفت که زنان در تحوالت بیداری اسالمی نقش حائز اهمیتی دارند‪ .‬نگاهی به‬ ‫تصاویری که از تظاهرات های مردمی در کشورهای عربی پخش می شود به خاوبی ایان‬

‫‪115‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪116‬‬

‫نکته را تصدیق میکند که زنان در تحوالت اخیر نقش بی بدیلی دارند و همپای ماردان‬ ‫برای دستیابی به حقوق اساسی خود در مبارزات سیاسی حضور پیدا میکنند‪.‬‬ ‫حتی بعضی از گزارش ها نشان می دهاد کاه زناان در ایان تحاوالت ساخت تارین‬ ‫شکنجه ها را تحمل می کنند‪ .‬چندی پیش مرکز حقاوق بشار بحارین اعاالم کارد کاه‬ ‫مطابق گزارش هایی که به مرکز حقوق بشر رسیده است‪ ،‬موارد زیادی از ساقط جناین‬ ‫به سبب حمله نیروهای امنیتی با استفاده گسترده از گاز اشه آور ر داده است‪ .‬ایان‬ ‫مرکز حقوق بشری در گزارش خود بیان کرد‪ :‬به کارگیری بی رویه خشونت و زور عالوه‬ ‫بر اینکه کشته و زخمی های بسیاری برجای گذاشات‪ ،‬سابب ایجااد معلولیات شاده و‬ ‫صدمات جبران ناپذیری به ویژه به زنان باردار وارد کارده اسات‪ .‬در ایان گازارش آماده‬ ‫است‪ :‬تنها در فاصله بین ماه مارس تا نوامبر ‪ 1011‬حدود بیست و یه مورد ساقط باه‬ ‫مرکز گزارش شده است که علت آنها به کارگیری گازهای سمی‪ ،‬اشه آور و دیگر ابازار‬ ‫سرکوب در مناطق مختلف بوده است‪.‬‬ ‫«فاطمه»‪ ،‬یکی از زنان بحارین اسات کاه در ماارس ‪ 1011‬در عملیاات سارکوب‬ ‫تظاهرات مردمی‪ ،‬باردار بود‪ .‬وی در این بااره مای گویاد‪ :‬اوضااع کاامال طبیعای پایش‬ ‫میرفت‪ ،‬اما هنگامی که نیروهای امنیتی باه منطقاه مساکونی حملاه کردناد‪ ،‬در ایان‬ ‫هنگام توده ای از گازهای سمی را که علیه تظاهرات کنندگان به کار گرفته شاده باود‪،‬‬ ‫مشاهده کردم که در این موقع بیهوش شدم‪ ،‬مرا به بیمارستان که برده بودناد‪ ،‬گفتاه‬ ‫شده بود که جنین مرده است‪.‬‬ ‫هم اکنون حقوق زنان بحرینی به شدت نقض می شود و ده ها نفار در بازداشات باه‬ ‫سر می برند که تاکنون از سرنوشات بسایاری از آنهاا خباری نیسات‪ .‬بار اسااس آماار‬ ‫اعالم شده توسط «جمعیت الوفاق بحرین»‪ ،‬ده ها پزشه زن در بازداشت به سر می برند‬ ‫که یکی از معروف ترین آنان «ندا ضیف» است که از زمان بازداشت تا کناون خباری از‬ ‫او نیست‪.‬‬ ‫«زهره صالح محمد»‪ ،‬دختر بیست و هفت ساله بحرینای‪ ،‬یکای دیگار از قربانیاان‬ ‫جنایت های آل خلیفه است‪ .‬نیروهای آل خلیفاه پاس از ضارب و شاتم او باه وسایله‬ ‫میله ای آهنی‪ ،‬او را در خیابان رها کردند و پس از انتقال به بیمارستان به کماا رفات و‬ ‫پس از مدتی به شهادت رسید‪.‬‬ ‫زنان در بیداری اسالمی و شکل گیری این حرکات در بحارین اثرگاذاری بیشاتری‬ ‫داشته اند از این رو‪ ،‬دیکتاتورها با هجوم به آنها قصد دارند قیامهای مردمای را تضاعیف‬

‫کنند‪ .‬رژیم آل خلیفه با تهدید عفت زنان تالش می کناد تاا ماردم را از اداماه نهضات‬ ‫بیداری اسالمی بازدارد‪.‬‬ ‫البته در نهایت امر باید گفت با شکست الگوی زن مدرن در غرب‪ ،‬تحوالت بیداری‬ ‫اسالمی و مطالبه ای که جهان از یه الگوی جدید زن دارد به نظر می رسد که فرهناگ‬ ‫اصیل اسالمی میتواند پاسخ صریح و جامعی را در خصوص مسائل زنان ارائه کند‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬نگاهی اجمالی به تحوالت اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا نشان مایدهاد‬ ‫که زنان یکی از مهم ترین مؤلفههای مؤثر و محر آن به شمار می روناد‪ .‬ایان حضاور‬ ‫گسترده و البته مؤثر که از زنان صدر اسالم و ارزش های اسالمی و الهای‪ ،‬الهاام گرفتاه‬ ‫شده است‪ ،‬هویت اسالمی و انقالبی زنان جهان اسالم را احیا و بازتولید کارده اسات‪.‬‬ ‫ارزش هایی که بیداری اسالمی آنها را مجددا بر تار و پیشانی تحرکات و جنبش هاای‬ ‫فرهنگی و سیاسی نشاند‪ .‬مفاهیم و ارزش هایی از قبیل اسالم گرایی‪ ،‬ضدیت با اساتکبار‬ ‫خارجی و استبداد داخلی و ضدیت با صهیونیسم‪.‬‬

‫از همان روزهای نخستین آغااز تحاوالت سیاسای اخیار در بعضای از کشاورهای‬ ‫اسالمی واقع در شمال آفریقا و خاورمیانه که با سرنگونی دیکتاتور تونس‪ ،‬زین العابادین‬ ‫بن علی‪ ،‬آغاز و سپس به لیبی‪ ،‬مصر‪ ،‬یمن و بحرین رسید‪ ،‬مقام معظم رهبری در مورد‬ ‫این رویدادها تعبیر «بیداری اسالمی» را به کار بردند و به تدریج این تعبیر تبادیل باه‬ ‫«دکترین جمهوری اسالمی» در این زمینه شد‪ .‬با این همه‪ ،‬بسیاری از تحلیال گاران و‬ ‫سیاست مداران غربی از کاربرد اصطالح خاص جمهوری اسالمی خودداری ورزیده و باه‬ ‫دنبال تعابیر دیگری از جمله «بهار عربی»‪« ،‬بیداری عربی» و‪ ...‬هستند‪.‬‬ ‫تعبیر بهار عربی بیشتر از اینکه بیان واقعیت باشد اهداف و اغراض کاامال سیاسای‬ ‫در بر دارد‪ .‬این دسته از تحلیل گران مدعی اند اگر جنابش هاای سیاسای اخیار بتواناد‬ ‫جهان عرب را به جوامعی آزادتر و لیبرال تر تبدیل کند‪ ،‬ارزش های اساالمی در منطقاه‬ ‫کمرنگتر خواهد شد؛ زیرا اسالمگرایای میادان اصالی خاود را از دسات خواهاد داد و‬ ‫مباحث ضد آمریکایی و ضد اسرائیلی نیز باا انتظاارات و خواساته هاای واقاع بیناناه تار‬ ‫جایگزین خواهند شد و دیگر نیازی به تبلیغات ایرانای هاا بارای جناگ ضاد حاکماان‬ ‫منطقه و متحدان غربی آن ها وجود نخواهد داشت‪ .‬همان طور که ذکر شد این مباحاث‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ )1‬اسالمگرایی‬

‫‪117‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪118‬‬

‫فقط بُعد جنگ روانی و تبلیغاتی دارد و نتیجة انقالب ها در عمل فرآیند دیگری را طی‬ ‫کرده که به سود ایران تمام میشود‪.‬‬ ‫با این همه‪ ،‬برخی از سیاستمداران و استراتژیساتهاای غربای بارای بیاان اصال‬ ‫واقعیت‪ ،‬ناچار به اعتراف می شوند؛ برای م ال «رابرت فیسه»‪ ،‬روزناماه نگاار انگلیسای‬ ‫متخصص در امور خاورمیانه‪ ،‬معتقد است‪« :‬اصطالح بهاار عربای لفظای بارای تحریاف‬ ‫تصویر بیداری عربی یا اسالمی است کاه خاورمیاناه را مای لرزاناد‪ ».‬و یاا اعاالم نتاایج‬ ‫انتخابات ریاست جمهوری مصر باعث شد وزیر جنگ اسبق رژیام صهیونساتی بگویاد‪:‬‬ ‫«پیروزی اسالمگرایان مصر ثابت کرد تحوالت اخیر‪ ،‬بهار اسالمی است نه عربی‪».‬‬ ‫تأمل در تحوالت کنونی جهان اسالم تردیدی برجای نمی گذارد که این رویادادها‬ ‫صوری‪ ،‬شکلی و آنی نیست‪ ،‬بلکه تحاوالتی ریشاه دار در هویات و فرهناگ ملات هاای‬ ‫مسلمانان منطقه است و هویت و فرهنگ این ملت ها هم بدون اساالم معناا نماییاباد‪.‬‬ ‫نمی توان این رویدادها را منفه از صد سال مباارزه باا اساتبداد و اساتعمار در جهاان‬ ‫اسالم و تالش های رهبران بزرگی همچاون «ساید جماال الادین اسادآبادی»‪« ،‬شایخ‬ ‫محمد عبده»‪« ،‬حضرت امام خمینی» و‪ ...‬تفسیر کرد‪.‬‬ ‫رهبر معظم انقالب اسالمی ایران هم دقیقاا باا هماان پشاتوانه از تعبیار بیاداری‬ ‫اسالمی استفاده می کنند و جالب توجه اینکه معظم له این تعبیر را بعد از تحوالت اخیر‬ ‫ابداع نکرده اند بلکه مسئلة بیداری اسالمی بخشی از گفتمان ایشان طای بیسات ساال‬ ‫زعامت مسلمین را تشکیل میدهد‪.‬‬ ‫برای نمونه ایشان در بیاناتشاان در مراسام ساالگرد ارتحاال اماام خمیناى(ره) در‬ ‫سال‪( 31‬پنج سال قبل از این تحوالت) می فرمایند‪« :‬امروز دنیاى اسالم بایاد باه خاود‬ ‫ببالد که قدرت و بیدارى او استکبار جهانى را دستپاچه و سراسیمه کرده اسات‪ .‬اماروز‬ ‫ملت هاى مسلمان باید قدر بیدارى اسالمى را بدانند‪ .‬امروز ملت ایران باید قدر حرکات‬ ‫عظیم خود را بداند که امید را در دل هاى مسلمانان بیدار کرده است و مى تواند انشاءا‪...‬‬ ‫پیشرفت دنیاى اسالم و نجات از عقبماندگى مزمن و تحقیر شدن به وسایلة دشامنان‬ ‫را به او نوید دهد‪».‬‬ ‫بسیاری از تحوالت چند دهة اخیر جهان اساالم مانناد انقاالب اساالمی ایاران و‬ ‫تحوالت متأثر از آن مانند شکل گیاری مقاومات اساالمی در لبناان و فلساطین و کال‬ ‫منطقه‪ ،‬پیروزی حماس در انتخابات فلسطین‪ ،‬روی کار آمادن اساالم گرایاان ترکیاه و‬ ‫پیروزی آن ها بر سکوالرها و یا روی کار آمدن جریان های اسالم گرا و شایعی در عاراق‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫پس از صدام و‪ ...‬با این بیداری اسالمی قابل تبیین است‪ .‬بنابراین‪ ،‬ایان بیاداری آنای و‬ ‫یهشبه به وجود نیامده است‪.‬‬ ‫اضافه بر این‪ ،‬در انقالب های اخیر منطقه ویژگی ها و شااخص هاای ملموسای وجاود‬ ‫دارد که استفاده از تعبیری غیار از بیاداری اساالمی در ماورد آن هاا‪ ،‬ساطحی نگراناه یاا‬ ‫یهسویهنگرانه است‪ ،‬از جمله استفاده از شعارها و نمادهای اسالمی مانند شاعارهای «اهلل‬ ‫اکبر»‪« ،‬ال اله اال اهلل»‪ ،‬انتخاب نماز جمعه برای شروع اعتراض ها‪ ،‬تعظایم و تکاریم قارآن‬ ‫کریم‪ ،‬پایگاه قرار دادن مساجد‪ ،‬و البته حضور زنان مسلمان با پوشش و حجاب اسالمی‪.‬‬ ‫واقعیت این است که بیداری اسالمی موجب شاد کاه زناان مسالمان باا بازیاابی‬ ‫هویت ممتاز خویش‪ ،‬نقش سازنده و باالیی در این تحوالت داشته باشند‪ .‬بارای م اال‪،‬‬ ‫در یمن و بحرین زنان بیشترین میزان حضور را در تظاهرات ضد رژیم داشتهاند و یا در‬ ‫مصر زنان مسلمان با پوشش خاص خاود‪ ،‬باا حضاور در میادان التحریار قااهره رژیام‬ ‫حسنی مبار را فلج کردند‪ .‬گزارشات منتشرشده و رسانه ها گواه صادق و روشانی بار‬ ‫این مدعاست و عمال جای انکار وجود ندارد‪.‬‬ ‫اگر در رژیم های دیکتاتوری سابق‪ ،‬زنان مسلمان عمال در حالتی از ساکوت و انازوا‬ ‫قرار داشتند‪ ،‬در طول این تحوالت از آن رخوت درآمدناد و باا تماام ظرفیات خاود در‬ ‫خدمت اهداف انقالب قرار گرفتند و هویت اساالمی و انقالبای خاود را بازیافتناد و باه‬ ‫ایفای نقش خود پرداختند‪.‬‬ ‫مهم تر از آن‪ ،‬زنان مسلمان با محوریت در خانواده ها در تعلیم و تربیت نسل جدید‬ ‫جوان انقالبی تأثیر اساسی داشتهاند‪ .‬به تعبیری مایشاود گفات کاه بیاداری اساالمی‬ ‫محصول زحمات چندین ساله مادران مسلمان و انقالبی است کاه باا الهاام از مفااهیم‪،‬‬ ‫گزارهها‪ ،‬آموزه ها‪ ،‬مبانی و مصادیق دین مبین اسالم به بازیابی هویت اساالمی خاویش‬ ‫نائل آمده و با تولید نسل جدیدی از جوانان مؤمن و انقالبی عامل اصلی ایجاد بیاداری‬ ‫اسالمی شده اند‪ .‬باید به این نکته ظریف اعتقاد داشت کاه بیاداری اساالمی و بازیاابی‬ ‫هویت اسالمی و الهی زن مسلمان‪ ،‬یه امر توأمانی و به عبارتی درهام تنیاده اسات و‬ ‫امکان تفکیه آن در مقام عمل و واقعیت وجود ندارد‪.‬‬ ‫در شرایط فعلی نیز زنان مسلمان با حضور مؤثر در ساختارهای گونااگون «جامعاه‬ ‫پسا دیکتاتوریسم»‪ ،‬نقش مهمی دارند‪ .‬اشاره به برخی مصادیق روشن میسازد که ایان‬ ‫زنان باعث ارتقا و اعتالی ارزش های الهی و اسالمی و پیاده شدن آن در جامعه هستند‪.‬‬ ‫برای م ال‪« ،‬نجال محمود» همسر دکتر محمد مرسی‪ ،‬رئیس جمهور منتخب مصر‪ ،‬بار‬

‫‪119‬‬

‫اساس گفتوگویی که اخیرا با یکی از مطبوعات مصر داشته‪ ،‬گفته تمایلی ندارد کاه او‬ ‫را بانوی اول بنامند‪ .‬وی تأکید کرده است بر اساس تعالیم اسالم‪ ،‬رئیس جمهاور خاادم‬ ‫ملت است‪ ،‬بنابراین همسر وی نیز خادم مصر به شمار میآید‪.‬‬ ‫‪ ) 2‬ضدیت با استکبار و استبداد‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪111‬‬

‫در تمام نیم قرن اخیر‪ ،‬دیکتاتورهای منطقه متکی به دول استکباری غارب بودناد‪.‬‬ ‫در ایران رژیم پهلوی با حمایت آشکار انگلستان بر سر کار آمد و باا حمایات آمریکاا و‬ ‫دیگر دول غربی بر سر کار ماند و با چراغ سبز آنان هزاران جوان ایرانی را باه شاهادت‬ ‫رساند‪ .‬همین استکبار جهانی عامل ظهور و تداوم رژیمهای دیکتاتور و دستنشاانده در‬ ‫دیگر کشورهای منطقه است‪ .‬زینالعابدین بن علی در تونس‪ ،‬حسنی مباار در مصار‪،‬‬ ‫آل خلیفه در بحرین‪ ،‬آل سعود در عربستان‪ ،‬علی عبداهلل صالح در یمن و حتای معمار‬ ‫قذافی در لیبی‪.‬‬ ‫در همین دو سال پیش بود که سران کشورهای غربی به لیبی مساافرت کردناد و‬ ‫در خیمه های معمر به جشن و پایکوبی پرداختند و همدیگر را رفیق صادا مایکردناد‪.‬‬ ‫ماااجرای بوساایدن دساات معماار توسااط برلوسااکنی‪ ،‬نخساات وزیاار وقاات ایتالیااا‪،‬‬ ‫فراموشناشدنی است ‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬استکبار و استبداد‪ ،‬دوقلوی جداناشدنی‪ ،‬همواره در کشورهای مسلمان به‬ ‫فعالیت خود ادامه داده اند‪ .‬برای م ال در کشوری م ل عربستان که متحاد اساتراتژیه‬ ‫غرب و آمریکاست کوچهترین آزادیای به مردم و بهویژه به زنان داده نمیشود‪ .‬هایچ‬ ‫انتخاباااتی وجااود ناادارد‪ .‬زنااان حتاای از کوچااهتاارین آزادیهااای اجتماااعی و ماادنی‬ ‫بی بهره اند‪ .‬دستیابی به مناصب علمی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اداری و سیاسی محاال و غیار ممکان‬ ‫است‪ .‬آنان حتی حق رانندگی ندارند؛ حقی که از حقوق اولیه و ابتدایی هر فارد اسات‪.‬‬ ‫استبداد مطلق و لجامگسیخته محصول حمایت شدید مالی‪ ،‬سیاسی و البتاه رساانهای‬ ‫غرب از حکومتهای جائر و مستبد این کشورهاست‪.‬‬ ‫بدیهی است که یکی از مهمترین مطالبه مردم مسلمان ضدیت با استکبار خاارجی‬ ‫و استبداد داخلی باشد‪ .‬از آنجا که به زنان مسلمان ظلام و ساتم بیشاتری شاده باود‪،‬‬ ‫طبعا اعتراض بیشتر و فریاد بلندتری در بیداری اسالمی داشته و دارند‪ .‬آنان با الهاام از‬ ‫ارزشهای راستین دین مبین اسالم بر احقاق حق خود تأکید دارند‪ .‬خادای متعاال زن‬ ‫و مرد را بر یکدیگر تارجیح ناداده و ماال بزرگای و کرامات را تقاوی و پرهیزگااری‬

‫دانسته است‪ .‬زنان مؤمن همواره مورد تکریم خادای متعاال در قارآن کاریم باودهاناد‪.‬‬ ‫حضرت مریم و حضرت آسیه از زنانی هستند کاه باه نیکای از آناان یااد شاده اسات‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬ظلم و اجحاف در حق آنان مغایر و مخالف با آیات الهی در قرآن کاریم اسات‪.‬‬ ‫مبارزه با دستگاه ظلم و اجحاف و احقاق حق مسلم زنان و حفظ احترام و کرامت آنان‪،‬‬ ‫جهادی مقد س و مبتنی بر آیات و روایات باوده اسات کاه زناان مسالمان در بیاداری‬ ‫اسالمی با الهام از مفاهیم و ارزش هاای الهای و اساالمی باه انجاام آن توفیاق یافتناد‪.‬‬ ‫جهادی که ثمرة آن آزادی و کرامت زنان و البته مردان بوده است‪.‬‬ ‫‪ (3‬ضدیت با صهیونیسم‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫یکی ازدالیل اصلی خیزش های مردمی در منطقاه‪ ،‬باه ناوع رابطاة حاکماان ایان‬ ‫کشورها باا رژیام اشاغالگر قادس باازمی گاردد‪ .‬در ایان میاان قطاع رابطاه باا رژیام‬ ‫صهیونیستی در صدر خواستههای مردم معترض منطقه قرار داشات‪ .‬نماود اصالی ایان‬ ‫خواسته مردمی را می توان در تخریب دیوارهای بتونی اطراف سفارت اسرائیل در قاهره‬ ‫و نیز تصرف این سفارتخانه مشاهده کرد که به فرار شبانه سفیر و کارکنان سفارت این‬ ‫رژیم منتهی شد‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬رژیم اشغالگر قدس یکی از رژیم هایی است که از قیام های عربی به شدت‬ ‫متأثر شده و در پی کاهش آثار منفی آن بر خود است‪ .‬نتانیاهو در ابتدای انقالب ماردم‬ ‫در کشورهای عربی نگرانی خاود را از باروز چناین پدیاده ای و از تاالش ماردم بارای‬ ‫دسااتیابی بااه عاادالت و آزادی اعااالم کاارد‪ .‬چراکااه ایاان انقااالبهااا امیاادهای سااران‬ ‫صهیونیستی را در منطقه بیش از پیش به یأس تبدیل میکند‪.‬‬ ‫پس از گساترش قیاامهاای عربای‪ ،‬رژیام صهیونیساتی درصادد برآماد باا اتخااذ‬ ‫راهبردهای تفرقه برانگیز از تاداوم ایان قیاام هاا جلاوگیری کناد‪ .‬راهکااری کاه رژیام‬ ‫صهیونیستی برای انحراف قیام های مردمی منطقه خاورمیانه در پیش گرفته است ایان‬ ‫است که مقامات این رژیم تالش مای کنناد خیازش مردمای را باا مقولاه هاایی چاون‬ ‫تروریسم و افرابگرایی پیوند بزنند‪.‬‬ ‫بر این اساس‪ ،‬این رژیم درصدد است با مطرح کردن این مقولهها‪ ،‬قیامهاای عربای‬ ‫را نوعی ناامنی تلقی کند که نه تنها امنیات فلساطین اشاغالی‪ ،‬امنیات کال جهاان را‬ ‫تهدید میکند‪ .‬راهکار دیگر این است که مقامات صهیونیستی بارای ناکارآماد سااختن‬ ‫قیام های عربی به کشورهایی م ل عربستان و قطر نزدیه شوند و تالش کنند تا نشاان‬

‫‪111‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪112‬‬

‫دهند جایگزینی برای مصر پیدا کرده اند و به انزوا نرسیده اند و در عین حاال از طریاق‬ ‫عربستان و قطر در مورد تأمین نیازهای گاز خود با مشکل مواجه نشوند‪.‬‬ ‫رژیم صهیونیستی از سوی دیگرتالش کارد باا کماه کشاورهای غربای و آمریکاا‬ ‫کشورهایی م ل عربستان‪ ،‬ترکیه و قطر را تحریه کند تا بر میزان فشاارهای خاود بار‬ ‫سوریه بیفزایند تا حداقل از شدت پیامدهای منفی بیداری اسالمی بر خود بکاهد‪.‬‬ ‫با این اشارة مختصر‪ ،‬روشن شد که یکی از مختصات بیداری اسالمی‪ ،‬ضادیت و نفارت‬ ‫از صهیونیسم است‪ .‬نفرتی که در طول این دو سال به طور مداوم در حاال افازایش اسات و‬ ‫یکی از خواستههای جوانان انقالبی است و که مداوم بر آن تاکید میورزند و پرچم اسارائیل‬ ‫در تمام راهپیماییها آتش زده میشود‪ .‬سفیر اسرائیل‪ ،‬بعد از سقوب سران دیکتاتور‪ ،‬اولاین‬ ‫فردی است که از کشور فرار میکند‪ .‬واقعا چه نسبتی بین دیکتاتورها و رژیام صهیونیساتی‬ ‫وجو دارد که مردم انقالبی به هر دو اجازه حضور نمیدهند‪.‬‬ ‫مبارزه با صهیونیسم بین الملل که به تعبیر حضرت امام خمینی‪ ،‬غدهای سرطانی و‬ ‫البته ازبین رفتنی است‪ ،‬از مهم ترین وجوه و شاخصه هاای بیاداری اساالمی اسات کاه‬ ‫اساسا بیداری اسالمی و ضدیت با رژیم جعلی و خبیث اسرائیل درهم تنیدهاند‪.‬‬ ‫زنان مسلمان نیز دوشادوش برادران دینی خود‪ ،‬در مبارزه باا ایان غاده سارطانی‬ ‫شرکت گسترده داشته اند‪ .‬آنان با بازیابی هویت اسالمی و انقالبی خویش از رهگذر این‬ ‫حرکت عظیم اسالمی‪ ،‬صهیونیسم باین الملال را دچاار وحشاتی روزافازون کاردهاناد‪.‬‬ ‫مراجعه به سخنرانیها و مصاحبه های سران این رژیم دربارة تحوالت منطقه این مسئله‬ ‫را به روشنی نشان میدهد‪.‬‬ ‫صهیونیستها با سلطهای که بر رسانهها و بنگاههای خبرپراکنای دارناد‪ ،‬ساعی در‬ ‫مخدوش کردن این حضور مؤثر زنان و بازیابی هویت آنان داشاته اناد‪ .‬آناان مذبوحاناه‬ ‫سعی میکنند که زنان مسلمان را زنانی عقبمانده‪ ،‬به دور از اجتماع و سیاسات نشاان‬ ‫دهند تا از خشم انقالبی آنان قدری کاسته باشند‪ .‬غافال از اینکاه ماادران و خاواهران‬ ‫مسلمان‪ ،‬خود بنیانگذار چناین خیازش عظایم انقالبای علیاه رژیام غاصاب و قصااب‬ ‫اسرائیل هستند‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫حضور روشن و مؤثر زنان مسلمان منطقه در تحوالت موسوم به بیداری اساالمی و‬ ‫مبارزه آن با استکبار خارجی‪ ،‬استبداد داخلی‪ ،‬صهیونیسم بینالملل بر اساس آموزههاا‪،‬‬ ‫مفاهیم و ارزشهای الهی ا اسالمی به بازتولیاد هویات ممتااز زن مسالمان انجامیاده‬ ‫است‪ .‬چه اینکه اسالم و کتاب مقدس آن‪ ،‬قرآن کاریم‪ ،‬بار کرامات‪ ،‬احتارام و آزادی و‬ ‫حااق انتخاااب و تعیااین سرنوشاات انسااان صااحه گذاشااته اساات‪ .‬بااه دلیاال اجحاااف‬ ‫تصورناشادنی و شادیدی کاه در خاالل ساالهاای اخیار کاه رژیامهاای خودکامااه و‬ ‫دستنشانده منطقه بر زنان وارد کردهاند‪ ،‬آنان را از حقوق مسلم انسانی و الهی خاویش‬ ‫محروم ساختهاند و هویتی کاذب و دروغین‪ ،‬که عموما ملهم از مفاهیم غربای و مادرن‬ ‫بوده‪ ،‬به آنان داده اند‪ .‬هویتی که با فطارت الهای زن ناساازگار اسات و حتای در غارب‬ ‫دشمنان و مخالفان زیادی دارد‪.‬‬ ‫در رهگذر بیداری اسالمی‪ ،‬زنان مسلمان که با تربیت نسال جواناان بیادار‪ ،‬عامال‬ ‫اصلی تکوین و تحقق آن به شمار میروند‪ ،‬به بازیابی هویت خویش بر اساس مفاهیم و‬ ‫ارزشهای انقالبی ا اسالمی نائل آمدند و انشاءاهلل و به فضل الهی این هویت روز به روز‬ ‫بالنده و شکوفا خواهد شد و الگویی برای تمام زنان عالم در راه رهایی و آزادی از قید و‬ ‫بند ظلم و جور دستگاه امپریالیستی و صهیونیستی خواهد شد و آنها را به سرمنزل آیة‬ ‫کریمة «و کرمنا بنی آدم» رهنمون خواهد ساخت‪.‬‬

‫‪113‬‬

‫منابع و مآخذ ‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪114‬‬

‫‪ .1‬ر ‪ :‬جعفریان‪ ،‬رسول‪ ،‬تاریخ سیاسای اساالم‪ ،‬قام‪ ،‬دلیال ماا‪ 1131 ،‬و نیاز ر ‪:‬‬ ‫سبحانی‪ ،‬جعفر‪ ،‬فرازهایی از تاریخ پیامبر اسالم‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر مشعر‪. 137 ،‬‬ ‫‪ .1‬ر ‪ :‬موسوی خمینی‪ ،‬روح اهلل(امام)‪ ،‬صحیفة امام‪ ،‬تهران‪ ،‬مؤسساة تنظایم و نشار‬ ‫آثار امام خمینی(ره)‪ 1133 ،‬و نیز ر ‪ :‬پایگاه اینترنتی‪khamenei.ir :‬‬ ‫‪http://www.noornews.ir/fa/pages/?cid=1111 .1‬‬ ‫‪ .1‬همان‬ ‫‪ .2‬همان‬ ‫‪ .7‬همان‬ ‫‪http://www.borhan.ir/NSite/FullStory/News/?Id=1231 .3‬‬ ‫‪ .3‬همان‬ ‫‪ .1‬خلجی‪ ،‬مهدی‪« ،‬نفوذ کاهش یافته‪ :‬دموکراسی در جهان عرب سبب محروم شادن‬ ‫ایران از قدرت میشود»‪ ،‬مؤسساة سیاسات خاورمیاناه واشانگتن‪ ،‬ترجماة پایگااه‬ ‫اینترنتی اشراف‪ ،‬اردیبهشت‪.1110‬‬ ‫‪ .10‬خبرگزاری فارس‪1110/1/10 ،‬‬ ‫‪ .11‬همان‬ ‫‪ .11‬فاطمه امیری رز‪ ،‬سایت برهان‪1/1/1111 ،‬‬ ‫‪ .11‬بیانات مقام معظم رهبری در دیدار معلمان سراسر کشور‪11 /01/1110 ،‬‬ ‫‪http://www.irdc.ir/fa/content/10122/default.aspx .11‬‬ ‫‪http://www.seratnews.ir/fa/news/71101 .12‬‬

‫بنتالهدی و تأثیر سیره او در بیداری اسالمی زن عراقی‬ ‫!‬

‫کوکب العطار‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬ ‫سیره و زندگی بنتالهدیالصدر موضوع اصلی این مقاله است‪ ،‬نگارنده سعیکردهاسات‬ ‫با بیان جلوههایی از زندگی بنتالهدی‪ ،‬باه تاأثیر او در بیاداری زناان مسالمان عاراق‬ ‫بپردازد و بدین ترتیب‪ ،‬قابلیتهای زن عراقی را در انجام وظیفه بیاداری نمایاان کناد‪.‬‬ ‫نگارنده با شرح اوضاع کلی دنیا در دوره معاصر باه تاالش کشاورهای اساتکبار بارای‬ ‫عقب نگه داشتن کشاورهای اساالمی و بررسای جواماع کشاورهای اساالمی و نقاش‬ ‫راهگشای زن در بیداری این جوامع پرداخته است‪ .‬نگارنده عاالوه بار اشااره باه نقاش‬ ‫بنتالهدی در مبارزات سیاسی علیه نظام سلطهگر ‪ ،‬به تبیین کوششهای او به منظور‬ ‫بیداری و آگاهیسازی از اهداف کشورهای استکبار و استعمارطلب پرداخته است‪.‬‬

‫بنتالهدی صدر‪ ،‬عراق‪ ،‬زنان مسلمان‪ ،‬بیداری اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫واژگان کلیدی‬

‫‪115‬‬

‫‪ .1‬پژوهشگر و محقق از عراق‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪116‬‬

‫با آنکه شعارهای بسیاری در خصوص حمایت از حقاوق انساان و آزادی وی هماراه باا‬ ‫زندگی شرافتمندانه سر داده میشود‪ ،‬در منطق استکبار جهانی هیچ گوناه جایگااه یاا‬ ‫کرامتی برای مسلمانان عرب وجود نادارد‪.‬آنان هامچناان سالطه و قادرت دیکتااتوری‬ ‫خویش را بر کشورها اعمال و تحمیل میکنند و با زبان آتش و گلوله باا ماردم ساخن‬ ‫میگویند‪ .‬به هیچ انسانی اجازه نمایدهناد کاه خواساتار حقاوق مشاروع خودباشاند‪،‬‬ ‫درحالی که انسان که در سایه وجود نظام اسالمی عادل از احتارام و کرامات برخاوردار‬ ‫است و خداوند او را به عنوان جانشینی شایسته و الیق روی زمین گماردهاست‪.‬‬ ‫ز این رو‪ ،‬هیچکس حق ندارد از دیگران سوءاستفاده یا به آنان ظلم کند‪ ،‬ثروتهایشاان‬ ‫را به یغما ببرد و آنها را خوار و خفیف کند‪ .‬هدف از بع ت انبیا و پیامبران پرورش و هادایت‬ ‫انسان بوده است‪ .‬پس از نقش مهم انبیا در تربیت انسانها نوبت به ائمه اکرم میرسد ‪ .‬کاه‬ ‫همچنان به رسالت پیامبران ادامه می_دهند تا پس از محافظات از عقایاد‪ ،‬احکاام الهای را‬ ‫بدون تحریف اجرا کنند‪ .‬پس از ائمه عالمانی که وارثان انبیاا باه شامار مایآیناد‪ ،‬وظاایف‬ ‫رهبری را بر عهده دارند‪،‬زیرا آنان نمود آشکاری از انقالب اسالمی هساتند و هامچناین باه‬ ‫عنوان قدرتی برشمرده میشوند که با تمام اشاکال ظلام و انحاراف و اساتبداد مخاالفاناد‬ ‫حتی اگر این امر به بهای جان آنان ختم شود‪.‬‬ ‫بارها در تاریخ خود الگوهای آرمانی و واالیی را دیده ایم که به ذکر نامشان افتخار‬ ‫میکنیم و از اینکه از زمره آنان هستیم به خود میبالیم‪ .‬اشخاصی هامچاون شاهیدان‬ ‫صدر و بنتالهدی (آمنه الصدر)‪،‬عبدالعزیز البدری‪ ،‬ناظم العاصی شاهدای عراقای؛ اماام‬ ‫خمینی و شهید مرتضی مطهاری؛ ساید قطاب‪ ،‬حسان البناا و آمناه قطاب شاهدای‬ ‫مصر؛شیخ قسام و زنان جانبرکف فلسطین‪ ،‬سید عباس موسوی ‪ ،‬شیخ راغاب حارب و‬ ‫همچنین فتحی یکن‪ ،‬دعوتگر اسالمی‪،‬و همچنین دهها بلکه صدها نفر از اشخاصی کاه‬ ‫با تمام وجود‪ ،‬جان خویش را برای انسانیت فدا کردند‪ .‬ایناان الگاوی واالی دعاوت باه‬ ‫اسالم و ارشاد برای کاستن از دردهای ملتها و محقق کاردن آرزوهاای آناان و هام‪-‬‬ ‫چنین انجام تالش برای بهبود زندگی انسان هستند‪.‬‬ ‫بر این اساس وظیفه رهبران حکومتهایی که اکنون در بهار عمر خاویش باه سار‬ ‫میبرند این است که بر اساس ارزشهاا و مفااهیم واالی اساالمی عمال کنناد و ایان‬ ‫شهدای واالمقام راکه تقریبا در عصری نزدیاه باه آناان زنادگی مایکردناد‪ ،‬الگاوی‬ ‫خویش قرار دهند‪ ،‬و از سیره پا آنان کمه گیرند؛ که باه واساطه آگااهی‪،‬بخشاش‪،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫پاکدامنی و تالش از سیرههای دیگر متمایز شده اسات‪ ،‬زیارا کاه بارای ایان رهباران‬ ‫خصایصی هم چون حضور در عرصه سیاسی و اجتماعی در صفوف ملت خویش باه جاا‬ ‫نهاده است ‪.‬اگر برای پند از تاریخ باید بدانیم کاه اساباب نهفتاه در پای شاکلگیاری‬ ‫انقالبهای عربی به عوامل زیر باز میگردد؛‬ ‫‪ .1‬سنتهای جهانی‪ :‬باری تعالی در کتاب خویش مایفرمایاد‪« :‬ایان سانتهاایی‬ ‫است که پیش از تو برای پیامبران دیگر فرستادیم و برای سنت ماا دگرگاونی و تغییار‬ ‫نخواهی یافت‪».‬‬ ‫‪ .1‬تاریخ برای انسان و جامعه تکرار میشاود؛ خداوناد در کتااب خاویش فرماوده‬ ‫است‪ «:‬به امتم بگو در زمین بگردید و نیه بنگرید که عاقبت مجرمان چگونه بود‪» .‬‬ ‫‪ .1‬ک رت ظلم و ستمی که ملتهای عرب طی چند دهه متحمل شدهاند‪.‬‬ ‫‪ .1‬شیوع بیماریهای واگیردار‪ ،‬بیسوادی‪ ،‬ناآرامیهای سیاسی و حضور تروریسم؛‬ ‫‪ .2‬برپایی و ایجاد نظامهایی که بر اساس فساد و عادم هایچگوناه تالشای بارای‬ ‫اصالح شکل گرفته اند وهیچگونه توجهی به آرمانهای ملت خویش ندارند و در مقابال‬ ‫خواستهها و دردهای آنان احساس مسئولیتی نمیکنند‪.‬‬ ‫‪ .7‬وعدههای فریبنده و دروغین‪،‬عدم پایبنادی باه تعهادات‪ ،‬ایان در حاالی کاه‬ ‫حاکمان دائما ادعای اصالح و تغییر در نظام را سر میدهند‪.‬‬ ‫‪ .3‬اوضاع کلی در عرصه بینالمللی که هرگز به قادرتهاای اساتکبار جهاانی و در‬ ‫رأس آنان آمریکا و انگلیس‪،‬فرانسه که همواره نظامهای دیکتاتوری را بنا ماینهناد و از‬ ‫آنان حمایت و پشتیبانی میکنند‪ ،‬اجازه نمیدهد که در مقابل اراده ملتهاای مغلاوب‬ ‫ایستادگی کنند‪ ،‬بلکه این کشورها باید در مقابل واقعیتهای کنونی تسلیم شوند‪.‬‬ ‫‪ .3‬آگاه شدن جامعه بینالملل از ایان امار کاه یکای از علاتهاای اصالی حضاور‬ ‫تروریسم جهانی حمایت این سازمان از نظامهای دیکتاتوری است‪.‬‬ ‫‪ .1‬نقض و اختالف آشکار و همچنین نفااق علنای میاان سیاساتهاای خاارجی و‬ ‫شعارهایی که کشورهای استکبار جهانی سر میدهند‪.‬‬ ‫‪ .10‬آگاهی از این امر که جامعه بینالملل شعارها و تریبونهای سیاسی خود را در‬ ‫خصوص دموکراسی و حقوق بشر با بشکههای نفت کشورهای عربی مبادله کرده اسات‬ ‫که این امر خود از بزرگترین تناقضات به شمار میآید‪.‬‬ ‫‪ .11‬پدیده جهانیسازی و انتشار تکنولوژی روند روابط متقابل میان سایر ملتها را‬ ‫هموار میکند که شاید ارتباب موجود میان ملت ها از طریق سایت فیس بو بهتارین‬

‫‪117‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪118‬‬

‫دلیل بر گفته فوق باشد؛ تا حدی که این ارتباب جایگزین تشاکالت سیاسای مجهازی‬ ‫شود که در راستای بسیج عمومی با حداقل هزینه در سریعترین زمان ممکن حضاوری‬ ‫پررنگ در جوامع داشته باشد ‪.‬‬ ‫شایان ذکر است در انتفاضاه مردمای عاراق در ساال ‪ 1111‬باا وجاود ارتکااب‬ ‫جنایتهای وحشیانه و ننگین از جانب نظام طاغوتی صدام حسین ملعون و هامچناین‬ ‫آزادی چهارده شهر از مجموع هجده شهر عراق توسط مردم‪ ،‬جامعه بینالملل همچنان‬ ‫حامی نظام مستبد و تهحزبی عراق بود‪.‬‬ ‫در نگاهی به گذشته ‪ ،‬به الگویی از شهیدان زنان عراقی برمیخوریم که شخصیت‪-‬‬ ‫هایی بی نظیر بودند که برای نمونه‪،‬به خانم شهید سعیده بنتالهادی‪ ،‬زنای بزرگاوار و‬ ‫واالمقام بود؛ گویی امتی در این زن خالصه میشد‪.‬‬ ‫شهید بنتالهدی در ساال ‪1113‬م در بغاداد در خاانوادهای کاه از لحااظ علام‪-‬‬ ‫‪ ،‬فضیلت و ادبیات زبانزد عام و خااص باود و از لحااظ شارایط اجتمااعی‪ ،‬در وضاعیتی‬ ‫دشوار به سر میبرد‪ ،‬به دنیا آمد‪ .‬او فعالیت های فرهنگی و اسالمی خاود را از هشات‬ ‫سالگی آغاز کرد‪.‬در آن زمان به تنهاایی مجلاهای تاألیف کارد و آن را در نساخههاای‬ ‫متعدد به چاپ رساند‪ .‬این سرنوشت خوشیمن وی تا آنجا اداماه یافات کاه در مجلاه‬ ‫ایمان و سپس مجله اضواء که از جانب علمای نجف اشرف در سال ‪1177‬م چاپ مای‪-‬‬ ‫شد‪ ،‬مطلب نوشت‪ .‬در سال ‪ 1173‬نظارت بر مدارس زهرا در بغداد و نجف اشرف را بار‬ ‫عهده گرفت‪ .‬ثمره تالش وی پرورش و تربیت نسلی از زنان آگاه‪،‬فعاال و پاکادامن باود‬ ‫که عالوه بر حضور در کشورهای عربی و اسالمی مختلف‪ ،‬در سراسر منااطق جهاان از‬ ‫جمله آسیا‪ ،‬آمریکا‪ ،‬استرالیا و اروپا پراکنده شدند‪ .‬عالوه بار این‪،‬هماراه بارادر بزرگاوار‬ ‫خود ‪،‬سید محمدباقر صدر در بسیاری فعالیتهای سیاسی‪،‬اجتماعی و فرهنگی شارکت‬ ‫کرد‪ .‬از برترین ویژگیهای شهید بنتالهدی صدر میتوان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬ ‫‪ .1‬آراستگی و برخورداری از اخالقی نیکو؛‬ ‫‪ .1‬برخورداری از امور واالی اخروی؛‬ ‫‪ .1‬پیگیری فعاالنه امور و اعمال عام و خاص مربوب به زنان؛‬ ‫‪ .1‬برخورداری از زبانی رسا در راستای تشریح دروس برای همگان باسبه بینظیر‬ ‫خود به منظور دعوت به سوی عبادت خداوند تبار و تعالی؛‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .2‬وی تالش خود را برتدریس در دانشگاهها متمرکز کارد وی از هماان ابتادا باه‬ ‫خوبی نشان داد کاه فعالیات در دانشاگاه را عملای فعاال در راساتای رساالتش مای‪-‬‬ ‫داند؛چنانکه از این طریق انقالب حجاب به شکوفایی رسید‪.‬‬ ‫‪ .7‬این حجاب که از روی آگاهی و عزم صورت گرفت‪،‬خط قرمز حکومات ساتمگر‬ ‫به حساب میآمد‪.‬‬ ‫‪ .3‬شهید بنتالهدی از روحیهای رهبرانه و ارادهای استوار برخوردار باود کاه تماام‬ ‫این خصایص در وجود وی در نتیجه ایمان به مقدس بودن هدف و آرمانهاا‪ ،‬تاالش و‬ ‫پشتکار دائم و احساس مسئولیت در قبال وظیفهاش شکل گرفت؛ آن هم زمانی که زن‬ ‫مسلمان در عرصه جنبش اسالمی حضوری نداشت‪.‬‬ ‫‪ .3‬وی در عرصه ادبی نیز مطالعاتی داشت تاا جاایی کاه او را باه عناوان پیشاگام‬ ‫ادبیات زنان در عراق میدانند‪ .‬وی همچنین از دادههای هنری خود همچون ذوق ادبی‬ ‫واالیش به نیکی سود میجست‪ .‬برخی داستانهای وی به شکل جدلهای موضوعی تاا‬ ‫حدی مطلوب است که افکار منحرف در آن محو میشود‪.‬‬ ‫‪ .1‬میتوان گفت ادبیات شهید بنتالهدی از ناوع آساایش و آراماش ذهنای نباود‪ .‬بلکاه‬ ‫نوعی نیاز واقعی و برخوردار از فرهنگی واسع و برگرفته از شناخت گسترده نسبت باه جامعاه‪-‬‬ ‫اش بود و برای زنان افق دیدی وسیع فراهم میکرد تا نقش اصلی خویش را ایفا کنند‪.‬‬ ‫‪ .10‬شهید بنتالهدی تکامل نظاام اساالم را بارای زناان تبیاین و در بسایاری از‬ ‫کتابهای خویش به این امر اشااره کارد‪ .‬وی شاه و تردیادها را بار اسااس دالیال و‬ ‫براهین متقن از قرآن کریم و سنت شریف نبوی زدود؛بارها از روی اعتمااد و اطمیناان‬ ‫اظهار میداشت که اسالم دینی است که همواره سعادت و صالح جوامع را محقق مای‪-‬‬ ‫کند و افزون برآن برای زن و خانواده خوشی و آسایش را به همراه دارد‪.‬‬ ‫‪ .11‬شهید بنتالهدی رهبری فعالیت سیاسی زنان عراقای را بار عهاده گرفات و‬ ‫آنان را علیه نظام ظالم و جورپیشه عراق بسیج کرد‪ .‬وی هامچناین زناان عراقای را از‬ ‫تمام نقشههای نظام بعث ظالم عراق آگاه کرد‪ ،‬بنابراین میتوان نتیجه گرفت کاه ایان‬ ‫شهید بزرگوار در ارتباب با نهادها‪ ،‬محافل و گروههای پراکنده زنان عراقای و خاویش از‬ ‫نقش متمایزی برخوردار بوده است‪.‬‬ ‫‪ .11‬لیال خالد‪ ،‬یکای از زناان فادایی فلساطینی‪،‬درباره شاهید بناتالهادی گفتاه‬ ‫است‪«:‬پیشتر فکر میکردم که ما زنان فدایی حماساه فاداکاری را رقام مایزنایم‪ ،‬اماا‬ ‫شهید بنتالهدی سبب شد که در مقابل این کوه استوار و الگوی واال و مجهز به ایماان‬

‫‪119‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪121‬‬

‫و رسالت خیر و اصالح احساس شرم کنم‪ ».‬همچنین عبدالمجید‪ ،‬ادیب و ناقد معاروف‬ ‫مصری‪ ،‬در خصوص این شهید گرانقدر اینچنین روایت کرده است‪« :‬زمانی کاه خاون‬ ‫شهید بنت الهدی در گیوتین حزب بعث در بغداد فروریخت‪ ،‬گویی باری دیگر تولد این‬ ‫شهید رقم خورد‪ .‬عالوه بر اینکه امروز روز میالد او و سایر زنان مسلمان عراق به شامار‬ ‫میآید‪ ،‬از نابودی حکومت طاغوتی بعث خبر میدهاد‪ ».‬بناتالهادی کتاب و مقااالت‬ ‫بسیاری از خود به جای گذاشت که اغلب آنها به صورت قصه و داستان است و هماواره‬ ‫جنبه دعوت به پایبندی به تعالیم اسالمی در آنها غلبه دارد‪ .‬وی کتابهای خود را باا‬ ‫سبکی نوین‪ ،‬جذاب و دلربا به رشته تحریار درآورد ‪،‬لاذا باا اساتقبال بسایاری مواجاه‬ ‫شد‪،‬به گونهای که نیاز به ترجمه و چاپ مجادد دارد‪ .‬در اینجاا بارای نموناه گزیادهای‬ ‫ازنوشتهها و وصایای وی رانقل میکنیم‪.‬وی میگوید‪" :‬امروز چقدر شایستگی و لیاقات‬ ‫داریم که رسالت محبوبمان به شیوههای مختلف آزموده شود‪ .‬اماا بایاد مشاعل دعاوت‬ ‫اسالمی را برافرازیم و علوم و تعالیم خویش را در راه دعوت به اسالم‪ ،‬همراه با حکمات‬ ‫و پندی نیکو در سراسر جهان منتشر کنیم‪ .‬همچنین دائما این نکته را به یااد داشاته‬ ‫باشیم که رسول خدا (ص) همواره ما را به طلب علم وصیت فرمود و آن را وظیفاه هار‬ ‫مرد و زن مسلمان دانست تا زنان از این طریق باه مبادا و نظاامی جااودان و مانادگار‬ ‫دست یابند و همچنین بتوانند در راستای ممانعت از هدف قارار دادن افاراد مغارض و‬ ‫پاسخ به ادعاهای یاوهگویان خوب عمل کنند‪،‬نه آنکه همچون باد باه هار سامت رواناه‬ ‫شوند‪ .‬زنان همواره باید به راه مستقیم راهبر و به دین اسالم و عقاید و نظام آن پایبند‬ ‫باشند‪ .‬هم چنین این دین را با تمام وجود در کنناد تاا باه هار آنچاه از پیشارفت و‬ ‫شکوفایی چشم دوختهاند دست یازند‪ .‬بنابراین هرگز نباید به آداب و رسوم و همچناین‬ ‫افکار بیگانه و وارداتی تکیه کنند‪ ".‬هدف این شهید بزرگوار این بود که به زنان بیاموزد‬ ‫که جوهر اسالم را به خوبی در کنند‪ .‬خالی از فایده نیست که در اینجاا نموناهای از‬ ‫اشعار جاودان وی را بیان کنم‪:‬‬ ‫« میدانم که راه و مسیر حق همواره مملو از خار و خاشا و تهی از خوشی است‪.‬‬ ‫رایحه خود را میان جویبارهاو جدولها پخش میکند؛ اما من هماواره قادم در راه‬ ‫پیشینیان گذاشتهام‪.‬‬ ‫دیر زمانی است که مجاهد در میان لشکرهای انبوه تنهاست‪ .‬دیرزمانی اسات کاه‬ ‫خداوند سربازان اند خویش را یاری کرده است‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫حق همواره در عرصه وجود جاودان است و هارآنچاه غیار از حاق باشاد زایال و از باین‬ ‫رفتنی است‪.‬‬ ‫بنابراین همواره با نام اسالم سرود سر خواهم داد و هر باطلی را انکار میکنم‪».‬‬ ‫در آوریل ‪ 1130‬نظام بعث عراق پاس ازشاکنجه باه طاور وحشایانه بناتالهادی‬ ‫صدر‪،‬او رااعدام کرد‪ .‬شهید بنتالهدی واالترین اسوه پایاداری و خویشاتنداری و هام‪-‬‬ ‫چنین تن در ندادن به ظلم بوده است‪ .‬میتوان گفت این شهید بزرگوار به نوعی زیناب‬ ‫زمانه خویش است و لقب «امیرةالشعراء» "سرآمد شاعران" بایسته اوست‪.‬‬ ‫شایان ذکر است شاهید باه طاور معماول دارای اسالوب و شایوههاای خااص و‬ ‫متمایزی است که دیگران ندارند‪ .‬از این رو ‪،‬وظیفه ماست که به طاور دائام باه شایوه‬ ‫زندگی این شاعر رجوع کنیم تا دریابیم که چه عواملی سابب شاد کاه وی باه چناین‬ ‫کرامت بینظیری دست یابد‪ .‬همچنین باید از اعمال وی به خوبی درس بگیریم‪،‬زیرا که‬ ‫همواره به عنوان معلم جادوانه باقی خواهد ماند؛ چنان که مدت زمان تعلیم وی بیشتر‬ ‫از زمان عمرش بود‪.‬‬ ‫بنتالهدی برای زنان و مردان الگو به حساب میآید‪ ،‬اما آنچه باعاث برتاری ایان‬ ‫زن واالمقام از همگنان خود شد‪ .‬فرورفتن در دریای مقاومت است؛ چنان کاه در تماام‬ ‫زمینههای علمی و عملی رکوردی پیشتازانه به خود اختصاص داده اسات‪ .‬بناتالهادی‬ ‫اسوهای برجسته برای مردان مؤمن محسوب میشاود‪،‬زیارا از بیانش معناوی و فکاری‬ ‫بسیار برخوردار بود‪ .‬این خصایص در موضعش نسبت به وحشیترین طاغوتی که تااریخ‬ ‫آن را شناخت‪ ،‬به روشنی نمود یافت‪ .‬خداوند در کتاب خویش فرموده اسات‪« :‬خداوناد‬ ‫برای کسانی که ایمان آوردند زن فرعون را م ال زد‪».‬‬ ‫امروز در عراق زنی همچون بنتالهدی‪ ،‬ایان گوناه نیاه درخشاید و بار نردباان‬ ‫عهدهدار شدن مناصب سیاسی‪،‬مطبوعاتی ‪ ،‬هنری و اجتماعی باال رفت و تمام جهانیاان‬ ‫را نسبت به این امر پس از آنکه در غلفت به سر میبردند‪ ،‬بیادار سااخت کاه یاه زن‬ ‫می تواند آنچه را خود خواهان انجامش است‪ ،‬محقق سازد‪ .‬در واقع‪ ،‬زن عراقای الگاو و‬ ‫اسوهای واال در این باره به شمار میآید‪،‬زیرا وظیفه خویش را با شایستگی و واالیای باه‬ ‫انجام رساند‪( .‬آنچه اکنون در عرصههای موجود نمایان است‪ ،‬در واقع ثمره تاالشهاای‬ ‫شهید سعیده بنتالهدی است‪).‬‬

‫‪121‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪122‬‬

‫امروز ما گامهای بلندی در راستایآمادگی‪،‬فرهنگ وآزاداندیشی برمایداریام‪ ،‬اماا‬ ‫هنوز به آرزوهای مطلوب و مدنظر خویش دست نیافتهایم‪ .‬از این رو‪ ،‬بایاد از نقاش زن‬ ‫در ساختار یه حکومت به خوبی آگاه باشیم باه گوناهای کاه حتای در خاناه خاویش‬ ‫مؤسسهای برای آگاهی زنان بسازیم‪ .‬در واقع‪ ،‬باید دانست زنی که در خانه به سر مای‪-‬‬ ‫برد بهعنوان شخصی بیتأثیر که نشان از عقبماندگی و کسالت باشد‪ ،‬به شامار نمای‪-‬‬ ‫آید؛زیرا شهید بنتالهدی عالوه بر اینکاه خاناه خاویش را مؤسساه فرهنگای بازرگ و‬ ‫پرقدرت از وجود زنان و مردان کرد‪،‬آن را به پایگاه تأمین فکاری‪ ،‬ارزشای‪ ،‬اجتمااعی و‬ ‫سیاسی تبدیل کرد‪ ،‬به گونهای که اندیشههای قوی از جهان عقال را باه قلاب محاول‬ ‫کرد تا با عاطفه و احساس درهم آمیزد و به طور کامل وارد عرصه اجرا شاود‪ .‬بناابراین‬ ‫ابزارآالت اجرایی‪،‬روند ساخت و بنای یه جامعه را بر عهده دارند تا ظواهر فسااد‪ ،‬بای‪-‬‬ ‫بندوباری و انحرافات شکلیافته را درمان بخشند‪.‬‬ ‫خداوند به بنتالهدی پاداش نیکو بخشاد‪ ،‬زیارا ایان شاهید واالمقاام بسایاری از‬ ‫حالتهای کفر و الحاد‪ ،‬ضعف‪ ،‬عقبمانادگی‪،‬گوشاهگیاری و نباود اعتمااد باه نفاس و‬ ‫چشماندازهای اجتماعی را که ارتباطی با دین آسامانی نادارد باه شایوههاای مختلاف‬ ‫درمان کرد‪.‬او این کارامر را به واسطه نوشتههای گیرا و جاذاب خاویش کاه باا روحیاه‬ ‫عصر کنونی همخوانی دارد و همچنین با استفاده از حفظ اصول و پایههای هدفمند و‬ ‫برنامهریزیشده‪،‬انجام داد‪.‬‬ ‫اگر بگوییم نام بنتالهدی در دهه‪11‬با امر «حجاب» قرین شد‪ ،‬سخنی به گزاف نگفتهایم‪.‬‬ ‫امر حجاب در واقع در آن زمان خط مخالفت در مقابل حکومت ظالم بعاث عاراق‬ ‫به شمار میآمد و حاکی از تحولی م بت برای زنان عراق در جهان اندیشه و فکار باود‪.‬‬ ‫حجاب حکایت از پایبندی کامل زنان به تعهدات و امور دینای داشات؛ تاا جاایی کاه‬ ‫بیش از ‪ 1000‬زن عراقی به مقام شریف شهادت نائل شدند‪.‬‬ ‫باید یادآور شویم آمار شهدای واالمقام ما به بیش از هزار تن میرسد‪ .‬ما هایچگااه‬ ‫چنین حالتی را از زنی مؤمن ندیدهایم که با شور و شوق به سوی طناب دار بارود‪ ،‬اماا‬ ‫این زنان یکی پس از دیگری همراه با شور و شوق فاراوان بارای باه دیادار موعاود باه‬ ‫سمت طناب دار رفتند‪ ،‬در حالیکه شعار الالهاالاهلل‪ ،‬تکبیر‪،‬تمجید و آمرزش سار مای‪-‬‬ ‫دادند‪ .‬طبیعی است این زنان شهید به طور مساتقیم یاا غیرمساتقیم از ساعیده بنات‪-‬‬ ‫الهدی در جلسات‪،‬دروس‪ ،‬نشستها‪ ،‬نامهها و نوشتهها تأثیر پذیرفتهاند‪ .‬از این گفتههاا‬ ‫به این نتیجه میرسیم که اندیشه سید صدر اول و بنتالهدی و سید صدر دوم و هام‪-‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫چنین تمام شهدای جنبش اسالمی واالتارین و گرانبهااترین میراثای اسات کاه بادان‬ ‫افتخار میکنیم‪ .‬بر ماست که چنین تفکرات و اندیشههایی را به نسلهای آینده منتقل‬ ‫کنیم‪ .‬برای همگان امری مبرهن است که مرجعیت پویای سید شایخ محمادبااقر کاه‬ ‫بنتالهدی نیز در بخش زنان معاون او به شمار میآمد‪ ،‬بیشتر به امور امت و مراقبات و‬ ‫صیانت از آن به عنوان یه مرجع میپرداخت‪ .‬این امر مستلزم انجام مسوولیتی مهم و‬ ‫خطیر از جانب فردی روشنفکر از دنیای مرجعیت است‪،‬زیرا نه یه روشنفکر مسلمان‬ ‫می تواند بدون کمه از مرجعیت این وظیفه را انجام دهد و نه مرجع به منظور رساندن‬ ‫پیامش به امت میتواند خود را از افراد روشنفکر بینیاز ببیند‪.‬‬ ‫از اینجا به خوبی به نقش بارز سید شهید بنتالهادی در شاکلگیاری فرهناگ و‬ ‫معرفت اسالمی پیمیبریم‪ .‬وی زنان را به بهرهوری از علم و معرفت تشاویق مایکارد‪.‬‬ ‫بارها به این امر اشاره کرد که سالح علم کارامادترین و قاویتارین ساالح اسات و زن‬ ‫مسلمان همواره باید خود را به این سالح مجهز کند تا بتواند خویشتن را ساود بخشاد‬ ‫و وظایف خود را به امتش به نحو احسن انجام دهد‪ .‬در اینجا بیربط نیست که ساخن‬ ‫سید شهید صدر اول را میان گروه زنان انبوه تشییعکننده شهید بناتالهادی کاه در‬ ‫روزهای سخت از دست دادن این شهید واالمقام پدرش را همراهی کردند‪،‬بیان کنم‪.‬‬ ‫«بسم اهلل الرحمن الرحیم؛ای دختران من‪ ،‬مسئولیتی را که اکنون در قلبم نسبت‬ ‫به شما احساس میکنم این است که مسئولیت شاما در عصار حاضار زیااد اسات‪ .‬ای‬ ‫دختران حضرت زهرا(س)‪ ،‬شما الگویی واال برای زن امروز هستید‪ .‬شما امروز اساوهای‬ ‫برتر از زنی مسلمان هستید که با یه دست خویش اسالم دین‪ ،‬ارزش‪ ،‬پااکی‪ ،‬حجااب‬ ‫و پایبندی خویش را بر شخصیت اصیل و اسالمی که اسالم برایش حفظ کرده حمال‬ ‫میکند و با دست دیگر بزرگی و فرهنگ خاویش را حمال مایکناد‪.‬اساتعمارگران از‬ ‫زمانی که وارد جهان اسالمی ما شده اند ‪-‬یعنی از ‪ 70‬سال پیش‪ -‬میخواهناد جواناان‬ ‫مرد و زن ما را اینگونه قانع کنند که فرهنگ نوعی بادهگساری و در پی شهوت رفاتن‬ ‫و دوری از اسالم و مسجد‪ ،‬مرجعیت و نماز است‪ .‬شما رسالت فاطمه زهرا را بار عهاده‬ ‫دارید‪ .‬جهان از طریق شما خواهد فهمید که علم باید در کناار ایماان باشاد‪ .‬شاما ای‬ ‫دختران زهرا‪ ،‬این مسئولیت را دارید که به جهانیان بفهمانید فرهناگ و علام حقیقای‬ ‫هستند که همراه با ایمان میسر میشوند و ایمان نیز همراه با دین و رساالت آسامانی‬ ‫است؛ چنانکه فاطمه زهرا آن را به خوبی همراه داشت‪ .‬حضرت زهرا م ال واالی جهاد‬

‫‪123‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪124‬‬

‫و صبر در راه اسالم بود‪ .‬همراه با پدر خویش در تمام سختیهاا و مصایبتهاا شارکت‬ ‫میکرد‪ .‬با پیامبر به جنگ میرفت‪ .‬زخمهایش را درمان میکرد و اندوهش را میزدود‪.‬‬ ‫دائما طی جنگها در لحظات دشوار همراه پیامبر بود؛ باه گوناهای کاه پیاامبر از وی‬ ‫نیرو میگرفت و به سخن دیگر‪ ،‬یه زن کامال مسلمان بود‪ .‬حضرت زهارا نموناهای عاالم و‬ ‫م الی واال در علم و فرهنگ بود‪ .‬هنگام ضرورت به مسجد پدر خویش رهسپار شاد وخطباه‬ ‫ارزشمندی را بر زبان راند که دانشمندان بازرگ نیاز از گفاتن آن عاجزناد‪ .‬وی باه خاوبی‬ ‫توانست در تاریخ اسالم این نکته را به اسالم رساند که علم همراه با دین میسر مایشاود و‬ ‫فرهنگ نیز دائما همراه با خدا و پایبندی به شعائر دینی حفظ میشود‪.‬‬ ‫زن نیز میتواند به باالترین درجه کمال و پیشرفت در تمام زمینهها دست یابد بادون‬ ‫اینکه ذرهای از ارزشهای انسانی خود و همچنین میرا و رسالت پروردگاارش را از دسات‬ ‫بدهد‪ .‬فرنگیان دائما تالش میکنند شما را منحرف کنند‪ .‬بر شماسات کاه باه کال جهاان‬ ‫بفهمانید که این اندیشهای اشتباه است و شما بار راه راسات هساتید‪ .‬از خداوناد واال مای‪-‬‬ ‫خواهم که شما را در راه خویش موفق گرداند و در پناه خویش حفظ کند‪».‬‬ ‫در اینجا سخن خود را کوتاه میکنم و از خداوند میخواهم کاه ماا را در مسایر‬ ‫ثبات و پایداری این شهید در دنیا قرار دهاد و شافاعت وی را در آخارت از ماا دریاغ‬ ‫مدارد‪،‬زیرا او شنوا و اجابت کننده است‪.‬‬

‫جایگاه و نقش زنان مسلمان در تحقق تمدن بینالمللی اسالمی‬ ‫!‬

‫علی حمزه پور‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‪:‬‬ ‫زن‪ ،‬تمدن بینالمللی اسالمی‪ ،‬خانواده‪ ،‬حجاب‪ ،‬جهاد‪ ،‬مشارکت‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫دستیابی به تمدن اسالمی بهعنوان حاکمیت برگزیده صالحان بر روی زمین‪ ،‬نقطه آماال‬ ‫و آرمان همه انسانها در طول تاریخ و بهویژه جوامع اسالمی است؛ لذا بدیهی اسات کاه‬ ‫تالش برای تحقق آن نیز اشتیاق و اهتمامی همگانی اعام از هماه اقشاار‪ ،‬اقاوام و حتای‬ ‫ادیان و مذاهب گوناگون و بهویژه صاالحان و مسالمانان را در پای داشاته باشاد‪ .‬تبیاین‬ ‫حقیقی جایگاه و نقش زنان بهعنوان بخش مهمی از جوامع انسانی و اسالمی که در قالب‬ ‫نیمی از جمعیت این جوامع بروز و ظهور پیدا نمودهاند‪ ،‬میتواند منجار باه آینادهساازی‬ ‫فعال و بهینه در جهت متجلی شدن این قشار عظایم در عرصاههاای مارتبط در تحقاق‬ ‫تمدن بینالمللی اسالمی گردد‪ .‬در این مقاله تالش میگردد جایگاه و نقش زنان مسلمان‬ ‫در تحقق تمدن بینالمللی اسالمی با توجه به فرصت پیش رو در فراگیار شادن جنابش‬ ‫بیداری اسالمی با بهرهگیری از چارچوب تئوریه مبانی اسالمی مستند به متون اساالمی‬ ‫و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد‪.‬‬

‫‪125‬‬

‫‪ .1‬دانشجوی دکتری سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪126‬‬

‫خلقت انسان قرین با تالش بر کمالطلبی و حرکت به سوی وضع مطلوب و سعادت باوده‬ ‫اسات‪ .‬از ابتاادای تاااریخ‪ ،‬همااه انساانهااا بااه دنبااال دساتیابی بااه شاارایطی بااه منظااور‬ ‫حداک رسازی سعادت و کمال بودهاند‪ .‬اگر چه در برهههایی از تاریخ ایان نیااز فطاری باا‬ ‫سلطة دغلکاران به گمراهی کشیده شد‪ ،‬لکن بع ت پیاامبران الهای مجاددا آناان را باه‬ ‫سوی کمال و سعادت راهنمایی نمود تا اینکه در نهایت بع ت پیامبر خاتم(صلی اهلل علیه‬ ‫و آله) منجر به بیداری جهانی اسالمی گردید و والیت امیرالمومنین(علیه السالم) و ساایر‬ ‫ائمة اطهار(علیهم السالم) نیز موجب کمال دین‪ ،‬تکمیال نعمات‪ ،‬کامال شادن رساالت و‬ ‫کسب رضایت خداوند از دین اسالم گردید‪.‬‬ ‫ناسپاسان‪ ،‬دنیامداران و غفلتزدگان در طول ‪ 1100‬سال گذشته‪ ،‬با عادم التازام باه‬ ‫والیت‪ ،‬موجبات کفران نعمت و ناخشنودی خداوند را فراهم نمودند و برای دساتیابی باه‬ ‫چرب و شیرین چند روزه دنیا‪ ،‬سالهای متمادی‪ ،‬ضاللت و گمراهای را بارای بشاریت باه‬ ‫ارمغان آوردند؛ مگر پیروان راستین و رهروان صدیق‪.‬‬ ‫پس از سالها غفلت عمومی از ساال ‪ 1320‬تاا ‪ 1120‬باه مادت ‪ 100‬ساال‪ ،‬برخای‬ ‫شاگردان مکتب اسالم در ایران‪ ،‬هندوستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬مصار‪ ،‬ساوریه و ساایر کشاورهای‬ ‫اسالمی در برابر موج غربزدگی قرن نوزدهم جنبش دیگری نیز آغاز گشت که میتوانیم‬ ‫آن را نهضت بازگشت به اسالم بنامیم‪ .‬البتاه همزماان باا ایان نهضات و یاا پایش از آن‬ ‫مصلحین بزرگ دیگری نیز در جهان اسالم قد علم کردند‪ .‬با ظهور نابغههایی چون اقباال‬ ‫و حسنالبناء موج بازگشت به اسالم گسترش یافت و کمکم طلسم غاربزدگای را حتای‬ ‫در محافل دانشگاهی و روشنفکری شکست‪ .‬عواملی که موجب بازگشت به اسالم گردیاده‬ ‫اوال پویایی درونی مکتب بوده که اندیشمندان بزرگی چون شاه ولایاهلل دهلاوی(‪-1031‬‬ ‫‪ 1111‬ه ش)‪ ،‬حاجی شریعتاهلل‪ ،‬سراحمدخان و سید امیرعلی در هند‪ ،‬سید جمالالادین‬ ‫اسااادآبادی(‪1132-1113‬ه ش)‪ ،‬ساااید محماااد عباااده(‪ 1131-1113‬ه ش)‪ ،‬رشاااید‬ ‫رضااا(‪ 1111-1111‬ه ش)‪ ،‬حساان البناااء(‪ 1113 -1131‬ه ش) و سااید قطااب(‪-1131‬‬ ‫‪ 1111‬ه ش) در مصر‪ ،‬عبدالرحمن کاواکبی(‪ 1131-1113‬ه ش) در ساوریه‪ ،‬محمادبن‪-‬‬ ‫احمد سنوسی و عمرمختار در لیبای(‪ 1101 -1110‬ه ش)‪ ،‬حتای ع ماان دانفودیاو در‬ ‫شمال آفریقا‪ ،‬شرفالدین عاملی(‪ 1113‬ه ش) در لبنان‪ ،‬اقباال الهاوری(‪ 1123-1127‬ه‬ ‫ش) و ابااواالعلی مااودودی(‪ 1123-1131‬ه ش) در پاکسااتان‪ ،‬اسااتاد مطهااری(‪-1113‬‬ ‫‪ 1123‬ه ش) و دکتر شریعتی(‪1127-1111‬ه ش) در ایران را بهوجود آورد که به نوباهی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫خود نقش بزرگی در ایجاد انفجار آگاهی در سطح جامعه ایفا نمودند و با اندیشه خاویش‬ ‫حرکتاای پدیااد آوردنااد تااا اینکااه در نهایاات نهضاات انقااالب اسااالمی بااه رهبااری امااام‬ ‫خمینی(‪ 1173 -1131‬ه ش)‪ ،‬دومین جنبش اصالحگری و بیداری در جهان اسالم پاس‬ ‫از صدر اسالم را موجب گردیده که با تأسیس حکومت دینی تحقاق آماال و ایادهآلهاای‬ ‫مسلمانان در جامعه اسالمی را تضمین نمود‪ .‬لذا به تبع ایان پیاروزی عظایم‪ ،‬حاکمیات‬ ‫قدرتهای سلطهگر بینالمللی در همهی دنیا بهویژه کشورهای اسالمی به چالش کشیده‬ ‫شد و الگویی الهامبخشی برای وقوع انقالبهای اسالمی دیگر را فراهم نمود‪.‬‬ ‫از سال ‪ 1111‬تا ‪ 1123‬مقدمات ظهور انقالب اسالمی ایران به رهباری پیامبرگوناه‬ ‫حضرت امام خمینی(رحمت اهلل علیه) مهیا گشت‪ ،‬بهگونهای که با همراهای‪ ،‬اساتقامت و‬ ‫فداکاری امت اسالمی و آبیاری نهال انقالب باا خاون شاهیدان انقاالب‪ ،‬موجباات تاداوم‬ ‫الهامبخشی‪ ،‬صدور انقالب و بیاداری اساالمی و تجرباه گرانقادر آن در کساب اساتقالل‪،‬‬ ‫کرامت‪ ،‬عزت‪ ،‬پیشرفت و اقتدار در مقابل مستکبران عاالم باهعناوان پناهگااه مظلاومین‬ ‫عالم؛ فراهم گردید‪.‬‬ ‫پس از شکلگیری انقالب اسالمی دشمنان بشریت‪ ،‬تمام تالش خود را در انهدام این‬ ‫نهضت اسالمی قرن‪ ،‬متمرکز نمودند و در این راه نیاز از هایچ کااری فروگاذار ننمودناد‪.‬‬ ‫چنانچه حتی پس از ناامیدی از نابودی آن درصدد ارائه بدیلهایی با نقش اسالم همچون‬ ‫تقویت پنهان و آشکار اسالم طالبانی و سلفیگری و نیز بدیلسازیهاای م بات همچاون‬ ‫اسالم آمریکایی‪ ،‬لیبرال و سکوالر در برخی از کشورها برآمدند آن هم به این منظاور کاه‬ ‫با همهی توان‪ ،‬قابلیتها و ظرفیتهای نظام سلطه و با بهرهگیری از همه ابزارهای دروغ‪-‬‬ ‫پرداز رسانهای و با وارد نمودن اتهامات بیاساس و تبلیغ علیه موج اسالم وانقالب هراسی‬ ‫به منحرف نمودن جریان و پیام اصیل انقالب اسالمی در اذهان جهانیاان و جلاوگیری از‬ ‫پرچمداری و الهامبخشی آن بپردازند‪.‬‬ ‫سؤال اصلی در مقاله حاضر این است که با عنایت به جایگااه زناان در تمادن باین‪-‬‬ ‫المللی اسالمی‪ ،‬نقش آنان در ایجاد و تحقق آن چه میباشد؟‬ ‫بنابراین در این مقاله تالش میگردد جایگاه و نقش زنان مسالمان باهعناوان بخاش‬ ‫مهمی از جامعهی اسالمی در تحقق تمدن بینالمللی اسالمی و با توجه به فراگیار شادن‬ ‫جنبش بیداری اسالمی و با بهرهگیری از چارچوب تئوریاه مباانی اساالمی مساتند باه‬ ‫متون اسالمی‪ ،‬با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی و واکاوی قارار گیارد و‬ ‫تعمیم نسبت به گروه زنان در قالب سؤال تحقیق محادود گردیاده شاده اسات‪ .‬در ایان‬

‫‪127‬‬

‫چارچوب با توجه به اینکه متغیر وابسته‪ ،‬تحقق تمدن بینالمللی اسالمی‪ ،‬در نظر گرفتاه‬ ‫شده است‪ ،‬لذا با توجه به جایگاه زنان در تمدن مذکور‪ ،‬نقشهای قابل تصور بارای زناان‬ ‫در تحقق تمدن بینالمللی اسالمی بهعنوان متغیرهای مستقل؛ احصاء و ارائه گردد‪.‬‬ ‫فرایند تحقق تمدن بینالمللی اسالمی‬ ‫نقشه راه‪ ،‬مسیر تکامل دولت اسالمی و حرکت به سمت حکومات صاالحان و تمادن‬ ‫بینالمللی اسالمی پس از وقوع انقالب اسالمی(در پرتو بیاداری اساالمی)؛ دساتیابی باه‬ ‫نظام اسالمی‪ ،‬دولت اسالمی و کشور اسالمی به شرح ذیل میباشد‪:‬‬ ‫‪ .1‬وقوع انقالب اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫وقوع انقالب اسالمی به معنای دگرگونی بنیادی در جهت حرکات ماردم باه سامت‬ ‫اهداف و آرمانهای دینی و آغاز دوران حاکمیت ارزشهای معنوی و هادفگیاری ایجااد‬ ‫حکومت اسالمی اولین مرحله از مراحل دساتیابی باه دولات اساالمی مایباشاد کاه در‬ ‫جمهوری اسالمی ایران بهعنوان معجزهی قرن و الهامبخش همه جنبشهاای اساالمی و‬ ‫حتی آزادیبخش جهان به وقوع پیوسته است و هم اکنون نیز الگوی بیداری اساالمی در‬ ‫کشورهای اسالمی گردیده است‪ .‬حضرت آیه اهللالعظمی امام خامنهای(مد ظله العالی) در‬ ‫این خصوص میفرمایند‪:‬‬ ‫ما مى خواهیم آن نظامى‪ ،‬آن تشکیالتى و آن حکومتى را کاه بتاوان ‪ ...‬هادفها [ی‬ ‫اسالمی] را در آن محقق کرد‪ ،‬به وجود آوریم‪ .‬این یه فرآیند طوالنى و دشاوارى دارد‬ ‫و شروعش از انقالب اسالمى است‪ ...‬انقالب یعنى دگرگونى بنیادى‪ .‬البته این دگرگاونى‬ ‫بنیادى در اغلب موارد بدون چالشهاى دشوار و بدون زورآزمایى‪ ،‬امکانپذیر نیست؛ اما‬ ‫معنایش این نیست که در انقالب حتما بایستى اغتشاش و شورش و ام ال اینهاا باشاد؛‬ ‫نه‪ ،‬ولى هر شورش و هر اغتشاش و هر تهییج عام و تودهاى هم معنایش انقالب نیست؛‬ ‫هر تحولى هم معنایش انقالب نیست؛ انقالب آنجایى است که پایههاى غلطى برچیده‬ ‫مىشود و پایههایى به جاى آن گذاشته مىشود‪ .‬ایان قادم اول اسات‪)1131/01/11( .‬‬ ‫قدم اول که پرهیجانتر و پرسروصداتر از همه است‪ ،‬ایجاد انقالب اساالمى اسات‪ .‬کاار‬ ‫آسانى نبود؛ لیکن این آسانترین است‪)1130/01/11( .‬‬ ‫‪ .2‬دستیابی به نظام اسالمی‬

‫‪128‬‬

‫پس از وقوع کامل انقالب اساالمی(در پرتاو بیاداری اساالمی)‪ ،‬دساتیابی باه نظاام‬ ‫اسالمی به مفهوم تکامل ساختاری و پیاده کردن طرح مهندسی عمومی جامعاه و ارکاان‬

‫‪ .3‬ایجاد دولت اسالمی‬ ‫تحقق دولت اسالمی به مفهوم تکامل محتوایی و حرکت به سمت تطبیاق و نزدیاه‬ ‫نمودن جهتگیریها با معیارهای اسالمی و اخالقی دارای دو بعد اساسی ذیل میباشد‪:‬‬ ‫الف‪ -‬تطبیق رفتار مسئوالن با معیارهای اسالمی‬ ‫با وقوع انقالب اسالمی و پس از آن دستیابی به نظام اسالمی آنچه که ماورد انتظاار‬ ‫میباشد سازماندهی رفتار و ارتباطات درونی‪ ،‬داخلی و خاارجی دولت‪،‬کاارگزاران نظاام و‬ ‫قوای سهگانه بر اساس واقعیتها و معیارهای اسالمی میباشد‪ .‬حضرت آیهاهللالعظمی امام‬ ‫خامنهای (مد ظله العالی) در این خصوص میفرمایند‪:‬‬ ‫بعد از آنکه نظام اسالمى پیش آمد‪ ،‬نوبت به تشکیل دولت اسالمى به معناى حقیقى‬ ‫مىرسد؛ یا به تعبیر روشن تر‪ ،‬تشکیل منش و روش دولتمردان بهگونهى اساالمى؛ چاون‬ ‫این در وهلهى اول فراهم نیست؛ بتادریج و باا تاالش بایاد باه وجاود آیاد‪ .‬مساؤوالن و‬ ‫دولتمردان باید خودشان را با ضوابط و شرایطى که متعلق به یه مسؤول دولت اساالمى‬ ‫است‪ ،‬تطبیق کنند‪ .‬یا چنان افرادى ‪ -‬اگار هساتند ‪ -‬سار کاار بیایناد؛ یاا اگار ناقصاند‪،‬‬ ‫خودشان را به سمت کمال در آن جهت حرکت دهند و پیش ببرند‪ .‬این مرحلاهى ساوم‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫حاکمیت مبتنی بر معیارها و مال های اسالمی نیز دومین مرحله از مسیر تحقق تمادن‬ ‫دولت اسالمی تبیین شده است‪ .‬حضرت آیهاهللالعظمی امام خامنهای(مد ظلاه العاالی) در‬ ‫این خصوص میفرمایند‪:‬‬ ‫نظااام اسااالمى یعنااى چااه؟ یعنااى منبااع تقنااین و معیااار و مااال اجاارا و ارکااان‬ ‫تصمیم گیرى در کشور معلوم شد چیست؛ ارکاان حکومات ‪ -‬قاوة مجریاه‪ ،‬قاوة مقنناه‪،‬‬ ‫رهبرى‪ ،‬قوة قضاییه و دیگر ارکان ‪ -‬چیده شد و قانون اساسى آمد هماة اینهاا را ت بیات‬ ‫کرد؛ لذا پایهگذارىهاى اصولى انجام گرفت‪ )1131/07/03( .‬انقالب که تحقق پیدا کارد‪،‬‬ ‫بالفاصله بعد از آن‪ ،‬تحقق نظام اسالمى است‪ .‬نظام اسالمى‪ ،‬یعنى طرح مهندسى و شکل‬ ‫کلى اسالمى را در جایى پیاده کردن‪ .‬م ل ایانکاه وقتاى در کشاور ماا نظاام سالطنتى‬ ‫استبدادى فردى موروثى اشرافى وابسته برداشته شد‪ ،‬به جااى آن‪ ،‬نظاام دیناى تقاوایى‬ ‫مردمى گزینشى جایگزین مى شود؛ با همین شکل کلى که قانون اساساى بارایش معاین‬ ‫کرده‪ ،‬تحقق پیدا مىکند؛ یعنى نظام اسالمى(‪ .)1131/1/11‬نظام اسالمى‪ ،‬یعنى هندساة‬ ‫عمومى جامعه‪ ،‬اسالمى بشود؛ که این هم شد‪ )1130/1/11(.‬دین‪ ،‬مایاه و پایاه و محاور‬ ‫قانون و اجرا در این کشور است‪ .‬حرکت مردم به سمت اهداف و آرمانهاى دیناى اسات؛‬ ‫این معناى نظام اسالمى است؛ این تحقق پیدا کرد؛ لیکن کافى نیست‪)1131/3/12(.‬‬

‫‪129‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫است که از آن تعبیر به ایجاد دولت اسالمى مىکنیم‪ )1131/1/11(.‬معناى شاعار دولات‬ ‫اسالمى این است که ما مى خواهیم اعمال فردى‪ ،‬رفتار با ماردم‪ ،‬رفتاار باین خودماان‪ ،‬و‬ ‫رفتار با نظامهاى بینالمللى و نظام سلطهى امروز جهانى را به معیارها و ضاوابط اساالمى‬ ‫نزدیکتر کنیم‪)1131/7/3(.‬‬ ‫ب‪ -‬تحقق کارآمدی الگوی اسالمی‬ ‫نمایاندن کارآمدی الگو و مدل حکومتی اسالم جازء اصالی و غاائی مرحلاه تشاکیل‬ ‫دولت اسالمی بوده و دستیابی به آن زمینه را بارای تکامال و گساترش کارآمادی مادل‬ ‫حکومتی اسالم در جهت نفی حاکمیات ماادی و هادایت انساانها باه سارمنزل ساعادت‬ ‫خواهد بود‪ .‬حضرت آیتاهللالعظمی امام خامنهای(مد ظله العالی) در ایان خصاوص مای‪-‬‬ ‫فرمایند‪:‬‬ ‫ما امروز [در جمهوری اسالمی ایران] در مرحلهى دولات اساالمى و کشاور اساالمى‬ ‫قرار داریم؛ باید دولت اسالمى را ایجاد کنیم‪ .‬امروز دولات ماا ‪ -‬یعناى مساؤوالن قاوهى‬ ‫مجریه‪ ،‬قوهى قضاییه‪ ،‬قوه ى مقننه‪ ،‬که مجموع اینها دولت اسالمى است ‪ -‬سهم خوبى از‬ ‫حقایق اسالمى و ارزشهاى اسالمى را دارد؛ اما کافى نیست؛ اولش خود من‪ .‬باید بیشتر به‬ ‫سمت اسالمى شدن‪ ،‬مسلمان شدن و مؤمنانه و مسلمانانه زندگى کردن بارویم‪ .‬بایاد باه‬ ‫سمت زندگى علوى برویم‪ .‬رفتن به سمت زندگى علوى معنایش این نیسات کاه اگار آن‬ ‫روز لنگ مىبستند و راه مىرفتند‪ ،‬امروز هم لناگ ببنادیم و راه بارویم؛ ناه‪ ،‬اماروز دنیاا‬ ‫پیشرفته است‪ .‬باید روح زندگى علوى ‪ -‬یعنى عدالت‪ ،‬تقوا‪ ،‬پارسایى‪ ،‬پاکدامنى‪ ،‬بىپروایى‬ ‫در راه خدا و میل و شوق به مجاهدت در راه خدا ‪ -‬را در خودمان زناده کنایم؛ بایاد باه‬ ‫سمت اینها برویم؛ این اساس کار ماست و به شما عارض کانم‪ ،‬در آن صاورت کارآمادى‬ ‫جمهورى اسالمى هم مضاعف خواهد شد؛ چون مشکل اساسىاى که ممکن اسات باراى‬ ‫نظام اسالمى پیش بیاید‪ ،‬کارآمدى در نگاه جهانى است؛ بگویند آیا توانستند ایان کاار را‬ ‫بکنند‪ ،‬توانستند آن کار را بکنند؟ اگر ما قدمبهقدم تحول درونى خود را جادى بگیاریم و‬ ‫پیش ببریم و پایبندى خود را باه ارزشاها و اصاول خاود عماال نشاان دهایم‪ ،‬کاارایى و‬ ‫توفیقات ما هم بیشتر خواهد شد‪)1131/3/7(.‬‬ ‫‪ .4‬ایجادکشور اسالمی‬

‫‪131‬‬

‫ایجاد کشور اسالمی به مفهاوم ایجااد پایاههاای تمادن اساالمی باا تحقاق عادالت‬ ‫اجتماعی و آرمانهای اسالمی در جامعه و ایجاد جامعه الگو و نموناه باهعناوان مرحلاهی‬

‫درخشش نظام اسالمی و ارزشهای متعالی آن مایباشاد‪ .‬حضارت آیاتاهللالعظمای اماام‬ ‫خامنهای(مد ظله العالی) در این خصوص میفرمایند‪:‬‬ ‫مرحله ى چهارم کشور اسالمى است‪ .‬اگر دولت به معناى واقعى کلمه اساالمى شاد‪،‬‬ ‫آن گاه کشور به معناى واقعى کلمه اساالمى خواهاد شاد؛ عادالت مساتقر خواهاد شاد؛‬ ‫تبعیض از بین خواهد رفت؛ فقر بتدریج ریشهکن مى شود؛ عزت حقیقى براى ماردم باه‪-‬‬ ‫وجود مىآید؛ جایگاهش در روابط بینالملل ارتقاء پیادا ماىکناد؛ ایان ماىشاود کشاور‬ ‫اسالمى‪)1131/01/11( .‬‬ ‫‪ .5‬ایجاد تمدن بینالمللی اسالمی‬

‫جایگاه زنان در تمدن بینالمللی اسالمی‬ ‫تحقق تمدن اسالمی نیازمند تالش همگانی و از جمله زنان میباشاد‪ .‬تحقاق تمادن‬ ‫بینالمللی اسالمی به معنای بسترسازی برای ظهور حضرت حجت(عجل اهلل تعالی فرجاه‬ ‫الشریف) میباشد و به بیانی دیگر تحقق جامع آن نیز تنها توسط ایشاان محقاق خواهاد‬ ‫شد‪ .‬لذا همانگونه که زنان در بسترسازی برای ظهور امام عصر حضور دارند‪ ،‬در مدیریت‬ ‫حکومت جهانی موعود در محضر حضارت ولای عصار نیاز حضاور مساتقیم دارناد‪ .‬ایان‬ ‫حقیقت در روایتی از سوی پیامبر(صلی اهلل علیه و آله) اینگونه تصریح شده است که‪:‬‬ ‫در آن هنگام پناهندهاى به حرم امن الهى پناه مىآورد و مردم همانند کبوترانى کاه‬ ‫از چهار سمت به یهسو هجوم مىبرند به سوى او جمع ماىشاوند تاا اینکاه در نازد آن‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ایجاد تمدن بینالمللی اساالمی کاه در نتیجاهی گاذار از مراحال چهارگاناه قبلای‬ ‫مشتمل بر انقالب اسالمی‪ ،‬نظام سالمی‪ ،‬دولت اسالمی و کشور اسالمی حاصل میگاردد؛‬ ‫به مفهوم تشکیل دنیای اسالمی‪ ،‬الگوسازی جهانی و فراگیار شادن فرهناگ اساالمی در‬ ‫فضای عمومی بشریت و در نتیجه دستیابی به اوج تکامال بشاریت؛ نقطاه نهاایی مسایر‬ ‫تکاملی دولت اسالمی تبیین شده است‪ .‬حضرت آیهاهللالعظمی اماام خامناهای(ماد ظلاه‬ ‫العالی) در این خصوص میفرمایند‪:‬‬ ‫مرحلهى بعد تشاکیل تمادن باینالملال اساالمى اسات‪ )1131/3/7(.‬وقتاى کشاور‬ ‫اسالمى پدید آمد‪ ،‬تمدن اسالمى به وجود خواهد آمد؛ آنوقات فرهناگ اساالمى فضااى‬ ‫عمومى بشریت را فرا خواهد گرفت(‪ .)1131/02/13‬از ایان مرحلاه [کشاور اساالمی]که‬ ‫عبور کنیم‪ ،‬بعد از آن‪ ،‬دنیاى اسالمى است‪ .‬از کشور اساالمى ماىشاود دنیااى اساالمى‬ ‫درست کرد‪ .‬الگو که درست شد‪ ،‬نظایرش در دنیا به وجود مىآید‪)1131/01/11(.‬‬

‫‪131‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪132‬‬

‫حضرت سیصد و چهارده نفر گرد آمده که برخى از آنان زن مىباشند که بار هار جباار و‬ ‫جبارزادهاى پیروز مىشود‪( .‬معجم احادیث االمامالمهدى ج‪ 1‬ص‪)200‬‬ ‫در روایتی از امام محمد باقر(علیه السالم) نیز این موضوع با قید تعداد زنان حاضر در‬ ‫شمار یاران حضرت‪ ،‬مورد تأکید قرار گرفته شده است‪:‬‬ ‫به خدا سوگند سیصد و سیزده نفر مىآیند که پنجاه نفر از این عده زن هساتند کاه‬ ‫بدون هیچ قرار قبلى در مکه کنار یکدیگر جمع خواهند شد‪ .‬این است معناى آیه شریفه‪:‬‬ ‫هر جا باشید خداوند هماه شاما را حاضار ماىکناد‪ .‬زیارا او بار هار کاارى تواناا اسات‪.‬‬ ‫(بحاراالنوار ج‪ 21‬ص‪)111‬‬ ‫همچنین بر اساس روایاتی از امام صادق(علیه السالم) تأکید شده است که تعداد ‪11‬‬ ‫نفر از این تعداد‪ ،‬زنان برگزیدهای هستند که از گذشته رجعت مینمایند و حتی به ناام و‬ ‫نوع فعالیت هم مشخص گردیدهاند‪:‬‬ ‫همراه قائم آل محمد (صلی اهلل علیه و آله وسلم ) سایزده زن خواهناد باود کاه باه‬ ‫مداواى مجروحان پرداخته‪ ،‬سرپرستى بیماران را به عهده خواهند گرفات و شاامل قناواء‬ ‫دختر رشید هجرى‪ ،‬ام ایمن حبابه والبیه سمیه مادر عمار یاسر‪ ،‬زبیده ام خالد‪ ،‬احمسایه‬ ‫ام سعید حنفیه صیانه‪ ،‬ماشطه ام خالد جهنیه میباشند‪( .‬دالئل االمامه ص‪)170‬‬ ‫جایگاه و نقش زنان در تحقق تمدن بینالمللی اسالمی‬ ‫با عنایت به جایگاه زنان در تمدن بینالمللی اسالمی‪ ،‬نقش آناان در ایجااد و تحقاق‬ ‫آن برگرفته از متون اسالمی عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬خودسازی معنوی و تربیت فرهنگی در خانواده‬ ‫از آنجا که به فرموده پیامبر گرامای اسالم(صالی اهلل علیاه و آلاه)‪ :‬در منظار خاداى‬ ‫متعال‪ ،‬هیچ نهادى در اسالم محبوبتر و عزیزتر ازتشاکیل خاانواده بار پاا نشاده اسات‬ ‫(وسایلالشیعه‪ ،‬ج‪ ،11‬ص‪ .)1‬خانواده بهعنوان یه نهاد اساساى در جامعاه‪ ،‬یاه اصال و‬ ‫محور به شمار مىرود و باید در بررسى مسایل زنان و ترسیم چهره زن مسلمان‪ ،‬بهعنوان‬ ‫یه مبناى بىبدیل به شمار رود و هر آنچه کاه در جهات تقویات ایان بنیاان و تعمیاق‬ ‫روابط میان اعضاء آن‪ ،‬بهویژه زن و شوهر بهعنوان دو رکن اصلى این نهاد‪ ،‬کارسااز اسات‬ ‫توصیه شود و هر توصیه و پیشنهاد و ضابطه و برنامهاى که به تضعیف و سستى این نهاد‬ ‫بیانجامد به کنار رود‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫زن و مرد در هر موقعیت اجتمااعى و فاردى و در هار نقشاى کاه قارار ماىگیرناد‬ ‫باید«خانواده» بهعنوان یه اولویت‪ ،‬نقاش خاویش را در شاکلگیارى آن موقعیات و آن‬ ‫نقش‪ ،‬ایفا کند‪ .‬مدینه فاضلهاى که اسالم ترسیم مىکند وجامعه مادنى و توساعه هماه‪-‬‬ ‫جانبهای که اینه بهعنوان یه آرمان جهانى باراى ملاتهااى مختلاف و از جملاه امات‬ ‫بزرگ اسالمى درآمده است‪ ،‬بدون حضور سازنده و فعال «نهاد مقدس خاانواده» و بادون‬ ‫منظور ساختن همه شروب و لوازمى که شکلگیرى و تحقاق «خاانواده مطلاوب» باراى‬ ‫جامعهاسالمى ایجاب مىکند‪ ،‬امکان ندارد‪(.‬سید ضیاء مرتضوى‪)10 :‬‬ ‫خانواده بهعنوان یه نهاد اجتماعى‪ ،‬هستهی اولیه جامعه به شمار مىرود و خاستگاه‬ ‫موقعیت ممتاز و ویژهی آن فقط رهنمودهاى دینى نیست‪ .‬افازون بار آن هماه تأکیادات‬ ‫دینى و ارزشهایى که براى آن وارد شده است و افزون بر آن همه دستورالعملهاایى کاه‬ ‫در جهت شکلگیرى صحیح‪ ،‬تعیاین مسائولیتهاا‪ ،‬راهحال مشاکالت و تحکایم رواباط‬ ‫خانوادگى‪ ،‬صادر شدهاست‪ ،‬منافع و ارزشهاى گساتردهاى کاه دارد باهعناوان واقعیااتى‬ ‫ملموس‪ ،‬براى همه روشن اسات‪ .‬ایان اسات کاه در ساخنى از اماام رضاا(علیه الساالم)‬ ‫مىخوانیم که اگر حتى دربارهی ازدواج آیهاى نازل نشده بود و سنت و روایتى نیز وجاود‬ ‫نداشت‪ ،‬همان نیکى به خویشان و اناس و الفتاى کاه باا دیگاران در آن وجاود دارد باه‬ ‫اندازهاى هست که انسان عاقل و خردمند رغبت به آن کند و انسان موفاق و کااردان باه‬ ‫آن شتاب کند‪( .‬بحاراالنوار‪ ،‬ج‪ ،101‬ص‪ )171‬و بدینگونه استکه باه فرماودهی حضارت‬ ‫صادق(علیه السالم) خداوند عزّوجل خانهاى را که خانواده در آن است دوسات ماىدارد و‬ ‫خانهاى را که محل طالق است مبغوض مىدارد‪ ( .‬کافى‪ ،‬ج‪ ،7‬ص‪)21‬‬ ‫حضرت امام خمینی(رحمت اهلل علیه) در خصاوص نقاش تربیتای زن در جامعاه در‬ ‫مقایسه با مأموریت انبیاء میفرمایند‪:‬‬ ‫خدمت مادر به جامعه از خدمت معلم باالتر است و از خدمت همه کس باالتر اسات‬ ‫و این امری است که انبیا میخواستند و میخواستند که بانوان قشاری باشاند کاه هماه‬ ‫آنها جامعه را تربیت کنند و شیرزنان و شیرمردانی به جامعه تقدیم کنند‪)21/11/12(.‬‬ ‫چنانچه حضرت آیهاهللالعظمی امام خامنهای(مد ظله العالی) نیز رکنیّت خانواده و تربیات‬ ‫فرزندان و تقویت روحی شوهر را برجستهترین نقش زنان تلقی نموده و میفرمایند‪:‬‬ ‫زن مسلمان‪ ،‬در عائله وظایفى دارد و آن‪ ،‬هماان رکنیّات اساساى خاانواده و تربیات‬ ‫فرزندان و هدایت و تقویت روحى شاوهر اسات ‪ ...‬ماادران در دوران انقاالب و در جناگ‬ ‫تحمیلى‪ ،‬فرزندان خود را به ساربازان جانبااز و شاجاع در راه اساالم و مسالمین تبادیل‬

‫‪133‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪134‬‬

‫کردند و همسران در دوران انقالب و دوران جنگ تحمیلى‪ ،‬شوهران خود را به انسانهاى‬ ‫مقاوم و مستحکم مبدّل ساختند‪ .‬این است نقش و تأثیر زن بر روى فرزند و شوهر‪ .‬ایان‪،‬‬ ‫نقشى است که زن مىتواند در داخل خانواده ایفا کند و جزو بزرگترین نقشهاست و باه‬ ‫نظر من از همة کارهاى زن مهمتر‪ ،‬همین کار است‪ .‬از همة کارهاى زن مهامتار‪ ،‬تربیات‬ ‫فرزندان و تقویت روحى شوهران براى ورود در میدانهاى بزرگ است‪)32 /11 /13 (.‬‬ ‫و در بیانی دیگر ضمن تأکید بر اهمیت نقش زن در خانواده بهعنوان مهمترین نقاش‬ ‫از نقشهای زنان را اینگونه تبیین میفرمایند‪:‬‬ ‫در مسألهى زن آنچه که در درجهى اول اهمیت قرار دارد‪ ،‬مساألة «خاانواده» اسات؛‬ ‫نقش زن بهعنوان عضوى از خانواده؛ به نظر من از همهی نقشهایى که زن مىتواند ایفاء‬ ‫کند‪ ،‬این اهمیتش بیشتر است ‪ ...‬آیا زن حق دارد به خااطر هماهی چیزهااى مطلاوب و‬ ‫جالب و شیرینى که در بیرون از محیط خانواده براى او ممکن اسات تصاور شاود‪ ،‬نقاش‬ ‫خود را در خانواده از بین ببرد؟ نقش مادرى را‪ ،‬نقش همسارى را؟ حاق دارد یاا ناه؟ ماا‬ ‫روى این نقش تکیه مىکنیم‪ ...‬مهمترین نقشى که یه زن در هر سطحى از علم و ساواد‬ ‫و معلومات و تحقیق و معنویت مىتواند ایفاء کند‪ ،‬آن نقشى است که بهعنوان یاه ماادر‬ ‫و بهعنوان یه همسر مىتواند ایفاء کند؛ این از همهی کارهاى دیگر او مهمتر است؛ این‪،‬‬ ‫آن کارى است که غیر از زن‪ ،‬کس دیگرى نمىتواند آن را انجام دهد‪ ...‬ایان مسائولیت را‬ ‫باید مسئولیت اول و مسئولیت اصلى خودش بداناد‪ .‬بقااى ناوع بشار و رشاد و بالنادگى‬ ‫استعدادهاى درونى انسان به این وابسته است؛ حفظ سالمت روحى جامعه به این وابسته‬ ‫است؛ سَکن و آرامش و طمأنینه در مقابل بىقرارىها و بىتاابىهاا و تالطامهاا باه ایان‬ ‫وابسته است‪)1137 /01 /11( .‬‬ ‫‪ .2‬ترویج فرهنگ حجاب‪ ،‬عفاف و پاکدامنی در جامعه‬ ‫حضرت فاطمه زهرا(سالم اهلل علیها) بزرگ معلم انسانیت و فخر زنان و ماردان عاالم‬ ‫چشمهسار عصمت‪ ،‬عفاف و نجابت به شمار میرود‪ .‬زنانی که باا حجااب و عفااف در اثار‬ ‫شناخت گوهر وجودی خویش در برابر حکم الهی تسلیم شدند و به اصطالح تاج بنادگی‬ ‫را بر سر مینهند‪ ،‬همواره درس وقار و انسانیت را برای جامعه مرور میکنند و منجار باه‬ ‫احیای شخصیت زنان و مردان در مسیر بندگی و دستیابی و رستگاری میشوند‪ .‬چنانچاه‬ ‫خداوند میفرماید‪:‬‬ ‫و به زنان با ایمان بگو دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاکدامنى ورزناد‬ ‫و زیورهاى خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعا از آن پیداست و باید روسرى خاود‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫را بر سینه خویش [فرو] اندازند و زیورهایشان را جز براى شوهرانشاان یاا پدرانشاان یاا‬ ‫پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پساران برادرانشاان‬ ‫یا پسران خواهرانشان یا زنان [همکیش] خود یا کنیزانشان یاا خادمتکاران مارد کاه [از‬ ‫زن] بىنیازند یا کودکانى آشکار نکنند که بر عورتهاى زناان وقاوف حاصال نکاردهاناد و‬ ‫پاهاى خود را [بهگونهاى به زمین] نکوبند تا آنچه از زینتشاان نهفتاه ماىدارناد معلاوم‬ ‫گردد‪ .‬اى مؤمنان همگى [از مرد و زن] به درگاه خدا توبه کنید امید که رساتگار شاوید‪.‬‬ ‫(سوره نور‪ ،‬آیه ‪ )11‬اى پیامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوششهاى خود‬ ‫را بر خود فروتر گیرند این براى آنکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیااب]‬ ‫نزدیهتر است و خدا آمرزنده مهربان است‪( .‬سوره احزاب‪ ،‬آیه ‪)21‬‬ ‫حضرت آیتاهللالعظمی امام خامنهای(مد ظله العالی) در تبیین نقاش اسات نایی زن‬ ‫در جامعه‪ ،‬معنا پیدا کردن انسانیت در جامعه را منوب به وجود زن همراه با ایمان‪ ،‬عفات‬ ‫و پاکدامنی میدانند‪:‬‬ ‫زن با نقاب قوّت زنانهى خود ‪ -‬که خداى متعاال در وجاود او باه ودیعاه گذاشاته و‬ ‫مخصوص زن است‪ -‬همراه با ایمان عمیق‪ ،‬همراه با استقرار ناشى از اتکااء باه خداوناد و‬ ‫همراه با عفّت و پا دامنى‪ -‬که فضاى پیراماون او را نورانیات ماىبخشاد‪ -‬ماىتواناد در‬ ‫جامعه یه نقش است نائىِ اینگونه ایفا کند؛ هیچ ماردى قاادر باه ایفااى چناین نقشاى‬ ‫نیست‪ .‬م ل کوه استوارى از ایمان‪ ،‬درعینحال م ل چشمهى جوشانى از عاطفه و محبت‬ ‫و احساسات زنانه‪ ،‬تشنگان و محتاجان نوازش را از چشمهى صابر و حوصاله و عاطفاهى‬ ‫خود سیراب مىکند‪ .‬انسانها در چنین آغوش پُر برکتى مىتوانند تربیت شوند‪ .‬اگر زن باا‬ ‫این خصوصیات در عالمِ وجود نبود‪ ،‬انسانیت معنا پیدا نمىکرد‪ .‬ایان‪ ،‬معنااى ارزش زن و‬ ‫تشخص زن است‪)1131 /01 /12( .‬‬ ‫لذا زنان مسلمان در جامعه در پرتو حجاب خود میتوانناد معلام جامعاه گردناد و درس‬ ‫عفت‪ ،‬عاطفه‪ ،‬لطف‪ ،‬صفا و وفا در جامعه را آموزش دهناد‪ .‬اساالم زن را در ساایهی حجااب و‬ ‫سایر فضایل به صحنه مىآورد تا معلم عاطفه‪ ،‬رقت‪ ،‬درمان‪ ،‬لطف‪ ،‬صفا‪ ،‬وفا و مانند آن شاود و‬ ‫دنیاى کنونى حجاب را از زن گرفته تا زن بهعنوان لعبه به بازار بیایاد وغریازه را تاأمین کناد‪.‬‬ ‫زن وقتى با سرمایهی غریزه به جامعه آمد دیگر معلم عاطفه نیست‪ ،‬فرمان شهوت مىدهد ناه‬ ‫دستور گذشت؛ و شهوت جز کورى و کرى چیزى به همراه ندارد؛ لاذا اساالم اصارار دارد کاه‬ ‫زن در جامعه بیاید‪ ،‬ولى با حجاب بیاید‪ .‬یعنى بیاید که درس عفت و عاطفه بدهد نه ایان کاه‬ ‫درس شهوت وغریزه بیاموزد‪( .‬جوادی آملی‪)120 :‬‬

‫‪135‬‬

‫‪ .3‬مشارکت عینی در عرصههای جهاد و مبارزه با دشمن‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪136‬‬

‫سیره نورانی حضرت فاطمه زهرا(سالم اهلل علیها) در نحوهی برخورد با مقوله جهاد و‬ ‫دفاع موجب راهگشایی و تبیین نحوه مسئولیت دفاعی همگانی مسلمین را در این عرصاه‬ ‫حکایت مینماید‪ .‬حضور ایشان در پشت جبهاه و حتّای گااهی سرکشای باه رزمنادگان‬ ‫اسالم و غذا رسانی به آنها در صف اول جبهه بهویژه در جنگ خنادق و فاتح مکّاه ایان‬ ‫موضوع را تبیین نموده است‪.‬‬ ‫حضور زنانى مانند نسیبه‪ ،‬جراحه و ام عطیه که در بسیارى از غازوات و جناگهااى‬ ‫پیامبر (صلی اهلل علیه و آله) حضور داشتند و عهدهدار مسئولیت امداد بودند‪ ،‬راه را باراى‬ ‫زنان امت اسالمى باز کرد تا در صورت نیاز‪ ،‬بتوانند با حضور مستقیم بهعناوان پرساتار و‬ ‫همچنین شرکت غیرمستقیم‪ ،‬مانند تشویق مردان براى رفتن به جبهه‪ ،‬فرستادن امکانات‬ ‫و کمه براى رزمندگان اسالم اقدام کنند‪.‬‬ ‫همچنین حضور درسآموز و عبرتانگیز زنان در قیام عاشاورا نیاز طیاف وسایعی از‬ ‫عرصههای جهاد و مبارزه با دشمن از جملاه مشاارکت در جهااد (از همکاارى طوعاه در‬ ‫کوفه با نهضت مسلم و همراهى همسران برخاى از شاهداى کاربال گرفتاه تاا اعتاراض و‬ ‫انتقاد برخى همسران سپاه کوفه به جنایتهاى شوهرانشان م ل خولى)‪ ،‬تارویج روحیاه‪،‬‬ ‫صبر و مقاومت‪ ،‬حضور تشویقآمیز زنان در جبهه به رزمندگان که نمونهی بارز آن رفتاار‬ ‫حضرت زینب کبرى(سالم اهلل علیها) بهعنوان پشتوانهای برای نهضت اماام حساین(علیه‬ ‫السالم)‪ ،‬افشاگرى جنایات یزیدیان چه در سفر اسارت و چه پس از بازگشت به مدینه در‬ ‫جهت پاسدارى از خون شهدا‪ ،‬رسایدگى باه بیمااران و ماداواى مجروحاان‪ ،‬مادیریت و‬ ‫سرپرستى کاروان ضمن رعایت عفاف و حجاب در برابر چشمهاى آلوده را نام برد‪.‬‬ ‫حضرت امام خمینی(رحمت اهلل علیه) حضاور زناان در عرصاههاای گونااگون دفااع‬ ‫مقدس در جمهوری اسالمی ایران را اینگونه تبیین مینمایند‪:‬‬ ‫زنان در صدر اسالم با مردان در جنگها هم شرکت میکردند‪ .‬ما میبینیم و دیادیم‬ ‫که زنان همدوش مردان بلکه جلوتر از آنان در صف قتال ایستادند‪ ،‬خود و بچههای خاود‬ ‫و جوانان خودشان را از دست دادند و باز هم مقاومت کردند‪ .‬ما میخواهیم‪ ،‬زن به مقاام‬ ‫واالی انسانیت برسد‪ )23/11/12(.‬ما مفتخریم که بانوان و زنان پیار و جاوان و خاورد و‬ ‫کالن در صحنههای فرهنگی و اقتصادی و نظامی حاضر و همدوش مردان یا بهتر از آناان‬ ‫در راه تعالی اسالم و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند و آناان کاه تاوان جناگ دارناد در‬ ‫آموزش نظامی که برای دفاع از اسالم و کشور اسالمی از واجبات مهم اسات شارکت و از‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫محرومیت هایی که توطئه دشمنان و ناآشنایی دوستان از احکام اساالم و قارآن بار آنهاا‬ ‫بلکه بر اسالم و مسلمانان تحمیل نمودند‪ ،‬شجاعانه و متعهدانه خاود را رهاناده و از قیاد‬ ‫خرافاتی که دشمنان برای منافع خود به دست نادانان و بعضای آخونادهای بایاطاالع از‬ ‫مصالح مسلمین بهوجود آورده بودند‪ ،‬خارج نمودهاند و آناان کاه تاوان جناگ ندارناد در‬ ‫خدمت پشت جبهه به نحو ارزشمندی که دل ملت را از شوق و شعف به لرزه در میآورد‬ ‫و دل دشاامنان و جاااهالن باادتر از دشاامنان را از خشاام و غضااب ماایلرزانااد‪ ،‬اشااتغال‬ ‫دارند‪)73/1/12(.‬‬ ‫حضرت آیهاهللالعظمی امام خامنهای(مد ظله العالی) نیز در خصوص اهمیات و نحاوه‬ ‫حضور زنان در عرصههای گوناگون دفاع مقدس میفرمایند‪:‬‬ ‫«در دوران سخت [جنگ]‪ ،‬نقش زنان‪ ،‬یه نقش فوقالعاده بود؛ نقش مادران شاهدا‪،‬‬ ‫نقش همسران شهدا‪ ،‬نقش زنان مباشر در میدان جناگ‪ ،‬در کارهااى پشاتیبانى و بعضاا‬ ‫بندرت در کارهاى عملیاتى و نظامى یه نقش فوقالعاده بود‪ .‬زنهاا حتّاى در بخاشهااى‬ ‫نظامى هم فعال بودند؛ ‪ ...‬اینها یه مجموعة کارى است که واقعا با هیچ معیارى‪ ،‬با هایچ‬ ‫ترازویى قابل اندازهگیرى نیست‪ ... .‬این مادر با همان احساسات مادرانهی سالم و جوشاان‬ ‫و پرفوران‪ ،‬آنچنان نقشى ایفاء کند که صد تا ماادر دیگار تشاویق بشاوند بچاههاشاان را‬ ‫بفرستند میدان جنگ ‪ ...‬همسران صبور شهدا‪ ،‬زنهاى جوان‪ ،‬شوهران جوانِ خودشاان را‬ ‫در آغاز زندگى شیرین خانوادگىِ مورد آرزو از دست بدهند‪ .‬اوال راضى بشوند ایان شاوهر‬ ‫جوان بلند شود برود جایى که ممکن است برنگردد؛ بعد هم شهادت او را تحمال کنناد؛‬ ‫بعد هم افتخار کنند‪ ،‬سرشان را باال بگیرند‪ .‬اینها آن نقشهاى بىبدیل اسات‪ .‬بعاد آنچاه‬ ‫که تا امروز ادامه دارد‪ ،‬همسرى با جانبازان است‪ .‬خانمهایى رفتند همسر جانبازان شدند‪.‬‬ ‫ق باه خااطر وضاع جسامى یاا اخاتالالت ناشاى از‬ ‫ب احیانا باداخال ِ‬ ‫ص معیو ِ‬ ‫یه مرد ناق ِ‬ ‫موجگرفتگى و غیره را انسان بهعنوان یه متعهد و یه مسئول‪ ،‬داوطلبانه و بادون هایچ‬ ‫اجبارى برود پذیرائىاش را به عهده بگیارد‪ ،‬خیلاى فاداکارى کارده اسات‪... .‬اینهاا ایان‬ ‫فداکارى را کردند‪ .‬اصال نمیشود نقش زنان را محاسبه کرد‪)10/10/12( .‬‬ ‫‪ .4‬مشارکت فعال در عرصههای سیاسی و اجتماعی‬ ‫آنچه مسلم است و از قرآن کریم و سیرهی نورانی پیامبر(صلی اهلل علیه واله) و ائماه‬ ‫اطهار(علیه السالم) دریافت میشود‪ ،‬این است که زنان در عصار رساول اکارم (صالی اهلل‬ ‫علیه واله) و امامان بزرگوار(علیهم السالم) در جامعه حضور داشته‪ ،‬بعضا در محضار آناان‬

‫‪137‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪138‬‬

‫حاضر شده‪ ،‬پرسشهای خود را مطرح مینمودند و این یه امار طبیعای و عاادی باوده‬ ‫است ‪.‬‬ ‫اوج الگوی مشارکت زنان در عرصههای سیاسی و اجتمااعی موضاوعی اسات کاه در‬ ‫سیرهی حضرت زهرا(سالم اهلل علیها) تأللو نمود‪ .‬ایشان چاه در دوران حضاور پیاامبر باا‬ ‫یاری رساندن باه پیامبر(صالی اهلل علیاه و آلاه) در ماواردی کاه توطئاهای را در جامعاه‬ ‫مشاهده می نمود‪ ،‬سرزنش و نفرین ابوجهل و پیروان مشار او در ماأل عاام‪ ،‬حضاور در‬ ‫مراسم مهم سیاسی و اجتماعی مباهله و چه در دوران پس از وفات پیامبر(صلی اهلل علیه‬ ‫و آله) با دفاع از حریم والیت‪ ،‬قرائت خطبه در مسجدالنبی و ‪ ...‬بهعناوان الگاوی هماهی‬ ‫زنان و مردان عالم این مسئله را تبیین نمودهاند‪.‬‬ ‫دین از آن جهت که بشر را با دید جمعى مىنگرد و براى انسان یه هویات جمعاى‬ ‫معتقد است خواه جامعه حقیقى وجود داشته باشد یا نداشته باشد‪ ،‬یه سلساله وظاایفى‬ ‫را بهعنوان مسائل اجتماعى مطرح مىکند و مسلمانان را به انجاام آن وظاایف فارا ماى‪-‬‬ ‫خواندهاند‪ .‬قرآن کریم مؤمنین راستین را چنین معرفى مىکند کاه‪" :‬ماؤمنین راساتین‪،‬‬ ‫کسانى هستند که در مسائل جمعى جامعه حضور دارند و رهبرشان را تنها نمىگذارناد و‬ ‫بدون عذر موجه صحنه را تر نمىکنند و اگر هام معاذور بودناد بادون اطاالع نماى‪-‬‬ ‫روند‪(".‬سوره نور‪ ،‬آیه ‪)7‬‬ ‫حضارت امااام خمینی(رحمااتاهلل علیااه) در خصاوص مشااارکت فعااال زن در بنااای‬ ‫جامعهی اسالمی با قید ضرورت بازیابی مقام انسانی خود در جامعه میفرمایند‪:‬‬ ‫در نظام اسالمی‪ ،‬زن بهعنوان یه انسان میتواند مشارکت فعال باا ماردان در بناای‬ ‫جامعه اسالمی داشته باشد ولی نه به صورت یه شی‪ ،‬نه او حق دارد خاود را باه چناین‬ ‫حدی تنزل دهد و نه مردان حق دارند که به او چنین بیندیشند و در مورد آنچاه را کاه‬ ‫به نام تفریحات شناخته شده است‪ ،‬اسالم با هر چیزی که انسان را باه پاوچی و از خاود‬ ‫بیگانه شدن میکشاند‪ ،‬مبارزه میکند‪ )23/3/13(.‬زنان از نظر اسالم‪ ،‬نقاش حساسای در‬ ‫بنای جامعه اسالمی دارند و اسالم زن را تا حدی ارتقا میدهد که او بتواند مقاام انساانی‬ ‫خود را در جامعه باز یابد و از حد شیء بودن بیرون بیایاد و متناساب باا چناین رشادی‬ ‫میتواند در ساختمان حکومت اسالمی مسئولیتهایی به عهده بگیرد‪)23/3/11( .‬‬ ‫حضرت آیهاهللالعظمی امام خامنهای(مد ظله العالی) ضامن تأکیاد بار تقویات نهااد‬ ‫خاانواده و جایگاااه زن در آن و در صااحنههاااى اجتماااعى(‪ )1133 /10 /11‬در خصااوص‬ ‫حضور زن در جامعه نیز میفرمایند‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مسئولیت حضور در جامعه و فهمیادن دردهااى عماومى جامعاه و ساعى در عاالج‬ ‫دردهاى عمومى جامعه‪ ،‬مخصاوص مارد و مخصاوص زن نیسات؛ زنهاا هام نماىتوانناد‬ ‫شانهشان را از این مسئولیت خالى کنند‪ .‬اگر زنها باید در این زمینه کارى انجاام بدهناد‪،‬‬ ‫البته باید انجام بدهند‪ -‬محدودیتى هم وجود ندارد‪ -‬اما مسئولیتهااى اختصاصاى هام‪،‬‬ ‫یعنى آن کارى که خداى متعال به حسب طبیعت باه عهادة زن قارار داده‪ ،‬مهام اسات‪.‬‬ ‫(‪ )1137 /01 /11‬اسالم وقتىکه مىگوید‪« :‬و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیااء بعاض‬ ‫یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر»؛ یعنى ماؤمنین و مؤمناات در حفاظ مجموعاهی‬ ‫نظام اجتماعى و امر به معروف و نهاى از منکار هماه ساهیم و شاریکند؛ زن را اسات ناء‬ ‫نکرده‪ .‬ما هم نمىتوانیم زن را است ناء کنیم‪ .‬مسئولیت اداره جامعاه اساالمى و پیشارفت‬ ‫جامعه اسالمى بر دوش همه است؛ بر دوش زن‪ ،‬بر دوش مرد؛ هرکدام بهنحوى برحساب‬ ‫توانایىهاى خودشان‪ )1137 /01 /11(.‬اشتغال بانوان از جمله چیزهایى است که ما با آن‬ ‫موافقیم‪ .‬بنده با انواع مشارکتهاى اجتماعى موافقم؛ حاال چاه از ناوع اشاتغال اقتصاادى‬ ‫باشد‪ ،‬چه از نوع اشتغاالت سیاسى و اجتماعى و فعالیتهاى خیرخواهانه و از ایان قبیال‬ ‫باشد؛ اینها هم خوب است‪ .‬زنها نصف جامعهاند و خیلى خوب است که اگر ماا بتاوانیم از‬ ‫این نیمِ جامعه در زمینهى اینگونه مسائل استفاده کنیم؛ منتها دو ‪ ...‬اصل را باید ندیاده‬ ‫نگرفت‪ .‬یه اصل این است که این کار اساساى را ‪-‬کاه کاارِ خاناه و خاانواده و همسار و‬ ‫کدبانویى و مادرى است ‪ -‬تحتالشعاع قرار ندهد‪ ... .‬دوماین مسائله‪ ،‬مسائلهی محارم و‬ ‫نامحرم است‪)10/10/12 (.‬‬ ‫لذا در تبیین نحوهی رویکرد اجتماعی زنان در جامعه و ضرورت پرهیز آناان از انازوا‬ ‫در ایفای وظایف جمعی در جامعه اینگونه ترسیم شده است که مؤمنین راستین کساانى‬ ‫هستند که هم از نظر عقیده باه خادا و پیاامبرش معتقدناد و هام از نظار در مساائل‬ ‫اجتماعى و هوش جمعى جامعه را خوب مىشناسند و در مسائل جمعى هماواره حضاور‬ ‫دارند و منزوى نیستند‪ .‬امر جامع همان مسائل جمعى یه نظام است‪ .‬ما ال نمااز جمعاه‬ ‫یه امر جامع است‪ ،‬تظاهرات علیه طغیان واستکبار‪ ،‬حضور در انتخابات‪ ،‬تأیید رهبارى و‬ ‫مسؤولین اسالمى‪ ،‬تأیید خدمتگزاران راستین امار باه معاروف عماومى و نهاى از منکار‬ ‫جمعى و صدها نمونه از این قبیل همه امور جاامع هساتند‪ ... .‬ایان‪ ،‬نماودارى از وظیفاه‬ ‫جمعى افراد جامعه است که قرآن آن را ترسیم مىکند و در این بخش فرقاى باین زن و‬ ‫مرد نیست‪ .‬بنابراین اوال‪ :‬حضور زن در مسائل اجتماعى و سیاساى همانناد مارد اسات و‬ ‫ثانیا‪ :‬زن نه تنها مىتواند براى استحقاق حق پایمال شده باه محکماههااى حاکماان زور‬

‫‪139‬‬

‫مراجعه کند و نه تنها مىتواند حامى حقوق دیگاران باشاد بلکاه موظاف اسات حمایات‬ ‫حقوق دیگران را معروف بداند و دفاع از حقوق شاخص‪ ،‬منهااى حقاوق جامعاه را منکار‬ ‫تلقى کند‪( .‬جوادی آملی‪)110-107:‬‬ ‫‪ .5‬نقشآفرینی در هدایت جامعه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪141‬‬

‫خداوند در قرآن کریم عالوه بر یکسانانگاری جایگاه معنوی زنان همراه با ماردان در‬ ‫ایمان‪ ،‬عبادت‪ ،‬راستگویی‪ ،‬شکیبایی‪ ،‬فروتنی‪ ،‬صدقه دادن‪ ،‬روزهداری‪ ،‬پاکدامنی و یاد خدا‬ ‫تبیین مىنماید همگی آنان را مشمول آمارزش و پاداشاى بازرگ معرفای نماوده اسات‪.‬‬ ‫(سوره احزاب آیه ‪)12‬؛ الگوپذیری از زنان الگو و نمونه‪ ،‬همچون همسار ماؤمن فرعاون و‬ ‫حضرت مریم را برای همه زنان و مردان مطرح مینماید‪:‬‬ ‫"و براى کسانى که ایمان آوردهاند خدا همسر فرعون را م ل آورده‪ ،‬آنگاه کاه گفات‪:‬‬ ‫پروردگارا پیش خود در بهشت خانهاى برایم بساز و مرا از فرعون و کاردارش نجاات ده و‬ ‫مرا از دست مردم ستمگر برهان و مریم دخت عمران را همان کسى که خود را پاکادامن‬ ‫نگاه داشت و در او از روح خود دمیدیم و سخنان پروردگار خود و کتابهااى او را تصادیق‬ ‫کرد و از فرمانبرداران بود‪(".‬سوره تحریم‪ ،‬آیات‪)11-11‬‬ ‫حضرت امام خمینی(رحمت اهلل علیه) در خصوص نقش زنان در هدایت جامعاه باه‪-‬‬ ‫عنوان انسانسازی مطرح مینمایند و فقدان این نقش در جامعه را قرین با شکست ملتها‬ ‫تبیین مینمایند‪:‬‬ ‫اسالم نظر خاصی نسبت به شما زنان دارد‪ .‬اسالم در زمانی در جزیاره العارب ظهاور‬ ‫کرد که زنان حی یت خودشان را از دست داده بودند‪ .‬اساالم آناان را ساربلند و سارافراز‬ ‫کرد‪ .‬اسالم آنان را با مردان مساوی کرد‪ .‬عنایتی که اسالم به زنان دارد‪ ،‬بیشتر از عناایتی‬ ‫است که به مردان دارد‪ .‬در این نهضت‪ ،‬زنان حق بیشتری از مردان دارناد‪ .‬زناان ماردان‬ ‫شجاع را در دامان خود بزرگ میکنند و قرآن کریم انسانساز است و زنان نیز انسانساز‪.‬‬ ‫اگر زنان شجاع و انسانساز از ملتها گرفته شوند‪ ،‬ملتها به شکست و انحطااب کشایده‬ ‫میشوند‪)23/11/12(.‬‬ ‫و نیز در جمله تاریخی خود نقش آرماانی و اختصاصای زن در جامعاه را مبنای بار‬ ‫مظهر تحقق آمال بشر در سیر کمالی مرد تا معراج‪ ،‬اینگونه تبیین میفرمایند‪:‬‬ ‫«زن نقش بزرگی در اجتماع دارد‪ .‬زن مظهر تحقق آماال بشار اسات‪ .‬زن پارورشده‬ ‫زنان و مردان ارجمند است‪ .‬از دامن زن‪ ،‬مرد به معراج مایرود‪ .‬دامان زن محال تربیات‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بزرگ زنان و بزرگ مردان است‪ )23/1/13(».‬نقش زنان در عاالم از ویژگایهاای خاصای‬ ‫برخوردار است‪ .‬صالح و فساد یه جامعه از صالح و فساد زناان در آن جامعاه سرچشامه‬ ‫میگیرد‪ .‬زن‪ ،‬یکتا موجودی است که میتواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد‬ ‫که از برکاتشان یه جامعه‪ ،‬بلکه جامعههاا باه اساتقامت و ارزش واالی انساانی کشایده‬ ‫شوند‪ ،‬میتواند بعکس آن باشد‪)71/1/12(.‬‬ ‫و در نهایت زنان سایر کشورهای اسالمی را نیز به عبرتگیری از زنان ایاران دعاوت‬ ‫نموده و آنان را به هدایت و اصالح جامعه خود ترغیب مینماید‪:‬‬ ‫امید آن است که جامعه زنان‪ ،‬از غفلت و خواب مصنوعی که از جانب چپااولگران بار‬ ‫آنان تحمیل شده ا ست‪ ،‬برخیزند و همگاان دوش باه دوش هام باه داد باازیخوردگاان‬ ‫برسند و زن را به مقام واالی خود‪ ،‬هدایت کنند و امید است کاه زناان ساایر کشاورهای‬ ‫اسالمی‪ ،‬از تحول معجزهآسایی که برای زنان ایران در اثر انقالب بازرگ اساالمی حاصال‬ ‫شد‪ ،‬عبرت گرفته و بکوشند تا جامعه خود را اصالح نمایند و کشورهای خود را باه آزادی‬ ‫و استقالل برسانند‪)70/1/1( .‬‬ ‫حضرت آیهاهللالعظمی امام خامنهای(مد ظله العالی) نیز در تبیین نقش هدایتگاری‬ ‫زن مسلمان در جایگاه مادر در انتقال فرهنگ‪ ،‬معرفت‪ ،‬تمدن‪ ،‬ویژگىهااى اخالقاىِ یاه‬ ‫قوم و جامعه میفرمایند‪:‬‬ ‫«نقش مادر از دوران حمل و باردارى شروع مىشود و تا آخر زنادگى انساان اداماه دارد‪.‬‬ ‫مردى که به دوران جوانى رسیده یا از دوران جوانى هم عبور کرده‪ ،‬باز تحت تاأثیر عطوفات و‬ ‫محبت و شیوههاى خاص مادرانهی مادر است‪ .‬اگر زنان ما از لحاظ رتبهی معرفتى و بیانش و‬ ‫معلومات‪ ،‬سطح خود را ارتقاء دهند‪ ،‬این نقش با هیچ نقش دیگرى‪ ،‬باا هایچ ماؤثر دیگارى از‬ ‫مؤثرات فرهنگى و اخالقى تا آخر قابل مقایسه نیست ‪ ...‬مادر اسات کاه فرهناگ و معرفات و‬ ‫تمدن و ویژگىهاى اخالقىِ یه قوم و جامعه را با جسم خود‪ ،‬با روح خود‪ ،‬با خُلاق خاود و باا‬ ‫رفتارِ خود‪ ،‬دانسته و ندانسته به فرزند منتقل مىکند‪)1131 /02 /02( ».‬‬ ‫چنانچه اوج مقام انسانیت که با انسان کامل معرفی میشود‪ ،‬اعم از مرد یاا زن دارای‬ ‫قابلیت کسب مقام والیت‪ ،‬خالفت الهی و هدایت خلق ترسایم شاده اسات کاه شااهدان‬ ‫ساله کوى و سالکان شاهد غیب و شهود مراحل سفر را به چهار مرحله تقسیم کردهاناد‬ ‫که در تمام مراحل آن‪ ،‬حق‪ ،‬حضور دارد‪ .‬اول‪ :‬سفر از خلق به حق و از ک رت به وحادت‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬سیر از حق به حق و سفر در دریاى وحدت و شهود اساماء و اوصااف هماان واحاد‬ ‫یگانه و یکتا‪ .‬سوم‪ :‬سفر از حق به خلق و از وحدت به ک رت آثار و افعال و چهارم‪ :‬سیر از‬

‫‪141‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪142‬‬

‫خلق به خلق با صحابت حق و سفر از ک یر به ک یر در صحبت واحد یگانه‪....‬مراحال یااد‬ ‫شده عهدهدار ترسیم خطوب کلى والیت وآثار والیى آن مىباشاد وهمسافران ایان سافر‬ ‫اعم از زن و مردند‪ .‬در این وفد به سوى حق هیچ فرقى بین مذکر و مؤنث نیسات وآنچاه‬ ‫در سفر سوم و چهارم مطرح است همانا درجات گوناگون والیت است که هرگز بین زن و‬ ‫مرد در آن تفاوتى راه نداشته چه این که الزمه وصول به این درجات یا ملزوم آن نبوت و‬ ‫رسالت تشریعى نیست‪ .‬یعنى سفر سوم و چهارم بدون نبوت و رساالت هام تاأمین ماى‪-‬‬ ‫شود‪ ...‬خالفت مربوب به مقام انسانیت است نه مربوب به شخص یا صانف خااص؛ یعناى‬ ‫آدم سالماهلل علیه بشخصه خلیفهاهلل نبود بلکه مقام انسانیت است که خلیفهاهلل است‪ .‬لاذا‬ ‫انبیا و اولیاى الهى خصوصا عترت طاهره علیهمالسالم مقام کامل خلیفهالهى را واجدناد و‬ ‫این مقام همان گونه که مخصوص باه شاخص نیسات منحصار در صانف هام نیسات‪... .‬‬ ‫همانطورى که مستخلفعنه حضور و غیبات ندارد و دائما حاضر است و غیبت و شهادت‬ ‫ندارد بلکه‪" :‬على کل شیء شهید" بر هر چیزى گواه و شاهد است‪ .‬کسى نیاز ماىتواناد‬ ‫خلیفه او باشد که آیت کبراى او باشد یعنى او هم به نوباهی خاود غیبات و شاهادت یاا‬ ‫حضور و غیاب نداشته باشد و در همهی شرایط و با همهی انسانها هماراه باشاد و هایچ‬ ‫کسى به این مقام نمىرسد مگر انسان کامل‪( .‬جوادی آملی‪)73-73 :‬‬

‫نتیجهگیری‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫با شکست سه دهه مانع تراشی و تخاصم روزافزون نظام سلطه جهانی علیاه انقاالب‬ ‫اسالمی و امت اسالم در اطفاء نور بیداری اسالمی ایجاد شده‪ ،‬خداوند طعم شکست را به‬ ‫آنان چشانید و اگر چه با فتنهانگیزی و اختالفافکنی و بهکارگماشتن دولتهاای وابساته‬ ‫در پارادایم استعمار نو موفق به ایجاد تأخیر در ارسال این پیام مقدس انقالبی باه ملات‪-‬‬ ‫های اسالمی گردید‪ .‬لکن در نهایت در تقابل با پارادایم استعمار فرانو و نفوذ در ملاتهاا‪،‬‬ ‫مقدمات بیداری مجدد و فراگیر فطرت حقیقتخواه‪ ،‬عدالتطلب و ظلمساتیز مسالمانان‬ ‫جهان فراهم گردید و امید میرود که این روند منجار باه بیاداری حقیقای هماه ملتهاا‬ ‫گردیده‪ ،‬بهگونهای که روزنههای بیداری اسالمی با ظهور جنبشهاای مسالمانان مظلاوم‬ ‫عالم نیز بر علیه مستبدین وابسته به ظالمین زمان و نیز به تبع آن جنبشهاای عادالت‪-‬‬ ‫خواهی از سوی مستضعفین عالم در آمریکا و اروپا علیه ظالمان زماان نماودار گردیاده و‬ ‫انشاءاهلل شرایط را برای بیداری نهایی ملتها‪ ،‬و باه سرپرساتی بقیاهاهللاالعظام حضارت‬ ‫ولیعصر (روحی و ارواحنا له الفداه)‪ ،‬منجی کل بشریت فراهم گردد‪ .‬در این مقاله تبیاین‬ ‫شد که بیداری اسالمی از زمان بع ت حضرت رسول(صلی اهلل علیه و آله) آغاز و در زمان‬ ‫حضرت حجت(عج اهلل تعالی فرجه الشریف) به کمال خود میرسد‪ .‬انقالب اسالمی ایاران‬ ‫در قرن حاضر پس از ترسیم مسیر تحقق تمدن بینالملل اسالمی‪ ،‬جایگاه زنان در تمدن‬ ‫بینالمللی اسالمی مورد تبیین قرار گرفت و در نهایت در پاساخ باه ساؤال اصالی مقالاه‬ ‫حاضر نقش زنان در تحقق تمدن بینالمللی اساالمی باه ترتیاب در محورهاای پنجگاناه‬ ‫خودسازی معنوی‪ ،‬تربیت فرهنگی در خانواده‪ ،‬ترویج فرهنگ حجاب‪ ،‬عفااف و پاکادامنی‬ ‫در جامعه‪ ،‬مشارکت عینی در عرصههای جهااد و مباارزه باا دشامن‪ ،‬مشاارکت فعاال در‬ ‫عرصههای سیاسی و اجتمااعی و نقاشآفرینای در هادایت جامعاه احصااء و ارائاه شاد‪.‬‬ ‫بنابراین تحقق نقشهای مذکور با حضور و مشارکت زنان مسلمان کمالجو و سعادتطلب‬ ‫در جوامع اسالمی‪ ،‬منجر به تحقق جامع تمدن بینالمللای اساالمی باه امامات حضارت‬ ‫ولیعصر(عجل اهلل تعالی فرجه الشریف) خواهد گردید‪.‬‬

‫‪143‬‬

‫منابع‬ ‫‪ .1‬قرآن کریم‬ ‫‪ .1‬شیخ حر عاملی‪ ،‬وسایلالشیعه(‪ ،)1131‬جامعه مدرسین حاوزه علمیاه قام‪ ،‬دفتار‬ ‫انتشارات اسالمی‬ ‫‪ .1‬سید عباس مهری(‪ ،)1133‬معجم احادیث االمام المهدى‪،‬جلد اول‪ ،‬بنیاد معارف اسالمی‬ ‫‪ .1‬محمدباقربن محمدتقی مجلسی‪ )1133(،‬بحاراالنوار‪ ،‬دار الکتب االسالمیه‪ ،‬جلد‪ 21‬و ‪101‬‬ ‫‪ .2‬ابو جعفر محمد ابن جریرابن رستم طبری(‪ ،)1131‬دالئل االمامة‪ ،‬دارالذخائر قم‬ ‫‪ .7‬عبداهلل جوادی آملی(‪ ،)1110‬زن در آینه جمال و جالل الهی‪ ،‬نشراسراء‬ ‫‪ .3‬سید ضیاء مرتضوى(‪ ،)1131‬درآمدی بر مسائل زنان‪ ،‬بوستان کتاب قم‬ ‫‪ .3‬پایگاه اطالع رسانی حضرت آیهاهللالعظمی خامنهای‪www.khamenei.ir :‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪144‬‬

‫بیداری اسالمی‪ ،‬رسالت زنان‪ ،‬اصول و مبانی پویایی و پایایی‬ ‫!‬

‫عزتالسادات میرخانی‬

‫‪1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫چکیده‬ ‫یکی از عمدهترین رسالتهای زن مسلمان به موازات جنبش بیداری اسالمی‪ ،‬تبیین روشنی‬ ‫از هویت و رسالت زنان در عصر کنونی بر مبنای اصول ارزشی و مبانی تفکر عزتآفرین‬ ‫توحیدی است که پیام گویای «یا اهل الکتاب تعالوا‪ »...‬بر اساس کرامت انسانی برتافته از‬ ‫عبودیت و فارغ از اسارت و رقیت‪ ،‬مبین همین رسالت در عرصه جهانی است‪ .‬زیرا بر پایه‬ ‫اعترافات اندیشمندان ملل بنبست بحران هویتی که حاصل حاکمیت اندیشههای اومانیسم و‬ ‫لیبرالیسم و سکوالریسم بر جهان است‪ ،‬امروز بشریت را به انفعالی بر اساس حصر عقلی و‬ ‫روش تجربی کشانده که به رغم تئوری سیاستمداران حاکم‪ ،‬تمکین از اصول اخالقی و‬ ‫رویکرد توجه به معنویت را راهبردی منطقی در خروج از این بنبست میشمارد و خاستگاه‬ ‫پاسخ به این نیاز جمعی بشر در جامعیت قوانین اسالمی است‪.‬‬ ‫امروز به رغم همه تبلیغات جهانی علیه اسالم‪ ،‬کارآمدی این مکتب در گردانندگی زندگی‬ ‫بشر و پاسخگویی اسالم به نیازهای روزمره او‪ ،‬روندی چشمگیر در توسعه فرهنگ قوی اسالمی‬ ‫را فراهم ساخته‪ ،‬که مجموعه شرایط را برای تالشی مدبرانه از سوی مسلمانان بهویژه زنان که‬ ‫تأثیر فراوان در تدار این مهم دارند‪ ،‬فراهم کرده است‪ .‬گویا ثمره مجاهدتها و گلگونی خون‬ ‫شهیدان در پس انتظاری جانکاه در حال تحقق است‪ .‬لذا تدابیری شایسته و اهتمامی بایسته‬ ‫بر اساس آموزههای نظری و عملی اسالمی الزم است تا بر مبنای رسالت «امت وسط» و‬ ‫جایگاه «کنتم خیر امّه اخرجت للناس» و به مصداق مسئولیت آیة صدر‪ ،‬تحقق غایات جهانی‬ ‫و مقاصد بلند ادیان ابراهیمی با ادرا صحیح و اعمال تدبیر در جهان کنونی واقع شود و‬ ‫نمادی بر «وجاهدوا فی اهلل حق جهاده» باشد‪.‬‬ ‫در این نوشتار اهتمام بر این است که با توجه به دغدغههای فوق و لحاظ شرایط کنونی‬ ‫جهان و با توجه تام بر اصول و مقاصد و مبانی و وجود الگوهای بیبدیل و نمادین اسالم‪،‬‬ ‫رسالت زن مسلمان بر پایه هویت پویا و پایای این دین مبین‪ ،‬به دور از هر گونه انحراف و‬ ‫التقاب و جمود و انسداد در سه عرصه مهم برای سایر ملتها تبیین شود‪.‬‬ ‫کلیدواژه‬ ‫زن مسلمان‪ ،‬تحوالت جهانی‪ ،‬بیداری اسالمی‪ ،‬اصول پویایی‪ ،‬مبانی پایایی‪ ،‬الگوهای‬ ‫مقاومت‪ ،‬موانع بصیرت‪.‬‬ ‫‪ .1‬عضو گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس‬

‫‪145‬‬

‫مقدمه‬ ‫شما خانمها برای دنیا پیامی دارید‪ ،‬این پیام را دقیق و مسجل کنید و به دنیا بدهید‪ .‬پیام هم‬ ‫فقط زبانی و شفاهی و کتبی نیست‪ .‬بلکه بیشتر پیام عملی است‪ ... .‬وجود شما میتواند به‬ ‫عنوان یه نمونه از پیام جهانی اسالم نشان داده بشود‪« .‬پیام رهبر فرزانه انقالب اسالمی در‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫سال ‪»1173‬‬ ‫انسان آنگاه که با دقت‪ ،‬وارد عرصة آموزههای اسالمی و نظام قانونگذاری الهی‪،‬‬ ‫بهویژه نوع بیان اهداف و مقاصد کالن شرعی و مال ها و مصالح و مفاسد جمعی در‬ ‫اسالم شود‪ ،‬متوجه می شود که مقصد اعالی این دین تنها اعتالی انسان و ارتقای‬ ‫معنوی و مادی در عرصه های فرعی و فردی او نیست‪ ،‬بلکه هر مسلمانی رسالتی جامع‬ ‫و جهانی در راه تحقق مقاصد و اصول عالیه اجتماعی و ایجاد روح وحدت جمعی در‬ ‫نظام زندگی بشر دارد و اصل توجه به شاکله قانونگذاری بر اساس اصالح جمعی و‬ ‫جهانیسازی غایات دین به عنوان «منشور جهانی» و اصلی بنیادین در اسالم است که‬ ‫با عباراتی رسا و روشن در قالب اصول و قواعد و قضایای کلی به صورت مکرر بیان‬ ‫شده و تحقق آن به عنوان اهم وظایف امت برگزیده اسالمی از سوی قانونگذار یعنی‬ ‫خالق طبیعت و جاعل شریعت مطالبه شده است‪.‬‬ ‫تعابیری چون «وَ مَا لَکُمْ التُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ‬ ‫وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَنَا مِنْ‬ ‫لَدُنْهَ وَلِیًّا وَاجْعَل لَنَا مِنْ لَدُنْهَ نَصِیرا»‪ 1‬ترسیم بخشی از مسئولیت امت اسالمی در‬ ‫برابر مظالم تحمیلی بر جوامع انسانی است‪ .‬و بیداری اسالمی مقدمهای بر تحقق این‬ ‫امر خطیر است‪ .‬لذا میتوان گفت که یکی از علل و عوامل دوام و پویایی و پایایی‪،‬‬ ‫ربایش و گرایش انسانها به اسالم همین ویژگی بیبدیل‪ ،‬همراه با دشمنستیزی و‬ ‫ظلمگریزی است‪.‬‬ ‫مکتبی که مبنای تحقق تفکر توحیدی در آن با پشت کردن به طواغیت شکل‬ ‫میگیرد و شرب ایمان به خدا‪ ،‬کفر به قدرتهای شیطانی است و بر بنیان «قَدْ تَبَیَّنَ‬ ‫الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَهَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى»‪ 1‬استوار‬

‫‪146‬‬

‫‪ .1‬نساء‪.32 /‬‬ ‫‪ .1‬بقره‪.127 /‬‬

‫‪ .1‬عاملی‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪.137‬‬ ‫‪ .1‬همان‪.111 /‬‬ ‫‪ .1‬منافقون‪.3 /‬‬ ‫‪ .1‬نساء‪.111 /‬‬ ‫‪ .2‬ممتحنه‪.1 /‬‬ ‫‪ .7‬صف‪.1 /‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫شده و به سبب غنا و قوام فرهنگی اصولی دارد که استقالل‪ ،‬صالبت و عزت‪ ،‬جامعیت‬ ‫میان امور دنیا و آخرت همه در هم تنیده و در آن نهادینه شده و اصول جامعی چون‬ ‫«االِسالم یعلوا و ال یعلی علیه»‪ 1‬بر آن حاکم است و «وَکَذَلِهَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّة وَسَطا‬ ‫لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا»‪ 1‬رسالت جمعی و هویت دینی‬ ‫آنان را روشن میسازد و مفاهیمی چون «وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ»‪ 1‬آنان را از‬ ‫صالبت و اقتداری الهی قرین با عزت برخوردار میسازد و «وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ‬ ‫عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیال»‪1‬راه سلطه و نفوذ کفر و انقیاد در برابر استکبار را بر او تکوینی و‬ ‫تشریعی مسدود میکند و پروردگارشان رمز ربوبیت را با صالی استقامت قرین‬ ‫میسازد و هر گونه حزن و اندوهی را با توجه به کنه ایمان از درون آنان میزداید‪ ،‬با‬ ‫آیات تبّری چون «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا التَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَاءَ»‪ 2‬مرز میان حق و‬ ‫باطل و هدایت و ضاللت و نور و ظلمت و باالخره دوستی و عداوت را بر ایشان تبیین‬ ‫میکند و با «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ‬ ‫الْمُشْرِکُونَ»‪ 7‬خاستگاه جهانی قیام و هدف غایی این دین جاویدان را ترسیم و برهانی‬ ‫بر مجاهدت و تالش مقدس آنها میشمارد‪ ،‬تا هیچگاه مدهنه و سستی و ضعف و‬ ‫ا نفعال به خود راه ندهند‪ .‬حرکت مبتنی بر بیداری و بیدارسازی جمعی در آن نهادینه‬ ‫و جزء الینفه آن است‪.‬‬ ‫بر همین اساس‪ ،‬پیوسته رسالتی عظیم و مبتنی بر تمامی ایدههای ارزشی و پایای‬ ‫خود را بر دوش امت اسالمی میگذارد تا تدار این غایت و رخداد مهم در زمین از‬ ‫سوی خلیفه راستین او محقق شود‪ .‬بر این اساس برنامهریزی جامع و آیندهنگری بر‬ ‫پایه بصیرت و معرفت و مشورت از ضروریات زندگی هر زن و مرد مسلمانی در اجابت‬ ‫به این دعوت الهی و از سویی استجابت مطالبات جوامع بشری و چالشهای مقابل‬ ‫آنان است که اینگونه گردهماییها الزمه تدار این رسالت الهی در جهان کنونی‬ ‫است و تدار مفهوم انتظار و تحقق وعدة جهانی غلبه حق بر باطل که از ایدههای‬ ‫راستین انبیای الهی است در گرو توجه تام به این مهم است‪.‬‬

‫‪147‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نکتة اساسی آن است که دشمنان آزادگی و حریت قرنها تالش کردند تا‬ ‫کارآمدی و عزتآفرینی این مکتب انسانساز را مخدوش جلوه دهند و میان دیانت و‬ ‫سیاست‪ ،‬دنیا و آخرت‪ ،‬عقالنیت و عبودیت‪ ،‬علم و معرفت دینی انفکا و جدایی قائل‬ ‫شوند و هر گونه حرکت بر مبنای باور دینی و ایدئولوژی اسالمی را مذموم جلوه دهند‪.‬‬ ‫ولی بنا بر وعده الهی زنگ جرس بیداری با ظهور انقالب اسالمی در جهان به صدا‬ ‫درآمد و به دنبال آن حرکتهای تودهای مردم مستضعف جهان آغاز گشت و فریاد‬ ‫دشمن ستیز زنان و مردان آزاده این حرکت را تداوم بخشید‪ ،‬خون سر شهیدان و‬ ‫کلگون کفنان تضمینی بر تداوم این نهضت الهی شد و دشمنانی که به زعم خود تا‬ ‫دیروز خود را غالب و پیروز بر جهان میپنداشتند‪ ،‬امروز بیداری اسالمی آنان را از‬ ‫موضع فعال به عرصه انفعال کشانده و چون خطر را در پیش روی خود میبینند به هر‬ ‫حربهای متوسل میشوند‪ .‬اما فریاد بیداری امت اسالمی نوید «جاءالحق و زهق الباطل‬ ‫انّ الباطل کان زهوقا» میدهد‪ .‬و امروز وحدت و صالبت و برنامهریزی و حرکت‬ ‫خردمندانه و حقباورانه ما کلیدهای تسهیل و تدریج در این راه پر فراز و نشیب است‪.‬‬ ‫بیداری اسالمی که یه حرکت جمعی و مردمی و پویا و پایاست‪ ،‬حاصل قرنها رنج و‬ ‫مشقت مبارزه و مجاهده اسالف ما بوده تا به اینجا منتهی شده و امروز هدف آن احیای‬ ‫ارزشهای اسالمی و اعاده حی یت و عزت مسلمین در جهان است‪ ،‬اما مسیر تکاملی خود‬ ‫را بایستی همچنان بر پایه هویت ناب اسالمی تداوم بخشد تا منتهی به غایاتی چون‬ ‫«وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی األرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّة وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ»‪ 1‬شود‪.‬‬ ‫الزمه این بیداری‪ ،‬هوشیاری و انسجام و برنامهریزی و تدابیر سنجیده از سوی همه اقشار‬ ‫بهویژه زنان به عنوان نیمی از پیکره سرنوشتساز امت اسالمی است‪.‬‬ ‫اسالم و احیای حیات عزتمدارانه زنان در سه عرصة اساسی‬ ‫ظهور اسالم مهمترین نقطه عطف تاریخ نسبت به حیات انسانی زنان بود‪ .‬تصویر‬ ‫دوران جاهلیت و ترسیم اوج ستم و خشونت و اعمال زور و قدرت و سلب هر گونه‬ ‫حق‪ ،‬حتی حق حیات و معنویت بر احدی پوشیده نیست و حرکت منفور زنده به گور‬ ‫کردن دختران به تبع از سیره یهودیان‪ ،‬نقاب تلخ تاریخ بشریت را در جاهلیت اولی‬ ‫ترسیم می کند‪ .‬اما نهضت عظیم پیامبر اسالم(ص) تحولی بنیادین نه در جامعه عرب‬

‫‪148‬‬

‫‪ .1‬قصص‪.2/‬‬

‫آن روز‪ ،‬بلکه مقابله ای با هر نوع تفکر جاهلی چه به شکل مدرن و چه به صورت‬ ‫جاهلیت اولی بود‪.‬‬ ‫پیامبر عزیز اسالم در سه عرصه به احیای حقوق زنان به شکلی واقعبینانه و‬ ‫ارزشمدارانه اقدام کردند‪.‬‬ ‫‪ )1‬حریم خصوصی‪.‬‬ ‫‪ )1‬عرصه اجتماعی با رعایت دقیقترین حدود و ثغور‪.‬‬ ‫‪ )1‬عرصه بینالمللی به عنوان الگوی جهانی‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪149‬‬

‫عرصه اول‪ :‬حریم خصوصی و احیای حیات انسانی در خانواده‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪151‬‬

‫اقدام بی بدیل پیامبر اسالم در عرصه زندگی خصوصی و احیای حقوق زن در‬ ‫خانواده و ترسیم جایگاه او به عنوان اساس و ریشه و «امّ»‪ ،‬اولین تالش ایشان در اعاده‬ ‫حقوق و منزلت واقعی زنان بود‪ .‬این رخداد نقطه عطفی در تمام تاریخ بشریت‬ ‫محسوب میشد تا به آنجا که به رغم فرهنگ مذموم و آمیخته با نگرشهای‬ ‫تضعیفکننده‪ ،‬پیامبر اعظم در نظر و عمل‪ ،‬وجهة دیگری برای زنان در حریم خانواده‬ ‫از جهت شخصیت و امنیت و حرمت تبیین کرد که نمادی از آن در آیاتی چون‬ ‫«فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ»‪ 1‬تجلی یافت‪ .‬در این آیه و آیاتی به‬ ‫م ابه آن ذات اقدس کردگار به رغم تضعیف و تحقیرهای تاریخی نسبت به زنان از‬ ‫مختصات شایسته و بایسته آنان در قالب گزارههای خبری قرآن یاد میکند و شاید‬ ‫دلیل این امر آن است که اوال جایگاه ارزشی زن را در اسالم تبیین کند‪ .‬ثانیا‬ ‫نقش آفرینی او را در خانواده با تحقق صفات ارزشی در خود ترسیم کند و ثال ا پذیرش‬ ‫این امر را از سوی آنان امری مقبول و مورد پذیرش قلمداد کند‪ .‬یعنی زنان صالح و‬ ‫رشید در سایه تربیت الهی پیوسته نسبت به احکام دین و پروردگارشان قانتاند و‬ ‫تمکین وظایف در خانواده در آنان در سایه رشد عبودیت است و اینان حافظ همه‬ ‫ارزش ها در سالمت نفس و سعادت نسل هستند زیرا حیات در جوهره وجودی او قوام‬ ‫مییابد و دوام ارزش ها به دوام صالحیت و رستگاری اوست یعنی طهارت و سالمت‬ ‫فرد و جامعه از وجود صفات ارزشی و انسانی در او سرچشمه میگیرد و حتی اوصافی‬ ‫چون صالبت و شجاعت به صورتی مکنون و مستور از او آغاز میشود و این مفهوم‬ ‫واقعی «حافِظاتٌ لِلغَیب بِما حَفِظَ اهلل»‪ 1‬است‪.‬‬ ‫پیامبر اکرم در زندگی خصوصی خود با نوع رفتار و استقبالشان از فرزندان دختر‪،‬‬ ‫نوع تعاملش با فاطمه زهرا(س)‪ ،‬بوسیدن دست ایشان و سایر دخترانشان‪ ،‬مذمت رفتار‬ ‫خشن و ضد انسانی از آنان‪ ،‬تقبح تعامل پدران با دختران‪ ،‬و متقابال ابراز کرامت و ادای‬ ‫احترام و نیز بیان کلماتی چون «فداها أبوها»‪ 1،‬و تکرار عباراتی چند و متواتر در نفی‬ ‫فرهنگ جاهلی چون «البنات هنّ المشفقات المجهّزات المبارکات من کانت إبنهٌ واحدهٌ‬ ‫‪ .1‬نساء‪.11 /‬‬ ‫‪ .1‬نساء ‪« .11 /‬پس زنان درستکار‪ ،‬فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [برای آنان] حفظ کرده‪ ،‬اسارار [شاوهران‬ ‫خود] را حفظ میکنند»‪.‬‬ ‫‪« .1‬مسند أحمد»‪ ،‬احمد بن حنبل‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪« .132‬بحار االنوار»‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.10‬‬

‫‪« .1‬کنز العمال»‪ ،‬ح ‪.12111‬‬ ‫‪« .1‬مستدر الوسائل»‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪.112‬‬ ‫‪ .1‬ر ‪« :‬أعالم النساء»‪ ،‬عمر رضا کحاله‪« .‬الطبقاات الکباری»‪ ،‬إبان ساعد‪ ،‬ج ‪« .3‬ریااحین الشاریعه»‪ ،‬ذبایحاهلل‬ ‫محالتی‪ ،‬ج ‪ 1‬و ‪.1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫جعلها اهلل له سترا من النار ‪« 1،»...‬رحم اهلل أبا البنات‪ ،‬البنات محبّباتٌ و البنون‬ ‫مبشّراتٌ و هنّ الباقیات الصالحات»‪1‬خود بیانگر تحوالت فرهنگی و تربیتی دربارة‬ ‫دختران بود‪.‬‬ ‫ابراز عالقه و نیز مالطفت و تعامالت انسانی ایشان حتی در تحمل انتظارات غیر منطقی‬ ‫برخی از همسرانشان‪ ،‬توصیههای مکررشان به شیوه ارتباب میان مردان و همسرانشان در‬ ‫حریم خصوصی بر اساس محبت و خدمت به زن و اصرار اکید بر عدم خشونت‪ ،‬ارج نهادن به‬ ‫تالشها و مساعدتهای همسرانشان‪ ،‬بهویژه تجلیل از حضرت خدیجه کبری تا پایان عمر و‬ ‫تقدیر از خدمات او در امر رسالت به عنوان اولین بانویی که به ایشان ایمان آورد و تأکید بر‬ ‫اکرام زنان و همسران تا به آنجا که فرمود‪« :‬ما أکرمهنّ إال کریم و ما أهانهنّ إال لئیم» و موارد‬ ‫‪1‬‬ ‫فراوان دیگری که در سنت نبوی و سیره جانشینان ایشان وارد شده است‪.‬‬ ‫حقیقت تلخ و ناگواری در حال تحقق است و آن اینکه جهان امروز در مقوله زن و‬ ‫خانواده‪ ،‬به شدت دچار آفت شده و در سرآشیبی سقوب است‪ .‬و این بدان جهت واقع‬ ‫شد که بعد از عصر روشنگری‪ ،‬تنها به رهاسازی جسم زن تدبیر شد‪ .‬او ابزاری برای‬ ‫تسهیل کار سرمایه داران و مطامع اقتصادی و تمایالت جنسی آنان قرار گرفت‪.‬‬ ‫فردگرایی‪ ،‬اسارت تمایالت و رهایی از مسئولیتپذیری و نفی عشق و مودت از حریم‬ ‫خصوصی‪ ،‬تقدم حقوق جنسی بر رعایت حدود اخالقی‪ ،‬انفکا میان زن و پیوندهای‬ ‫روحی و عاطفیاش زمینه را برای تخریب و تزلزل خانواده و سهلالوصول کردن طالق‪،‬‬ ‫توسعه فرزندان ته والد‪ ،‬بی هویتی در ناحیه نسب و ‪ ...‬از عوارض مدرنیته برای زنان‬ ‫در عرصه خانواده بود و حال آنکه در اسالم‪ ،‬تأسیس و تشکیل خانواده از زیباترین‬ ‫مظاهر آفرینش و ازدواج به عنوان پیوندی ملکوتی و عبادتی بیبدیل محسوب میشد‬ ‫و طالق از زشتترین اعمال به شمار میآمد و سالمت خانواده را متضمن سالمت نسل‬ ‫و نفس و عقل و دین و دنیا و آخرت محسوب میکرد‪.‬‬ ‫اسالم با نظریة مکملی خود‪ ،‬زمینه را برای زندگی مشتر مبتنی بر موانست و‬ ‫مراقبت متقابل‪ ،‬تسهیل و تناسب‪ ،‬اعتماد و اعتقاد‪ ،‬عشق و ای ار‪ ،‬مودت و رحمت بنا‬ ‫نهاد که در روند مدرنیته این بنا در جوامع اسالمی بنابر غایات و مطامع و منافع دنیای‬

‫‪151‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫استکبار به شدت مورد تخریب و تهدید قرار گرفت‪ .‬اندیشههای تساویگرا و‬ ‫جنسیتمدار‪ ،‬جریانات و جنبشهایی را از قبیل جنبش اجتماعی فمنیسم‪ ،‬بر بشریت‬ ‫تحمیل کرد و تقابل جنسیتی جایگزین تعامل انسانی شد و عرصههای تنازع و تقابل‬ ‫به نام آزادی و حقوق بشر‪ ،‬تساوی و دموکراسی جهان را فرا گرفت‪ .‬از طرفی زن به‬ ‫صورت یه ابزار سیاسی و اقتصادی در دستور کار استکبار جهانی واقع شد و همه‬ ‫این ها در چتری از نفاق و دورویی پیوسته بر بشریت تحمیل و القا میشد‪ .‬همانطور‬ ‫که روند این حرکت اندیشوران جوامع را به شدت مضطرب و نگران میساخت‪.‬‬ ‫استاد مطهری در ارزیابی چنین وضعیتی از عصر مدرن‪ ،‬اینگونه میگوید‪« :‬بارزترین‬ ‫مشخِّص عصر ما‪ ،‬ظاهرترین پدیدة اجتماعی عصر ما و بزرگترین کارخانههای زمان ما‬ ‫چیست؟ بزرگترین پدیدة عصر ما نفاق است‪ .‬نفاق یعنی بشر جوری فکر کند و جور‬ ‫دیگری حرف بزند‪ .‬این فاصله میان دل و زبان است که در بشر امروز پیداست‪ ،‬این فاصله‬ ‫میان ظاهر و باطن است‪ .‬فاصله میان ادعا و عمل‪ .‬فاصله میان گفتار و کردار است‪ .‬در کدام‬ ‫عصر و زمان‪ ،‬این مقدار دم از اخالق‪ ،‬صلح‪ ،‬امنیت و آزادی و انسانیت و حقوق بشر زدند و‬ ‫در کدام عصر اندازه زمان ما این مفاهیم را ملعبه قرار دادند و با اینها بازی کردند؟ ‪ ...‬با‬ ‫این همه پیشرفتها در مرحله علم و فن‪ ،‬در ناحیه آدمیت و خوی انسانی‪ ،‬چقدر جلو‬ ‫‪1‬‬ ‫آمده؟ یه قدم هم نیامده‪ ،‬چون کار علم و فن نیست‪ ،‬کار ایمان است‪».‬‬ ‫مقام معظم رهبری در این باب میگوید‪« :‬علت اینکه اسالم اینقدر به نقش زن در‬ ‫داخل خانواده اهمیت میدهد همین است که زن اگر به خانواده پایبند شد‪ ،‬عالقه‬ ‫نشان داد‪ ،‬به تربیت فرزند اهمیت داد‪ ...‬برای آنان آذوقههای فرهنگی‪ ،‬قصص‪ ،‬احکام‪،‬‬ ‫حکایتهای قرانی‪ ،‬ماجراهای آموزنده فراهم کرد‪ ...‬نسلها در آن جامعه بالنده و رشید‬ ‫خواهند شد‪ .‬این هنر زن است و منافاتی با درس خواندن و درس گفتن و کار کردن و‬ ‫‪1‬‬ ‫ورود در سیاست و ام ال اینها ندارد‪».‬‬ ‫عرصه دوم‪ :‬اسالم و مجاهدت پیامبر در احیای حیات اجتماعی زنان‬ ‫مرحله دیگر‪ ،‬تالش پیامبر اعظم(ص) در اعطای حقوق اجتماعی و حق دخالت در‬ ‫سرنوشت و حقوق شهروندی بر پایه تکریم و شخصیت انسانی بود‪ .‬پذیرش همکاری و‬

‫‪152‬‬

‫‪ .1‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪« ،‬پانزده گفتار»‪ ،‬صص ‪ 13‬و ‪.13‬‬ ‫‪« .1‬زن و بازیابی هویت حقیقی»‪ ،‬گزیدهای از بیانات مقام معظم رهبری‪ ،‬ص ‪.21‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ارج نهادن به تالشها و مساعدتهای زنان و پذیرش مجاهدتها و فداکاری آنان نظیر‬ ‫سمیه‪ ،‬ام شریه‪ ،‬ام فضل‪ ،‬ام سلمه‪ ،‬عایشه و ترغیب و تشویق آنان در حضور علمی‪،‬‬ ‫فرهنگی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی آنان بود که شواهد فراوانی در کتب تاریخی اسالمی در‬ ‫مذاهب مختلف به وفور یافت میشود‪ .‬در بسیاری از عرصهها‪ ،‬حضور زنان در بیعت با‬ ‫پیامبر(ص) و هجرت از سرزمین کفر به مدینه با غایات ترسیمشده از سوی اسالم که‬ ‫آیة بیعت خود گواهی از حضور زنان در این عرصه است‪ ،‬و در واقع بیعت‪ ،‬پیمانی‬ ‫سیاسی ‪ -‬اجتماعی است که مردم یه جامعه با رهبر خود میبندند تا در راه‬ ‫استوارسازی پایههای حکومت و یاری رسانی به رهبری جامعه دینی از زمان‬ ‫پیامبر(ص) برای زنان معمول شد‪.‬‬ ‫اولین شهید اسالم‪ ،‬طبق نقل تاریخ‪ ،‬سمیه بود‪ .‬کسی که رسول خدا را از نقشه‬ ‫توطئه قریش مطلع کرد نیز یه زن بود‪ .‬در برداشتن گامهای ایجاد جامعه اسالمی در‬ ‫بیعت اول حضور دو زن را تاریخ ذکر میکند‪ .‬ابن سعد نام زنان بیعتکننده با رسول‬ ‫گرامی اسالم را تعداد چهارصد و هشتاد و نه نفر فهرست کرده است‪ .‬ابن حجر‬ ‫عسقالنی به تعداد بیشتری اشاره کرده است‪ .‬در بیعت رضوان نیز حضور زنان مشهود و‬ ‫نیز در روز فتح مکه عدهای ک یری از زنان مکه همراه مردان وارد بیعت سیاسی با‬ ‫حضرت شدند‪ .‬در جریان سازماندهی و ساخت جامعه مدنی از تبلیغ‪ ،‬ترویج معارف‬ ‫اسالمی‪ ،‬مبارزه با دشمن‪ ،‬حضور در مراسم و گردهماییها‪ ،‬کمههای امدادی چه در‬ ‫پشت جبهه و بعضا در صورت ضرورت‪ ،‬حضور رزمی زنان در رویارویی با دشمن و در‬ ‫حفظ دستاوردهای مکتب اسالم‪ ،‬گام به گام در کنار پیامبر حرکت میکردند‪ .‬کتاب‬ ‫«اعالم انساء» حدود دویست و دو هزار و ششصد زن را در طول تاریخ اسالم معرفی‬ ‫میکند که تخصصهای مختلفی را داشتهاند‪ .‬هزار و چهارصد زن محدثه و راوی‪ ،‬فقیه‪،‬‬ ‫دانشمند در علوم قرآنی‪ ،‬پانصد و بیست زن اهل ادب و شعر‪ ،‬حدود دویست زن عارف‬ ‫و زاهد‪ ،‬حدود دویست و نود زن مشوق علم و نیز اهل احسان و نیکوکاری و خدمات‬ ‫اجتماعی‪ ،‬حدود دویست زن به عنوان مجاهد و مبارز‪ ،‬حدود سی نفر اهل صناعت و‬ ‫‪1‬‬ ‫هنر و آشنا به پزشکی و عدهای نیز اهل موسیقی معرفی شدهاند‪.‬‬ ‫یکی از محققین اسالمی میگوید‪« :‬تحصیل علوم دینی در قرون اولیه پیوسته‬ ‫مورد توجه زنان مسلمان بوده است‪ .‬میتوان گفت در هر قرن صد زن مسلمان راوی و‬

‫‪153‬‬

‫‪ .1‬ر ‪« :‬اعالم انساء»‪ ،‬عمر رضا کحاله‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪154‬‬

‫محد و فقیه ظهور کرده است‪ 1».‬پس از قرن نهم هجری سیری نزولی طی کرده‬ ‫است‪ .‬بسیاری از این زنان اجازه روایت داشتهاند‪ .‬به مردان و زنان بسیاری تعلیم‬ ‫میدادهاند و اجازه روایت صادر میکردهاند‪ ... .‬سیوطی‪ ،‬دانشمند عرب در محضر زنی‬ ‫به نام امّ هانی کسب علم نموده و محمد بن ادریس شافعی از محضر سیده نفیسه‬ ‫استماع حدیث میکرد‪ 1.‬این موارد گوشههایی از آثار عنایت ویژة اسالم به زنان است‪.‬‬ ‫با تحقق نهضت عظیم اسالم تحولی بنیادین و متفاوت از فرهنگ و آداب تمام‬ ‫اقوام و ملل صورت گرفت به گونهای که عصر رسالت و زمانهای متقارب با آن از‬ ‫جهت تحوالت اساسی در زندگی زنان‪ ،‬قابل مقایسه با هیچ زمانی نیست‪ .‬تأکید بر‬ ‫حضور اجتماعی و سیاسی زنان‪ ،‬مسئلهای بود که برای تاریخ تصورناشدنی بود به‬ ‫گونهای که بعضا حتی صحابی پیامبر در این امور‪ ،‬تردید و یا به حضرتش انتقاد‬ ‫می نمودند‪ .‬مسئله هجرت و تر خانه و کاشانه به منظور حفظ دین و رهایی از آزار‬ ‫مشرکان و مخالفان‪ ،‬حرکتی سیاسی بود که خداوند زنان و مردان مسلمان را به تر‬ ‫دارالکفر و ورود به مدینه دعوت کرد‪ .‬در تاریخ آمده که در هجرت اول به حبشه یازده‬ ‫مرد و چهار زن شرکت داشتند و پس از آن مسلمانان دیگر به آنان ملحق شدند تا‬ ‫آنکه تعداد مردان به هشتاد و دو نفر و زنان به هیجده تن رسیدند‪ 1».‬حضور در‬ ‫رایزنی های سیاسی نکته دیگری بود که رسول گرامی اسالم(ص) زنان را در این عرصه‬ ‫بر اساس هوشیاری و تدبیر و تیزبینی مورد مشورت و دخالت قرار میداد‪ .‬همچنان که‬ ‫پس از صلح حدیبیه با همسر خویش ام سلمه به مشورت نشست و گرهای که در آن‬ ‫شرایط ایجاد شده بود‪ ،‬با توجه به دیدگاه رشید این بانو گشوده شد و حکم صائب او از‬ ‫انشقاق میان مسلمانان جلوگیری کرد‪ .‬در حیطة امر به معروف و نهی از منکر که آیات‬ ‫قرآن مکرر بر حضور زنان در این عرصه حکایت دارد‪ ،‬کار به جایی میرسد که زنان‬ ‫مکرر در نقد رفتار حاکمان و استدالل عمیق بر اساس قرآن و سنت آنان را به موضع‬ ‫انفعال و پذیرش وا میدارد‪ .‬مانند حضور سوده دختر عماره بن األسه که به عزم‬ ‫شکایت از بُسر بن أبی أرطاه به دربار معاویه رفت و از بی توجهی به حقوق مردم و‬ ‫درخواست عزل او به شکوه و گالیه و امر به معروف و نهی از منکر پرداخت‪ .‬در پناه‬ ‫دادن به مشرکان و آزاد کردن اسیران‪ ،‬زنان نیز این حق سیاسی را داشتند حتی حق‬ ‫‪« .1‬تحلیلی بر سرگذشت تاریخی زن»‪ ،‬شهین ایروانی‪ ،‬ص ‪.31‬‬ ‫‪ .1‬ر ‪ :‬محالتی‪ ،‬ذبیحاهلل‪« ،‬ریاحین الشریعه»‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 32‬و ‪.37‬‬ ‫‪« .1‬الکامل فی التاریخ»‪ ،‬إبن أثیر عزالدین‪ ،‬ج ‪.113 ،1‬‬

‫‪ .1‬جاللی کندری‪ ،‬سهیال‪ ،‬به نقل از «تاریخ إبن هشام»‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.171‬‬ ‫‪ .1‬جاللی کندری‪ ،‬سهیال‪ ،‬به نقل از «اعالم النساء»‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 32‬و «تاریخ إبن هشام»‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.121‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫شفاعت و آزاد سازی از مرگ محتوم یا بردگی‪ .‬برای م ال زینب دختر رسول اهلل(ص)‬ ‫‪1‬‬ ‫شوهرش‪ ،‬أبوالعاص بن ربیع را که در جنگ بدر اسیر شده بود آزاد کرد‪.‬‬ ‫عرصة دیگر‪ ،‬حضور زنان در عرصههای نظامی و تدارکات دفاعی که اگرچه جهاد‬ ‫ابتدایی از آنان برداشته شده بود‪ ،‬لیکن در عرصههای مختلف پشتیبانی‪ ،‬تدارکات‪ ،‬تشویق‬ ‫به مبارزه‪ ،‬تبلیغ علیه دشمنان تالش فراوانی را داشتند و در بعض موارد که ضرورت اقتضا‬ ‫میکرد م ل حضور امّ عِمّاره در معرکه جنگ احد که برای آبرسانی به رزمندگان آمده‬ ‫بود؛ با در خطر دیدن جان پیامبر(ص) مشه را به زمین میاندازد و سالح در دست‬ ‫میگیرد و به دفاع از جان پیامبر(ص) میپردازد و شجاعت و رشادت او همچنان زبانزد‬ ‫دیگران میشود تا بدانجا که رسول گرامی اسالم میفرماید‪« :‬ما التفتُّ یمینا و شماال إال و‬ ‫أنا أراها تقاتل دونی؛ در روز احد به راست و چپ متوجه نمیشدم مگر آنکه او را میدیدم‬ ‫که میجنگد‪ ».‬طبق نقل تاریخ درمان زخمهای او یه سال به طول انجامید و آثار این‬ ‫جانبازی تا آخر عمر بر بدن او باقی بود‪ .‬در جنگ خندق نیز چنین رفتاری در برخورد با‬ ‫‪1‬‬ ‫یهودیان بنی قریظه از صفیه‪ ،‬عمه رسول خدا نقل شده است‪.‬‬ ‫حضور زنان در تجمعها و گردهمایی ها نماد دیگری از حضور سیاسی و اجتماعی‬ ‫آنان بود که نه تنها در عباداتی چون حج و حضور در مساجد و جمعه و جماعات و‬ ‫عید فطر و قربان فعال بودند‪ ،‬در بسیاری از موارد برای استمداد و استحضار محضر‬ ‫پیامبر(ص) وارد میشدند‪ .‬در اشتغال‪ ،‬رفع حوائج مردم‪ ،‬نخریسی و پارچهبافی‪ ،‬خیاطی‬ ‫و دباغی‪ ،‬حضانت و شیردهی‪ ،‬تجارت و بازرگانی‪ ،‬پزشکی و جراحی و خدمات دیگر‬ ‫حضوری جدی داشتند‪ .‬عالوه بر آنکه در عرصه علم و معرفت همانگونه که اشاره رفت‬ ‫در عرصههای مختلف فعالیت چشمگیری داشتند‪.‬‬ ‫فلسفه مختصات بیعت زنان در اندیشة سیاسی و تأثیر در حفظ هویت آنان‬ ‫تاریخ بشری در تعامل ابزاریاش با زنان چه در جاهلیت قدیم و چه در موقعیت‬ ‫جدید در عرصه های مختلف پر از نقاب تعارض و تبعیض و تنقض و تحقیر است‪ .‬عالوه‬ ‫بر آنکه در عرصة سیاست و دخالت در سرنوشت سیاسی غالبا او مطرود و یا مقهور‬ ‫دست سیاسان و سلطهگران قرار میگرفته است و در نهایت با از دست دادن هویت و‬ ‫صالبت خود‪ ،‬جایگاهی ابزاری برای او مقرر میشده‪ .‬در تنازعات سیاسی بیشترین‬ ‫آسیب نصیب آنان و اطفالشان بوده که مستندات در این باب از متواترات تاریخی است‪.‬‬

‫‪155‬‬

‫بر این اساس در بعضی از آیات مرتبط با حق سرنوشت و دخالت در حقوق‬ ‫اجتماعی و سیاسی م ل آیة بیعت زنان‪ ،‬عالوم بر ت بیت این حق‪ ،‬روی صالحیتهای‬ ‫اخالقی و سالمت فکری و عملی زنان تأکید میورزد و وجود ارزشهای انسانی و‬ ‫اخالقی را شرب در تحقق بیعت سیاسی میشمارد‪ .‬و شاکله هویت فردی او را مناب‬ ‫اعتماد بر تعهد اجتماعی او محسوب میکند‪ ،‬تا هم از ابزاری شدن و طعمه‬ ‫سیاستبازان شدن‪ ،‬هم از ورود افراد ناالیق و بزهکار اخالقی و جنسی و چهرههای‬ ‫محفوف به نفاق و حیله در بیعت سیاسی ممانعت کند‪ .‬این همان تحقق سیاست در‬ ‫عین دیانت همراه با کرامت و عزت دینی و دمیدن روح حریت و آزادگی در زن و مرد‬ ‫در جامعه دینی و مبین جامعیت شخصیت سیاسی زن مسلمان در عرصه اجتماعی و‬ ‫سیاسی به عنوان یه عنصر مستقل و فعال‪ ،‬نه منفعل‪ ،‬اجتماعی است که همراه با‬ ‫تالش اجتماعی حافظ هویت انسانی خویش است‪.‬‬ ‫لذا میفرماید‪ « :‬یَا أَیُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ یُبَایِعْنَكَ عَلَى أَنْ ال یُشْرِكْنَ بِاللَّهِ‬ ‫شَيْئًا وَال یَْ​ْرِْ​ْنَ وَال یَْ​ِْ​ِينَ وَال یَْ​ُْللْنَ أَوْالَ​َُلن وَال یَْ​ِْ​ِينَ بِبُهَُْان یَْ​َُْرِینَهُ بَيْنَ أَیِْ​ِیهِن‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪156‬‬

‫وَأَرْجُلِهِن وَال یَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَایِعْهلن وَاسَُْغْ​ِْرْ لَهلن‪ 1».‬این آیه بعد از فتح مکه‬

‫‪1‬‬

‫نازل شد‪ .‬وقتی که مردان برای بیعت آمدند و بنا بر نقل تاریخ در تفاسیر مختلف‪،‬‬ ‫پیامبر(ص) با آنان مشروب به ایمان و جهاد بیعت کردند‪ ،‬اما وقتی زنان باایمان برای‬ ‫بیعت خدمت ایشان رسیدند این آیه نازل شد و بیعت زنان مشروب به شش شرب شد‪.‬‬ ‫در اینجا اگرچه جهاد ابتدایی از زنان برداشته میشود؛ لیکن شرایطی جایگزین‬ ‫می شود که مجاهدت زن مسلمان را با تفکر مسائل اجتماعی دوچندان میکند و نیز از‬ ‫طرفی مسئولیتپذیری و نقشآفرینی او را در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی‬ ‫بیان می کند‪ .‬این گونه مختصات نه تنها ایجاد محدودیت نیست‪ ،‬گسترش مسئولیت‬ ‫است و جایگاه تاثیرگذاری زنان در ابعاد مختلف زندگی جمعی را نشان میدهد‪ .‬بیان و‬

‫‪ .1‬ممتحنه ‪« .11 /‬ای پیامبر‪ ،‬چون زنان با ایمان نیز تو آیند که [با این شرب] با تو بیعت کنند که چیازی را باا‬ ‫خدا شریه نسازند‪ ،‬و دزدی نکنند‪ ،‬و زنا نکنند‪ ،‬و فرزندان خود را نکشاند‪ ،‬و بچاههاای حرامازادهای را کاه پاس‬ ‫انداخته اند با بهتان [و حیله] به شوهر نبندند‪ ،‬و در [کار] نیه از تو نافرمانی نکنند‪ ،‬با آناان بیعات کان و از خادا‬ ‫برای آنان آمرزش بخواه»‪.‬‬ ‫‪ .1‬ر ‪ :‬مجمع البیان‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .131‬قرطبی‪ ،‬الجامع االحکام القرآن و در المنشور سیوطی ذیل آیه‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تعدد شرایط و مسائل مهم در این آیه‪ ،‬گویای توجه تام اسالم به جایگاه سیاسی زن‬ ‫مسلمان در نظام بشری است‪.‬‬ ‫در این آیه ابتدا به سالمت فکر از شر و سپس به نفی تعدی به مال و جان و‬ ‫حی یت و طهارت نسل و نفس و تعادل در رفتار اجتماعی و نفی بهتان و افترا و نیز‬ ‫اطاعت عملی از رسول خدا(ص) تأکید میشود و این موارد را شرب بیعت زنان قرار‬ ‫می دهد؛ به رغم آنکه دربارة نفس بیعت در آیات دیگر م ل آیة سورة فتح به کلیت و‬ ‫اهمیت آن پرداخته شده است‪ ،‬ولی در تأکید بر بیعت زنان که قبل از آن هم در بیعت‬ ‫رضوان حضور داشتند بعد از فتح مکه‪ ،‬مبین تعهد میان حکومت اسالمی و اعضای‬ ‫جامعه بر مبنای صداقت و سالمت درونی و بیرونی است زیرا اگر زنان در عرصه بیرون‬ ‫فعال حرکت کنند‪ ،‬ولی در عرصة خودسازی و حراست از نفوس توجه الزم را مبذول‬ ‫ندارند این بلیهای علیه آنان و نظم و سالمت جامعه آنان است‪.‬‬ ‫باید اذعان کرد که در بعد اخالق اجتماعی ساختار همه قوانین جمعی برای‬ ‫حراست و حفاظت از جایگاه اصیل زنان در بعد زندگی فردی و جمعی است‪ ،‬لذا نفی‬ ‫تبرج‪ ،‬نفی خودآرایی و زینت‪ ،‬نگاه و غضّ در صدا و پاکدامنی در تعامل اجتماعی و‬ ‫مب انی احکامی چون حجاب‪ ،‬جداسازی حریم امن خانواده از جامعه و پایهگذاری احکام‬ ‫و ضوابط خاص چون محارم نسبی و سببی و رضاعی‪ ،‬عدم اجازه برای ورود به حریم‬ ‫زندگی شخصی افراد‪ ،‬جعل مقررات مدنی و کیفری و جعل قواعد در مناسبات سیاسی‬ ‫و بینالمللی «قاعده نفی سبیل» و اصل استقالل و عزت اسالمی و ‪ ...‬همه برای نفی‬ ‫نگاه ابزاری به انسان ها اعم از زن و مرد و احترام به آزادی و آزادگی آنهاست تا اینکه‬ ‫در مسیر «إنّا هلل و إنّا إلیه راجعون»‪ 1‬دستاویز اغراض و مطامع و تمایالت بر محور لذت‬ ‫و قدرت و منفعت قرار نگیرند‪.‬‬ ‫حمایتهای مکرر قانونگذار اسالم و سیاق بسیاری از سور و آیات‪ ،‬گویای آن‬ ‫است که هیچ مکتب و هیچ نظام قانونگذاری به میزان حمایتهای همهجانبة اسالم از‬ ‫زنان در استیفای حقوق انسانی‪ ،‬مادی و معنوی‪ ،‬فردی و اجتماعی‪ ،‬سیاسی و‬ ‫بین المللی هرگز نبوده و نخواهد بود؛ زیرا در اینجا علم و حکمت‪ ،‬عرفان واقعی و‬ ‫بصیرت‪ ،‬عدالت و جامعیت‪ ،‬تناسب میان طبیعت و شریعت‪ ،‬متضمن هدایت و سعادت‪،‬‬ ‫کمال دنیا و آخرت شده است و اختصاص سورههایی خاص م ل سورة نسا و طالق و‬

‫‪157‬‬

‫‪ .1‬بقره‪.127 /‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مریم و نیز بخشهای عمدهای از بسیاری سور‪ ،‬چون‪ :‬ممتحنه‪ ،‬مجادله‪ ،‬تحریم‪ ،‬بقره‪،‬‬ ‫آل عمران‪ ،‬احزاب و نور‪ ،‬عالوه بر آیات مطلق و عامی که احکام آنها شامل همه‬ ‫انسانها یا اهل ایمان میشود؛ مبین توجه تام قانونگذار به اعتال و منزلت و کرامت‬ ‫زن مسلمان است‪.‬‬ ‫رهبر فرزانه انقالب اسالمی که پیوسته منادی ندای عزت اسالمی در جهان‬ ‫هستند در مناسبتهای مختلف بر این جامعیت اندیشه دینی دربارة زن مسلمان تأکید‬ ‫اکید دارد دغدغهمندی او در این باره این است که«زن مسلمان زنی است که هم دین‬ ‫خود را و حجاب خود را‪ ،‬زنانهگی خود را‪ ،‬ظرافتها و رقتها و لطافتهای خود را‬ ‫حفظ میکند‪ ،‬هم از حق خود دفاع میکند‪ ،‬هم در میدان معنویت و علم و تحقیق و‬ ‫تقرب به خدا پیشروی میکند‪ ...‬هم در میدان سیاسی حضور دارد این میشود الگویی‬ ‫برای زنان‪ ».‬ایشان در همین زمینه میگوید‪« :‬زن اسالمی زنی است که راه را درست‬ ‫میرود‪ ،‬هدف را درست تشخیص میدهد و در این راه حاضر به فداکاری است‪ .‬چنین‬ ‫زنی عظمت میآفریند‪ ... .‬زن امروز دنیا الگو میخواهد‪ .‬اگر الگوی او زینب و فاطمه‬ ‫زهرا(س) باشد‪ ،‬کارش عبارت است از فهم درست‪ ،‬هوشیاری و در موقعیتها و‬ ‫انتخاب بهترین کارها ولو با فداکاری و ایستادن پای همهچیز برای انجام تکالیف بزرگی‬ ‫‪1‬‬ ‫که خدا بر دوش انسانها گذاشته است‪».‬‬ ‫استاد مطهری در چالشهای پیش روی انسان امروز میگوید‪« :‬تفاوتی که میان‬ ‫مکتب انبیا و مکتبهای بشری است‪ ،‬در این است که پیامبران آمدهاند تا عالوه بر آزادی‬ ‫اجتماعی به بشر آزادی معنوی بدهند و آزادی معنوی است که بیشتر از هر چیز دیگر‬ ‫ارزش دارد ‪ ...‬بلکه آزادی معنوی هم مقدس است و آزادی اجتماعی بدون آزادی معنوی‬ ‫میسر نیست و این است درد امروز جامعه بشری که میخواهد آزادی اجتماعی را تأمین‬ ‫‪1‬‬ ‫کند ولی به دنبال آزادی معنوی نمیرود‪ .‬یعنی نمیتواند‪ ،‬قدرتش را ندارد‪».‬‬ ‫ایشان در باب حضور اجتماعی زنان در عین مرقبتهای اخالقی میگوید‪« :‬زن‬ ‫نقش سازندگی غیر مستقیم تاریخی خود را مدیون اخالق ویژه جنسی خویش‪ ،‬یعنی‬ ‫حیا و عفاف و تقوا و دورباش [عدم اختالب] زنانه خویش است‪ .‬آنجا که زن دورباش‬ ‫حیا و عفاف را حفظ نکرده و خود را [در جامعه] به ابتذال کشانده‪ ،‬این نقش تاریخی‬ ‫را از دست داده‪ ،‬به حق در مورد حیا و عفاف زن گفته شده‪ :‬حیا پاداشهای خود را‬

‫‪158‬‬

‫‪« .1‬زن و بازیابی هویت حقیقی»‪ ،‬گزیدة بیانات مقام معظم رهبری‪ ،‬ص ‪.77‬‬ ‫‪ .1‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪« ،‬آزادی معنوی»‪ ،‬ص ‪.10‬‬

‫پسانداز میکند و در نتیجه نیروی شجاعت مرد را باال میبرد و او را به اقدامات مهم‬ ‫وا میدارد و قوایی که در زیر سطح آرام حیات ذخیره شده است بیرون میریزد‪».‬‬ ‫اینجاست که فلسفه تأکید بر ارزشهای اخالقی در هویت یا بیبیعت سیاسی زنان در‬ ‫قران کریم روشن میشود‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫عرصة سوم‪ :‬اسالم و استیفای حقو و مسئولیت زنان در عرصه بینالملل‬ ‫مهمترین تفاوت نظام حقوقی اسالم با سایر مکاتب در آن است که خداوند اسالم را‬ ‫مسئول حفظ کیان بشری بر پهنه روزگار میشمارد و از اینجاست که در نصوص قرآنی و‬ ‫آیات مکرر‪ ،‬چهره زنانی را در ادیان الهی با جاللت و عظمتی تمام ترسیم میکند که آنان‬ ‫نقشی پایدار در جوامع انسانی نه تنها در زمان خود‪ ،‬بلکه برای تاریخ بشریت داشتهاند‪.‬‬ ‫همچنان که در ترسیم الگوهای سیاسی و اجتماعی‪ ،‬پرده از سرنوشت زنانی برمیدارد که‬ ‫آنان یهتنه در مقابل حکومتهای جائرانه ایستادهاند و الگویی برای هر زن و مرد آزاده در‬ ‫جهان شدهاند‪ .‬آیة یازده سورة تحریم میفرماید‪« :‬وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَال لِلَّذِینَ آمَنلوا اِمْرَأَةَ فِرْعَوْنَ‬

‫پیشگامان حرکت معنوی انسان به سوی پیشرفتها هستند‪ .‬در قرآن وقتی میخواهد برای‬ ‫انسانهای مؤمن م ال بزند‪ ،‬از یه زن م ال میزند‪ ،‬آنجایی که بحث ایمان و اسالم و صبر و‬ ‫صدق و مجاهدت در راه به دست آوردن ارزشهای انسانی و اسالمی و معنوی است‬ ‫میفرماید‪« :‬إِن الْمُْ​ْلِمِينَ وَالْمُْ​ْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْ​َْاِ​ُِِينَ وَالْ​َْاِ​َُِاتِ وَالصاَِِْينَ‬ ‫وَالصاََِْاتِ وَالصابِرِینَ وَالصابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُ​َُصَِ​ِِِّْينَ وَالْمُ​َُصَِ​َِِّْاتِ‬

‫وَالصائِمِينَ وَالصائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فلرُوجَهلمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِینَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ‬

‫أَعَِ اللَّهُ لَهلمْ مَغْ​ِْرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا»‪ 3‬در این آیه ده عنوان برای ارزشهای معنوی ذکر‬ ‫میشود‪ .‬زن و مرد در این میدان دوش به دوش حرکت میکنند و پیش میروند‪ .‬بت‬

‫‪ .1‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪« ،‬مجموعة آثار»‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.131‬‬ ‫‪ .1‬تحریم‪ 11 /‬و ‪.11‬‬ ‫‪ .1‬احزاب‪.12 /‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ ...‬وَمَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ»‪ 2‬رهبر انقالب اسالمی در زمینه این آیه میفرماید‪« :‬زنان جزء‬

‫‪159‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مردگرایی که در جاهلیتها همیشه به وسیله مردان و حتی به وسیله زنان پرستیده میشود‪،‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اسالم در این آیات این بت را میشکند‪ .‬غربیها ‪ 1100‬سال در این زمینه از اسالم عقباند‪.‬‬ ‫مرحوم مجلسی و ابن آشوب در مناقب راجع به زنان قرآنی اینگونه میگویند‪:‬‬ ‫«خداوند دو ازده زن را در قرآن کریم‪ ،‬در آیات مختلف به صورت تصریح یا کنایه از‬ ‫مختصات ارزشی آنان پرده برمیدارد و هر یه را در امری نمادین از تشخصی خاص‬ ‫برخوردار میسازد‪ ».‬جناب مجلسی میگوید‪« :‬خداوند دوازده زن را در قرآن کریم‬ ‫صراحتا با اشاره معرفی میکند که هر کدام در یه ویژگی خاص مورد سخن حق قرار‬ ‫می گیرند‪ ،‬م ال حوا را خدا در توبه‪ ،‬آسیه را در شوق و دختران شعیب در حیا و بلقیس‬ ‫‪1‬‬ ‫را در عقل و فاطمه را در عصمت و خدیجه را در احسان ‪ ...‬ذکر میکند‪».‬‬ ‫قرآن کریم در مقابله با انحرافات و تبعیضات فراوان تاریخی چنین الگوهایی برای‬ ‫زن مسلمان به صورت الگوهای نظری در عرصة رسالت و مسئولیتپذیری تبیین‬ ‫میکند و از طرفی در عرصه های عمل‪ ،‬آنان را موظف به رسالتهای جهانی و‬ ‫بینالمللی میسازد‪ .‬ابتدا آنان را به گفتمانهایی بر اساس احترام و حفظ کرامت و‬ ‫امنیت متقابل فرا میخواند و حتی با تعاملی بر اساس ارتقاء در معرفت و خرد در‬ ‫تعابیری م ل‪ْ « :‬للْ یَا أَُْلَ الْكَُِابِ َِعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا و َبَيْنَكلمْ أَال َِعْبَُِ إِال اللَّهَ وَ‬ ‫ال ِلشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَ ال یََُّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ َُونِ اللَّهِ»‪ 3‬که در اینگونه آیات‪،‬‬

‫تأ کید بر مفاهمات مشتر انسانی و ایجاد اتحاد و هماهنگی بر محور توحید و عدم‬ ‫سلطهگری و استبداد و پذیرش شر و مظالم بینالمللی است‪ .‬از طرفی در عرصة‬ ‫رفتار عملی‪ ،‬دنیای اسالم را به نیکوکاری و رعایت قسط و عدالت در رفتار متقابل آنان‬ ‫فرا میخواند تا شاید در این گونه تعامل‪ ،‬بشریت نسبت به حقانیت اسالم‪ ،‬منقاد و‬ ‫پذیرای اصول ارزشی آن شود‪ .‬لذا در سورة ممتحنه حریم تعامل بینالمللی را تبیین‬ ‫میکند و در ابتدا میفرماید‪« :‬الیَنْهَاكلمُ اللَّهُ عَنِالَّذِینَ لَمْ یَُْاِ​ِللوكلمْ فِيالِ​ِِّینِ وَ لَمْ‬ ‫یُخْرِجُوكلمْ مِ نْ َِیَارِكلمْ أَنْ َِبَرُّوُلمْ وَ ِلْ​ْ​ِْطلوا إِلَيْهِمْ إِن اللَّهَ یُحِبُّ الْمُْ​ْ​ِْطِينَ»‪ 4‬اشاره به‬ ‫اینکه خداوند شما را از کسانی که سر جنگ و مقاتله با دیانت و تفکر دینی شما ندارند‬

‫‪161‬‬

‫‪« .1‬زن از دیدگاه مقام معظم رهبری»‪ .‬ص ‪.101‬‬ ‫‪ .1‬مجلسی‪« ،‬بحاراالنوار»‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.33‬‬ ‫‪ .1‬آل عمران‪.71 /‬‬ ‫‪ .1‬ممتحنه‪.3 /‬‬

‫و نسبت به وطن و ملیت شما متعرض نیستند‪ ،‬در تعامل با آنان‪ ،‬رفتار نیکو و برخاسته‬ ‫از عدالت را در پیش گیرید که خداوند برقرارکنندگان قسط و عدل را در زمین دوست‬ ‫دارد‪ .‬لیکن اگر آنها از در عداوت و مقاتله با شما در تفکر توحیدی برآمدند و امنیت‬ ‫ملی و میهنی شما را به خطر انداختند‪ ،‬شما در برابر آنان مأمور به مقابله و نهی آنان از‬ ‫این عمل ظالمانه هستید‪ .‬از طرفی یکی از رسالتهای عمده حمایت از مظلومان و‬ ‫مستضعفان جامعه بشری مسلمانان را به واکنشی مدبرانه در تقابلی رویارو با دشمنان‬ ‫تا دندان مسلح علیه تمامیت عزت و استقالل انسانها فرا میخواند و در استفهامات‬ ‫توبیخی چون آیة ‪ 32‬سوره نساء «وَمَا لَكلمْ ال ِلَْاِ​ِللونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُْ​َُْضْعَِْينَ مِنَ‬ ‫الرِِّجَالِ وَالنَِِّْاءِ وَالْوِلَِْانِ الَّذِینَ یَْلوللونَ رَبنَا أَخْرِجْنَا مِنْ َُذِهِ الْ​َْرْیَةِ الظَّالِمِ أَُْللهَا‬

‫وَاجْعَل لَنَا مِنْ لَُِِْكَ وَلِيًّا وَاجْعَل لَنَا مِنْ لَُِِْكَ َِصِيرًا»‪ 1‬جهان اسالم را به واکنشی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫صریح و مقتدرانه در دفاع از مستضعفین از مردان و زنان و اطفال و کسانی که مورد‬ ‫تعدی و تجاوز جانی و خاکی قرار گرفتهاند فرا میخواند‪ .‬امروزه مهمترین چالش‬ ‫بین المللی در برابر کشورهای اسالمی‪ ،‬رخداد تلخی است که جهان سلطه و استکبار‬ ‫تمام تالش و امکانات خود را در تضعیف و مقابله با ملل اسالمی به کار گرفته است‪ .‬او‬ ‫از قرنها پیش زمینه های متعددی را برای استخفاف و تهدید و تطمیع و بهرهجویی از‬ ‫ملل اسالمی فراهم ساخت تا بدانجا که به عنوان دفاع از آزادی‪ ،‬حقوق بشر‪ ،‬زن و‬ ‫دموکراسی‪ ،‬سازمانها و نهادهای متعددی را مأمور نظارت و تسلط بر جهان گردانید‪.‬‬ ‫تشکیل مؤسسههای بین الملل در قرون اخیر با همین اهداف استعمارگرانه صورت‬ ‫گرفت‪ .‬پیدایش مکاتبی چون مارکسیسم‪ ،‬لیبرالیسم‪ ،‬داروینیسم و فرویدیسم با‬ ‫پشتوانههای اندیشه سلطه بر جهان صورت پذیرفت‪ .‬اما با وقوع انقالب اسالمی و‬ ‫شکلگیری حکومت دینی نقشههای آنان علیه اسالم با بحرانهای عدیدهای روبهرو‬ ‫گشت‪ .‬از این جهت‪ ،‬طراحی جهانیسازی و تشکیل دهکده جهانی را متمم نقشههای‬ ‫خویش در جهان کردند و هر چه توانستند در القای ناکارآمدی اسالم به کار بردند‪ .‬اما‬ ‫تحوالت جهان اسالم و زمینههای بیداری اسالمی در جهان و منطقه خاورمیانه نشان‬ ‫داد که تالش های آنان به نتیجه مطلوب نرسیده است‪ .‬اینجاست که به رغم ادعاهای‬ ‫بشردوستانه به مقابله ای ننگین و رو در رو با دنیای اسالم برآمدند‪ .‬به رغم ممنوعیت‬

‫‪161‬‬

‫‪ .1‬نساء‪.32 /‬‬

‫قانونی حمله به مناطق مسکونی و مصونیت داشتن زنان و کودکان در حقوق جنگ‪،‬‬ ‫همچنان هجمه و حملههای مختلف را علیه کشورهای اسالمی چون ایران‪ ،‬افغانستان‪،‬‬ ‫عراق‪ ،‬پاکستان به کار گرفتند‪ ،‬اما امروز حرکت بیداری اسالمی پاسخی دندانشکن به‬ ‫تمامی این دسایس است‪ .‬در این حرکت جمعی چند مسئله بایستی مورد اهتمام ما‬ ‫قرار گیرد‪ .‬ابتدا توجه تام به مبانی و اصول سیاسی اسالم در عرصة بینالملل و سپس‬ ‫به کارگیری آن در عرصة عمل و دوری از هر گونه تفرقه و اختالف بر مسائل جزئی و‬ ‫ٔتا کید بر نقاب اساسی و محوری در این حرکت‪ .‬بر این اساس در این بخش از نوشتار‬ ‫به برخی مبانی حرکت بیداری اسالمی در اندیشه وحیانی پرداخته میشود‪.‬‬ ‫مبانی پویایی و پایایی بیداری اسالمی در اندیشه وحیانی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫حقیقت شریعت که به معنای ارائه شیوه زندگی است در دل معنای آن جریان و‬ ‫شریان ارزشها و پویایی و پایایی نهفته است‪ ،‬این مفهوم زیبا از شریعت که عین‬ ‫جریان حیات در طبیعت است‪ ،‬در درون خود حقیقت زندگی را که تحر و تحول بر‬ ‫محور حق و ارزشهاست‪ ،‬پرورش میدهد‪ .‬لذا لغویین در تعریف این واژه میگویند‪:‬‬ ‫« الشرع نهج الطرق الواضح ‪...‬و استعیر ذله لطریقه االلهیه ‪ ...‬سمیت الشریعه شریعه‬ ‫تشبیها بشریعه الماء»‪ 1‬شرع یعنی راه روشن و شیوه واضح زندگی به دور از هر گونه‬ ‫ابهام و توقف ‪ ...‬و شریعت را شریعت گفتهاند چون اصالتا شبیه شریان آب است‪ .‬در‬ ‫واقع شریان آب حیات در گرو تحقق مفهوم واقعی دین است که الزمة این مفهوم‬ ‫پویایی و پایایی‪ ،‬شفافیت و حرکت‪ ،‬تحول و تکامل است‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬وقتی گفته میشود مبانی و اصول پویایی و پایایی در شریعت‪ ،‬یعنی‬ ‫قواعد و معادالتی که بر محور اندیشة توحیدی شکل گرفته و با ادلة قطعیه و امارات‬ ‫معتبره شرعیه تعیّن یافته و به کارگیری آن اصول مبداء حرکت و تحول است و به دور‬ ‫از هر گونه جمود و انحراف‪ ،‬بدعت و التباس‪ ،‬ایستایی و التقاب با تکیه بر نگاه جامع و‬ ‫کالن و دریافت مقاصد و غایات قانونگذار‪ ،‬گردونه حیات بشری به جوالن و حرکت و‬ ‫جوش و خروش در می آورد و جریان زندگی مقصد و معنایی حقیقی به خود میگیرد‬ ‫و تأمین کننده مصالح جوامع انسانی به دور از تمایالت و گرایشات نفسانی میشود‪ .‬این‬

‫‪162‬‬

‫‪ .1‬راغب اصفهانی‪« ،‬المفردات»‪ 1113 ،‬ق‪ ،‬ص ‪.173‬‬

‫مختصات امت پویا در منطق وحی‬ ‫در آخر سوره فتح وقتی خداوند از مختصات پیامبر خاتم و امت پیرو او سخن به‬

‫میان میآورد میفرماید‪« :‬مُحَمٌِ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِ​ِاءُ عَلَى الْكلَّْارِ رُحَمَاءُ‬ ‫بَيْنَهلمْ َِرَاُلمْ رُكَّعًا سُجًِا یَبَُْغلونَ فَضْال مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَاًِا سِيمَاُلمْ فِي وُجُوُِهِمْ مِنْ أَثَرِ‬ ‫الُّْجُوَِ ذَلِكَ مَثَللهلمْ فِي الَُّوْرَاةِ وَمَثَللهلمْ فِي اإلِْجِيلِ كََْرْع أَخْرَجَ شَطْ​َْهُ فَآزَرَهُ فَاسَُْغْلَظَ‬ ‫فَاسَُْوَى عَلَى سُوِْهِ یُعْجِبُ الُّْراعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكلَّْارَ؛ محمد(ص) که پیامبر خداست‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫امر کارساز جز از عهده دیانت اسالم ساخته نیست‪ .‬زیرا هر گونه تحول و پویایی که بر‬ ‫محور عبودیت و توحید برنتابد موجبات رکود و نخوت و مفسده و نفسانیات است‪.‬‬ ‫نگاهی عمیق به آیات و روایات این مفهوم را روشن میسازد که از مختصات‬ ‫قانونگذاری توحیدی پذیرش توحید در افعال بر محوریت حکم خداست و هر گونه‬ ‫دخالت فرای از این اصول شر در قانونگذاری است‪ .‬لذا اصل«ان الحکم الّا للّه یقص‬ ‫الحق و هو خیر الفاصلین» با توجه به برهانی بودن و تبیین مقاصد و غایات حکیمانه و‬ ‫عقالنی و پشتوانههای مستند و مستدل احکام شرعی‪ ،‬این اطمینان و ایمان قلبی را‬ ‫برای مرد و زن مسلمان ایجاد میکند که اعتماد بر نظریات و قوانین بدون پشتوانه‬ ‫بشری‪ ،‬بر محور اصول مادی صرف نمیتواند پاسخگوی نیاز جامع او بوده باشد‪ .‬از‬ ‫طرفی به رغم ادعاهای مکاتب اجتماعی برخاسته از اندیشة بشری‪ ،‬این مکاتب هرگز‬ ‫نمیتوانند هویت جمعی بشر را بر مبنای اصوی وحدی سامان ببخشند‪ .‬زیرا تک ر در‬ ‫فرضیات و تعدد در مقاصد و غایات خود مبداء اختالف در ارائه نظریات اجتماعی است‪.‬‬ ‫نظام قانونگذاری اسالمی در ترسیم شاکله شخصیت جمعی امت اسالمی‬ ‫تعریف و مختصات جامعی دارد که پویایی و پایایی از خصایص ویژه آنان ذکر شده‬ ‫است‪ .‬این بخش از نوشتار به پردازش این مهم اختصاص مییابد و تأثیر آن بر موضوع‬ ‫بیداری اسالمی را بررسی میکند‪.‬‬

‫و آنان که با اویند بر کافران‪ ،‬سختگیر [و] با همدیگر مهرباناند‪ .‬از مختصات آنان‬ ‫عبودیت و رکوع و سجود‪ ،‬فضل و خشنودی خدا را خواستارند‪ .‬این صفت ایشان است‬ ‫در تورات‪ ،‬و م ل آنان در انجیل چون زرع و کشتهای است که جوانه خود را برآورد و‬ ‫‪163‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫آن را مایه دهد تا ستبر دهد و بر روی پا و ساق خود بایستد‪ .‬دهقانان را به شگفت‬ ‫‪1‬‬ ‫آورد و کافران را به خشم‪».‬‬ ‫در این آیه پس از بیان خصایص امت اسالمی و تابعان سیره نبوی در قالب تم یلی‬ ‫زیبا‪ ،‬صالبت و استواری و غنای فکری و فرهنگی و کارآمدی و پویایی این امت را بیان‬ ‫میکند‪ .‬عمدهترین ویژگیهای چنین امتی به قرار ذیل است‪:‬‬ ‫الف‪ :‬آنان از فرهنگ دشمنان خدا بیزار و برائت گزیدهاند و بر توسعه و ترویج‬ ‫فرهنگ غنی خود به واسطه متابعت از پیامبرشان تمسه جستهاند‪.‬‬ ‫ب‪ :‬راه نفوذ و ارتباب سلطهمدارانه را از سوی دشمن مسدود میکنند و با نهایت‬ ‫صالبت و استقامت بر تحقق فرهنگ الهی خود استوارند‪ .‬این امت در بین همکیشان‬ ‫خود یکپارچه و مهرباناند و رأفت و خضوع و همبستگی دارند‪ .‬این یکپارچگی موجب‬ ‫انس و الفت میان خود و موجب عزت آنان و غیض و ناامیدی دشمنان است‪.‬‬ ‫ج‪ :‬عبادت آنان عین سیاستشان و سیاتشان از دیانتشان جدا نیست‪ .‬عابدان شب و‬ ‫شیران روزند و در پناه عبودیت و اتکاء به فضل و عنایت پروردگار خود را از هر وابستگی‬ ‫بینیاز مییابند‪ .‬این بندگی به سیمای آنان صفا و جالی خاصی بخشیده است‪.‬‬ ‫د‪ :‬م ل ایشان در میان سایر اقوام و ملل به سبب ویژگیهای خاص خود‪ ،‬معلوم و‬ ‫مشهور است و به م ابه یه جامعه متحر ‪ ،‬خود کفا و پویا و پایا‪ ،‬رشدآفرین و بانشاب‬ ‫دارای تحولی م بت است که به واسطه استقالل و استغنای آنان‪ ،‬خشم و غیظ‬ ‫دشمنان افزون و موجبات تعجب و خرسندی پیش کسوتانشان را فراهم میسازد‪.‬‬ ‫ه‪ :‬خداوند به سبب این مختصات الهی به چنین امتی وعده سعادت و نصرت و‬ ‫موفقیت داده است‪.‬‬ ‫و‪ :‬اینان «قلیل الموءنه و ک یر المعونه» هستند یعنی از کمترین امکانات بیشترین‬ ‫بهرهمندی را دارند‪ .‬به گونهای که بیگانه با اهداف و افکار آنان‪ ،‬ابتدا توانایی ایشان را‬ ‫مورد تردید یا تکذیب قرار میدهند‪ ،‬اما وقتی نتیجه کار آنان ظاهر میشود‪ ،‬مورد‬ ‫حسد و غضب قرار میگیرند‪.‬‬ ‫آیة دیگری در راستای موضوع مذکور در تبیین هویت جمعی و رسالت امت‬ ‫اسالمی آخرین آیة مبارکه سورة حج است که در صدر نوشتار آمد و یکی از آیات‬ ‫حرکت آفرین نسبت به تحقق اهداف عالیه انسانی در سطح کالن جهانی است و در آن‬

‫‪164‬‬

‫‪ .1‬فتح‪.11 /‬‬

‫‪ .1‬حج‪.33 /‬‬ ‫‪ .1‬همان‪.‬‬ ‫‪ .1‬بقره‪/‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تبیین شیوه کاربردیسازی اصول اسالمی و فعلیتبخشی به ارزشهای الهی در فرایند‬ ‫برنامهریزی دروندینی و سپس تالش در راه انتقال این فرایند به عنوان امت برگزیده و‬ ‫مسئول ابالغ غایات ارزشی به سایر ملل و اقوام بشری است‪ .‬لذا ذات اقدس کردگار‬ ‫نکاتی اساسی را به قرار ذیل خواستار است‪:‬‬ ‫الف‪ :‬رسالت «حق جهاده» در راه خدا اقتضا دارد که امت اسالمی تحقق اهداف و‬ ‫آرمانهای اساسی اسالمی را با اهتمام تمام و برنامهریزی مستمر و مدام دنبال کند و‬ ‫زن مسلمان حامل این پیام است‪.‬‬ ‫ب‪ :‬الزمه «هو اجتبیکم» برگزیدگی امت اسالمی و تالشی شایسته و متناسب با‬ ‫جامعیت و جاودانگی آن است‪.‬‬ ‫ج‪ :‬این تالش بایستی از هر گونه تعجیل و تأ خیر و افراب و تفریط و حرج و تسامح‬ ‫به دور باشد و بر پایه تعادل مقرر شود‪ ،‬زیرا «ماجعل علیکم فی الدّین من حرج»‪.‬‬ ‫د‪ :‬این مکتب ریشه و اساس توحیدی و بنیانگذارانی چون ابراهیم رشید و حنیف‬ ‫دارد که اقتدا به او به عنوان «ملّه ابیکم ابراهیم هو سمّیکم المسلمین»‪ 1‬است‪ .‬پس‬ ‫حق اقتدا به ابراهیم خلیل و خلف راستین او پیامآور اسالم‪ ،‬تدبیر در حرکتی اساسی و‬ ‫تحول نمادین بر مبنای اصول علمی و عملی دین حنیف در عصر کنونی است‪.‬‬ ‫ه‪ :‬نظام قانونگذاری دینی یه نظام فرضیهمدار و ترسیمکننده خط مشی صرف به‬ ‫دور از ارائه الگوی کامل نیست‪ .‬بلکه در راستای آموزشهای نظری از الگوهای برترین‬ ‫عملی برخوردار است‪ .‬اصل رهبری الهی و شایستهساالری الگوی واقعی که در این آیه‬ ‫با «لیکون الرسول علیکم شهیدا»‪ 1‬آمده‪ ،‬مبین اهمیت توجه به سلو و والیتمداری‬ ‫طولی‪ ،‬در وجود مال های ارزشی تام در سیره و سنت نبوی و اوصیا است که غفلت‬ ‫از این امر در نظام قانونگذاری اسالمی نابخشودنی است‪.‬‬ ‫و‪ :‬الزمه امت برگزیده و «تکونوا شهداء علی النّاس»‪ 1‬تحقق شایستگیها در درون جوامع‬ ‫دینی‪ ،‬و ایجاد زمینههای رشد و بالنگی زنان بر اساس مال های ارزشی ا الهی است‪.‬‬ ‫ز‪ :‬تا زن و مرد مسلمان بر توانایی و قابلیتهای الزم در خود‪ ،‬ایمان نداشته باشند‬ ‫و باورهای م بتنی بر ایمان و عمل در ایشان یقینی نشود‪ ،‬هرگز نخواهند توانست در‬ ‫عرصة جهانی‪ ،‬موضع فعالی داشته باشند‪.‬‬

‫‪165‬‬

‫ح‪ :‬فحوای این آیه و آیاتی از این قبیل م ل آیات سورة عصر‪ ،‬نصر‪ ،‬فتح‪ ،‬ممتحنه‪،‬‬ ‫حشر و ‪ ...‬مبین آن است که در سیستم قانونگذاری اسالمی یه قابلیت توسعهمداری‬ ‫و متحولسازی ویژه وجود دارد که در سایر نظامها هرگز نیست‪ .‬لذا امت اسالمی‬ ‫بایستی از این قابلیت استفاده اصولی و نمادین داشته باشد و به تعبیر استاد مطهری‬ ‫بایستی تحر و قوام دینامیسمی که در قوانین اسالمی وجود دارد را با تالش خود به‬ ‫منصه ظهور بگذارند‪ ،‬که این نوع قانونگذاری درصبغه الگودهی بینظیر است‪.‬‬ ‫کالمی از امیر سخن و حکیم بیان علی(ع) و اسوه علم و تقوا فاطمه(س)‬ ‫«أیهِّا النِّاس‪ ،‬إِِّا ِْ اصبحنا فى َُر عنوَ‪ ،‬و زمن كنوَ‪ ،‬یُعَِّ فيهِ المحْن مْيئا‪ ،‬و یََْاَُ‬

‫الظالم فيهِ عُوّا‪ ،‬ال ِنُْعُ بما علِمنا‪ ،‬و ال ِْئلُ عما جَهِلنا‪ ،‬و ال ُِخوّفُ ْارعهً حُى ِ​ِحُلّ بنا»‬

‫‪1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫این کالم امیر سخن و حکیم بیان‪ ،‬امیرمومنان‪ ،‬آگاه بر سر و نهان‪ ،‬امام رهیافتگان‬ ‫است که سیطره پیامش و شهد کالمش‪ ،‬پیوسته کام آزادگان را شیرین و جان‬ ‫انسانهای طالب حقیقت و ساله شریعت را سیراب میکند‪.‬‬ ‫او در این کالم میفرماید‪« :‬ای مردم‪ ،‬ما در روزگاری به سر میبریم که عنود و‬ ‫کینه توز است و ناسپاسی و کفران نسبت به نعمات الهی در آن فراوان‪ ،‬التباس حق و‬ ‫باطل‪ ،‬آنگونه پدیدهها را وارونه ساخته که نیکوکار‪ ،‬زشت و مذموم به شمار آید و‬ ‫ستمگر بر گستره ظلم و سرکشی خود افزاید‪[.‬و حال آنکه] ما از ذخایر علمی خود‬ ‫بهره نمیبریم و نه آنچه را که نیاز به دانستن آن داریم‪ ،‬میپرسیم‪ .‬و رسالت خود را در‬ ‫آیندهنگری نسبت به حادثه کوبندهای که بر ما واقع میگردد‪ ،‬انجام نمیدهیم و تا‬ ‫واقع نشود به دفع آن نمیپردازیم‪».‬‬ ‫علی(ع) امت اسالمی را به فراست و تیزبینی‪ ،‬آیندهنگری و برنامهریزی‪ ،‬عالج واقعه‬ ‫قبل از وقوع‪ ،‬پیشگیری قبل از درمان‪ ،‬فعلیت قبل از انفعال‪ ،‬تدبیر قبل از اندفاع‪،‬‬ ‫دعوت میکند‪ .‬این کالم دریچهای از بصیرت و تیزبینی را بر مسلمانان میگشاید و‬ ‫آنان را بر جامعنگری‪ ،‬بیداری و ژرفاندیشی فرا میخواند و رسالت ویژهای را در تعامل‬ ‫با چالشهای عصری خویش بر عهده متفکرین اسالمی میگذارد‪.‬‬ ‫باری کفو راستین علی(ع) مظهر عصمت و رسالت زن مسلمان در این زمان نیز‬ ‫میفرماید‪ « :‬أُِم عباَ​َ اهلل ِلصُبُ أَمرِه وَ َِهيه وَ حَمَلَهُ َینه وَ وَحيه‪ ،‬وَ المناءُ اهللِ على‬

‫‪166‬‬

‫‪ .1‬نهج البالغه‪،‬‬

‫‪ ،11‬ف ‪.1‬‬

‫اَِْ​ْكم وَ بُلَغائلهُ اِلى االلمم؛ شما ای بندگان خدا! که پرچمداران امر و نهی خدایید‪ ،‬و‬ ‫حامالن دین و وحی میباشید‪ ،‬امانتداران حق‪ ،‬و رسانندگان آن به سایر امم هستید‪».‬‬ ‫مخاطب فاطمه(س) همة انسانهای دیانتمدار تا قیامتاند‪ ،‬که رسالت ابالغ را برای‬ ‫سایر ملتها بر عهده دارند و پرچمدار پیام الهی در عالماند‪.‬‬ ‫آری امروز که عصر بیداری ملتهاست‪ ،‬زن مسلمان‪ ،‬با اتکا بر نیروی الیزال الهی و‬ ‫با اقتدا به الگوهای بیبدیل اسالم و با استمداد از فرهنگ غنی اسالم نیازمند حرکتی با‬ ‫بصیرت در عین رجعتی صادقانه به حقیقت دین و واکاوی بنیادین در متون و‬ ‫مستندات اسالمی و از سویی طالیهدار بیداری است‪ ،‬تا از میان کورهراههای انحراف و‬ ‫انسداد و جمود و التقاب جاهلیت اولی و مدرن مسیر اقوم و ارشد و شیوه احسن را‬ ‫بتواند انتخاب کند و بار دیگر رسالت خود را در تاریخ بشر به منصه ظهور رساند‪.‬‬ ‫او به سبب رسالت برگزیدگی امت اسالمی در ارائه حقایق حیات شایسته‪ ،‬الزم است‬ ‫اهتمامی بایسته داشته باشد و در ایجاد تحول و توسعه ارزشها و بنا نهادن سنگ جدید از‬

‫تمدن انسانی ا اسالمی‪ ،‬مصداقی بر تحقق «وَجَاُِ​ُِوا فِي اللَّهِ حَق جِهَاَِهِ ُلوَ اجَُْبَاكلمْ»‪ 1‬باشد‪.‬‬

‫‪ .1‬حج‪.23 /‬‬ ‫‪ . 1‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪ ،‬ختم نبوت‪ ،‬قم‪ ،‬صدرا‪ ،1121 ،‬ص ‪.31-31‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫سپس رسالت خود را در عرصه جهانی بهویژه در پس بیداری اسالمی محقق کند‪ .‬او بایستی‬ ‫زمینههای ابتهاج و پویایی و پایایی اسالمی را در جهان کنونی فراهم سازد و با اقتدا به‬ ‫الگوهای راستین اسالمی از موضع انفعال پیشین به عنصری فعال مبدل شود‪ .‬زن مسلمان‬ ‫امروز اسطوره مقاومت و شکوه ایمان است‪ .‬بنابراین‪ ،‬بایستی از جهت علم و عمل‪ ،‬برنامهریزی‬ ‫و تدبیر‪ ،‬اقتدار و عزت اسالمی و رسالت جهانی‪ ،‬گامهای اساسی بردارد‪.‬‬ ‫استاد مطهری در این زمینه میگوید‪« :‬مسلما یه قانون جاودانه اگر بخواهد بر‬ ‫تمام صور متغیر زندگی احاطه نماید و راه حل تمام مشکالت را ارائه دهد و هر‬ ‫مشکلی را به صورت خاصی حل نماید‪ ،‬باید از نوعی دینامیسم و تحرّ و از نوعی‬ ‫انعطاف بهرهمند باشد‪ ،‬خشه و جامد و انعطاف ناپذیر نباشد تا بتواند بر این مشکل‬ ‫عظیم فائق آید‪ .‬در منابع ما همه رازها و رمزها‪ ،‬روح منطقی اسالم و وابستگی کامل‬ ‫‪1‬‬ ‫آن به فطرت و طبیعت انسان و اجتماع و جهان موجود است‪».‬‬

‫‪167‬‬

‫نتیجهگیری‬ ‫الف‪ .‬امروز بیداری اسالمی مرهون مجاهدت زنان و مردانی است که قرنها‬ ‫قلبشان برای ایجاد تحر و تحول در سایر امم میتپیده و اکنون این زمینه در جهان‬ ‫فراهم شده است و من و شما وارثان این حرکت عظیم در جهانیم‪ .‬بنابراین‪ ،‬هر گونه‬ ‫فرصتسوزی و تسامح در شرایط کنونی گناهی نابخشودنی است‪.‬‬ ‫ب‪ .‬الزمه اصل تحول و تکامل و پویایی و پایایی که یکی از اصول بنیادین در‬ ‫سیستم قانونگذاری است‪ ،‬احیاگری تفکر اصیل اسالمی از درون و پاسخگویی به‬ ‫ابهامات و شبهات از بیرون را خواستار است و زنان در این عرصه مبلغان و‬ ‫فرهنگسازان واقعی هستند‪.‬‬ ‫د‪ :‬اکنون که از پس قرنها انتظار‪ ،‬زمینههای جهانی بیداری اسالمی فراهم شده‪،‬‬ ‫به کارگیری همه امکانات و تمهیدات و ظرفیتهای موجود در جهان اسالم برای‬ ‫اقدامات اساسی به دور از تعجیل و تأخیر از سوی زنان مسلمان ضروری است‪.‬‬ ‫ه‪ .‬با توجه به خأل معنویت و ارزشهای انسانی در سراسر جهان مدرن و غنا و‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫پویایی و پایایی فرهنگ اسالمی‪ ،‬یکی از رسالتهای زن مسلمان‪ ،‬طراحی الگوی جامع‬ ‫جهانی بر مبنای اصول ارزشی چون اصل کرامت‪ ،‬اصل عزت و استقالل و حریت‪ ،‬اصل‬ ‫خداباوری و حقمحوری و قواعد و معادالت کارآمد اسالمی است‪.‬‬ ‫و‪ .‬برای طراحی الگوی جامع از سوی دنیای اسالم و زن مسلمان بررسی عوامل‬ ‫انحرافزای تاریخی و اجتماعی در طول تاریخ اسالم علیه زن مسلمان بهویژه سه قرن‬ ‫اخیر که دوران افزایش سلطه گری با اسلوب مدرن و به کارگیری نفاق در سایه‬ ‫تبلیغات بینالمللی بوده‪ ،‬ضروری است که در راستای تحقق این امر تداوم برنامهریزی‬ ‫و حرکتهای جمعی و نشستهای اندیشوران جهان اسالم صورت گیرد تا‬ ‫تلخکامیهای گذشته تکرار نشود‬ ‫ز‪ .‬امروز جهان در شرایطی است که جوامع بشری دنبال هویت انسانی از طریق دستیابی‬ ‫به معارف اصیل اسالمی با نماد عملی آن در زن مسلمان است که مستلزم تالش علمی‬ ‫مستمر بهویژه در علوم انسانی و ارتباطات مستمر میان مراکز علوم اسالمی است‪.‬‬

‫‪168‬‬

‫فهرست منابع و مآخذ‬

‫‪ )1‬قرآن کریم‬ ‫‪ )1‬نهج البالغه‪ ،‬ترجمة محمد دشتی‪ ،‬سید کاظم محمدی‪ ،‬انتشارات موعود اسالم‪،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫قم‪.1171 ،‬‬ ‫‪ )1‬ابن أثیر‪ ،‬عزالدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم‪ ،‬الکامل فی التاریخ‪ ،‬دار احیاء‬ ‫الترا العربی‪ ،‬بیروت‪ 1111 ،‬ق‪ 1111 /‬م‪.‬‬ ‫‪ )1‬ابن حنبل‪ ،‬احمد‪ ،‬مسند‪ ،‬جلد پنجم‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬دارالکتب العلمیه‪ 1101 ،‬ق‪/‬‬ ‫‪ 1131‬م‪.‬‬ ‫‪ )2‬ابن سعد‪ ،‬محمد‪ ،‬الطبقات الکبری‪ ،‬جلد دوم و هشتم‪ ،‬دار الصادر‪ ،‬بیروت‪1133 ،‬‬ ‫ق‪ 1131 /‬م‪.‬‬ ‫‪ )7‬ایروانی‪ ،‬شهین‪ ،‬تحلیلی بر سرگذشت تاریخی زن‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬انتشارات دریا‪،‬‬ ‫تهران‪ ،‬بهار ‪.1131‬‬ ‫‪ )3‬جاللی کندری‪ ،‬سهیال‪ ،‬زن مسلمان‪ ،‬پردهنشینی یا حضور اجتماعی‪ ،‬چاپ اول‪،‬‬ ‫انتشارات دانشگاه الزهرا‪.1131 ،‬‬ ‫‪ )3‬حرّ عاملی‪ ،‬محمد بن حسن بن علی‪ :‬وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه‪،‬‬ ‫جلد شانزدهم و هفدهم‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬مؤسسه آل البیت‪ ،‬قم‪ 1101 ،‬ه ق‪.‬‬ ‫‪ )1‬الطبرسی‪ ،‬شیخ ابو علی الفضل بن الحسن‪ ،‬مجمع البیان فی تفسیر القرآن‪ ،‬دار‬ ‫احیاء الترا العربی‪ ،‬بیروت‪ 1131 ،‬ه ق‪.‬‬ ‫‪ )10‬أبی القاسم حسین بن محمد بن مفضل (راغب اصفهانی)‪ ،‬مفردات الفاظ قرآن‪،‬‬ ‫مکتبه الرضویه‪.‬‬ ‫‪ )11‬دشتی‪ ،‬محمد‪ ،‬فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهرا‪ ،‬چاپ پانزدهم‪ ،‬شرکت چاپ‬ ‫و نشر بینالملل‪ ،‬پاییز ‪.1133‬‬ ‫‪ )11‬زن از دیدگاه مقام معظم رهبری‪ ،‬به تدوین دفتر مقام معظم رهبری‪ ،‬انتشارات‬ ‫بیطرفان‪ ،‬چاپ هشتم‪.1132 ،‬‬ ‫‪ )11‬کحاله‪ ،‬عمررضا‪ ،‬اعالم النساء‪ ،‬چاپ نهم‪ ،‬جلد ‪ ،7 – 1‬مؤسسه الرساله‪ ،‬بیروت‪،‬‬ ‫‪ 1131‬م‪.‬‬ ‫‪ )11‬مجلسی‪ ،‬محمدباقر‪ ،‬بحار االنوار‪ ،‬چاپ سوم‪ ،‬دار احیاء الترا العربی‪ ،‬بیروت‪،‬‬ ‫‪.1101‬‬

‫‪169‬‬

‫‪ )12‬محالتی‪ ،‬ذبیح اهلل‪ ،‬ریاحین الشریعه‪ ،‬دارالکتب االسالمیه‪ ،‬تهران‪.‬‬ ‫‪ )17‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬آزادی اجتماعی‪ ،‬انتشارات صدرا‪ ،‬چاپ بیست و هشتم‪ ،‬قم‪ ،‬مهر‬ ‫‪.1131‬‬ ‫‪ )13‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬پانزده گفتار‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬انتشارات صدرا‪ ،‬آذر ‪ ،1130‬تهران‪.‬‬ ‫‪ )13‬مطهری‪ ،‬مرتضی‪ :‬ختم نبوت‪ ،‬انتشارات صدرا‪.1131 ،‬‬ ‫‪ )11‬نوری‪ ،‬میرزا حسین‪ ،‬مستدر الوسایل و مستنبط المسائل‪ ،‬چاپ اول‪ ،‬بیروت‪ ،‬بی تا‪.‬‬ ‫‪ )10‬یادداشتهای استاد مطهری ‪ ،‬جلد هفتم‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬انتشارات صدرا‪ ،‬تهران و قم‪،‬‬ ‫مرداد ‪.1131‬‬ ‫‪ )11‬زن و بازیابی هویت حقیقی‪ ،‬گزیدة بیانات مقام معظم رهبری‪ ،‬چاپ سوم‪،‬‬ ‫انتشارات انقالب اسالمی‪ ،‬چاپ سوم‪ ،‬زمستان ‪.1110‬‬ ‫‪ )11‬المتقی الهندی‪ ،‬کنز العمال فی سنن االقوال و االفعال‪ ،‬بیروت‪ ،‬مؤسسه الرساله‬ ‫بیروت‪.1102 ،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪171‬‬

‫جنگ نرم علیه نقش زن در بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫زینب عواضه فقیه‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬ ‫این مقاله در نظر دارد تا به موضوع نقش زن و جنگ نرم علیه وی در بیاداری اساالمی‬ ‫بپردازد‪ .‬در این مقاله سعی شده است به چگاونگی آماادگی بارای بیاداری اساالمی و‬ ‫موانع ایفای نقش زنان پرداخته شود‪ .‬نویسنده آغاز راه بیداری را پایبندی به ارزشهای‬ ‫اسالمی و اجرای آن در جامعه میداند و استکبار جهانی و نیز جامعاهای کاه زن در آن‬ ‫زندگی میکند را اولین چاالشهاای فارا روی زن در مسایر بیاداری اساالمی معرفای‬ ‫میکند‪ .‬در ادامه از سریالهای وارداتی و شبکههای ماهوارهای و وسایل ارتباطی جدید‬ ‫به عنوان دیگر عواملی که مانعی بر سر راه زن و بیداری اسالمی است نام برده میشود‪.‬‬ ‫در پایان‪ ،‬نویسنده راههایی مانند شناخت دین اسالم‪ ،‬پرهیاز از تقلیاد کورکوراناه‪،‬‬ ‫اراده و‪ ...‬را به عنوان ابزارهایی برای مقابله با جنگ نرم علیه زن معرفی میکند‪.‬‬

‫جنگ نرم‪ ،‬زن‪ ،‬بیداری اسالمی‪ ،‬استکبار‪ ،‬وسایل نوظهور ارتباطی‪ ،‬اسالم‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫واژگان کلیدی‬

‫‪171‬‬

‫‪ .1‬کارشناس و از اصحاب رسانه لبنان‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫امروزه نشست ها و تالش های ارزشمندی برای بازگرداندن بیداری اساالمی باه جواماع‬ ‫اسالمی صورت میگیرد؛ جوامعی که هر روز در اطاعت و فرمانپذیری شکل و مضمون‬ ‫جدیدی به خود میگیرند‪ .‬برای اینکه این حدیث شریف «مردم خواباند و آنگااه کاه‬ ‫بمیرند به خود میآیند»‪ 1،‬بر ما صدق نکند باید مواظب باشیم و بیدار‪ .‬آنچه ماا اماروز‬ ‫در مناطق عربی اسالمی مشاهده میکنیم چیازی جاز آغااز یاه بیاداری اساالمی در‬ ‫دنیای عربی اسالمی نیست‪ .‬اما متأسفانه این خیزش در برخی از کشورها هناوز کامال‬ ‫نشده است و این در حالی است که این قیام در کشورهای دیگر به دست فرصتطلبان‬ ‫افتاده است؛ کسانی که تالش دارند با ظاهر انقالبی خود این انقالب را از مسایر اصالی‬ ‫منحرف کنند‪.‬‬ ‫جدای از اینکه این انقالب ثمربخش بوده یا نه‪ ،‬حضور مردان و زنان و کودکاان در‬ ‫میدان التحریر و دیگر مناطق مشابه در جهان عرب به این معناسات کاه دیگار ماردم‬ ‫ظلم و خواری را تاب نمی آورند و خواستار آزادی و اجرای قوانین الهی و بهرهمنادی از‬ ‫حقوق بشر و آگاهی و شافافیت در اجارای ارزش هاای اساالمی و همچناین خواساتار‬ ‫مقابله با خطرهای پیش روی امت اسالمی مانند فتنههای مذهبی که در گوشه و کناار‬ ‫جهان وجود دارد‪ ،‬هستند‪ .‬اینها گامهای اولیه به سوی بیداری اسالمی هستند‪.‬‬ ‫ییداری اسالمی دارای دو مقوله فردی و اجتماعی است‪ .‬در ابتدا باید بیدارسازی از‬ ‫فرد آغاز شود تا جامعه به سمت آن سوق پیدا کند و رفته رفته جامعاه جهاانی را هام‬ ‫در بر بگیرد‪ .‬بدون شه در این امر عوامل متعددی به ماا یااری مایرسااند کاه شااید‬ ‫بارزترین آنها اسالم است که ما را با دیگر ملتها گرد هم میآورد‪ .‬و متأسفانه اساتکبار‬ ‫پی به این نکته برده است که دین ما و ارزشهای ما و فرهنگ ما همان نیروی ماسات‬ ‫و در پی این است که با همه توان خود در بین ما شکاف ایجاد کناد تاا دسات از ایان‬ ‫ارزشها برداریم و در نتیجه بتواند بر سرزمین و ناموس و مقدسات ما سیطره پیدا کند‬ ‫و تاریخ و فرهنگ ما را جعل کند‪ .‬در این راه و برای دساتیاابی باه هادف خاویش از‬ ‫ابزارهای زیادی بهره میگیرد‪ .‬پس زبان حاکم‪ ،‬زبان جنگ‪ ،‬تهاجم‪ ،‬اشغالگاری‪ ،‬سالب‬ ‫هویت و تاریخ و جغرافیاست‪ .‬همانند چیزی که در فلسطین ر داد‪ .‬در حالی که شاعار‬ ‫این بود‪« :‬افراد بزرگسال میمیرند و کودکان فراموش میکنند‪ 1».‬دو سال ساپری شاد‬

‫‪172‬‬

‫‪ .1‬الناس نیام اذا ماتوا انتبهوا‬ ‫‪ .1‬الکبار یموتون و الصغار ینسون‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تا اینکه این گفته شکست خود را در عمل ثابت کرد‪ .‬اماا بزرگسااالن فلساطین بعاد از‬ ‫آنکه آنچه ر داده بود را در وجدان و روح و قلب کودکان خود حه نمودند‪ ،‬مردناد‪ .‬و‬ ‫این م الی بسی ار ساده از بی فایاده باودن ایان نیروهاای نظاامی در کشاتن یاا زدودن‬ ‫آرمانی زنده در درون هوادران آن است‪.‬‬ ‫دشمن این حقیقت را به خوبی در کرده است‪ ،‬پس بازآماده تاا جنگای دیگار و‬ ‫نوعی دیگر را علیه ما آغاز کند‪ .‬جنگی که نه به ارتش نیاز دارد و نه باه تاوپ و تاناه‪.‬‬ ‫اما این جنگ از آن یکی بسیار قویتر و خطرنا تر اسات و آن جناگ نارم اسات کاه‬ ‫امروز بسیار از آن گفته می شود و شاید ژوزف نای‪ ،‬رئیس مدرسه پژوهشهاای دولتای‬ ‫کندی در دانشگاه هاروارد‪ ،‬از نخستین کسانی باشد که از این جنگ سخن گفته اسات‪.‬‬ ‫وی رئیس شورای ملی اطالعات و نیز معاون وزیر دفاع آمریکا بوده اسات‪ .‬وی اساتفاده‬ ‫از یه قدرت نرم را وسیله موفقیت در سیاست باینالمللای مایداناد‪ .‬نیرویای کاه در‬ ‫مقایسه با تمامی جنگ هایی که ایاالت متحده آمریکا علیه دیگر کشورها به راه انداخته‬ ‫است برتر است؛ زیرا این جنگ به طور خالصه‪ ،‬جنگ جذابیت و اقناع است ناه جناگ‬ ‫اجبار‪ .‬ژوزف نای از این نیرو به عنوان نیرویی یاد میکند که بار اسااس یاه نظریاه از‬ ‫آغاز خلقت وجود داشته است‪ .‬بنابراین‪ ،‬این جنگ مبارزه حق است با باطل و مبارزه باا‬ ‫فریبی است که شیطان در جان و وجود انسان آن را به کار میبندد‪.‬‬ ‫و شیطان همانی است که قسم یاد کرد و گفت‪« :‬به عزت تو سوگند هماناا تماامی‬ ‫آنان را فریب میدهم مگر بندگانی از آنان که مخلصاند‪ 1».‬اما شایطان در هماین آیاه‬ ‫اعتراف میکند که بندگان مخلص او را ناامید میکنند؛ کسانی که خداوند را مخلصاانه‬ ‫عبادت میکنند‪ .‬ما در برخورد با شیطانهای جدید هم به ایمان و اجرای تعاالیم دیان‬ ‫نیازمندیم؛ زیرا وضعیت همان است که بود و واقعیت نیز یکی است‪ .‬ما نیاز باه هماان‬ ‫شیوه مورد هدف قرار گرفتهایم و این به واسطه پیشکشی باطل به شایوهای جاذاب و‬ ‫دوستداشتنی است‪ .‬در مرحله نخست غرایز و خواسته ها و آمال انساان را هادف قارار‬ ‫می دهند و او را به ظرفی خالی از محتوای دیان و تمادن اساالمی تبادیل مایکنناد‪.‬‬ ‫افرادی هستند که تالش دارند اسالم را به وسیله ایجاد اختالفات مذهبی بین شایعه و‬ ‫سنی پاره پاره و کوچه کنند و در هر زمان و مکانی که فرصتی دسات دهاد‪ ،‬باه ایان‬

‫‪173‬‬

‫‪ . 1‬قال فبزعزته الغوینهم اجمعین اال عباد‬

‫منهم المخلصین‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪174‬‬

‫اختالفات دامن زنند و آتش این اختالفات را روشنتر کنند تا سود بیشتری ببرند و باه‬ ‫اهداف خود برسند‪.‬‬ ‫متأسفانه‪ ،‬هنوز شیطان شناخته شده نزد ما همان شیطان سنتی اسات؛ اماا اماروز‬ ‫شیطانها زیاد شده اند و ابزارهای آنان نیز بیشتر‪ .‬شیطان قادیمی خواسات ماا را اغاوا‬ ‫کند تا مرتکب عمل حرام شویم و با سرنوشتی بد وارد جهنم شویم؛ اما امروز شیطانها‬ ‫با شیوه های نرم و جذاب تالش دارند تا مردم را وسوسه کنند و آنان را باه زباان حاال‬ ‫خویش تبدیل کنند و این در حالی است که شیوههای آناان نرمای بیشاتری باه خاود‬ ‫گرفته است و در حال حاضر نیز ما در برابر خواست آنان اطاعتپذیری بیشتری داریام‪.‬‬ ‫اکنون راه حل چیست؟‬ ‫راه حل فقط بیداری‪ ،‬پیوسته گوش به زنگ بودن و تاأثیارپاذیری فعاال از ساوی‬ ‫نخبگان علمی و دینی و فرهنگی است و این بخشی از حضور ما در این مکان است‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬با وجود شیطانهای جدید و شیوههایی که بیش از پیش نرمتر میشاود‪،‬‬ ‫این جنگ با نرمی و تأثیرگذاری خود تمامی عناصر تشکیلدهنده یه جامعاه اساالمی‬ ‫را در بر میگیرد‪ .‬حال میخواهیم توجهها را به زن که هماناا از ساتونهاای اساسای و‬ ‫بنیادین هر جامعه اسالمی است‪ ،‬جلب کنیم‪.‬‬ ‫چگونه است که امروز زن مسلمان هدف این جنگ نرم قرار گرفته است؟‬ ‫نقش طبیعی زن در بیداری اسالمی‬ ‫بیااداری یااه جامعااه اسااالمی از بیااداری فرزناادان آن جامعااه و از تمااام عناصاار‬ ‫تشکیلدهنده آن آغاز می شود و اگر به ساختار جامعه خویش نگااهی بینادازیم حتماا‬ ‫درخواهیم یافت که همانا خانواده عنصر تشکیلدهنده واقعی همه جواماع اسات و نیاز‬ ‫میدانیم که زن دریچه اطمینان خانواده است‪ .‬گفته میشاود کاه زن نیمای از جامعاه‬ ‫است و ما می گوییم که زن همة جامعه است؛ زیرا زن نیمای از جامعاه و ساازندة نایم‬ ‫دیگر آن است‪ .‬با توجه به اینکه زن هم مادر و تربیتکننده نسل است و هم مایتواناد‬ ‫پزشه‪ ،‬وکیل‪ ،‬سیاستمدار و ‪ ...‬باشد و همچنین در خانواده و محایط اطاراف و جامعاه‬ ‫تأثیر بسزایی دارد‪ ،‬اگر در سطح باالیی از فرهنگ و آگاهی باشد و بر اساس ارزشهاای‬ ‫اسالم به رشد و تربیت نسل بپردازد‪ ،‬خانواده ایمن باقی مایماناد و در نتیجاه جامعاه‬ ‫سالم خواهد ماند و عکس این موضوع نیز صادق است‪ .‬اگار زن و جامعاه فاساد شاود‪،‬‬ ‫خانواده و جامعه نیز به سوی انحراف کشیده میشود‪ .‬زنان هرچند که وظاایفی مشاابه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫وظایف مردان در کار ایفا میکنند‪ ،‬دارای قدرت تأثیرگذاری ویژهای در محیط خاویش‬ ‫هستند‪ .‬گاهی مادر بیشتر از پدر در پسر خود تأثیر میگذارد و این در حالی است کاه‬ ‫دانش آموز پسر هنگام ارتکاب خطا در مقابل معلم زن بیشتر شرمزده میشود تاا معلام‬ ‫مرد‪ .‬در دیگر زمینهها نیز اینگونه است‪.‬‬ ‫همه ما تالش داریم تا ایمنی بادن خاود را در مقابال اماراض حفاظ کنایم اماا نبایاد‬ ‫فراموش کنیم که بر ما واجب است به ایمنای روح و اجتمااع کاه ماا را از بسایاری اماراض‬ ‫اجتماعی و رفتاری در امان میدارد‪ ،‬توجه داشته باشیم‪ .‬بدون شاه زن نیاز در کناار مارد‬ ‫می تواند در ساختن این مصاونیت مشاارکت کناد و ایان امار از طریاق ایفاای نقاشهاای‬ ‫متعددی است که خداوند سبحان و تعالی بر عهاده زناان قارار داده اسات‪ .‬آنگوناه کاه در‬ ‫لبنان میگوییم زن در آنچه که جامعه در آن به سر میبرد سهم شیر را دارد‪ 1‬و این امر باه‬ ‫خوبی در بیشتر انقالبهای عربی در مصر و تونس و بحرین و یمن نمایان شده است‪.‬‬ ‫قبل از آن نیز شاهد نمونههایی از زنان مقاوم در لبنان و فلسطین باودیم و چقادر ماا‬ ‫امروز نیازمند زنانی مانند الحاجه‪ ،‬مادر فرماندة شهید عماد مغنیه‪ ،‬هستیم‪ .‬زنی کاه وظاایف‬ ‫اجتماعی بیرون از خانه و تربیت مردانی که کاروان جهاان را هادایت کاردهاناد را در خاود‬ ‫جمع نمود‪ .‬او مادر سه شهید است و آرزوی شهیدان بیشاتری را دارد‪ .‬ایان زن نموناه یاه‬ ‫زن است نایی است‪ .‬یه باار از وی در روز ماادر از کاودکی عمااد مغنیاه پرسایدم و اینکاه‬ ‫چگونه او را تربیت میکرد در پاسخ جواب بسیار زیبایی داد‪ :‬بارای تربیات او خاود را ناچاار‬ ‫دیدم که دوستان و نزدیکان او را که در خانه ما جماع مایشادند و باه بحاث و گفاتوگاو‬ ‫مشغول بودند را تربیت کنم و از دور همه این امور را مشاهده میکردم‪.‬‬ ‫دوست و دشمن اعتراف میکنند که این زن فرمانده ای قهرماان را تربیات کارد و‬ ‫شایسهتر آن ا ست که بگوییم به دلیل کشته شدن فرزندان وی در راه آرمانی که بادان‬ ‫ایمان آوردند‪ ،‬دیگر برای وی فرزندی بااقی نماناده و همچاون مدرساهای اسات بارای‬ ‫دختران جوان از تمامی نسلها‪ .‬آیا کسی میتواند در این مسئله شه کند که ایان زن‬ ‫در نقشی که در بیداری اسالمی به او واگاذار شاده‪ ،‬موفاق نباوده اسات؟ وی وجادان‬ ‫بسیاری از زنان و مادران شهدا در لبناان و کشاورهای عربای را بیادار سااخت‪ .‬و ایان‬ ‫چنین است مادر شهید بوعزیزی‪ ،‬آغازگر انقالب مردم عرب‪ .‬اما اماروز در ایان دهکاده‬ ‫جهانی آسان نیست که یه زن انسانی را تربیت کند که ذلت و خواری را نپذیرد و این‬

‫‪175‬‬

‫‪ .1‬المراه لها حصه االسد‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪176‬‬

‫در حالی است که سخنان او آتش انقالب و آغاز بیداری نزد زنان در میدان تحریر مصر‬ ‫و میدان لولو بحرین و دیگر میدانهای عزت و کرامت را شعلهور ساخت‪.‬‬ ‫ٔتاثیرات است نایی مادارن شهدا را در ایجاد بیداری اسالمی و آگاهیبخشای یاادآور‬ ‫میشویم بدون اینکه بخواهیم تأثیراتی را که زنان در عرصههای علم و طب و سیاسات‬ ‫و اقتصاد به دست آورده اند فراموش کنیم‪ .‬عایشه مصطفی‪ ،‬دختر ناوزدهسااله مصاری‪،‬‬ ‫نمونه ای از آن است‪ .‬دختری که با اختراع سامانه ویژه پرتاب سفینههای فضایی آیناده‬ ‫بدون استفاده از قطرهای سوخت‪ ،‬نقل زبانها شد‪ .‬اختراع او دنیاا را شاگفتزده کارد و‬ ‫موضوع بحث دانشمندان فضایی در هر نقطه از جهان شاد و ایان در حاالی اسات کاه‬ ‫عایشه از تحقیقاتی که آژانس فضایی ناسا در حال انجام آن است‪ ،‬پیشای گرفات‪ .‬زیارا‬ ‫این سازمان از برترین تکنولوژیها در نیروی رانش ماهوارهها به جاای موتاور معماولی‬ ‫موشه بهره مند بوده است‪ ،‬آنچه باعث کاهش یافتن پسماندهای جهان شاده و سابب‬ ‫افزایش سرعت سفینهها میشود؛ همچنان که یه منبع مجاانی انارژی پاا را شاکل‬ ‫میدهد‪ .‬آیا اینجا کسی می تواند در این مسئله شه کند که این دختار جاوان باه هار‬ ‫شکل در راه بیداری اسالمی و با داشتن الگویی نیکو و حجاب و علم دستاوردی را ارائه‬ ‫نداده است؟ در جهان عرب نمونه بسیار است و از هر زاویه که به زن بنگری مایتواناد‬ ‫نقطة روشن تحول در مسیر بیداری اسالمی باشد‪.‬‬ ‫به شکل خالصه بیداری اسالمی فقط یه نظریه نیست بلکه آن در مجموعاهای از‬ ‫اصول و آداب و رفتار یه جامعه که از آن تأثیر میپذیرد‪ ،‬نمایان میشود‪.‬‬

‫موانع پیش روی زن در بیداری اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫قبال یادآوری کاردیم کاه زن در پایریازی جواماع چاه نقشای دارد و چگوناه در‬ ‫نقشهای راهبردی به سوی بیداری اسالمی به ایفای نقش میپردازد و حضاوری فعاال‬ ‫دارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬زن در خانواده‪ ،‬جامعه و ملت با انجام وظایف متعدد خود حضور داشاته‬ ‫است‪ .‬پس چه چیزی باعث ایجاد ماانع در راه ایفاای نقاش زن در جامعاه مایشاود؟‬ ‫وظیفه ای که اگر تحقق یابد پیشارفت بزرگای در بیاداری اساالمی کساب مایکنایم‪.‬‬ ‫حقیقت این است که مستکبران از دستان خود کمتر استفاده میکنناد و بیشاتر عقال‬ ‫خود را در اندیشیدن خسته میکنند و تالش دارند تا راه هایی بارای سایطره بار امات‬ ‫اسالمی بیابند‪ .‬بعد از آنکه ارتش آنها از این امر عاجز ماند‪ ،‬با نگاهی باه عناصار قادرت‬ ‫در جامعه خود دریافتم که آنها (مستکبران) به سدی محکم از ارزشها و اعتقاداتی کاه‬ ‫هواپیماهای آنان از عهده آن برنمی آیند‪ ،‬برخورد کردهاند‪ .‬بدون شاه سرچشامه ایان‬ ‫ارزش ها خانواده است و کلید خانواده زن می باشد‪ .‬پس آگاهی زنان ما باعث خوشحالی‬ ‫استکبار نشد و امروز زن هدف اصلی قرار گرفته است‪ .‬بعد از زن نیز خاانواده و جامعاه‬ ‫هدف قرار گرفتهاند و این زمانی است که قدرتهای استکباری به خوبی فهمیدهاند کاه‬ ‫زن عنصر قدرت در جوامع اسالمی است‪ .‬استکبار جنگهاای فزایناده و بایشاماری را‬ ‫علیه زن به راه اندخته است؛ جنگ هایی که هدف آن عواطاف و احساساات زن اسات‪،‬‬ ‫جنگ هایی که فطرت زن و تفکر درونی او را هدف قرار داده است و ابزارهاا نیاز عالقاه‬ ‫زن به وسایل نوظهور و خواست وی برای هرچه سریعتر بهروز شدن را هدف قارار داده‬ ‫است‪ .‬اما متأسفانه زنان خطر این عسل پیشکش آلوده به سم تمدن را به خاوبی در‬ ‫نمیکنند‪ ،‬امری که عواقب مصیبتباار آن را باه شاکل آنای و همچناین در درازمادت‬ ‫مشاهده می کنیم؛ آنچه باعث ایجاد ماانع بار سار راه بیاداری اساالمی مایشاود‪ .‬اماا‬ ‫مانعتراشی در مسیر انجام وظایف زن در بیداری اسالمی به دو شکل پیگیری میشود‪:‬‬ ‫‪ .1‬این موانع از سوی قدرتهای استکباری با آمریکاایی نماودن ارزشهاا و غربای‬ ‫کردن (اروپایی کردن) تفکرات و یهودی سازی تااریخ و سارزمین و نااموس مسالمانان‬ ‫صورت میگیرد‪ .‬این در حالی اسات کاه تماامی دشامنان اساالم کاه منتظار اشاتباه‬ ‫مسلمانان هستند برای به فساد کشاندن خانواده و فروپاشی ارزشها متوسل باه فسااد‬ ‫زن شدهاند و در نتیجة این فساد‪ ،‬جامعه و نظام دینی و ارزشها باه قهقارا مایروناد و‬ ‫این از کشندهترین جنگهاست‪.‬‬

‫‪177‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪178‬‬

‫‪ .1‬متن جامعهای که زن در آن زندگی میکند هدف قرار میگیارد‪ .‬جامعاهای کاه‬ ‫به نوبه خود میتواند گمراهکننده باشد و گاهی بازیچهای است بارای اجارای آنچاه باا‬ ‫عنوانهای مختلف از زن درخواسات مایشاود‪ ،‬عنااوینی مانناد اساالم معتادل کاه از‬ ‫فرهنگ غربی استقبال میکند‪ ،‬اسالمی که خواهان پیوستن به غرب است‪ .‬ایان نظریاه‬ ‫به دنبال اجرای اسالم به شیوه خاص خود است و این امری است که بر اغلب نظامهای‬ ‫حاکمیتی در جهان عرب حاکم است‪ .‬کسانی که ساده ترین حقوق زن بارای انتخااب و‬ ‫نامزدی در انتخابات را از وی سلب می کنند‪ ،‬او را از حقوقی که اسالم به وی داده است‬ ‫محروم میکنند‪ .‬البته رفتار این دولتها قابل سرزنش نیسات و ساازمانهاای حقاوقی‬ ‫آمریکا و حتی سازمانهای بینالمللی خواهان اعطای حقاوق زن در بعضای از کشاورها‬ ‫نیستند؛ به این دلیل که این دولت ها به راحتی تسلیم طرح رژیم صهیونیساتی بازرگ‬ ‫شده اند‪ .‬در اینجا جامعه و سیاستمداران دشمنان حقیقی هستند که زن را در پیشرفت‬ ‫و بیداری خویش هدایت میکنند و در نتیجه زن قربانی دوگانگی ارزشهایی مایشاود‬ ‫که جامعه مطیع و تسلیمپذیر وی‪ ،‬بر او تحمیل میکند‪ .‬به طاور م اال در بسایاری از‬ ‫مناسبت های ملی‪ ،‬هرچند به صورت غیر عمد‪ ،‬خوانندگان زن و زنان رقصنده مهماناان‬ ‫افتخاری هستند و این امر باعث به وجود آمادن گوناهای از دنیاپرساتی نازد بعضای از‬ ‫زنان و دختران جوان می شود‪ .‬پس در نتیجه به ساوی تقلیاد کورکوراناه از ایان افاراد‬ ‫گرایش پیدا می کنند با هدف اینکه همانند آناان شاوند و از هماان جایگااه برخاوردار‬ ‫شوند و این مشکلی عظیم است‪.‬‬ ‫امروزه ابزارها زیادی برای ایجاد مانع بر سر راه بیداری ملتهای مسالمان باهویاژه‬ ‫زنان قرار دارد و این در حالی است که ما در عصر جهانیسازی و عصر دهکاده جهاانی‬ ‫زندگی میکنیم‪ ،‬دهکده ای که تمامی بشر در آن زندگی میکند و این پیشرفت بازرگ‬ ‫و فزاینده در وسایل ارتباطی و تکنولوژی باعث شده است که فاصلهها نزدیهتر شاده و‬ ‫امکان آشنایی منفی و م بت با دیگر فرهنگها را فراهم بیاورد‪ .‬اما زمانی کاه از جناگ‬ ‫نرم سخن میگوییم‪ ،‬روی سخن ما با موارد منفی ای اسات کاه در پیشارفت زن ماانع‬ ‫ایجاااد ماایکنااد‪ .‬ایاان مااوارد دارای شاایوههااا و ابزارهااایی ماننااد تلویزیااون‪ ،‬اینترناات‪،‬‬ ‫دستگاههای تلفن و برنامه هاای آن‪ ،‬شاعارهای غیار واقعای ساازمانهاای بهداشاتی و‬ ‫فرهنگی و حقوقی است که هدف این شعارها با حقیقت آنچه میگویند متفاوت است‪.‬‬

‫سریالهای وارداتی‪:‬‬ ‫از نظر ویرانگری‪ ،‬سریعترین و خطرنا ترین ابزار در زندگی زن است‪ .‬سریالهاایی کاه‬ ‫از گوشه کنار جهان وارد میشود و از ارزشهاای زن باه طاور کلای دور اسات و متأسافانه‬ ‫گاهی نیز از کشورهای همسایه وارد میشود؛ اما شایسته یه زن مسلمان نیست‪.‬‬ ‫سال گذشته‪ ،‬در یکی از شبکهها سریالی دوبلهشده به نمایش درآمد که متأسافانه‬ ‫مردم و به طور مشخص زنان و دختران جوان آن را دنبال میکردند‪ .‬این ساریال قصاه‬ ‫دختر کوچه و زیبایی را بیان میکرد که بعد از مرگ پادرش‪ ،‬مشاکالت روحای پیادا‬ ‫میکند به طوری که وادار به ازدواج با یه مرد مسن میشود و بعد از ازدواج و زندگی‬ ‫در منزل همسر‪ ،‬یه رابطه عاشقانه دیگری را با جوانی که با همسر او زندگی مایکارد‬ ‫تجربه می کند‪ .‬در پایان این دختر دست به خودکشی می زند نه به این دلیل کاه توباه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اکنون توجه شما را به بعضی از نمونههای کاربردی و روزمره که در جهان عربی و‬ ‫اسالمی که زن به وسیله آنها هدف قرار گرفته است جلب میکنم و این حقیقت چیزی‬ ‫است که مانع پیشرفت زنان در تکمیل مسیر بیداری اسالمی است‪.‬‬ ‫نمونهها را از واقعیت جهان‪ ،‬جایی که در آن زندگی میکنیم‪ ،‬اخذ کردهایام و ایان‬ ‫نمونهها تبدیل به پدیدههای اجتماعی شده است؛ به دلیل اینکه در بیش از یه کشاور‬ ‫عربی اسالمی حاکم شده است‪ .‬بارزترین این نمونهها در رسانهها و وسایل متناوع آن و‬ ‫بعضی از وسایل ارتباطی نمایان میشود و در موارد زیر مشهود است‪:‬‬ ‫‪ .1‬سریالهای وارداتی‪.‬‬ ‫‪ .1‬برنامههایی که به طور گسترده با واقعیت ما تفاوت دارد‪.‬‬ ‫‪ .1‬برنامهها و شبکههای ویژه آرایش و لباس و آشپزی و طراحی‪.‬‬ ‫‪ .1‬وسایل نوظهور ارتباطی و شبکههای ارتباب جمعی‪.‬‬ ‫ابتدا باید اشاره کنیم که این شبکهها گاهی خورا رسانه ای و تبلیغاتی خود را به‬ ‫شیوههای حسابشده پخش میکنند و با آگاهی کامل میدانند کاه چاه کساانی را باا‬ ‫ابزارهای نرم خود هدف قرار دادهاند‪ .‬برای این امر بودجاههاایی را در ساطح دولاتهاا‬ ‫تخصیص میدهند تا به اینگونه جنگهای نرم بپردازند و گاهی نیز این برنامهها را باه‬ ‫صورت تقلیید کورکورانه پخش می کنند و این در حالی است کاه در هار دو وضاعیت‪،‬‬ ‫جامعه متحمل زیان میشود‪ .‬ما در اینکه بعضی از شابکههاا از ایان ناوع جناگ باری‬ ‫هستند شکی نداریم اما غفلت آنها و پیروی کورکورانه در آنچه غارب پخاش مایکناد‬ ‫باعث به فساد کشیده شدن کارها میشود‪.‬‬

‫‪179‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫کرد و سر عقل آمد بلکه به این دلیل که آن پسر جوان از وی دست کشید و باا دختار‬ ‫دیگری ازدواج کرد‪.‬‬ ‫شاید پخش این سریال در جامعه آمریکا و یا اروپا عادی باشد اما نمایش این فایلم‬ ‫در کشورهای مسلمان مانند سمی پنهان است‪ .‬مسئله اساسی این است کاه چگوناه در‬ ‫این سریال روی دختری که به همسر خود خیانت کارده و مرتکاب گنااه شاده اسات‬ ‫تمرکز شده و وی را دختری بیگناه و ستمدیده جلوه میدهد‪ .‬پس ما باید با این دختر‬ ‫اظهار همدردی کنیم چراکه او قربانی شده است و این حق را دارد که جاوانی همسان‬ ‫خود را دوست داشته باشد‪ .‬آیا برای هر زنی که این سریال را میبیند این امکان وجاود‬ ‫دارد که تضمین کند بعضی از این افکار در تفکر وی رسو نمیکند‪ .‬ما مایدانایم کاه‬ ‫تکرار احساس رضایت در هر موضوع هرچند که حارام باشاد ایان اجاازه را باه انساان‬ ‫میدهد که به آن موضوع فکر کند و در نتیجه انجام آن کار زماانی کاه بار فکار غلباه‬ ‫یافت روا شمرده می شود و این همان چیزی اسات کاه در رابطاه باا یکای از دختاران‬ ‫جوانی که یکی از بستگانش با ما تماس گرفت ر داد‪ .‬دختر جوان در اظهار همادردی‬ ‫با قهرمان دختر این فیلم دست به خودکشی زده بود‪.‬‬ ‫چگونه زن می تواند خود را از ایان ساریالهاا در اماان بادارد زماانی کاه در ایان‬ ‫سریال ها غرق شده باشد؟ و چگونه ممکن است پسران و دختران خود را با ایان افکاار‬ ‫آلوده تربیت صحیحی کند و بدون شه ما آنچه را خطرنا تر است و ذکر آن در اینجا‬ ‫نمیگنجد را با این امر مقایسه میکنیم‪.‬‬ ‫برنامههایی که به طور کلی از واقعیت ما به دور هستند‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫حدیث شریفی است که میگوید‪« :‬اذا ابتلیتم بالمعاصی فاستتروا‪ ».‬این برناماههاا‬ ‫تحت الشعاع قرار دادن گناهان و زندگی خصوصی مردم است و برنامههایی است که زن‬ ‫را چندین ساعت جلوی تلویزیون مینشاند و گویی هدف این است که باعاث شاود زن‬ ‫به شیوهای حسابشده در آن وظیفه دریافتکننده را ایفا کناد‪ .‬در نتیجاه زن را از هار‬ ‫گونه مشارکت در مسائل جامعه خود بازمیدارد و باعث انزوا و گوشهگیری او میشاود‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬روابط اجتماعی‪ ،‬وصله رحم و دید و بازدیادها از باین مایرود و باعاث قطاع‬ ‫شدن کارهای مستحب میشود و نیز سبب میشود کاه زن در عباادات خاود کوتااهی‬ ‫کند‪ .‬مشکل بزرگتر آن است که برخی از این برنامههاا باه زباان زن مسالمان پخاش‬

‫‪181‬‬

‫‪ .1‬اگر مبتال به گناه شدید پس خود را بپوشانید‬

‫می شود مانند برنامه آمریکایی«حقیقت» که در آن فرد در مقابل دریافات مبلغای دالر‬ ‫حقیقتی را بازگو میکند‪ .‬تأسفبارتر اینکه زوجهایی که در این برنامه شرکت میکنناد‬ ‫مستقیما به دادگاه می روند و زن گاهی به روابط خاود باا دوساتان همسارش اعتاراف‬ ‫میکند یا اینکه مرد با شنیدن اینکه فرزند وی متعلق به او نیست غاافلگیر مایشاود و‬ ‫این همه تحت عنوان راست گویی و در مقابل یه مشت دالر است‪ .‬و آنچه باعث تأسف‬ ‫می شود این است که این برنامهها از ساوی زناان در جواماع ماا پیگیاری مایشاود و‬ ‫آنجاست که می بینیم چگونه حق با باطل آمیخته مای شاود باه طاوری کاه کارهاا در‬ ‫یکدیگر فرو میرود و زن در بیراهههای آن گم میشود‪.‬‬ ‫یا برنامههای حرفه ستارگان (صناعة النجوم) و یا اختصاص بعضی از شبکهها بارای‬ ‫اینکه زن چگونگی زندگی این ستاره اوجگرفته یا آن یکی را بداند یا اینکه چه خاورد و‬ ‫چه نوشید و چه پوشد‪ .‬متأسفانه زن گمان میکند که میتواند منفعت یا دانشی از این‬ ‫برنامهها کسب میکند اما در اینگونه برنامهها چیزی بایش از یااوهای کاه در آن غلاو‬ ‫میشود نمییابیم‪.‬‬ ‫در دوران اخیر شاهد تالشهای گسترده ای هستیم کاه هادف از آن غارق کاردن‬ ‫زنان ما در فرهنگ ظاهربینی است تا زن به دنبال مصرفگرایی و زیبایی هر چه بیشتر‬ ‫خانه خود باشد‪ .‬این موضوع از طریق آگهیها و برنامهها ترویج داده میشود‪ .‬ایانگوناه‬ ‫که چگونه خانه تو خانه رؤیاها شود و اینکه چگونه سفره تو بی نظیر باشاد و یاا اینکاه‬ ‫چگونه نمونه ای برای زیبایی باشی و دیگر شعارهایی که برای فریب زن و جلاب توجاه‬ ‫او به خانه و دکور و زیبایی به کار گرفته می شود‪ .‬پاس در نتیجاه اگار زن باه آرایاش‬ ‫توجه کند و در آن غرق شود از پرداختن به امور دیگر باز مایماناد‪ .‬بادون شاه خادا‬ ‫زیباست و زیبایی را دوست دارد اما مبالغه در کارهاا اغلاب اوقاات باعاث تبااهی کاار‬ ‫می شود‪ .‬همه ما اثر تبلیغات در روحیه زن را در میکنیم‪ .‬پژوهشی ثابات کارد درج‬ ‫شاعار «کشایدن سایگار باعااث پیادایش چارو زودرس پوساات مایشاود» باار روی‬ ‫پاکت های سیگار اثربخشی بیشتری در مقایسه با شعار «کشیدن سیگار باعاث اماراض‬ ‫خطرنا میشود» در کاهش کشیدن سیگار در زنان داشته است و ایان دلیلای اسات‬ ‫که زن به ظاهر خود اهمیت فراوانی می دهاد و ایان طبیعای اسات‪ .‬آرایاش جزئای از‬ ‫زندگی زن است اما اگر از حادود شاناختهشاده خاود خاارج شاود تبادیل باه توجاه‬ ‫مرضگونه میشود‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫برنامهها و شبکههای مخصوص آرایش و لباس و طراحی و آشپزی‪:‬‬

‫‪181‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪182‬‬

‫امروزه همه چیز آسان شده است‪ .‬بعضی از زنان به جای آنکه به وظایف اصالحی و‬ ‫راهبردی خویش بپردازند‪ ،‬به شکل بینی و همااهنگی آن باا لاب و پیشاانی هساتند و‬ ‫جوامع مصرفگرای ما زن را در این زمینه یاری هم میکند و بعضی از بانهها نیاز باه‬ ‫همین منظور وام در اختیار زنان میگذارند‪ .‬و این همان چیزی است که باعث میشاود‬ ‫زن در مقابل آفرینش خداوند‪ 1‬سرکشی کند‪ 1».‬ایان هماان مفهاوم شایطان اسات و‬ ‫زمانی که زن اقدام به عملهای جراحی میکند در گرداب و وسوسه دائام و نارضاایتی‬ ‫از خویش گرفتار میآید و گاهی نیز با اعتماد به نفس کااذب گماان مایکناد کاه زن‬ ‫نمونه و برتر است و ایان در حاالی اسات کاه وی در شارایطی کاه لیاقات آن را دارد‬ ‫نمیتواند پایداری الزم را داشته باشد‪ ،‬همانگونه که نارضایتی تبدیل به یاه بیمااری‬ ‫روحی میشود‪.‬‬ ‫همچنین‪ ،‬موضوع حجاب که از ویژگی های یه زن مسالمان اسات بیشاتر از هار‬ ‫زمانی مورد هدف قرار گرفته است‪ .‬از نظار قادرتهاای اساتکباری حجااب گوناهای از‬ ‫عقب افتادگی است و زن ابزاری است برای ادامه دادن نسل و طبخ و انجام امور منزل و‬ ‫خانواده‪ .‬این قدرتها با مشاهده شایستگی و موفقیتهای زناان محجباه مسالمان باه‬ ‫فکر توطئه افتادند و حجاب و قداست آن را زیر سؤال بردند و به طارق مختلاف ساعی‬ ‫کردند کاری کنند تا زنان مسلمان از حجاب خود دست بکشند و با فریب دادن و ساوء‬ ‫استفاده از حس زیباایی دوساتی زناان تاالش کردناد او را درگیار ظاواهر کنناد تاا از‬ ‫پرداختن به مسائل اصلی بازماند‪.‬‬ ‫بعد از اینکه از وادار کردن زن برای کنار گذاشتن حجاب عااجز ماندناد‪ ،‬باه طارح‬ ‫مفاهیم و اشکال جدیدی از حجاب تحات عناوان تمادن و ماد‪ ،‬کاه باا قاوانین شارع‬ ‫سازگاری ندارد‪ ،‬اقدام کردند‪ .‬آنان با شعارهای طنینانداز زن مسلمان را مخاطاب قارار‬ ‫میدهند و سعی میکنند او را قانع کنند که اختالب زن و مرد آزادی است‪ .‬در بعضای‬ ‫از شبکههای ماهواره ای حجاب همراه با رقص آزادی است‪ .‬این سیاستها که مقدمهای‬ ‫برای عبور از زن است‪ ،‬بر انتخاب دختران ما و انتخاب همسار مناساب تأثیار گذاشاته‬ ‫است‪ .‬برای م ال‪ ،‬قانون اسالمی میگوید‪« :‬اگر کسی نزد شما آمد که دیان و اخاالق او‬ ‫‪ .1‬لقد خلقنا االنسان فی أحسن تقویم؛ همانا انسان را در بهترین شکل آفریدیم‬ ‫‪ . 1‬آلمرنهم فلیغیرن خلق اهلل و من یتخذ الشیطان ولیا من دون اهلل فقد خسر خسرانا مبینا یعدهم و یمنیهم و ما‬ ‫یعدهم الشیطان اال غرور؛ و امر کنم که خلقت خدا را تغییر دهند و هر کاس شایطان را دوسات دارد ناه خادا را‬ ‫سخت زیان کرده زیانی که آشکار است شیطان وعده بسیار دهد شیطان چیزی جز غرور و فریب خلق نیست‪.‬‬

‫را پسندیدید با او ازداج کنید‪ 1».‬اما امروزه این قانون تغییر کرده و اینگونه شده اسات‪:‬‬ ‫« اگر کسی نزد شما آمد که خاناه بازرگ و ماشاین او و حسااب باانکی پار پاول او را‬ ‫پسندیدید او را به عقد خود درآورید‪ ».‬امروز این همان شرب اولیه برای ازدواج اسات و‬ ‫این در حالی که موارد طالق بین همسران افزایش یافتاه اسات‪ .‬در عربساتان بایش از‬ ‫شصت درصد موارد ازدواج در سال اول خود پایان مییابد؛ زیرا اتنخاب همسر بر اساس‬ ‫معیارهای است که بر ظاهر تکیه دارد و اصل و بااطن را فراماوش مایکناد‪ .‬اگار ذات‬ ‫خالی از صفات باشد‪ ،‬ظاهر نمیتواند نه انسانی را به بار بیاورد و نه میتواناد بیاداری را‬ ‫پدید بیاورد خواه زن باشد یا مرد‪.‬‬ ‫وسایل نوظهور ارتباطی و شبکههای ارتباط جمعی‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫امروز زن همانند دیگران وارد دنیایی شده که همگام با تکنولاوژی و انقاالب ارتباطاات‬ ‫است‪ .‬امروزه با در اختیار داشتن یه تلفن هوشمند میتوانیم از خبرهای عالم آگاه شاویم و‬ ‫یا از طریق سایتهای ارتباب جمعی مانند توییتر و فیسبو و مانند آن به شاکل مساتمر‬ ‫با دوستان خود در گوشه کنار دنیا و به شاکل تقریباا رایگاان در ارتبااب باشایم‪ .‬اماا طارز‬ ‫استفاده از این تکنولوژی و امکانات مهم است‪ .‬زنان نیز از این قائده مست نی نیساتند‪ .‬زناانی‬ ‫هستند که نیازهای خود را با این تکنولوژی برطرف میکنند و زنان دیگری وجود دارند کاه‬ ‫این پیشرفت تنها مشغله فکری آنان در زندگی شده است‪ .‬به طاور م اال‪ ،‬فایسباو کاه‬ ‫باعث بیداری وجدان عربها و سرآغازی برای شعلهور شادن انقاالبهاا شاد‪ ،‬اماروز باعاث‬ ‫تخریب خانوادهها شده است‪ ،‬به طوری کاه ایان ساایت «جادا کنناده همساران» نامیاده‬ ‫میشود‪ .‬در عربستان دکتر مسفر الملیص‪ ،‬مشااور و روانشاناس خاانواده‪ ،‬ذکار کارده کاه‬ ‫نسبت طالق در بین زناان ساعودی افازایش یافتاه اسات‪ .‬وی ایان موضاوع را مارتبط باه‬ ‫سایتهای اجتماعی مانند فیسبو و توییتر و برنامههاای آیفاون و چات مایداناد و ایان‬ ‫سایتها را‪ ،‬که بسیار فراگیر شدهاند‪ ،‬عامل بیست و پنج درصد از ماوارد طاالق ذکار کارده‬ ‫است‪ .‬وی بر اساس فرمی که سال گذشته عاقدان شرعی آماار ازدواج و طاالق را ارائاه داده‬ ‫بودند‪ ،‬اعالم کرد سایتهای اینترنتی و سایتهای اجتماعی نظیر فیسبو عامال افازایش‬ ‫طالق در این کشور هستند‪ .‬او تخمین زد که بیست درصد از موارد طالق باه دلیال کشاف‬ ‫خیانت یکی از زوجین به وسیله دیگری و از طریق نامههای عاشقانه و عکسهاای شخصای‬ ‫موجود در صفحههای ویژه آنان ر میدهد‪ .‬در فلسطین نیز آمارها شبیه به این اسات‪ .‬اگار‬

‫‪183‬‬

‫‪ .1‬اذا جاءکم من ترضون دینه و خلقه فزوجوه‬

‫در کشورهای عربی و اسالمی جستوجو کنایم بسایاری از ایان ماوارد را ماییاابیم‪ .‬پاس‬ ‫چگونه میتواند زنی که در اینگونه امور دست و پا میزناد‪ ،‬رأس خاانواده باشاد و وظاایف‬ ‫خود را ایفا کند‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬ابزارها متعدد ولی هدف یکی است و آن هم بازداشتن زن از انجام وظایف‬ ‫اصلی خود و اسیر کردن او در مقابل برنامهها و سریالها و تکنولوژی و پیشرفت اسات‪.‬‬ ‫پس باید چه کنیم؟ چگونه باید زن با این چالشها به مقابله بارخیازد؟ چگوناه نقاش‬ ‫خود را در بیداری اسالمی ایفا کند؟ چه کنیم و چگونه بیدار شویم؟ این ساؤالی اسات‬ ‫که هر زنی آن را مطرح میکند اما برای بیداری باید باه نکااتی چناد توجاه کارد کاه‬ ‫بارزترین آنها به شرح زیر است‪:‬‬ ‫‪ .1‬به رسمیت شناختن این جنگ واقعی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نباید اهمال کنیم و باید بپذیریم که جنگی واقعی و پنهان وجود دارد که علیاه ماا‬ ‫در حال اجراست‪ ،‬این جنگ تحت عنوانهای سیاسای‪ ،‬فرهنگای‪ ،‬ارزشای‪ ،‬اقتصاادی و‬ ‫اجتماعی با ابزارهایی که هر روز نرمی بیشتری به خود میگیرد در حال اجراسات و در‬ ‫نتیجه اهمیت و تأثیر آن بر بیداری اسالمی افزایش مییابد‪.‬‬ ‫‪ .2‬یافتن شیوههای اجرای جنگ نرم‬ ‫بیداری زن باید موجب شود که وی راهها و ابزار جنگ نرم را‪ ،‬که بعضای از آنهاا را‬ ‫یادآور شدیم‪ ،‬بیابد‪ .‬و آنها را برای افراد دیگر هم شرح دهد‪ .‬این بدان سابب اسات کاه‬ ‫زنان از دام غفلتی که برایشان پهن شده است و خواهان گرفتاری وی در آن میباشند‪،‬‬ ‫آگاه و دور شوند‪.‬‬ ‫‪ .3‬شناخت دین اسالم‬ ‫زن باید جوهر اصلی اسالم را بشناسد و با رضایت خاطر روحی و قلبی زندگی کند‬ ‫و در کنار این امت قرار گیرد‪ .‬ما در عین اینکه بهترین امت هستیم خودپسند نیساتیم‪.‬‬ ‫دانش و طب اینجا متولد شده است‪ .‬خلاق و ادب‪ ،‬عشاق و زیباایی‪ ،‬عازت و آگااهی و‬ ‫منطق‪ ،‬همه این ها اصطالحاتی هستند که در فرهنگ دین اسالمی ما وجود دارد‪ .‬پاس‬ ‫چرا از تاریخ خود غافل شدهایم؟‬ ‫‪ .4‬دوری از تقلیید کورکورانه‬

‫‪184‬‬

‫زنان ما نباید خود را با دیگران مقایساه کنناد؛ چراکاه اولاین فاردی کاه خاود را‬ ‫مقایسه کرد شیطان بود‪ .‬بدون شه هر انسانی در زندگی برای خود الگویی دارد‪ .‬پاس‬ ‫نباید این الگوها را از شیطان های روی زمین گرفت‪ .‬اگر خواهان الگو باشیم تاریخ ما پر‬

‫از زنان بزرگ است؛ بانو زینب(س) و حضارت زهارا(س)‪ ،‬کساانی هساتند کاه الگاو و‬ ‫نمونهای بینظیر در کل تاریخ بشریتاند‪.‬‬ ‫‪ .5‬اراده‬ ‫تا زمانی که اراده تغییر در خود را نداشته باشیم نباید از این موارد صاحبت کنایم‪.‬‬ ‫بیداری از زور ناشی نمی شود و همانا به اراده نیاز دارد‪ .‬پس هر که بخواهد میتواند‪ 1.‬و‬ ‫نیروی اراده از ایمان و درستی کارهایی کاه انجاام مایدهایم و از اعتقااد باه بیاداری‬ ‫اسالمی از یه سو و ایمان به آنچه علیه ما انجام میشود از سوی دیگر ناشی میشود‪.‬‬ ‫‪ .6‬برای اینکه مراقب شیوههای دشمن برای مانعتراشی بر سر راه بیداری اساالمی‬

‫‪ .7‬دوری از توهم (توهم تمدن مادی)‬ ‫اعتقاد ما زنان به اینکه تمدن مادی برای مشکالت ما راه حلی دارد‪ ،‬توهمی بایش‬ ‫نیست و یا اینکه زن حقوقی بیشتر از آنچه اسالم به او داده است دارد‪ .‬وقتی از نزدیاه‬ ‫واقعیت زن غربی را زیر نظر بگیریم‪ ،‬این احساس به انسان دست مایدهاد کاه اساالم‬ ‫برای زن نعمت بزرگی است‪ .‬اما در گذر سالها‪ ،‬تبلیغات غرب و فیلمهای غربی تاالش‬ ‫کردهاند تا چهره زن غربی را زیبا و با کمال نمایش دهند در حالی که واقعیت اینگوناه‬

‫‪ .1‬ان اهلل الیغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم؛ حال هیچ قومی را دگرگون نخواهد کرد تاا زماانی کاه خاود آن‬ ‫قوم حال خود را تغییر دهند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫خود باشیم باید متوجه آنچه در پس شعارها نهفته است باشیم که فقط شعار نیستند‪.‬‬ ‫به طور م ال‪ ،‬زنان زیادی هستند که به برخی از این انجمنهای اجتماعی‪ ،‬زیست‬ ‫محیطی و بهداشتی و حتی سازمان های حقوقی و با انگیزههای دواطلبانه پیوستهاناد و‬ ‫هدف این زنان خدمت به جامعه بوده اسات و بعاد از مادتی مشاخص مایشاود ایان‬ ‫سازمانها به شکل محرمانه‪ ،‬جزئی از طارح آمریکاا در منطقاة خاورمیاناه هساتند‪ .‬در‬ ‫اینجا توجه به این موضوع ضروری است که این انجمنها‪ ،‬واکسینه کردن مجاانی و یاا‬ ‫پیشگیری از سرطان سینه را در دستور کار خود به طور تصادفی قرار نمیدهند و ایان‬ ‫در حالی است که علیه غزه جنگ به راه میافتد‪ .‬آیا این تصادفی اسات؟ و اگار حادثاه‬ ‫است پس چرا در دیگر مناطق دنیا تکرار نمیشود؟ پس در زیر شعار محایط زیسات و‬ ‫بهداشت‪ ،‬برنامهها و نشستها و کنفرانسهایی برای بازداشاتن ماا از دیگار اماور اجارا‬ ‫میشود‪ .‬پس الزم است که آگاهی را سالح خود قرار دهیم تا گمراه نشویم‪.‬‬

‫‪185‬‬

‫نیست و این امر از طریق افزایش زنان مجرد و خانوادههای که از هم متالشی شدهاند و‬ ‫نیز افزایش افسردگی بهویژه نزد زنان آمریکایی‪ ،‬آشکار میشود‪.‬‬ ‫‪ .8‬تربیت و نقش آن در بیداری اسالمی‬ ‫‪1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫«همه ما حاکم و هماه ماا پاساخگوی رعیات خاویش مایباشاد‪ ».‬تفااوت باین‬ ‫خانواده ای که در آن مادری مسؤولیتپذیر و خانوادهای که در آن مادری ساهلانگاار و‬ ‫تسلیمپذیر وجود داشته باشد‪ ،‬بسیار عظیم است‪ .‬پس نباید از هر امر تربیتی‪ ،‬هر چقدر‬ ‫هم که کوچه باشد‪ ،‬غافل شد‪ .‬یکی از وزرای خارجه فرانسه گفتاه باود‪ :‬هماین بارای‬ ‫آمریکا کافی است که در دانشگاه هاای ایان کشاور دانشاجویانی مشاغول باه تحصایل‬ ‫هستند که فرهنگ آمریکا و ارزشهای جامعه این کشور را اخذ میکنند‪.‬‬ ‫هدف او از این کالم این است که وقتی این افراد به کشور خود بازگردند تا اماور را‬ ‫به دست گیرند همان ارزش های امریکایی را اجرا مایکنناد‪ .‬اگار هار ماادر مسالمانی‬ ‫فرزندانش را از مدرسه خانواده و با فرهناگ و تربیات اساالمی فاارغالتحصایل کناد و‬ ‫ارزشهای اسالمی را در تربیت او لحاظ کرده باشد‪ ،‬با این کاارش حتماا از ملات خاود‬ ‫محافظت کرده است و این کار نیازمند اراده و پافشاری اسات‪ .‬اماام علای(ع) باا کسای‬ ‫مبارزه نکرد مگر اینکه بر او پیروز شد‪ .‬فردی از وی پرسید‪ :‬این کار چگونه ممکن است‬ ‫‪1‬‬ ‫پاسخ داد‪ :‬زیرا من و نفسش علیه او بودیم‪.‬‬ ‫بنابراین‪ ،‬باید خود را قوی کنیم و باید همت ما با ما باشد نه علیه ما‪ .‬و باید قادرت‬ ‫علمی و فرهنگی و معرفتی داشته باشیم؛ امری که مای تواناد باعاث باه دسات آمادن‬ ‫پیروزی ما باشد و این همان چیزی است که در جنوب لبنان ر داد زمانی که گروهای‬ ‫از جهادگران با نیرو و ایمان به خدا پیاروزی آشاکاری را باه دسات آوردناد کاه افاراد‬ ‫ضعیف ملت بر روی شکست آن شرب بندی کرده بودند و این همان چالش پایش روی‬ ‫هر زن اندیشمندی است که نباید تسلیم شود‪ .‬باید از خاواب هاای ماادی کاه تاالش‬ ‫دارند ما را درآن غرق کنند بیدار شویم‪.‬‬ ‫‪ .9‬تلویزیون و ابزارهای نوظهور ارتباطی‬ ‫امروزه وسایل نوظهور ارتباطی فاصلهها را نزدیه و ارتبابها را آسان کارده اسات‪.‬‬ ‫حال باید پرسید که آیا عاقالنه است که زن مسلمان در حاشیه ایان پیشارفت زنادگی‬

‫‪186‬‬

‫‪ .1‬کلنا راع وکلنا مسؤول عن رعیته‬ ‫‪ .1‬النی کنت انا ونفسه علیه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫کند و از آن بهره ای نبرد؟ بدون شه پاسخ منفی است‪ .‬طبیعی است کاه زن مسالمان‬ ‫همراه با این پیشرفت باشد اما ضروری است که به این امر توجه کناد کاه تبادیل باه‬ ‫بنده این تکنولوژی و پیشرفت نشود‪.‬‬ ‫همگامی با پیشرفت بدین معناست که آنچه را میخواهیم از این تکنولوژی بگیریم‬ ‫نه آنچه آنان می خواهند بدان برسیم‪ .‬ممکن است در این راه به موفقیت برسایم یاا در‬ ‫اهداف خود شکست بخوریم‪ .‬به هر حال نباید به آنچه در جامعهمان در حاال ر دادن‬ ‫است بیتوجه باشیم‪ .‬پس میتوانیم هر روز زمانی را بارای ارتبااب‪ ،‬بادون اینکاه افاراد‬ ‫پیرامون ما آسیبی بینند‪ ،‬اختصاص دهیم و حتی ممکان اسات کاه در شایوه باه کاار‬ ‫گیری این تکنولوژی بر آنها پیشی بگیاریم‪ .‬و باه جاای اینکاه فایسباو و تاوییتر و‬ ‫واتسآپ وسیله ای برای اتالف وقات و شاوخی و بیهاودگی باشاد مای تاوان آن را باه‬ ‫وسیله ای برای امر به معروف و نهی از منکر تبدیل کرد تا ملتهاا را بیادار و از لغازش‬ ‫آنها باخبر کنیم و انقالب های عربی شاهدی بر این امر هستند‪ .‬همچنین‪ ،‬برای آشنایی‬ ‫با فرهنگ اسالمی و مناسبتهای زیبای اسالمی و تاریخ اساالم و اخباار مسالمانان در‬ ‫فلسطین و در جای جاای دنیاا و همچناین‪ ،‬بارای تارویج افکاار اساالمی خاویش باه‬ ‫سادهترین روشها و دوستداشتنیترین آنها نازد ماردم از ایان تکنولاوژی ساود بارد‪.‬‬ ‫رویکرد ما اینگونه صحیح خواهد بود ولی نباید تمام وقت خود را به این امر اختصااص‬ ‫داد‪ .‬پس نباید افراب و تفریط کرد و همواره توازن را در نظر داشت‪.‬‬ ‫اما در رابطه با تلویزیون باید گفت که این وسیله در بسیاری از خاانوادههاا بار اثار‬ ‫سوء استفاده از آن به شیطان ناطق تبدیل شده است‪ .‬زن مسلمان نبایاد خاود و افاراد‬ ‫خانواده اش را در آنچه کاه غارب مایخواهاد غارق کناد و بایاد برناماههاای مفیاد و‬ ‫سودمندی را جایگزین برنامههای پوو و بیفایده کند‪ .‬چقدر زیباست که ساریال انبیااء‬ ‫و زندگی افراد صالح را مشاهده کنیم‪ .‬گاهی افرادی میگویند که این سریالها جذابیت‬ ‫سریال های دیگر را ندارند‪ .‬در اینجا نکته مهمی را یاادآور مایشاویم کاه ساریالهاای‬ ‫شیطانی در راستای تحریه غریزه عمل میکنند و سریال های دینای در راساتای بااال‬ ‫بردن سطح فکر و تعالی روح‪ .‬و ایان اوج بیاداری اسات‪ .‬بارای نموناه ساریال یوساف‬ ‫پیامبر(ع) آنچنان بر لبنانیها تأثیر گذاشت که بعضی از خانوادهها اسامهاای رایاج در‬ ‫این سریال مانند منسا و دیگر اسامی را بر فرزندان جدید خود گذاشتند‪ .‬بنابراین‪ ،‬ایان‬ ‫گفته که در این سریالها جذابیت وجود ندارد کالمای نادرسات اسات‪ .‬باهویاژه اینکاه‬ ‫تولیدات دینی قابل ذکری خصوصا در ایران وجود دارد‪ ،‬تولیداتی که به ساطح جهاانی‬

‫‪187‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪188‬‬

‫رسیده اند‪ .‬بنابراین‪ ،‬امروز زن باید اینکه کجاا باشاد و نیاز آنچاه را کاه بایاد ببیناد را‬ ‫انتخاب میکند‪ .‬پس باید چیزی را مشاهده کند که نقش او را در بیداری مساتحکمتار‬ ‫کند‪ .‬و این در آغاز و پایان خود به خواست زن برمیگردد‪.‬‬ ‫سرانجام از زن مسلمان و نقاش اساسای وی در سااختن بیاداری اساالمی تشاکر‬ ‫میکنم اما همیشه باید به زن مسلمان یادآوری کنیم به هویت اسالمی که در وجودش‬ ‫است اطمینان کند و به طرح های استکبار جهانی اجازه ندهد که بر وی تأثیار بگاذارد‪.‬‬ ‫باید متوجه و گوش به زنگ توطئههایی که علیه وی طراحی میشود باشد که مطمئناا‬ ‫بازنده جنگ نخواهد بود‪ .‬بنابراین‪ ،‬نقش زن در تحکایم جواماع اساالمی و مقاومات در‬ ‫برابر فتنهها و تحریفها‪ ،‬واضح به نظر می رسد‪ .‬بنابراین‪ ،‬هر زن مسلمانی بایاد وظیفاه‬ ‫دقیق خود در راه بیداری اسالمی تعیین کند و مسئولیت خود در این امار را بار عهاده‬ ‫گیرد؛ زیرا مسیر خیزش و بازگشت به خویشتن و هویت اسالمی باید دساتور کاار هار‬ ‫زن مسلمان در هر کجا باشد‪ .‬در پایان از برگزارکنندگان این نشست که آرزوی تحقاق‬ ‫اهداف آن را برای آنان دارم نهایت سپاسگزاری را دارم و با تشکر از جمهوری اساالمی‬ ‫ایران که آگاهی اسالمی را در میان فرزندان این ملت برانگیخته و با درود به روح اماام‬ ‫خمینی‪ ،‬آغازگر انقالب وجدانها علیه ظلم و استبداد‪ ،‬کسی کاه نقاش زن مسالمان را‬ ‫برای کامل شدن چهره این بیداری اسالمی مبار به او عطاا کارد‪ .‬والساالم علایکم و‬ ‫رحمهاهلل و برکاته‪.‬‬

‫واکاوی مقارن مبانی فقهی حضور زنان در عرصههای اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اجرایی‬ ‫و نقشآفرینی آنان در موفقیت انقالبهای مردمی‬ ‫!‬

‫سیدمهدی نریمانی زمانآبادی‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫بانوان‪ ،‬حضور زن‪ ،‬امور اجرایی‪ ،‬امور سیاسی‪ ،‬امور اجتماعی‪ ،‬فقه شیعه‪ ،‬فقه اهل سنت‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫شرکت در امور سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اجرایی از وظایف خطیری است کاه باه سرنوشات‬ ‫همة مردم و مقدرات آنان برمیگردد و کوتاهی در انجام مسئولیتهای آن چه رسد باه‬ ‫تقصیر‪ ،‬موجب ضرر و زیانهای زیاد میشود‪ .‬نوشتار پیش رو به بررسی ادلة مختلاف از‬ ‫دیدگاهِ مسلمانان‪ ،‬مبنی بر حضور یا عدمِ حضور زنان در عرصههاای مختلاف سیاسای‪،‬‬ ‫اجتماعی و اجرایی را میپردازد‪.‬‬ ‫این بررسی نشان میدهد که هیچ دلیلای بار مناع حضاورِ باانوان در عرصاههاای‬ ‫مختلف وجود ندارد‪ .‬اما مهم است که زن مسلمان مسائولیتهاای خاود را بار اسااس‬ ‫اصول اخالقی اسالمی تنظیم کند و همواره مصلحت اهم و اصل مهمتر را بار مصالحت‬ ‫مهم مقدم دارد‪ .‬تنها از یه بعد به قضاایا نگریساتن جامعاه را دچاار افاراب و تفاریط‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫در شرایطِ کنونی جهانِ عرب‪ ،‬حضورِ فعالِ زنان بسیار تأثیرگذار خواهد بود‪ ،‬زیرا با‬ ‫این حضور در مراحلِ مختلف قاانونگاذاری زمیناههاای رشاد و بالنادگی صاحیح زن‬ ‫مسلمان در آینده فراهم و جلوی هرگونه زیادهخواهی افراد سودجو گرفته میشود‪.‬‬

‫‪189‬‬

‫‪ .1‬دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسالمی‬

‫مقدمه‬ ‫انسانها‪ ،‬خواه زن یا مرد‪ ،‬از دیدگاهِ شارع مقدس‪ ،‬در موارد متعدد باا یکادیگر برابرناد‪.‬‬ ‫برخی از این موارد که با مطالعة قرآن و احادیث به دست میآید‪ ،‬عبارتاند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬خداوند مردان و زنان را از یه نفس (نور) آفریده و آنها را در مراتب انساانیت و‬ ‫تقرّب به خود یکسان قرار داده و برتری هریه را بر دیگری بر اساس تقوا دانسته است‪.‬‬ ‫خداوند تصریح کرده که مردان و زنان را از یه انسان آفریده است‪« :‬الَّذِي خَلََْكمْ مِننْ‬ ‫َِْ​ْس واحِ​َِة وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَث مِنْهلما رِجالًا كثِينراً وَ ِ​ِْناءً‪ِْ( »1‬ناء ‪« )1‬اللِّنهُ‬

‫جَعَلَ لَكمْ مِنْ أَِْ​ْلِْكمْ أَزْواجاً وَ جَعَلَ لَكمْ مِنْ أَزْواجِكمْ بَنِينَ وَ حََْنَِة وَ رَزََْكنمْ مِننَ‬

‫الطَّيباتِ‪ِ( »2‬حل ‪.)11‬‬

‫‪ .1‬خداوند در آغاز خلقت هر دو را با هم در بهشت جای داد‪« :‬یا آَ​َمُ اسْكنْ أَِْنتَ‬

‫وَ زَوْجُك الْجَنَّة فَكال مِنْ حَيثُ شِئُْلما‪( »3‬اعراف‪ )11/‬اما شایطان هار دو را فریاب داد‪.‬‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪191‬‬

‫این گونه نبود که زن از مرد به شیطان نزدیه تر باشد و شیطان بر زن نسبت باه مارد‬ ‫تسلط بیشتری داشته باشد‪ « :‬فَوَسْوَسَ لَهلمَا الشَّيطانُ لِيبِْ​ِي لَهلما ما وُورِي عَنْهلمنا مِننْ‬

‫سَوْآِ​ِهِما … فََِلِّاُلما بِغلرُور‪( »4‬اعراف‪11 /‬ا ‪ )10‬و به این ترتیب‪ ،‬آنها را با فریب دادن‪،‬‬ ‫از مقامشان پایین آورد‪.‬‬ ‫‪ .1‬خداوند به نیکانا اعم از مرد و زنا وعدة بهشت‪ ،‬و به بدانا اعام از مارد و زنا‬ ‫وعدة جهنم داده است بدون اینکه میان مرد و زن تفاوتی قائل شود‪« :‬إِن الْنَْبْرارَ لَِْني‬

‫َِعِيم وَ إِن الْ​ْلجّارَ لَِْي جَحِيم‪( »5‬انفطار‪11 /‬ا ‪ )11‬خداوند باه هریاه از دو جانس کاه‬ ‫عمل صالح انجام دهد‪ ،‬وعدة بهشت داده است‪« :‬وَ مَنْ یعْمَلْ مِنَ الصّالِحاتِ مِنْ ذَكر أَوْ‬

‫‪« .1‬خدایی که همه شما را از یه انسان آفرید‪ ،‬و همسر او را نیز همانند او خلق کرد؛ و از آن دو‪ ،‬ماردان و زناان‬ ‫فراوانی را (در روی زمین) پراکنده ساخت‪».‬‬ ‫‪« .1‬خداوند برای شما از جنس خودتان همسرانی قرار داد و از همسرانتان برای شما فرزندان و نوههایی به وجاود‬ ‫آورد و از غذاهای پاکیزه به شما روزی بخشید‪».‬‬ ‫‪« .1‬ای آدم‪ ،‬تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و از هر چیزی که خواستید بخورید‪».‬‬ ‫‪« .1‬سپس شیطان آن دو را وسوسه کرد تا آنچه از اندامشان پنهان بود آشکار سازد‪».‬‬ ‫‪« .2‬یقینا به نیکان نعمتهای فراوانی میدهیم و انسانهای بد در دوز خواهند بود‪».‬‬

‫ألِْثي وَ ُلوَ مُؤْمِنٌ فَْلولئِك یِْخلللونَ الْجَنَّة‪( »1‬نساء‪ )111 /‬میان مردان و زناان در عقال و‬ ‫فطرت و خلقت برابری قرار داده شده و امانت بزرگی که کوههاای بازرگ از پاذیرش و‬ ‫حمل آن عاجز ماندند‪ ،‬به عهده هار دو گذاشاته شاده اسات (احازاب‪ .)31 /‬در هادف‬ ‫خلقت‪ ،‬میان مرد و زن برابری قرار داده شاده و آن هادف‪ ،‬عباارت اسات از عباادت و‬ ‫معرفت الهی (ذاریات‪.)72 /‬‬ ‫‪ .1‬خداوند میان مردان و زنان مؤمن در مغفرت و پاداش عظیم‪ ،‬در برابار کارهاای‬ ‫نیه تفاوتی ننهاده است و از ایان لحااظ میاان مارد و زن تفااوتی وجاود نادارد‪« :‬إِن‬ ‫الْمُْ​ْلِمِينَ وَ الْمُْ​ْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْ​ْناِ​ُِِينَ وَ الْ​ْاِ​ُِناتِ وَ الصّناَِِْينَ وَ‬ ‫الصّنناَِْاتِ وَ الصّننابِرِینَ وَ الصّننابِراتِ وَ الْخاشِ نعِينَ وَ الْخاشِننعاتِ وَ الْمُ​َُصَ نِنِْينَ وَ‬ ‫الْمُ​َُصَِنْاتِ وَ الصّائِمِينَ وَ الصّائِماتِ وَ الْحافِظِينَ فلرُوجَهلمْ وَ الْحافِظناتِ وَ النذِّاكرِینَ‬

‫اللِّهَ كثِيراً وَ الذِّاكراتِ أَعَِ اللِّهُ لَهلمْ مَغْ​ِْرَة وَ أَجْراً عَظِيماً‪( »2‬احزاب‪.)12/‬‬

‫دیگر برطرف نمیشود‪ُ« :‬لن لِباسٌ لَكمْ وَ أَُِْلمْ لِباسٌ لَهلن‪( »3‬بقره‪ .)133/‬هریاه از ایان‬ ‫دو جنس به منزلة پوشش دیگری است و هریه از این دو به دیگری نیازمند بوده و در‬ ‫عین حال مکمّل آن است‪.‬‬ ‫با توجه به تساوی زن و مرد در هویت انسانی‪ ،‬زن نیز مانناد مارد از هماة مظااهر‬ ‫روح و هویت انسانی برخوردار است‪ .‬در واقع‪ ،‬زن و مرد از یه نفاس هساتند و هار دو‬ ‫قابلیتِ پیشرفت و ترقی دارند‪.‬‬ ‫البته از لحاظِ جسمانی و روحی‪ ،‬روانشناساان تفااوت هاایی میاان ایان دو گاروه‬ ‫برشمردهاند؛ تفاوت در متوسط قد و وزن و حجم بدن و حجم سر و مغز و قلب و خاون‬ ‫‪« .1‬کسی که عمل صالحی انجام دهد‪ ،‬خواه مرد باشد یا زن‪ ،‬در حالی که ایمان داشته باشد‪ ،‬این فرد و مانناد آن‬ ‫داخل بهشت میشوند‪».‬‬ ‫‪« .1‬یقینا خداوند برای مردان مسلمان و زنان مسلمان‪ ،‬مردان با ایمان و زنان با ایمان‪ ،‬مردان مطیع فرمان خادا و‬ ‫زنان مطیع فرمان خدا‪ ،‬مردان راستگو و زنان راستگو‪ ،‬مردان شکیبا و زنان شکیبا‪ ،‬ماردان خاشاع و زناان خاشاع‪،‬‬ ‫مردان انفاقکننده و زنان انفاقکننده‪ ،‬مردان روزهدار و زنان روزهدا‪ ،‬مردان پاکدامن و زنان پاکادامن‪ ،‬مردانای کاه‬ ‫خدا را بسیار یاد میکنند و زنانی که خدا را بسیار یاد میکنند‪ ،‬مغفرت و پاداش عظیمی در نظر گرفته است‪».‬‬ ‫‪« .1‬زنان لباس شما هستند و شما لباس آنها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید)‪».‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .2‬خداوند م ردان و زنان را مکمّل و یار یکدیگر معرفی کرده است و هر یه از این‬ ‫دو جنس تا وقتی به دیگری ملحق نشود ناقص است و نقصش جز با همراهی با جانس‬

‫‪191‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪192‬‬

‫و استحکام استخوان و عضالت و اعصاب و سایر اندامهای داخلی و حواس پانجگاناه از‬ ‫نمونه های این تفاوتهاست‪ 1.‬دکتر کلیود السن در ایان زمیناه ماینویساد‪« :‬زنهاا باه‬ ‫حسب فطرت عالقهمندند تحت نظر شخص دیگری کار کنند و نیز زنهاا مایخواهناد‬ ‫احساس کنناد کاه وجودشاان ماؤثر و ماورد نیااز دیگاران اسات و دیگاران باه آنهاا‬ ‫نیازمندند‪».‬‬ ‫به عقیدة من‪ ،‬این دو خصلت روحای در زن از واقعیات وجاودی آناان سرچشامه‬ ‫میگیرد که خانمها تابع احساسات و مردان تابع عقلاند‪ .‬چه بسا دیده شده اسات کاه‬ ‫خانمها از لحاظ هوش نه فقط با مردان برابری میکنند‪ ،‬بلکه گااهی در ایان زمیناه از‬ ‫آنها برترند‪ .‬ولی نقطه ضعف خانمها فقط احساسات شدید آنهاست کاه بار ادرا آناان‬ ‫غلبه مای کناد‪ .‬ماردان همیشاه عملایتار فکار مایکنناد‪ ،‬بهتار قضااوت مایکنناد‪،‬‬ ‫سازماندهندة بهتری هستند و بهتر هدایت میکنند‪( .‬پس برتری روحی مردان بر زنان‬ ‫چیزی است که طراح آن طبیعت است‪ .‬هر قدر هم خانمها بخواهناد باا ایان واقعیات‬ ‫مبارزه کنند‪ ،‬بیفایده خواهد بود‪ ).‬خانمها به علت اینکه حسااستار از آقایاان هساتند‬ ‫باید این حقیقت را قبول کنند که به نظاارت آقایاان در زنادگیشاان احتیااج دارناد»‬ ‫(مطهری‪.)131 :1130 ،‬‬ ‫باید یادآور شد که این تفاوت به منظورِ اصالحِ امور جهان تعبیه شده است و هایچ‬ ‫فضیلت و برتری برای طرفِ مقابل ایجاد نمیکند و هیچیه از این دو گروه نمیتوانناد‬ ‫به طرفِ مقابل به علت داشتنِ روحیة خاص‪ ،‬تفاخر کنند یاا گاروهِ مقابال را باه علات‬ ‫روحیة خاصی که دارد‪ ،‬مورد سرزنش قرار دهد‪.‬‬ ‫با توجه به سیرة معصومان (علیهم السالم) در زمینة حضور بانوان در فعالیاتهاای‬ ‫سیاسی و اجتماعی‪ ،‬بدون شه نه تنها اصل انجام فعالیتهای سیاسی برای زنان جاایز‬ ‫است‪ ،‬بلکه گاهی ضروری است همچون روش و سیره حضرت زهرا (سالم اهلل علیهاا) و‬ ‫حضرت زینب (سالم اهلل علیها)‪.‬‬ ‫‪ .1‬برای مطالعة بیشتر ر ‪ :‬حسین لطفآبادی‪ ،‬روانشناسای رشاد؛ محماد حکیمای‪ ،‬دفااع از حقاوق زن؛ بارگ‬ ‫اوتوکالین‪ ،‬روانشناسی اجتماعی‪ ،‬ترجمه علی محمد کاردان‪ ،‬نشر اندیشه‪111 :1 ،‬؛ ویل دورانات‪ ،‬لاذات فلسافه‪،‬‬ ‫ترجمه عباس زریاب‪ ،‬سازمان انتشارات و آموزش انقاالب اساالمی‪111،‬؛ روژه پیاره‪ ،‬روانشناسای اختالفای زن و‬ ‫مرد‪ ،‬ترجمه محمدحسین سروری‪ ،‬انتشارات جانزاد‪ ،1130 ،‬ص ‪37‬؛ بر اوتوکالین‪ ،‬روانشناسای اجتمااعی‪،1 ،‬‬ ‫ص ‪111‬؛ مرتضی مطهری‪ ،‬نظام حقوق زن در اسالم‪ ،‬ص ‪172‬؛ نعمتاهلل صالحی نجف آبادی‪ ،‬قضاوت زن در فقاه‬ ‫اسالمی همراه با چند مقالة دیگر‪ ،‬ص ‪13‬؛ محمد هادی معرفت‪ ،‬تعلیق و تحقیق عن أمهاات مساائل القضااء‪ ،‬ص‬ ‫‪103‬؛ حسینعلی منتظری‪ ،‬مبانی فقهی حکومت اسالمی‪ ،1 ،‬ص ‪.103‬‬

‫نکته بسیار حائز اهمیت آنکه زن مسلمان باید مسائولیتهاای خاود را بار اسااس‬ ‫اصول اخالقی اسالمی تنظیم کند و همواره مصلحت اهم و اصل مهمتر را بار مصالحت‬ ‫مهم مقدم دارد‪ .‬تنها از یه بعد به قضاایا نگریساتن جامعاه را دچاار افاراب و تفاریط‬ ‫میکند‪ .‬زن مسلمان نباید به بهانة فعالیتهاای سیاسای‪ ،‬وضاعیت خاانوادگی خاود را‬ ‫آشفته سازد یا نسبت به آن کم توجه باشد‪ .‬شوهر و فرزندان در این میانه حقای بار او‬ ‫دارند؛ چنان که او نیز بر شوهر و فرزندان خود حقی دارد‪ .‬پاس از رعایات ایان حقاوق‬ ‫نوبت به پذیرش فعالیتهایی در خارج از خانه میرسد‪.‬‬ ‫‪ .1‬اصول اولیة تشکیل حکومت‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫پیش از ورود به بحثِ اصلی‪ ،‬الزم است مقدمات و اصولی بیان شود کاه در صاور ِ‬ ‫ت‬ ‫فقدان دلیلِ قطعی بر منع یا جواز تصدیگری امور سیاسی‪ ،‬اجتماعی یا اجرایی توساط‬ ‫بانوان‪ ،‬به آن اصول مراجعه و مطابق آنها عمل کرد‪ .‬تشکیل هر حکاومتی دارای اصاولِ‬ ‫اولیة عقلی است که بسیاری از آنها در آیاتِ قرآن و روایاتِ اهل بیت(علیه السالم) بیان‬ ‫شده است‪ .‬در ادامه به مواردی از این اصول اولیه اشااره مایشاود‪ .‬ناگفتاه نماناد ایان‬ ‫اصول شاملِ همة افراد (اعم از مرد و زن) میشود و تعداد آن را تا حادود چهال ماورد‬ ‫شمردهاند؛ اما تعدادی از آنها که در این نوشتار به کار میآیند عبارتاند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬آزادی اندیشه؛‬ ‫‪ .1‬اجتماعی بودن بشر؛‬ ‫‪ .1‬اجرای حقوق؛‬ ‫‪ .1‬استیفای فوری حقوق؛‬ ‫‪ .2‬اصل برخورد عادالنه با همة شهروندان؛‬ ‫‪ .7‬اطالع و نظارت بر عملکرد حاکمان؛‬ ‫‪ .3‬اکتفا و بسندگی ذاتی و استقاللی؛‬ ‫‪ .3‬پایبندی بر اصول و ارزشها؛‬ ‫‪ .1‬تعیین سرنوشت؛‬ ‫‪ .10‬حاکمیت قانون؛‬ ‫‪ .11‬عدالت؛‬ ‫‪ .11‬عزت و برتری مرتبه؛‬ ‫‪ .11‬فرمانروایی شایستهترین شخص؛‬

‫‪193‬‬

‫‪ .11‬فعالیت سیاسی؛‬ ‫‪ .12‬کسب و کار؛‬ ‫‪ .17‬مراعات اشترا جهانیان در انسانیت؛‬ ‫‪ .13‬مشارکت در امور اجرایی و اجتماعی؛‬ ‫‪ .13‬نبود حق سرپرستی بر دیگران برای شخص؛‬ ‫‪ .11‬نظرخواهی از جمع (منتظری‪10 :1110 ،‬؛ منتظری‪ 1101 ،‬ق‪.)3 :‬‬ ‫الزم است حکومت های مختلف‪ ،‬بر اساس این ماوازین و اصاول اولیاه‪ ،‬پایاهریازی‬ ‫شوند و در حکومتهای اسالمی‪ ،‬تنها راهی که برای دست برداشتن از این اصول وجود‬ ‫دارد‪ ،‬اقامة دلیل قطعی شرعی بر خروج مورد خاص است‪ .‬لاذا در اداماه پاس از اثبااتِ‬ ‫عدمِ منع مشارکتِ سیاسی بانوان‪ ،‬به بررسی ادلاة مخاالفین مشاارکت باانوان در اماور‬ ‫مختلف پرداخته شد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ادلة جواز مشارکت بانوان در امور اجتماعی و سیاسی‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪194‬‬

‫ت باانوان در اماور سیاسای اشااره‬ ‫در این قسمت از نوشتار به ادلاة جاواز مشاارک ِ‬ ‫میشود تا از این رهگذر‪ ،‬استبعاد برخی در زمینة حضور بانوان در عرصههاای مختلاف‬ ‫مخدوش گردد و نتوانند ادعا کنند حضور فیزیکی زنان در امور اجتماعی‪ ،‬خالفِ ماذاق‬ ‫شریعت است‪.‬‬ ‫مشارکت بانوان در امور سیاسی از اصولِ عقلی تشکیلِ حکومت به شمار مایرود و‬ ‫اسالم نیز آن را منع نکرده است‪ .‬در بسیاری از آموزه های اسالمی‪ ،‬بر جواز بلکه وجوبِ‬ ‫مشارکتِ سیاسی تأکید شده است‪ .‬در این زمینه میتوان به ادلاهای از کتااب و سانت‬ ‫استناد کرد که به برخی از آنها اشاره میشود‪:‬‬ ‫الف) وجوب امر به معروف و نهی از منکر‬ ‫یکی از واجبات مهم دین اسالم «امر به معروف و نهی از منکر» یعنای نظاارت و مراقبات‬ ‫همگانی در اصالح جامعه است‪ .‬همة مسلمانان باید نسبت به یکدیگر احساس وظیفاه کنناد و‬ ‫خود را در برابر دیگران مسئول بدانند و دستوردهنده به نیکای و بازدارناده از بادی باشاند‪ .‬در‬ ‫سایة عمل به چنین وظیفهای جامعه در مسیر صحیح خود گام برمیدارد و ناآگاهاان هادایت‬ ‫میشوند‪ .‬اساسا یکی از ویژگیهای نظام تربیتی اسالم اصل «نظاارت همگاانی» اسات؛ یعنای‬ ‫باارخالف تفکاار آزادی لجااامگساایختة غرباای‪ ،‬در جامعااة اسااالمی همااة نساابت بااه یکاادیگر‬

‫مسئولاند‪ ،‬زیرا افراد جامعه‪ ،‬مانند مسافران یه کشتیاند که اگر گوشهای از آن ساورا شاود‪،‬‬

‫همة غرق خواهند شد‪ .‬خدا میفرماید‪« :‬وَالْمُؤْمِنلونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهلمْ أَوْلِياءُ بَعْنٍ ینْ​ْمُرُونَ‬

‫بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكر‪( »1‬توبه‪.)31/‬‬

‫با توجه به این آیه‪ ،‬مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر به صراحت بر عهادة ماردان و‬ ‫زنان مسلمان قرار داده شده است‪ .‬خداوند متعال این مقدار از والیات را بارای ماردان و زناان‬ ‫مسلمان نسبت به یکدیگر ثابت دانسته است که به امار باه معاروف و نهای از منکار یکادیگر‬ ‫بپردازند‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬واضح است کاه یکای از مصاادیق معاروف و منکار‪ ،‬معاروف و منکار‬ ‫سیاسی است‪ .‬بنابراین‪ ،‬هر زن و مرد مسلمانی میتواند برادر و خواهر دینی خاود را باه انجاام‬ ‫معروف سیاسی امر کند و از ارتکاب منکار سیاسای باازدارد‪ .‬ناگفتاه پیداسات کاه تشاخیص‬ ‫معروف و منکر در زمینه مسائل سیاسی نیز همچون مسائل دیگر بر اسااس ماوازین اساالمی‬ ‫باید صورت گیرد‪ .‬در ضمن شرایط و مراحلِ امر به معروف و نهی از منکر نیز باید رعایت شاود‬ ‫(برای اطالع از شرایط و مراحل امر به معروف و نهی از منکر‪ :‬ر ‪ :‬خمینی‪.)1133 ،‬‬

‫پیامبر اکرم (صلی اهلل علیه و آله و سلم) فرمود‪ :‬کسی کاه صابح و شاام کناد و باه اماور‬ ‫مسلمانان اهتمام نورزد‪ ،‬از آناان نیسات‪( 1‬کلینای‪ ،1171 ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .)171‬بادون شاه اماور‬ ‫مسلمانان شامل امور سیاسی آنان نیز میشود‪ .‬همچنین حدیث پیامبر(صلی اهلل علیاه و آلاه و‬ ‫سلم) زنان را هم دربرمیگیرد زیرا تعبیر ایشان «هر کس» بوده نه «هر مرد»! بنابراین نه تنهاا‬ ‫زن و مرد مسلمان میتوانند نسبت به امور سیاسی یکدیگر توجه و اهتمام داشته باشند‪ ،‬بلکه بر‬ ‫آنان الزم است که چنین باشند‪ ،‬در غیر این صورت‪ ،‬از زمره مسلمانان محسوب نخواهند شد‪.‬‬ ‫ج) لزوم تحصیلِ دانش‬ ‫در روایاتِ متعددی تحصیلِ دانش بر همگان‪ ،‬اعم از مارد و زن‪ ،‬ضاروری انگاشاته‬ ‫شده است؛ برای نمونه‪ ،‬پیامبر اکرم (صلی اهلل علیه وآله وسلم) در ایان زمیناه فرماود‪:‬‬ ‫«کسبِ دانش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است»‪( 1‬حلی‪ 1103 ،‬ق‪.)31 :‬‬ ‫‪« .1‬همه مردان و زنان مؤمن بر یکدیگر والیت دارند [در حدی که] یکدیگر را به خوبیها امر کنناد و از بادیهاا‬ ‫نهی نمایند‪».‬‬ ‫‪« .1‬من اصبح و امسی و لم یهتم بامور المسلمین فلیس منهم‪».‬‬ ‫‪« .1‬قال رسول اهلل (صلی اهلل علیه وآله وسلم)‪ :‬طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة‪».‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ب) لزومِ اهتمامورزی به کار مسلمانان‬

‫‪195‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪196‬‬

‫از سوی دیگر‪ ،‬در برخی روایات به سفر کردن برای تحصیل دانش و هجارت بارای‬ ‫کسبِ علم سفارش و برکاتِ متعددی برای این کار ترسایم شاده اسات‪ .‬بارای نموناه‪،‬‬ ‫پیامبر اعظم (صلی اهلل علیه وآله وسلم) در این باره فرماوده اسات‪« :‬باه دنباالِ کسابِ‬ ‫دانش باش‪ ،‬حتی اگر [برای کسبِ دانش‪ ،‬ناگزیر از] مسافرت به چین باشی»‪( 1‬ابن ابای‬ ‫جمهور احسایی‪ ،‬عوالی اللئالی العزیزیة‪.)30 :1 ،‬‬ ‫یا در شعر منسوب به امیر المؤمنین (علیه السالم) آمده است‪:‬‬ ‫«در غربت‪ ،‬به دنبالِ کسبِ واالیی باش‪ .‬سفر کن چون در سفر پانج فایاده وجاود‬ ‫‪1‬‬ ‫دارد‪ :‬برطرف شدنِ غم و اندوه‪ ،‬کسبِ روزی و دانش و آداب‪ ،‬و همراهای باا بزرگاان»‬ ‫(میرزای نوری‪ 1103 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.)112‬‬ ‫بی گمان عمومیتِ هجرت برای تحصیل شاملِ زنانِ مسلمانی که موظف به تحصیل‬ ‫شدهاند نیز میشود‪ .‬حال که زن برای کسبِ معرفت و دانش وظیفة فاردی پیادا کارده‬ ‫است و حتی برای کسبِ دانش‪ ،‬گاه موظف به هجرت و مسافرت میشود‪ ،‬اگر به داناش‬ ‫خود عمل نکند و به مقتضای آن پایبند نباشد‪ ،‬بایگماان لازومِ تحصایلِ داناش نیاز‬ ‫بیثمر خواهد بود‪ .‬لذا در آموزههای روایی عالمِ بیعمل یا علمی که انسان را باه ساوی‬ ‫عمل رهنمون نسازد مذمت شده است‪ .‬در دستهای از این آماوزههاا‪ ،‬باا تهدیاد جادی‬ ‫افراد را از عمل نکردن مطابقِ علمشان باز میدارد‪ .‬امام علی (علیه السالم) در این مورد‬ ‫فرموده است‪« :‬دانش با عمل هم نشین است؛ هرکس بداند باید مطابقِ داناییاش عمال‬ ‫کند؛ دانش به دنبالِ کردار است‪ .‬اگر عمل پس از دانایی ایجاد شد‪ ،‬علم میماند‪ ،‬اما در‬ ‫صورتی که مطابقِ علم‪ ،‬عمل نکردی‪ ،‬دانش میرود»‪( 1‬نهجالبالغه‪.)130 ،‬‬ ‫د) سیره معصومین (علیهم السالم)‬ ‫یکی از زمینه های مبارزة اسالم با افکاار جااهلی اعاراب در ماورد زناان باود‪ .‬ایان‬ ‫اندیشه ها و خرافات میان بسیاری از تازهمسلمانان پا بر جا مانده بود‪ .‬این افکار نه تنهاا‬ ‫به زن اجازه بسیاری از فعالیتهای سیاسی و اجتماعی را نمیداد‪ ،‬بلکه اصوال به چشام‬ ‫‪« .1‬اطلب العلم ولو بالصین‪».‬‬ ‫‪ .1‬متن شعر منسوب عبارت است از‪:‬‬ ‫تَغَرَّبْ عَنِ الْأَوْطَانِ فِی طَلَبِ الْعُلَی وَ سَافِرْ فَفِی الْأَسْفَارِ خَمْسُ فَوَائِدَ‬ ‫وَ عِلْمٌ وَ آدَابٌ وَ صُحْبَة مَاجِدٍ‬ ‫تَفَرُّجُ هَمٍّ وَ اکتِسَابُ مَعِیشَة‬ ‫‪« .1‬العلم مقرون بالعمل فمن علم عمل و العلم یهتف بالعمل فإن أجابه و إال ارتحل عنه‪».‬‬

‫حتی در آیاتی از قرآن به این نکته تصریح شده است‪« :‬یا أَیهَا النَّبي إِذَا جآءَك الْمُؤْمِنتُ‬

‫یبایعْنَك عَليآ أَن الَّ یشْرِكنَ بِاللِّه ِ شَيئا وَ ال یْ​ْرِْ​ْنَ وَ ال یْ​ِْ​ِينَ وَ ال یْ​ُْللْنَ أَوْلنَُِلن و ال‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫یه انسان کامل به او نمیگریست و او را بیشتر یه شیء میدانسات تاا یاه انساان!‬ ‫ن دیان اساالم و‬ ‫اگرچه پیامبر(صلی اهلل علیه وآلاه وسالم) باا توجاه باه نوظهاور باود ِ‬ ‫درگیری های متعددی که مسلمانان با آن مواجه بودند‪ 1‬زمانِ کافی برای تحققِ اهادافِ‬ ‫مترقی اسالمی‪ ،‬نسبت به زنان را پیدا نکرد‪ ،‬اما باز هم در موارد متعددی شاهدِ حضاور‬ ‫زنان در عرصههای مختلف سیاسی هستیم‪ .‬در ادامه تنها به بخشی از حضور باانوان در‬ ‫عرصه های سیاسی و اجتماعی و نظامی اشاره میشود که در عصرِ پیامبر(صلی اهلل علیه‬ ‫وآله وسلم) تا پایانِ دورانِ حضرت علی(علیه السالم) ر داده است‪ .‬برخی از این ماوارد‬ ‫عبارتاند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬نخستین کسی که به پیاامبر اسالم(صالی اهلل علیاه وآلاه وسالم) ایماان آورد‪،‬‬ ‫حضرت خدیجه(س) است‪ .‬در واقع‪ ،‬آغاازگرِ ایماانورزی باه حضارتِ ختمای مرتبات‪،‬‬ ‫خانمی از طبقة اشراف شبه جزیرة حجاز بود (مجلسی‪1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪ )111‬کاه‬ ‫همین حرکت‪ ،‬به عنوانِ مصداقی از فعالیتهای سیاسی به شمار میرود‪.‬‬ ‫‪ .1‬فعالیت های تجاری و اقتصادی حضرت خدیجه(س) هرگاز باا مخالفاتِ پیاامبر‬ ‫اعظم (صلی اهلل علیه وآله وسلم) مواجاه نشاد‪ ،‬بلکاه باه واساطة مخاارجی کاه بارای‬ ‫پیشرفتِ اسالم می کرد‪ ،‬در موارد متعاددی ماورد مادح و تشاویق قارار گرفتاه اسات‬ ‫(همان‪ ،17 ،‬ص‪ 10‬و ‪ 11‬و ‪ 11‬و ‪ ،11 ،31‬ص ‪ ،11 ،71‬ص ‪111‬؛ عباس قمی‪ ،‬سافینة‬ ‫البحار‪ ،‬مادة «خدج»)‪.‬‬ ‫‪ .1‬بیعت گرفتن از زنان در فتح مکه (مجلسی‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪13‬؛ محمدبن‬ ‫سعد‪ ،‬الطبقات الکباری‪ ،‬ج ‪ ،3‬صاص ‪170‬ا ‪)111‬؛ چناان کاه در اداماه نیاز مشااهده‬ ‫میشود‪ ،‬در هیچیه از موارد‪ ،‬بیعتگیری پیامبر اکرم (صالی اهلل علیاه وآلاه وسالم) از‬ ‫بیعت کردنِ زنان منع نکرده است‪ ،‬بلکه ایشان را به بیعت کاردن مُلازم سااخته اسات‪.‬‬

‫یْ​ِْ​ِينَ بِبُهُن یْ​َُْرِینَهُ بَينَ أَیِ​ِیهِن و أَرْجُلِهِنن و ال یعْصِنينَك فني مَعْنرُوفٍ فَبنایعْهلن وَ‬ ‫‪ .1‬تعداد غزوات را (جنگهایی که پیامبر (ص) خود در آنها حضور داشتهاند) ‪ 13‬عدد و تعداد سرایا (جناگهاایی‬ ‫که پیامبر (ص) خود در آنها حضور نداشتهاند) حدود ‪ 30‬عدد ذکار کاردهاناد‪ .‬باه طاور متوساط در هار ساال از‬ ‫سال های حضور مسلمین در مدینه ده جناگ (اعام از غازوه و ساریه) باین مسالمانان و مشارکان درمایگرفات‬ ‫(ابنک یر‪ ،1117 ،‬ج‪ ،1‬ص ‪.)121‬‬

‫‪197‬‬

‫اسَُْغْ​ِْرْ لَهلن اللَّنهَ إِن اللَّنهَ غَْلنورٌ رَحنيمٌ»‪( 1‬ممتحناه‪ )11/‬در حاالی کاه بادون شاه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪198‬‬

‫خودداری آن حضرت از بیعت با زنان در فضای آن روز جامعه اساالمی عربساتان (کاه‬ ‫هنوز ریشههای افکار جاهلیت و بیاعتنایی به زنان در آن دیده میشاد) باا هایچگوناه‬ ‫عکسالعمل منفی مواجه نمیشد‪ .‬حتی ممکان باود باه پیشارفتِ بیشاتر اساالم نیاز‬ ‫بینجامد! یعنی جو آن روزگار‪ ،‬حضرت را به چنین کااری وانمایداشات‪ ،‬باا ایان حاال‬ ‫‪1‬‬ ‫پیامبر(صلی اهلل علیه وآله وسلم) خود مایل به انجام این کار بود‪.‬‬ ‫‪ .1‬بیعت زنان انصار قبل از هجرت در عقبه دوم (مجلسای‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪:130‬‬ ‫محمدبن سعد‪ ،‬الطبقات الکبری‪ ،‬ج ‪ ،3‬صص ‪ 111‬تا ‪ )170‬با پیامبر اکارم (صالی اهلل علیاه‬ ‫وآله وسلم) از موارد دیگر حضور سیاسی و اجتماعی پُررنگِ بانوان به شمار میرود‪.‬‬ ‫‪ .2‬یکی از گروههای هجرتکنندة به مدینه‪ ،‬پاس از هجارت رساول اهلل (صالی اهلل علیاه‬ ‫وآله وسلم) هیأتی چهار نفره متشکل از یه مرد با نام علی بن ابای طالاب (علیاه الساالم) باه‬ ‫همراه سه زن با نامهای فاطمه بنت محمد (صلی اهلل علیه وآله وسالم) و فاطماه بنات اساد و‬ ‫فاطمه بنت عبدالمطلب بود (مجلسای‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪)71‬؛ کاه ایان نکتاه باه خاوبی‬ ‫بیانگرِ جواز مشارکتِ زنان در عرصههای سیاسی و اجتماعی است‪.‬‬ ‫‪ .7‬هجرتِ زنان بدونِ شوهرانشان از مکه به مدینه (مجلسی‪ ،1101 ،‬ج ‪ ،11‬صص‬ ‫‪10 :11 ،131 :10 ،120‬؛ محمد بن سعد‪ ،‬الطبقات الکبری‪ ،‬ج ‪ ،3‬صص ‪ 137‬تاا ‪.)111‬‬ ‫نیز از موارد دیگری است که به حضورِ پُررنگِ زنان در عرصههای اجتمااعی و سیاسای‬ ‫گواهی میدهد‪ .‬جالب آنجاست که پیامبر (صلی اهلل علیه وآله وسلم) نه تنهاا ایشاان را‬ ‫مذمت نمیکرد‪ ،‬بلکه با ایجاد تدابیری به تشویق این کارها میپرداخت!‬ ‫‪ .3‬بیعت زنان مسلمان در جریان صلح حدیبیه با پیامبر اکرم (صلی اهلل علیه وآلاه‬ ‫وسلم) (همان‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪111‬؛ همان‪ ،‬ج ‪ ،3‬صص ‪170‬ا ‪ )111‬نیز از دیگر نمونههاای‬ ‫بارز مشارکتِ سیاسی بانوان است‪.‬‬

‫‪« .1‬ای پیامبر‪ ،‬هنگامی که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزی را شریه خدا قرار ندهند‪ ،‬دزدی‬ ‫و زنا نکنند‪ ،‬فرزندان خود را نکشند‪ ،‬تهمت و افترایی پیش دست و پای خود نیاورناد و در هایچ کاار شایساتهای‬ ‫مخالفت فرمان تو نکنند‪ ،‬با آنها بیعت کن و برای آنان از درگااه خداوناد آمارزش بطلاب کاه خداوناد آمرزناده و‬ ‫مهربان است!»‬ ‫‪ . 1‬برای اطالع از اسامی زنانی که در صدرِ اسالم با پیامبر (صلی اهلل علیه وآله وسلم) بیعت کردهاند ر‪ : .‬محمد‬ ‫بن سعد‪ ،‬الطبقات الکبری‪ 111 :3 ،‬تا ‪.170‬‬

‫‪ .3‬دستورِ صریح خداوند متعال به پیامبر اعظم (صلی اهلل علیه وآلاه وسالم) مبنای بار‬ ‫اینکه در مباهله باید طرفین به همراهِ زنانشان شرکت کنند و پافشاری بر حضور بانوان نیاز‬ ‫از مواردی است که شارع مقدس ضمنِ ترغیب و تشویق بر حضور بانوان در مسائل سیاسای‬ ‫و اجتماعی‪ ،‬ایشان را مُلزم به حضور کرده اسات‪ .‬خداوناد متعاال در ایان ماورد باه پیاامبر‬

‫(صلی اهلل علیه وآله وسلم) دستور میدهد‪َْ « :‬للْ َِعالَوْا َِنِْعُ أَبْناءَِنا وَ أَبْنناءَكمْ وَ ِ​ِْناءَِا وَ‬

‫ِ​ِْاءَكمْ وَ أَِْ​ْلَْنا وَ أَِْ​ْلَْكمْ ثلم َِبَُْهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَي الْكناذِبين‪( »1‬آلعماران‪.)73 /‬‬

‫‪« .1‬به آنها بگو‪« :‬بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم‪ ،‬شاما هام فرزنادان خاود را ماا زناان خاویش را دعاوت‬ ‫نماییم‪ ،‬شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت کنیم‪ ،‬شما هم از نفوس خود آن گاه مباهلاه کنایم و لعنات‬ ‫خدا را بر دروغگویان قرار دهیم‪».‬‬ ‫‪ .1‬نام برخی از زنان عبارتاند از‪ :‬امرمی ه یا امرم ه دختر عمرو بن هشام بن عبدالمطلب (در فتح خیبر) (محمد‬ ‫بن سعد‪ ،‬الطبقات الکبری‪)113 :3 ،‬؛ ام ایمن برکه دختر ثعلبه (در حنین‪ ،‬احد و خیبر) (الحسون و أمعلی‬ ‫مشکور‪ 1111 ،‬ق‪) 121 :‬؛ حمنه دختر جحش بن رئاب بن یعمر (در احد) (محمد بن سعد‪ ،‬الطبقات الکبری‪:3 ،‬‬ ‫‪)111‬؛ امحبیب نوة عاص قرشی (در یرمو ) (ابن عساکر‪ 1112 ،‬ق‪ :‬ج ‪ ،30‬ص ‪)103‬؛ لیلی غفاری (در جمل)‬ ‫(الحسون و أمعلی مشکور‪ 1111 ،‬ق‪)703 :‬؛ اروی دختر حار بن عبدالمطلب (همان‪ ،‬ص ‪)11‬؛ زینب بنت‬ ‫خزیمه (در بدر) (محمد بن سعد‪ ،‬الطبقات الکبری‪ .)112 :3 ،‬همچنین بانوانی که در جنگِ صفین حضور‬ ‫داشتهاند‪ ،‬عبارتاند از‪ :‬امالبراء بنت صفوان (همان‪)110 ،‬؛ امالخیر بنت حریش بارقیه (همان‪،‬ص ‪)111‬؛ أمسنان‬ ‫مذحجیه (همان‪ ،‬ص ‪)171‬؛ بکارة هاللیه (همان‪ ،‬ص ‪)127‬؛ زرقاء بنت عدی (همان‪ ،‬ص ‪)177‬؛ سوده بنت عماره‬ ‫همدانی (همان‪ ،‬ص ‪)120‬؛ عکرشه بنت األطنش (همان‪ ،‬ص ‪.)131‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫البته حضور حضرت زهرا (س) در این مورد نیز از نکااتِ مهام و حسااسِ واقعاه باه شامار‬ ‫میرود‪ .‬ایشان که به میلِ شخصی خویش‪ ،‬تأکید فراوانی بر پوشیده بودن و حضاور نیاافتن‬ ‫در اجتماع داشت‪ ،‬در این رخداد موظف به حضور میشود‪.‬‬ ‫‪ .1‬بیعت گرفتن پیامبر(صلی اهلل علیه وآله وسلم) از زنان مسلمان در روز غدیر خم‬ ‫(مجلسااای‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص‪ ،110‬ح‪ ،11‬ص‪ ،172‬ح‪ ،11‬ص‪ ،101‬ح‪37‬؛ عالماااه‬ ‫امینی‪ 1113 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‪1‬؛ محمد بن سعد‪ ،‬الطبقات الکبری‪ 111 :3 ،‬تا ‪ ،)170‬نیاز‬ ‫از مواردی به شمار میرود که زنان نیز در امور سیاسی مشارکت نمودند‪.‬‬ ‫‪ .10‬حضور فعال بانوان در جنگهای مختلف‪ ،‬از موارد دیگری است که گاواهی بار‬ ‫مشارکتِ زنان در امور اجتماعی و سیاسی میدهد‪.‬‬ ‫انس بن ماله میگوید‪ :‬هرگاه پیامبر(صلی اهلل علیاه وآلاه وسالم) آهناگ جنگای‬ ‫میکرد ام سلیم و جمعی از زنان انصار را به همراه مایبارد تاا مسائولیت آبرساانی و‬ ‫‪1‬‬ ‫درمان زخمیها را به عهده گیرند (بجستانی‪ 1110 ،‬ق‪ ،‬حدیث‪.)1211‬‬

‫‪199‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪211‬‬

‫‪ .11‬زنانِ بسیاری به خاطر اسالم‪ ،‬شکنجه های متخلف جسمی و روحی را متحمّل‬ ‫شدند‪ ،‬که همة موارد آن در تاریخ نقل نشده و به دست ما نرسیده است‪ ،‬اما نامِ برخای‬ ‫از این زنان عبارت است از‪ :‬زنیره (ابن عبدالبر‪ 1111 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ )313‬و غزیه دختر‬ ‫سعد (محمدبن سعد‪ ،‬الطبقات الکبری‪ .)131 :3 ،‬همچنین برخی بانوان در ایان دوران‬ ‫در راه اسالم به شهادت رسیدند که نخستینِ آنها سامیه بنات خُبّااب (همسارِ یاسار و‬ ‫مادرِ عمار)‪ ،‬است (ر ‪ :‬الحسون و أمعلی مشکور‪ 1111 ،‬ق‪.)111 :‬‬ ‫بیگمان موارد مشارکتِ زنان در امور سیاسی‪ ،‬باا وجاودِ تعصّاباتِ جااهلی‪ ،‬بسایار‬ ‫بیشتر از این موارد است‪ ،‬اما با توجه به رسالتِ اصلی این نوشتار‪ ،‬نمیتوان به ذکرِ همة‬ ‫موارد پرداخت (برای مطالعة بیشتر ر ‪ :‬الحسون و أمعلی مشاکور‪ 1111 ،‬ق‪ ،‬ساکینه‬ ‫بنت الحسین‪ ،‬ریاستِ انجمن شعرِ حسینی را بر عهده داشت)‪.‬‬ ‫با توجه به اینکه بسیاری از این موارد در برابر دیدگان معصاومان انجاام شاده اسات و‬ ‫ایشان هیچ منعی نکردهاند‪ ،‬بلکه در بسیاری از موارد‪ ،‬با تأییادِ مساتقیم و غیرمساتقیم‪ ،‬باه‬ ‫گسترش این موارد کمه کردهاند‪ ،‬میتوان دریافت که از نظر شارع مقدس‪ ،‬مشارکت زناان‬ ‫در امور سیاسی‪ ،‬بدون اشکال است‪ .‬حتی برخی آیات بر این نکته تصاریح دارد کاه حضاور‬ ‫زنان در عرصههای کامال مردانه‪ ،‬نیز اشکال ندارد‪ ،‬برای نمونه در داستان گلهچرانی دختاران‬ ‫حضرت شعیب(علیه السالم) که با امضای دو پیامبر همراه اسات‪ ،‬ایان مطلاب باا وضاوح و‬ ‫شفافیت مطرح است‪( 1‬قصص ‪12‬ا ‪ .)11‬در این آیات‪ ،‬رفتن به بیابان‪ ،‬حضاور هامزماان باا‬ ‫حضور مردان گلهچران در کنار آب و سخن گفتن با موسی(علیه الساالم)‪ ،‬باه عناوان نماود‬ ‫فعالیت زنان بیرون از محیط خانه مشروع و روا تلقی شده است‪ .‬با این همه‪ ،‬پرهیز دختاران‬ ‫شعیب از اختالب با مردان و نیز شرم آنان هنگام آمدن نزد موسی(علیه السالم) نیاز مطارح‬ ‫شده است که حکایت از رعایت عفت و حجاب دارد‪.‬‬ ‫‪« .1‬وَلَمَّا وَرَدَ مَ اءَ مَدْینَ وَجَدَ عَلَیهِ أُمَّة مِنَ النَّاسِ یسْقُونَ وَوَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأتَینِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُکمَا قَالَتَا لَا‬ ‫نَسْقِی حَتَّی یصْدِرَ الرِّعَاءُ وَأَبُونَا شَیخٌ کبِیرٌ * فَسَقَی لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّی إِلَی الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَی مِنْ خَیرٍ‬ ‫فَقِیرٌ * فَجَاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیاءٍ قَالَتْ إِنَّ أَبِی یدْعُو لِیجْزِیه أَجْرَ مَا سَقَیتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءَهُ وَقَصَّ‬ ‫عَلَیهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ» ( و چون به آب مدین رسید‪ ،‬گروهی از مردم را بر آن یافت‬ ‫که دامهاشان را آب می دادند و پشت سرشان دو زن را یافت که [از درهم آمیختن با جمعیت] دوری میکردند‪.‬‬ ‫موسی(علیه السالم) گفت این چه کار است؟ گفتند‪[ :‬ما گله را] آب نمیدهیم تا شبانان برگردند و پدر ما پیر و‬ ‫سالخورده است‪ .‬پس [موسی] برای آن دو آب کشید‪ ،‬آن گاه به سوی سایه برگشت و گفت پروردگارا من به هر‬ ‫چیزی که به سویم بفرستی سخت نیازمندم‪ .‬پس از آن یکی از آن دو زن ا در حالی که به آزرم گام بر میداشت‬ ‫ا نزد وی آمد و گفت‪ :‬پدرم تو را طلبیده تا پاداش دهد‪).‬‬

‫باید یادآور شد حضور زنان در میانِ یارانِ خاصِ حضارتِ صااحباالمار (عجال اهلل‬ ‫تعالی فرجه) از مواردی است که به خاوبی گاواهی مایدهاد مشاارکتِ زناان در اماور‬ ‫مختلف‪ ،‬از نظر اسالم‪ ،‬بدونِ اشکال است‪ .‬امام باقر (علیه السالم) در این ماورد فرماود‪:‬‬ ‫«به خدا سوگند‪ ،‬همراهانِ مهدی (عجل اهلل تعالی فرجه) ‪ 111‬نفرند که پنجاه نفرِ آنها‬ ‫بانوان مؤمناند» (مرندی‪.)113 :1113 ،‬‬ ‫‪ .3‬نمونههایی از مشارکت بانوان در امور اجرایی‬

‫‪ .1‬ر‪ .‬قرآن کریم‪ ،‬نمل‪ 11 :‬تا ‪ . 11‬در این چند آیه‪ ،‬خدا به نکاتِ متعدد و ریزهکاریهای فراوانی اشاره کرده‬ ‫است‪ ،‬حتی در موارد بسیاری از این زن و کارهایش با مدح سخن به میان آمده است‪ ،‬یا در مواردی بر ایشان‬ ‫خُرده گرفته است (مانند جزوِ کافران بودن)‪ ،‬اما هرگز به ایشان نمیگوید‪ :‬چرا یه زن را به عنوانِ حاکم‬ ‫پذیرفتهاید؟‬ ‫با توجه به این سکوت‪ ،‬میتوان امضای شارع در موردِ تصدی امور حکومتی را نیز استفاده کرد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫خداوند متعال در نقلِ داستانِ بلقیس‪ ،‬با وجودِ آنکه باه سابب خباری کاه هدهاد‬ ‫آورده است‪ ،‬به حضورِ زنی در رأس قدرتِ سیاسی یه کشور اشاره میکند‪ ،‬اما هیچگاه‬ ‫بر این مسئله خرده نمیگیرد و ایشان را مذمت نمیکند‪ 1.‬همچنین حضارت سالیمان‬ ‫(علیه السالم) به این مسئله ایراد نمیگیرد! در این مورد نمیتوان ادعا کرد که خداوناد‬ ‫متعال در مقامِ بیان‪ ،‬نبوده است‪ ،‬زیرا اگر حضورِ زن در رأسِ قدرتِ سیاسی یه کشور‪،‬‬ ‫با اهدافِ شارع مقدس در تضاد بود‪ ،‬می بایست به محضِ نقلِ این واقعاه‪ ،‬در مقابالِ آن‬ ‫موضعگیری کند! یا دستکم نباید به این مطلب تصریح کناد کاه یاه زن باه عناوانِ‬ ‫پادشاه‪ ،‬بر ایشان حکومت میکند‪ .‬لاذا مایتاوان از ساکوتِ شاارع در مقاامِ نقالِ ایان‬ ‫داستان‪ ،‬به رضایت او از این تصدیگری پی برد‪.‬‬ ‫در ادامه به نمونههایی از تصدیگری اماور اجتمااعی در جامعاة مسالمانان اشااره‬ ‫میشود‪ .‬اگرچه برخی از این موارد از جانبِ معصوم مورد تأییاد مساتقیم قارار نگرفتاه‬ ‫است‪ ،‬چنانچه پیش از این بیان شد‪ ،‬عادمِ رد و نهای ایشاان‪ ،‬مایتواناد نشااندهناده‬ ‫تأییدی بر این عملکردها باشد‪.‬‬ ‫‪ .1‬امهانی به نیابت از گروه مسلمانان (به برخی کاافران) پناهنادگی و اماان داد و رساول‬ ‫خدا(صلی اهلل علیه وآله وسلم) نیز آن را امضا و تأیید کرد با ایان گفتاه کاه «ایامهاانی‪ ،‬هار‬ ‫کس را تو پناه دادی ما نیز پناه دادیم‪( ».‬دارمی‪1111 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)111‬‬

‫‪211‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪212‬‬

‫‪ .1‬پیامبر(صلی اهلل علیه وآله وسلم) در صلح حدیبیه با امسلمه مشورت کرد و باه نظار او‬ ‫که دربارة قربانی و سرتراشی داد و درست بود‪ ،‬عمل کرد‪( .‬مناوی‪ 1112 ،‬ق؛ ج ‪ ،1‬ص ‪.)113‬‬ ‫‪ .1‬سوده‪ ،‬دختر عمار بن االسه همدانی که قصهاش جزء قصاص معاروف و نااب تااریخ‬ ‫است‪ ،‬هم از هوش اجتماعی برخوردار بود و هم شارکت در صاحنه سیاسات را وظیفاة خاود‬ ‫میدانست‪ .‬او طی دو جریان‪ ،‬نامة خلیفههای وقت یعنی امیرالمؤمنین (علیه السالم) و معاویاه‬ ‫را به والیانِ معزولِ آن دو رسانید (مجلسی‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪.)110‬‬ ‫‪ .1‬پیامبر (صلی اهلل علیه وآله وسلم) مسئولیت امور «حسبه»‪ ،‬بازار مکه مکرماه‪ ،‬را‬ ‫به سمراء‪ ،‬دختر نهیه اسدی‪ ،‬واگذار کرد‪ .‬وی مردان و زنان را امر به معروف و نهای از‬ ‫منکر میکرد و کسی را که با او مخالفت میکرد با تازیاناهاش ادب مایکارد (هی مای‪،‬‬ ‫‪ 1103‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪171‬؛ طبراناای‪ ،‬المعجاام الکبیاار‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪111‬؛ اباان عبااد الباار‪،‬‬ ‫‪ 1111‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪1371‬؛ تستری‪ 1112 ،‬ق‪ ،‬ج ‪131 ،11‬؛ صفدی‪ 1110 ،‬ق‪ ،‬ج ‪،12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ص ‪131‬؛ مقریزی‪ 1110 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)112‬‬ ‫‪ .2‬عمر بن خطاب‪ ،‬ام سلیمان شفاء یاام شفاء دختر عبداللّه بن قرب بان رزاح ابان‬ ‫عدی بن کعب العدویة را به مسئولیت «حسبه»‪ 1‬در بازار مدینه مناوره گماشات (ابان‬ ‫عربی‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪131‬؛ قرطبای‪ 1102 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪131‬؛ مقریازی‪ ،1110 ،‬ج ‪ ،1‬ص‬ ‫‪112‬؛ عبدالحیکتانی‪ ،‬التراتیب اإلداریة فی نظام الحکومة النبویه‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)132‬‬

‫‪ .1‬آیتاهلل منتظری در مورد این نقل‪ ،‬چنین مینویسد‪« :‬برخی مدعیاند این اتفاق در زمانِ عمر ر داده است؛‬ ‫قاضی بن سعید نیز ادعا کرده این والیت در کارِ خاصی بوده که مربوب به زنان است» (منتظری‪ 1107 ،‬ق‪ ،‬ج ‪،1‬‬ ‫ص ‪ .)172‬حتی برخی به دنبالِ انکارِ اصلِ این حدیث برآمدهاند (ابن عربی‪ ،‬احکام القرآن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪131‬؛‬ ‫قرطبی‪ 1102 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪131‬؛ مقریزی‪ 1110 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .)112‬اما این توجیهات‪ ،‬خالفِ نقل صریحِ‬ ‫تاریخ است که در کتب مختلف تاریخ و فقه ذکر شده است‪.‬‬ ‫‪ .1‬اموری که بدانیم شارع مقدس اسالم راضی به تعطیل و روی زمین ماندن آنها نیست و باید انجام داد و‬ ‫سعادتِ فرد و جامعه بستگی به تصدی و انجام آنهاست و از طرفی‪ ،‬مسئولیت انجام آنها متوجه شخص خاصی‬ ‫نش ده و به نحو واجب کفایی مسئولیت انجام آنها بر عهده واجدین شرایط گذاشته شده به طوری که اگر همة‬ ‫مکلفین از تصدی و قبول مسئولیت امتناع کنند‪ ،‬همه معصیتکار و مؤاخذه میشوند‪ ،‬مانند امر به معروف و نهی‬ ‫از منکر‪ ،‬دفاع از حوزه اسالم و مسلمین‪ ،‬حفظ نسل جوان از انحرافات اخالقی‪ ،‬قضاوت و حکومت و اجرای حدود‪،‬‬ ‫حفظ موقوفات عامه و بدون متولی‪ ،‬حفظ و صرف مجهولالماله در موارد مقرر‪ ،‬حفظ اموال ایتام و غُیب و قُصّر‬ ‫بدون ولی و تجهیز اموات بدون ولی و ام ال آنها‪ .‬چون کسی که مسئولیت انجام هر یه از آنها را به عهده‬ ‫میگیرد برای رضای خداوند و به امید اجر و ثواب الهی انجام میدهد‪ ،‬لذا به آنها امور حسبیه اطالق فرمودهاند‬ ‫(لنکرانی‪ ،1131 ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)73‬‬

‫‪ .7‬اروی‪ ،‬دختر احمد‪ ،‬دهها ساال بار یمان حکومات کارد‪ .‬او م االی اسات بارای حااکم‬ ‫مصلحی که به خوبی مدیریت و فرماندهی میکند‪ ،‬و در فضایلت و حکمات و برتاری عقلاش‬ ‫کتابهای زیادی نگاشته شده است (برای مطالعاة بیشاتر ر ‪ :‬زرکلای‪ ،1130 ،‬ج ‪ ،1‬صاص‬ ‫‪ ،102 ،131 ،131‬ج ‪ ،3‬ص ‪131‬؛ األمین‪ 1113 ،‬ق‪.)37 :‬‬ ‫‪ .4‬نقد ادلة مخالفین‬ ‫در میانِ مسلمانان‪ ،‬برخی دیدگاههای افراطی مبنی بر عدمِ حضاور زناان در عرصاههاای‬ ‫اجتماعی‪ ،‬سیاسی و اجرایی وجاود دارد و مادعیاناد ایان دیادگاه را از آماوزههاای اساالمی‬ ‫گرفتهاند‪ .‬در ادامه با اشارهای اجمالی به بررسی این ادله پرداخته میشود‪.‬‬ ‫مهمترین و عمدهترین دلیل در اشترابِ ذکوریت در مسائل متعددی مانندِ والیت و‬ ‫حکومت این آیة شریفه است‪« :‬الرنجالُ َْوّامُونَ عَلَي النِّْاءِ بِما فَضلَ اللِّهُ بَعْضَهلمْ عَلني‬ ‫بَعٍْ وَ بِما أَِْ​َْْلوا مِنْ أَمْوالِهِمْ»‪( 1‬نساء‪.)11/‬‬

‫اشاره کرد‪ .‬شیخ الطائفة اإلمامیه در تبیین این آیه مینویسد‪« :‬الرنجنالُ َْوّامُنونَ عَلَني‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در تفسیر و تبیین این آیاه دو دیادگاهِ کلای وجاود دارد‪ :‬دیادگاه نخسات کاه میاانِ‬ ‫مفسران و فقهای متقدم وجود دارد عبارت است از اینکه آیه درصاددِ بیاانِ وظاایفِ ماردان‬ ‫است نه برتری ایشان (ابن براج‪ ،‬المهذب‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪112‬؛ قرطبی‪ ،‬الجامع ألحکام القارآن‪ ،‬ج‬ ‫‪ ،2‬ص ‪173‬؛ نجفاای خمیناای‪ 1113 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪113‬؛ جااوادی آملاای‪ )111 :1110 ،‬در‬ ‫ل این نظریه‪ ،‬مشاهور مفساران و فقیهاان ایان آیاه را باه معناای سالطة مارد بار زن‬ ‫مقاب ِ‬ ‫دانستهاند‪ ،‬خواه در خانه یا در اجتماع (فیض کاشاانی‪ 1131 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪121‬؛ فخرالادین‬ ‫طریحی‪ ،‬مجمع البحرین‪ ،‬ص ‪137‬؛ قرطبای‪ ،‬الجاامع ألحکاام القارآن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪173‬؛ ابان‬ ‫ک یر‪ ،‬تفسیر ابن ک یر‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪172‬؛ فخر رازی‪ 1103 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،10‬ص ‪33‬؛ کااظمی‪ ،‬ج ‪،1‬‬ ‫ص ‪123‬؛ طباطبایی‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪111‬؛ حسینی تهرانی‪ 1111 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)113‬‬ ‫از مهمترین طرفدارانِ دیدگاهِ نخست میتوان به شیخ طوسی و قاضای ابان باراج‬ ‫النِّْاءِ یعنی همسران باید در ادای حقوق زنانشان که بار عهادة ماردان قارار گرفتاه‬ ‫است‪ ،‬تالش کنند» (طوسی‪ ،1133 ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)111‬‬

‫‪ « .1‬مردان بر زنان قوامیت دارند‪ ،‬بدان سبب که خداوند برخی از آنان را بر برخی برتری بخشایده و بادان جهات‬ ‫که از اموال خویش انفاق میکنند‪».‬‬

‫‪213‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪214‬‬

‫از طرفداران دیدگاهِ دوم‪ ،‬میتوان به اقوال ذیل اشاره کرد؛ زمخشری در ذیال ایان‬ ‫آیه مینویسد‪« :‬این دلیل است بر اینکه والیت به واسطة فضیلت باه مردهاا داده شاده‬ ‫است‪ .‬اینطور نیست که مردها به واسطة قدرت و سیطره و قوّت خاارجی‪ ،‬تغلّاب پیادا‬ ‫کرده و بلندمنشی کنند و با قهر و قهّاریت بر زنها قیمومت پیدا نمایند‪ ،‬بلکه آنهاا بار‬ ‫زنها قیوماند بِمَا فَضَّلَ اللَهُ‪ .‬آیه قرآن سبب تفضیل را بیان میکناد‪ ،‬و ایان از احکاامی‬ ‫است که از روی شاهد و دلیل است» (زمخشری‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)202‬‬ ‫یکی از معاصرین پس از نقل اقوال مفسران و فقهایی که آیه را عمومی میدانند نه‬ ‫مختص همسران‪ ،‬در این مورد مینویسد‪« :‬آنچه به نظر میرسد این اسات کاه از ایان‬ ‫آیه چیزی بیشتر از سلطه مرد بر همسر خویش استفاده نمیگردد‪ ،‬زیرا اوال شأن نازول‬ ‫آیه در ارتباب با مسائل خانوادگی است و ثانیا سیاق آیه [با توجه به جملة و بما انفقوا‪...‬‬ ‫بدان علت که مهریه و نفقة همسران خویش را میپردازند] داللت بر حاکمیت مارد بار‬ ‫همسر خویش دارد‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬نمیتوانیم ملتزم شویم کاه چاون مارد دارای عقال‬ ‫ذاتی است و نفقة عیال خویش را میپردازد بر همة زنان حتای زناان اجنبای سالطه و‬ ‫قیمومیت داشته باشد و اگر شه هم داشته باشیم‪ ،‬صرف احتمال و شاه‪ ،‬بارای عادم‬ ‫جواز استدالل به عموم آیه کافی است‪ ...‬اگر گفتاه شاود عماوم علات‪ ،‬آنگوناه کاه از‬ ‫تفسیر المیزان نقل گردید‪ ،‬موجب تعمیم حکم است‪ ،‬پاس بایاد عماوم را گرفات مگار‬ ‫اینکه خالف آن ثابت گردد‪.‬‬

‫در پاسخ باید گفات‪ :‬اوال در علات دوم (یعنای جملاه «وَ بِمنا أَِْ​َْْلنوا مِننْ أَمْنوالِهِمْ» )‬

‫عمومیتی نیست‪ ،‬زیرا انفاق مرد به همسر خویش ارتباطی به سایر زنان ندارد‪ .‬ثانیا عماوم را‬ ‫گرفتن و موارد خالف را است نا کردن به اصطالح‪ ،‬تخصیص اک ر [بیشاتر ماوارد را از دایاره‬ ‫حکم خارج کردن] الزم میآید‪ ،‬زیرا هیچ مردی را بر سایر زنان مگر در ماوارد حکومات یاا‬ ‫قضاوت قیمومیتی نیست» (منتظری‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪113‬؛ بارای مطالعاه بیشاتر ر ‪:‬‬ ‫جوادی آملی‪177 :1110 ،‬؛ فضلاهلل‪ ،‬مجله المنطلق‪ ،‬عدد (‪ )70‬ص ‪.)11‬‬ ‫شایان ذکر است به آیاتِ دیگری‪( 1‬بقره‪ )112 /‬نیز در این زمینه استناد شاده کاه‬ ‫چون داللتِ آن ضعیفتر از آیة فوق است‪ ،‬به مباحثِ مربوب به آنها اشاره نمیشود‪.‬‬ ‫‪« .1‬وَ لَهُنَّ مِ ْلُ الَّذِی عَلَیهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللّهُ عَزِیزٌ حَکیمٌ» (و زناان را بار شاوهران حقاوق‬ ‫مشروعی است چنانچه شوهران را بر زنان‪ ،‬لکن مردان را بر زنان افزونی و برتاری اسات و خداوناد دارای عازت و‬ ‫حکمت است)‪ .‬در ذیلِ این آیه هم دو نظریه وجود دارد‪ :‬نظریة نخست‪ ،‬خدا در مقاامِ بیاانِ وظیفاهای از وظاایفِ‬ ‫محولاه بار همسار اساات (سایوری‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪123‬؛ جرجاانی‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪111‬؛ کاااظمی‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪21‬؛‬ ‫طریحی‪ 1117 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪113‬؛ حسینی همدانی‪ 1111 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪111‬؛ موسوی اردبیلی‪ 1111 ،‬ق‪ ،‬ج ‪:1‬‬

‫الف) ادلة روایی‬ ‫در ادامه روایاتی که ممکن است به آنها درباره منعِ بانوان از تصادی اماور اجرایای‬ ‫استناد شود‪ ،‬ابتدا در دو دسته بیان و سپس به صورتِ یکجا‪ ،‬نقد و تحلیل میشود‪.‬‬ ‫د روایات شیعه‬

‫ب) روایات اهل سن‬ ‫ا ابی بکره‪« :‬زمانی که به پیامبر اکرم (صلی اهلل علیه وآله وسلم) خبر رسید دختر کساری‬ ‫حکومت اهل فارس را بر عهده گرفت‪ ،‬فرمود‪ :‬قومی که زنای را باه حکومات خاویش انتخااب‬ ‫کنند‪ ،‬هرگز رستگار نخواهند شد» (بخاری‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪117‬؛ ترمذی‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪،1‬‬

‫‪11‬؛ آصفى‪ .23 :1131 ،‬برای مطالعة بیشتر ر ‪ :‬سبحانی‪ 1113 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪70‬؛ اسماعیلپاور قمشاهای‪ ،‬ج ‪،1‬‬ ‫ص ‪ .)11‬نظریة دوم‪ ،‬این آیه برتری جنسِ مذکر در برابر جنس مؤنث را مطرح کرده است (فخار رازی‪ 1103 ،‬ق‪،‬‬ ‫ج ‪ ،7‬ص ‪12‬؛ راوندی‪ 1102 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪133‬؛ حسینی تهرانی‪ 1111 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)170‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ا امیرالمؤمنین (علیه السالم)‪«:‬زمانی مردم را فارا مایگیارد کاه … حکومات باا‬ ‫مشورت زنان و فرمانروایی کودکان و تدبیر خواجگاان اداره مایگاردد» (نهاجالبالغاه‪،‬‬ ‫حکمت ‪.)101‬‬ ‫ا امیرالمؤمنین (علیه السالم)‪«:‬از مشاوره با زنان بپرهیز‪ ،‬زیارا نظار آناان نااقص و‬ ‫تصمیمشان ناپایدار است و با حجاب مشاهدة آنان را بپوشان زیرا حجاب آنها را سالمتر‬ ‫و پا تر نگاه میدارد‪ .‬خارج شدن و بیرون رفتن آنها [از منزل] بدتر از این نیسات کاه‬ ‫افراد غیرمطمئن را بین آنان راه دهی‪ .‬اگر بتوانی جز تو کسی را نشناسند‪ ،‬ایان کاار را‬ ‫بکن‪ .‬به زن بیش از ح ّد توان وی باار مسائولیت مناه‪ ،‬زیارا زن شااخه گال اسات ناه‬ ‫قهرمان» (نهجالبالغه‪ ،‬نامه ‪.)11‬‬ ‫ا امیرالمؤمنین (علیه السالم)‪«:‬ای مردم‪ ،‬همانا زنان هم از نظر ایمان‪ ،‬هم از جهات‬ ‫بهره و هم از موهبت عقل در رتبهای کمتر از مردان قارار دارناد‪ .‬اماا گاواه بار کمباود‬ ‫ایمانشان برکنار بودن از نماز و روزه در ایام عادت است و اما گواه بر نقصان عقل آناان‬ ‫این است که شهادت دو نفر آنان معاادل گاواهی یاه مارد اسات‪ ،‬پاس از زناان باد‪،‬‬ ‫بپرهیزید و مراقب نیکان آنان باشید‪ .‬در کارهای نیه تسلیم آنان نباشید تا در کارهای‬ ‫بد‪ ،‬انتظار اطاعت از شما نداشته باشند» (نهجالبالغه‪ ،‬خطبه ‪.)30‬‬

‫‪215‬‬

‫ص ‪170‬؛ نسائی‪ 1131 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪113‬؛ حاکم نیشابوری‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪111‬؛ بیهقی‪ ،‬ج ‪ 1‬ص‬ ‫‪ 10‬و ج ‪ ،10‬ص ‪113‬؛ هی می‪ 1103 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪111‬؛ ابنحجر‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.)113‬‬ ‫ا پیامبر اکرم (صلی اهلل علیاه وآلاه وسالم)‪«:‬آن زماان کاه رهباران شاما نیکانتاان‪ ،‬و‬ ‫ثروتمندان شما بخشندهترین افرادتان‪ ،‬و کارها باین شاما باا مشاورت حال و فصال شاود‪،‬‬ ‫زندگی کردن سطح زمین برای شما از دل خا بهتر است‪ .‬اما آن هنگام که رهباران شاما‬ ‫بدترینتان‪ ،‬و ثروتمندان شما بخیلترینتان‪ ،‬و کارهای شاما باه دسات زنانتاان باشاد پاس‬ ‫داخل خا برای شما از سطح آن زیبندهتر است» (ترمذی‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.)171‬‬ ‫ج) بررسی ادلة روایی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪216‬‬

‫با بررسی روایاتِ فوق‪ ،‬چند اشکالِ کلی به نظر میرسد که برخی از آنها عبارتاند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬سند اک ر این روایات‪ ،‬از لحاظِ متنی‪ ،‬دارای ضعف است (بارای مطالعاه بیشاتر‬ ‫ر ‪ :‬منتظااری‪ 1101 ،‬ق‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .)110‬حتاای مفاااد برخاای احادیااث آن قاادر بااا‬ ‫آموزه های اسالمی در تعارض است که برخی از مراجع تقلید انتسابِ این احادیث را باه‬ ‫ساحتِ اهل بیت (علیه السالم) ناشایست و صدور چناین مطاالبی را از ایشاان خاالف‬ ‫واقع میدانند (فیاضی‪ 1117 ،‬ق‪.)117 :‬‬ ‫‪ .1‬هیچیه از این روایات بر نهی از تصدی امور اجرایی توسط بانوان داللت ندارد‪.‬‬ ‫‪ . 1‬برخی روایات در موارد خاص صادر شده و مختص به همان شرایط بوده است و‬ ‫عمومیت ندارد‪.‬‬ ‫‪ .1‬در میان این احادیث فقط حدی ی که از امیرالمؤمنین (علیه الساالم) نقال شاد‬ ‫(مبنی بر نهی از بیرون رفتن بانوان از منزل و نهی از اینکه به زن بیش از حدّ توان وی‬ ‫بار مسئولیت گذاشتن) ممکن است از دید برخی‪ ،‬بر نهی از تصدی امور اجرایی داللات‬ ‫کند‪ ،‬اما این موارد نیز صراحت در نهی از تصدی امور اجرایی ندارند‪.‬‬ ‫اگر کسی ادعا کند وقتی قرار شد زن از خانه بیرون نارود و بیشاتر از تاوانش هام‬ ‫کاری به او محوّل نشود‪ ،‬به طریقِ اولای نبایاد در اماور سیاسای‪ ،‬اجتمااعی و اجرایای‬ ‫شرکت کند‪ ،‬زیرا هم زمینة خروج او از منزل فراهم شاده اسات و هام کااری بایش از‬ ‫توانش به او محول شده است‪ ،‬در پاسخ باید گفت‪ :‬باا توجاه باه قرائنای کاه در کاالمِ‬ ‫مذکور وجود دارد‪ ،‬بیگمان نهی آن تکلیافآور نیسات‪ ،‬زیارا حضارت باا تعبیار «اگار‬ ‫بتوانی» این موارد را بیان می کند و هرگز به طورِ کلی از آن منع نکرده است‪ .‬در ضمن‬ ‫چنان که مطرح شد‪ ،‬حضرت علی (علیه السالم) برخی امور اجرایی را باه زناان واگاذار‬

‫کرد و همچنین با واگذاری امور حسبة بازارهای مکه و مدینه به زنان‪ ،‬در زمانِ خالفتِ‬ ‫عمر‪ ،‬مخالفت نکرد‪.‬‬ ‫ض ما در جایی اسات کاه خاانمی تواناایی مشاارکت در ایان اماور و‬ ‫در ضمن فر ِ‬ ‫صالحیت تصدی آن را داشته باشد‪ ،‬نه اینکه بدونِ وجود صالحیت به تصدی این اماور‬ ‫بپردازد‪ .‬چنان که در زمینة دیدگاهِ اسالم در پذیرش مسائولیت بیاان شاد‪ ،‬الزم اسات‬ ‫کسی متصدی امور شود که شایستهترین فرد باشد‪ ،‬حال تفاوتی نمایکناد آن شاخص‬ ‫شایسته‪ ،‬مرد باشد یا زن‪.‬‬ ‫‪ .5‬حدود و نحوة مشارکت‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫از مهمترین مسائلی که شاید دلیلِ استبعادِ بسیاری از علما نسبت به حضاورِ زناان‬ ‫در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی و اجرایی باشد‪ ،‬خوفِ ایشان به ایجاادِ فسااد‬ ‫اخالقی است که در جای جای آموزههای دینی از آن نهی شده اسات‪ .‬لاذا بار همگاان‬ ‫الزم است زمینههای فعالیتِ صحیح بانوان را در عرصههای اجتماعی فراهم آورند تاا در‬ ‫صورتِ وجودِ شایستگی برای تصدی امور مختلف توسطِ بانوان‪ ،‬نبودِ جاوّ ساالم باعاثِ‬ ‫محرومیت اجتماع از حضور این قشر نشود‪ .‬در ادامه برخی حدودی کاه شاارع مقادس‬ ‫در مورد حضور زنان در اجتماع ترسیم کرده است‪ ،‬اشاره میشود تا باا رعایاتِ صاحیح‬ ‫این مسائل‪ ،‬زمینة فعالیتِ سالم بانوان در مشاغل و مناصبِ مورد نیاز فراهم آید‪.‬‬ ‫آدابی را که شارع مقدس برای مشاارکت و حضاور زناان در اماور اجرایای و اجتمااعی‬ ‫ترسیم کرده‪ ،‬در ذیل چند بخش قابل تقسیم اسات‪ .‬برخای از ایان آداب میاان زن و مارد‬ ‫مشتر است و هر دو گروه مُلزم به رعایت آنها هستند‪ .‬از جمله این وظایف عبارتاند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬دوری از نگاهِ آلوده؛‬ ‫‪ .1‬پرهیز از دست دادن به جنس مخالف؛‬ ‫‪ .1‬گریز از ازدحام زنان و مردان؛‬ ‫‪ .1‬رها کردنِ سخنهای غیرِ ضرور و مفسدهانگیز؛‬ ‫‪ .2‬حفظِ حجاب و پوشش توسط مردان و زنان؛‬ ‫‪ .7‬در حدّ توان رعایتِ جنسیتِ ارباب رجوع با کارمند؛‬ ‫برخی وظایف مختص زنان عبارت است از‪:‬‬ ‫‪ .1‬خودداری از جلب توجه؛‬ ‫‪ .1‬رعایت عفاف؛‬

‫‪217‬‬

‫‪ .1‬طنّازی نکردن در گفتار؛‬ ‫‪ .1‬وقااار در کااردار (باارای مطالعااة بیشااتر ر ‪ :‬مهریاازی‪173 :1133 ،‬ا ‪113‬؛‬ ‫طاهرینیا‪110 :1131 ،‬ا ‪.)12‬‬ ‫دستاورد‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪218‬‬

‫شرکت در امور سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اجرایی از وظایف خطیری است کاه باه سرنوشات‬ ‫همة مردم و مقدرات آنان مربوب میشود و کوتاهی در انجام مسئولیتهای آن چه رسد باه‬ ‫تقصیر‪ ،‬موجب ضرر و زیانهای زیاد میگردد‪ .‬با توجه به اینکه یکی از اصولِ عقلی تشاکیلِ‬ ‫حکومت‪« ،‬مشارکت همگانی در امور اجرایی» است‪ ،‬از سوی دیگر‪ ،‬هیچ دلیالِ معتباری بار‬ ‫منعِ بانوان از مشارکت در امورِ سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اجرایی اقامه نشده است‪ ،‬حتی مصاادیقِ‬ ‫فراوانی از حضور بانوان در عرصههای مختلف‪ ،‬حکایت دارد‪ ،‬لذا نمیتوان بخشی از جامعاه را‬ ‫که همان بانوان هستند‪ ،‬از مشارکت در این امور بازداشت‪.‬‬ ‫زن مسلمان باید مسئولیتهای خود را بر اساس اصاول اخالقایا اساالمی تنظایم‬ ‫کند و همواره مصلحت اهم و اصل مهم تر را بر مصلحت مهم مقادم دارد‪ .‬تنهاا از یاه‬ ‫بعد به قضایا نگریستن جامعه را دچار افراب و تفریط مایکناد‪ .‬زن مسالمان نبایاد باه‬ ‫بهانة فعالیتهای سیاسی‪ ،‬وضعیت خانوادگی خود را آشفته سازد یا نسابت باه آن کام‬ ‫توجه باشد‪ .‬همچنین زن مسلمان به بهانة مدیریتِ امور منزل و خانواده نمایتواناد در‬ ‫امور سیاسی‪ ،‬اجتماعی یا اجرایی شرکت نکند؛ بلکه در شرایطی‪ ،‬این شرکت از اهمیتی‬ ‫ویژه برخوردار است و آنان باید حضوری فعالتر و پُررنگتر داشته باشند‪.‬‬ ‫در شرایطِ کنونی جهانِ عرب‪ ،‬حضورِ فعالِ زنان بسیار تأثیرگذار خواهد باود‪ ،‬زیارا‬ ‫اکنون که کشورهای نجاتیافته از سلطة دیکتاتورهای عرب در بحبوحه تصویب قاانون‬ ‫اساسی و قوانین سرنوشت ساز قرار دارند‪ ،‬بانوان مسلمان با حضورِ فعالشان مایتوانناد‬ ‫در جریانِ قانونگذاری مؤثر باشند و زمینههای رشد و بالندگی صاحیح زن مسالمان را‬ ‫در آینده فراهم سازند و جلوی هرگونه زیادهخواهی افراد سودجو را بگیرند‪.‬‬ ‫زنان مسلمان با تشکیل انجمن و کمپینگ هاای تخصصای‪ ،‬هامچناین حضاور در‬ ‫تجمعات و محافل سیاسی‪ ،‬باید خواسته های مشروع خود را بیاان و حقاوق خاود را از‬ ‫مسئوالن مطالبه کنند‪ ،‬زیرا با ساکوت و گوشاهنشاینی ایشاان‪ ،‬بایگماان جایگااهِ زن‬ ‫مسلمان‪ ،‬چنان که شایستة اوست‪ ،‬بروز نماییاباد و در تصاویب قاوانین‪ ،‬ایان جایگااه‬ ‫نادیده گرفته میشود‪.‬‬

‫منابع‬ ‫ا قرآن کریم‪.‬‬ ‫ا نهج البالغه‪.‬‬ ‫ا ابن براج طرابلسی‪ ،‬قاضی عبد العزیز (‪ 1107‬ق)‪ ،‬المهذب‪ ،‬قم‪ :‬دفتر انتشارات اسالمی‪.‬‬ ‫ا ابن حجر (بیتا)‪ ،‬فتح الباری‪ ،‬بیروت‪ :‬دار المعرفة للطباعة والنشر‪.‬‬ ‫ا ابن سعد‪ ،‬محمد (بیتا)‪ ،‬الطبقات الکبری‪ ،‬بیروت‪ :‬دار صادر‪.‬‬ ‫ا ابن عبد البر (‪ 1111‬ق)‪ ،‬االستیعاب‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الجیل‪.‬‬ ‫ا ابن عربی (بیتا)‪ ،‬احکام القرآن‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الفکر للطباعة والنشر‪.‬‬ ‫ا ابن عساکر (‪ 1112‬ق)‪ ،‬تاریخ مدینة دمشق‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع‪.‬‬ ‫ا ابن ک یر (‪ 1117‬ق)‪ ،‬السیرة النبویة‪ ،‬بیروت‪ :‬دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع‪.‬‬ ‫ا اسماعیلپور قمشهای‪ ،‬محمد علی (بیتا)‪ ،‬البراهین الواضحات‪ ،‬قم‪ :‬بینا‪.‬‬ ‫ا امین‪ ،‬حسن (‪ 1113‬ق)‪ ،‬اإلسماعیلیون والمغول ونصیر الدین الطوسی‪ ،‬قام‪:‬‬ ‫مرکز الغدیر للدراسات اإلسالمیة‪.‬‬ ‫ا اوتوکالین‪ ،‬برگ (بیتا)‪ ،‬روانشناسی اجتماعی‪ ،‬ترجمه‪ :‬علی محمد کاردان‪ ،‬نشر اندیشه‪.‬‬ ‫ا بخاری (‪ 1101‬ق)‪ ،‬صحیح البخاری‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الفکر للطباعة والنشر‪.‬‬ ‫ا بیهقی (بیتا)‪ ،‬السنن الکبری‪ ،‬بیروت‪ :‬دارالفکر‪.‬‬ ‫ا ترمذی (‪ 1101‬ق)‪ ،‬سنن الترمذی‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع‪.‬‬ ‫ا تستری‪ ،‬محمد تقی (‪ 1112‬ق)‪ ،‬قاموس الرجال‪ ،‬قم‪ :‬مؤسسة نشر اسالمی‪.‬‬ ‫ا جرجانی‪ ،‬سید امیر ابوالفتح حسینی (‪ 1101‬ق)‪ ،‬تفسیر شاهی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات نوید‪.‬‬ ‫ا جوادی آملی‪ ،‬عبداهلل (‪ ،)1110‬زن در آینه جالل و جمال‪ ،‬قم‪ :‬اسراء‪.‬‬ ‫ا حاکم نیشابوری‪ ،‬حافظ ابو عبداهلل (بیتا)‪ ،‬المستدرك‪ ،‬پاکستان‪ :‬حیدریه‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ا امینی‪ ،‬عبد الحسین (‪ 1113‬ق)‪ ،‬الغدیر‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الکتاب العربی‪.‬‬

‫ا حسینی تهرانی‪ ،‬سید محمد حساین (‪ 1111‬ق)‪ ،‬والیدت فقیده در حکومدت‬ ‫اسالم‪ ،‬مشهد‪ :‬انتشارات عالمه طباطبایی‪.‬‬ ‫ا حسینی همدانی‪ ،‬سیدمحمدحسین (‪ 1101‬ق)‪ ،‬انوار درخشان‪ ،‬تهران‪ :‬لطفی‪.‬‬ ‫ا حسون‪ ،‬محمد‪ ،‬وام علی مشکور (‪ 1111‬ق)‪ ،‬اعالم النساء المؤمنات‪ ،‬تهران‪ :‬اسوه‪.‬‬

‫‪219‬‬

‫ا حکمتنیا‪ ،‬محمود (‪ ،)1110‬حقو و مسئولیت های فردی و اجتمداعی زن‪،‬‬ ‫تهران‪ :‬انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسالمی‪.‬‬ ‫ا حکیمی‪ ،‬محمد (‪ ،)1131‬دفاع از حقو زن‪ ،‬تهران‪ :‬دفتر نشر فرهنگ اسالمی‪.‬‬

‫ا حلّی‪ ،‬جمال الدین احمد بن محمد اسادی (‪ 1103‬ق)‪ ،‬عدة الدداعی و نجدا‬ ‫الساعی‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الکتاب العربی‪.‬‬ ‫ا خمینی (امام)‪ ،‬سیدروحاهلل (‪ ،)1130‬استفتائات‪ ،‬قم‪ :‬دفتر انتشارات اسالمی‪.‬‬ ‫ا خمینی (امام)‪ ،‬سیدروحاهلل (‪ ،)1137‬تحریر الوسیله‪ ،‬قم‪ :‬دارالعلم‪.‬‬ ‫ا خمینی (اماام)‪ ،‬سایدروحاهلل (‪ ،)1133‬رسدالة توضدیح المسدائل‪ ،‬قام‪ :‬دفتار‬ ‫انتشارات اسالمی‪.‬‬ ‫ا دارمی‪ ،‬عبداهلل بن بهرام (‪ 1111‬ق)‪ ،‬سنن دارمی‪ ،‬دمشق‪:‬الحدی ة‪.‬‬ ‫ا دورانت‪ ،‬ویل‪ ،‬لذات فلسفه‪ ،‬مترجم‪ :‬عباس زریاب‪ ،‬تهاران‪ :‬ساازمان انتشاارات و‬ ‫آموزش انقالب اسالمی‪.‬‬ ‫ا راوندی‪ ،‬قطبالدین سعید بن عبداللّه (‪ 1102‬ق)‪ ،‬فقه القرآن‪ ،‬قم‪ :‬کتابخانه آیاة‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اهلل مرعشی نجفی‪.‬‬ ‫ا روژه پیره (‪ ،)1130‬روان شناسی اختالفی زن و مدرد‪ ،‬ترجماه محمدحساین‬ ‫سروری‪ ،‬انتشارات جانزاد‪.‬‬ ‫ا زرکلی‪ ،‬خیرالدین (‪ ،)1130‬األعالم‪ ،‬بیروت‪ :‬دار العلم للمالیین‪.‬‬ ‫ا زمخشری (بیتا)‪ ،‬تفسیر الکشاف‪ ،‬بیروت‪ :‬دارالبالغه‪.‬‬

‫ا سبحانی‪ ،‬جعفار (‪ 1113‬ق)‪ ،‬نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة اإلسدالمیة‬ ‫الغراء‪ ،‬قم‪ :‬مؤسسه امام صادق (علیه السالم)‪.‬‬ ‫ا سجستانی‪ ،‬ابوداود سلیمان بن اشعث (‪ 1110‬ق)‪ ،‬سنن ابی داود‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الفکر‪.‬‬ ‫ا سیوری‪ ،‬مقداد بن عبد اللّه (بیتا)‪ ،‬کنز العرفان فی فقه القرآن‪ ،‬قم‪ :‬بینا‪.‬‬ ‫ا صالحی نجفآبادی‪ ،‬نعمتاهلل (‪« ،)1131‬قضاوت زن در فقاه اساالمی هماراه باا‬ ‫چند مقالة دیگر»‪ ،‬تهران‪ :‬امید فردا‪.‬‬ ‫ا صفدی (‪ 1110‬ق)‪ ،‬الوافی بالوفیات‪ ،‬بیروت‪ :‬دار إحیاء الترا ‪،‬دار إحیاء الترا ‪.‬‬

‫ا طاهرینیا‪ ،‬احماد (‪ ،)1131‬حضور زن در عرصههای اجتماعید اقتصادی از‬ ‫‪211‬‬

‫نگاه آیات و روایات‪ ،‬قم‪ :‬مؤسسة آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)‪.‬‬

‫ا طباطبایی‪ ،‬محمدحسین (بیتا)‪ ،‬المیزان فی تفسیر القرآن‪ ،‬بیروت‪ :‬اعلمی‪.‬‬ ‫ا طبرانی‪ ،‬المعجم الکبیر‪ ،‬قاهره‪ :‬دار إحیاء الترا العربی و مکتبة ابن تیمیة‪.‬‬ ‫ا طریحی‪ ،‬فخر الدین (‪ 1117‬ق)‪ ،‬مجمع البحرین‪ ،‬تهران‪ :‬کتابفروشی مرتضوی‪.‬‬ ‫ا طوسی‪ ،‬ابو جعفر محمد بن حسن (‪ 1133‬ق)‪ ،‬المبسوط فدی فقده اإلمامیدة‪،‬‬ ‫تهران‪ :‬المکتبة المرتضویة إلحیاء اآلثار الجعفریة‪.‬‬ ‫ا فاضللنکرانی‪ ،‬محمد (‪ ،)1131‬جامع المسائل‪ ،‬قم‪ :‬دفتر معظمله‪.‬‬ ‫ا فخر رازی (‪ 1103‬ق)‪ ،‬تفسیر کبیر‪ ،‬قاهره‪.‬‬ ‫ا فیاض کابلی‪ ،‬محمد اساحاق‪ ،‬المسائل المسدتحدثة‪ ،‬کویات‪ :‬مؤسساه مرحاوم‬ ‫محمد رفیع حسین‪.‬‬ ‫ا فیض کاشانی (‪ 1131‬ق)‪ ،‬تفسیر صافی‪ ،‬تهران‪ :‬إسالمیه‪.‬‬ ‫ا قرطبی‪ ،‬ابوعبداهلل محمد بن احمد (‪ 1102‬ق)‪ ،‬تفسیر القرطبی‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الترا العربی‪.‬‬ ‫ا کاظمی‪ ،‬جواد بن سعد (بیتا)‪ ،‬مسالك األفهام إلی آیات األحکام‪ ،‬تهران‪ :‬مرتضوی‪.‬‬ ‫ا کتانی‪ ،‬عبد الحی (بیتا)‪ ،‬التراتیب اإلداریدة فدی نظدام الحکومدة النبویده‪،‬‬ ‫ا کلینی‪ ،‬ابوجعفر محمد (‪ ،)1171‬الکافی‪ ،‬تهران‪ :‬دارالکتب االسالمیه‪.‬‬ ‫ا مجلسی‪ ،‬محمد باقر (‪ 1101‬ق)‪ ،‬بحار األنوار‪ ،‬بیروت‪ :‬دار إحیاء الترا العربی‪.‬‬ ‫ا مرندی‪ ،‬أبوالحسن (‪ ،)1113‬مجمع النورین‪ ،‬قم‪ :‬بینا‪.‬‬ ‫ا مطهری‪ ،‬مرتضی (‪ ،)1130‬نظام حقو زن در اسالم‪ ،‬تهران‪ :‬صدرا‪.‬‬ ‫ا معرفت‪ ،‬محمد هادی (بیتا)‪ ،‬تعلیق و تحقیق عن أمهات مسائل القضاء‪ ،‬قم‪ :‬بینا‪.‬‬

‫ا مقریزی‪ ،‬تقی الدین أحمد بن علی (‪ 1110‬ق)‪ ،‬إمتداع األسدماع بمدا للنبدی‬ ‫(صلی اهلل علیه وآله وسلم) من األحوال واألمدوال والحفددة والمتداع‪ ،‬بیاروت‪:‬‬ ‫منشورات محمد علی بیضون ودار الکتب العلمیة‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بیروت‪ :‬دار إحیاء الترا العربی‪.‬‬

‫ا مناوی‪ ،‬محمد عبدالرؤوف (‪ 1112‬ق)‪ ،‬فیض القدیر شدر الجدامع الصدغیر‪،‬‬ ‫بیروت‪ :‬دار الکتب العلمیة‪.‬‬

‫ا منتظری‪ ،‬حسین علی (‪ 1101‬ق)‪ ،‬دراسات فی والیة الفقیده وفقده الدولدة‬ ‫اإلسالمیة‪ ،‬قم‪ :‬دفتر تبلیغات اسالمی‪.‬‬ ‫‪211‬‬

‫ا منتظری‪ ،‬حسین علی (‪ ،)1130‬نظام الحکم فی اإلسالم‪ ،‬تلخایص‪ :‬گروهای از‬ ‫نویسندگان‪ ،‬قم‪ :‬دفتر معظم له‪.‬‬ ‫ا منتظری‪ ،‬حسین علی (‪ 1101‬ق)‪ ،‬مبانی فقهی حکومدت اسدالمی‪ ،‬ترجماه‪:‬‬ ‫صلواتی‪ ،‬محمود و شکوری‪ ،‬قم‪ :‬مؤسسه کیهان‪.‬‬ ‫ا مهریزی‪ ،‬مهدی (‪ ،)1133‬زن‪ ،‬قم‪ :‬خرّم‪.‬‬ ‫ا میرزای نوری (‪ 1103‬ق)‪ ،‬مستدرك الوسائل‪ ،‬قام‪ :‬مؤسساة آل البیات علایهم‬ ‫السالم إلحیاء الترا ‪.‬‬ ‫ا موسوی اردبیلی‪ ،‬سید عبد الکریم (‪ 1111‬ق)‪ ،‬فقه القضاء‪ ،‬قم‪ :‬دفتر معظمله‪.‬‬ ‫ا نجفی خمینی‪ ،‬محمد جواد (‪ 1113‬ق)‪ ،‬تفسیر آسان‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات اسالمیه‪.‬‬ ‫ا نسائی (‪ 1113‬ق)‪ ،‬سنن النسائی‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع‪.‬‬ ‫ا هاید‪ ،‬ژانت (بیتا)‪ ،‬روانشناسی افسردگی زنان‪ ،‬ترجمة بهزاد رحمتی‪ ،‬تهران‪ :‬بینا‪.‬‬ ‫ا هی می (‪ 1103‬ق)‪ ،‬مجمع الزوائد‪ ،‬بیروت‪ :‬دار الکتب العلمیة‪.‬‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مقاالت‬ ‫ا آصفی‪ ،‬محمد مهدی (‪« ،)1131‬زن و والیت سیاسی و قضاایی»‪ ،‬مؤسساه دائارة‬

‫المعارف فقه اسالمی بر مذهب اهال بیات علایهم الساالم‪ ،‬مجلده فقده اهدل بیدت‬ ‫علیهمالسالم‪ ،‬ش ‪.11‬‬ ‫ا ارسطا‪ ،‬محمدجواد (‪« ،)1133‬والیت زن»‪ ،‬فصلنامة تخصصی فقده و حقدو ‪،‬‬ ‫ش ‪ ،13‬پاییز‪.‬‬ ‫ا فضل اهلل‪ ،‬محمد حسین (‪« ،)1111‬شخصیه المراه القرآنیه و دورها االسالمی فی‬ ‫حرکه الحیاة»‪ ،‬مجله المنطلق‪ ،‬االتحاد اللبنانی للطلبه المسلمین‪ ،‬ش‪.70‬‬ ‫لو های فشرده‬ ‫ا لوح فشردة جامع التفاسیر نور‪.‬‬ ‫ا لوح فشردة مکتبه اهل البیت (علیهم السالم)‪.‬‬ ‫ا لوح فشردة جامع فقه اهل بیت (علیهم السالم)‪.‬‬

‫‪212‬‬

‫زینب کبری الگوی بیبدیل بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫!‬

‫محسن رفیعی‪1‬‬

‫معصومه شریفی‪2‬‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬زینب کبری‪ ،‬کربال‪ ،‬عاشورا‪ ،‬انقالب اسالمی ایران‪ ،‬بیداری اسالمی‬

‫‪ .1‬دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث‬ ‫‪ .1‬دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مسئله «بیداری اسالمی» از جمله مسائلی است کاه در ساالهاای اخیار ماورد توجاه‬ ‫بسیاری از تاریخنگاران‪ ،‬سیاستمداران‪ ،‬جامعهشناسان‪ ،‬فقیهان و متکلمان قارار گرفتاه‬ ‫است‪ .‬بیداری اسالمی جریانی به همپیوسته اسات و انقاالبهاای کناونی در منطقاه و‬ ‫حتی اروپا و آمریکا‪ ،‬امتداد انقالب شکوهمند اسالمی ایران ا از خرداد ‪ 11‬تا بهمن ‪23‬‬ ‫ا و نهضت حضرت اباعبداهلل الحسین هستند‪ .‬بدون تردیاد اگار نقاش حضارت زیناب‬ ‫کبری(س) در پیامرسانی‪ ،‬قافله ساالری و روشنگری نبود‪ ،‬نفاق پنهان حاکماان غاصاب‬ ‫بنیامیه افشا نمیشد و نهضت حسینی به بار نمینشست‪.‬‬ ‫زینب کبری(س) با مرثیه سرایی و گریه بار نعاش اماام شاهید‪ ،‬برگازاری مجاالس‬ ‫سوگواری‪ ،‬سیاهپوشی‪ ،‬مدیریت بحران و خطبههای آتشین رسالت پیامرسانی خویش را‬ ‫برای استحکام پایه های بیداری اسالمی و انقالب شکوهمند امام حساین(ع) باه انجاام‬ ‫رساند‪ .‬در این پژوهش تالش شده است زینب کبری از میان خاندان عصمت و طهاارت‬ ‫به عنوان الگویی بیبدیل برای بیداری اسالمی معرفی شود‪.‬‬ ‫همانگونه که روشنگریها و افشاگریهای قهرمان کربال موجب تزلازل و فروپاشای‬ ‫پایههای حکومت بنی امیه و باعث حفظ اسالم نااب محمادی(ص) شاد‪ ،‬باا الگاو قارار‬ ‫گرفتن عقیلة بنی هاشم‪ ،‬بیداری اسالمی و انقالب های مردمی نیز به بیراهاه نخواهناد‬ ‫رفت و مصادره نخواهند شد و تا رسیدن به قلّههای کمال پیش خواهند رفت‪.‬‬

‫‪213‬‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪214‬‬

‫مسئله بیداری اسالمی‪ ،‬به ویژه در دهة اخیر‪ ،‬و ارتباب آن با نهضت حضارت اباعباداهلل‬ ‫الحسین(ع) و انقالب شکوهمند اساالمی ایاران‪ ،‬از برجساته مساائلی اسات کاه ذهان‬ ‫بسیاری از تاریخنگاران‪ ،‬سیاستمداران‪ ،‬جامعهشناسان‪ ،‬فقیهان و متکلماان را باه خاود‬ ‫معطوف کرده است‪.‬‬ ‫تردیدی نیست که نهضت مردم در خارداد ‪ 1111‬و بهمان ‪ 1123‬ریشاه در واقعاة‬ ‫عظیم عاشورای حسینی دارد‪ .‬اماام خمینای(ره) ضامن تبیاین ایان موضاوع‪ ،‬انقاالب‬ ‫اسالمی را مقدمة جهانی حضرت بقیهاهلل(ع) میداند‪« :‬ملت عظیمالشأن در سالروز شوم‬ ‫این فاجعة انفجارآمیزی که مصاادف ‪ 12‬خارداد ‪ 11‬باود باا الهاام از عاشاورا آن قیاام‬ ‫کوبنده را به بار آورد‪ .‬اگر عاشورا و گرمی و شور انفجاری آن نبود‪ ،‬معلاوم نباود چناین‬ ‫قیامی بدون سابقه و سازماندهی واقع میشاد‪ .‬واقعاة عظایم عاشاورا از ‪ 71‬هجاری تاا‬ ‫خرداد ‪ ،71‬و از آن تا قیام عالمی بقیاة اهلل ا ارواحناا لمقدماه الفاداء ا در هار مقطاع‬ ‫انقالبساز است»‪( .‬امام خمینی‪ ،1171 ،‬ج ‪ 170 :11‬و ‪133‬ا ‪.)131‬‬ ‫همچنین تردیدی نیست که خیزش ها و بیاداری کناونی در غارب آسایا و شامال‬ ‫آفریقا ریشه در انقالب شکوهمند اسالمی ایران دارد‪ .‬امام خامنهای (حفظه اهلل) در این‬ ‫باره میفرماید‪« :‬بیداری کنونی عمق حرکت عظیم ملّت ایران است‪ ».‬ایشان ایانگوناه‬ ‫به امتداد این حرکتها تا قلب اروپا اشاره میکند‪« :‬این حرکت بیداری قطعاا تاا قلاب‬ ‫اروپا پیش خواهد رفت و ملتهای اروپا ضد سیاستمداران و زمامداران خود که آنها را‬ ‫تسلیم محض سیاست های فرهنگی و اقتصادی آمریکا و صهیونیستها کردهاند‪ ،‬باه پاا‬ ‫خواهند خاست» (بیانات رهبر‪.)11/1/11 ،‬‬ ‫هر قیام و انقالبی به طور عام و قیاام و انقاالب حساینی باه طاور خااص دو رکان‬ ‫اساسی دارد‪ :‬رکن اول جهاد و شهادت؛ رکن دوم پیامرسانی‪.‬‬ ‫چنان که درباره «اسالم» گفته اند‪« :‬نبویالحدو ‪ ،‬و حسینیالبقاء»‪ ،‬دربارة «نهضت‬ ‫کربال» نیز باید گفت‪« :‬حسینیالحادو ‪ ،‬و زینبایالبقااء»‪ .‬اگار نقاش حضارت زیناب‬ ‫کبری(س) در پیامرسانی‪ ،‬قافلهساالری‪ ،‬روشنگری بصیرانه و افشاای چهارة نفااق بنای‬ ‫امیه نبود‪ ،‬نهضت امام حسین(ع) به ثمر نمیرسید‪ .‬هر چناد نقاش بایبادیل حضارت‬ ‫زینب کبری(س) پیش‪ ،‬هنگام و پس از کربالی حسینی(ع) از بادیهیات اسات و قابال‬ ‫انکار نیست‪ ،‬ولی دردمندانه باید اعتراف کرد که بسیاری از زوایای ایان نقاش تااکنون‬ ‫پنهان مانده و نیازمند واکاویها و پژوهش های گسترده است‪ .‬اگر این زوایاا باه خاوبی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مکشوف شود‪ ،‬گنجینهای ارزشمند برای مدیریت جهان معاصر‪ ،‬باه ویاژه خیازشهاا و‬ ‫بیداریهای اخیر در منطقه و جهان خواهد بود‪.‬‬ ‫بیان این نکته ضروری است کاه نبایاد رابطاة میاان «الگاوی زینبای» و «بیاداری‬ ‫اسالمی» را با نگاه جنسیتی نگریست‪ .‬زینب کبری(س) فقط الگوی زنان نیسات‪ ،‬بلکاه‬ ‫همچون مادر گرانقدرش فاطمه زهرا(س) الگویی بیبدیل برای همة بشریت اسات‪ .‬هار‬ ‫چند سهم عظیمی از بیداری اسالمی مرهون زنان است‪ ،‬ولی این نوشتار فراتر از نگرش‬ ‫جنسیتی به موضوع یادشده مینگرد‪.‬‬ ‫پرداختن به ارتب اب میان بیاداری اساالمی باا قارآن کاریم‪ ،‬سانّت شاریف رساول‬ ‫خدا(ص) و سایر معصومین‪ ،‬به ویژه نهضت امام حسین(ع) و انقالب اسالمی ایاران‪ ،‬باه‬ ‫پژوهشهای مستقل نیازمند است و از عهدة این نوشتار خارج است‪ .‬ایان نوشاتار تنهاا‬ ‫در پی بررسی نقش الگویی حضرت زینب کبری(س) برای بیاداری اساالمی در جهاان‬ ‫معاصر است‪.‬‬ ‫پرداختن به این موضوع بدان علت اهمیت دارد که با الگو قرار دادن انسانی وارساته‬ ‫همچون زینب کبری می توان به راهبرد و راهکارهاای مناساب بارای باه باار نشساتن‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬و برونرفت از موانع دست یافت‪.‬‬ ‫اساسیترین پرسش در این پژوهش ایان اسات کاه زیناب کباری(س) چاه نقاش‬ ‫الگویی در بیداری اسالمی دارد؟‬ ‫دربارة زینب کبری(س) پژوهش های بسیار صورت گرفته؛ چنان که دربارة بیاداری‬ ‫اسالمی این کار انجام شده است‪ .‬ولی در خصوص موضوع مد نظر یعنی ارتباب الگاویی‬ ‫میان زینب کبری(س) با بیداری اسالمی پژوهشی یافت نشد‪.‬‬ ‫در این پژوهش به لحاظ هدف از روش تحقیق بنیادی (پایاهای) و روش تحلیلای ا‬ ‫تبیینی و به لحاظ نحوة گردآوری دادهها‪ ،‬از روش کتابخانهای استفاده شده است‪.‬‬ ‫فرضیة پژوهش عبارت است از‪ :‬حضرت زینب کبری(س) الگویی مناسب و بیبادیل‬ ‫برای بیداری اسالمی است‪.‬‬

‫بیداری اسالمی و الگوی بیبدیل زینبی(س)‬ ‫در این بخش از پژوهش تنها به پنج مورد از نمونههای پیامرسانی بیدارگرانة عقیلة بنی‬ ‫هاشم(س) به عنوان الگو برای بیداری اسالمی اشاره میشود‪.‬‬

‫‪215‬‬

‫‪ .1‬مرثیهسرایی و گریه بر نعش امام شهید‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪216‬‬

‫زینب کبری(س) در روز عاشورا وقتی ضعف جسمانی برادرش امام حساین(ع) را دیاد‪،‬‬ ‫از خیمه به سوی میدان شتافت و با صادایی انادوهباار و دلای پارغم‪ ،‬باه ندباه و نالاه‬ ‫پرداخت و دردمندانه اینگونه نوحه سار داد‪« :‬وا أخااهُ! واسایداهُ! وا أهال بیتااه! لیات‬ ‫السماءَ أبطقت علی األرض‪ ،‬ولیات الجباالَ تدکادکت علای السّاهل» (بارادرم‪ ،‬سارورم‪،‬‬ ‫سرپرست خانوادهام‪ ،‬ای کاش آسمان بر زمین خراب میشد! وای کاش کاوههاا از هام‬ ‫میپاشید و بر زمین میریخت) (ابنطاووس‪ :1131 ،‬ص ‪120‬؛ قزوینی‪ ،‬ص ‪.)123‬‬ ‫همچنین روز یازدهم محرم‪ ،‬هنگامی که دشمن خواست قافلة زنان خانادان رساول‬ ‫خدا(ص) را از کربال به کوفه ببرد‪ ،‬آنها را از کنار قتلگاه عبور داد‪ .‬زیناب کباری(س) رو‬ ‫به مدینة النبی(ص) کرد و این گونه به ناله و زاری پرداخت‪« :‬یا محمّداه‪ ،‬صالی علیاه‬ ‫مالئکةُ السماء‪ ،‬هذا حسنٌ بالعراء‪ ،‬مرمّلٌ بالدّماء‪ ،‬مقطّع األعضاء‪ ،‬و بناتُه سبایا‪ ،‬إلای اهلل‬ ‫المشتکی‪ ،‬وإلی محمّد المصطفی‪ ،‬و إلی علای المرتضای‪ ،‬و إلای فاطماة الزهاراء‪ ،‬وإلای‬ ‫حمزة سید الشهداء‪(:» ...‬ای محمد‪ ،‬ای جدّ بزرگوار که درود فرشتگان همواره بر تو باد!‬ ‫این حسین توست که در خون خود غلتان است و اعضایش از یکدیگر جدا شده است و‬ ‫اینان دختران تو هستند که اسیر شدهاند‪ .‬از این ستمها به خداوند و به محمد مصطفی‬ ‫و علی مرتضی و فاطمة زهرا و حمزه سیدالشهداء شکایت میکنم‪( )...‬ابانطااووس‪ ،‬ص‬ ‫‪123‬؛ قزوینی‪ ،‬ص ‪.)131‬‬ ‫راوی می گوید‪ :‬به خدا سوگند‪ ،‬زینب هر دوست و دشمنی را با این نالههای خود به‬ ‫گریه انداخت (ابنطاووس‪.)170 :1131 ،‬‬ ‫با توجه به این شعار ماندگار «کلُّ یومٍ عاشوراء‪ ،‬و کلّ أرضِ کربالء»‪ ،‬اگر حساینی و‬ ‫زینبی فکر کنیم‪ ،‬همیشه و همه جا عاشورا و کربالست‪ .‬نمادها و شعارهای امات ایاران‬ ‫اسالمی از دوران انقالب سال ‪ 23‬تاکنون چه به صورت شاعارهای شافاهی یاا دیاوار و‬ ‫پارچه نوشته عموما برگرفته از قرآن کریم و سیره و سنت معصومین و به ویژه نهضات‬ ‫حضرت اباعبداهلل الحسین(ع) و سیرة زینب کبری(س) بوده است‪ .‬برخی از این نمادهاا‬ ‫و شعارها از این قرار است‪« :‬إنّ الحسین مصباح الهدی و سفینة النجاة»؛ «یا أبا عباداهلل‬ ‫الحسین»؛ «یا أباالفضل»؛ «یا قمر بنی هاشم»؛ «حسین حسین شعار ماسات‪ ،‬شاهادت‬ ‫افتخار ماست»؛ «میجنگیم‪ ،‬می میریم‪ ،‬ذلت نمیپذیریم»؛ «هیهات منّا الذلّة»؛ «خاون‬ ‫بر شمشیر پیروز است»؛ «نهضات ماا حساینیه‪ ،‬رهبار ماا خمینیاه»؛ «خاون حساین‬ ‫میجوشد‪ ،‬خمینی میخروشد»؛ «محرّم‪ ،‬ماه خون‪ ،‬ماه شهادت‪ ،‬آمریکاا مظهار ظلام و‬

‫‪ .2‬برگزاری مجالس سوگواری‬ ‫مجالس سوگواری برای زنده نگه داشتن مصیبت جانسوز کربال هماواره ماورد توجاه و‬ ‫تأکید اهل بیت بوده است‪ .‬از جمله کسانی که به نیکی بر این مسئله اهتماام ورزیاده‪،‬‬ ‫حضرت زینب کبری(س) بوده است‪.‬‬ ‫آن هنگام که در مجلس یزید‪ ،‬سر بریدة امام حسین(ع) را بار تشات طاال نهادناد‪،‬‬ ‫چون نگاه زینب(س) بر آن سر بریده افتاد‪ ،‬مجلس عزا برپا کرد و با صدایی انادوهنا‬ ‫که دلها را میلرزانید گفت‪« :‬یا حسیناه‪ ،‬یا حبیبَ رسولِ اهلل‪ ،‬یابن مکةَ و منی‪ ،‬یا ابان‬ ‫فاطمة الزهراءِ سیدةِ النساءِ! یا ابنَ بنتِ المصطفی‪( »،‬ای حسین جان‪ ،‬ای حبیب رسول‬ ‫خدا‪ ،‬ای فرزند مکه و منی‪ ،‬ای فرزند فاطمة زهراء‪ ،‬ای فرزند دختر محمد مصطفی)‪.‬‬ ‫راوی میگوید‪ :‬زینب(س) هماة کساانی را کاه در مجلاس یزیاد بودناد باه گریاه‬ ‫انداخت‪ ،‬در حالی که یزید ا لعنت اهلل علیه ا ساکت باود‪ .‬در ایان موقاع‪ ،‬زنای از بنای‬ ‫هاشم که در خانة یزید بود‪ ،‬برای حسین (ع) شروع به گریه و ناله کرد و با صدای بلناد‬ ‫گفت‪« :‬یا حبیباه‪ ،‬یا سید أهل بیتاه‪ ،‬یا محمداه‪ ،‬یا ربیعَ األرامل والیتامی‪ ،‬یا قتیالَ أوالد‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫جنایت»؛ و «هر کس که عدالتخواه است ‪ ،‬از قتل حسین آگاه است‪ ،‬تا خاون مظلوماان‬ ‫به جوش است‪ ،‬آوای عاشورا به گوش است»‪.‬‬ ‫از جمله نمادها و شعارهای برگرفته از نهضت حسینی که از انقاالب بهمان ‪ 23‬باه‬ ‫بعد میان امّت اسالمی ایران‪ ،‬زبان به زبان میگردد‪ ،‬این شعارها است‪:‬‬ ‫دو) غزه شده کارببال‪ ،‬مهادی‬ ‫یه) ایران شده کرببال‪ ،‬مهدی بیا مهدی بیا؛‬ ‫بیا مهدی بیا‪.‬‬ ‫شعار نخست‪ ،‬معموال در تشییع جنازة شهدای جنگ تحمیلی یا هنگام بمبگاذاری‬ ‫یا عملیات تروریستی توسط منافقان پشت جبهه گفته میشد‪ .‬شعار دوم نیز برگرفته از‬ ‫شعار نخست است که در زمان حملاة رژیام اشاغالگر قادس باه ماردم مظلاوم غازه و‬ ‫شکست مفتضحانه آنان طی ‪ 11‬روز مقاومت جانانة آن دیار‪ ،‬توسط مردم نوعدوسات و‬ ‫غیرتمند ایران اسالمی سر داده میشد‪ .‬از این شعارها چند نکته میتوان فهمید‪:‬‬ ‫ا با تأسی بر زینب کبری(س) که بر شهادت امام حسین(ع) مرثیاهسارایی و گریاه‬ ‫سر داد‪ ،‬امّت اسالمی نیز بر نعش شهیدانش چنین کرده است‪.‬‬ ‫ا انقالب اسالمی ایاران و نهضاتهاای اساالمی در منطقاه اداماة مسایر کاربالی‬ ‫حسینی‪ 3‬و مقدمهای برای ظهور حضرت مهدی(عج) است‪.‬‬

‫‪217‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫األدعیا‪( »،‬ای عزیز‪ ،‬ای سرور أهل بیت خویش‪ ،‬ای فرزند محمد‪ ،‬ای بهار امید پیر زنان‬ ‫و یتیمان‪ ،‬ای کشتة فرزندان زنا‪ )،‬و هر کس صدای او را شنید‪ ،‬گریه کرد (ابنطااووس‪،‬‬ ‫‪.)111 :1131‬‬ ‫همچنین اهل بیت امام حسین(ع) پس از بازگشت از شام‪ ،‬به کربال آمدند‪ .‬چون باه‬ ‫سرزمین کربال رسیدند‪ ،‬جابر بن عبداهلل انصااری و جمعای از بنای هاشام و عادهای از‬ ‫مردان خانوادة رسالت را که برای زیارت قبر حسین(ع) آماده بودناد‪ ،‬در آنجاا مالقاات‬ ‫کردند‪ .‬همه شروع به گریه و ناله نمودند و سیلی به صورت زدند و به گونهای عازاداری‬ ‫کردند که جگرها را آتش میزد و قلبها را جریحهدار میکرد‪ .‬جمعی از زنان عرب کاه‬ ‫در گوشه و کنار کربال ساکن بودند نیاز گارد آمدناد و چناد روزی را باه ایان ترتیاب‬ ‫عزاداری کردند (ابنطاووس‪111 :1131 ،‬؛ قزوینی‪ ،‬صص ‪121‬ا ‪ .)111‬اهل بیت مدتی‬ ‫را که در شام بودند‪ ،‬پیوسته به عزاداری امام حسین(ع) مشاغول بودناد (ابانطااووس‪،‬‬ ‫‪ .)111 :1131‬در مدینه نیز همگی به گریه و زاری و عزاداری پرداختند (ابانطااووس‪،‬‬ ‫صص ‪113‬ا ‪111‬؛ قزوینی‪ ،‬ص ‪.)112‬‬ ‫تاریخنگاران مالقات هند‪ ،‬همسر یزید‪ ،‬با زیناب کباری(س) را در خراباههاای شاام‬ ‫گزارش کرده اند که هند چگونه پس از این مالقات‪ ،‬بر یزید شورید تا جاایی کاه یزیاد‬ ‫مجبور شد از سر انفعال و ریاکارانه‪ ،‬گناه قتل اماام حساین(ع) را باه عهادة ابان زیااد‬ ‫بیندازد! همچنین یزید پس از اصرار همسارش مجباور شاد اهال بیات را از آن خاناة‬ ‫ویران‪ ،‬به خانة خود جای دهد‪ .‬در این هنگام‪ ،‬زنان خاندان ابوسفیان از آناان اساتقبال‬ ‫کردند و با شتاب به سوی ایشان رفتند و دستها و پاهای دختران رساول خادا(ص) را‬ ‫بوسیدند و در عزای حسین(ع) نوحهسرایی کردند و گریستند و هر چاه زیاور و زینات‬ ‫داشتند از خود دور کردند و به مدّت سه روز مراسم سوگواری و عازاداری برپاا کردناد‬ ‫(قزوینی‪ ،‬صص ‪110‬ا ‪.)113‬‬ ‫برای نکوداشت شهدای انقالب اسالمی ایران و شهدای بیداری اسالمی نیاز تشاییع‬ ‫جنازه های باشکوه برگازار و باه تأسای از زیناب کباری(س) مجاالس مرثیاهسارایی و‬ ‫نوحهخوانی بر پا شد‪.‬‬ ‫‪ .3‬سیاهپوشی‬

‫‪218‬‬

‫از جمله مدیریت های شگفت و مدبّرانه زینب کبری(س) برای بیداری اسالمی‪ ،‬این بود‬ ‫که در شام و مدینه‪ ،‬افزون بر این که باه برگازاری مجاالس ساوگواری اقادام کارد‪ ،‬باه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫سیاهپوش کردن محمل ها دستور داد تا مردم با مشاهدة این صحنه‪ ،‬به عمق فاجعه پی‬ ‫ببرند و نهایت ظلم یزید و یزیدیان به امام حسین(ع) را در کنند‪ .‬این ساخن زیناب‬ ‫کبری(س) است که فرمود‪« :‬اجعلوها سوداء حتی یعلمَ النااسُ‪ ،‬إنّاا فای مصایبةٍ وعازاءٍ‬ ‫لقتل أوالد الزهراء» (محملها را سیاهپوش کنید تا مردم بدانناد کاه ماا در مصایبت و‬ ‫عزاداری برای کشتهشدگان فرزندان زهرا(س) هستیم)‪.‬‬ ‫این تصمیم حضرت زینب کبری(س) شاید از دید دشمنان اسالم‪ ،‬ساده و بایارزش‬ ‫مینمود؛ ولی همین اقدامات بجا و مدبّراناه موجاب خاارج شادن ماردم از کرِختای‪ ،‬و‬ ‫زمینهساز بیداری مسلمانان و قیام و انقاالب مردمای علیاه قااتالن اماام حساین(ع) و‬ ‫فروپاشی کا یزید شد‪.‬‬ ‫در کتابهای تاریخی آمده است که پس از ماجرای کربال و ساکونت اهال بیات در‬ ‫شام‪ ،‬نظر بسیاری از مردم آن دیار نسبت به حکومت بنی امیه‪ ،‬به خصاوص نسابت باه‬ ‫یزید برگشت تا جایی که «مردم تصمیم گرفتند به خانة یزید هجاوم ببرناد و او را باه‬ ‫قتل برسانند»‪ .‬مروان که از این جریان آگاه شد‪ ،‬به یزید گفت‪« :‬ماندن آنان در شام باه‬ ‫صالح تو نیسات‪ .‬آناان را باه حجااز باازگردان»‪ .‬باه سابب فراگیار شادن ایان حاسّ‬ ‫انتقامجویانة مردم‪ ،‬یزید مجبور شد در ظاهر موضع خود را در برابار اهال بیات تغییار‬ ‫دهد تا بدین وسیله هیجان و اضطرابی را که بر خانواده اش و تماام خانادان ابوسافیان‬ ‫وارد شده بود‪ ،‬فرو بنشاند‪ .‬با توجه به این فرصتی که به دست آمده بود‪« ،‬تمام خانههاا‬ ‫و حجرههای دمشق خالی شد و هیچ زن هاشامی و قریشای بااقی نماناد‪ ،‬مگار اینکاه‬ ‫همگی در عزای امام حسین(ع) سیاه پوشیدند و هفت روز برای آن حضارت ساوگواری‬ ‫کردند» (قزوینی‪ ،‬صص ‪111‬ا ‪.)111‬‬ ‫در محرّم و صفری که مصادف سال ‪ 1123‬بود‪ ،‬سراسر ایران سایاهپاوش شاد و در‬ ‫همة شعارها‪ ،‬شاه نماد ظلم یزید و اماام خمینای(ره) نمااد مظلومیات و رهباری اماام‬ ‫حسین(ع) بود‪ .‬در دوران انقالب اسالمی و جنگ تحمیلی‪ ،‬مردم فهیم ایران با تأسی به‬ ‫سیرة حضرت زینب(س)‪ ،‬اقدام به سیاهپوشی مساجد‪ ،‬تکایا‪ ،‬و کوچه و بازار میکردند و‬ ‫همواره در تقارن محرم و صفر با عید نوروز‪ ،‬لبااس سایاه بار تان کارده و از برگازاری‬ ‫مراسم جشن و شادمانی پرهیز کردهاند‪.‬‬ ‫اکنون نیز در تشییع جنازههای شهدای بیداری اسالمی تاابوتهاا را سایاهپاوش و‬ ‫رخت عزا بر تن میکنند‪.‬‬

‫‪219‬‬

‫‪ .4‬مدیریت بحران‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪221‬‬

‫«بحران» را بی نظمی و اختالل در زندگی و بههمخوردن توزان و تناسب میان پدیدهها‬ ‫و انگارههای متعارف بنامیم‪ ،‬بایتردیاد مااجرای خونباار کاربال و حاواد پاس از آن‪،‬‬ ‫بحرانی دهشتنا نیازمند مدیریتی کارامد بود‪ .‬مدیر بحران باید با خلّاقیت و تسلط بار‬ ‫اوضاع بتواند بهترین‪ ،‬کمخطاترین و سریعترین تصمیم را بگیرد (کبیاری‪ ،‬آذر ‪،11 :37‬‬ ‫مظلومی‪31 :1131 ،‬ا‪72‬؛ سعادت‪ .)1171 ،‬همچنین تردیدی وجاود نادارد کاه نقاش‬ ‫مدیریت حضرت زینب کبری(س) در ماجرای کربال و پس از آن بسیار برجسته است‪.‬‬ ‫مدیریت بحران زینب کبری(س) در روز عاشورا را میتوان از چند زاویاه نگریسات‪:‬‬ ‫اول‪ ،‬دیدبانی‪ :‬از یه سو بر بلندای «تل» حضور دارد و معرکه را نظاارهگار اسات‪ .‬دوم‪،‬‬ ‫تیمارداری‪ :‬از دیگر سو‪ ،‬به مراقبت از کودکان‪ ،‬زنان‪ ،‬مجروحان و بیماران‪ ،‬همچون اماام‬ ‫سجاد(ع) میپردازد‪ .‬سوم‪ ،‬پاسداری از امام‪ :‬در قتلگاه حضور ماییاباد و نهایات تاالش‬ ‫خویش را برای جلوگیری از قتل امام برحق خویش حضرت اباعباداهلل الحساین(ع) باه‬ ‫کار میگیرد‪.‬‬ ‫این مدیریت را پس از واقعة عاشورا اینگونه میتاوان ترسایم کارد‪ :‬اول‪ ،‬نیابات در‬ ‫قافلهساالری‪ :‬به دلیل بیماری امام سجاد(ع) وظیفة مراقبت از قافلة اسیران اهل بیت را‬ ‫به عهده دارد‪ .‬دوم‪ ،‬پیامرسانی‪ :‬به تبیین مظلومیت امام حسین(ع) و کفر و ستم یزید و‬ ‫یزیدیان میپردازد‪ .‬سوم‪ ،‬پاسداری از امام‪ :‬پس از قتل امام حساین(ع)‪ ،‬در هماان روز و‬ ‫در بارگاه ابن زیاد‪ ،‬از جاان اماام برحاق خاویش حضارت زیانالعابادین(ع) محافظات‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫از پیش‪ ،‬حین و پس از انقالب اسالمی ایران تا حال حاضر‪ ،‬استکبار و صهیونیسات‬ ‫جهانی از هیچ راهکاری بارای فروپاشای یاا ایجااد بحاران و انحاراف انقاالب فروگاذار‬ ‫نکردهاند که برخی از آن اقدامات بدین قرار است‪:‬‬ ‫‪ .1‬تحریه قومیتها و برپایی قائلة کردستان و سیاهکل و‪...‬؛‬ ‫‪ .1‬کودتای نوژه؛‬ ‫‪ .1‬جنگ تحمیلی؛‬ ‫‪ .1‬تحریمهای گسترده و مستمر تاکنون؛‬ ‫‪ .2‬انفجار هواپیمای مسافربری؛‬ ‫‪ .7‬تربیت جاسوس و تروریست؛‬ ‫‪ .3‬شایعهپراکنی و انحراف افکار‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اردوگاه استکبار غرب به رهبری آمریکا و صهیونیست جهانی با نهایات تالشای کاه‬ ‫در طول بیش از سه دهه داشته اند‪ ،‬نه تنها موفق به نابودی یاا مصاادرة انقاالب ماردم‬ ‫بصیر‪ ،‬والیتمدار و شکیبای ایران اسالمی نشدهاند؛ بلکه این انقاالب باه رهباری اماام‬ ‫خمینی(ره) و امام خامنهای (حفظه اهلل)‪ ،‬روز به روز بالندهتر و شکوفاتر به پایش رفتاه‬ ‫تا جایی که به الگویی تمام نما برای منطقاه و جهاان تبادیل شاده اسات‪ .‬اکناون ایان‬ ‫اردوگاه در پی مصادرة انقالبها و جنابشهاای اساالمی منطقاه از راههاای گونااگون‬ ‫همچون دخالت نظامی‪ ،‬ایجاد جنبشهای سکوالر‪ ،‬پیچیدن نسخة بَدَل بارای ملاتهاا‪،‬‬ ‫تحمیل دولتهای انتقالی و موقت یا یاری گرفتن از حاکمان دیکتاتور و وابستة منطقاه‬ ‫مانند آل سعود و آل خلیفه و مله عبداهلل اردنی و‪ ...‬است‪ .‬برای مادیریت ایان بحاران‬ ‫شایسته و بایسته است که سیرة قهرماان کاربال کاه برگرفتاه از قارآن کاریم و سانّت‬ ‫معصومین است‪ ،‬الگو قرار گیرد‪ .‬برخی از راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت بحاران و‬ ‫تبدیل چالشها به فرصتها از این قرار است‪:‬‬ ‫‪ .1‬گرد آمدن بر محور رهبری واحد؛‬ ‫‪ .1‬وحدت کلمه و پرهیز از تفرقه و نگرشهای طایفهای و مذهبی؛‬ ‫‪ .1‬ایجاد جبهة بینالمللی در برابر استکبار؛‬ ‫‪ .1‬حفظ روحیة اسالمی ا انقالبی؛‬ ‫‪ .2‬شکیبایی در برابر موانع و مشکالت؛‬ ‫‪ .7‬دوستشناسی و دشمنشناسی؛‬ ‫‪ .3‬بصیرت و آگاهی همهجانبه؛‬ ‫‪ .3‬خودباوری؛‬ ‫‪ .1‬آسیبشناسی انقالب و عبرتآموزی؛‬ ‫‪ .10‬ارتباب میان انقالبیون کشورها از طریاق برگازاری هماایشهاا و کارگااههاای‬ ‫آموزشی بینالمللی‪.‬‬ ‫‪ .5‬خطبههای آتشین‬ ‫زینب کبری(س) با خطبههای آتشین خود در کوفه (ابنطااووس‪133 :1131 ،‬ا ‪)131‬‬ ‫و شام (همان‪ ،‬صص ‪111‬ا ‪ )110‬که سرشار از معارفی بلناد و آکناده از آیاات ناورانی‬ ‫قرآن کریم و سنّت شریف نبوی(ص) بود‪ ،‬پایه های نظام سالطه را متزلازل و موجباات‬ ‫بیداری اسالمی را فراهم کرد‪.‬‬

‫‪221‬‬

‫خطبههای زینب کبری(س) به خوبی بیانگر حکمات‪ ،‬فصااحت‪ ،‬بالغات‪ ،‬شاجاعت‪،‬‬ ‫عرفان‪ ،‬عزّت نفس‪ ،‬و دانش واالی ایشان است و شایسته است هر یه از این خطباههاا‬ ‫از زوایای گوناگون و در پژوهش های مستقل مورد بررسی قرار گیارد‪ 1.‬بارای پرهیاز از‬ ‫زیادهنویسی‪ ،‬تنها به چند نمونه از درونمایة خطبههای زینب کبری(س) که مایتواناد‬ ‫به عنوان الگو برای بیداری اسالمی مطرح باشد‪ ،‬اشاره میشود‪.‬‬ ‫الف) حمد و سپاس خداوند‬

‫با آن همه فشار‪ ،‬گرسنگی و نامردمی که بر اسیران اهل بیت‪ :‬تحمیل شد‪ ،‬عقیلاة بنای‬ ‫هاشم(س) طلیعة خطبة خویش را با حمد و سپاس باه درگااه خداوناد متعاال مازین‬ ‫میکند و از شکرگزاری غافل نمی شود‪ .‬مسلمانان نیز در برابر ناامالیمتیهاا و مصاائب‬ ‫باید همواره شکرگزار به درگاه پروردگار باشند‪.‬‬ ‫ب) انتساب خویش به ریشههای اصیل‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪222‬‬

‫زینب کبری(س) پس از حمد و ثنای الهی‪ ،‬خود را منتسب به اساسیترین اصل نباوت‬ ‫یعنی شخص پیامبر اکرم(ص) میکند و میفرماید‪« :‬الحمدهلل والصالة علی أبی (جدّی)‬ ‫محمّد و آله الطیبین األخیار»‪.‬‬ ‫انقالبیون در بیداری اسالمی نیز باید افتخار خویش را انتسااب باه اساالم و پیاامبر‬ ‫اکرم و اهل بیت ایشان بدانند و نه ناژاد و زباان و ماذهب‪ .‬از جملاه دالیال بار تأییاد‬ ‫عملکرد انقالبیون در ایان خیازشهاا را مایتاوان شاعار «اهلل اکبار»‪« ،‬ال الاه االّ اهلل»‪،‬‬ ‫«محمد رسوله اهلل»‪« ،‬هیهات منّا الذلّة» و محور قرار گارفتن مسااجد و نمااز جمعاه و‬ ‫جماعت دانست‪.‬‬ ‫ج) بهرهگیری از اصول روانشناسانه‬

‫عقیلة بنی هاشم‪(1‬س) در پی رساندن پیام امام حسین(ع) به جهانیان‪ ،‬به بهترین وجه‬ ‫از اصول روانشناسی بهره میگیرد و با زبردستی هر چه تمامتر‪ ،‬باه تحقیار دشامنان‪،‬‬ ‫تکریم دوستان‪ ،‬تحریه عواطف و احساسات می پردازد‪ .‬به م ل‪ ،‬با مخاطاب قارار دادن‬ ‫‪ .1‬در خرداد سال ‪ ،1111‬کنگره ملی حضرت زینب(س) برقرار شد که نگارندگان نیز توفیاق داشاتند مقالاهای باا‬ ‫عنوان «تجلی آیات نورانی قرآن کریم در خطبههای زینب کبری(س)» به نگارش درآورند‪ .‬بارای آگااهی بیشاتر‪،‬‬ ‫ر ‪ :‬عقیله بنیهاشم زینب کبری(س)‪ ،‬ج‪ ،1‬صص ‪31‬ا‪.111‬‬

‫یزید بن معاویه با لفظ «یا ابن الطلقاء» «یا یزید!» و پرهیاز از باه کاارگیری لفاظ «ای‬ ‫خلیفه» و همچنین مخاطب قرار دادن ابن زیاد با لفاظ «یاا ابان مرجاناة» باه تحقیار‬ ‫دشمن میپردازد‪.‬‬ ‫همچنین با استخدام صفات دقیق و ظریفی همچون «درماان دردهاا»‪« ،‬چاراغ راه‬ ‫امّت»‪« ،‬پناهگاه جمع» و‪ ...‬به معرفی و تکریم جایگاه واالی امام حسین(ع) میپاردازد‪.‬‬ ‫با تشبیه امام حسین(ع) و یارانش به «حزب اهلل» و تشبیه یزید و سپاهیانش به «حزب‬ ‫الشایطان الطلقاااء» از بساایاری از صاانایع ادبای هاامچااون «مقابلااه»‪ 1‬و «اقتباااس»‪ 1‬و‬ ‫«تلمیح»‪ 1‬بهرهگیری میکند‪.‬‬ ‫مسلمانان در بیداری اسالمی نیز باید با رعایت اصل «تولّی» و «تبرّی»‪ ،‬از یه ساو‬ ‫به تحقیر دشمنان و افشاگری نفاق آنان اقدام کنناد و هیمناه حاکماان فاساقشاان را‬ ‫درشکنند و از سوی دیگر‪ ،‬به تکریم دوستان و گسترش فرهنگ مُادارا و ساعة صادر و‬ ‫‪1‬‬ ‫گذشت میان خود بپردازند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ . 1‬مقابله به معنی نشان دادن تقابل و تضاد میان دو کلمه در کنار یکدیگر است‪ .‬در اینجاا زیناب کباری(س) باه‬ ‫خوبی از این صنعت استفاده و میان «حزباهلل» و «حزبالشیطان» تقابل ایجاد کرده است‪ .‬برای آگاهی بیشاتر از‬ ‫صنعت «مقابله»‪ ،‬ر ‪ :‬شمسالعلماء گرگانی‪ ،‬أبدع البدایع‪ :‬صص ‪117‬ا ‪.111‬‬ ‫‪« .1‬اقتباس» در اصطالح بدیع‪ ،‬صنعتی است متکلم‪ ،‬در نظم یا ن ر‪ ،‬چیزی از قرآن یا حدیث بیااورد؛ باه گوناهای‬ ‫که تصریح نکند از قرآن یا حدیث است‪ .‬ر ‪ :‬سیداحمد هاشمی‪ ،‬جواهر البالغاه فایالمعاانی و البیاان و البادیع‪،‬‬ ‫صص ‪171‬ا‪170‬؛ احمد امین شیرازی‪ ،‬البلیغ فی المعانی و البیاان و البادایع‪ ،‬صاص ‪ 111‬و ‪111‬؛ شامسالعلمااء‬ ‫گرگانی‪ ،‬ابدع البدایع‪ ،‬صص ‪33‬ا ‪31‬؛ میرزا ابوطالب فندرسکی‪ ،‬رساله بیان بدیع‪ ،‬ص ‪137‬؛ جااللالادین هماایی‪،‬‬ ‫فنااون بالغاات و صااناعات ادباای‪ ،‬ج ‪ ،1‬صااص ‪ 131‬و ‪131‬؛ احمااد امااین شاایرازی‪ ،‬آیااین بالغاات‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪10‬؛‬ ‫عبدالحسین ناشر‪ ،‬دُرَرُاألدب‪ ،‬ص ‪ .117‬واژگان «حازباهلل» و «حازبالشایطان» را زیناب کباری(س) از آیاه ‪27‬‬ ‫سورة مائده و آیات ‪ 11‬و ‪ 11‬سوره «مجادله» اقتباس کرده است‪.‬‬ ‫‪« .1‬تلمیح» در لغت به گوشه چشم اشاره کردن و در اصطالح بدیع‪ ،‬صنعتی است که ماتکلم در نظام یاا ن ار باه‬ ‫قصه ای معروف یا م لی مشهور یا شعری مشهور اشاره کند‪ .‬ر ‪ :‬سیداحمد هاشمی‪ ،‬جواهر البالغه فایالمعاانی و‬ ‫البیان والبدیع‪ ،‬صص ‪ 171‬و ‪172‬؛ احمد امین شیرازی‪ ،‬البلیغ فیالمعانی و البیاان والبادیع‪ ،‬صاص ‪ 112‬و ‪117‬؛‬ ‫شمسالعلماء گرگانی‪ ،‬أبدع البدایع‪ ،‬صص ‪130‬ا ‪173‬؛ میارزا أبوطالاب فندرساکی‪ ،‬رسااله بیاان بادیع‪ ،‬ص ‪112‬؛‬ ‫جاللالدین همایی‪ ،‬فنون بالغات و صناعات ادبی‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪113‬؛ عبدالحسین ناشر‪ ،‬درراألدب‪ ،‬ص ‪ ،113‬سایروس‬ ‫شمیسا‪ ،‬نگاهی تازه به بدیع‪ ،‬ص ‪111‬؛ نصراهلل تقوی‪ ،‬هنجار گفتار‪ ،‬صص ‪171‬ا ‪.121‬‬ ‫اصطالح «الطلقاء» و «یا ابن الطلقاء» که زینب کبری(س) خطاب به یزید گفته‪ ،‬اشاره به ماجرای گذشات رساول‬ ‫خدا(ص) از خطاهای قریش در ماجرای فتح مکه است که خطاب به آنان فرمود‪« :‬اذهبوا فاأنتم الطلقااء» (برویاد‬ ‫که شما از آزاد شدگانید)‪ .‬برای آگاهی بیشتر از چگونگی و اساناد ایان مااجرا‪ ،‬ر ‪ :‬رفیعای‪ ،‬محسان و معصاومه‬ ‫شریفی‪« ،‬تجلی آیات نورانی قرآن کریم در خطبههای زینب کبری(س)‪ ،1111 ،‬ص ‪.111‬‬ ‫‪ .1‬اشاره به آیة ‪ 11‬سورة فتح‪« :‬مُحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ ‪»...‬‬

‫‪223‬‬

‫د) شهامت و شجاعت در برابر دشمن‬ ‫‪1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫از آنجا که زینب کبری(س) همه چیز را جز خداوناد حقیار مایداناد‪ ،‬باا شاهامت و‬ ‫شجاعتی وصفناپذیر بر سر حاکمان ستمگر فریاد میزناد‪ ،‬تاوبیخشاان مایکناد و باه‬ ‫تحقیرشان می پردازد‪ .‬عقیلة بنی هاشم(س) از برق شمشیر و مقام و قدرت ستمگران و‬ ‫کافران نمیهراسد و فاسق و فاجر و کافرشان مینامد‪ .‬خطاب باه ابان زیااد مایگویاد‪:‬‬ ‫«الحمد هلل الذی أکرمنا بنبیه محمدٍ وطهّرنا من الرجس تطهیرا! و انما یفتضاح الفاساق‬ ‫و یکذب الفاجر و هو غیرنا» (سپاس خدای را که ما را به واسطة پیامبرش محماد(ص)‬ ‫گرامی داشت و از پلیدیها پا نمود؛ همانا این فاسق است که رسوا میشاود و بادکار‬ ‫است که دروغ میگوید و او کسی غیر ماست)‪.‬‬ ‫همچناین در برابار ساخنان کفرآمیاز یزیاد‪ ،‬شاجاعت حیادریاش را باه نماایش‬ ‫میگذارد و میگوید‪ « :‬ولئن جارت علای الادواهی مخاطبتاه‪ ،‬إنای ألستصاغر قادر‬ ‫وأستعظم تقریعه وأستک ر توبیخه» (ای یزیاد‪ ،‬اگرچاه شاداید و پیشاامدها و فشاار‬ ‫روزگار مرا در شرایطی قرار داده که مجبور شدهام با تو حرف بزنم‪ ،‬اما تو را کوچاهتار‬ ‫از آن مقام ظاهریات میبینم و تو را بسیار سزاوار توبیخ میدانم)‪.‬‬ ‫مسلمانان نیز برای به ثمر رساندن انقالبهای خاویش نبایاد از هایچ قادرتی جاز‬ ‫خداوند متعال بهراسند‪ ،‬زیرا خداوند فرموده اسات‪« :‬الَّنذِینَ یُبَلِّغلنونَ رِسَناالَتِ اللَّنهِ وَ‬ ‫یَخْشَوَِْهُ وَالَ یَخْشَوْنَ أَحَِاً إِلَّا اللَّهَ وَكََْي بِاللَّهِ حَِْيباً» (احزاب‪.)11 /‬‬

‫هد) افشای چهرة نفا‬

‫زینب کبری(س) با فصاحت و بالغتی وصفناپذیر‪ ،‬به افشاگری نفاق پنهان در حاکماان‬ ‫غاصب بنی امیه میپردازد‪ .‬آن حضرت با تالوت این آیه از قرآن کریم در طلیعة خطباة‬ ‫خویش نزد یزید‪ ،‬وی را کافر قلمداد میکند‪« :‬ثلم كَانَ عَاِْبَةَ الَّذِینَ أَسَاءُوا الُّْنوءي أَن‬

‫كَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَ كَاِلوا بِهَنا یَْ​ْنَُهْ​ِْئلونَ» (روم‪( )10 /‬آنگااه پایاان کاار کساانی کاه‬

‫‪224‬‬

‫‪ .1‬اشاره به این سخن امیرمؤمنان امام علی(ع)‪« :‬اعظم الخالق فی أنفسهم؛ فصغر مادونه فای أعیانهم» (آفرینناده‬ ‫در جان آنان بزرگ است؛ پس جز او در چشمشان حقیر است) ر ‪ :‬نهجالبالغه‪ ،‬خطبه ‪.131‬‬

‫زشتکاری و گناه انجام دادهاند‪ ،‬به جایی رسید که آیات خدا را دروغ شمردهاند و آنها را‬ ‫به استهزا و مسخره گرفتند)‪.‬‬ ‫زینب کبری(س) با استخدام گزارههایی ویژه همچون‪« :‬و سيعلم من بوّأك و مكنك‬

‫من رْاب المؤمنين إذا كان الحكم هلل و الخصم محمِاً» و «اللهم خذ بحِّْنا‪ ،‬و اُِْم لنا‬

‫ممّن ظلمنا» و «‪ ...‬صْالك مُلكنا و سلطاِلنا» حکومت بنی امیه را از اساس زیر ساؤال‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫می برد و غاصبانه بودن حکومت آنان به ویژه معاویه و یزید را بر مال میسازد‪ .‬یا باا باه‬ ‫کارگیری واژگان کلیدی مانند «بنات رسول اهلل» و «ذریة رسول اهلل» و انتساب کاروان‬ ‫اسیران به رسول خدا(ص)‪ ،‬نمه نشناسی و ستم یزید را بار شاخص رساول خادا(ص)‬ ‫گوشزد میکند‪.‬‬ ‫مسلمانان در کشورهای تونس‪ ،‬مصر‪ ،‬یمن‪ ،‬لیبی‪ ،‬بحرین‪ ،‬عربساتان‪ ،‬اردن و‪ ...‬بایاد‬ ‫با هوشمندی و بصیرت‪ ،‬به افشای فسق و کفر پنهان سران سرنگون شده و دنبالههاای‬ ‫آنان‪ ،‬یا سران کنونی خویش اقدام کنناد و رواباط آشاکار و نهاان آناان را باا اردوگااه‬ ‫استکبار و صهیونیست جهانی برمال سازند‪.‬‬ ‫بیداری اسالمی در کشورهای یادشده‪ ،‬جدا از تفاوتهاای اقلیمای و منطقاهای کاه‬ ‫دارنااد‪ ،‬از ویژگاایهااای مشااترکی هاامچااون «اسااالمخااواهی»‪« ،‬استبدادسااتیزی»‪،‬‬ ‫«استکبارستیزی» و «صهیونیستزدایی» برخوردارند‪ .‬به دلیل وجود هماین ویژگایهاا‬ ‫که از مبانی و اهداف مشتر سرچشمه مایگیارد‪ ،‬مشااهده مایکنایم کاه شاعارها‪،‬‬ ‫نمادها‪ ،‬اشعار و خطابههای آنان نیز همگرا و همسو است و در رفتار و گفتارشان عموماا‬ ‫بر این خواسته ها تأکید دارند‪ :‬عمل به شرع مقدّس اساالم‪ ،‬محوریات مساجد‪ ،‬برپاایی‬ ‫نمازهااای جمعااه و جماعاات‪ ،‬حجاااب و حیااا و عفاااف‪ ،‬ساارنگونی حاکمااان دیکتاااتور‬ ‫گماشتهشده از سوی اردوگاه استکبار و صهیونیست جهانی‪ ،‬نفای سالطة بیگاناه‪ ،‬قطاع‬ ‫رابطه با رژیم اشغالگر قدس‪ ،‬توجه به آرای عمومی و‪....‬‬ ‫شاعارها و خطابااههاای مااردم منطقااه ریشاه در انقااالب اساالمی ایااران و نهضاات‬ ‫حسینی(ع) و روشنگریهای عقیلة بنی هاشم(س) و سایر اهل بیت و قرآن کاریم دارد‬ ‫و میطلبد که این همگراییها و الگوگیریها عمیقتر شود‪.‬‬ ‫وظیفة مهم زینب کبری(س)همزمان با شهادت امام حسین(ع)‪ ،‬پاسداری از نهضت خونین‬ ‫سرور و ساالر شهیدان‪ ،‬و رساندن پیام «هیهات منّا الذلّة» برای همة جهانیان بوده است‪.‬‬ ‫اکنون نیز در عرصة بیداری اسالمی‪ ،‬اصل انقالب‪ ،‬گاام نخسات اسات کاه بایاد باا‬ ‫پیامرسانی به کمال برسد‪.‬‬

‫‪225‬‬

‫نتیجهگیری‬ ‫از آنچه در این نوشتار مورد پژوهش قرار گرفت‪ ،‬رهاوردهای زیر به دست میآید‪:‬‬ ‫‪« .1‬بیداری اسالمی» در جهان به ویژه در منطقاه‪ ،‬تأثیرپاذیر از «انقاالب اساالمی‬ ‫ایران»‪ ،‬و انقالب اسالمی ایران نیز نشأتگرفته از «نهضت حسینی(ص)» است‪.‬‬ ‫‪ .1‬تأثیرگذاری «زنان» در جریان خیازش هاا و انقاالب هاا در طاول تااریخ‪ ،‬اماری‬ ‫انکارناپذیر است‪.‬‬ ‫‪ .1‬حضرت زینب کبری(س) از بهتارین پیاامرساانان و حافظاان نهضات أباعباداهلل‬ ‫الحسین(ع) است؛ تا جایی که بجا گفتهاند‪« :‬کربال در کربال میماند اگر زینب نبود»‪.‬‬ ‫‪ .1‬زینب کبری(س) میتواند الگویی مناسب بارای عماوم آزادیخواهاان‪ ،‬باه ویاژه‬ ‫زنان مسلمان در مسئله بیدرای اسالمی باشد‪ .‬باا الگاو قارار گارفتن زناان باا عظمتای‬ ‫همچون زینب کبری(س)‪ ،‬زنان به کرامت و مقام واالی انسانی خویش دست مییابناد‬ ‫و میتوانند بر جهان و تاریخ تأثیرگذار باشند‪.‬‬

‫پیشنهادها‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪226‬‬

‫پیشنهادها در این پژوهش را میتوان باه دو دساتة پیشانهادهای عاام مرباوب باه‬ ‫مسائل پیرامونی این پژوهش و پیشنهادهای خااص مرباوب باه اصال هماین پاژوهش‬ ‫تقسیم کرد‪.‬‬

‫پیشنهادهای عام‬ ‫‪ .1‬ضرورت ایجاد دبیرخانة دائم برای برگزاری کنگرههای ملی و فراملی در خصوص‬ ‫حضرت زیناب کباری(س) و تشاکیل باناه جاامع اطالعاات درباارة شخصایت واالی‬ ‫حضرت زینب کبری(س) به منظور الگوگیری از ایشان در عرصههای گوناگون معناوی‪،‬‬ ‫عرفانی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اجتماعی و‪...‬؛‬ ‫‪ .1‬ضرورت ایجاد دبیرخانة دائم برای برگزاری کنگره هاای ملای و فراملای بیاداری‬ ‫اسالمی و تشکیل بانه جامع اطالعات درباره این مهم‪.‬‬

‫پیشنهادهای خاص‬ ‫‪ .1‬پژوهش های عمیق با موضوعات جزئی در خصوص میازان تأثیرپاذیری بیاداری‬ ‫اسالمی در کشورهای مختلف از آموزههای قرآن کریم و سیرة پیامبر اکرم(ص)؛‬ ‫‪ .1‬پژوهش های عمیق با موضوعات جزئی در خصوص میازان تأثیرپاذیری بیاداری‬ ‫اسالمی در کشورهای مختلف از آموزههای اهل بیت به ویژه زینب کبری(س)؛‬ ‫‪ .1‬آسیب شناسی انقالب در کشورهای منطقه و اروپا و آمریکا‪ ،‬و ارائه راهکاار بارای‬ ‫برون رفتن از موانع‪ ،‬با تأکید بر سیرة حضرت زینب کبری(س)‪.‬‬

‫منابع فارسی‬ ‫ا قرآن کریم‬ ‫ا نهجالبالغة امام علی(ع) (شهادت‪ 10 :‬ق)‪ .‬ترجمه محمد دشتی‪ ،‬قم‪ :‬اتقان‪.1130 ،‬‬ ‫ا ابن طاووس‪ ،‬علی بن موسی (‪231‬ا‪771‬ق)‪ ،‬اللهدوف علدی قتلدی اللفدوف‪ ،‬ترجماه‪،‬‬ ‫تعریب و تصحیح و تحقیق‪:‬عقیقی بخشایشی‪ ،‬قم‪ :‬دفتر نشار نویاد اساالم‪ ،‬چااپ ششام‪ ،‬بهاار‬ ‫‪.1131‬‬ ‫ا امین شیرازی‪ ،‬أحمد (‪1111‬ق)‪ ،‬البلیغ فی المعانی و البیان و البدیع‪ ،‬فروغ قرآن‪.‬‬ ‫ا امین شیرازی‪ ،‬احمد (‪ ،)1132‬آیین بالغت‪ ،‬قم‪ :‬دفتر انتشارات اسالمی‪.‬‬ ‫ا تقوی‪ ،‬نصراهلل (‪ ،)1171‬هنجار گفتار (در فن معانی و بیان و بدیع فارسی)‪ ،‬اصفهان‪:‬‬ ‫فرهنگسرای اصفهان‪ ،‬چاپ دوم‪.‬‬

‫ا خمینی (امام خمینی)‪ ،‬روح اهلل (‪ ،)1132‬ایثار و شهادت در مکتدب امدام خمیندی‬

‫ا سعادت‪ ،‬اسفندیار (‪« ،)1171‬مدیریت بحران» ماهنامه دانش مدیریت‪ ،‬ش ‪.110‬‬ ‫ا شمس العلماء گرکانی‪ ،‬محمد حسین‪ ،‬أبدع البدایع (جامعتارین کتااب در علام بادیع‬ ‫فارسی)‪ ،‬به اهتمام‪ :‬حسین جعفری‪ ،‬با مقدمة دکتر جلیل تجلیل‪ ،‬تبریز‪ :‬انتشارات احرار تبریز‪،‬‬ ‫‪.1133‬‬ ‫ا شمیسا‪ ،‬سیروس (‪ ،)1131‬نگاهی تازه بده بددیع‪ ،‬تهاران‪ :‬فاردوس‪ ،‬چااپ سایزدهم‪،‬‬ ‫ویرایش دوم‪.‬‬ ‫ا فندرسکی‪ ،‬میرزا أبوطالب‪ ،‬رسالة بیان بدیع‪ ،‬مقدمه‪ ،‬تصاحیح و تحشایه‪ :‬سایده ماریم‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫(تبیان ا آثار موضوعی‪ ،‬دفتر یازدهم)‪ ،‬تهران‪ :‬مؤسسة تنظیم و نشر آثاار اماام خمینای‪ ،‬چااپ‬ ‫چهارم‪.‬‬ ‫ا رفیعاای‪ ،‬محساان و معصااومه شااریفی (‪« ،)1111‬تجلّاای آیااات نااورانی قاارآن کااریم در‬ ‫خطبههای زینب کبری(س)» عقیلة بنی هاشم زینب کبری(س) (منتخب مقاالت کنگره ملای‬ ‫حضرت زینب(س))‪ ،‬قم‪ :‬انتشارات تهذیب‪.‬‬

‫روضاتیان‪ ،‬قم‪ :‬دفتر تبلیغات اسالمی‪.1131 ،‬‬

‫ا قزوینی‪ ،‬سید محمدکاظم (‪ 1103‬ا ‪1131‬ش)‪ ،‬زینب الکبری(س) مدن المهدد إلدی‬ ‫اللّحد‪ ،‬تحقیق‪:‬سید مصطفی قزوینی‪ ،‬قم‪ :‬دارالغدیر‪ ،‬چاپ دوم‪1111 ،‬ق‪1001 /‬م‪.‬‬ ‫ا قزوینی‪ ،‬سید محمدکاظم (‪1103‬ا‪1131‬ش)‪ ،‬زندگانی زینب کبری(س) از والدت تا‬ ‫شهادت‪ ،‬ترجمه محمد اسکندری‪ .‬تهران‪ :‬مهریاس شمیم‪1133 ،‬ش‪.‬‬ ‫ا کبیری‪ ،‬علیرضا (‪« ،)1137‬مدیریت بحران» مجلة تدبیر‪ ،‬ش ‪ ،33‬آذر‪.‬‬

‫‪227‬‬

‫ا مظلومی‪ ،‬نادر (‪« ،)1131‬مادیریت بحاران‪ ،‬رهیاافتی اساتراتژیه»‪ ،‬مجلدة مطالعدات‬ ‫مدیریت‪ ،‬ش ‪ 12‬و ‪ ،17‬بهار و تابستان‪.‬‬ ‫ا ناشر‪ ،‬عبدالحسین (حسام العلماء آق اولی)‪ ،‬دُرَرُ األدب (در فن معانی‪ ،‬بیان و بدیع)‪ ،‬قم‪:‬‬ ‫الهجره‪.‬‬ ‫ا هاشمی‪ ،‬سید احمد (‪1111‬ق)‪ ،‬جواهر البالغة فی المعانی والبیان والبدیع‪ ،‬إشاراف‪:‬‬ ‫صدقی محمّد جَمیل‪ ،‬بیروت‪ :‬دارالفکر‪.‬‬ ‫ا همایی‪ ،‬جالل الدین (‪ ،)1171‬فنون بالغت و صناعات ادبی‪ ،‬تهران‪ :‬توس‪ ،‬چاپ دوم‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪228‬‬

‫خیزش اسالم‪ ،‬خزش فمینیسم؛ چالش بالقوه‬ ‫(بیدارباشی به زنان بیداری اسالمی)‬ ‫!‬

‫سید علی موسوی‪1‬‬

‫چکیده‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در پی گسترش جنبش بیداری اسالمی و نقش برجساته زناان در شاکلگیاری و تاداوم آن‪،‬‬ ‫تالشهای مذبوحانه کانونهاا و تشاکالت فمینیساتی نظیار شابکه «نساوان» لبناان‪ ،‬بارای‬ ‫برقراری ارتباب با زنان جنبش در راستای الگوسازی و اشاعه تفکرات خود شدت گرفتاه اسات‪.‬‬ ‫فمینیسم که در واقع در غرب به دنبال تعصبات نابخرداناه کلیساا‪ ،‬پدرسااالری فئاودالی و در‬ ‫کل تنگنظریهای ماذهبیا معرفتای نسابت باه حقاوق و خواساتههاای زناان و در بساتر‬ ‫سکوالریته و اومانیسم به وجود آمد‪ ،‬گرچه به برخی خواستههای خاود دسات یافات‪ ،‬اماا باه‬ ‫دلیل دوری از معنویات و افراب در مطالبه خواستههای خود‪ ،‬نتایج فاجعاهبااری نظیار تزلازل‬ ‫نظام خانواده‪ ،‬تقابل زن و مرد و بیاخالقیهای فاردی و مادنی باه دنباال داشاته و در اداماه‬ ‫مسیر خود به ابزار دست نظام زرساالر سارمایهداری و صهیونیسام بادل شاده اسات‪ .‬در ایان‬ ‫راستا با گسترش نظام سرمایهداری بر بستر جهانی شادن‪ ،‬فمینیسام و گارایشهاای آن نیاز‬ ‫اشاعه جهانی یافت و به کشورهای اسالمی راه پیدا کرد‪ .‬فمینیسم اسالمی شکل باه اصاطالح‬ ‫اسالمیشده فمینیسم است که بیشتر متمایل به تفسیر احکام و دستورهای اسالمی براسااس‬ ‫مبانی فمینیستی بوده و در کشورهای اسالمی به شدت در حال فعالیت است‪ .‬بیم آن مایرود‬ ‫که زنان فعال در جنبش بیداری اسالمی به دلیل تشابهات ظاهری این نحله فکاری هامچاون‬ ‫ادعای برابری زن و مرد‪ ،‬با ارزشهای اسالمی و بدون توجه به تمایزات مبناایی ایان دو و نیاز‬ ‫ویژگی استبدادی نظامهای حاکم در کشورهای خود‪ ،‬باه داماان آن فروغلتناد‪ .‬از ایان رو‪ ،‬بار‬ ‫متفکران و فعاالن جنبش بیداری اسالمی است که زنان را به شیوههای مختلف مانند تشاکیل‬ ‫انجمنها و گارگاههای علمای و آموزشای‪ ،‬باه کاارگیری رساانههاای گروهای و‪ ...‬نسابت باه‬ ‫مطالبات واقعی‪ ،‬نتایج عملی و راههای نفوذ گرایشهای مختلف فمینیستی آگاه کنند‪.‬‬ ‫واژگان کلیدی‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬زنان‪ ،‬فمینیسم‪ ،‬فمینیسم اسالمی‬ ‫‪ .1‬کارشناس ارشد جامعهشناسی‬

‫‪229‬‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪231‬‬

‫جنبشی کاه در تاونس در پای خودساوزی محماد باوعزیزی در اعتاراض باه فسااد و‬ ‫بدرفتاری پلیس آغاز شد‪ ،‬به دلیل وجود شرایط مشابه در ساایر کشاورهای منطقاه در‬ ‫مدت زمانی نه چندان طوالنی به مجموعهای بی ساابقه و در حاال جریاان از قیاامهاا‪،‬‬ ‫راهپیماییها و اعتراضات در کشورهای عمدتا عربنشین شمال آفریقاا و جناوب غارب‬ ‫آسیا تبدیل شد که در آن غالاب مخالفاان باا شاعار «الشاعب یریاد اساقاب النظاام»‪،‬‬ ‫خواهان برکناری رژیمهای مستقر ناد (‪1011:111- ،Zinkina J ،Korotayev A‬‬ ‫‪ .)172‬اغلب متفکران معتقدند به دلیل سرشت اسالمی جوامع مذکور‪ ،‬این جنابش باه‬ ‫دنبال بازگشت به ارزشهای اسالمی و احیای اسالم است و در واقع باید آن را بیاداری‬ ‫اسالمی نامید (والیتی‪ .)1111 ،‬انتظار میرود در ادامه این جنبش‪ ،‬با باه ثمار رسایدن‬ ‫انقالب مردمی بحرین‪ ،‬دومینوی سقوب پادشاهی منطقه خلیج فاارس نیاز آغااز شاود‬ ‫(سنایی‪.)1111 ،‬‬ ‫زنان نیز نقشی برجسته و متمدنانه در امور اجتماعی و سیاسی این حرکت داشتهاند‪ .‬ایان‬ ‫حضور یادآور نقش زنان در انقالب اسالمی سال ‪ ،23‬ایران است که اماام خمینای(ره) خطااب‬ ‫به آنان فرمود‪« :‬شما زنان این انقالب اساالمی را باه پایش بردیاد» (مجماع جهاانی تقریاب‬ ‫مذاهب اسالمی‪ .)1110 ،‬اینه زنان مسلمان در مناطق مصر‪ ،‬لیبای‪ ،‬بحارین‪ ،‬تاونس و یمان‪،‬‬ ‫دوشادوش مردان در مقابل دشمن ایستادهاند‪ .‬آنها عالوه بار حضاور فیزیکای در خیاباانهاا و‬ ‫اعتراض به سیستم استبدادی و دستنشانده‪ ،‬با به کارگیری فناوریهای جدید ارتبااطی نظیار‬ ‫اینترنت‪ ،‬در تداوم و به ثمر رساندن انقالبهاا کماه شاایانی کارده و حتای گااهی مادیریت‬ ‫فعالیتهای این انقالبها را در عرصه مجازی برعهده گرفتهاند‪ .‬چنان که اسما محفوظ‪ ،‬دختار‬ ‫جوان مصری‪ ،‬با انتشار فیلمی روی صفحه شخصی وبالگ خود در اینترنت‪ ،‬مردم را به قیاام و‬ ‫انتفاضه علیه دولت دعوت کرد و با لحن حماسی از مردان و زنان مصری خواست برای تحقاق‬ ‫حقوق مدنی و کرامت انسانی خود به خیابانها بریزند‪ .‬خانم آیاات القرمازی‪ ،‬دختار ‪ 10‬سااله‬ ‫بحرینی و دانشجوی دانشکده تربیت معلم بحرین نیز به واساطه سارودن شاعرهایی علیاه آل‬ ‫خلیفه دستگیر شد (سپهری‪.)1110 ،‬‬ ‫به دنبال این حضور گسترده و اثربخش‪ ،‬حکومتهای منطقاه ساعی کاردهاناد باا‬ ‫توسل به اقداماتی هم چون واکنش خشن متعصبین مذهبی باه تظاهرکننادگان زن در‬ ‫روز جهانی زن در مصر‪ ،‬تعبیر حضور نمایندگان زن در پارلماان باه حضاور «شایطان»‬ ‫توسط سلفی ها پس از پیروزی در انتخابات مصر‪ ،‬یا تهدید عفت و حاریم زناان توساط‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫حکومت بحرین‪ ،‬و در کل ایجاد رعب و وحشت میان آنان‪ ،‬از حضور هر چه بیشتر زنان‬ ‫در صحنه جلوگیری کنند (اعتضادالسلطنه‪.)1110 ،‬‬ ‫در این میان‪ ،‬صهیونیسم و نظام سلطه و عوامل آنان در پی دشمنی دیرینه خود با‬ ‫اسالم و با توجه به نقش زن در روند تداوم این جنبش‪ ،‬برای باه بیراهاه کشااندن آن‪،‬‬ ‫سعی در به انحراف کشاندن زنان و دور کردن آنان از اهداف اصلی خود داشته و عاالوه‬ ‫بر حمایت از برخوردهای سختافزاری و خشن‪ ،‬از روشهای نرمافازاری و غیرمساتقیم‬ ‫برای گسترش اندیشههای ضدانسانیا اسالمی خود بهره میبرند‪ .‬استفاده از شبکههاای‬ ‫ماااهوارهای و اینترناات‪ ،‬یااا فعالیاات در قالااب مکاتااب فرهنگاایا اجتماااعی هاامچااون‬ ‫شیطانپرستی‪ ،‬فمینیسم و‪ ...‬از جمله این روشهاست‪.‬‬ ‫فمینیسم که در غرب باا داعیاه براباری حقاوق زن و مارد باه میادان آماد‪ ،‬و در پای‬ ‫گسترش خود ا به عمد یا به سهو ا در مغالطاهای مفهاومی و باا مطالباه تشاابه از ادعاای‬ ‫برابری‪ ،‬حاصلی جز به انحطاب کشاندن زنان و تضعیف نظام خانواده در راستای خادمت باه‬ ‫اهداف سرمایهداری و صهیونیسم جهانی نداشته است‪ ،‬اکنون نیاز باا تشادید فعالیاتهاای‬ ‫خود در کشورهای اسالمی و با سوءاستفاده از تمایالت غیرانساانیا اساالمی حکوماتهاای‬ ‫منطقه در سرکوب زنان و با توسل به تشاابهات ظااهری برخای مطالباات خاود هامچاون‬ ‫برابری حقوق زن و مرد با ارزشهای اصیل اسالمی‪ ،‬سعی در گسترش اندیشههای ساخیف‬ ‫و ضد بشری خود دارد که باید آن را خطری بالقوه برای جنبش بیداری اسالمی تلقی کارد؛‬ ‫چنانکه گزارشهای متعدد حاکی از آن است که تااکنون شابکه فمینیساتی «نساویه» در‬ ‫لبنان به رغم گارایشهاای ساکوالری خاود‪ ،‬همکااریهاای متعاددی از جملاه برگازاری‬ ‫نمایشگاه‪ ،‬کارگاه آموزشی‪ ،‬جلسات بحث و گفتوگو و‪ ...‬با زنان تونسای‪ ،‬مصاری و لیبیاایی‬ ‫پس از وقوع انقالب در این کشورها داشته است (اماین‪ .)1111 ،‬از ایان رو‪ ،‬ضاروری اسات‬ ‫برای آشکار کردن هویت واقعی این نحله فکری‪ ،‬مطالباات واقعای آن‪ ،‬موضاع آن در قباال‬ ‫ادیان‪ ،‬پیامدهای گسترش آن در غرب‪ ،‬میزان نفوذ آن در کشورهای اسالمی و تحرکاات آن‬ ‫در جنبش بیداری اسالمی مورد واکاوی قرار گیرد‪ .‬این مقاله سعی دارد به سؤالهاای فاوق‬ ‫پاسخ دهد و برای جلوگیری از گسترش این پدیده راهکارهایی ارائه کند‪.‬‬ ‫فمینیسم چیست و مطالبات آن کدام است؟‬ ‫فمینیسم واژهای است فرانساوی از ریشاه ‪( femme‬زن) (فریادمن‪ )1131:7 ،‬یاا‬ ‫‪( feminine‬زنانه‪ ،‬مادینه‪ ،‬زنآسا‪ ،‬زن‪ ،‬جانس موناث) کاه از ریشاه التاین ‪femina‬‬ ‫گرفته شده است (زیبایینژاد و سبحانی‪.)1131:12 ،‬‬

‫‪231‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪232‬‬

‫این واژه با اند تغییری در لفظ‪ ،‬در زبان انگلیسی‪ ،‬آلمانی و فرانسوی به یه معناا باه‬ ‫کار میرود‪ .‬در انگلیسی دو معنا برای آن آمده اسات‪ :‬اول‪ ،‬وجاود صافات زناناه در ماردان؛‬ ‫دوم‪ ،‬نظریهای که معتقد به برابری زن و مرد از جنبههاای سیاسای‪ ،‬اقتصاادی و اجتمااعی‬ ‫است (فریدمن‪ .)2 :1131 ،‬در زباان فارسای معاادلهاایی چاون «زنگرایای»‪« ،‬زنوری»‪،‬‬ ‫«زنانهنگری» و «آزادیخواهی زنان» برای این واژه پیشنهاد شده است که البتاه نمایتاوان‬ ‫نارسااایی برخاای واژههااا را در بیااان حقیقاات فمینیساام نادیااده گرفاات (تقااوی دهاقااانی‪،‬‬ ‫‪ .)1131:12‬در زبان عربی از نهضت زنان به «تحریر المرأة» و از فمینیسام ایادئولوژیه باه‬ ‫«نسویّه» تعبیر میشود (شورای عالی حوزه علمیه و دیگران‪.)1110:12 ،‬‬ ‫این واژه اولین بار در سال ‪ 1331‬و در متنی پزشکی به زبان فرانسه بارای توضایح‬ ‫نوعی وقفه در رشد اندام و خصوصیات جنسی بیماران مردی به کار رفت کاه از اینکاه‬ ‫جسم آنها خصوصیات زنانه پیدا میکند‪ ،‬در رنج بودند‪ .‬سپس الکساندر دومای پسر‪ ،‬در‬ ‫سال ‪ 1331‬در جزوهای با عنوان مردا زن‪ ،‬درباره زنای محصنه این واژه را برای تشریح‬ ‫زنانی به کار برد که به گونهای مردانه رفتار میکردند (فریدمن‪.)11 :1131 ،‬‬ ‫اگرچه در فرهنگ پزشکی معنای فمینیسم‪ ،‬خصوصیات زنانه یافتن مردان باود‪ ،‬در‬ ‫اصطالح سیاسی این واژه ابتدا برای توضیح خصوصیات مردانه یافتن زنان به کار رفات‪.‬‬ ‫استفاده از این واژه تا دهههای ‪ 1170‬و ‪ 1130‬برای اشاره به تشکلهای زناناه مرساوم‬ ‫نبود و کاربردی محدود در ارتباب با مسائل خااص و گاروههاایی خااص داشات‪ .‬از آن‬ ‫زمان به بعد‪ ،‬استفاده از این واژه برای تمام گروههاای مارتبط باا مسائله حقاوق زناان‬ ‫متداول و فراگیر شده است (شورای عالی حوزه علمیه و دیگران‪.)11 :1110 ،‬‬ ‫در حال حاضر‪ ،‬فمینیسم را گاه به جنبشهای سازمانیافتاه بارای احقااق حقاوق‬ ‫زنان و گاه به نظریاهای کاه باه براباری زن و مارد از جنباههاای سیاسای‪ ،‬اقتصاادی‪،‬‬ ‫اجتماعی و حقوقی معتقاد اسات‪ ،‬اطاالق مایکنناد (هماان‪ ،‬ص ‪ .)11‬جنابش زناان‬ ‫مجموعه تحوالتی است که از نیمه دوم قرن نوزدهم در حوزههای فرهنگای‪ ،‬اجتمااعی‪،‬‬ ‫اقتصادی و سیاسی در بستر مدرنیته روی داده است‪ .‬این جریان از جنبشی اجتمااعیا‬ ‫سیاسی آغاز و به مرحله نظریهپردازی اجتماعی و از آن به طارح فلسافه و داناشهاای‬ ‫فمینیستی و در نهایت به معرفت شناسی فمینیستی منتهی شده است‪ .‬آباوت و واالس‬ ‫(آبوت و واالس‪ )1130:111 ،‬آن را جنبشی میدانند که با رویکردی زناناه و باا هادف‬ ‫رفع انواع تبعیض و ستم نژادی‪ ،‬طبقاتی و جنسیتی علیه زنان به وجود آمده اسات‪ .‬در‬ ‫تعریفی دیگر‪ ،‬آن را نوعی مخالفت باا هرگوناه تبعایض فاردی‪ ،‬اجتمااعی و اقتصاادی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫میدانند‪ ،‬که زنان به دلیل جنسیتشان از آن رناج مایبرناد (‪.)1131:1 ،Bouchier‬‬ ‫همچنین دفاع از حقوق زنان مبتنی بر انگارههای اومانیسم و سکوالریسم‪ ،‬با تأکیاد بار‬ ‫غیرطبیعی دانستن نابرابریهای موجود‪ ،‬و حرکت به سمت برابری یا موقعیت برتر زنان‬ ‫(شورای عالی حوزه علمیه و دیگران‪ )11 :1110 ،‬از تعاریف دیگر فمینیسم است‪.‬‬ ‫مانوئل کاستلز فمینیسم را تعهدی برای پایان بخشایدن باه سالطه جانس ماذکر‬ ‫تعریف میکند‪ .‬وی جوهره نهضت فمینیسام را باازتعریف هویات زناان مایداناد کاه‬ ‫می تواند با برابری دو جنس‪ ،‬جنسیتزدایی از تفااوتهاای زیساتی و فرهنگای‪ ،‬و گااه‬ ‫تأکید بر ویژگی های ذاتای زناان هماراه باشاد‪ .‬بناابر تعبیار او‪ ،‬هار چناد در جنابش‬ ‫فمینیسم تنوع و تک ر زیادی مشاهده میشود‪ ،‬اماا تعریاف مجادد از هویات زناناه در‬ ‫تقابل با پدرساالری را می توان وجه مشاتر اناواع اندیشاههاای فمینیساتی دانسات‬ ‫(کاستلز‪113 :1130 ،‬ا ‪.)113‬‬ ‫به علت وابستگی دیدگاهها و گرایش هاای فمینیساتی باه مکتابهاای فلسافی و‬ ‫سیاسی غرب‪ ،‬نحلههای متفاوتی از فمینیسم به وجود آماد کاه هار کادام باا منظاری‬ ‫خاص و جداگانه به مسائل حقوقی زنان مینگرند‪ .‬فمینیسمهای لیبارال‪ ،‬مارکسیسات‪،‬‬ ‫رادیکال‪ ،‬سوسیالیست و فرامدرن از مهمترین گرایشهای فمینیساتی هساتند‪ .‬اعتقااد‬ ‫پیروان مکتب فمینیست لیبرال بر این است که نقشهای جنسیتی و پیشداوریهاای‬ ‫تبعیضآمیز‪ ،‬باورهاای پذیرفتاهشاده دربااره تفااوتهاای طبیعای در جانس و رواباط‬ ‫اجتماعی است که سرنوشت متفاوتی برای زن و مرد رقم میزند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬لیبارالهاا‬ ‫مخالف نقشهای کلیشهای در خانواده و جامعه هستند‪ ،‬اصال را بار آزادی عملکردهاا‪،‬‬ ‫لذتجویی و رضایت خودمحورانه افراد قرار داده و نسبت به نقش مادری و همسری در‬ ‫خانوادههای سنتی‪ ،‬از آن رو که محدودکننده تمایالت افراد خانواده اسات‪ ،‬بادبیناناد‪.‬‬ ‫(آلیسون‪.)1130 ،‬‬ ‫محور اصلی توجه فمینیستهای مارکسیست‪ ،‬توجه به نقش اختالفاات طبقااتی و‬ ‫تحول ابزار تولید در وقوع تحوالت فرهنگی و اجتمااعی اسات‪ .‬ایان فمینیسام حاصال‬ ‫تالش زنانی است که مارکسیسم را گسترش دادند تا از عهده توضیحی قابل قبول برای‬ ‫فرودستی و بهرهکشی از زنان در جوامع سرمایه داری برآیند‪ .‬به نظر مارکس و انگلاس‪،‬‬ ‫خانواده اولین نهاد اجتماعی است که تقسیم کار نابرابر در آن انجام میگید و باید نابود‬ ‫شود‪ .‬مارکس میگوید‪« :‬خانواده برای رفع نیازهای نظاام سارمایهداری و مشخصاا باه‬

‫‪233‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫دلیل خواست مردان برای انتقال میرا خود به وارثان مشروع شاکل گرفات» (ریتازر‪،‬‬ ‫‪.)1131:131‬‬ ‫فمینیست رادیکال جنبشی انقالبی برای رهایی زنان است‪ .‬هاواداران ایان جنابش‬ ‫معتقدند که هیچ حوزهای از جامعه نیست که مردان در آن دخالت نداشاته باشاند‪ .‬در‬ ‫نتیجه‪ ،‬هسته مرکزی عقاید فمینیست رادیکال این است کاه ناابرابریهاای جنسایتی‬ ‫محصول یه نظام مقتادر و مردسااالر و مهامتارین شاکل ناابرابری اجتمااعی اسات‪.‬‬ ‫شوالمیت فایرستون‪ 1‬عامل فرودستی زنان در طول تاریخ را مساائل بیولاوژیکی زناان‪،‬‬ ‫یعنی وضعیت خاص زایمان‪ ،‬عادت ماهیانه‪ ،‬پرورش کود و‪ ...‬میداند‪ ،‬اماا مایگویاد‪:‬‬ ‫تکنولوژی جدید‪ ،‬با میسر ساختن لقاح بدون آمیزش‪ ،‬پرورش جناین خاارج از رحام و‬ ‫بزرگ کردن بچه خارج از خانواده‪ ،‬زنان را آزاد خواهد کرد‪ .‬در ایان روناد‪ ،‬خاانواده باه‬ ‫عنوان واحدی برای تولیاد م ال و اقتصااد‪ ،‬از میاان خواهاد رفات و جامعاهای آزاد از‬ ‫نقشهای مبتنی بر جنسیت شکوفا خواهد شد (توحیدی‪.)1117 ،‬‬ ‫فمینیسم سوسیالیستی تلفیقی از دو دیدگاهِ فمینیسم مارکسیسم و رادیکال اسات‬ ‫که معتقد است هم نظام جنسیتی پدرساالرانه و هم نظام سارمایهداری در ساتم علیاه‬ ‫زنان نقش ایفا میکنند‪ .‬آنان جنسیت‪ ،‬نژاد‪ ،‬سن و ملیت را عامل ستم بر زنان و فقادان‬ ‫آزادی زنان را محصول کنترلی میدانند کاه قلمروهاای عماومی و خصوصای بار آناان‬ ‫اعمال میکند‪ .‬آنان برای رهایی جنس زن خواساتار اصاالح نظاام اقتصاادی جامعاه و‬ ‫حاکمیت سوسیالیسم و نیز اصالح در ابعاد فرهنگی و روانکاوانه جامعاه و رفاع تقسایم‬ ‫کار جنسی در همه قلمروها هستند‪ .‬از این رو‪ ،‬میتوان گفت فمینیسام سوسیالیسات‪،‬‬ ‫نظام اقتصادی و سلطه پدرساالرانه را عامل فرودساتی زناان مای و مباارزه طبقااتی و‬ ‫جنسیتی را راهحل وضعیت زنان میدانند (ظهرابی کالنتری‪.)1131 ،‬‬ ‫از اواخر دهه ‪ 1130‬فمینیسمهای پست مدرن به دفاع از خانواده‪ ،‬نقاش ماادری و‬ ‫تفاوتهای طبیعی زن و مرد پرداختند و به اصالح دیدگاههای قبلی خود اذعان کردند‪.‬‬ ‫آنها کتابها و مقاالت فراوانی نوشتند که رنگ و بوی پشیمانی و تغییر در دیدگاههاای‬ ‫فمینیستی از آنها به مشام میرسید‪ .‬فمینیستهایی که قابال خاانواده را بازداشاتگاهی‬ ‫برای زنان میدانستند‪ ،‬آن را جزیی از شکلهای ارتبااطی کاه در آن زناان مایتوانناد‬ ‫نیازهای عاطفیشان را برآورند‪ ،‬برشمردند‪ .‬نسبیگرایای‪ ،‬شاخصاه اصالی ایان دیادگاه‬

‫‪234‬‬

‫‪. Firestone. Sh‬‬

‫‪1‬‬

‫فمینیست و ادیان‬ ‫فمینیستها از اولین کسانی بودند که اعتقاد داشتند موضوع جنسیت و دین بایاد‬ ‫مورد توجه خاص قرار گیرد و مطالعه عادات و نمادهای دینی بادون توجاه باه تجرباه‬ ‫فرهنگی وجود مفهوم جنسیت زنان و مردان امکانپذیر نیست‪ .‬فمینیستها بر این باور‬ ‫بوده و هستند که ادیان نهادهای قدرتمنادی هساتند کاه نقاشهاای جنسایتی را در‬ ‫جامعه شکل میدهند‪ .‬آنها نه تنها چگونگی شرکت زناان و ماردان را در فعالیاتهاای‬ ‫مذهبی تعریف میکنند‪ ،‬بلکه نقشهای جنیستی اختصاص دادهشده به آنان در جامعه‬ ‫را نیز مشروعیت میبخشند و تقویت میکنند‪ .‬بنابر تعاابیر فمینیساتی‪ ،‬ادیاان عموماا‬ ‫برای حمایت از دیدگاههای پدرساالرانه جامعه درباره نقشهای زنان و ماردان باه کاار‬ ‫گرفته میشوند و در همین راستا تبعیض علیه زنان بر پایه جنسایت را ماورد حمایات‬ ‫قرار میدهند‪ .‬بر همین اساس‪ ،‬انتقاد از ادیان سنتی برای در و بررسی رابطه دین و‬ ‫جنسیت یکی از مهم ترین مسائل مطالعات دینی و اجتماعی از سوی فمینیستهاسات‬ ‫)‪ .(Toft, 1112: 227 – 270‬به طور کلی در فمینیسم دو نظریه مهم درباره ماذهب‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫است‪ .‬لذا زنان در شرایط و منااطق مختلاف‪ ،‬بایاد راههاای متفااوتی بارای مقابلاه باا‬ ‫پدرساالری بیابند‪ .‬برخی روشنفکران این گروه بر حفظ ویژگیهای زنانگی تأکید دارند‬ ‫و معتقدند که زن نیازمند خانواده و برخورداری از نعمت فرزند اسات‪ .‬پساتمدرنیسام‬ ‫علت فرودستی زنان را وجود رفتارهایی میداند کاه از بادو تولاد میاان دختار و پسار‬ ‫تفاوت ایجاد میکند‪ .‬از این رو‪ ،‬جامعه مطلوب را جامعهای دو جنسایتی مایداناد کاه‬ ‫تشابه حقوق زن و مرد در آن تأمین شده باشد (همان)‪.‬‬ ‫اما نکته مشتر در همه گرایشهای مطرحشده این است که به دلیال آنکاه ایان‬ ‫نهضت در اصل مولاود رنساانس و مبتنای بار جهاانبینای غارب جدیاد باا محوریات‬ ‫«اومانیسم» است و چون در دیدگاه اومانیساتی انساان ماادی و زمینای تنهاا موضاوع‬ ‫ارزشمند برای تالش و تفکر است‪ ،‬تمام گرایشهاای فمینیساتی بار ایان پایشفارض‬ ‫استوارند که انسان را مصدر تشریع و باینیااز هادایت وحای مایدانناد‪ .‬در نتیجاه در‬ ‫هیچیه از این گرایشها توسل به وحی و اعتقاد به حاکمیت قوای ماورایی در شئونات‬ ‫اجتماعی پذیرفته نیست (زیبایینژاد و سابحانی‪11 :1137 ،‬ا ‪ )10‬و باه هماین علات‪،‬‬ ‫این مکتب و گرایشهای مختلف آن‪ ،‬انتقادات تندی به مذهب وارد میکنند‪.‬‬

‫‪235‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪236‬‬

‫وجود دارد‪ :‬اول‪ ،‬نقد رفورمیستی لیبرالی از رسم و رساوم موجاود؛ دوم‪ ،‬خلاق اتوپیاای‬ ‫یکرویه جدید برای ایده زنانه شدن دین‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫«کتاب مقادس زناان» (‪ )1313‬نوشاته الیزابات کادی اساتانتن اولاین فعالیات‬ ‫فمینیستی برای ایجاد تغییرات در مذهب بود‪ .‬به اعتقااد اساتانتن‪ ،‬تفسایر قطعااتی از‬ ‫کتاب مقدس که به زنان مربوب میشود یکی از سرچشمههای اصلی موقعیت پستتار‬ ‫زنان بوده است‪ .‬مری دیلی‪ 1‬در «کلیسا و جانس دوم»‪ )1173( ،‬و «زن باومشناسای»‪،‬‬ ‫(‪ )1133‬اعتقاااد دارد‪« :‬جااادوی مردساااالری مساایحیت مااذهب خاادای مؤنااث را بااا‬ ‫گنجاندن برخی عناصر آن در اسطورههای جدیدی که از هار ناوع قادرت مؤناث تهای‬ ‫شده مسئله [ساز] کرده است‪ .‬برای نمونه‪ ،‬اقانیم ثالثه‪ ،‬صالیب و تولاد عیسای از یاه‬ ‫باکره‪ ،‬عناصری بودند که از خدای مؤنث گرفته شدند»‪ .‬مری دیلی مدعی است که پیام‬ ‫محوری مسیحیت‪« ،‬ساد و مازوخیسم»‪( ،‬خودآزاری و دیگرآزاری) است که به شاکنجه‬ ‫مشروعیت بخشیده است (هام و گمبل‪.)171 :1131 ،‬‬ ‫نکته قابل توجه درباره نگرش فمینیست هاا در بااب دیان ایان اسات کاه آنهاا در‬ ‫انتقادات خود تنها به آیاین مسایح بسانده نکاردهاناد‪ ،‬بلکاه تماام ادیاان را در ایجااد‬ ‫پدرساالری و تبعیض علیه زنان مورد نقد قرار میدهند‪ .‬اینان معتقدناد کاه در دنیاای‬ ‫جدید برداشتهای محافظهکارانه از ادیان ابراهیمی شامل یهودیت‪ ،‬مسیحیت و اساالم‬ ‫در تعارض و تضاد با مدرنیته و اشکال لیبرال دین قرار دارند‪ .‬یکی از ویژگایهاای ایان‬ ‫ادیان نه تنها ایجاد تمایز میان خدا و جهان‪ ،‬بلکه میان زن و مرد است‪ .‬بر اسااس ایان‬ ‫تقسیمبندی که از سوی ادیان مقدس نیز نمایانده میشود‪ ،‬همانگونه که بشار از خادا‬ ‫فرمان میبرد‪ ،‬زنان نیز باید از مردان پیروی کنند (‪)Woodhead, 1001: 111- 27‬‬ ‫هدفِ یکی دیگر از حوزههای مطالعاتی فمینیستی کشف سنت و تااریخ بادیعی اسات‬ ‫که بتواند از زنان دفاع کند‪ .‬این حوزه منابع خود را از انسانشناسی و پژوهش تاریخ جواماع‬ ‫زنساالر و مذاهب باستانی خدا ا ماادر باه دسات مایآورد‪ .‬محققاان فمینیسات باه ویاژه‬ ‫عالقهمند به دانستن این مسئله بودهاند که چطور مذاهب ابتدایی کنار گذاشته شاده یاا باه‬ ‫نفع مذاهب مردساالر سرنگون شدند (هام و گمبل‪.)171 :1131 ،‬‬ ‫در حال حاضر‪ ،‬دینشناسان فمینیست مدعیاند در باورهای مذهبی جامعه مدرن‪،‬‬ ‫الگوهای تغییر مشابهی در روابط انسانها و در روابط شان با طبیعت وجاود دارد‪ .‬بناابر‬ ‫‪1‬‬

‫‪. Stanton. E. C.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪. Daly. M.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ادعای این محققان‪ ،‬مذاهب باید در جهت احیای نوعی توازن اجتماعی و طبیعی بارای‬ ‫بقای آیناده متحاول شاوند‪ .‬از ایان رو‪ ،‬باتپرساتی جاذابیت آشاکاری بارای برخای‬ ‫گرایش های فمینیستی نظیر فمینیسم ذاتگرا و فمینیستهای طرفدار محیط زیسات‬ ‫(اکوفمینیسم) دارد؛ به این اعتبار که برخی مضامین آن میتواند درباره وحدت دوبااره‪،‬‬ ‫یه مادر زمین یا منشأ خدای مؤنث را بازنمایی کند و بازگشاتی باشاد باه ارزشهاای‬ ‫مادرساالرانه مانند احترام به جهان طبیعی و ارزشهای زنانه م ل صلحطلبی و پارورش‬ ‫و تغذیه (همان‪ ،‬ص ‪.)130‬‬ ‫استار هاو ‪ ،‬نویسنده و فعال آمریکایی‪ ،‬چهرهای برجسته در تلفیاق چندخادایی‪،‬‬ ‫فمینیسم و مسائل زیستمحیطی است‪ .‬وی در کتابهایی مانناد «رقاص ماارپیچی‪ ،‬و‬ ‫احیای ماذهب باساتانی خادای بازرگ مؤناث» (‪ )1131‬و هامچناین در گردهماایی‬ ‫گروههای بتپرستی با نام «اردوهای ساحران»‪ ،‬ماذهبی باا محوریات خادای مؤناث را‬ ‫موعظه میکند که تقدس را هم به انسان و هم به جهان طبیعی بازمیگرداناد (هماان‪،‬‬ ‫ص ‪.)111‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آندره میشل نیز معتقد است که ادیان بزرگ پدرساالر دقیقا پس از آنکه تغییرات‬ ‫سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬فنی و ایدئولوژیکی زندگی جوامع را بر هام زدناد و انحصاار قادرت‬ ‫خدایان مؤنث دوره نوسنگی کهن را نابود کردند‪ ،‬استقرار یافتناد (میشال‪.)1131:12 ،‬‬ ‫در واقع‪ ،‬یکی از فعالیتهای عمده فمینیستها زیار ساؤال باردن ارزشهاا و باورهاای‬ ‫دینی است که اساسا نگاه دین به زن را مورد انتقاد قرار میدهد‪.‬‬ ‫در هر حال‪ ،‬فمینیسام چاه باه عناوان یاه جنابش اجتمااعی چاه ناوعی نظاام‬ ‫معرفتشناختی‪ ،‬دین را به عنوان عامل اساسی مشروعیتبخش ساختار پدرساالری باه‬ ‫چالش کشیده است‪ .‬متکلمان فمینیست با انتقادات شدید از تماام ادیاان و تأکیاد بار‬ ‫مسئله جنسیت‪ ،‬مقوله جدیدی در مطالعات دینی مطرح کردند‪ .‬اینان رهیافت جدیدی‬ ‫با عنوان الهیات فمینیستی و ایده زنانه شادن دیان در مطالعاات دینای طارح کردناد‬ ‫(موحااد‪ .)1132 ،‬البتااه ایاان جناابش بااا طاارح موضااوعاتی از قبیاال سااقط جنااین‪،‬‬ ‫همجنسبازی زنان‪ ،‬مادر میانجی و‪ ...‬جایی برای تعهدات اخالقای بااقی نگذاشاته و باا‬ ‫گسترش خود آثار و نتایج فاجعهباری در جوامع غربی به بار آوردهاند‪.‬‬

‫‪237‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪. Michelle.A.‬‬

‫گسترش فمینیسم و نتایج حاصل از آن در غرب‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪238‬‬

‫اساسا ظهور فمینیسم واکنشی در برابر ستمها و نابرابریهایی بود که در غارب بار‬ ‫زن تحمیل میشد؛ در عین حاال‪ ،‬تغییار و تحاول در گارایشهاای فمینیساتی گاواه‬ ‫روشنی بر ناکارامدی ایان نظریاه در تاأمین حقاوق ازدساترفتاه زناان اسات‪ .‬نتاایج‬ ‫پژوهشها نشان میدهاد کاه گساترش رویکارد انتقاادی فمینیساتی در درون آیاین‬ ‫مسیحیت‪ ،‬گسترش مشارکت زنان در جامعه‪ ،‬به ویژه طرح ایده زنانه شدن دین‪ ،‬تأکید‬ ‫بر تک ر ادیان و ارائه ادیان شخصی دارای رویکرد زنانه‪ ،‬تقابل شدید با بنیادگرایی‪ ،‬ارائه‬ ‫بدیلهایی مؤنث برای خداوند‪ ،‬و ارائه عناصر ساختاری الهیات فمینیساتی کاه در آنهاا‬ ‫تأکید بر این جهان و زندگی بشر در آن جایگزین رویکردهای اخروی دینی شده است‪،‬‬ ‫تأثیراتی بر فرایند دنیوی شدن در دنیای غرب به همراه داشته (همان) کاه البتاه ایان‬ ‫تأثیرات‪ ،‬خود تبعاتی در پی داشته است‪.‬‬ ‫هرچند این جنبش در حدود دو قرن فاراز و فارود و مباارزه باه مرحلاهای خااص‬ ‫رسیده و توانسته است تا حدی به خواستههای خود در راستای احقااق برخای حقاوق‬ ‫مشروع زنان دست پیدا کناد‪ ،‬اماا اماروزه نتاایج فاجعاهباار آن بایش از دساتاوردهای‬ ‫م بتش مشهود است‪ .‬عوارض سوئی هم چاون خصاومت و تقابال زن و مارد‪ ،‬از دسات‬ ‫رفتن ارزشهای اخالقی و تنزل شخصایت انساانی زن از آن جملاه اسات‪ .‬نگااهی باه‬ ‫جامعه امروز امریکا نشان میدهد که طرح مسائل جنسای باه طاور آزاداناه و آماوزش‬ ‫زودهنگام آن در مدارس که فمینیستها سالیان ساال در پای آن بودناد و نباود آن را‬ ‫دلیل اصلی ضعف و کمرویی و نابلدی زنان میدانستند موجب شده است تا حادود ‪10‬‬ ‫درصد دختران هر روز و ‪ 11‬درصاد باه طاور هفتگای ماورد آزار جنسای قارار گیرناد‬ ‫(‪.)Irene, 1111: 1010‬‬ ‫در واقع‪ ،‬امروز نوعی جابهجایی فرهنگی عظیم صورت گرفته است و بر اثر تبلیغات‬ ‫مستمر فمینیستها زنان و دخترانی که دچار حیا و عفاف باشند‪ ،‬ناقصاند و باه دنباال‬ ‫راه درمان میگردند‪ .‬آنها معتقدند که پاکدامنی مفهومی پدرساالر است که مردها برای‬ ‫سرکوب و تحمیق زنان ساخته و پرداختهاند‪ .‬این موضوع موجب شده است که زناان و‬ ‫مردان به چالش بسیار بزرگی در پاسخگویی به نیازهای جنسی خود بر بخورناد‪ .‬زناان‬ ‫پاکدامنی را به عنوان یه تبعیض نفی میکنند و از طرف دیگر‪ ،‬مورد آزارهای جنسای‬ ‫و رفتاری قرار میگیرند‪ .‬بنابراین‪ ،‬بیشتر بر احقاق حقوق خاود پاای مایفشاارند و بار‬ ‫آزادیهای خود میافزایند (پیشوایی‪ )1133 ،‬تا جایی که حتی رفتارهای حماایتی نیاز‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تبعیضآمیز قلمداد می شوند‪ .‬دیوان عالی قضاایی امریکاا در ساال ‪ 1131‬رأی داد کاه‬ ‫جنسیت نباید در پرداخت نفقه مؤثر باشد و در نتیجه‪ ،‬حمایت مالی زنان بعد از طاالق‬ ‫ممنوع شد و به گزارش روزنامه وال استریت ژورنال در سال ‪ ،1113‬تعداد زنان محکوم‬ ‫به پرداخت نفقه به شوهرانشان به سرعت باال رفت (‪.)Glommour, 1113‬‬ ‫به عالوه همزمان با پدیده رشد و توسعه تمدنی و به عنوان نتیجه تغییری که زنان‬ ‫فمینیست بدان فرامیخوانند‪ ،‬پدیده همجنسگرایی (ازدواج دو همجانس باا یکادیگر)‬ ‫نیز مطرح شده است؛ طبیعی جلوه دادن روابط جنسای میاان زناان و محکاوم کاردن‬ ‫روابط خانوادگی سنتی یکی از موضوعات مورد طرح در فمینیسام اسات و هامچناین‬ ‫حق تسلط بر باروری و آزادی سقط جنین‪ .‬بادین سابب در ساطح رسامی در ایااالت‬ ‫متحده آمریکا کوششهای گستردهای برای حمایت از حقوق همجنسگرایان و حمایت‬ ‫از آنان شده است‪ .‬در چندین کشور اروپایی و نیز برخی ایااالت آمریکاا قاانون ازدواج‪،‬‬ ‫ار و فرزندخواندگی برای همجنسگرایان و همجنسبازان تدوین شده اسات (مجماع‬ ‫جهانی تقریب مذاهب اسالمی‪.)1110 ،‬‬ ‫بنابراین آنچه امروز به عنوان فمینیسم مطرح است‪ ،‬تهی کاردن هار یاه از زن و‬ ‫مرد از خصوصیات فطریشان است‪ .‬روشن است که در این نگرش‪ ،‬بازناده حقیقای زن‬ ‫است‪ ،‬چون مطابق نظام آفرینش حرکت نمیکند‪ ،‬بلکه برای اثبات تساوی خود با مرد‪،‬‬ ‫در عرصه اجتماع مشاغل مختلف را پذیرفته و عرصه خانواده را تر کرده و در نتیجاه‬ ‫مورد سوءاستفاده و بیگاری قرار گرفته است؛ چنان که روزنامه السافیر در شاماره ‪/11‬‬ ‫مه ‪ 1002/‬به نقل از گزارش صادره دفتر بینالمللی کاار در ‪ /11‬ماه ‪ 1002/‬باا عناوان‬ ‫«ائتالف بینالمللی علیه کارهای اجباری»‪ ،‬آورده است‪« :‬دستکام ‪ 11‬میلیاون و ‪100‬‬ ‫هزار نفر قربانیان کارهای اجباری در جهان هستند که ‪ 27‬درصد آنان از میان زناان و‬ ‫دختران و ‪ 10‬درصد از کودکانی هستند که سنشان بایش از ‪ 13‬ساال نیسات‪ ».‬ایان‬ ‫گزارش حاکی است که کار اجباری در بخشهای کشاورزی و ساختمان هار دو جانس‬ ‫زن و مرد را به طور مساوی دربرمیگیرد‪ ،‬ولی بهرهبرداری تجاری غالباا شاامل زناان و‬ ‫دختران میشود (همان)‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪ ،‬کشاندن تمتعات جنسی از محیط خانه به اجتماع‪ ،‬نیروی کاار و فعالیات‬ ‫اجتماع را تضعیف میکند (‪ .)31‬بر اساس گزارش روزنامه لبنانی النهار در تااریخ ‪ /1‬آوریال‬ ‫‪ ،1002/‬دفتر آمار سوئد میگوید که سوئدیها در سال ‪ 1/1 ،1001‬میلیارد کارون (معاادل‬ ‫‪ 1‬میلیون و ‪ 110‬هزار دالر) بابت تجارت مواد مخدر و روسپیگری هزینه کردهاناد‪ .‬شاایان‬

‫‪239‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪241‬‬

‫ذکر است که گرایشهایی برای خانگی کردن روسپیگری و فاحشگی صاورت مایگیارد و‬ ‫تالش میشود به این کارها با تصویب قوانین و مقرراتی در راستای قانونی کردن این حرفاه‪،‬‬ ‫جنبه قانونی و مشروع داده شود‪ .‬اینها همه در کنار سردی عاطفی و احساسی میان اعضاای‬ ‫خانواده جدید و میان این خانواده و فرزندان بر این اسااس کاه رابطاه آنهاا اجتمااعی و ناه‬ ‫بیولوژیکی است‪ ،‬وجود دارد (همان)‪.‬‬ ‫خالصه کردن زن به عنوان اندامی که یکی از عناصر اصلی باازار در دوران جهاانی‬ ‫شدن را تشکیل میدهد از دیگر نتایج گسترش اندیشاههاای فمینیساتی اسات‪ .‬انادام‬ ‫[زن] از گرمی و خصوصیتی که به دنبال لذت حالل است به جسم سارد و بایروحای‬ ‫تبدیل شده که به عنوان انارژی مبادلاه اقتصاادی در فضاای تشاویق و تهدیاد‪ ،‬عمال‬ ‫می کند‪ .‬با این تبدیل و تحول‪ ،‬جسم از مهارت تولید‪ ،‬قدم باه مهاارت اقتصااد ساکس‬ ‫گذاشته است‪ .‬این امر با رشد و توسعه مافیاای «بردگاان سافید» [روساپیهاا] ا کاه‬ ‫سالیانه حدود ‪ 3‬میلیارد دالر عاید مافیای خود میکند ا همراه شاده اسات‪ .‬ایان باازار‬ ‫دومین بازار سیاه را پس از تجارت مواد مخدّر تشکیل مایدهاد‪ .‬مجلاه ‪Le nouvel‬‬ ‫‪ Observateur‬خاطرنشان میکند که تجارت دختران اروپاایی (سفیدپوسات بلوناد)‬ ‫در اختیار گروهها و مافیاهای آلبانیایی است و جنایتکارانی که از ایان زناان و دختاران‬ ‫سوءاستفاده میکنند با آژانسهای استخدام ساازمانیافتاهای همکااری مایکنناد کاه‬ ‫محرمانه به حساب مافیاهای پنهان عمل می کنند که خود نر شاغل روساپیگاری را‬ ‫تعیین میکنند (همان)‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬با افزایش نیروهای کار و فشار روحی رقابات باا‬ ‫مردان‪ ،‬میزان سرطان‪ ،‬بیماریهای قلبی و عصبی در زنان افزایش یافته است‪.‬‬ ‫به طور کلی باید گفت که فمینیسم در طول نزدیه به دو قارن فعالیات خاود در‬ ‫غرب باعث تزلزل نهاد خانواده‪ ،‬تقابل زن و مرد‪ ،‬نفی ارزشهای اخالقی و‪ ...‬شده اسات‪.‬‬ ‫اکنون با توجه به گذشت چند دهه از عمر فمینیسم در جهان‪ ،‬عمال شاهد هستیم کاه‬ ‫زنان نه تنها به بیشتر اهداف و آرمانهای خود نرسیدهاند‪ ،‬بلکاه معضاالت و مشاکالت‬ ‫آنان چند برابر شده است‪.‬‬ ‫مالحظه میشود که در عصر جاهلیت مدرن‪ ،‬نه تنها زن از مظلومیت و محرومیات‬ ‫رهایی نیافته‪ ،‬بلکه در بعضی ابعاد مظلومتر و محرومتار شاده اسات‪ .‬باه گفتاه شاهید‬ ‫مطهری‪« :‬قرن ما یه سلسله بدبختیها را از زن گرفت‪ ،‬اما بدبختیهای دیگاری بارای‬ ‫او ارمغان آورد‪ .‬بدبختیهای قدیم بدان علات باود کاه انساان باودن زن باه فراموشای‬ ‫سپرده شده بود؛ و بدبختیهای جدید از آن است کاه عمادا یاا ساهوا زن باودن زن و‬

‫نفوذ فمینیسم به کشورهای اسالمی‬ ‫چنان که گفته شد‪ ،‬اولین زمینههای فمینیسم واکنشای باود کاه زناان غربای باه‬ ‫شرایط فرهنگی موجود در دورههای مختلف از خود نشان دادند‪ .‬اما در ادامه‪ ،‬فمینیسم‬ ‫عرصه ای برای ظهور و بروز بسیاری از اهداف نظام سرمایهداری یاا الیگارشای زرسااالر‬ ‫یهودی در غرب گردید و به تدریج از شکل ابتدایی خویش خارج شد‪ .‬در واقاع‪ ،‬وقاایع‬ ‫سه دهه گذشته ثابت کرده است که حمایتهای بیحاد و مارز از زناان باا هادف باه‬ ‫اصطالح پایان بخشیدن به تمام انواع تبعیض علیه آنان‪ ،‬بخاش پنهاان برناماه جهاانی‬ ‫شادن را تشااکیل ماایداد؛ چنااان کااه هماادلی خااارجی بااا مسااائل زنااان وجااه دیگاار‬ ‫رویاروییهای سیاسی با جوامع اسالمی و آن تصویر منفی و تاریه نهفته در بخشهای‬ ‫گسترده ای از افکار عمومی جهان در ازای جهان عرب و اسالم و فرهناگ و ارزشهاای‬ ‫آن بوده است (مجمع جهانی تقریب مذاهب اسالمی‪.)1110 ،‬‬ ‫فمینیسم از همان بدو ورود به جهان اسالم واکنش متفکران اسالمی را برانگیخت‪.‬‬ ‫در عین حال‪ ،‬نفوذ فمینیستی در همه کشورهای اسالمی یکسان نبوده اسات‪ .‬مباحاث‬ ‫فمیینسم در واپسین روزهای قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم وارد جهاان اساالم شاد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫موقع طبیعی و فطاریاش‪ ،‬رساالتش‪ ،‬مادارش‪ ،‬تقاضااهای غریازیاش و اساتعدادهای‬ ‫ویژهاش به فراموشی سپرده شده است» (مطهری‪ ،‬ص ‪ .)11‬در این نهضتها توجه نشد‬ ‫که مسائل دیگری غیر از تساوی و آزادی هست و تسااوی و آزادی شارب الزماناد‪ ،‬ناه‬ ‫شرب کافی ‪ .‬تساوی حقوق یه مطلب است و تشابه حقوق مطلب دیگر‪ .‬برابری حقاوق‬ ‫زن و مرد از نظر ارزشهای مادی و معنوی یه چیز است‪ ،‬و هماننادی و هامشاکلی و‬ ‫همسانی چیز دیگر‪ .‬در این نهضت‪ ،‬عمدا یا سهوا «تساوی» به جاای «تشاابه» باه کاار‬ ‫رفت و «برابری» با «همانندی» یکی دانسته شد‪« .‬کیفیت» تحت تأثیر «کمیت» قارار‬ ‫گرفت و انسان بودن زن موجب فراموشی «زن بودن» وی شد (مطهری‪ ،‬ص ‪.)13‬‬ ‫گفتنی است در تمدن غربی‪ ،‬اگر چه تساوی حقوق مدنی و قضایی دو جنس زن و‬ ‫مرد تقریبا مورد قبول واقع شده‪ ،‬با این حال‪ ،‬عموما توافق در این باره بعید اسات و بار‬ ‫محور تعاریف قدیمی و کهنه انجام میگیرد‪ .‬در واقع‪ ،‬انگیزه طرح این شاعارها‪ ،‬بیشاتر‬ ‫بهرهبرداریهای سیاسی در عرصههای بینالمللی و است مار اقتصاادی و جنسای زناان‬ ‫بوده است که گسترش این تفکرات به سایر مناطق جهان از جمله کشاورهای اساالمی‬ ‫در جهت بهرهبرداریهای سیاسی و اقتصادی خود مؤید این مسئله است‪.‬‬

‫‪241‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪242‬‬

‫شاید مصر در زمره اولین کشورهای مسلمانی باشد کاه اندیشاه فمینیساتی باه آن راه‬ ‫یافت‪ .‬در سال ‪ 1111‬زنان مصری اولین سازمان فمینیستی را تشکیل دادند و به نشانه‬ ‫اعتراض به سنت مردساالرانه حاکم بر جامعه مصر‪ ،‬حجاب خود را برداشاتند‪ .‬در اداماه‬ ‫حزب فمینیست ملی (‪ )NFB‬در سال ‪ 1111‬با هدف اشاعه سواد و آموزش در زمیناه‬ ‫بهداشت در میان طبقه پایین قاهره و آزادسازی سقط جنین قانونی و کاهش نر زاد و‬ ‫ولد تأسیس شد و همچنان به فعالیت ادامه میدهد (اعتضادالسلطنه‪ .)1110 ،‬در لبنان‬ ‫نیز چند سالی است که شبکه فمینیستی نسویه (فمینیست) تشکیل شده است‪ .‬نسویه‬ ‫تنها سازمان فمینیستی زنان جوان در لبنان است که اعضای آن به صورت غیرمتمرکاز‬ ‫و مستقل فعالیت میکنند‪ .‬این شبکه یه سازمان سکوالر است که از هنگاام تأسایس‬ ‫در لبنان برای ایجاد تغییرات اجتماعی تالش میکند و با تمرکز بر جنبههاای سیاسای‬ ‫حقوق زنان از طریق تظاهرات‪ ،‬کمپین‪ ،‬سخنرانی و فعالیتهای فرهنگای فعالیات دارد‬ ‫(امین‪.)1111 ،‬‬ ‫اما بافت دینی و مذهبی اغلب کشورهای اسالمی نظیر ایران اجازه فعالیت مستقیم‬ ‫و عریان را به جنبشهای فمینیساتی ناداد‪ .‬از ایان رو‪ ،‬فمینیسام بارای بقاا و دوام‪ ،‬و‬ ‫ترویج و تک یر خود قالب عوض کرد و در شکل و بستهبندی جدیدی به نام «فمینیسم‬ ‫اسالمی» وارد کشورهای اسالمی شد‪ ،‬تا با اسم اسالم به مبارزه با اسالم بپردازد‪ .‬چناان‬ ‫که گفته شد‪ ،‬سایر گرایشهای فمینیستی نیز به انحاای مختلاف در حاال فعالیات در‬ ‫کشورهای اسالمیاند و نباید از نتایج مخاطرهآمیز آنها غافال باود‪ ،‬اماا نگارناده معتقاد‬ ‫است که گرایش اخیر به دلیل رنگ و لعاب دینی خاود خطاری باالقوه بارای بیاداری‬ ‫اسالمی محسوب میشود‪.‬‬ ‫فمینیسم به اصطالح اسالمی برایناد فعالیات دو گاروه اسات‪ :‬گاروه اول‪ ،‬افارادی‬ ‫هستند که توجه به اسالم را به عنوان یاه سیاسات راهباردی بارای توساعه مفااهیم‬ ‫فرهنگی غرب و مقابله با اصولگرایی در کشورهای اسالمی برگزیدهاند‪ ،‬زیرا در جواماع‬ ‫اسالمی ادبیات فمینیسم رادیکال و لیبرال به شکل عریان مورد پذیرش قرار نمیگیرد‪.‬‬ ‫به کار گرفتن ادبیات دینی در طرح دیدگاههای فمینیساتی و اعماال تعادیلی در ایان‬ ‫دیدگاهها‪ ،‬تنها راه دفاع از آموزههای فمینیستی و ایجاد جنبشهای زنانهای اسات کاه‬ ‫مقابله با اصولگرایی اسالمی را در دستور کار خود قرار میدهند و به ایجاد تشکلهاای‬ ‫زنانه و شرکت در مطالعه زنان اقدام میکنند (اسحاقی‪.)1133 ،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫گروه دیگر دستهای از روشن فکران مسلمان هستند که آشنایی با فرهناگ مادرن‪،‬‬ ‫آنان را با چالشی اساسی درباره رابطه میان تجدد و سنت مواجاه کارده اسات‪ .‬آناان از‬ ‫یه سو‪ ،‬به دلیل داشتن پیوندی عاطفی با دین و از سوی دیگر‪ ،‬با پذیرش بنمایههاای‬ ‫فرهنگ مدرن به عنوان محصول عقل بشری‪ ،‬سنجش اصطالحات دینای را باا تارازوی‬ ‫فرهنگ مدرن ضروری میدانند‪ .‬بر این اسااس‪ ،‬باا عاریات گارفتن از مفااهیم پایاهای‬ ‫فرهنگ مدرن مانند آزادی‪ ،‬فردگرایی‪ ،‬برابری و عرفیگرایای‪ ،‬ساعی در معرفای کاردن‬ ‫دین در عرصه اجتماعی دارند‪ .‬این دو گروه با وجود زمینههای متفاوت‪ ،‬برنامههای کام‬ ‫و بیش یکسانی برای بومی کردن مدرنیسم غربای دارناد‪ .‬پساوند اساالمی پاس از واژه‬ ‫فمینیسم نشاندهنده تفسیری فمینیستی از اسالم است نه تالش برای دفاع از حقاوق‬ ‫زنان بر اساس آموزه های اساالمی (هماان)‪ ،‬در اداماه خصوصایات و اهاداف ایان ناوع‬ ‫فمینیسم از زبان یکی از فمینیستهای اسالمی نقل میشود‪:‬‬ ‫«فمینیسم اسالمی اصطالحی است که سالیان اخیر به ادبیات دفاع از حقوق زناان‬ ‫راه یافته و در برخی کشورهای اسالمی جایی برای خود باز کارده اسات‪ .‬ایان گارایش‬ ‫شاخهای از فمینیسم است که به تفسیر زنمدارانه از اسالم میپردازد و از آنجا که دین‬ ‫را نافذترین و مهمترین رکن فرهنگ در کشورهای اسالمی میبیند‪ ،‬دستیابی به اهداف‬ ‫تساوی طلبانه خویش در این کشورها را در گرو همسویی و همراهی باا فرهناگ دینای‬ ‫میپندارد‪ .‬از این رو‪ ،‬آرمان ها و راهکارهای خود را در حال و هوای مباحاث دینای و از‬ ‫زاویهای دروندینی پی میگیرد؛ هرچناد اسااس اندیشاه و راهکاار خاود را برآماده از‬ ‫آموزههای دینی نمی داند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬در ایان انگااره‪ ،‬ادبیاات دینای بساتر طارح‬ ‫مباحث فمینیستی قرار می گیرد نه آنکه تفکر دینی منشأ حرکت دفاع از حقاوق زناان‬ ‫باشد» (توحیدی‪.)1137:111 ،‬‬ ‫به اعتقاد آنان‪ ،‬مصالح و مفاسد در احکام اجتماعی قابل شناسایی هستند و بر ایان‬ ‫اساس به جعل احکام و قوانین میپردازند و میگویند احکاامی کاه در شارایط خااص‬ ‫زمانی و مکانی جزیرة العرب وضع شدند و مصاالح خااص خاود را داشاتند‪ ،‬در دنیاای‬ ‫کنونی قابل اجرا نیستند‪ .‬صاحبان این تفکر احکام مسالم اساالمی مانناد تفااوت زن و‬ ‫مرد در ار ‪ ،‬دیه‪ ،‬پرداخت مهریه به زن‪ ،‬لزوم نفقه و سرپرستی مارد در خاناه را ماورد‬ ‫خدشه و تردید قرار میدهند‪ .‬از نگاه آنان‪ ،‬دفاع از حقوق زن از هیچ الگوی ثابتی تاأثیر‬ ‫نمیگیرد‪ ،‬زیرا اعاالم مواضاع یکپارچاه ابادی بار مبناای خصوصایتهاای همگاانی و‬ ‫جهانشمول‪ ،‬بدون تأثیرپذیری از شرایط اجتماعی و تاریخی را برنمیتابند و در نتیجه‪،‬‬

‫‪243‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪244‬‬

‫وجود احکام ثابت را انکار میکنند‪ .‬از دید آنان‪ ،‬اعتقاد به ناپایادار باودن گاوهر دیان و‬ ‫اعتقاد به جدایی دین از شؤونات اجتماعی در رسیدن به آرمانهای فمینیسم اساالمی‪،‬‬ ‫الزم و ملزوم یکدیگرند (همان‪ ،‬ص ‪ .)103‬آنان به صراحت اعاالم مایکنناد کاه دیان‬ ‫رابطه خالق و مخلوق را ترسیم میکند و نباید حوزه دخالت دین را به مسائل اجتماعی‬ ‫و تنظیم قوانین سرایت داد‪ .‬حکومت نباید زیر نظر هیچ دین و مذهبی باشد‪ ،‬حتی باید‬ ‫شهروندان را از دخالت دادن گرایش های مذهبی در حوزه مساائل سیاسای پرهیاز داد‬ ‫(همان‪ ،‬ص ‪.)107‬‬ ‫در کل‪ ،‬نگاه فمینیستهای اسالمی به دین نگاهی تفکیهگراست و دین را جادای‬ ‫از سیاست میدانند و از مالیمترین منظر‪ ،‬قائل به قرائت جدیاد از دیان هساتند‪ .‬ایاده‬ ‫آنها در مبحث تساوی حقوقی‪« ،‬تشاابه و براباری» اسات و در ایان راساتا بارای رفاع‬ ‫مرزهای جنسیتی گام برمیدارند‪ .‬در حالی که اسالم از لحاظ خلقت فرقای میاان زن و‬ ‫مرد نمیبیند و هر دو را صاحب اختیار‪ ،‬کمالطلب و مسئولیتپذیر میداند کاه در راه‬ ‫رسیدن به کمال باید گام بردارند‪ ،‬اما اشترا در خلقات باه معناای تشاابه وظاایف و‬ ‫تکالیف نیست‪ ،‬بلکه جنبههای متفاوت تکاوینی‪ ،‬تکلیافهاای مختلاف و باه تباع آن‪،‬‬ ‫حقوق متفاوتی را به دنبال دارد‪ .‬اسالم بر اساس وحی بنا شده‪ ،‬اما فمینیسام انساان را‬ ‫مصدر تشریع قرار میدهد و خود را بینیاز از وحی میداند‪ .‬فمینیسام صافات زناناه را‬ ‫صفات برتر میداند و جنس مذکر را عامل فرودستی زن معرفی میکند؛ در حاالی کاه‬ ‫در اسالم‪ ،‬صفات مردانه و زنانه هیچکدام برتر از دیگری نیست و اسالم راه رفع ظلم باه‬ ‫زنان را اصالح ذهنیتها‪ ،‬آشنایی زن و مرد باه حقاوق و شخصایت یکادیگر و تادوین‬ ‫برنامههای اخالقمحور میداند (ظهرابی کالنتری‪.)1131 ،‬‬ ‫به هر حال تاکنون کمترین نتیجه فعالیت شااخههاای فمینیساتی در کشاورهای‬ ‫اسالمی‪ ،‬گرایش روزافزون به نمایش های جنسایتی باوده کاه در پیوناد باا تبلیغاات و‬ ‫فرهنگ مصرفی و عبارت از بهرهبرداری از اندام (زنان) در همه ابعاد خود بارای فاروش‬ ‫کاالی مصرفی در چارچوب روند بازتاب شرطی پیچیده است‪ .‬کوشش میشود تا رابطه‬ ‫زنان با جسم خود که در واقع مجموعاهای پیوساته باا ارزشهاا‪ ،‬نقاشهاا و دادههاای‬ ‫فرهنگی است‪ ،‬حضور ماادی و مصارفی هدفمنادی باه خاود بگیارد و بارای هرگوناه‬ ‫سوءاستفاده و بهرهبرداری همچون هر کاالی دیگری در بازار و براساس عرضه و تقاضاا‬ ‫مطرح شود (مرکز المراة العربیة للتدریب و البحو ‪ ،1001 ،‬به نقال از مجماع جهاانی‬ ‫تقریب مذاهب اسالمی‪ )1110 ،‬که در درازمدت به انحطاب زنان‪ ،‬تزلزل نظاام خاانواده‬ ‫و‪ ...‬خواهد انجامید‪.‬‬

‫متأسفانه در روند جنبش بیداری اسالمی نیز گرایشهای فمینیستی در حال فعالیات و‬ ‫عضوگیری در کشورهای اسالمی هساتند‪ .‬جنابش زناان مصار از دهاه ‪ 1130‬تااکنون باه‬ ‫صورت فعال در حال فعالیت بوده است‪ .‬در لبنان‪« ،‬نساویه»‪ ،‬شابکهای باه شادت در حاال‬ ‫گسترش است‪ ،‬وب سایت این شبکه حاوی اطالعات زیادی باا مقااالت عربای‪ ،‬فرانساوی و‬ ‫انگلیسی است‪ .‬این شبکه سعی دارد فعالیتهای خود را به الگاویی بارای فعالیات زناان در‬ ‫خاورمیانه تبدیل کند و در این راستا همکااریهاای متعاددی باا زناان تونسای‪ ،‬مصاری و‬ ‫لیبیایی پس از وقوع انقالب در ایان کشاورها داشاته اسات‪ ،‬از جملاه برگازاری نمایشاگاه‪،‬‬ ‫کارگاه‪ ،‬جلسات بحث و گفتوگو و از این دست‪ .‬تأثیر چنین سازمانهایی در آینده زناان در‬ ‫خاورمیانه بدون شه بسیار زیاد خواهد بود (امین‪.)1111 ،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نتیجهگیری و پیشنهادها‬ ‫ظلم و تحقیر تمدنهای کهن غربی‪ ،‬خشونت و کژاندیشی اربابان کلیساا‪ ،‬تفکارات‬ ‫الحادی انسانمدار و نظام سرمایهداری سبب خیزش زناان و ایجااد نهضات فمینیسام‬ ‫شد‪ .‬اماا فمینیسام کاه فاقاد ایادئولوژی و پشاتوانه علمای مشاخص اسات‪ ،‬متاأثر از‬ ‫جهانبینی غرب‪ ،‬به طرح راهکارهایی مختلف میپردازد که عمدتا با مبانی وحیاانی در‬ ‫تضاد اسات‪ .‬از ایان رو‪ ،‬فمینیسام جریاانی انساانمادار و اومانیساتی اسات (ظهرابای‬ ‫کالنتری‪ .)1131 ،‬این جریان که با اندیشه برابری حقوق زن و مرد پا به میدان نهاد باا‬ ‫نگاهی افراطی به حقوق زنان و بدون در نظر گارفتن تفااوتهاای طبیعای و روحای و‬ ‫جسمی میان زن و مرد‪ ،‬عمال حاصلی جز نابودی ارزشها و تضعیف نهاد خانواده ندارد‪.‬‬ ‫در سالهای اخیر شاهد گسترش و نفوذ اندیشههای فمینیستی در مناطق مختلف‬ ‫جهان‪ ،‬از جمله کشورهای اسالمی بودهایم‪ .‬شبکههای ماهوارهای و اینترنت‪ ،‬گاروههاا و‬ ‫انجمنهای دوستی و تفریحی مجازی و واقعی‪ ،‬اشاعه نمادهای مبلغ و‪ ...‬فرصت باروز و‬ ‫ظهور این اندیشهها و نفوذ آنان را تا الیههای عمیق فکری و ذهنی اعضاای کشاورهای‬ ‫اسالمی فراهم کرده است‪ .‬به سخره گرفتن ارزش هاا و احکاام متعاالی اساالمی نظیار‬ ‫حجاب‪ ،‬احترام به همسر‪ ،‬قانون ار و‪ ...‬در این شبکهها و ساایت هاای مختلاف تحات‬ ‫لوای برابری حقوق زن و مرد از جمله نمونههای گسترش این تفکر است‪.‬‬ ‫از سوی دیگر‪ ،‬فمینیسم اسالمی پدیدهای نو در جوامع اساالمی اسات کاه برپایاه‬ ‫سکوالریسم و تجددگرایی بنا شده و به تفسیر و تأویل آموزههای دینی و تطبیق آن باا‬ ‫فرهنگ غرب پرداخته و سعی کرده است با ایجاد شبهه و طرح سؤالهای واهی‪ ،‬بنیااد‬ ‫خانواده و اجتماع مسلمین را از بین ببرد‪ .‬با جستوجویی گذرا در سایتهای اینترنتای‬

‫‪245‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪246‬‬

‫می توان به حضور جدی این نحله فکاری و تاالش بارای ساوق دادن زناان باه سامت‬ ‫اندیشههای فمینیستی را مشاهده کرد‪ .‬هم اکنون مقالههایی با عنااوین مختلاف نظیار‬ ‫«رهایی زنان عرب»‪« ،‬آیا زنان عرب آزاد میشوند» و‪ ...‬به ترویج این تفکر میپردازند‪.‬‬ ‫مرز باریه میان تفکرات فمینیستی با اندیشههای اساالمی در زمیناه حاق آزادی‬ ‫زن‪ ،‬حق فعالیت اجتماعی زنان‪ ،‬اهمیت دادن باه زن در تصامیمهاای ساطوح خارد و‬ ‫کالن اجتماعی و‪ ...‬خطر التقااب و درغلتیادن زناان مسالمان باه داماان فمینیسات و‬ ‫گرایش به انحطاب ناشی از آن را برجسته میکند‪ .‬بیم آن میرود که زناان کشاورهای‬ ‫عربی با سادهسازی صاورت مسائله و چشامپوشای از تماایزات مبناایی گارایشهاای‬ ‫فمینیستی با تفکرات اسالمی‪ ،‬فریب شعارها و گرایشهای این مکتب فکری را بخورناد‬ ‫و به سمت آن گرایش یابند‪ .‬در صورتی که مرز اصول و معیارهای تفکارات فمینیساتی‬ ‫با ارزشها و حقوق اصیل اسالمی مربوب به زنان به روشنی مشخص نشاود‪ ،‬بایاد از آن‬ ‫به عنوان خطری بالقوه برای جنبش بیداری اسالمی نام برد که قادر است باه ساهولت‬ ‫زنان عربی آزادشده از بند تعصبات جاهلی حکام عرب را در خاود فروکشاد‪ .‬از ایان رو‪،‬‬ ‫برای مقابله با نفوذ گسترش این جریان و تفکرات ناشای از آن در میاان زناان جنابش‬ ‫بیداری اسالمی پیشنهادها زیر ارائه میشود‪:‬‬ ‫‪ .1‬آگاه کردن جوانان به خصوص زناان در ماورد تفااوتهاای مبناایی و جاوهری‬ ‫گرایشها و خواستهای فمینیستی با ارزشهای اسالمی؛‬ ‫‪ .1‬برمال کردن وابستگی جنبشها و فعالیاتهاای فمینیساتی باه سارمایهداری و‬ ‫صهیونیسم جهانی؛‬ ‫‪ .1‬آشکار ساختن نتایج و دستاوردهای منفی فمینیسم در غرب برای جوانان و زنان؛‬ ‫‪ .1‬آگاهسازی جوانان و زنان در مورد راههای نفوذ و اشاعه اندیشههاای فمینیساتی‬ ‫نظیر شبکههای ماهوارهای‪ ،‬سایتهای اینترنتی‪ ،‬انجمنهای دوستی مجاازی و واقعای‪،‬‬ ‫گروههای تفریحی و‪...‬؛‬ ‫‪ .2‬تشکیل انجمنهای تفسیر و تبیین مبانی نظری اساالم در ماورد حقاوق زن در‬ ‫دانشگاهها و مدارس؛‬ ‫‪ .7‬نمادسازی و برگزیدن شعارهای برآمده از ارزشهای اصیل اساالمی در راساتای‬ ‫حقوق زنان در جنبش بیداری اسالمی؛‬ ‫‪ .3‬به کارگیری رسانههای گروهی و برگزاری کالسها‪ ،‬کارگاهها‪ ،‬نشساتهاا و‪ ...‬در‬ ‫راستای اهداف فوق‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫منابع فارسی‬ ‫ا آبوت‪ ،‬پامال و کلر واالس (‪ ،)1130‬جامعهشناسی زندان‪ ،‬ترجماه منیاژه نجام‬ ‫عراقی‪ ،‬تهران‪ :‬نشر نی‪.‬‬ ‫ا آلیسون‪ ،‬جه (‪« ،)1130‬چهار تلقی از فمینیسم»‪ ،‬ترجماه س‪ ،‬امیاری‪ ،‬مجلده‬ ‫زنان‪ ،‬شماره ‪ 13‬و ‪.11‬‬ ‫ا اسااحاقی‪ ،‬سااید حسااین (‪« ،)1133‬ت اأملی باار پیکااره و پیاماادهای فمینیساام‬ ‫اسالمی»‪ ،‬مجله روا اندیشه‪ .‬ش ‪.11‬‬ ‫ا اعتضادالسلطنه‪ ،‬نوژن (‪« ،)1110‬آیا بهار عربی باه زمساتان زناان عارب خواهاد‬ ‫انجامید؟» سایت انسانشناسی و فرهنگ‪ ،1110/11/17 ،‬قابل دسترسی در‪:‬‬ ‫‪http://anthropology. ir/node/11110‬‬ ‫ا امین‪ ،‬شهرزاد (‪« ،)1111‬شبکه فمینیستی نسویه در لبنان»‪ ،‬قابل دسترسی در‪:‬‬ ‫‪http://ir‬ا ‪.woman. net‬‬ ‫ا توحیدی‪ ،‬نیره (‪« ،)1137‬فمینیسم اساالمی چالشای دموکراتیاه یاا چرخشای‬ ‫تئوکراتیه»‪ ،‬کنکاش‪ ،‬آمریکا‪ ،‬ش ‪.1‬‬ ‫ا توحیدی‪ ،‬نیره (‪ ،)1117‬فمینیسم‪ ،‬دموکراسی و اسدالمگرایدی‪ ،‬چااپ اول‪،‬‬ ‫لوسآنجلس‪،‬کتابسرا‪.‬‬ ‫ا پیشوایی‪ ،‬فریده (‪« ،)1133‬تارهای تردید‪ ،‬نابودی عفااف و پاا دامنای‪ ،‬ارمغاان‬ ‫فمنیسم!» مجله طوبی‪ ،‬ش ‪.11‬‬ ‫ا تقویدهاقانی‪ ،‬سید حسین (‪ ،)1131‬آسیبشناسی دینی فمینیسم‪ ،‬قم و تهران‪ :‬منهاج‪.‬‬ ‫ا ریتزر‪ ،‬جورج (‪ ،)1131‬نظریههای جامعهشناسی در دوران معاصدر‪ ،‬ترجماه‬ ‫محسن ثالثی‪ ،‬تهران‪ :‬علمی‪.‬‬ ‫ا زیبایی نژاد‪ ،‬محمدرضاا و محمادتقی سابحانی (‪ ،)1131‬درآمددی بدر نظدام‬ ‫شخصیت زن در اسالم‪ ،‬ج اول‪ ،‬قم‪ :‬دارال قلین‪.‬‬ ‫ا سپهری‪ ،‬عصمت (‪« ،)1110‬زنان و بیداری اسالمی در کشورهای خاورمیانه»‪:‬‬ ‫‪http://unfeminism. persianblog. ir/post/1372‬‬ ‫ا سنایی‪ ،‬اردشیر (‪« ،)1111‬مصاحبه باا خبرگازاری دانشاجویان ایاران (ایسانا)»‪،‬‬ ‫‪:1111/1/10‬‬ ‫‪http://isna. ir/fa/news/0000071311‬‬ ‫ا شورای عالی حوزه علمیاه‪ ،‬مرکاز مادیریت حاوزههاای علمیاه خاواهران‪ ،‬دفتار‬ ‫مطالعات و تحقیق زنان (‪ ،)1110‬فمینیسم و دانشهای فمینیستی‪ ،‬ترجماه و نقاد‬ ‫تعدادی از مقاالت دایرهالمعارف فلسفی روتلیج‪ ،‬دفتر مطالعات و تحقیقات زنان‪.‬‬ ‫ا ظهراباای کالنتااری‪ ،‬خااداداد (‪ ،)1131‬اسااالم و فمینیساام‪ ،‬مرکااز جهااانی علااوم‬ ‫اسالمی‪ ،‬باشگاه اندیشه‪ ،‬کتابخانه دیجیتال‪:‬‬

‫‪247‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪248‬‬

‫‪www. bashgah. net‬‬ ‫ا فریدمن‪ ،‬جین (‪ ،)1131‬فمینیسم‪ ،‬ترجمه فیروزه مهاجر‪ ،‬تهران‪ :‬آشیان‪.‬‬ ‫ا کاستلز‪ ،‬امانوئل (‪ ،)1130‬عصر اطالعات‪ :‬اقتصاد‪ ،‬جامعه و فرهنگ‪ ،‬قددرت‬ ‫هویت‪ ،‬ترجمه حسن چاوشیان‪ .‬جلد دوم‪ ،‬تهران‪ :‬طرح نو‪.‬‬ ‫ا مجمع جهانی تقریب مذاهب اسالمی (‪ ،)1110‬جایگاه زناان در جهاانی شادن و‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬قابل دسترسی در‪:‬‬ ‫‪http://www. taghrib. org/pages/content. php?tid=111‬‬ ‫ا مرکز المراة العربیة للتدریب و البحاو (‪« ،)1001‬العولماة و اناواع االجتمااعی»‬ ‫گزارش توسعه زنان عرب‪ ،‬کوتر‪.‬‬ ‫ا مطهری‪ ،‬مرتضی (بیتا)‪ ،‬نظام حقو زن در اسالم‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات صدرا‪.‬‬ ‫ا موحد‪ ،‬مجید (‪« ،)1132‬الهیات فمینیساتی و دنیاوی شادن» فصالنامه اندیشاه‬ ‫دینی‪ ،‬دانشگاه شیراز‪ ،‬پیاپی ‪107 .10‬ا ‪.31‬‬ ‫ا میشل‪ ،‬اندره (‪ ،)1131‬جنبش اجتماعی زنان‪ ،‬ترجمه هما زنجانی زاده‪ ،‬مشهد‪ :‬نیکا‪.‬‬ ‫ا والیتی‪ ،‬علیاکبر (‪ ،)1111‬سخنرانی هماایش ملای تحاوالت خاورمیاناه و آیناده نظام‬ ‫منطقهای‪ ،‬تهران‪ :‬مرکز تحقیقات استراتژیه مجمع تشخیص مصلحت نظام‪.1111/1/1 ،‬‬ ‫ا هام‪ ،‬مگی و سارا گمبل‪ ،)1131( ،‬فرهنگ نظریههدای فمینیسدتی‪ ،‬ترجماه‬ ‫فیروزه مهاجر‪ ،‬نوشین خراسانی احمدی و فر قرهداغی‪ ،‬تهران‪ :‬توسعه‪.‬‬ ‫منابع التین‬ ‫‪- Bouchier ،David (1131), The Feminist Challenge: The‬‬ ‫‪Movement for Womens Liberation in Britain and United‬‬ ‫‪State, London: Macmillan .‬‬ ‫‪- Glommour (1113), ”Should a Woman's life be Spared‬‬ ‫‪Befare a Man's?", May.‬‬ ‫‪S Survey Shows Wids Harassment of‬ا ‪- Irene (1111), ”A U‬‬ ‫‪Girls in School,” Boots Globs, March 11.‬‬ ‫‪- Korotayev A ،.Zinkina J. (1011), Egyptian Revolution:A‬‬ ‫‪Demographic Structural Analysis, Entelequia. Revista‬‬ ‫‪Interdisciplinar .‬‬ ‫‪- Toft ،Evelyn (1112), ”Gender and Religion” ،in‬‬ ‫‪International Encyclopedia of Sociology, Fitzroy Dearborn‬‬ ‫‪Publishers .‬‬ ‫‪- Woodhead ،Linda (1001),”Women and Religion" ،in‬‬ ‫‪Religion in the Modern World،, (Ed) L. Woodhead ،Rout‬‬ ‫‪ledge.‬‬

‫نقش فرهنگ حجاب‪ ،‬عفاف‪ ،‬حیا و معنویت زن مسلمان در استمرار و‬ ‫حفظ بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫حسین حشمتی موالیی‬

‫‪1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫چکیده‬ ‫انقالب اسالمی به همت زنان و مردان مسلمان و به رهباری حضارت اماام خمینای(ره) باه‬ ‫وقوع پیوست و زنان از آغاز انقالب تاکنون به عنوان محرکی بسیار قدرتمند تلقی شادهاناد‪.‬‬ ‫امام خمینی(ره) در بیانات خود این نقش آگاهانه را «سهمی بزرگ در نهضت» دانستهاند‪.‬‬ ‫نقش زنان در بیداری و انقالبهای اسالمی نقشی جدید باه شامار مایآیاد‪ .‬در طاول‬ ‫تاریخ نقش زنان از هاجر(س) تا زهرای اطهر(س) و از زینب (س) تاا نقاش حسااس زناان‬ ‫معاصر در تأیید حکم تنباکو که توسط میرزای شیرازی صادر شد‪ ،‬یا نهضت انقالبی جنگال‬ ‫یا پیشگامی در انقالب اسالمی و حمایت از رهبری امام خمینی(ره) برجسته بوده است‪.‬‬ ‫امروز نیز زنان با حجااب پویاای خاود نهضات بیاداری را در سراسار جهاان برپاا‬ ‫داشتهاند‪ .‬به نظر میرسد ادامة انقالب اساالمی ایاران باا پیشاگامی زناان محجباه در‬ ‫سراسر جهان‪ ،‬حاکمان و قدرتهای استعماری را چنان به وحشت انداخته که بارخالف‬ ‫ادعای آزادی که دارند‪ ،‬در مقابله با این حجاب پویا به تکاپو افتادهاند‪.‬‬ ‫الگوی زناان مسالمان انقالبای اماروز بایتردیاد هااجر(س)‪ ،‬ماریم(س)‪ ،‬فاطماه(س) و‬ ‫زینب(س) و زنان بزرگ دیگرند و به همین علت‪ ،‬استراتژیستهای غرب با ابزارهاای ساخت و‬ ‫نرم برای سرکوب و به انحراف کشیدن زن مسلمان برنامههایی پیچیده تدار دیدهاند‪.‬‬ ‫اگرچه عبور زنان انقالبی از موانع سخت سادهتر به نظر میرسد‪ ،‬ولی زنان بیدار ما بایاد‬ ‫با نگاه به تجارب زنان بزرگ تاریخ اسالم‪ ،‬چالشهای نرم را که با عناوین منافقانة فمینیسام‬ ‫اسالمی یا عرفانهای کاذب دیگر به میدان آمده است بالفاصله شناسایی و نابود کنند‪.‬‬ ‫امروز ارتباطات الکترونیه خطرهایی برای انحراف زنان و مردان ایجاد کرده اسات‪،‬‬ ‫ولی این ابزار اگر هوشیارانه مورد استفاده خودی قرار گیرد‪ ،‬می تواند نقاش زناان را در‬ ‫بیداری اسالمی تقویت کند‪.‬‬ ‫واژگان کلیدی‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬حجاب پویا‪ ،‬فمینیسم اسالمی‪ ،‬عرفاانهاای کااذب‪ ،‬چاالشهاای‬ ‫سخت افزار‪ ،‬چالشهای نرمافزار‬

‫‪249‬‬

‫‪ .1‬مدرس و عضو هیأت علمی دانشگاه‬

‫مقدمه‬ ‫بیتردید علت وقوع بیداری اسالمی نقش زنان و مردان و کمه متقابل آنهاا در توساعه‬ ‫و بهبود شرایط اجتماعی و سیاسی طباق ضاوابط عادالناه اساالمی اسات‪ .‬در ادبیاات‬ ‫اسالمی برترانگاری مارد یاا زن‪ ،‬تصاوری بایپایاه‪ ،‬غیرمساتند‪ ،‬کوتاهبیناناه و زاییاده‬ ‫تمهیدات استعمار غربی است‪.‬‬ ‫زمانی که هدف جامعه بر اساس تقوای بالناده تعریاف مایشاود و ظهاور زناان و‬ ‫مردان در راستای این هدف‪ ،‬تغییری نفسانی در جامعه ایجاد میکناد‪ ،‬ناوعی بیاداری‬ ‫برای وقوع انقالبی رشدیابنده تحقق خارجی پیدا میکناد‪ ،‬و باه مصاداق قارآن کاریم‪:‬‬ ‫«خداوند شرایط اجتماعی جوامع را تا زمانی که شرایط نفسانی خاود را تغییار ندهناد‬ ‫دگرگون نمیکند» (رعد‪11 /‬ا ‪.)11‬‬ ‫این تغییر را نباید صرفا مدیون مردان یا زنان دانست‪ ،‬بلکاه ایان حیاات طیباه کاه در‬ ‫فضای بیداری اسالمی حاصل میشود به همت ماردان و زناان ماؤمن بساتگی دارد و ایان‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪251‬‬

‫مسئله نیز در نصوص قرآنی قابل اثبات است‪ :‬مَنْ عَمِلَ صَالِحًا منن ذَكَر أَوْ ألِثَي وَُلنوَ مُنؤْمِنٌ‬

‫فَلَنلحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَينبَةً وَلَنَجْ​ِْیَنَّهلمْ أَجْرَُلم بَِْحْ​َْنِ مَا كَاِلواْ یَعْمَللونَ (نحال‪( )13 /‬هار کاس از‬ ‫زن و مرد و بر مبنای ایمان کار نیکی کند‪ ،‬او را حیاتی پا و پاداشی بهتر عطا میکنیم)‪.‬‬ ‫میتوان استدالل کرد که بسترسااز تغییار اولیاه از نظار ترتیبای (و ناه رتباهای)‪،‬‬ ‫معموال تحول در زنان بوده است‪ .‬براساس این دکترین‪ ،‬ابتداییتارین زمیناه تغییار در‬ ‫تاریخ تحوالت اجتماعی از دامن زنان آغاز شده است‪ .‬تغییر نگرش زنان‪ ،‬به م ابه تحول‬ ‫در اصلیترین شالوده محصول‪ ،‬یعنی کشتزار‪ ،‬یا به تعبیر قرآنای «حار » (بقاره‪)111/‬‬ ‫است که بالفاصله موجب باروری سایر نتایج انقالبی و تکاملی خواهد شد‪.‬‬ ‫در ارتباب با تشابه زمین با زن در واژه «حر » در قرآن کریم‪ ،‬میتوان گفات کاه‬ ‫کلمه «حر » مصدر و به معنای زراعت است‪ .‬زمین را کاه حاصالخیاز و زناده بارای‬ ‫پرورش دانهها و بذرهاست‪ ،‬حر مینامند‪ .‬زن پرورشگاه بذر انسانهاسات؛ چناان کاه‬ ‫در آیه ‪ 111‬سوره بقره میخوانیم‪« :‬نساءکم حار لکام» (هماان)‪ .‬بادین ترتیاب‪ ،‬زن‬ ‫مزرعه آدمیت است‪ .‬نه تنهاا تکاوین جسام بلکاه تعاالی روح انساانهاا نیاز از زماان‬ ‫صورتبندی در رحم مادر آغاز میشود‪ .‬پس بهتر است حر را محل تجلای و دمیادن‬ ‫روح از ناحیه خدا در انسان بدانیم و اگر زن نباشد‪ ،‬قطعا انسان و تکامل انسانی منقطع‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫میشود؛ همانطور که اگر کشتزار نباشد‪ ،‬بذری در خا نشو و نما نمیکناد‪ .‬بناابراین‬ ‫اگر زنان از مجموعه جامعه حذف شوند‪ ،‬هیچ انسانی در کره خااکی بار جاای نخواهاد‬ ‫ماند‪ .‬پس حر به مفهوم وسیعتر عبارت است از پایگاه هویتی جوامع انسانی و جاوهر‬ ‫حیات بشریت (منصوری الریجانی‪.)1133 ،‬‬ ‫به این ترتیب‪ ،‬آنچه اهمیت نقش زنان را در آغاز بیداری برای رشد ماورد تأکیاد قارار‬ ‫میدهد‪ ،‬طبیعتا جلوه شخصیتی آنان با حفظ حجاب پویا یا حجاب آگاهانه اساالمی اسات‪،‬‬ ‫زیرا بالفاصله این تظاهر نرم‪ ،‬روزنههاای تغییار را تحریاه‪ ،‬و تماامی جامعاه را در معارض‬ ‫بیداری قرار میدهد‪ .‬این مسئله در مردان معموال آنقدر کاه از طریاق زناان اثرگاذار اسات‬ ‫نمیتواند بروز تحول در جامعهای سکوالر‪ ،‬رفاهطلب و بیاعتنا را اعالن کند‪.‬‬ ‫همانگونه که روزه گرفتن یه زندانی نوعی اعتراض به شرایط زنادان اسات‪ ،‬حجااب‬ ‫زنان نیز در جامعهای سکوالر اعالن اعتراض به وضعیت بیاعتنا و انفعالی اساارت انساانهاا‬ ‫در چارچوب غریزه است و بالفاصله تغییر شکل ظاهری در زنان نویدبخش شرایطی عادالناه‬ ‫و رشدآمیزی است که میتواند انسان را از این اسارت رهایی بخشد‪.‬‬ ‫با توجه به اهمیت این فرایند‪ ،‬قدرتهای استعماری که ظااهرا حتای از آزادی تاا‬ ‫حد آزادی قمار‪ ،‬پوششهای غیراخالقی در مال عام و استعمال مواد مخادر کاه مناافع‬ ‫ظالمانه آنها را تأمین میکند‪ ،‬دفاع میکنند‪ ،‬در مقابل روسری یاه دانشاجو بالفاصاله‬ ‫در عالیترین سطح حکومتی قانون میگذرانند و باا تماام قاوا باه محادودساازی ایان‬ ‫«پوشش شخصی»‪ ،‬برخالف قوانین اساسی خود‪ ،‬اقدام میکنند‪.‬‬ ‫بنابراین مقابله زودهنگام و غیرمنطقی سران غربی و رسانههای لیبرال باا پدیاده حجااب‬ ‫پویا یا حجاب آگاهانه که اولین محر در بیداری اسالمی است‪ ،‬غیرقابل تردید است‪.‬‬ ‫به طور کلی از بین روشهای تعریفشده توسط صاحبنظاران علاوم اجتمااعی‪ ،‬روش‬ ‫تحقیق حاضر از نوع کتابخانهای و پیمایشی‪ 1‬است‪ .‬در این تحقیق جامعه آماری‪ ،‬پیاامهاای‬ ‫رسانههای غربی است که در ارتباب با حجاب اسالمی در طول یاه دهاه ‪ 1112‬تاا ‪1002‬‬ ‫توسط رسانههای غربی صورت گرفته است و آمار مربوب براساس یافتههای پاژوهش خاانم‬ ‫دکتر سوسن صفاوردی (صفاوردی‪ )1131 ،‬استخراج شده است‪.‬‬ ‫در تحقیق پیش رو با استفاده از یافتاههاای پاژوهش پایشگفتاه و بار اسااس روش‬ ‫استنتاجی فرضیه مورد پژوهش‪ ،‬با توجه به شواهدی تجربی مورد اثبات قرار گرفته است‪.‬‬

‫‪251‬‬

‫‪. Survey‬‬

‫‪1‬‬

‫نقش تاریخی زن در بیداری اسالمی‬ ‫اگر به تاریخ بیداری انسانها نگاه کنیم‪ ،‬همواره تقوای زنانه عنصری اجتنابناپذیر‬ ‫در وقوع تحول اجتماعی بوده است‪ .‬از ابتدای تاریخ و همزمان با انقاالبهاای اساالمی‬ ‫که توسط پیامبران صورت گرفته اسات مایتاوان پشاتوانههاا و تمهیادات زناان را در‬ ‫تحکیم و بیداری اسالمی مشاهده کرد‪.‬‬ ‫‪ .1‬هاجر(س) اسوه بیداری‬ ‫در طول تاریخ ریشهدار اسالم زنان همپای مردان و گاهی پویااتر عهادهدار جریاان‬ ‫بیداری بوده اند‪ .‬تقوا و صبر جمیل هاجر در تداوم بیداری اسالمی در کناار اباراهیم(ع)‬ ‫نمونهای از آن است‪ .‬روزانه و ساالنه میلیونها مسلمان زن و مرد در سعی صفا و ماروه‬ ‫این الگوی بازمانده از هاجر را دستکم هفت بار خاطرنشان میکنند‪.‬‬ ‫به این ترتیب‪ ،‬از نگاه دینی و قرآنی می توان از الگاو و اساوه باودنِ هااجر(س) در‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪252‬‬

‫معیت ابراهیم(ع) سخن به میان آورد‪ َِْْ« .‬كاَِتْ لَكمْ ألسْوَةٌ حََْنَةٌ فِي إِبْراُِيمَ وَ الَّذِینَ‬

‫مَعَهُ‪( »...‬ممتحنه‪( )1 /‬برای شما مؤمنان بسیار پسندیده و نیکو است که به اباراهیم و‬ ‫کسانی که با او بودهاند‪ ،‬اقتدا کنید)‪.‬‬ ‫اسوه بودن هاجر با توجه به اقتدا به عمل او در حج از مصادیق بارز یاران و کسانی‬ ‫است که با ابراهیم (ع) بودهاند‪ .‬براساس نصوص قرآن کریم‪ ،‬اسوه و نمونه باودن هااجر‬ ‫به عنوان یه الگوی زنانه‪ ،‬نه تنها برای زنان و مردان ماؤمن و باا ایماان بلکاه الگاویی‬ ‫رفتاری برای پیامبران اولوالعزم است که همواره در عملیات حاج باه شایوه ایان اساوه‬ ‫عمل کردهاند‪.‬‬ ‫از نکات بحثانگیز و قابل تأمل در فرهنگ دینی ما این است که آیا زنان میتوانند‬ ‫از انبیای الهی باشند؟ در ادیان غیراسالم از زنانی چون دبوره‪ ،‬حلده‪ ،‬حناا‪ ،‬ماریم نبیاه‬ ‫خواهر هارون و‪ ...‬به عنوان نبی یاد شده است‪ .‬بین متفکران اسالمی نیاز برخای کاه از‬ ‫نبوت بانوان چندی دفاع میکنند‪ .‬در این نگاه‪ ،‬هااجر یکای از انبیاای الهای (در کناار‬ ‫آسیه‪ ،‬مادر موسی‪ ،‬ساره‪ ،‬مریم و‪ )...‬قلمداد شده است (فهیم کرمانی‪)1131 ،‬؛ (مبلغای‬ ‫آبادانی‪.)1137 ،‬‬

‫عظمت شأن هاجر به توفیق او در آزمونهاا‪ ،‬پایاداریهاا‪ ،‬توکال و خاداگرایی بااز‬ ‫میگردد که عمدتا به فضای مکه و مناساه و مراسام حاج باه زباان اماروزی مرباوب‬ ‫می شود‪ .‬حرکات این زن متوکل و راضی به قضای الهی‪ ،‬گاه عینا در مناسه حاج الگاو‬ ‫قرار گرفته میشود‪ .‬از این رو‪ ،‬در آیات قرآن‪ ،‬صفا و مروه از نشانههاای خادا یااد شاده‬ ‫است‪« :‬إِن الصَْا وَ الْمَرْوَةَ مِن شعَائرِ اللَّهِ فَمَنْ حَج الْبَيْت أَوِ اعَُْمَرَ فَال جُنَناَ​َ عَلَيْنهِ أَن‬

‫یَطوف بِهِمَاوَ مَن َِطوعَ خَيراً فَإِن اللَّهَ شاكِرٌ عَلِيمٌ» (بقره‪( )123 /‬صفا و مروه از شعائر و‬

‫‪ .2‬آسیه و مریم(س) در نهضت موسی و عیسی(ع)‬ ‫در ادبیات اسالمی عالوه بر الگوی هاجر(س) که به طور مساتمر در عملیاات حاج‬ ‫انسانها را به بیداری میخواند‪ ،‬بزرگزنان دیگری در دوران موسی (ع) و عیسی(ع) باه‬ ‫عنوان الگوی بیداری ماورد تأکیاد قارآن کاریم اناد‪ .‬ادبیاات اساالمی شخصایتهاای‬ ‫بزرگزنانی چون آسیه‪ ،‬همسر فرعون‪ ،‬را باه عناوان الگاو باه جامعاه بشاریت معرفای‬ ‫میکند‪ .‬او حامی پیامبر زمان خود و الگوی مقاومت در برابر طاغوت عصر خویش بود و‬ ‫جز رضای خدا به هیچ امر دیگری توجه نداشت‪« .‬وَضَرَبَ اللَّهُ مَ َلا لِّلَّاذِینَ آمَنُاوا اِمْارَأَةَ‬ ‫فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِندَ َ بَیتا فِی الْجَنَّةِ وَنَجِّنِی مِن فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِای مِانَ‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نشانههای خداست‪ .‬بنابراین‪ ،‬کسانی که حج خانه خدا یا عمره انجام میدهناد‪ ،‬ماانعی‬ ‫ندارد بر آن دو طواف کنند و کسانی که فرمان خدا را در انجام کارهاای نیاه اطاعات‬ ‫کنند خداوند در برابر عمل آنها شکرگزار و از افعال آنها آگاه است)‪.‬‬ ‫نکته مهم که در انجام این عمل در فرهنگ دینی و شیعی‪ ،‬مطرح مایشاود لازوم‬ ‫هروله در سعی صفا و مروه است‪ .‬فلسفه این حکام طباق روایاات متعادد‪ ،‬بیدارساازی‬ ‫متکبرانی است که در فضای استکباری به خواب غفلت فارو رفتاهاناد (تفسایر نموناه‪،‬‬ ‫جلد‪.)1‬‬ ‫هاجر(س) برای خدا در بیابانهای مکه تنها ماند و به ایان فرماان الهای رضاا داد‪.‬‬ ‫ابراهیم در پاسخ به پرسش او که ما را به که میسپاری؟ گفت‪ :‬خدایی که مرا فرمود تاا‬ ‫شما را به اینجا آورم و رها کنم و‪ ....‬هاجر نیز راضی شد و گفات‪« :‬رَضِایتُ بِقَضااءاهلل وَ‬ ‫امْتَ َلْتُ الَِمْرِاهلل» (روضالجنان‪ ،‬جلد‪ .)1‬به همین علت‪ ،‬باید مزارش در کنار سایر انبیا و‬ ‫اولیا‪ ،‬سالیان سال محل طواف میلیونها انساان در حاال عباادت باشاد و یااد ایان زن‬ ‫فرمانبردار خدا‪ ،‬در قلب عاشقان حق زنده و جاویدان بماند‪.‬‬

‫‪253‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪254‬‬

‫الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ» (تحریم‪( )11/‬و باز خدا برای مؤمنان [آسیه] زن فرعاون را م ال آورد‬ ‫هنگامی که عرض کرد خدایا [من از عز دنیوی گذشتم] و تو خانه ای در بهشات بارای‬ ‫من بنا کن و مرا از شر فرعون و کردارش و قوم ستمکار نجات بخش)‪.‬‬ ‫حضرت مریم (ع) نیز که به عنوان مصدق کلمات الهای و حاامی قیاام عیسای(ع)‬ ‫معرفی میشود از الگوهای قابل اتباع در آیین اسالم است‪.‬‬ ‫«وَمَرْیمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِیهِ مِن رُّوحِنَا وَصَادَّقَتْ بِکَلِمَااتِ‬ ‫رَبِّهَا وَکُتُبِهِ وَکَانَتْ مِنَ الْقَاانِتِینَ» (تحاریم‪( )11 /‬و یااد آر ماریم دختار عماران را کاه‬ ‫رحمش را پاا داشاتیم و در آن از روح قدسای خاود بدمیادیم؛ چناان کاه کلماات‬ ‫پروردگار خود و کتب آسمانی او را تصدیق کرد و از بندگان مطیع خدا بود)‪.‬‬ ‫این زنان و صدها شخصیت زن دیگر در تاریخ اساالمی ناه فقاط کمتار از ماردان‬ ‫نیستند بلکه از بسیاری مردان برترند‪ .‬این رسالت انکارناپذیر الهی است به همه بشریت‬ ‫بدون در نظر گرفتن جنسیت و نژاد و رنگ است‪ ،‬جز آنکه طبیعت بشری اقتضاهای به‬ ‫خصوصی دارد‪.‬‬ ‫پس از تحریف آیین توحیدی ابراهیم‪ ،‬موسی و عیسی(ع) و با ظهور مجدد انقاالب‬ ‫اسالمی توسط خاتمالمرسلین حضرت محمد بن عبداهلل(ع)‪ ،‬نقاش زناان‪ ،‬باه خصاوص‬ ‫خدیجه(س) در بیدارسازی و حمایت از رسالت مکتب توحید غیرقابل انکار است‪.‬‬ ‫‪ .3‬خدیجه(س) آیینه بیداری‬ ‫بانوی خردمند حجاز از جنبههای گوناگون در بیداری مردم‪ ،‬پیشارفت و اساتواری‬ ‫اسالم نقشی سرنوشتساز داشته است‪.‬‬ ‫خدیجه(س) هرگز روند انحرافی جریان آن زمان را به نفاع تجمالپرساتی و رفااه‬ ‫شخصی خود تأیید نکرد‪ .‬او به شرایط تیره و تار روزگارش خوشبین نبود‪ ،‬و در بیانش‬ ‫و منش و کردار با مردم زمانش بسیار متفاوت‪ ،‬و سخت مخالف جریان انفعالی تااریخ و‬ ‫روند جاری جامعه بود‪ .‬به همین علت‪ ،‬به آیین حقگرای ابراهیم ایمان داشت‪ ،‬و هماره‬ ‫در اندیشه رهایی مردم از سلطه ساتمگران‪ ،‬جهاال و مشارکین باود‪ .‬او پاس از ظهاور‬ ‫اسالم و با تعمق در آن‪ ،‬با شجاعتی تحسینبرانگیز در گرایش به آیین جدیاد پیشاگام‬ ‫شد و این پیشتازی با آن اعتبار اخالقی و اقتصادی‪ ،‬دلها را به آیین جاهلیت متزلازل‪،‬‬ ‫و به دین جدید متمایل کرد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫موضعگیری دلیرانه و کارساز خدیجه(س) در حمایت از آیین اساالمی و در دفااع‬ ‫از امنیتآورنده آن در آن توفان جهل‪ ،‬گام بلند دیگری بود که به تدریج راه را گشود و‬ ‫برای پیامبر فرصتسازی کرد تا آیین خود را به همگان معرفی کند‪.‬‬ ‫صبر و پایداری قهرماناناه خدیجاه(س) در برابار توفاان مشاکالت‪ ،‬کارشاکنیهاا‪،‬‬ ‫زخمزبانها‪ ،‬تمسخرها‪ ،‬خشونتها‪ ،‬داغ و درفشها‪ ،‬تبعیدها و رنجها پابهپای پیاامبر در‬ ‫تاریخ و حافظه تاریخی پژوهشگران ثبت است‪ .‬این گام دیگار آن باانوی تااریخسااز در‬ ‫بیدارسازی جامعه خود برای پیشرفت دین و نجات جامعه بود‪.‬‬ ‫زمیناهسااازی ماالی و سیاساای و مشاارکت راهبااردی خدیجاه بااا محمّااد(ص) در‬ ‫سخت ترین شرایط‪ ،‬نوید به او در برابر فشارها‪ ،‬زدودن گرد اندوه از گستره دل بیکاران‬ ‫پیامبر با درایت و ایمان به خدا‪ ،‬گام بلند دیگر خدیجه(س) در این راه بود‪.‬‬ ‫مواجهه مستقیم در بیدارسازی مردم در مبارزه اسالم با کفر‪ ،‬و انفاق ماال و ثاروت‬ ‫و امکانات و جایگاه و آسایش و جان در راه خدا و آزادی بندگان‪ ،‬کار سِترگی است کاه‬ ‫آن بزرگ بانوی نوگرا و آزاده به آن مبادرت کرد‪ .‬به همین دلیال‪ ،‬پیاامبر(ص) او را باه‬ ‫یاری بیبدیل توصیف میکند و به نقش وی در دورانی کاه دیگاران پیاامبر را مالمات‬ ‫میکردند بسیار اهمیت می داد‪ .‬او را بانوی خرد و کمال‪ ،‬سرمشق ایمان و پروا‪ ،‬آراساته‬ ‫به ارزش های انسانی‪ ،‬نمونه آزادگی و سمبل حقطلبی و ساالر زنان رشدیافته خواناد و‬ ‫از جانب خدا به او سالم آورد‪ ،‬و نوید بهشت و پاداش پرشکوه داد‪ ،‬و بهشات خادا را در‬ ‫شور و شوق دیدار او وصف کرد و خبر داد که خدا بر فرشتگانش به دلیل ایمان و ای اار‬ ‫او مباهات میکند‪ .‬پیامبر کار سِتُرگ خدیجه را در کنار جهاد پرشکوه امام علای ا کاه‬ ‫تنها پاداش یه شمشیرش‪ ،‬برابر عبادت آدمیان و پریان وصف شده است ا برشمرد‪ .‬در‬ ‫میدان عمل او را شریه دغدغهها و وزیر کارامد فرهنگی و اجتماعی خویش برگزیاد‪ ،‬و‬ ‫فقدان او را فاجعه و سال رحلت جانسوزش را «سال اندوه» نامید‪ .‬پس از مرگ او بارای‬ ‫مدتی خانهنشین شد‪ ،‬و سرانجام هم به مدینه هجرت کرد؛ زیرا دیگر با فقدان خدیجاه‬ ‫و ابوطالب جایی برای مانادن نباود‪« .‬طبرسای» در ایان ماورد ماینویساد‪ :‬خدیجاه و‬ ‫ابوطالب‪ ،‬دو یار پراعتبار و دو پشتیبان راستین پیامبر‪ ،‬هار دو در یاه ساال جهاان را‬ ‫بدرود گفتند و بدین سان پیامبر هدف دو مصیبت قرار گرفت‪ :‬مصیبت مارگ ابوطالاب‬ ‫و خدیجه! و این در حالی بود که خدیجاه(س)‪ ،‬وزیاری خردمناد و شاجاع باود‪ ،‬و آن‬ ‫حضرت به یاری او و حمایت بیدریغ و شجاعانهاش بر انباوه مشاکالت و مواناع چیاره‬ ‫میشد و با مهر وصفناپذیر او آرامش خاطر مییافت (کرمی‪ ،‬پایگاه حوزه)‪.‬‬

‫‪255‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نقش خدیجاه(س) باه عناوان پشاتوانه ای محکام در بیاداری اساالمی آن زماان‬ ‫انکارناپذیر است و آنچه او را در پیشگاه خداوند و رسولش قدر و منزلت بخشاید‪ ،‬تنهاا‬ ‫به سبب همسری محمد(ص) یا داشتن دختری به نام فاطماه(س) کاه خداوناد وی را‬ ‫پا و مطهر از هر پلیدی آفرید‪ ،‬نبود‪ ،‬بلکه او اولاین زنای باود کاه محماد(ص) را باه‬ ‫عنوان پیامآور وحی تصدیق کرد و عشق خالصانه وی به خالق یکتا موجب شد کاه باه‬ ‫تأسی از پیامبر(ص) برای ستایش و تمجید خداوند یگانه به نماز بایستد‪.‬‬ ‫حضرت خدیجه(س) همچون وزیری صادق و ناصح و یاری مشفق و تسکیندهنده‬ ‫و تقویتکننده رسول خدا بود و با تمام ثاروت و دارایای خاویش و حمایات معناوی از‬ ‫پیامبر(ص) در گسترش اسالم تالش کرد‪ ،‬به طوری کاه پیاامبر فرماود‪« :‬وَ اَیانَ مِ ْالُ‬ ‫خدیجه‪ ،‬صَدَّقْتنی حینَ کذَّبنی النّاس»‪( 1‬سفینه البحار‪ ،‬جلد ‪.)1‬‬ ‫حتی پس از پیامبر(ص) پشتوانه تداوم دفااع از اساالم را زناان بزرگای هامچاون‬ ‫زهرای اطهر(ع) و زینب کبری(س) به عهاده داشاتند‪ .‬ایان بازرگزناان حجاابشاان‬ ‫شاخصی از مکتب توحیدیشان بود‪ ،‬و هرگز این مسئله مانع نشد کاه در بیادارساازی‬ ‫مسلمین در انحرافی که از خط والیت صورت میگرفت‪ ،‬اقدام نکنند‪.‬‬ ‫‪ .4‬زهرای اطهر(س)‪ ،‬بیدارساز سترگ‬ ‫حضرت زهرا(س) نمونهای از بیداری زن مسلمان است‪ .‬این الگوی پویاای بیاداری‬ ‫عالوه بر دفاع از اصالت والیت و مبارزه برای احقاق حقوق سیاسی مردم با مشارکت در‬ ‫جنگها به منظور خدماترسانی و نیز ایراد خطبههای متعدد (سپهر‪ ،‬جلد ‪ ،)1‬با حفظ‬ ‫حجاب و کرامت انسانی زن و با روشنسازی انحرافات‪ ،‬راه را برای تحقق والیات بعادی‬ ‫باز کرد‪.‬‬ ‫‪ .5‬زینب کبری(س)‪ ،‬اسوه حجاب پویا‬ ‫نمونهای دیگر از بزرگزنانی که با حجاب پویای خود درخشش باارزی در بیاداری‬ ‫اسالمی داشتهاند‪ ،‬زینب کبری(س)‪ ،‬عقیله بنی هاشم و دختر امیرالماومنین(ع) اسات‪.‬‬ ‫پس از واقعه کربال‪ ،‬زینب(س) تنها یه خواسته از دشمن داشت و آن عادم تعادی باه‬ ‫حجاب همسران و خواهران شهدای کربال بود‪.‬‬

‫‪256‬‬

‫‪ .1‬کجا م ل خدیجه یافت میشود؟ روزی که همه مردم مرا دروغگو خواندند‪ ،‬او مرا راستگو خواند‪.‬‬

‫حجاب اسالمی مؤثرترین مظهر بیداری در جهان امروز‬ ‫با وقوع انقالب اسالمی در ایران‪ ،‬زن محجبه در فاصله زمانی کوتاه‪ ،‬به بزرگتارین‬ ‫پرچم آرمانی انقالب اسالمی ایران در جهان تبدیل شده است‪ .‬این پرچم برخالف اراده‬ ‫قدرتهای غربی و به صورت عنصری اجتنابناپذیر در مناطق مختلف جهان برافراشاته‬ ‫شده است‪ .‬قیامهای منطقه ای و حرکت بیداری اسالمی در کشورهای منطقه بیشاتر از‬ ‫هر زمان دیگری دربرگیرنده این پرچم بزرگ است‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫هرچند در این فرصت اند امکان بحث دربااره ایان اساوه بیاداری نیسات‪ ،‬بایاد‬ ‫یادآور شد که زینب کبری(س) با حجاب پویای خود‪ ،‬رفتار صبورانه و ایراد خطبههاای‬ ‫شجاعانه‪ ،‬انحراف راهبردی بنی امیه را در نطفه خفه و اسالم راساتین را بارای جامعاه‬ ‫آنروز تبیین کرد‪ .‬در واقع‪ ،‬آنچه اسالم را از بالیی عظیم نجات داد چیزی جز فاداکاری‬ ‫شهدای کربال و مداومت زینب کبری(س) در بیدارسازی نبود‪.‬‬ ‫این حرکت بیداری را دستکم در چهار جهت میتوان مورد تأکید قرار داد‪:‬‬ ‫‪ .1‬حفظ حجاب و کرامت زنانه؛‬ ‫‪ .1‬رسواسازی تبلیغات دروغین دشمن؛‬ ‫‪ .1‬تبیین خط سر شهادت به عنوان سنتی اسالمی؛‬ ‫‪ .1‬سرزنش و مالمت مردمی که پیمان خود را شکستند و مرتکاب خیانات شادند‬ ‫(محالتی‪.)1131 ،‬‬ ‫رفتار عقالنی و اسالمی حضرت زینب در قالب حجابی پویا اوج الگوهاای اساالمی‬ ‫در طول تاریخ اسالمی برای بیدارسازی خفتگان مکتب سکوالریسم به شمار میآید‪ .‬به‬ ‫همین علت‪ ،‬نظام ظالمانه برآمده از انگاره سکوالریسم با ایان جلاوه بیاداری بالفاصاله‬ ‫رنگ میبازد و ظهور توابین و نظامهای خونخواه ابی عبداهلل(ع) کاه بعادها باه وجاود‬ ‫آمدند‪ ،‬ثمره این آگاهسازی و بیداری اسالمی بودند‪.‬‬ ‫مرحوم عالمه طباطبایی در تفسیر المیزان باه بیاان دو ویژگای زناناه مایپاردازد‪:‬‬ ‫نخست‪ ،‬زن به منزله حر برای پدیدار شدن نوع بشر که این خصوصایت او را از مارد‬ ‫ممتاز میسازد‪ .‬دوم‪ ،‬تأکید بر مسئولیتهای اجتمااعی و اختصاصای متفااوتی کاه باه‬ ‫عهده زنان گذاشته شده است‪ .‬به تعبیری‪ ،‬اختصاص مسئولیتهای پرمخاطره به مردان‬ ‫نیز برای مصونیت بخشی باه پایگااه واالیای اسات کاه بادون آن تاداوم نسال بشاری‬ ‫امکانپذیر نخواهد بود‪.‬‬

‫‪257‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪258‬‬

‫البته زن محجبه در جهان امروز در هر کجای عالم که دیده شود‪ ،‬قبل از حجااب‬ ‫مزین به صفات حسنه دیگری است که اهتزاز این پرچم را همچنان تضمین مایکناد‪.‬‬ ‫به طور کلی اک ر هوشمندان و تمام نخبگان جهان اسالم این گوناه حجااب را حاصال‬ ‫انقالب اسالمی در ایران میدانند و معتقدند تا قبل از انقالب ایران حتی بین شایعیان‪،‬‬ ‫تهاجم فرهنگ غرب چنان شیوع پیدا کرده بود که حجاب رو به فراموشی بود‪.‬‬ ‫حجاب در جهان امروز با توجه به اقیانوس عظیم رسانههای فاسد و مبلاغ فحشاا‪،‬‬ ‫تنها و تنها اعجاز دین اسالم و عمق اعتقادات مسلمانان است‪ .‬حجاب خود باه تنهاایی‬ ‫اعالم جنگ با نظام سلطه غرب و سران استکبار عالم است‪ .‬مخالفتها با حجااب بادان‬ ‫علت نیست که این پوشش بد است‪ ،‬بلکه علت آن است که حجاب ضرورتا تمام زندگی‬ ‫را متأثر میکند و زن محجبه دهها صفت و ویژگی دیگر را هم به واسطه حجاب با خود‬ ‫دارد‪ .‬زن محجبه حریم حیا و عفاف را نگه میدارد‪ ،‬مانکن و آلتدست تولیدکنندگان و‬ ‫تجار بزرگ نمی شود‪ ،‬خود را در معرض مردان نامحرم قرار نمیدهد‪ ،‬دارای دیدگاههای‬ ‫اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬قومیتی و سیاسی برابر احکام اسالم است که تمام اینها به معنای‬ ‫رکود اقتصاد لیبرال سرمایهداری و سقوب نظام ظلام‪ ،‬تزویار و سالطه اسات‪ .‬بناابراین‪،‬‬ ‫بدان علت مورد حمله غرب قرار میگیرد کاه ریشاه قادرت ساران اساتکبار را منهادم‬ ‫میسازد (خواجه پور‪.)1111 ،‬‬ ‫دلیل این مسئله بسیار روشن است‪ ،‬زیرا مشااهده مایشاود بسایاری از مخاالفین‬ ‫اسالم در اروپا و امریکا از حجاب زنان مسلمان باه عناوان زناگ خطاری بازرگ بارای‬ ‫تمدن سکوالر باختر در برابر اسالم سیاسی یاد میکنند‪ .‬این دسته از افراد کاه پاس از‬ ‫ناکامی در نابودی حجااب در جواماع اساالمی توساط افارادی چاون کماال مصاطفی‬ ‫آتاتور در ترکیه و رضاخان در ایاران باا افازایش گارایش زناان مسالمان در جواماع‬ ‫اسالمی و بانوان مسلمان اروپایی به حجاب‪ ،‬بسیاری از آرزوهای خاود را نقاش بار آب‬ ‫می بینند‪ ،‬در چند سال اخیر برخوردهای ساازماندهیشادهای را بارای محادود کاردن‬ ‫جلوه حجاب بانوان مسلمان در جوامع اروپایی در صدر راهبردهای خاود قارار دادهاناد‪.‬‬ ‫تبلیغات گسترده در غرب علیه حجاب مسائلی را به مردم القا میکند کاه در غارب باه‬ ‫گونهای خاص و اتهامی به زن محجبه نگاه شود‪ .‬طبق برخی بررسایهاای غیرعلمای و‬ ‫ساختگی م ال در یه مؤسسه دورافتاده غربی‪ ،‬از دختران محجبه به عنوان کسانی یااد‬ ‫می شود که از حقوق خود محروماند و حتی آنان را به عناوان تهدیادی باالقوه معرفای‬ ‫میکنند‪ .‬زنان مسلمان اروپا و آمریکا در بسایاری مواقاع فقاط باه عناوان ساوژههاای‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نژادپرستی و مفاهیم پیشپاافتادهای چون قربانیان ازدواجهای اجبااری‪ ،‬خشاونتهاای‬ ‫خانگی یا جنایتهای شرافتی به منظاور تلقای و تبلیاغ «اساالمهراسای»‪ 1‬نشاان داده‬ ‫میشوند (زاین جامین‪.)1007 ،‬‬ ‫به این ترتیب‪ ،‬کار سازماندهیشده و منسجم رساانه هاای غارب علیاه اقلیات ‪10‬‬ ‫میلیونی مسلمانان در جوامع اروپایی‪ ،‬و نیز اقلیت رو باه گساترش مسالمانان در قااره‬ ‫آمریکا به ویژه در زمینه حجاب بانوان مسلمان در کشاورهایی چاون فرانساه‪ ،‬بلژیاه‪،‬‬ ‫ایتالیا‪ ،‬هلند و آلمان‪ ،‬به تشدید حساسیت به توهم تسخیر اروپاا باه وسایله مسالمانان‬ ‫منجر شده است‪.‬‬ ‫آنچه امروز در جریان بیداری اسالمی از زنان محجبه در رسانهها منتشر مایشاود‪،‬‬ ‫حجاب را به کابوسی برای سران است مار و قدرتهای تسلیحاتی و شرکتهای ماالی و‬ ‫اقتصادی چندملیتی تبدیل کرده است و بدون تردید آنها در برخاورد باا حجااب روناد‬ ‫شدیدتری پیش خواهند گرفت‪ ،‬زیرا تجربه نشان داده حجاب پویای اسالمی باالخره به‬ ‫گونه ای مستقیم یا غیرمستقیم بر ملل غارب و شاهروندانشاان کاه فطرتاا باه دنباال‬ ‫حقیقتاند‪ ،‬تأثیر خواهد گذاشت‪.‬‬ ‫امروز حجاب بانوان مسلمان در جوامع سکوالر اروپایی به گوناه ای تعجاببرانگیاز‬ ‫است که «تیری دوبومن»‪ ،‬روزنامه نگار معروف فرانسوی‪ ،‬مینویسد‪« :‬از زمانی که اسالم‬ ‫را مورد مطالعه قرار دادم‪ ،‬مسئله مسلمان شادن زناان فرانساوی هماواره تعجاب مارا‬ ‫برمی انگیخت؛ به ویژه که تعداد زنان مسلمان شده فرانسوی باه حادود صاد هازار زن‬ ‫رسید‪ .‬من همیشه این سؤال را میکردم که چگونه زن فرانسوی که ثمره تاالش دههاا‬ ‫ساله خود را در زمینه آزادی و برابری زنان به تدریج به دست میآورد‪ ،‬باه دینای روی‬ ‫میآورد که طبق گفته غربیها‪ ،‬حقوق زن را پایمال میکند؟» (خواجه پور‪)1111 ،‬‬ ‫در همین بررسی‪ ،‬آلما‪ ،‬دختر فرانسوی‪ ،‬در پاسخ به پدر یهاودی خاود کاه دربااره‬ ‫مسلمان و محجبه شدن او و خواهرش گفته بود‪« :‬انتخاب بچهها مرا مقداری مایآزارد‪.‬‬ ‫من فکر میکنم این یه اشتباه است‪ .‬فکر میکنم این بدفهمی دنیاسات‪ .‬مان نگارانم‪.‬‬ ‫زندگی ِ یه زن در اسالم ممکن نیست به خودباوری او بینجاماد‪ » .‬محکام مایگویاد‪:‬‬ ‫«اگر اسالم به ما خودباوری نمیداد‪ ،‬آن را انتخاب نمیکردیم» (همان)‪.‬‬

‫‪259‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪. Islamophobia‬‬

‫البته جنبش حجاب اسالمی به رغم سمپاشی حکوماتهاای غربای و ساکوالر‪ ،‬باا‬ ‫سرعت بیشتری در تمام نقاب جریان دارد و این توساعه بسایار ساریع و خیارهکنناده‬ ‫است (عارف زین‪.)1000 ،‬‬ ‫طبق بررسی که در ارتباب با پیامهای رسانههای کشورهای مؤثر غربای (انگلایس‪،‬‬ ‫آمریکا‪ ،‬آلماان‪ ،‬ساوئد و فرانساه) در یاه دهاه اخیار تاا ساال ‪ 1002‬صاورت گرفتاه‬ ‫(صفاوردی‪ ،)1131 ،‬هرچند گرایش پیامها باا رویکاردی تهااجمی نسابت باه حجااب‬ ‫مطرح شده‪ ،‬ولی تفکیه نوع پیامها نشاندهنده نوعی وحشت نسبت به سمبل بیداری‬ ‫اسالمی در این کشورهاست‪.‬‬ ‫طبق این بررسی (نمودار ‪ ،)1‬همه پیامهاای رساانهای دربرگیرناده ناوعی گارایش‬ ‫تهاجمی به حجاب است و اصوال هیچگونه گرایش ارادی یا مطلوبیتی در ارتباب با ایان‬ ‫مسئله مطرح نشده و این امر نشاندهنده وجود قضاوت ارزشی از قبل تعیاینشاده در‬ ‫ارتباب با پیامهای رسانهای مربوب به حجاب در غارب اسات‪ .‬در واقاع‪ ،‬ایان مسائله از‬ ‫وحشتی حکایت دارد که غرب نسبت به بیداری زنان احساس میکند‪.‬‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نمودار ‪1‬د درصد موضوع مورد تأکید در پیامهای مرتبط با حجاب در رسانههای غربی‬ ‫‪261‬‬

‫ماخذ‪( :‬صفاوردی‪)1131 ،‬‬

‫در نگاهی به محتوای پیامهای رسانههاای غربای در ارتبااب باا حجااب مایتاوان‬ ‫مشاهده کرد که درصد قابل مالحظهای از این پیامها با رویکرد سیاسی تنظایم شاده و‬ ‫تا حد امکان برخی رویکردهای ساختگی حقوقی نیز به منظور توجیه گارایش سیاسای‬ ‫به کار رفته است‪.‬‬

‫ماخذ‪( :‬صفاوردی‪)1131 ،‬‬ ‫همانگونه که مالحظه میشود‪ ،‬نماد سیاسی بخشای مهام از محتاوای پیاام را در‬ ‫رسانه های غربی به خود اختصاص داده است‪ ،‬به طوری که در انگلستان که اعجوبه پیر‬ ‫استعمار است محتوای سیاسی حدود ‪ 70‬درصد از محتوای حقوقی بیشتر باوده اسات‪.‬‬ ‫همین وضعیت را می توان با نسبتی کمتر در آمریکا مشاهده کرد و به طاور کلای ایان‬ ‫تفکیه محتوای نشاندهنده وجود قضاوت ارزشی قوی در پاس پیاامهاای مرباوب باه‬ ‫حجاب در رسانههای غربی است‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نمودار ‪2‬د محتوای نماد سیاسی و حقوقی در پیامهای رسانهای غربی در ارتباب با حجاب‬

‫چالشهای معاصر در فرایند بیداری زنان‬ ‫نظام سکوالر نه تنها قادر به دفاع از حقوق زنان نیست‪ ،‬بلکه به نحوی فریبکارانه با‬ ‫استفاده از عاطفه قوی زنان به است مار و بهرهبارداری راهباردی از زناان تحات عناوان‬ ‫آزادی و مساوات‪ ،‬دامن میزند‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬جنبشهاایی سااختگی و سارابگوناه‬ ‫برای دفاع از حقوق زنان در جهان غرب تحت عنوان فمینیسم شاکل گرفتناد‪ .‬اگرچاه‬

‫‪261‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪262‬‬

‫فمینیسم در بدو تولد خود در اعتراض به برخی نابرابریهای اجتماعی شکل گرفت‪ ،‬اما‬ ‫با گذشت زمان به جریانی فرهنگی تبادیل شاد کاه بار اسااس انگاارههاای مشاخص‬ ‫اعتقادی‪ ،‬ظاهرا به تحلیل نابرابری زنان و آرمانهای زنانه مایپرداخات‪ ،‬ولای در عمال‬ ‫راهبردهایی خاص را آگاهانه یا ناخودآگاه در مقابله با جنبشهای اصیل زنان مسالمان‬ ‫دنبال میکرد‪.‬‬ ‫واژه فمینیسم از ریشاه ‪( Feminine‬زناناه‪ ،‬زنآساا) از زباان فرانساه و از ریشاه‬ ‫التینی ‪ Femina‬گرفته شده است‪ .‬این واژه اولین بار در سال ‪ 1331‬وارد زبان فرانسه‬ ‫شد‪ .‬واژه یادشده در فارسی به معاانی طرفاداری از زناان‪ ،‬هاواداری از حقاوق و آزادی‬ ‫زنان‪ ،‬همچنین آزادیخواهی زن‪ ،‬زنگرایی و زنساالری مطرح شده است‪.‬‬ ‫شاید بتوان از مجموع تعریفها چناین برداشات کارد کاه فمینیسام باه مجموعاهای از‬ ‫حرکتها و فعالیتهای اجتماعی گفته میشود که با هدف احقاق حقوق زنان و رفع تبعیض و‬ ‫تضییق از آنان است که معموال به وسیله خود زنان انجام میگیرد (اسحاقی‪.)1133 ،‬‬ ‫تمام فمینیستها در این باره که زنان فرودساتاناد و بارای آزادی آناان بایاد راهباردی‬ ‫مناسب اتخاذ کرد‪ ،‬همعقیدهاند‪ ،‬ولی در مورد علل این ستمدیدگی و راهبردهاای رسایدن باه‬ ‫آزادی بین آنان اختالف نظرهای اساسی مشاهده میشود (ابوت‪ ،‬پالما‪.)1137 ،‬‬ ‫در این حال‪ ،‬واژه جدیدی با عنوان «فمینیسام اساالمی» در چناد ساال اخیار در‬ ‫کشورهای اسالمی به ادبیاات دفااع از حقاوق زناان راه یافتاه و در برخای کشاورهای‬ ‫اسالمی نگاه گروهی از زنان را به خاود معطاوف کارده اسات‪ .‬در هار حاال‪ ،‬ایان واژه‬ ‫پدیده ای نوظهور در کشورهای اسالمی و نیز ایران است که عمر آن در کشور ما حدودا‬ ‫به کمتر از دو دهه میرسد‪ .‬برخی آن را روشها و رفتارهایی در زمینه اجرای مسااوات‬ ‫و عدالت جنسی در قالب گزارههای قرآنی و ارزشهاای اساالمی دانساتهاناد (باارالس‪،‬‬ ‫‪ .)1001‬البته این تعریف نارساسات و بهتار اسات فمینیسام اساالمی را باه تفسایری‬ ‫زن مدارانه از اسالم تعریف کنیم‪ .‬گروهی که پس از انقالب اسالمی کوشایدند باا تفکار‬ ‫الئیکی به دفاع از حقوق زنان بپردازند‪ ،‬دریافتند که گرایشهای مذهبی در زنان ایرانی‬ ‫قوی است و هیچ تحول اساسی در ایران بدون در نظر گرفتن مذهب نمیتواند راهگشاا‬ ‫باشد‪ .‬بر این اساس‪ ،‬به طرح فمینیسم اسالمی پرداختند (اسحاقی‪.)1133 ،‬‬ ‫در ارتباب با تجزیه و تحلیل و بازخوانی این جریان بایاد گفات گروهای در تعامال‬ ‫فرهنگ اسالمی و غربی با بحران هویت مواجه شدند‪ .‬در این تقابل‪ ،‬جمعی با دلبستگی‬ ‫به فرهنگ غربی به انکار آموزههای دینی پرداختند و با طبقاتی یا خرافی دانستن ایان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اعتقادات به ترویج دیدگاه های ماتریالیستی پرداختند و برخی دیگر هم کاه باه اساالم‬ ‫ایمان داشتند ولی متأثر از فرهنگ غرب بودند‪ ،‬دیدگاه رایج اسالمی و قاوانین مادنی و‬ ‫جزایی جمهوری اسالمی را مورد انتقاد قرار دادند و نیازمند بازبینی دانستند‪ .‬آنان برای‬ ‫خروج از این بحران تالش کردند تفسیر متون دینی را به گونهای هماهنگ باا فرهناگ‬ ‫جدید ارائه دهند؛ در نتیجه فمینیسم اسالمی (با مشارکت روشنفکران دینی) داخال و‬ ‫خارج کشور پایهگذاری شد‪ .‬نهادهای بینالمللی هم که درصادد تحمیال دیادگاههاای‬ ‫خود در عرصه مسائل زنان و ایجاد الگویی جدید در روابط زناان و ماردان بودناد‪ ،‬ایان‬ ‫جریان (فمینیسم اسالمی) را به منظور محکومسازی حجاب‪ ،‬که بیشاترین مخااطره را‬ ‫برای آنها دارد‪ ،‬در دستورکار خود قرار دادند‪.‬‬ ‫رسانههای غربی با محکوم کردن حجاب و تأکیاد بار فمینیسام کاه حتای تحات‬ ‫عنوان فمینیسم اسالمی آن را می پذیرند‪ ،‬مردساالری را مسأله اساسی زنان در خانواده‬ ‫اجتماعی تلقی کردند و به سمت آرمانهای تساویطلبانه و به اصطالح تبعایض رفتناد‬ ‫و تفاااوتهااای زن و ماارد مساالمان را در احکااام و قااوانین مااورد انتقاااد قاارار دادنااد‪.‬‬ ‫نظریهپردازان این دیدگاه‪ ،‬مفاهیمی چون اومانیسم‪ ،‬سکوالریسم‪ ،‬حقاوق بشار و تشاابه‬ ‫زن و مرد را با تفسیرهای متداول در جهان غرب به عاریت گرفتهاند و تالش مایکنناد‬ ‫با ارائه برداشت های جدید از آیات قرآن‪ ،‬قرائتی از دین ارائه دهند کاه باا نگارشهاا و‬ ‫الگوهای غربی سازگار باشد‪.‬‬ ‫در این حال‪ ،‬فمینیستهاای اساالمی بارای تطبیاق متاون دینای باا اعتقاادات و‬ ‫اندیشههای پیشساخته خود به تأویل آیاات قرآنای مایپردازناد؛ در حاالی کاه روش‬ ‫اجتهادی تفسیر آیات قرآنی و روایات تنها در چارچوب اصول پذیرفتهشاده عقیادتی و‬ ‫شرعی معتبر است‪ .‬همچنین دخالات دیان در شاؤونات زنادگی اجتمااعی از ماواردی‬ ‫نیست که خردمندان دینآشنا در آن تردیدی داشته باشند‪ .‬با این حال‪ ،‬شاخصاههاای‬ ‫اصلی این تفکر را میتوان در راهبرد استعماری غرب در کشورهای اسالمی جستوجاو‬ ‫کرد‪.‬‬

‫‪263‬‬

‫نتیجهگیری‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪264‬‬

‫به طور کلی آنچه امروز در جریان بیداری اساالمی از زناان محجباه در رساانههاا‬ ‫منتشر میشود‪ ،‬نقش عفاف و حجاب باه عناوان عنصاری نارم ولای بسایار پرنفاوذ در‬ ‫کشور های جهان است‪ .‬این نقش‪ ،‬یعنی حفظ حجابی پویا که مانعی برای ارتقای علمی‬ ‫زنان نیست‪ ،‬به کابوسی برای سران است مار و قدرتهای تسلیحاتی و حرکتهای ماالی‬ ‫و اقتصادی چندملیتی تبدیل شده است‪.‬‬ ‫بدون تردیاد‪ ،‬ساران سالطه در برخاورد باا حجااب پویاای زناان مسالمان روناد‬ ‫شدیدتری پیش خواهند گرفت‪ ،‬زیرا تجرباه نشاان داده ایان حجااب پویاای اساالمی‬ ‫باالخره به گونهای مستقیم یا غیرمستقیم بر ملل غرب و شهروندانشان کاه فطرتاا باه‬ ‫دنبال حقیقتاند‪ ،‬تأثیرگذار است‪.‬‬ ‫امروز حجاب بانوان مسلمان در جوامع سکوالر اروپایی به گونهای تعجبانگیز است‬ ‫که بسیاری از نخبگان اجتماعی غارب کاه بای طرفاناه باا مساائل اجتمااعی برخاورد‬ ‫میکنند‪ ،‬واقعیتی بالنده در باطن این پدیده فراگیر پی بردهاناد و باه نوشاتن مقااالت‬ ‫آگاهیبخش مبادرت کردهاند‪.‬‬ ‫طبق تحقیقات علمی‪ ،‬جنبش حجاب اسالمی به رغم سمپاشی حکومتهای غربی و‬ ‫سکوالر‪ ،‬با سرعت بیشتری در تمام نقااب جریاان دارد و ایان توساعه بسایار ساریع و‬ ‫خیرهکننده است (عارف زین‪.)1000 ،‬‬ ‫با این حال‪ ،‬برنامهریزان سکوالر که منافع خود را در معرض خطر میبینناد بیکاار‬ ‫ننشستهاند و از طریق ابزارهای نرم و سخت میکوشند به هر نحو ممکن با این پدیاده‬ ‫اسالمی مبارزه کنند‪.‬‬ ‫چالشی بزرگ که بیداری اسالمی را هم برای مردان و هم برای زنان با خطر مواجه‬ ‫میسازد‪ ،‬تفسیر احکام اسالمی بر اساس نظریات شخصی است‪.‬‬ ‫آنچه مخالفین بیداری اسالمی در قالب فمینیستهای اساالمی مطارح مایکنناد‪،‬‬ ‫این تلقی است که اعتقاد به اساالم ضارورتا باه معناای حااکم باودن دیان در شاؤون‬ ‫اجتماعی بشر نیست‪ .‬دین رابطه خالق و مخلوق را ترسیم میکند و نباید حوزه دخالت‬ ‫دین را به مسائل اجتماعی و تنظیم قوانین سرایت داد‪ .‬حکومت نبایاد زیار نظار هایچ‬ ‫دین و مذهبی باشد‪ ،‬حتی باید شهروندان را از دخالات دادن گارایشهاای ماذهبی در‬ ‫حوزه مسائل سیاسی پرهیز داد‪.‬‬

‫طبق این فرهنگ التقاطی‪ ،‬دفاع از حقوق زن از هیچ الگوی ثابتی تأثیر نمیپذیرد؛‬ ‫زیرا آنان اعالم مواضع یکپارچه ابدی بر مبنای خصوصیتهای همگانی و جهانشامول‪،‬‬ ‫بدون تاثیرپذیری از شرایط اجتماعی و تاریخی را برنمیتابناد و در ایان میاان‪ ،‬وجاود‬ ‫احکام ثابت انکار می شود‪ .‬از دید آنان‪ ،‬اعتقاد به ناپایدار بودن گوهر دیان و اعتقااد باه‬ ‫جدایی دین از شؤونات اجتماعی در رسیدن به آرماانهاای فمینیسام اساالمی‪ ،‬الزم و‬ ‫ملزوم یکدیگرند‪ .‬در حالی که با نفی احکام ثابته مکتب‪ ،‬اسالمی باقی نخواهد ماند و در‬ ‫این صورت‪ ،‬مجددا اصول مبهم سکوالریسام جواماع اساالمی را هامچناان در سالطه‬ ‫است ماری خود حفظ خواهد کرد‪.‬‬ ‫ارائه راهکار‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫آنچه زنان فکور و هوشمند اسالمی به پیروی از زنان اسوه تاریخ اسالم در مقابله با‬ ‫چالشهای اسالمستیز مد باید نظر قرار دهند شناخت ترفندها و روشهایی است که از‬ ‫درون و بیرون اعتقادات اسالمی بیداری بهوجودآمده را به انحراف بکشاند‪.‬‬ ‫یکی از ضروریات در برخورد زنان مسلمان با مسئله بیداری و موضاوعات سیاسای‪،‬‬ ‫بازنگری در تعریف وضعیت آرمانی زن امروز در جهاان و تعریاف مجادد شاخصاههاا و‬ ‫معیارهایی مطابق اخالقیات و ارزشهای اسالمی است کاه در زنادگی ماادی متعاارف‬ ‫جایگاه خاصی در رتبه بندی کشورها ندارد‪ .‬معرفی چنین معیارهایی برگرفته از تعاالیم‬ ‫الهی اسالم‪ ،‬که اصلیترین نسخه در جهت ارتقای تکاملی بشر است‪ ،‬میتواند به نظام و‬ ‫ساختار بینالمللی سمتگیری و جهتدهی تازهای ببخشد‪.‬‬ ‫زنان مسلمان و محجبه از طریق توسعه فرهنگی با محوریت اساالم مایتوانناد در‬ ‫بیداری اسالمی نقش مهمی داشته باشند‪ .‬امروز نقش زناان کشاورهای اساالمی ماورد‬ ‫توجه نهاد های بینالمللی قرار گرفته و از توانمندیهای ویژه باانوان در عرصاه تکامال‬ ‫جامعة جهانی و در راستای برقراری توازن‪ ،‬تعاادل و امنیات باینالمللای یااری گرفتاه‬ ‫میشود‪ .‬در این میان‪ ،‬تعامالت کشورهای مسلمان‪ ،‬به ویاژه حضاور زناان مسالمان در‬ ‫رایزنیهای بینکشوری خود باعث همگرایی بیشتر نظریاات و تأثیرگاذاری قاویتار در‬ ‫سیستم جهانی و اتخاذ راهبردهای محوری در نظام بینالمللی میشود‪.‬‬ ‫با تقویت نشستهای عالمانه اسالمی‪ ،‬زنان میتوانند همچون زینب کبری(س) باه‬ ‫افشای بسیاری از اتهامات دروغین و ساخته و پرداخته رسانههای غربی مبادرت کنناد‪.‬‬

‫‪265‬‬

‫با این کار می توان به دختران و زنان جوانی که به تدیج وارد فضای اجتماعی و جهاانی‬ ‫میشوند روحیه و انگیزه بخشید‪.‬‬ ‫در نهایت امید می رود براساس الگوی بنیادین اسوه زنان اسالمی‪ ،‬از توانااییهاای‬ ‫بانوان در ارتقا و بهبود وضعیتشان در راستای جهانی شدن بیداری اسالمی‪ ،‬باا توجاه‬ ‫به زیرساختهای بومی و ملّی حاکم بر جوامع مسلمان استفاده کرد‪.‬‬ ‫هرچند ارتباطات الکترونیه خطرهایی برای انحراف زنان و مردان ایجاد میکناد‪،‬‬ ‫اگر عالمانه از این ابزار استفاده شود‪ ،‬می تواند نقش زنان را در بیداری اساالمی تقویات‬ ‫کند‪ .‬اگر نتوان از این ابزار نوین به نفاع بیاداری اساتفاده کارد‪ ،‬دشامنان از آن علیاه‬ ‫بیداری زنان بهره خواهند برد‪ .‬اینجاست کاه وظیفاه شارعی حکام مایکناد تاا زناان‬ ‫مسلمان نه تنها با حجابی خفته بلکه با حجابی پویا قادر شوند با یااری گارفتن از ذات‬ ‫بیزوال الهی‪ ،‬از منافع مادی و معنوی حاصل از ارتقای علمی‪ ،‬هر چه بیشتر برخاوردار‬ ‫شوند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪266‬‬

‫منابع فارسی‬

‫ا ابوت‪ ،‬پالما و کلار واالس (‪ ،)1137‬درآمدی بدر جامعدهشناسدی (نگدرشهدای‬ ‫فمینیستی)‪ ،‬ترجمه مریم خراسانی و حمید احمدی‪ ،‬تهران‪ :‬دنیای مادر‪( .‬ایان کتااب‬ ‫در سال ‪ 1130‬با عنوان جامعه شناسی زنان با ترجمه خانم منیژه نجم عراقی‪ ،‬توسط‬ ‫انتشارات نی و با افزودن ترجمه سه بخشی که در کتاب قبلی نیامده بود‪ ،‬منتشر شد‪).‬‬ ‫ا اسحاقی‪ ،‬سید حسن (‪« ،)1133‬تأملی بار پیکاره و پیامادهای فمینیسام اساالمی»‪،‬‬ ‫پایگاه حوزه‪ ،‬به نقل از مجله روا اندیشه‪ ،‬ش ‪.11‬‬ ‫ا تفسیر نمونه‪ ،‬ج‪ ،1‬ذیل آیه ‪ 123‬سوره بقره‪.‬‬ ‫ا توحیدی‪ ،‬نیره (‪« ،)1117‬فمینیسم‪ ،‬دموکراسی و اسالمگرایی»‪ ،‬لوس آنجلس‪ ،‬چااپ‬ ‫اول‪.‬‬ ‫ا خواجه پور‪ ،‬دکتر جواد (‪« ،)1111‬حجاب مظهر قدرت نرم»‪ ،‬پایگاه اطالعاتی وظیفه‬ ‫ا روض الجنان و رو الجنان‪ ،‬ج‪ ،1‬ذیل آیه ‪ 117‬سوره بقره‪.‬‬ ‫ا سفینة البحار‪ ،‬ج ‪.1‬‬ ‫ا صفاوردی‪ ،‬دکتار سوسان (‪« ،)1131‬بازنماایی حجااب زن مسالمان در رساانههاای‬ ‫غربی»‪ ،‬مطالعات راهبردی زنان‪ ،‬س ‪ ،11‬ش ‪ ،13‬تابستان‪.‬‬ ‫ا فهیم کرمانی‪ ،‬مرتضی (‪ ،)1131‬زن و پیامآوری‪ ،‬دفتر نشر فرهنگ اساالمی (چااپ‬ ‫دوم)‪.‬‬ ‫ا قرآن کریم‪.‬‬ ‫ا کرمی‪ ،‬علی (بای تاا)‪« ،‬نقاش خدیجاه (س) در پیشارفت اساالم و انساان»‪ ،‬پایگااه‬ ‫اینترنتی حوزه‪.‬‬ ‫ا مبلغی آبادانی (‪ ،)1137‬تاریخ ادیان و مذاهب جهان‪ ،‬انتشارات حر (چاپ دوم)‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ا سپهر‪ ،‬میرزامحمد تقی‪ ،‬ناسخ التواریخ‪ ،‬تهران‪ :‬کتاب فروشی اسالمیه‪.‬‬

‫ا محالتی‪ ،‬ذبیح اهلل (‪ ،)1131‬ریاحین الشریعه‪ ،‬تهران‪ :‬دارالکتب االسالمیه‪.‬‬

‫ا منصوری الریجانی (‪ ،)1133‬پایگاه اطالعاتی حوزه‪ ،‬باه نقال از فصدلنامه شدورای‬ ‫فرهنگی و اجتماعی زنان‪ ،‬ش ‪.3‬‬ ‫ا نوری همدانی(‪ ،)1131‬جایگاه بانوان در اسالم‪ ،‬مهدی موعود‪ ،‬پایگاه «ایران وومن»‪.‬‬

‫‪267‬‬

‫منابع التین‬ - Ahmed ،Leila(1111), Women and Gender in Islam:Historical Roots of a Modern Debate, New Haven, CT.:Yale UP. - Arif Zain, Malappuram (1000), “Muslim Women in Hijab on the Road to Progress”, The Milli Gazette, Indian Moslims’ Leading English Newspaper Jan .

- BarlasTasma, (1001), The Qur’an ،Sexual Equality, and - Mernissi ،Fatima(1132), Beyond the Veil:Male ‫د‬Female Dynamics in a Modern Muslim Society, New York:John Wiley and Sons.

- Sabbah ،Fatna, (1131), Women in the Muslim Unconsciousness, Trans, Mary Jo Lakeland, New York:Pergamon Press.

- Zine, Jamin(1007), Unveiled Sentiments: Gendered Islamophobia and Experiences of Veiling among Muslim Girls in a Canadian Islamic School, Equity & Excellence in Education Volume 11, Issue 1.

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

Feminism, University of Toronto, January 11.

268

‫مفهوم بیداری اسالمی و مشارکت زنان از دیدگاه رسانههای غربی‬ ‫!‬

‫کتایون صداقتی زاده‪1‬‬ ‫!‬

‫ندا صداقتی زاده‪2‬‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫زنان‪ ،‬بیداری اسالمی‪ ،‬رساانههاای غربای‪ ،‬الگاویهاای اساالمی‪ ،‬نقاش آفرینای زناان‬ ‫مسلمان‪.‬‬

‫‪ - 1‬کارشناس ارشد زیست شناسی‬ ‫‪ - 1‬کارشناس ارشد هنرهای اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مشارکت زنان به منظور افزایش قدرت و تحریه جامعه به سوی اهدافی خاص همواره‬ ‫مورد نظر فعاالن سیاسی بوده است‪ .‬در جریان بیاداری اساالمی نیاز زناان زیاادی باا‬ ‫حضور در فعالیتهای سیاسی برای رهایی جامعه خود از دست حاکمان مساتبد زماناه‬ ‫دوشادوش مردان تالش میکنند‪ .‬در این میان رسانههای غربی با توجاه ویاژه باه ایان‬ ‫تحرکات سعی در کنترل و هادایت مسایر زناان دارناد‪ .‬از طرفای زناان مسالمان ایان‬ ‫کشورها را از الگوبرداری از انقالب اسالمی ایران برحذر میدارند و با ذکر توهمات خود‬ ‫در خصوص مشکالت زنان در ایران‪ ،‬از زنان میخواهند خود را تحت پوشش و حمایات‬ ‫سازمان ملل قرار دهند و از مشکالتی که زنان ایران با آن دسات باه گریبانناد برحاذر‬ ‫باشند‪ .‬در چنین شرایطی نظام جمهوری اسالمی ایاران بایاد باا برناماهریازی و ارائاه‬ ‫الگوهای موفق و مؤثر متناسب با الگوی اسالمی‪ -‬ایرانی به معرفی جایگاه زن در ایاران‬ ‫بپردازد‪ .‬این پژوهش با هدف مشخص نمودن دیدگاههای رسانههای غربی در خصاوص‬ ‫شیوه مشارکت زنان در جریان بیاداری اساالمی از طریاق مطالعاهی متاون و بررسای‬ ‫محتوای خبرگزاریهای غربی انجام شده است‪.‬‬

‫‪269‬‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مشارکت زنان در عرصههای گوناگون اقتصادی‪ ،‬سیاسی و فرهنگی از شاخصهای مهام‬ ‫توسعهی انسانی و پایدار مورد نظار ساازمان ملال متحاد در تعیاین درجاهی توساعه‬ ‫یافتگی محسوب میشود (قدیمی و همکران‪ .)1110 ،‬در این میان در طول تاریخ زناان‬ ‫بهعنوان نیمی از منابع انسانی جامعه نقشی انکار ناپذیر در توسعه سیاسی جوامع خاود‬ ‫داشتهاند‪ .‬خصوصا در دوسال اخیر موج بیداری اسالمی در سارزمینهاای عربای زناان‬ ‫بیشماری را به جنبش واداشت‪.‬‬ ‫این مقاله در تالش است با بررسی متون و منابع و همچنین تحلیل اخبار برخی از‬ ‫خبرگزاریهای غربی به پرسشهای زیر پاسخ دهد؟‬ ‫‪ .1‬اصوال بیداری اسالمی به چه معنا است؟ آیا این جریان پدیدهای جدید است؟‬ ‫‪.1‬آیا زنان نیز در این بیداری نقشی داشتهاند ؟‬ ‫‪ .1‬موضع رسانههای غربی در برابر بیداری اسالمی زنان چگونه است؟‬ ‫این پژوهش یه مطالعهی کیفی است که باا اساتفاده از روش تحلیال محتاوایی‪،‬‬ ‫خبرگزاری های خارجی انگلیسی زبان را مورد بررسی قرار داده است‪ .‬ابتدا با مراجعه به‬ ‫سایت میگنا‪ ،1‬سایتهای روزنامههای انگلیسی زبان انتخاب شاده و ساپس ساایت هار‬ ‫روزناماه باا اساتفاده از کلماات کلیادی ‪AND women role Arabic spring‬‬ ‫مورد جستجو قرار گرفته و مقاالت مرتبط‪ ،‬انتخاب شدند‪ .‬محتوای هر مقاله با اساتفاده‬ ‫از روش تحلیل محتوایی گرانهایم و الندمن‪Graneheim UH, Lundman B , ( 1‬‬ ‫‪ )1001‬مورد تحلیل محتوا قرار گرفت‪)1(.‬همچنین با بررسی متون و مقااالت علمای‪-‬‬ ‫پژوهشی مفهوم بیداری اسالمی و نقش سیاسی زنان در جوامع توضیح داده شده است‪.‬‬ ‫تعریف بیداری اسالمی‪:‬‬ ‫"بیداری" ضد خواب است و در معنای فعال شدن هوش (آگااهی) باه کاار مایرود‪.‬‬ ‫بنابراین بیداری اسالمی به مفهوم ظهور اسالم ناب و پا در انسان و جامعه است‪ .‬بر این‬ ‫اساس حیات برین از دین به دست میآید و تنها از دین قابل دریافت است‪ .‬زیارا خداوناد‬ ‫به انسان و جهان حیات بخشیده است و پیامبرش ما را به آنچه که زنده میکند فرا مای‪-‬‬

‫‪271‬‬

‫‪1 -www.migna.ir‬‬ ‫‪1 -Graneheim U. H. and Lundman B. 1001‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫خواند‪ .‬بنابراین بیداری اسالمی به مفهوم زنده شدن دوباره در پرتو اسالم اصیل است‪ .‬باه‬ ‫بیان دیگر در معنای تجدید حیات اسالم به کار میرود که در پناه آن‪ ،‬اساتقالل‪ ،‬عادالت‬ ‫و همه آموزهها و ارزشهای متعالی بار دیگر زنده میشوند یا حیات ماییابناد‪ .‬احیااگری‬ ‫اسالمی نوعی احیاگری دینی است‪ ،‬البته نه آن اصالح دینی که در غارب ر داده اسات‪.‬‬ ‫زیرا در اصالح دینی به معنای غربی دین به گونهای دستخوش تغییر و تبدیل قارار مای‪-‬‬ ‫گیرد که دیگر جامعه دینی نمیشود‪ .‬بلکه دین با زمانه پیش مایرود‪ .‬در نتیجاه دیان از‬ ‫عرصهی حیات اجتماعی خارج میشود‪ .‬ولی بیداری و احیااگری اساالمی‪ ،‬زناده داشاتن‬ ‫انسان و حیات اجتماعی بر مبنای دین و به شیوهی دینی است‪ .‬به هماین دلیال غباار از‬ ‫سیمای دین زدوده و صورت و سیرت دین آشکار میشود‪ .‬که در نتیجه این اقدام دین به‬ ‫عرصه حیات آدمی باز میگردد‪ .‬به بیان دیگر بیداری اسالمی مهجوریت زدایی از دین یاا‬ ‫بازپیرایی و واخوانی گزارهها و آموزههای اسالمی از اجمال و ابهاماتی است که بر سایمای‬ ‫دین نشسته است‪ .‬از اینرو میتوان گفت اگر خواب برادر مرگ است‪ ،‬بیاداری دسات در‬ ‫آغوش زندگی دارد (شیرودی ‪.)1133 ،‬‬ ‫بیداری اسالمی برخالف تنوع گرایشها و زیر مجموعههای متفااوت مناادی پیاام‬ ‫واحدی در تاریخ بدین مضمون است‪ :‬ما دوباره برگشتیم تا دین را به عرصاهی زنادگی‬ ‫فردی و اجتماعی انسان بازگردانیم‪.‬‬ ‫شهید عالی قدر مرتضی مطهری در کتاب "بررسی اجمالی نهضتهای اسالمی در‬ ‫صد سال اخیر" می نویسند‪ :‬از حدود نیمهی دوم قارن سایزدهم اساالمی و ناوزدهم‬ ‫مسیحی به بعد یه جنبش اصالحی در جهان اسالم آغاز شده است‪ .‬این جنبش شامل‬ ‫ایران و مصر و سوریه و لبنان و شمال آفریقا و ترکیه و افغانساتان و هندوساتان مای‪-‬‬ ‫شود‪ .‬در این کشورها کم و بیش داعیهداران اصالح پیدا شده و اندیشاههاای اصاالحی‬ ‫عرضه کردهاند‪ .‬این جنبشها به دنبال یه رکود چند قرنی صورت گرفات و تاا حادی‬ ‫عکسالعمل هجوم استعمار سیاسی و اقتصادی و فرهنگی غرب بود و نوعی بیدارساازی‬ ‫و رنسانس ( تجدید حیات) در جهان اسالم به شمار میرود (مطهری ‪.)1111 ،‬‬ ‫از مهمترین مبارزاتی که منجر به بیداری ملتها گشت مبارزات سیدجماالالادین اساد‪-‬‬ ‫آبادی و مبارزات امام خمینی است‪ .‬این دو بزرگوار با در درست خود از چاالشهاای پایش‬ ‫روی مسلمانان در مواجهه با فرهنگ غربی و مدرنیته با چاپ کتاب و مقااالت‪ ،‬سابب تحاول‬ ‫فکری و فرهنگی عمیقی در مشرق زمین شدند (مطهاری‪ .)1111 ،‬در مباارزات سایدجمال و‬

‫‪271‬‬

‫حضرت امام خمینی اولین قدم‪ ،‬مبارزه با اساتبداد و خودکاامگی و قادم بعادی بازگشات باه‬ ‫اسالم اصیل و اولیه است (خرمشاد و کیانی‪.)1111 ،‬‬ ‫با این توضیحات‪ ،‬بیداری اسالمی یه پدیدهی نوظهور نیست بلکاه ریشاهای ‪120‬‬ ‫ساله دارد و ثابت میکند که خاورمیانه دیگر استراحتگاهی امن برای آمریکا و انگلایس‬ ‫و سایر استعمارگران نیست‪.‬‬ ‫نقش زنان و بیداری اسالمی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪272‬‬

‫بعد از ظهور اسالم و گسترش گزارههای گفتمان نبوی زنان با اتکا به مذهب جدید‬ ‫موقعیت متفاوتی یافتند‪ .‬حضور حضرت خدیجه (س) به عناوان اولاین زن مسالمان و‬ ‫سمیه مادر عمار که برای حفظ آرمانهایش شکنجههای کفار را تحمال کارد و در ایان‬ ‫راه به شهادت رسید نقش مهمی در بیداری جامعهی خاود داشات‪ .‬بعضای از زناان در‬ ‫صدر اسالم بدون اجازه شوهران خود مسلمان شدند‪ ،‬مانناد "سابیعه" کاه شاوهر‬ ‫مشر خود را تر و از مکه هجرت کرد و در حدیبیه به مسلمانان پیوسات‪ .‬تعادادی‬ ‫از زنان به اتفاق همسرانشان به منظور حفظ عقاید دینیشان مرارت و رنج هجارت باه‬ ‫حبشه را به جان خریدند و عدهی بیشتری با طی مسیر چهارصد و هفتاد کیلومتری به‬ ‫مدینه مهاجرت کردند‪ .‬در جهاد و غزوات نیز زنان مانند ام سنان‪ ،‬ام سلف‪ ،‬ام عطیه‪ ،‬ام‬ ‫سلمه‪ ،‬ام الفضل و صفیه و ‪ ...‬حضور داشتند و در اماوری مانناد آبرساانی‪ ،‬پرساتاری‪،‬‬ ‫تهیه غذا و انتقال اجساد شهدا و نظایر آن فعالیت داشتند( قدیمی و همکااران‪.)1110،‬‬ ‫مطمئنا حضور این زنان نقطه قوتی برای زنان دیگر و تحریاه آناان باه جنابش باود‪.‬‬ ‫ضمن آنکه همسر و فرزندانشان نیز با آرامش بیشتری به فعالیت خود آدامه میدادند‪.‬‬ ‫فعالیتهای فاطمه (س) در دوران پس از رحلت پیامبر گرامی و خانه نشین کردن‬ ‫علی (ع) و همچنین سخنرانیهای حضرت زینب (س) پس از حادثهی عاشورا از مهام‪-‬‬ ‫ترین فعالیتهایی است که زنان برای بیداری جامعهی خود به انجام رساندند‪.‬‬ ‫این جریانات از صدر اسالم تا عصر حاضر اداماه داشاته اسات‪ .‬در جریاان جنابش‬ ‫تنباکو و مبارزات عالم بزرگ میرزا حسن شیرازی‪ ،‬در ایران زناان باا جساارت مصارف‬ ‫توتون و تنباکو را حتی در حرمسرای شاهی ممنوع کردند ‪.‬‬ ‫در این دوران در لبناان و بسایاری از کشاورهای عربای زناان جنابش خاود را باا‬ ‫تأسیس جمعیتهای خیریه شروع کردند و توانساتند باه مشااغل حکاومتی نیاز وارد‬ ‫شوند‪ .‬بعضی از زنان فعال لبنان در کنفرانسهای بینالمللی زماان خاویش نیاز حضاور‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫داشتند( بیروت ‪ ،1113‬تهران ‪ ،1111‬دمشق ‪ )1111‬و برای رسیدن باه خواساتههاای‬ ‫خود تالش میکردند‪ .‬به دست آوردن حق رأی در لبناان و فاراهم شادن زمیناههاای‬ ‫مساعد آموزش و اشتغال زنان از جمله موفقیت احزابی بود که توسط زنان اداره میشد‬ ‫( مال ابراهیمی و روشنفکر‪. )1133 ،‬‬ ‫در جریان قیام مردم فلسطین علیه اساتعمار انگلایس و تجااوز قاوم یهاود‪ ،‬زناان‬ ‫شاعره نقش مهمی ایفا کردند‪ .‬شعر ملی فلسطین جزیی از جنبش ملی فلسطین است‬ ‫که رسالت خود را در راه هدایت افکار عمومی و بسیج تودهها بهویاژه جواناان بار ضاد‬ ‫صهیونیسم به نیکی ایفا کرد ‪ .‬از اینرو زنان شاعرهی میهنپرستی چون فدوی طوقاان‬ ‫و سلما خضرا جیوسی پایگاه مردمی واالیی در میان تودهها داشتند‪ .‬زنان شاعر با بیاان‬ ‫حواد ناگوار و کشتار فلسطینیان در اشعار خود مفاهیم عمیق میهنپرساتی‪ ،‬اتحااد و‬ ‫منع مهاجرت یهود به سرزمین مادریشان را به فرزندان خاود انتقاال مایدادناد ( ماال‬ ‫ابراهیمی ‪.)1131 ،‬‬ ‫در عصر حاضر نیز که موج بیاداری اساالمی دامان حکومتهاای دسات نشااندهی‬ ‫استبدادی و استعمارگران را گرفته و در حال سرنگونی آنهاست‪ .‬نقش زنان در جریانات‬ ‫سیاسی جوامع خویش غیر قابل انکار است‪.‬‬ ‫با توجه به اخبار رسانهها و تالش غرب برای کنترل تحرکات زنان میتاوان گفات‪:‬‬ ‫تأثیر قابل مالحظهای وجود داشته است‪ .‬شهادت زنان در بحرین‪ ،‬بازداشت ‪ 11‬پزشاه‬ ‫زن در بحرین‪ ،‬فعالیت زنان شاعره به عناوان م اال " آیاات القرمازی" کاه باه خااطر‬ ‫سرودن شعرهای انقالبی علیه آل خلیفه باز داشت شاد‪ ،‬نموناههاایی از ایان فعالیات‪-‬‬ ‫هاست‪ .‬تنها در بین ماه مارس تا نوامبر ‪ 11 ، 1011‬مورد ساقط جناین در کشاورهای‬ ‫اسالمی در اثر حمله نیروهای مسلح به تظاهر کنندگان گازارش شاده اسات(تارنماای‬ ‫بیداری اسالمی‪ . )1‬نگاهی به تصاویر پخش شده از تظاهرات لیبی‪ ،‬مصر و تونس زناان‬ ‫مسلمانی را نشان میدهد که با حجاب اسالمی در کنار مردان شعار میدهند(تارنماای‬ ‫زن مسلمان‪.)1‬‬ ‫مواضع رسانههای غربی در برابر حضور زنان در بیداری اسالمی‬

‫‪1 - http://islamic-awakening.ir‬‬ ‫‪1 - http://zanemosalman.ir‬‬

‫‪273‬‬

‫بررسی متن سخنرانیهای سران کشورهای غربی نشان مایدهاد حضاور زناان در‬ ‫جریان بیداری اسالمی ارزش سرمایهگذاری مادی و فرهنگی را برای غرب داشته است‪.‬‬ ‫به گونهای که غرب ضمن تأیید حضور زنان در بیداری اسالمی سعی در کنترل حرکت‬ ‫زنان و جهتبخشی به این جریان دارد‪.‬‬ ‫الف‪ :‬در تاریخ ‪ 13‬دسامبر ‪ 1011‬در روزناماه"کریسدتین سداینس مدانیتور"‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪274‬‬

‫‪1‬‬

‫مقالهای از وزیر امورخارجه آمریکا ‪ -‬هیالری کلینتون‪ -1‬با عنوان "زنان در خط مقادم‬ ‫عقیده و ایمان" به چاپ رسید‪ .‬در این مقاله نویسنده بیان میکند‪ :‬چالشهاای قاوانین‬ ‫فرهنگی مبتنی بر مذهب‪ ،‬سختیهایی دارد که ما در حاال اجارای طارحهاای عملای‬ ‫حفاظت زنان در نواحی درگیری و ارتقا آنان بهعنوان یه ضربانساز ( برای هنجارهاای‬ ‫فرهنگی مبتنی بر مذهب ) هستیم‪.‬‬ ‫نویسندهی این مقاله با انتخاب عنوانی جذاب‪ ،‬زنان را در ردیف اول ایمان و عقیده قارار‬ ‫میدهد و در ادامه به بهانهی وجود چالشها و سختیها اظهار میدارد که بارای حفاظات از‬ ‫زنان برنامههایی عملی در حال اجراست‪ .‬آیا این برناماههاا متناساب باا فرهناگ و ماذهب‬ ‫جوامع عربی است یا تالش دیگری برای نفوذ فکری و فرهنگی در این کشورهاست؟‬ ‫ب‪ :‬در همین راستا در ‪ 10‬دسامبر ‪ 1011‬در مقالهای باا عناوان " برخیزیاد و شانیده‬ ‫شوید خواهران عرب" که در روزنامهی ایندیپندنت‪ 1‬به چاپ رسید‪ ،‬کوشش شده است تا باا‬ ‫ایجاد توهم و اخبار نادرست در مورد انقالب اسالمی ایاران در خصاوص مشاکالت زناان در‬ ‫ایران بعد از انقالب نظیر‪ :‬به حاشیه رفتن زنان و کاهش سن ازدواج دختران تاا ‪ 1‬ساالگی !!!‬ ‫و‪ ...‬تصویری نادرست از ایرانِ بعد از انقالب به نمایش بگذارند و بدین وسیله به زناان عارب‬ ‫هشدار دهند جلوی اسالمی شدن بیشتر انقالب خود را بگیرند‪ .‬به این منظور در این مقالاه‬ ‫راهکارهایی ارائه شده است که در زیر به بعضی از آنها اشاره میشود‪.‬‬ ‫ ایستادن در مقابل مردان و رهبران اسالمی جهت جدایی دین از سیاست‬‫ تشویق زنان به تشکیل حزبهای سیاسی فمینیستی‬‫ افتخار به فمینیست بودن‬‫‪ -‬شرکت در انتخابات و جذب آرای زنان جهت تأثیر گذاری در سیاستگذاری کشور‬

‫‪1 - http://www.csmonitor.com‬‬ ‫‪1 -Hilary Clinton‬‬ ‫‪1 http://www.independent.co.uk‬‬

‫‪1 -http://www.independent.co.uk‬‬ ‫‪1 -Christina Patterson‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در راهکارهای ارایه شده‪ ،‬شرکت در انتخابات و تأثیرگذاری در سیاسات کشاور در‬ ‫کنار فمینیست شدن و ایستادن در مقابل رهبران دینای توصایه شاده اسات‪ .‬عنااوین‬ ‫جذاب مقاالتی از این دست‪ ،‬ممکن است خواننده را فریب دهاد و در او نفاوذ کناد‪ .‬در‬ ‫واقع باز هم نویسنده در تالش است افکار غربی خود را بر زنان چیره کند‪.‬‬ ‫در این مجال‪ ،‬فرصت بررسی فمینیسم و مقایسهی آن با آموزههاای اساالمی‬ ‫نیست فقط بهطور خالصه بیان میداریم در دیادگاه فمینیساتی براباری کامال و‬ ‫یکنواخت بین حقوق زن و مرد حاکم است‪ .‬فمینیست ها تفاوتهای موجود بین‬ ‫زنان و مردان را تفاوتی ناشی از شرایط اجتماعی میدانند ناه طبیعای‪ .‬پیشاگامان‬ ‫این نهضت‪ ،‬آزدی زن و تساوی حقوق او را با مارد‪ ،‬مکمال و ماتمم حقاوق بشار‬ ‫دانسته و مدعی هستند که بادون تاأمین آزادی زن و تسااوی حقاوق او باا مارد‪،‬‬ ‫سخن از آزادی بشر بیمعنی است‪ .‬در واقع این نهضت توانست یه سری از مواناع‬ ‫و مشکالت را از زن بگیرد ولی موانع جدیدی برای جامعهی بشریت خصوصا خاود‬ ‫زنان به وجود آورد ( بهشتی و احمدی نیا‪ .)1133 ،‬بهعنوان م ال فمینیستهاای‬ ‫تندرو مادر شدن را مغایر ارزشها و آرمانهای خود میدانند و تشکیل خاانواده را‬ ‫راهی برای است مار بیشتر زنان محسوب میکنند‪ .‬در چنین تفکاری زن از فطارت‬ ‫و حتی غریزه خود دور میشود‪ .‬در نتیجه روابط نامشروع که قیاد و بناد ازدواج را‬ ‫ندارد جایگزین رابطهی ساالم زن و شاوهری مایشاود‪ .‬درنتیجاه بنیاان خاانواده‬ ‫متزلزل شده و حتی اگر ناخواسته فرزندی متولد شود‪ ،‬پدر و مادر با حس ماادری‬ ‫و پدری او را بزرگ نخواهند کرد‪ .‬به این معضل مشکالت و بیماریهای مقاربتی و‬ ‫شیوع بیماریهای جنسی هم اضافه میشود ( اخالقی ‪. )1133 ،‬‬ ‫‪ .1‬ج‪ :‬در تاریخ ‪ 17‬آوریل ‪ 1011‬در روزنامه ایندیپندنت‪ 1‬مقالهای با عناوان "‬ ‫درسهای آزادی از خواهران بهار عربی" به قلام کریساتینا پاترساون‪ 1‬در خصاوص‬ ‫نقش زنان در انقالبهای اخیر به چاپ رسید‪ .‬در ایان مقالاه ذکار شاد کاه زناان‬ ‫سوریه نقش مهمی در ایجاد تظاهرات در مقابل دولت دارند و تالش زنان را بارای‬ ‫نجات پدران و پسرانشان ستود‪ .‬در مقابل اعتصاب غذای زنان بحرینی را باهعناوان‬ ‫الگویی برای سایر کشورها ( به غیر از سوریه) مطرح کرد‪.‬‬

‫‪275‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مطمئنا سرنگونی دولت بشار اساد باه نفاع دول غربای اسات‪ .‬بناابراین نویسانده‬ ‫زیرکانه با مطرح کردن زندانی شدن پدران و پسران سعی در تحریه زناان باه انقاالب‬ ‫دارد و تالش میکند حضور زنان در اعتراضات را گسترده و ویژه جلاوه دهاد‪ .‬بارعکس‬ ‫برای زنان بحرینی نسخهای متفاوت ارائه میکند و از آنها میخواهد با اعتصاب غذا باه‬ ‫اعتراض خود ادامه دهند! مطمئنا اعتصاب غذا و حتی مرگ این زنان در سکوت‪ ،‬دردی‬ ‫از مردم زجر کشیدهی لیبی و بحرین دوا نمیکند‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ .1‬د‪ :‬در تاریخ ‪ 7‬ژوئن ‪ 1011‬در روزنامه واشنگتن پست مقالهی دیگری با عنوان‬ ‫"صداهای حیااتی و تشاریه جهاانی‪ ،‬میزباان رهباران زن" از شارکت فعااالن زن در‬ ‫سراسر جهان نام میبرد که جهت مباح ه در خصوص فیمینیسم و عوامل شکسات آن‬ ‫بعد از انقالب در کشورشان در آمریکا گرد هم آمدند‪ .‬در این نشست کاه در واشانگتن‬ ‫برگزار شد از ‪ 3‬رهبر دعوت شدهی زن‪ 7 ،‬زن از کشورهای اسالمی دعوت داشتند‪.‬‬ ‫بهراحتی قابل در است که چنین نشستهایی با هدف تأثیر الگوهای فمنیساتی‬ ‫(مبتنی بر مدلهای غربی) بر زنان مسلمان در جهت انحطااب بیاداری اساالمی و جادا‬ ‫کردن این جنبشها از اسالم بوده است‪ .‬تالشی که غرب برای حمایت از زنان مسالمان‬ ‫از طریق سازمان ملل مطرح میکند و خواهان ارتباب زنان با ساازمانهای جهاانی و ناه‬ ‫اسالمی هستند نشانهی دیگری از جریانی هدفدار در این میان است ‪.‬‬ ‫نتیجهگیری‪:‬‬ ‫با توجه به گسترش بیداری اسالمی و نفوذ آن در منطقه‪ ،‬از یه طارف خاورمیاناه باه‬ ‫یه منطقهی نا امن برای قدرتهای جهانی تبدیل شده است‪ ،‬ولی از طرف دیگر این نا‬ ‫امنی ممکن است به نفوذ افکار غربی در منطقه کمه کند‪ .‬از آنجا که این بیداری‪11 ،‬‬ ‫سال پیش در ایران اتفاق افتاد و به نقل از محققان تأثیر انقالب اسالمی ایاران در ایان‬ ‫جریان کامال مشهود است‪ .‬لذا شایسته است رسانههای ایران به معرفی بیشاتر انقاالب‬ ‫اسالمی پرداخته و جایگاه زنان را در ایران باه دنیاا معرفای کنناد‪ .‬معرفای زناانی کاه‬ ‫جایگاه علمی ویژهای دارند‪ ،‬و همچنین معرفی برنامهها و تالشهای دولات بارای حال‬ ‫مشکالت زنان در ایران میتواند مانعی مؤثر بر سر راه غرب باشد‪.‬‬

‫‪276‬‬

‫‪1 -http://wwwwashingtonpostcom.‬‬

‫منابع فارسی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ .1‬بهشتی س‪ ,‬احمدی نیا م‪ .‬تبیین و بررسای نظریاه تربیتای فمینیسام و نقاد آن از‬ ‫منظر تعلیم و تربیت اسالمی‪ .‬تربیت اسالمی ‪.1133 ،1‬‬ ‫‪ .1‬شیرودی م‪ .‬انقالب اسالمی و بیداری اسالمی(تأثیر گذاری و نموناههاا)‪ .‬فصالنامهی‬ ‫علمی‪ -‬پژوهشی مطالعات انقالب اسالمی‪11,-11:)17(2;1133 .‬‬ ‫‪ .1‬خرمشاد م‪ ,‬کیانی ن‪ .‬تمدن اسالمی‪ -‬ایرانی الهام بخش موج سوم بیاداری اساالمی‬ ‫فصلنامه علمی‪ -‬پژوهشی مطالعات انقالب اسالمی‪.13-20:)13(1;1111 .‬‬ ‫‪ .1‬قدیمی ا‪ ,‬قربانی ا‪ ,‬حریری ر‪ .‬مقایسه جایگااه زناان در برناماههاای توساعه و کاالن‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‪ .‬زن‪ :‬حقوق و توسعه(تحقیقات زنان)‪.)1(2;1110 .‬‬ ‫‪ .2‬مطهری م‪ .‬بررسی اجمالی نهضتهای اسالمی در صد ساله اخیار‪ .‬تهاران‪ :‬انتشاارات‬ ‫صدرا; ‪.1111‬‬ ‫‪ .7‬مالابراهیمی ع‪ .‬جلوههای وطن پرستی در شعر زنان فلساطینی(باا تکیاه بار اشاعار‬ ‫فدوی طوقان)‪ .‬زن در فرهنگ و هنر(پژوهش زنان)‪.12-110:)1(1;1131 .‬‬ ‫‪ .3‬مالابراهیمی ع‪ ,‬روشنفکر ا‪ .‬نگرشی بر حضور زنان لبناانی در عرصاههاای فرهنگای‪.‬‬ ‫پژوهش زنان‪.03-113:)1(1;1133 .‬‬ ‫‪ . 3‬یزدی ا‪ .‬اخالق مادری در اسالم و فمینیسم‪ .‬فصلنامه علمی‪ -‬پژوهشی دانشاگاه قام‬ ‫‪.21-131:)1(10‬‬ ‫‪ -1‬نقااش زنااان در بیااداری اسااالمی;‪1011 http://islamic-awakening.ir‬‬ ‫]‪.[cited 1011 June 13‬‬ ‫‪ -1‬زنان و بیاداری اساالمی در خاورمیاناه‪1110 http://zanemosalman.ir; .‬‬ ‫]‪.[cited 1011 June 13‬‬

‫‪277‬‬

‫منابع انگلیسی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

1- Board TME. Women on the front lines of faith vs. state. http://www.csmonitor.com; 1011 [cited 1011 June 1011.]

1-Dergham R. Rise up and be heard,Arab sisters. Independent; 1001 [cited 1011 June 13 1- Graneheim UH, Lundman B. Qualitative content analysis in nursing research: concepts, procedures and measures to achive trustworthiness. Nurse Education. 1001;11:102-11 1- Patterson C. Lessons in freedom from the sister of Arab Spring. http://www.independent.co.uk; 1011 [cited 1011 June 13].

2-Wax E. Vital voices global partnership honors female leaders. http://wwwwashingtonpostcom. 1011.

278

‫جلوههای حضور زن مسلمان در انقالب اسالمی ایران‬ ‫و تداوم آن در نهضت بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫امیر حسین بانکی پور فرد‬

‫‪1‬‬

‫محمد جواد ذرّیه‬

‫‪2‬‬

‫سهیال آبیار‬

‫‪3‬‬

‫!‬

‫!‬

‫چکیده‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫انقالب اسالمی ایران ثمرهی بیداری اسالمی تمامی اقشاار ملات ایاران باود کاه باا هادایت و‬ ‫رهبری حکیمانه امام خمینی(ره) به سرمنزل مقصود رسید‪ .‬زنان مسلمان ایرانی باا لبیاه باه‬ ‫ندای امام امّت‪ ،‬زیباترین و مؤثرترین نقش را در شکلگیری انقالب اسالمی آفریدناد‪ .‬آناان باا‬ ‫حضور در عرصههای گوناگون سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و تربیتی به صورت مساتقیم و غیار‬ ‫مستقیم ایفای نقش نمودند‪ .‬به نحوی که اگر حضاور سرشاار از ایماان و اخاالص ایان قشار‬ ‫عظیم در جریان مبارزات قبل و بعد از انقالب نبود؛ این انقالب به ثمردهی نمیرساید‪ .‬در ایان‬ ‫پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با محوریت بیانات امام خمینی(ره) و مقام معظام رهباری‬ ‫به بررسی نقشهای مختلف زنان در مراحل مختلف انقالب پرداخته شاده اسات‪ .‬کارکردهاای‬ ‫مختلف زنان در انقالب اسالمی را میتوان به سه دسته هدایت و تربیت‪ ،‬مشاارکت‪ ،‬حمایات و‬ ‫پشتیبانی تقسیم نمود که در تمامی نقشآفرینیها در حوزههاای فاردی و اجتمااعی باا الگاو‬ ‫قرار دادن دو بانوی عالم یعنای حضارت فاطماه زهارا(س) و حضارت زیناب(س) گاامهاای‬ ‫سرنوشتسازی را در پیروزیهاای انقاالب اساالمی برداشاتند‪ .‬موفقیاتهاا و تاأثّرات عظایم‬ ‫مبارزاتی زنان مسلمان ایران در انقالب اسالمی میتواند بهعنوان الگویی عملی در مقابال زناان‬ ‫مسلمان جهان قرار گیرد تا بیش از پیش شاهد پیشبرد روناد بیاداری و آگااهی مسالمانان و‬ ‫گسترش فعالیتهای مؤثر در کلیه اقصی نقاب دنیا بهخصوص جوامع اسالمی باشیم‪.‬‬ ‫واژگان کلیدی‬ ‫زن مسلمان‪ ،‬انقالب اسالمی‪ ،‬امام خمینی(ره)‪ ،‬مقام معظم رهبری‪ ،‬بیداری اسالمی‬ ‫‪ . 1‬استادیار د انشکده اهل البیت(علیهم السالم) دانشگاه اصفهان‬ ‫‪ . 1‬کارشناس ارشد فلسفه و کالم اسالمی‪ ،‬مدرس حوزه دانشگاهیان اصفهان‬ ‫‪ . 1‬کارشناس ارشد فلسفه و کالم اسالمی‪ ،‬مدرس حوزه و دانشگاه‬

‫‪279‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪281‬‬

‫مقدمه‬ ‫انقالب بهعنوان پدیدهای اجتماعی در هر برههای از زماان کاه باه وقاوع مایپیونادد؛‬ ‫عموما بیانگر نوعی بحران در الیهها و زیر ساختهای جامعه میباشد‪ .‬انقاالب اساالمی‬ ‫ایران نیز در واکنش به بحرانهای ایجاد شده ناشی از خفقان رژیم بیکفایات گذشاته‬ ‫به وقوع پیوست و موجب تحولی بنیادین در تمام زیرسااختهاای جامعاه ایاران شاد‪.‬‬ ‫برای اینکه یه انقالب امکان استمرار و تداوم برای زمانهای آینده را داشته باشد الزم‬ ‫است که مؤلفهها و ماهیت آن شناخته شده باشد‪ .‬انقالب ایران به تعبیار اساتاد شاهید‬ ‫مطهری دارای یه ماهیت اسالمی بود؛ «ماهیت اسالمی داشتن به معنی واقعی‪ ،‬یعنای‬ ‫چند بعدی و همه جانبه بودن؛ یعنی روح این انقالب را چه از جنبهی آزادی خاواهی و‬ ‫چه از جنبهی مادی و چه از جنبههای دیگر‪ ،‬اسالم تشکیل مایدهاد‪ .‬در ایان صاورت‬ ‫تداومش در آینده هام بایاد بار هماین مبناا و اسااس باشاد یعنای اساالمی باشاد»‪.‬‬ ‫( مطهری‪ ،1133،‬ص‪)31‬‬ ‫انقالب اسالمی ایران در بعد مؤلفهها‪ ،‬از سه رکن اساسی امام‪ ،‬امت و مکتب اساالم‬ ‫تشکیل شده بود‪ .‬حضور فعال امت در بسترسازی‪ ،‬شکلگیری و استقرار انقاالب اماری‬ ‫انکار ناپذیر است‪ .‬به عبارتی پیاروزی انقاالب اساالمی در ایاران‪ ،‬مرهاون همفکاری و‬ ‫مشارکت جدی گروههای مختلف اجتماعی‪ ،‬خاصه زنان بود‪.‬‬ ‫اهمیت و بررسی نقش بانوان در فرآیند شکلگیری انقالب اسالمی و بعاد از آن‪ ،‬از‬ ‫جهت حفظ ظرفیت این نیروی عظیم در مراحل مختلف بیداری اساالمی قابال توجاه‬ ‫است‪ .‬از آنجا که زنان نقش بیبدیلی در ساازندگی جامعاه دارناد‪ ،‬وجاود ایان نقاش و‬ ‫وظیفه خطیر اقتضا میکند که برای حفظ و ماندگاری بیاداری اساالمی باه جایگااه و‬ ‫نقش حساس و سرنوشتساز بانوان در فرآیند شکلگیری انقالب پرداخته شود؛ تا زنان‬ ‫با آگاهی از شأن و منزلت واقعی خود بتوانند حضوری فعال و آگاهانه در تماام عرصاه‪-‬‬ ‫های بیداری اسالمی داشته باشند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬بنا به عللی این حضاور فعاالناه زناان‬ ‫در طول بیداری اسالمی از چشم بسیاری مغفول مانده‪ ،‬لذا بررسی نقش و سهم باانوان‬ ‫بنا به فرموده رهبر معظم انقالب از کارهای راهبردی مایباشاد‪( .‬بیاناات مقاام معظام‬ ‫رهبری در سومین نشست اندیشههای راهبردی با موضوع زن و خانواده‪)10/10/11 ،‬‬ ‫حضور زن در عرصههای مختلف و در فراز و نشیبهای انقالب مرهون اندیشههاای‬ ‫اصالحی و مکتبی امام خمینی (ره) میباشد تا جایی که میتاوان یکای از جنباههاای‬ ‫جالب و حیرتانگیز انقالب اسالمی ایاران را حضاور زن در تماام عرصاههاای انقاالب‬ ‫دانست‪ .‬امام‪ ،‬زن را از زوایای پنهان تاریخ و حضاور مابهم و کامرناگ آن و از حاوزهی‬ ‫ناخودآگاه جامعه به صحنهی خود آگاهی و فعالیّت امروز رسانیدند‪ .‬ایشان ضمن تبیین‬ ‫اندیشههای اصیل اسالمی در مورد شأن و جایگاه زن در اسالم‪ ،‬زمینه حضاور زن را در‬

‫جامعه فراهم ساختند‪ .‬تأکید بر ساه رساالت مهام زن در حاوزهی فاردی (خودساازی‬ ‫معنوی و رشد کماالت روحی)‪ ،‬حوزهی اجتماعی(شرکت فعال در همهی عرصاههاا باا‬ ‫حفظ موازین اسالمی) و نقشآفرینی ویژهی زن در حاوزه خاانواده (رساالت ماادری و‬ ‫همسری) در اندیشههای بلند حضرت امام(ره) بسیار مورد اهتمام است‪.‬‬ ‫ایشان با بازنگری دوبارهی منزلت زن به احیای ارزشهای از دسات رفتاهی زناان‬ ‫پرداختند و حضور آنان را در صحنههای گوناگون انقاالب ناه تنهاا الزم‪ ،‬بلکاه واجاب‬ ‫دانستند‪ .‬ایشان در مورد نقش بانوان میفرمایند‪« :‬زنان از نظر اسالم نقش حساسای در‬ ‫بنای جامعهی اسالمی دارند و اسالم زن را تا حدی ارتقا مایدهاد کاه او بتواناد مقاام‬ ‫انسانی خود را در جامعه باز یابد و از حد شیء بیرون بیاید و متناسب با چنین رشادی‬ ‫میتواند در ساختمان حکومت اسالمی مسئولیتهایی را به عهده بگیرد»‪(.‬صحیفه ناور‬ ‫ج ‪ ،1‬مصاحبه با نماینده سازمان عفو بینالملل‪)23/3/11 ،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫گذری اجمالی به دیدگاه فروکاهشی به زن‪ ،‬قبل از انقالب‬ ‫وضعیت زنان ایران از سال ‪ 31‬هجری که ایران به تصرف مسلمانان درآمد تاا روی‬ ‫کار آمدن دولت صفوی وضعیت مطلوبی نبوده است‪ .‬به علت رواج فساد و بیبنادوباری‬ ‫ناشی از حکومت امویان و عباسیان‪ ،‬رویکرد بهکار رفته در بیشاتر زمیناههاا خاصاه در‬ ‫مورد زنان‪ ،‬از اسالم ناب محمدی(ص) فاصلهی بسیار داشت‪ .‬در این میان به حی یات و‬ ‫مقام زن در جامعه لطماات جبارانناپاذیری وارد آماد‪ .‬زناان از هرگوناه فعالیاتهاای‬ ‫اجتماعی و سیاسی محروم بوده و بیشتر بهعنوان کمه درآمد و شرکت در امور منزل‬ ‫مشغول بودند‪ .‬هر چند حضور زنان عالم و فرهیخته را نمیتاوان انکاار کارد اماا چاون‬ ‫جنبه عمومی نداشت‪ ،‬لذا میتوان گفت وضعیت زنان تا زمان دولت صفوی کاه تشایّع‬ ‫به رسمیّت شناخته شد‪ ،‬تغییر چندانی نداشت‪« .‬متأثر از روی کار آمدن دولت شایعی‪،‬‬ ‫صفویان به علت کمبود علما و کتب دینی تالش کردند تا دانشمندان عرب شایعه را از‬ ‫هر کجا که امکان داشت‪ ،‬به ایران بیاورند‪ .‬این علما از دو ناحیه به ایاران آمدناد‪ :‬یکای‬ ‫بحرین و دیگری جبل عامل» ( براون؛ ‪ ،1112‬ص‪.)111‬‬ ‫حضور علما و گسترش تشیّع تأثیر شگرفی بر فرهنگ عمومی زنان ایران گذاشات‪.‬‬ ‫این امر بیشتر ناشی از اعتقادات دینی مردم و ارادت آنها به خانادان اهال بیات(علیهم‬ ‫السالم) بهخصوص حضرت سیدالشّهدا(علیه السالم) بود که گسترش فرهنگ عازاداری‬ ‫امام حسین(علیه السالم) تقریبا بهصورت یه نهاد اجتماعی درآمده بود‪ .‬بهگونهای کاه‬ ‫حتی پس از اضمحالل صفویان تا دوران قاجار‪ ،‬زنان باا شارکت در مراسام عازاداری و‬ ‫حضور در مساجد و تکایا‪ ،‬بر علم و آگاهیهای دینی و سیاسی خود افزودند‪ .‬بهگوناهای‬ ‫که حضور فعال زنان در واقعهی « قیام تنبااکو» در ساال ‪ 1101‬ه‪.‬ق نشاان از بیاداری‬

‫‪281‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪282‬‬

‫زنان در دورانی را دارد که هنوز زنان از نعمت خواندن و نوشتن محروم بودناد و هناوز‬ ‫هیچ مدرسه ای برای آنان در ایران دایر نشده بود‪ .‬با وجاود قشار فرهیختاهای از زناان‬ ‫عالم و آگاه به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود‪ ،‬باید افازود کاه در دوران پهلاوی‪،‬‬ ‫رویکردی کامال فروکاهشی نسبت به تمام شئون زن بوجود آمد‪ .‬از مهمترین تحاوالتی‬ ‫که در این دوران جهت تضعیف موقعیت زنان مسلمان ایرانی از طرف استعمار و ایاادی‬ ‫آن در ایران صورت گرفت عبارتند از‪:‬‬ ‫الف)دور کردن زنان از نقشهای مادری و همسری؛ استعمار غارب در ایاران‪،‬‬ ‫دریافته بود که برای تبدیل کردن جامعه ایران به جامعهای وابسته و بیهویّت‪ ،‬بایستی‬ ‫در ابتدا مهمترین عضو آن یعنی زن را از فرهنگ و ارزشهای ملی و اسالمی تهی نماید‪.‬‬ ‫از آنجا که به دلیل ریشهدار بودن تفکر و تقیّدات مذهبی و سنن ملی‪ ،‬سیاست ماذهب‬ ‫زدایی با مشکالت جدی و مقاومت اجتماعی مواجه بود‪ ،‬بنابراین عوامل رژیم با هادایت‬ ‫کشورهای غربی ذی نفع در ایران همچون تجربه دینزدایی در ترکیه‪ ،‬تهاجم به دین و‬ ‫مذهب را از طریق رواج سکوالریزم و تحقیر ارزشهای دینی آغاز کردند‪ .‬از جملاه ایان‬ ‫ارزشها که در حوزهی خانواده اسالمی ایرانی اعتبار فراوانی داشت نقش زن باهعناوان‬ ‫مادر و مربی اصلی فرزندان بود که با گسترش فرهنگ ابتذال غربی در ایران به یه امر‬ ‫حقیر و بیارزش تبدیل گردید‪ .‬باه تعبیار مقاام معظام رهباری‪« :‬در نظار زن شاؤون‬ ‫انوثیت‪ ،‬شؤون طبیعی انوثیت؛ یعنی همسری و ماادری و تربیات فرزناد‪ ،‬اداره خاناه و‬ ‫تکفل به مدیریت خانه و تأمین آسایش شوهر این چیزهایی کاه غالباا جازو لاوازم آن‬ ‫انوثیت است ‪ -‬یعنی میل زن و طبیعت زن به این است‪ -‬در گذشته اینها شده بود ضد‬ ‫ارزش‪ .‬در حالی که در آن کشورهایی که این مفاهیم را از آنجا نقل مایکردناد و مای‪-‬‬ ‫خواستند از آنها یاد بگیرند به این شدت نبود‪( »...‬مصاحبه مجله شاهد باانوان باا مقاام‬ ‫معظم رهبری ‪ .)73/7/11 ،‬ضدارزش نمودن شؤون طبیعی زن پیامدهای خطرناکی باه‬ ‫دنبال داشت‪« .‬زن یه موجود کم کار‪ ،‬کام تاأثیر‪ ،‬پرمصارف؛ از لحااظ اخالقای دچاار‬ ‫کننده و پایبند کنندهی مرد و جامعه به بسیاری از بیهودگیها و پوچیها و تبااهیهاا‪،‬‬ ‫یه چنین حالتی را داشتند بهوجود می آوردناد» (هماان)‪ .‬تهای شادن زن از رساالت‬ ‫مادری و همسری‪ ،‬باعث گردید تا زن به ابزاری جهت تبلیغ فرهنگ مصرفگرایای کاه‬ ‫رهآورد حضور بیگانگان در ایران بود تبدیل گردد‪.‬‬ ‫ب)عقب نگهداشتن زن از حضور در عرصههای مختلف اجتمداعی؛ یکای از‬ ‫اقداماتی که در راستای تضعیف موقعیت زنان در گذشته صورت گرفات؛ رواج فرهناگ‬ ‫تجمّل و مدگرایی افراطی‪ ،‬جلوگیری از تحصیل علم و دانش‪ ،‬غلبه دادن شهوت و فساد‬ ‫جنسی بر فضای زندگی زناان و مهامتار از هماه عقاب نگاهداشاتن زن از آگاهیهاای‬ ‫سیاسی‪ -‬اجتماعی بود‪ .‬به فرمودهی مقام معظم رهبری‪« ،‬پیش از انقالب‪ ،‬فرهنگی کاه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫حاکم بر جامعهی ما بود سعی میکرد که نگذارد استعدادهای درونی زنان آنچنانی کاه‬ ‫اسالم خواسته و اسالم میپسندد رشد کند‪ .‬تمام برنامههایی که در این مملکت حول و‬ ‫حوش وجود زن از سوی دستگاههای گذشته طراحی میشاد و باه اجارا در مای آماد‬ ‫بدین منظور بود‪ . ...‬حقیقت این است که در متن جامعاهی ماا ایان فرصات را باه زن‬ ‫نمیدادند که مانند زن صدر اسالم فکر کند و آن طور بیندیشد و آن طور رشد کناد»(‬ ‫دیدار با گروهی از خواهران طالب مدرسه علمیه و دانش آموزان عضو انجمان اساالمی‬ ‫مدارس مسجد سلیمان‪.)71/7/1 ،‬‬ ‫حضرت امام خمینی (ره) نیز ضمن اشاره به دوران محرومیّت و مظلومیّت زنان در‬ ‫دو دوره جاهلیت قبل از اسالم و دوران پهلوی‪ ،‬در مورد وضعیت رقّتبار زناان اینگوناه‬ ‫میفرمایند‪« :‬زنها را در این دورههای اخیر منحط کردند‪ .‬از خیانتهای بزرگای کاه باه‬ ‫ملت ما شد این بود که نیروی انسانی ما را از دست ما گرفتند‪ ،‬نیروی جوانان ماا را باه‬ ‫عقب راندند‪ ،‬نیروی بانوان ما را به عقب راندند‪ ،‬بانوان ما را منحط کردند‪ ،‬باانوان ماا را‬ ‫ملعبه کردند‪ ،‬اینها اهانت به مقام زن اسات» (صاحیفه ناور ج ‪ ، 7‬ساخنرانی در جماع‬ ‫بانوان قم‪.)23/11/11 ،‬‬ ‫ج)تبدیل کردن زن به عامل فساد در جامعه؛ سیاست به ابتذال کشاندن زناان‬ ‫از مهمترین راهبردهای نظام سلطه در جهت استحالهی فرهنگی سیاسی جامعه ایاران‬ ‫در قبل از انقالب بود‪ .‬برای دستیابی به ایان امار‪،‬آزادی زناان را بهاناه قارار داده و باه‬ ‫ترویج فساد و بیبندوباری پرداختند و در این راه حتی خشنترین رویههای اساتبدادی‬ ‫را نیز در قالب کشف حجاب بهکار گرفتند‪ .‬هار چناد سیاسات فاساد کاردن نیمای از‬ ‫جامعه در زمان رضاخان به زور سرنیزه صورت گرفت؛ اما در دوران بعاد‪ ،‬شاکل نارم و‬ ‫مکّارانهای به خود گرفت‪ ،‬به گونهای که رسالت زن چیزی نبود جاز فریباایی کاه بایاد‬ ‫همه موانع موجود بر سر تحقق این رسالت برداشته میشد‪ .‬با این روش ناه تنهاا زناان‬ ‫بلکه نیم دیگر جامعه‪ ،‬یعنی ماردان را نیاز باه بناد افساون فریباایی کشااندند و ایان‬ ‫سرانجامی جز فساد و تباهی برای جامعه چیزی در پی نداشت‪ .‬رهبر فرزانه انقالب ره‪-‬‬ ‫آورد گذشته در مورد زنان را ترویج فرهنگ برهنگای باه جاای رواج داناش و معرفات‬ ‫عنوان مینمایند و میفرمایند‪« :‬آنچه آوردند این بود که زن را به سنّتها و خلقیّاات و‬ ‫ریشههای اعتقادی و رفتاری دیرین جامعهی خودش بیاعتقاد کنند‪ ،‬آن را یه موجود‬ ‫مصرفی تربیت کنند‪ .‬متأسفانه در نسل گذشاته موفاق هام شادند» (ساخنرانی مقاام‬ ‫معظم رهبری در کنگره بینالمللی زن و انقالب جهانی اسالم ‪.)73/11/3 ،‬‬ ‫بنابراین در گذشته‪ ،‬زن از هویت اصیل خود تهای و دچاار ناوعی از خودبیگاانگی‬ ‫گشت‪ .‬در حالی که بسیاری از روشنفکران وابسته و متأثر از اصالحات پهلوی دوم‪ ،‬تنها‬ ‫راه ارتقای جامعه ایران را در پیروی از روش غرب میدیدناد‪ ،‬جمعای از اصاالحگرایاان‬

‫‪283‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪284‬‬

‫دینی میکوشیدند که تبیینی نوین از آموزه های اسالمی ارائه دهند‪ .‬چهره شاخص این‬ ‫افراد حضرت امام خمینی(ره) بود کاه دیانماداری‪ ،‬محاور اندیشاه ایشاان را تشاکیل‬ ‫می داد که آکنده از عقالنیتی بود کاه در جاایجاای اندیشاههاای وی حضاور داشات‬ ‫(بستان‪،1131 ،‬ص‪.)127‬‬ ‫تأثیر بارز این نگاه حضرت امام (ره) را در مواضع آن بزرگوار پیرامون مساأله زناان‬ ‫می توان مشاهده نمود‪ .‬ایشان طی سالهای آغازین دهاه ‪ 10‬باا بصایرت کامال‪ ،‬ساوء‬ ‫استفادهی رژیم پهلوی از عَلَم کردن مسأله آزادی و حقوق زنان را در کرده و به جاد‬ ‫با سیاستهای به اصطالح نوگرایانه رژیم در این باب به مخالفات برخاساتند؛ چارا کاه‬ ‫رژیم مخالفت خود با اسالم را در زیر لوای دفاع از زنان پنهان کارده باود‪ .‬اماام(ره) باه‬ ‫خوبی دریافته بودند که رفتار شاه عوامفریباناه و در جهات محاو هویات و کرامات زن‬ ‫میباشد‪ .‬پهلوی دوم میخواست با اعالم تساوی زن و مرد برای او محبوبیّت ایجاد شده‬ ‫و تداوم حکومت وی از این رهگذر تضمین گردد‪ .‬امام باا در صاحیح ایان نکتاه کاه‬ ‫نیروی پرتوان زنان در اختیار فردی قرار میگیرد که هدف او خدمت به زنان نیست‪ ،‬باا‬ ‫اعالم مخالفت خود با این سیاست مزوّرانه درصدد حفظ شخصیت زناان و پااسداشات‬ ‫کراماات آنااان برآمااد (عطااارزاده‪ ،‬فصاالنامه مطالعااات راهبااردی زنااان‪ ،‬شااماره ‪، 12‬‬ ‫بهار‪ .)1137‬چنان که ایشان در راستای این جریان مایفرمایناد‪ «:‬مگار باا چهارتاا زن‬ ‫فرستادن به مجلس ترقی حاصل میشود؟ مگر مردها که تا حاال بودند ترقی برای شاما‬ ‫درست کردند تا زنهایتان درست کنند؟‪...‬ما با ترقی زنان مخالف نیستیم‪ ،‬با این فحشاا‬ ‫مخالفیم‪ ،‬با این کارهای غلط مخالفیم»( صحیفه ناور ج ‪ ،1‬ساخنرانی در جماع اقشاار‬ ‫مردم‪ .) 11/1/17 ،‬با بررسای وضاعیت زناان در کشاورهای اساالمی در ساالهای اخیار‬ ‫کمابیش مسائل فوق را در این جوامع مشاهده میکنیم چرا که ریشه تماامی آنهاا باه‬ ‫فرهنگ استعماری و ضد اسالمی بر میگردد و امروزه زنان مسلمان از وضعیت موجاود‬ ‫به ستوه آمده و در نهضت بیداری اسالمی حضوری پر رنگ و مؤثر یافتهاند‪.‬‬ ‫نحوه تأثیرگذاری زن در بسترسازی انقالب اسالمی تا سال ‪57‬‬ ‫حضور استوار زنان در صحنههاای قبال از پیاروزی انقاالب اساالمی‪ ،‬در مقاومات‬ ‫صبورانه آنها در برابر فشارها و آزارهای رژیم شاه بر خود و خاانوادههاای ایشاان اماری‬ ‫انکارناپذیر است‪ .‬مشارکت زنان در زمینهسازی‪ ،‬شکلگیاری انقاالب باا وجاود تماامی‬ ‫فشارها و سیاستها بهگونهای عمیق متجلی است که به جرأت میتاوان دوران انقاالب‬ ‫را‪ ،‬ارزشمندترین دورهی تاریخی زنان ایرانی قلمداد نمود‪ .‬اماام راحال(ره) در ساخنان‬ ‫خویش هرگاه از نقش مردم در پیروزی انقالب یاد مینمودند به نقش اساسی زناان در‬ ‫انقالب اشاره میکردند‪ .‬ایشان میفرمایند‪ « :‬فعالیت زنها در این باب (نهضت انقاالب)‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ارزشش بیشتر از فعالیات مردهاا باود؛ بارای اینکاه هماین خواهرهاا کاه ریختناد در‬ ‫خیابانها و در مقابل توپ و تانه تظاهرات کردند و مشت گره کردند‪ ،‬اینهاا مردهاا را‪،‬‬ ‫قدرتشان را دوچندان کرد‪ .‬وقتی مردها ببینند کاه خاانمهاا آمدناد در مقابال تاوپ و‬ ‫تانه‪ ،‬آنها بیشتر اقدام میکنند‪ .‬و ما دیدیم که این خواهرها در این نهضت یاه ساهم‬ ‫بساایار باازرگ داشااتند»‪ (.‬صااحیفه نااور ج‪ 10‬سااخنرانی در جمااع بااانوان معلاام و‬ ‫دانشآموزان‪)23/3/3 ،‬‬ ‫با این توصیف نحوهی تأثیرگذاری زنان یا به عبارتی جلوههای حضور زن در دوران‬ ‫قبل از انقالب بهصورت حضاور فعاال و مساتقیم در عرصاهی اجتمااع و حضاور غیار‬ ‫مستقیم در پوشش‪ ،‬نقش هدایت و تربیت‪ ،‬حمایت وپشتیبانی جلوهگر اسات و هماین‬ ‫قاعده بر حضور زنان در نهضت بیداری اسالمی در طول تاریخ نمایان است‪.‬‬ ‫الف)حضور مستقیم زنان در عرصه فعالیتهای مبارزاتی قبدل از انقدالب؛‬ ‫چنانچه اشاره شد سابقه حضور مستقیم زنان مسلمان باه ساالهاای خفقاانآور دوران‬ ‫قاجار در واقعهی تنباکو برمیگردد‪ .‬این حضور فعاال در ساالهاای بعاد و نزدیاه باه‬ ‫شکلگیری انقالب رو به افزایش است‪ .‬به روایت منابع تااریخی‪ ،‬زناان در دوران قاجاار‬ ‫بارها در تظاهرات دسته جمعی در ساالهاای ‪1133‬ه‪.‬ق‪1101 ،‬ه‪.‬ق(معتضاد ‪،1131 ،‬‬ ‫ص‪101‬و ‪ )101‬و مهمتر از آن ‪1101‬ه‪.‬ق قیام تنباکو (کربالیی‪ ،‬بیتا‪ ،‬ص ‪ 173‬تا‪)131‬‬ ‫شرکت داشتند‪.‬‬ ‫حضرت امام خمینی (ره) نیز در موارد متعددی به پیش قدم بودن زنان در عرصه‪-‬‬ ‫های مبارزات اشاره مینمایند و در مورد حضور زنان در دوران آغازین نهضات اساالمی‬ ‫میفرمایند‪« :‬قبل از این دوره رژیم پهلوی‪ ،‬در جنابش تنبااکو و جنابش مشاروطیت‪،‬‬ ‫زنها همدوش با مردها فعالیت میکردند و زنها در جامعه بودند و با مردها راجاع باه‬ ‫امور سیاسی و امور اجتماعی و گرفتاریهاای مملکات خودشاان فعالیات مایکردناد‪.‬‬ ‫همانطوری که مردها آن وقت قیام میکردند» (صحیفه نور ج ‪ ،10‬سخنرانی در جماع‬ ‫بانوان معلم و دانش آموزان‪.)23/3/3 ،‬‬ ‫اما دخالت و شرکت زنان در سالهای قبل از پیروزی انقالب شدت بیشتری داشت‬ ‫از جمله شرکتشان «در تظاهرات و راهپیماییها‪ ،‬آن هم با حفظ میازانهاا و میارا ‪-‬‬ ‫های اسالمی و با شعارهای اسالمی و از اینها باالتر‪ ،‬جلو گلولهها رفتن است کاه در ‪13‬‬ ‫شهریور در میدان شهدا‪ ،‬زنان بیشتر از مردها شهید دادند و ایان زنهاا بودناد کاه در‬ ‫میدان شهدا نشستند و مورد رگباار ظالماناه دشامن قارار گرفتناد و ایان فاجعاه ‪13‬‬ ‫شهریور نقطه عطف عجیبی در این انقالب اسالمی بود»‪ (.‬مطهری‪،1133 ،‬ص‪)110‬‬ ‫برجستگی نقش زنان آن هام باه صاورت حضاور فعاال و مساتقیم در تجمعاات‪،‬‬ ‫منحصر به حواد ‪ 13‬شهریور نمیشاود‪ .‬بلکاه در تماامی حاوادثی کاه باهنحاوی در‬

‫‪285‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪286‬‬

‫پیروزی انقالب مؤثر بود‪ ،‬دارای نقش بیبدیل بودند‪ .‬مقام معظم رهبری ضمن اشاره به‬ ‫نقش مستقیم زنان در راهپیماییها و مبارزات؛ ورود زن به متن انقالب را رمز پیاروزی‬ ‫آن برشمرده و می فرمایناد‪« :‬اگار نبودناد زناان تاوی ایان اجتماعاات‪ ،‬بالشاه ایان‬ ‫اجتماعات عظیم و این تظاهرات عظیم‪ ،‬آن اثر را نمیبخشید؛ عالوه بر اینکه در بعضای‬ ‫جاها م ل مشهد‪ ،‬اصال شروع این تظاهرات‪ ،‬از زنان شد‪ .‬یعنای اولاین حرکات عماومی‬ ‫مردم‪ ،‬یه حرکت زنانه بود‪ ...‬بعد از آن حرکتهاای مرداناه راه افتااد» ( بیاناات مقاام‬ ‫معظاام رهبااری در سااومین نشساات اندیشااههااای راهبااردی بااا موضااوع زن و‬ ‫خانواده‪.)10/10/11،‬‬ ‫هر جه حضور زنان در مبارزات علیه رژیم پر رنگ تر می گردید ‪ ،‬انقالب اساالمی‬ ‫به پیروزی نزدیکتر می شد‪«.‬در دو سه سال آخر مبارزه ناگهان نقش بانوان در پیاروزی‬ ‫انقالب و قیام عظیم مردم دچار برجستگی عظیمی شد و خاانم هاا اولاین راهپیماایی‬ ‫خطرنا را شاروع کردناد و در میاادین پرخطار مباارزه حضاور فعاال و چشامگیری‬ ‫داشتند» ( بیانات مقام معظم رهبری در کنگره جهانی زن‪.)77/11/13،‬‬ ‫یکی از مشخصههای مهم در تمام عرصههاایی کاه زن باهصاورت مساتقیم نقاش‬ ‫آفرینی میکرد‪ ،‬رعایت حدود اسالمی و حفظ حجاب بود و این هنار اماام خمینای(ره)‬ ‫بود که زنان را با تأکید بر حفظ ماوازین شارعی باه صاحنه آورد و در میادان دفااع از‬ ‫دستاوردهای انقالب حاضر نگه داشت‪ ،‬تا آنجا که انقالب اسالمی «انقالب چادرها» ناام‬ ‫گرفت (مرتضوی‪،1133،‬ص‪.)113‬‬ ‫حضور مستقیم زنان در تمامی صحنههای اجتماعی‪ ،‬سیاسی دوران قبل از انقاالب‬ ‫نمودهای مختلفی داشت که به صوت تیتروار میتوان به موارد ذیل اشاره نمود‪:‬‬ ‫ شرکت در جلسات سیاسی و استماع سخنرانیهای افشاگرانه برعلیه رژیم پهلوی‬‫ شرکت در راهپیماییها و تظاهرات اعتراضآمیز خیابانی‬‫ پخش اخبار و توزیع اطالعیهها‬‫ امدادگری و رفع نیازها م ل کمه به مجروحان و پناه دادن به فعاالن انقالب‬‫ شرکت در مبارزه نظامی و استفاده از سالح بر علیه رژیم پهلوی‬‫ کمه به ساختن موانع در سر راه نیروهای نظامی رژیم پهلوی‬‫ب) نقش حمایت و پشتیبانی زن قبل از انقالب‪ ،‬حیاتیترین جلوه حضور؛‬ ‫عالوه بر نقش فعاالنه در سالهای پایانی مبارزه‪ ،‬زنان رساالت سانگینتاری را نیاز بار‬ ‫دوش داشتند که میتوان از آن به حضور غیر مستقیم اما حیاتی و ثمربخش در انقالب‬ ‫اسالمی یاد کرد‪ .‬در اهمیت این امر خطیر‪ ،‬حضرت امام خمینی(ره) میفرمایند‪ «:‬شاما‬ ‫بانوان که همیشه در این نهضت پیشقدم بودید و هدایت کردیاد‪ ،‬تقریباا شاما باانوان‪،‬‬ ‫دیگران را و دیگران به نظر اینکه شما پیشقدم شدید‪ ،‬قوت پیدا کردند»‪ (.‬صاحیفه ناور‬

‫جلوههای نقشآفرینی زن در دوران دفاع مقدس‬ ‫با پیروزی انقالب اسالمی و ایجااد تغییارات اساسای در کلیاه بخاشهاا از جملاه‬ ‫نیروهای نظامی خصوصا ارتشی که اک ر فرماندهان عالی خاود را از دسات داده باود و‬ ‫خروج مستشاران نظامی غربی‪ ،‬رژیم بع ی عراق باه خیاال فاتح چناد روزه ایاران‪ ،‬باا‬ ‫حمایت رسمی آمریکا و دیگر دول غربی‪ ،‬جنگ هشت ساله را آغاز نمود‪ .‬اما با توجه به‬ ‫رشادتهای جوانان ایرانی در همان ابتدا متوقف و در طاول جناگ‪ ،‬متحمال خساارات‬ ‫سنگینی گردید‪ .‬و سرانجام ملت با عزت و سرافراز ایران‪ ،‬در این آزمون بزرگ الهی نیاز‬ ‫سربلند بیرون آمدند‪ .‬در این میان با توجه به نقشآفرینی زنان در طول سالهای دفااع‬ ‫مقدس میتوان آنان را سربازان گمنام جنگ نامید ‪ .‬نقش زنان در دوران دفااع مقادس‬ ‫را میتوان در موارد ذیل تبیین نمود‪:‬‬ ‫الف) شرکت در جبهه و حضور در مناطق جنگی؛ هار چناد جهااد بار زناان‬ ‫واجب نیست و اسالم رسالت خطیر و دشوار را از دوش زنان برداشته اسات‪ ،‬چراکاه باا‬ ‫طبیعت جسمی و نیز با عواطف آنها سازگار نیست‪ ،‬اما زنان عمدتا باهصاورت نیروهاای‬ ‫پشتیبانی در جبههها حضور فعال داشتند‪ .‬رهبر معظم انقالب در این باره مایفرمایناد‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ج ‪ ،1‬سخنرانی در جمع دانشجویان اصفهان ‪ )23/7/11،‬نقش حیاتی و ثمر بخش زناان‬ ‫در دوران مبارزه شامل صبر و شکیبایی‪ ،‬مساعدت و تحمل مشاکالت ناشای از مباارزه‬ ‫بود‪ .‬زنان با حمایت و پشتیبانی از همسران و فرزندان خود‪ ،‬با ایمان و آگاهی به رسالت‬ ‫الهی خود‪ ،‬حضوری پر رنگ و نیرومند در همه مراحل مبارزه داشتند بهگونهای که اگار‬ ‫مادران شجاع نبودند‪ ،‬اگر همسران پرگذشت و فداکار نبودند‪ ،‬فرزندان و شوهران نمی‪-‬‬ ‫توانستند به رسالت خطیر مبارزه ادامه دهند‪.‬‬ ‫رهبر فرزانه انقالب نیز با اشاره به این وظیفه مهم مایفرمایناد‪« :‬در خاناههاا هام‬ ‫زنان نقش ایفا کردند و این چیز مهمی است‪ ،‬این را نباید دست کم گرفت‪ .‬اگار دل زن‬ ‫و فکر زن در خانه با یه جهتگیری و با یه جریان همراه نباشد‪ ،‬مرد نمایتواناد آن‪-‬‬ ‫جور همه نیروی خودش را در ایان راه مصارف کناد‪ .‬پاس زنهاا در حقیقات دو کاار‬ ‫کردند؛ هم با جسم خودشاان در میادانهاا و در خیاباانهاا و در شاهادتگاههاا و در‬ ‫قتلگاهها و در این تظاهرات میلیونی شرکت میکردند و آنچاه کاه باود آن را دو برابار‬ ‫میکردند؛ هم با روح خودشان‪ ،‬با فکر خودشان‪ ،‬با دل خودشان و با اعتقاد عمیقی کاه‬ ‫به این جریان داشتند‪ ،‬کیفیت را باال میبردند‪ .‬مردها را تشجیع میکردناد‪ ،‬آنهاا را باه‬ ‫این کار تشویق میکردند‪ ،‬برای آنها محیط تصمیمگیری مناسب بهوجود آوردناد؛ ایان‬ ‫دو تا حرکت است‪ ،‬حرکت دوم کم اهمیاتتار از حرکات اول نیسات»‪ (.‬بیاناات مقاام‬ ‫معظم رهبری در دیدار با ‪ 103‬نفر از خواهران مکتب نرجس‪)71/1/1،‬‬

‫‪287‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪288‬‬

‫« نقش مادران شهدا‪ ،‬نقش همسران شاهدا‪ ،‬نقاش زناان مباشار در میادان جناگ‪ ،‬در‬ ‫کارهای پشتیبانی و بعضا بندرت در کارهاای عملیااتی و نظاامی ‪-‬کاه مان بخشای از‬ ‫کارهای پشتیبانیشان را خودم از نزدیه در اهواز دیدم‪ -‬یه نقش فوقالعاده بود‪ .‬زن‪-‬‬ ‫ها حتی در بخشهای نظامی هم فعال بودند» ( بیانات در سومین نشست اندیشه های‬ ‫راهبردی با موضوع زن و خانواده‪.)10/10/11،‬‬ ‫ب) ایثار و از خود گذشتگی؛ هشت سال دفاع مقدس به جهانیان نشان داد کاه‬ ‫زنان ایرانی در کنار فرزندان خویش به مقابله با دشمنان برخاستند و شهادت فرزندان‪-‬‬ ‫شان را در راه اسالم و اهداف آن به جان خریدناد و لحظاهای تردیاد در اداماه مسایر‬ ‫انقالب‪ ،‬به خود راه ندادند‪ .‬امام راحل (ره) در این باره میفرمایند‪« :‬ما مکرر دیدیم کاه‬ ‫زنان بزرگواری‪ ،‬زینب(س) گونه فریاد میزنند که فرزنادان خاود را از دسات داده و در‬ ‫راه خدای متعال و اسالم عزیز از همه چیز خود گذشته و مفتخرند به این امار؛ و مای‪-‬‬ ‫دانند آنچه به دست آوردهاند باالتر از جنات نعیم است چه رسد به متاع ناچیز دنیاا» (‬ ‫صحیفه نور ج ‪ ،11‬وصیت نامه سیاسی الهی اماام خمینای(ره)‪ .)73/1/12 ،‬تقادیم پار‬ ‫افتخار هزاران شهید از مصادیق بارز ای ار و از خود گذشتگی زنان و مادران ایرانی است‬ ‫که خود اوج صبر و بصیرت و استقامت این شیر زنان را بر صفحهی تاریخ حماسههاای‬ ‫ملت پر افتخار ایران به تصویر کشیده است‪ .‬رهبر فرزانه انقالب با اشاره به این از خاود‬ ‫گذشتگی میفرمایند‪« :‬در جنگ تحمیلی اگر ام ال همین ماادر گرامای ساه شاهید و‬ ‫مادران شهیدان و همسران شهیدان‪ -‬که من افتخار داشتهام با هازاران نفار از اینهاا از‬ ‫نزدیه نشست و برخاست و گفتگو کنم و خصوصایات آنهاا را مشااهده کانم‪ -‬ایماان‬ ‫خود‪ ،‬صبر خود‪ ،‬ایستادگی خود‪ ،‬معرفت خود‪ ،‬روشنبینی خود در قبال ضایعات جناگ‬ ‫و فداکاریهای جوانان و مردان را نشان نمیدادند‪ ،‬جنگ پیروز نمیشد‪ .‬اگار ماادران و‬ ‫همسران شهدا بیصبری نشان مایدادناد‪ ،‬شاوق جهااد در راه خادا و شاهادت در دل‬ ‫مردها میخشکید؛ اینگونه نمیجوشید؛ اینگونه به جامعه طراوت نمیداد»‪ (.‬بیاناات در‬ ‫جمع ک یری از بانوان‪.) 31/7/10،‬‬ ‫ج) نقش تربیتی و هدایتی؛ درمکتب انسانساز اساالم‪ ،‬تربیات و هادایت دینای‬ ‫فرزندان از جایگاه ویژهای نسبت به دیگر وظایف والدین برخوردار است‪ .‬لذا مهامتارین‬ ‫کارکرد والدین در خانواده تربیت و پرورش فکری مذهبی فرزندان است‪ .‬در ایان راساتا‬ ‫مادر دارای نقش محوری و کلیدی است‪ .‬حضرت امام(ره) چرایی ایان جایگااه را بارای‬ ‫زن به زیبایی بیان میفرمایند‪ « :‬صالح و فساد یه جامعه از صالح و فساد زناان در آن‬ ‫جامعه سرچشمه میگیرد؛ زن یکتا موجودی است که میتواند از دامن خود افرادی باه‬ ‫جامعه تحویل دهد که از برکاتش یه جامعه‪ ،‬بلکه جامعهها به اساتقامت و ارزشهاای‬ ‫واالی انسانی کشیده شوند و میتواند به عکس آن باشد» ( صحیفه نور ج ‪ ،17‬پیام باه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مناسبت روز زن‪ .) 71/1/12،‬ایشاان سرنوشات هار جامعاه را باه ناوع عملکارد زن در‬ ‫خانواده به صورت خاص و در جامعه به صورت عام وابسته دانستهاناد؛ کاه ایان نشاان‬ ‫دهنده اهمیت نقش تربیتی زنان در اندیشه حضرت امام(ره) دارد‪ .‬با ایان ناوع نگارش‬ ‫است که نقش زنان در انقالب را نسبت به نقش مردان مقدمتر مایدانناد‪« :‬ماردان بار‬ ‫ملتها حق دارند و زنها حق بیشتر دارند‪ ،‬زنها‪ ،‬مردان شجاع را در دامن خود بازرگ‬ ‫میکنند‪ .‬قرآن کریم انسانساز است و زن نیز انسانسااز‪ .‬وظیفاه زنهاا انساانساازی‬ ‫است؛ اگر زنهای انسان ساز از ملتها گرفته شود‪ ،‬ملتها به شکست و انحطاب مبادّل‬ ‫خواهند شد‪ ( ».‬صحیفه نور ج‪ ، 7‬در جمع بانوان قم‪ )23/11/11 ،‬و دقیقاا ایان هماان‬ ‫نقش بیبدیلی است که زنان در جریان نهضت بیداری اسالمی ایفا کردناد‪ .‬کماا اینکاه‬ ‫در دوران هشت ساله دفاع مقدس بانوان از عهده ایان امار بازرگ بار آمدناد‪ .‬اهمیات‬ ‫حضور زن در عرصه تربیتی خانوادگی کمارزشتر از حضور در میادین پر خطار جناگ‬ ‫نبود‪ .‬رهبر فرزانه انقالب یکی از مسئولیتهای مهام زناان را پاذیرش مسائولیتهاای‬ ‫فرهنگی ‪ ،‬آموزشی و تربیتی میدانند و در ادامه میافزایند‪ «:‬تربیت از زن بار مایآیاد‪.‬‬ ‫یکی از جاهایی که ظرافت روحی زنانه از صالبت خشونتآمیز مردانه کااربرد بیشاتری‬ ‫دارد‪ ،‬در آموزش و پرورش است ؛ در یاد دادن و شکل دادن ‪ ،‬هردو»‪(.‬دیدار با جمعی از‬ ‫خواهران آموزش و پرورش‪)23/1/3 ،‬‬ ‫رسالت تربیتی زنان در همه دورهها با وجود حضور زن در تمامی عرصهها بر ساایر‬ ‫نقش هایش برتری ویژه دارد‪ .‬زنان ایرانی با آگاهی از این امر خطیر به تربیت شاهیدانی‬ ‫پرداختند که با خون خود توانستند اسالم را زنده نگه دارناد‪ .‬مقاام معظام رهباری در‬ ‫رابطه با نقش ارزشمند چنین شیرزنانی میفرمایند‪« :‬این زنانی که توانستند شاهیدانی‬ ‫را پرورش دهند‪ ،‬این زنانی که توانستند شوهران یا فرزندان خود را به صاورت انساان‪-‬‬ ‫های فداکاری در بیاورند که بروند از کشور و انقالب دفااع کنناد‪ ،‬از هساتی ملات و از‬ ‫آبروی ملت دفاع کنند اینها زنان بزرگی هستند‪ ،‬این زنان بودند که توانستند این کاار‬ ‫بزرگ را بکنند»‪ (.‬بیانات مقام معظم رهبری در همایش بازرگ خاواهران در ورزشاگاه‬ ‫آزادی به مناسبت جشن میالد کوثر‪) 37/3/10 ،‬‬ ‫د) نقش حمایت و پشتیبانی؛ زنان در دوران دفاع مقدس با ورود به فعالیتهای‬ ‫گروهی در پشت جبههها همچون خیاطی‪،‬آشاپزی‪ ،‬بساتهبنادی ملزوماات غاذایی و‪،...‬‬ ‫نقش بارزی در پشتیبانی رزمندگان داشتند‪.‬امام راحل(ره) در رابطه با این نقش مهام و‬ ‫کلیدی بانوان در انقالب و دفاع مقدس خطاب به زنان میفرمایند‪« :‬شما بودیاد کاه در‬ ‫میدانها‪ ،‬در خیابانها اجتماع کردید و با مشت گاره کارده در مقابال تاوپ و تاناه و‬ ‫مسلسل ایستادید و االن هم که در جبههها جنگ است‪ ،‬آنها (مردها) در جبهاه جناگ‬ ‫می کنند و شما در پشت جبهاه‪ ،‬و ایان از خصوصایات انقاالب اساالمی اسات‪ ،‬ایان از‬

‫‪289‬‬

‫خصوصیات اسالم اسات» (صاحیفه ناور ج ‪ ،11‬ساخنرانی در جماع گروهای از اهاالی‬ ‫جنوب شهر تهران‪ .)70/1/17،‬همچنین رهبر عظیم الشّأن انقالب در رابطه با این نقش‬ ‫ارزنده زنان میفرمایند‪« :‬داشتن پشت جبهه‪ ،‬تشویق مردان‪ ،‬راضی شدن باه فاداکاری‬ ‫شوهران و فرزندان و برادران و پدران‪ ،‬فراهم آوردن و تهیه بسیاری از چیزهایی کاه در‬ ‫جبهه الزم است‪ ،‬نقش پرستاری و کمه و امدادگری که امروز بسیاری از خاواهران در‬ ‫جبهه به عهده دارند یا در پشت جبهه‪ ،‬این از برکات انقالب ماست»‪( .‬بیانات در خطباه‬ ‫های نماز جمعه‪) 21/1/13،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪291‬‬

‫رسالت زن مسلمان ایرانی درتداوم بیداری اسالمی‬ ‫هر چقدر از زمان انقالب اسالمی فاصله میگیریم‪ ،‬با الگو شادن آن در نهضاتهاای‬ ‫بیداری آرمانهای آن بیشتر برای جهانیان آشکار میگردد و باه هماین دلیال ابزارهاا و‬ ‫ترفندهای مقابله با آن از طرف دشمنان اسالم و انقالب پیچیدهتر و پنهانتر میشود‪ .‬لاذا‬ ‫میطلبد تا بصیرت معنوی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی عناصر تأثیرگذار جامعه روز به روز بیشاتر‬ ‫گردد‪ .‬از آنجا که زنان جامعه بهعنوان مربیّان اصلی و مهمترین خطنگهداران آرماانهاا و‬ ‫ارزشهای نظام اسالمی لحاظ میشوند شایسته و بایسته است چاه در سیاساتگاذاری‪-‬‬ ‫های کالن جامعهی زنان و چه در نقشآفرینیهای آنان برنامهریزیهای اساسی صاورت‬ ‫گیرد تا الهامبخش حرکتهای انقالبی زنان در تداوم بیداری اسالمی باشد‪.‬‬ ‫توجه جدّی به موارد ذیل میتواند در رسیدن به این هدف مؤثر باشد‪:‬‬ ‫الف) پرورش ستونهای استوار با تأکید بر رشد معنوی و تعالی روحی زن؛‬ ‫تربیت دینی فرزندان یکی از ابعاد و شؤون واالی زن در مکتاب اساالم اسات‪ .‬رساالت‬ ‫خطیر زنان درتداوم بیداری عبارت است از پرورش و تربیت سربازانی تازهنفس با توجاه‬ ‫به ابعاد مختلف فکری‪ ،‬معنوی و فضایل اخالقی‪ .‬با عنایت به نقش اصلی و اساسی مادر‬ ‫در سازندگی تربیتی جامعه‪ ،‬رهبر معظم انقالب میفرمایند‪:‬‬ ‫« اگر کشور بتواند جامعه زنان را با تکیه بر تعلیمات اسالمی‪ ،‬با همان معاارفی کاه‬ ‫اسالم خواسته است‪ ،‬آشنا کند‪ ،‬من تردیدی ندارم که پیشرفت و ترقّی و تعاالی کشاور‬ ‫مضاعف و چند برابر خواهد شد‪ .‬در هر میدانی که بانوان مسؤوالنه وارد شوند‪ ،‬پیشرفت‬ ‫در آن میدان چند برابر خواهد شد» ( بیانات مقام معظام رهباری در هماایش بازرگ‬ ‫خواهران در ورزشگاه آزادی به مناسبت جشن میالد کوثر‪ .)37/3/10 ،‬ایشان رماز ایان‬ ‫پیشرفت و ترقّی را در ویژگیهاای منحصار باه فارد باانوان مایدانناد و مایفرمایناد‪:‬‬ ‫«خصوصیت حضور خانمها در میدانهای مختلف این است کاه وقتای زن خاانواده وارد‬ ‫میدان می شود‪ ،‬یعنی همسر و فرزندان او هم واردند‪ .‬حضور مرد به این معنا نیست‪ ،‬اما‬ ‫حضور زن به این معناست‪ .‬در هر میدانی که زن وارد شود ‪ -‬زنی که خاانم و کادبانوی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫یه خانه است ‪ -‬درحقیقت همه آن خانه را در آن میدان وارد میکند‪ .‬حضور زناان در‬ ‫بخشهای مختلف بسیار مهمّ است»‪(.‬همان)‬ ‫تأکید بر رسالت خطیر زن در عرصهی مسائل خاانوادگی وتوجّاه ویاژه باه تربیات‬ ‫فرزندان و هدایت آنها در صورت بازگشات باه فطارت الهای زن و در واقاعبیناناه از‬ ‫شؤون طبیعی زن ‪ ،‬امکانپذیر است که این امر در همان ساالهاای آغاازین مباارزهی‬ ‫امام خمینی(ره) با اصالح نگرش حداقلی به زن‪ ،‬و با تأسی باه مباانی اساالمی و عمال‬ ‫نمودن به دستورات دینی مورد تأکید و توجه قرارگرفت‪.‬‬ ‫ب) حضور در عرصههای سیاسدی‪ ،‬فرهنگدی و علمدی؛ رساالت زن اماروز ‪،‬‬ ‫حضور مستمر و مستقل و آگاهانه در صحنههای سیاسی و اجتماعی با حفاظ حادود و‬ ‫رعایت ارزشهای اسالمی است‪ .‬اگر زن مسلمان‪ ،‬دیروز دوشادوش ماردان بارای اقاماه‬ ‫ارزشهای الهی قیام کرده و پس از آن نیز رشادتها داشته ‪ ،‬اماروز نیاز وظیفاه خاود‬ ‫میداند که با بصیرت در صحنه حضور داشته باشد‪.‬‬ ‫«البته در عرصه این فعالیتها‪ ،‬اسالم حدودی را معین کرده است که ایان حادود‪،‬‬ ‫مربوب به زن و اجازه داشتن آن برای فعالیت نیست‪ ،‬مربوب به اختالب زن و مرد است‬ ‫که اسالم روی این مسأله حساسیت دارد‪ .‬اسالم معتقد است کاه مارد و زن بایاد یاه‬ ‫مرزبندی میان خودشان در همه جا داشته باشند‪ .‬میان مارد و زن مسالمان‪ ،‬حجااب و‬ ‫مرزی معیّن شده است‪ .‬اگر این حساسیّت اسالم نسبت به روابط و نوع اخاتالب مارد و‬ ‫زن رعایت شود‪ ،‬همه کارهایی که مردان میتوانند در عرصهی اجتماعی انجاام دهناد‪،‬‬ ‫زنان هم اگر قدرت جسمانی و شوق و فرصتش را داشته باشند میتوانند انجام دهناد»‬ ‫( دیدار مقام معظم رهبری با جمعای از باانوان نخباه‪ .)1110/1/1 ،‬قارار دادن حجااب‬ ‫برای زنان ‪ ،‬یکی از راهکارها و تدابیر دینی جهت ایجاد امنیت برای زن و مرد اسات تاا‬ ‫بدون اینکه هر کدام به فساد و ابتذال کشیده شاوند‪ ،‬آزاداناه در عرصاههاای مختلاف‬ ‫جامعه به فعالیت بپردازند واین امر تضمین کننده سالمت و امنیت جامعه نیز میباشد‪.‬‬ ‫بنابراین الزمه حضور فعال و تأثیرگذار زن در جامعه حفظ حریم اسالمی و عفت و حیا‬ ‫در مقابل نامحرم است‪ .‬چرا که اگر زنان بدون رعایات حادود اساالمی در جامعاه و در‬ ‫میان مردان ظاهر شوند هرچند به ظاهر از لحاظ اجتماعی‪ ،‬فردی مفید باشاند اماا باه‬ ‫علت خدشه وارد شدن به شأنیّت حقیقی آنان ‪ ،‬به کارکرد اصالی آناان در جامعاه کاه‬ ‫همانا حفظ سالمت معنوی و اجتماعی جامعه است صدمه وارد مینمایند که همین امر‬ ‫به طور مستقیم بر کارکرد تربیتی آنان در خانواده اثر منفی شدیدی وارد مینماید‪.‬‬ ‫ج) مبارزه با تهاجم فرهنگی و مقابله با جوّ سازیهدا؛ دشامن باا آگااهی از‬ ‫اینکه عامل عمده پیروزیهای ملتهاای مسالمان در زمیناههاای گونااگون پیاروی از‬ ‫تعالیم عالیه اسالم است‪ ،‬تهاجم اصلی خود را متوجه فرهنگ غنی و انساانسااز اساالم‬

‫‪291‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪292‬‬

‫نموده و از ترفندها و ابزارهای مختلفی بارای دلسارد کاردن نسال جاوان از تاالش در‬ ‫راستای نقشآفرینی پر ثمر در جریان رو به جلو انقالب اسالمی بهره میگیرد‪ .‬ابتاذال‬ ‫فکری و ابتذال فرهنگی دو رویکرد مقابله باا حرکات اصایل اساالمی زناان در جواماع‬ ‫اسالمی است‪ .‬از اینرو دستگاههای تبلیغات اساتکباری و صهیونیساتی در قالابهاایی‬ ‫چون تحمیل استانداردهای غربی‪ ،‬مقابله با حجاب و گسترش تبلیغات سیاسای و غیار‬ ‫واقعی در این زمینه روی آورده است‪.‬‬ ‫مقام معظم رهبری ضمن هوشیاری و آگاهی نسبت به هجماه دشامنان در ماوارد‬ ‫ذکر شده یکی از روشهای مقابله با این گونه تهاجمات را ارائه دیدگاه و طرحی ناو در‬ ‫خصوص شأن و منزلت زن مسلمان با عنایت به مبانی اسالمی مایدانناد‪« .‬بایاد زناان‬ ‫اندیشمند و آگاه ایران اسالمی‪ ،‬راه روشن خود را ادامه دهند و گامها را متین و محکام‬ ‫بردارند‪ .‬مبادا چنانکه در افراد سطحی و غافل دیده شده اسات‪ ،‬نسال انقالبای و زناان‬ ‫مؤمن‪ ،‬دوباره به مصرف و تجملهای پوو و گرایشهای غیار انقالبای روی بیاورناد یاا‬ ‫رسم جاهلی اختالب بیپروا را دوباره زنده کنند»‪(.‬پیام مقام معظم رهبری به مناسابت‬ ‫بررسی شخصیت زن از دیدگاه امام خمینی (ره)‪)73/3/1 ،‬‬ ‫بنابراین زنان مسلمان با فهم درست مبانی اساالمی بایساتی مراقاب توطئاههاای‬ ‫آشکار و پنهان دشمنان اسالم باشند و نگذارناد حرکات انقالبای آناان از خاط اصایل‬ ‫اسالمی فاصله گرفته و جریانهای منحرف غربای همچاون فمینیسامهاای افراطای از‬ ‫حضور اجتماعی آنان برعلیه اسالم و به نفع منافع خود استفاده ابزاری نمایند‪.‬‬ ‫ارایه الگوی زنان مسلمان‬ ‫اسالم در نگرش خود به زن‪ ،‬با آفرینش ریحانهالنبی و انسیه حوراء‪ ،‬نشاان داد کاه‬ ‫دین جامعی است که هرگونه برداشت و رفتار تحقیارآمیاز باا زن را تقبایح مایکناد‪.‬‬ ‫اسالم الگوی ایدهآل زن مسلمان را حضرت فاطمه زهرا(س) میداند تا بهانه برای هیچ‬ ‫زن مسلمانی باقی نماند که ما اسوه و الگویی نداشتیم تا با تمسّه به او بتوانیم انحراف‬ ‫و باطل را تشخیص دهایم و یاا باه خاود اجاازه دهایم کاه وارد عرصاههاای مختلاف‬ ‫اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬و فرهنگی شویم‪.‬‬ ‫زن مسلمان ایرانی با داشتن الگویی همچون صدیقه طااهره (س) و تأسّای باه آن‬ ‫حضرت توانست با حضور در صحنههای پر شاور دوران وحشاتزای طااغوت‪ ،‬حماساه‬ ‫انقالب اسالمی را به منصّهی ظهور برساند و سختیها و مرارتهای هشات سااله را باه‬ ‫جان بخرد و با ای ارگریهای خود در پشت جبهه و گاه درون جبهه و نیز در مقابلاه باا‬ ‫تهاجم فرهنگی دشمن‪ ،‬توطئههای دشمن را نقش بر آب سازد‪ .‬و چه زیباا و حکیماناه‬ ‫فرمودند رهبر فرزانه انقالب‪ « :‬زن امروز دنیا الگو میخواهد‪ .‬اگر الگوی او زینب (س) و‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫فاطمااه زهاارا(س) باشااند‪ ،‬کااارش عبااارت اساات از فهاام درساات‪ ،‬هوشاایاری در در‬ ‫موقعیتها و انتخاب بهترین کارها‪ ،‬و لو با فداکاری و ایساتادن پاای هماه چیاز بارای‬ ‫انجام تکلیف بزرگی که خدا بر دوش انسانها گذاشته است‪ ،‬هماراه باشاد»‪(.‬پیاام مقاام‬ ‫معظم رهبری به مناسبت بررسی شخصیت زن از دیدگاه امام خمینی (ره)‪)73/3/1 ،‬‬ ‫یکی از بزرگترین درسهای عملی از این الگوهای بیبدیل اسالمی که زنان ایرانای‬ ‫در طول شکلگیری انقالب اسالمی بهخوبی بدان عمل نمودند؛ حضور فعال در صحنه‪-‬‬ ‫های سیاسی اجتماعی با حفظ عفت و حجاب و ارزشهای وجودی زن و از همه مهام‪-‬‬ ‫تر عمل به تکلیف اسالمی و دینی بود؛ به عبارتی ایمان و اعتقاد راستین آنان به قارآن‬ ‫و اسالم نقش اساسی در ایان حضاور انقالبای داشاته اسات‪ .‬باه تعبیار حضارت اماام‬ ‫خمینی(ره)‪:‬‬ ‫« خانمها برای اینکه یه چیزی م ال دستشان بیاید یاا فارض کنیاد کاه صااحب‬ ‫منصب بشوند نمیآیند بیرون‪ ،‬خودشان و بچههایشان را به کشتن بدهند‪ .‬این اساالم و‬ ‫قرآن است که خانمها را آورده است بیرون و همدوش مردها‪ ،‬بلکه جلوتر از مردها وارد‬ ‫صحنه سیاست کرده است»‪ (.‬صحیفه نور ج ‪ ، 11‬سخنرانی در جماع باانوان شامیران‪،‬‬ ‫‪)21/1/11‬‬ ‫این حضور فعال نشان داد اگر زن مسلمان با شناخت وسیع و آگاهی از اسالم نااب‬ ‫محمدی(ص) به دور از انحرافات و خرافات و پیرایه هایی که اسالم را پوشانده اند رشد‬ ‫یابد‪ ،‬به راحتی میتواند رفتارها و نگرش فرهنگی خود را اصالح کند و باا ایان نگارش‪،‬‬ ‫چنان حضوری مؤثر در صحنههای گوناگون سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬خواهد داشت که هایچ‬ ‫هماوردی برای او وجود نخواهد داشت‪.‬‬ ‫امروز زنان مسلمان ایرانی با پشات سار گذاشاتن دوران آزماون انقاالب اساالمی‬ ‫تجربیات ارزشمندی را پایش روی زناان مسالمان جواماع اساالمی قارار مایدهناد و‬ ‫دستاوردهای بزرگ آنان در عرصاههاای مختلاف فاردی و اجتمااعی دلیلای روشان و‬ ‫مبرهن بر درستی راهی است که با هدایت و رهباری حکیماناه معماار بازرگ انقاالب‬ ‫انتخاب نمودند‪ .‬انتخابی آگاهانه‪ ،‬خالصانه و توأم با بصیرت سیاسی‪ .‬آنان چه در نحوهی‬ ‫حضور خود در شکلگیری انقالب اسالمی و چه در تداوم و پاسداری آرمانهای انقالب‬ ‫میتوانند برای زنان مسلمان جهان الگوهای شاخصی باشند‪.‬‬ ‫رهبر فرزانه انقالب با عنایت به این نقش ارزشمند زنان مسلمان ایرانی‪ ،‬خطاب باه‬ ‫آنان میفرمایند‪« :‬روحیه شما و تداوم نهضات شاما و اساتقامت شاما‪ ،‬مایاه روحیّاه و‬ ‫پشتگرمی برای ملتهاست‪ .‬شما زن مسلمان‪ ،‬برای زنان فلسطینی و زناان کشاورهاای‬ ‫اسالمی ‪ ،‬مایهی دلگرمی هستید‪ .‬صریحا میگویند که ما از شاما یااد گرفتاهایام‪ .‬ایان‬ ‫مقاومت را حفظ کنید و این ایستادگی را غنیمت شمارید‪ .‬با استقامتتان‪ ،‬باا وحادتتان‪،‬‬

‫‪293‬‬

‫با حضور در صحنههای گوناگون سیاسای و اقتصاادی و ساازندگی و اداره کشاور‪ ،‬و باا‬ ‫پیشبرد کارها پشت سر مسئوالن قرار گرفتن‪ ،‬آبرویی را که باه اساالم دادهایاد‪ ،‬تاداوم‬ ‫ببخشید‪ ،‬شماها اسالم را زنده کردهاید‪(».‬بیاناات در جماع خاانواده شاهدا‪ ،‬مفقاودین‪،‬‬ ‫جانبازان بوشهر‪)30/10/11،‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪294‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نتیجهگیری‬ ‫‪.1‬انقالب اسالمی‪ ،‬انقالب در شأنیت و جایگاه زنان جامعه بود که با روشنگریهاای‬ ‫امام خمینی(ره)از حاشیه مغفول مانده به متن روشن و مؤثر تبدیل گردیدند و ایان در‬ ‫جایگاه و ارتقاء جایگاه زنان در بیداری اسالمی نقش مؤثری داشت‪.‬‬ ‫‪ .1‬زنان مسلمان ایران با توجه بهویژگایهاای شخصایتی و معناویشاان و نقاش‬ ‫محوری آنان در خانواده نخستین قشر تأثیرگذاری بودند که پیاام اماام و انقاالب را باا‬ ‫گوش دل شنیدند و اثرگاذارترین نقاشهاای مانادگار را چاه در حاوزههاای فاردی و‬ ‫اجتماعی به تصویر کشیدند و الگوی بارزی برای زنان مسلمان دیگر کشورها گردیدند‪.‬‬ ‫‪ .1‬بازگشت زنان به جایگاه واالی خود تنها در صاورت داشاتن نگرشای جاامع باه‬ ‫تمامی ابعاد وجودی زن ممکن است؛ و این تحقق نماییاباد مگار باا شاناختی ژرف و‬ ‫دقیق نسبت به مکتب انسانساز اسالم ‪.‬‬ ‫‪ .1‬حضور فعال زنان در طول شکلگیری انقالب اساالمی ثابات نماود کاه نقاش‪-‬‬ ‫آفرینی اجتماعی زنان عالوه بر رسالت فردی و خانوادگی نه تنها آفتزا نیست بلکاه در‬ ‫سایه عمل به دستورات اسالمی‪ ،‬تأمین کننده سالمت و صالح جامعه اسات‪ .‬لاذا زناان‬ ‫مسلمان با مدیریت صحیح نقاشهاای خاانوادگی و اجتمااعی خاود مایتوانناد در راه‬ ‫بیداری اسالمی قدم بردارند‪.‬‬ ‫‪ .2‬دو عامل تحجر و تجدد افراطی مهمترین عوامل در به انحراف کشاندن حرکت‪-‬‬ ‫های بیداری اسالمی است‪ .‬زنان بهعنوان اثرگاذارترین قشار جامعاه نقاش کلیادی در‬ ‫مقابله با این آسیبها دارند‪ .‬بیداری توأم باا بصایرت دینای و سیاسای و پشاتیبانی از‬ ‫رهبران راستین و صادق جنبشها‪ ،‬میتواند مانع انحراف انقالبشان گردد‪.‬‬ ‫‪ .7‬با توجه به نقش مادری و همساری زناان در خاانواده هار گوناه رشاد فکاری ‪،‬‬ ‫سیاسی و اعتقادی آنان بر روش تربیت فرزنادان و همچناین نحاوه هادایت و حمایات‬ ‫همسر در نقش آفرینیهای اجتماعی آنان‪ ،‬تأثیر مستقیم میگذارد‪ .‬لذا توجاه باه ایان‬ ‫نقش محوری زنان و هدایت هوشمندانهی آن‪ ،‬در پیشابرد نهضات بیاداری اساالمی و‬ ‫تداوم آن بسیار مؤثر است‪.‬‬

‫‪295‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪296‬‬

‫منابع‪:‬‬ ‫‪ .1‬ادوارد براون‪ ،‬تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر‪،‬ترجمه رشاید یاسامی‪،‬‬ ‫ابن سینا ‪،‬تهران ‪1112,،‬‬ ‫‪ .1‬بانکی پور فرد‪ ،‬امیر حسین‪ ،‬آیینه زن ‪ ،‬مجموعه موضوعی سخنان مقاام معظام‬ ‫رهبری‪،‬انقالب اسالمی ‪،‬تهران‪1110, ،‬‬ ‫‪ .1‬بستان‪ ،‬حسین‪ ،‬مشارکت سیاسی ‪ -‬اجتماعی بانوان از دیدگاه امام خمینای(ره)‪،‬‬ ‫در مجموعه مقاالت تبیین اندیشههای سیاسی ‪ -‬اجتماعی امام خمینای‪ ،‬نشار معاارف‬ ‫قم‪.1131 ،‬‬ ‫‪ .1‬خساارو معتضااد و نیلااوفر کریماای‪ ،‬سیاساات و حرمساارا‪ ،‬زن در عصاار قاجااار‪،‬‬ ‫نشرعلمی‪ ،‬تهران ‪.1131،‬‬ ‫‪ .2‬کربالیی‪ ،‬شیخ حسن‪ ،‬تاریخ دخانیه‪،‬کتابهای جیبی‪ ،‬تهران‪ ،‬بیتا‪.‬‬ ‫‪ .7‬موسویالخمینی‪ ،‬سید روحاهلل‪« ،‬صحیفه نور»‪ ،‬تهران‪ ،‬مؤسسه تنظیم و نشر آثار‬ ‫امام خمینی(ره)‪1130, ،‬‬ ‫‪ .3‬موسویالخمینی‪ ،‬سید روحاهلل‪ ،‬سیمای زن در کالم اماام خمینای‪،‬وزارت ارشااد‬ ‫اسالمی‪ ،‬بیجا‪.1172 ،‬‬ ‫‪ .3‬مجتبی عطارزاده‪ ،‬فصلنامه مطالعاات راهباردی زناان ‪ .‬ساال نهام ‪ .‬شاماره ‪12‬‬ ‫‪ .‬بهار‪.1137‬‬ ‫‪ .1‬مطهری‪،‬مرتضی‪ ،‬آینده انقالب اسالمی‪ ،‬صدرا‪ ،‬قم‪.1133 ،‬‬ ‫‪ .10‬مرتضوی‪ ،‬سید ضیاء‪،‬امام خمینی و الگوهاای شاناختی در مساائل زناان‪،‬دفتر‬ ‫تبلیغات‪،‬قم‪1133,،‬‬ ‫‪ .11‬نرم افزار آیههای انقالب‪ ،‬دانشنامه جامع امام و رهبری‪ ،‬گروه فرهنگای هناری‬ ‫بشارت‪1131،‬‬

‫بررسی عوامل عقبماندگی زن مسلمان در جوامع اسالمی و‬ ‫نحوهی بازگرداندن هویت از دسترفتهاش‬ ‫!‬

‫هانوی مسعود‪1‬‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بیداری اسالمی که در جهان اسالم شاهد آن هستیم‪ ،‬عامل مهمی در سایر پیشارفت و‬ ‫حفظ این اسالم است‪ .‬این جنبش بیداری اسالمی در مسیر خود با چالشهایی مواجاه‬ ‫است که بازگرداندن نقش پیشاگامی باه زن مسالمان‪ ،‬بررسای عوامال عقابمانادگی‬ ‫ونحوهی بازگرداندن هویت از دست رفتهاش میباشد‪.‬‬ ‫در این مقاله تصویر زن از نگاه اسالم‪ ،‬با تأکید بر منزلات واالی او و براباریاش باا‬ ‫مرد در ابعاد روحی‪ ،‬عبادی‪ ،‬رفتاری و‪ ...‬ارائه میشود و از خالل آن به بیان مسائولیت‪-‬‬ ‫های زن در اسال م میپردازد که به محیط خانواده محدود نمیشاود بلکاه از آن فراتار‬ ‫رفته به حیطههای علمآموزی‪ ،‬سیاست و مشارکت در اجتماع وارد میشود‪.‬‬ ‫عالوه بر این به بیان نمونههای برجسته و موفق زنان در طول تاریخ‪ ،‬چون حضرت‬ ‫فاطمه زهراء(س) میپردازد که در ایفای تمامی این مسئولیتها به بهترین شکل عمال‬ ‫کردند‪ .‬در ادامه عواملی چند از عقبماندگی زن مسلمان‪ ،‬از جمله برداشت کوتهبیناناه‬ ‫از نص دین‪ ،‬عدم اجرای احکام اسالمی‪ ،‬جهل‪ ،‬سنتها و تقالید و‪ ...‬را ارائاه مایدهاد و‬ ‫سپس راهحلهایی برای جلوگیری از این عقبماندگی پیش روی مخاطب ماینهاد تاا‬ ‫بدین ترتیب‪ ،‬زنان مسلمان با تالش برای فاصله گرفتن از عقبماندگی‪ ،‬به هویت اصیل‬ ‫خود بازگردند و چون گذشته هامپاای ماردان‪ ،‬پارچم عازت و موفقیات را در هماهی‬ ‫عرصهها به اهتزاز درآورند‪.‬‬

‫زن مسلمان‪ ،‬عوامل عقبماندگی‪ ،‬بیداری اسالمی‬

‫‪297‬‬

‫‪ .1‬دکترای علوم تربیتی از دانشگاه لبنان‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪298‬‬

‫سخن گفتن از بیداری مستمر اسالمی‪ ،‬آثار سیاسای‪ ،‬فرهنگای‪ ،‬اقتصاادی و اجتمااعیاش‬ ‫موضوع گستردهای را برای بحث در سطوح مختلف و بین اقشاار متعادد تشاکیل مایدهاد‬ ‫خصوصا پس از انقالبهای پیدرپی عربی ا اسالمی که بهار عربی نام گرفته است‪.‬‬ ‫بیداری اسالمی که در جهان اسالم شاهد آن هستیم زاییدهی یه لحظه نیسات و‬ ‫رهبر جمهوری اسالمی‪ ،‬امام خامنهای (دام ظله) معتقاد اسات کاه از طریاق اساتقراء‬ ‫تاریخی معاصر میتوان لحظات آغاز حرکت بیداری اسالمی را تاا باه هنگاام والدتاش‬ ‫دنبال کرد و *اینگونه میبینیم که فعل و انفعاالت آن نزد ملتهاای اساالمی در آغااز‬ ‫دههی هشتاد قرن بیستم با ظهور امام خمینی(ره) آغاز شد‪ .‬کسی که مسالمانان را باه‬ ‫بازگشت به اسالم و آموزههایش فرا میخواند و دوباره ثابت میکند که نظریهی اساالم‬ ‫بینقصترین نظریهای است که قابلیت اجرای عملی در عرصههای مختلف را دارد‪.‬‬ ‫اسالم دین زنده و دائمی است که دربارهی همهی جزئیاات زنادگی ساخن راناده‬ ‫است و شکی نیست که بیداری اسالمی با همهی جوانب و راههای تقویت و رشد قابال‬ ‫مالحظهاش عاملی مهم در سیر پیشرفت و حفظ این دین جاودانه است و یاا از جهات‬ ‫موضوعاتی که در این عرصه مطرح کرده یا از جهت مشکالتی که برانگیخته یا چاالش‪-‬‬ ‫هایی که برای پشتسر گذاشتنش سعی کرده غبار ابهام را از آن بزداید‪.‬‬ ‫از بارزترین این چالشها‪ ،‬بازگردانادن نقاش پیشاگامی باه زن مسالمان‪ ،‬بررسای‬ ‫عوامل عقبماندگیاش و نحوهی بازگرداندن هویت از دسترفتهاش میباشد‪.‬‬ ‫زن در اسالم از جایگاه واالیی برخوردار است و چنانچه اماام خامناهای (دام ظلاه)‬ ‫اشاره میکند‪ :‬هیچ شریعتی از شریعتهای پیشین‪ ،‬اینچناین منزلتای را باه زن ناداده‬ ‫است‪ .‬بهگونهای که اسالم برای زن انسانیت کامل در نظر گرفته‪ ،‬کرامتش را باهعناوان‬ ‫یه زن حفظ کرده است و میان او و مرد از حیث سااختار روحای‪ ،‬عباادتی و رفتااری‬ ‫تساوی قرار داده تا در مجموعهی ارزشها با او متفاوت نباشد‪ .‬مگر به شکل اختالفااتی‬ ‫که میان یه مرد با دیگر مردان وجود دارد‪.‬‬ ‫از آنجا که نگاه اسالم به زن نگاهی همه جانبه است‪ ،‬مایخواهاد کاه زن در برابار‬ ‫جامعه از خالل عقل و انسانیتش وارد شود و از آنجاا کاه بیاداری اساالمی اصاطالحی‬ ‫است که مفهومش را از تعالیم دین اسالم وام میگیرد‪ ،‬بنابراین از خود سؤال میکنایم‬ ‫که آیا بیداری اسالمی میتواند زن مسلمان را به جهان تاازهای کاه مقتضایات فکاری‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬فرهنگی و اجتماعیاش با دورههای پیشین متفاوت است منتقال کناد؟ و آیاا‬

‫میتواند موجب اعتراض به ظلمی شود که در جنبههای مختلف زندگی‪ ،‬مدت زیاادی‬ ‫بر زن حاکم بود؟ و عالوه بر این آیا میتواند راهکارهایی روشن برای رویاارویی باا ایان‬ ‫ظلم برگرفته از میرا اصیل اسالمی وضع کرد؟ و مهمتر از همه اینکه ماا از نقاش زن‬ ‫مسلمان در سایهی بیداری در حال رشد اسالمی و از وظایفش بارای باه دسات آوردن‬ ‫مجدد نقش از دسترفتهاش در این میدان میپرسیم‪.‬‬ ‫درضمن این مقاله میکوشیم درکنار تکیه بر اندیشاهی روشان پیشاوایان بیاداری‬ ‫اسالمی در عصر کنونی‪ -‬در صدرشان امام خمینی (قدس ساره) و اماام خامناهای (دام‬ ‫ظله)‪ -‬از میرا اسالمی مجسم در نص قرآن و سیرهی اهل بیت استفاده کنیم‪.‬‬ ‫‪ .1‬مسئولیت زن در اسالم‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اسالم به تعیین نقشهای مربوب به زن اهتمام ورزیده و این نقاشهاا از انساانیت‬ ‫آغاز میشود که زن و مرد در آن مشتر هستند‪ .‬تمایز در مسئولیتهاا ونقاشهاا باه‬ ‫تناسب خصوصیتها و ویژگیهایی است که به وسیلهی آن زن از مرد متمایز میشاود‬ ‫و به معنی برتری صفات مردانگی بر زنانگی نیست‪ .‬بسیاری از زنان‪ ،‬به خوبی‪ ،‬حقیقات‬ ‫زن مسلمان و پشت پردهی خطبههای آزادی خواهانهی حاکم و اهدافش را در مای‪-‬‬ ‫کنند‪ .‬ولی مشکل هنگامی بروز میکند که زن مسلمان برای رویارویی با ایان حماالت‬ ‫با استناد به میرا اسالمی غنی برگرفته از قرآن‪ ،‬سیرهی شاریف پیاامبر اکارم و اهال‬ ‫بیت پاکش (علیهم السالم) ‪ ،‬به اسلوبی متضاد نزدیه میشود‪.‬‬ ‫قرآن کریم تصویری شفاف از دیدگاه اسالمی مساوات بین زن و مارد ارائاه داده و‬ ‫این تصویر حاکی از آن است که این برابری در انسانیت و ارزشهاست‪ ،‬انسانیتی که در‬ ‫روح و عقل نمود پیدا میکند نه در جسمی که ویژگیهای مذکر و مؤنث دارد که ایان‬ ‫بعد را دیگر موجودات هستی از حیوانات وگیاهان هم دارا هستند و اگار برخای احکاام‬ ‫فقهی و عملی بین زن و مرد متفاوت است‪ ،‬تنها به خاطر ارتبااب ایان احکاام باا اماور‬ ‫جسمانیای است که هیچ ارتباطی با معارف و فضایل اخالقی ندارد‪.‬‬ ‫در این چارچوب کامال واضح است‪،‬که قرآن کریم زن نیکوکار را بهعناوان نموناه و‬ ‫الگو برای تمام جامعهی انسانی معرفی میکند‪.‬‬ ‫همچنان که برای مردان نیز چنین میکند و بهترین م ال برای این مطلب آیاهی قارآن‬ ‫کریم است زمانی که از بانوی راست کردار ا مریم(ع)ا یا از زن فرعون سخن میگوید‪.‬‬

‫‪299‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪311‬‬

‫در روزی که انسانیت زن‪ ،‬محل بحث و جدل بود‪ ،‬مسلما این شرایط برایش فاراهم‬ ‫نبود تا در شکلدهی زمانه و جامعهاش نقش داشته باشد و یه عنصر ناتوان در جامعاه‬ ‫و نیروی حذف شده در زندگی بود و اسالم آمد تا زن را از این نگاه تحقیرآمیاز نجاات‬ ‫دهد و مشخصههای راه درست زندگی را برایش ترسیم کند‪ .‬چشمش را به نقاب قاوت‬ ‫و ویژگیهای منحصر به فردش گشود و او را با جایگاههای انحرافها ولغازشگااههاای‬ ‫خطر آشنا کرد تا انسانیت وکرامتش را حفظ کند‪ .‬سپس بار او واجاب دانسات کاه در‬ ‫پیشبرد امور زندگی بهعنوان نقشی که خدا برایش بدان راضی شده‪ ،‬مشارکت کند‪.‬‬ ‫بنابراین اسالم در پی شکوفا کردن استعدادهای زن‪ ،‬پرورش موهباتهاا و جهات‪-‬‬ ‫دهی تالشهایش به سمت سعادت و کمال و به سمت منافع جامعهی بشری و حیاات‬ ‫انسانی تالش کرد‪.‬‬ ‫بر این اساس اسالم مسئولیتهای زن را مشخص کرد اما نه در یه جهت و مسیر‪،‬‬ ‫بلکه علمآموزی را بر او واجب کرد تا افق اندیشهاش را وسعت دهد و ساطح شاناخت و‬ ‫فرهنگش ارتقا یابد تا بدین ترتیب برای مشارکت در امور زندگی باا ماردی کاه علام‪-‬‬ ‫آموزی‪ ،‬فریضهی او هم هست‪ ،‬صالحیت و شایستگی پیدا کند‪ .‬باهگوناهای کاه پیاامبر‬ ‫اعظم (ص) میفرماید‪ :‬طلب علم بر هر مرد و زن مسلمان واجب است‪.‬‬ ‫اسالم زن را به رقابت با مرد در پایبندی به صفات کمال‪ ،‬آراسته شدن به خاوبی و‬ ‫فضیلت تشویق کرده است‪ ،‬بنابراین از رقابت با او در این زمینه هم نااتوان نیسات‪ .‬هار‬ ‫یه از آنها قابلیتها وتواناییهایی دارند که آنها را برای حرکت در مسایر کماال آمااده‬ ‫میکند‪.‬‬ ‫عالوه بر این زن در نگاه اسالم مسئول حوادثی است که در جامعهاش ر میدهاد‬ ‫و باید نسبت به آنچه در جریان اسات در هوشایاری کامال باشاد و باا هار انحاراف و‬ ‫فسادی مقابله کند و امر به معروف و نهی از منکر‪ ،‬همانطور که بر مرد واجب است‪ ،‬بر‬ ‫او هم واجب است‪.‬خداوند عزوجل میفرماید‪ :‬زنان و مردان مومن‪ ،‬دوساتان یکدیگرناد‪.‬‬ ‫یکدیگر را به معروف امر میکنند و از منکر باز میدارند‪ ،‬نماز میگذارناد‪ ،‬زکاات مای‪-‬‬ ‫دهند و از خدا و پیامبر پیروی میکنند‪.‬‬ ‫در این راستا امام خامنهای میفرماید‪«:‬ما برای رسیدن زن باه کماالش‪ ،‬تاالش و‬ ‫مبارزه میکنیم‪ .‬بدین معنا که اوال زن در جامعه به حقوق انسانیاش دست یاباد‪ ،‬ثانیاا‬ ‫استعدادها وتواناییهایش شکوفا شود‪ ،‬به پختگی‪ ،‬بلوغ حقیقی انساانی و در نهایات باه‬ ‫کمال انسانی برسد‪ ،‬تصویر کامل* انسانیتاش را در جامعاه بدسات آورد‪ ،‬باه تواناایی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫مشارکت در پیشرفت انسانیت و جامعهاش برساد و در حیطاهی توانااییهاایش بارای‬ ‫تبدیل جهان به جهانی شکوفا و زیبا تالش کند‪».‬‬ ‫از جلوههای مسئولیت زن در اسالم‪ ،‬اعمال سیاسی پیشتازانهای است‪ -‬در مقایساه‬ ‫با زن مسلمان در جامعهی اسالمی نخستین‪ -‬بهگونهای کاه زناان باا پیاامبر در شاش‬ ‫عرصه بیعت کردند که دو زمینهی آن سیاسای باود‪ .‬چنانچاه خدیجاه بنات خویلاد ‪-‬‬ ‫همسر پیامبر (ص) ‪ -‬با ایشان در جهاد سیاسی مشارکت داشت و زنان بنیهاشام هام‬ ‫خدیجه را در محاصرهای که مشرکان در شعب ابی طالب – بهعنوان اسلوب مباارزه باا‬ ‫اسالم ‪ -‬به مسلمانان تحمیل کرده بودند همراهی میکردند‪ .‬خدیجاه ماال و جاانش را‬ ‫در یاری از اسالم و مسلمانان بخشید‪.‬‬ ‫نقش حضرت فاطمه زهرا (س) دختر پیامبر اکرم (ص) کاه پاس از وفاات پیاامبر‬ ‫اکرم (ص) ‪ ،‬فعالیت سیاسی و رهبرانهای در مبارزه در پیش گرفت‪ ،‬بار کسای پوشایده‬ ‫نیست‪ .‬زمانی که با شخصیتهای برجستهی مهاجرین و انصار در ارتباب باود و از آنهاا‬ ‫خواست تا همسرش ا علیابنابیطالب(ع)اا را در مطالباهی ریاسات حکومات پاس از‬ ‫پدرش‪ ،‬یاری کنند و نارضایتیاش را نسبت به رهبری آن زمان اعالم داشات‪ .‬همچاین‬ ‫تاریخ برای ما از زنانی میگوید که برای دفااع از اماام علایابانابایطالاب(ع) در نازاع‬ ‫سیاسی با حریفانش‪ ،‬حضور داشتند‪ .‬از جملاهی آنهاا‪ :‬ساوده بنات عمااره بنات اشاتر‬ ‫همدانی‪ ،‬بکاره هاللیه‪ ،‬دارمیه حجونیه و‪. ...‬‬ ‫طبیعتا هرگز نقش محوریای که زنان بنیهاشم و زینب بنت علیابنابیطالاب(ع)‬ ‫نسبت به امام حسین(ع) در جهاد نظامی‪ -‬سیاسای را فراماوش نمایکنایم کاه نقاش‬ ‫بسزایی در کربال ایفا کردند که در قالاب جهااد سیاسای‪ -‬تبلیغااتی مباارزهجویاناه باا‬ ‫حکومت بنیامیه تا بعد از واقعهی کربال هم ادامه پیدا کرد‪.‬‬ ‫اینگونه زن در همهی عرصهها و بهطور خاص در جوامع اسالمی نخساتین ردپاای‬ ‫خاص خود را برجا نهاده و همواره در تالش است تواناییهایش را در ساختن جامعه باه‬ ‫عرصهی ظهور برساند‪ .‬ولی توانایی زن در ایفای این نقش به چگونگی نگاه جامعه به او‪،‬‬ ‫به رسمیت شناختن ارزشش و برخورداری از حقوقش بستگی دارد‪.‬‬ ‫اسالم با زن‪ ،‬بدون هرگونه تبعیض و با نهایت عدالت برخورد کارده اسات‪ .‬ظلام و‬ ‫ستم و رنجهای ناشی از تبعیض در دورههای قبل از نزول قرآن را‪ ،‬از او برداشته است و‬ ‫در پی آن حقوق زن را در مشارکت در ادارهی تماام اماور جامعاه از جملاه اقتصاادی‪،‬‬

‫‪311‬‬

‫اجتماعی و قانونی به رسمیت شناخت و در عرصهی سیاسی صاحب منزلات شاد‪ .‬باه‪-‬‬ ‫گونهای که در‬ ‫همهی امور اداری یا نظامی ماورد مشاورت قارار مایگیارد و دوشاادوش مارد در‬ ‫پیشبرد و ادارهی امور جامعه همکاری میکند‪.‬‬ ‫ولی عدم آگاهی زن به مسئولیتهایش از سویی و ضاعف آمااده کاردن وآماوزش‬ ‫دادنش برای بر عهدهگرفتن این مسئولیتها از سوی دیگر منجربه این حضور ناتوان و‬ ‫شکست خوردهای شده که امروزه در عرصههای فعالیت سیاسی‪ ،‬اجتمااعی‪ ،‬اقتصاادی‪،‬‬ ‫فرهنگی و روشنفکری شاهد آن هستیم‪.‬‬ ‫‪ .2‬عوامل عقبماندگی زن مسلمان‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪312‬‬

‫هرکس که با نگاه واقعگرایانه به جهان بنگرد‪ ،‬بیشه حجم عقابمانادگیای کاه‬ ‫زن مسلمان امروز از آن رنج میبرد را در میکناد ومایاهی تأساف‪ ،‬ایانکاه برخای‬ ‫تحلیلگران عوامل عقبماندگی وکوتاهی را باه خاود دیان اساالم برمایگردانناد‪ ،‬اماا‬ ‫حقیقت این است عواملی که زن مسالمان را باه عقابمانادگیای کاه اماروز در آن‬ ‫گرفتار است‪ ،‬رسانده همگی به عوامل زیر برمیگردد‪:‬‬ ‫الف‪ -‬برداشت کوتهبینانه از نص دین و عدم اجرای احکام اسالم‪:‬‬ ‫عامل بسیاری از تصاویر حاکی از ظلمی که از زن ارائه میشود‪ ،‬دور شدن ماردم از‬ ‫دین و عدم اجرای روش پیامبرشان است‪ .‬و إال اسالم چنانچه بحث آن گذشت‪ ،‬حقاوق‬ ‫کامل زن را تضمین کرده و او را در برابر آسیبهایی که بر او خدشه وارد میکند و نیز‬ ‫در برابر کسانی که میکوشند از عاطفهی جوشانش سوء استفاده کنند‪ ،‬حفاظ کارده و‬ ‫در برابر آن (سوء استفاده کنندگان) تهدیدهای جدی در نظر گرفته اسات‪ .‬ولای وقتای‬ ‫مردم از تعالیم آزادمنشانهی اسالم دور میشوند و سعی میکنناد ماتن دیان را بادون‬ ‫هیچ مدر و سند معتبر و محکمی به تأویل ببرند‪ ،‬این ظلم عظیم برای زن به وجاود‬ ‫میآید و بر وضعیت عقبماندگیای که امروز از آن رنج میبرد‪ ،‬انعکاس مییابد‪.‬‬ ‫انسان تحت سیطرهی دیدگاههای برگرفته از اجتهاداتی قرارگرفات کاه قارنهاا و‬ ‫قرنها از آن میگذرد و اینگونه به حاشیه رانده شد و بر بسته بودن وتحجرش افازوده‬ ‫شد‪ ،‬حتی اگر این اجتهادات از تأویل نص شرعی فراتر میرود‪ .‬اماا بایاد پاذیرفت ایان‬ ‫تأویل و تفسیر در زمانها ومکانهایی اتفاق افتاد که شرایط و اوضاع مخصوص به خود‬ ‫را داشت و کسی که روند شکلگیری ساختار فقهای را بررسای کناد در ماییاباد کاه‬

‫میرا جاهلی به شکلی در زمانی که این اجتهادات شکل گرفت‪ ،‬آگاهانه حضور داشت‪.‬‬ ‫همچنین ملتهایی که به اسالم وارد شدند و در این اجتهادات سهم داشتند باه دور از‬ ‫عادات و سنتها و میرا تمدنیشان نبودناد‪ .‬از ایانرو اجتهاادات‪ ،‬هار چناد از ماتن‬ ‫شریعت گرفته شده اما از تداخل با میرا دیگر امتهاا‪ -‬هار چناد ایان تاداخل غالباا‬ ‫ناآگاهانه بوده‪ -‬مبرا نبوده است‪ ،‬خصوصا در جنبهی رفتاری که در عاادات و سانتهاا‬ ‫مجسم میشود و سپس بر شیوههای تفکر سایه میافکند‪.‬‬ ‫ب‪ -‬تسلط جنس مذکر‪:‬‬

‫ج‪ -‬سنتها و تقلیدها‬ ‫از عوامل عقبماندگی زن‪ ،‬سنتهایی است که میان مردم منتشر شده‪ ،‬بار مناوال‬ ‫آن حرکت می کند و از آن شریعتی ساخته اسات کاه باا وجاود مخالفات باا شاریعت‬ ‫خداوند متعال‪ ،‬از آن کوتاه نمیآید وعدول نمیکند‪ .‬م ل محروم کردن زن از حقی کاه‬ ‫در میرا دارد یا مجبور کردن زن به ازدواج یا باز داشتن او از تصرف در اماوالش و یاا‬ ‫جلوگیری از ارائهی افکارش در همهی مسائل سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی در صورتی‪-‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در جوامع مردساالری‪ ،‬زن از عرصههای عمومی کار به کناری رانده میشود و عدم‬ ‫حضور زن در این عرصهها‪ ،‬به یه اصل تبدیل میشود و در این وضعیت زن باهعناوان‬ ‫یه پدیدهی هستی‪ ،‬که قوانین طبیعت بدان حکم میکند‪،‬تسلیم میشاود‪ ،‬در مقابال‪،‬‬ ‫مرد از قدرتی که در اختیار دارد بهره مایبارد و هرگوناه تغییار در وضاعیت زن را رد‬ ‫میکند‪ ،‬چرا که خوب میداند این تغییر در درجهی اول به قدرتش آسیب میرساند‪.‬‬ ‫در چنین وضعیتی امکان ندارد زن متمدن شاود و یاا باا حضاورش یاه سااختار‬ ‫فکری بنا کند‪ .‬از اینرو و به دور از صحنهی داخلی و جهاانی غارق در مظااهر عقاب‪-‬‬ ‫ماندگی باقی میماند و از مسئولیتهای سنگینی که اسالم عظایم بار دوشاش نهااده‪،‬‬ ‫تحلیل میرود‪.‬‬ ‫امام خامنهای (دام ظله) از واقعیت قدرتطلبی مردان بر زنان اینگونه تعبیار مای‪-‬‬ ‫کند و میگوید‪ :‬مردان به سبب اینکه تنومندترند‪ ،‬صدایشاان کلفاتتار‪ ،‬بادنهایشاان‬ ‫قویتر و استخوانهایشان بزرگتر اسات‪ ،‬بار زناانی کاه اساتخوانهایشاان ظریافتار‪،‬‬ ‫صدایشان ناز تر و بدنهایشان ضعیفتر اسات‪ ،‬قادرت طلبای مایکنناد‪ .‬ایان اسات‬ ‫واقعیت و معتقدم اگر شما هم در مسئله کندوکاو کنید بر شاما روشان مایشاود کاه‬ ‫منشأ قدرتطلبی مردان در این نکته نهفته است‪.‬‬

‫‪313‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪314‬‬

‫که اندیشهاش با اندیشهی مردی که خود را ماله او و حتی ماله افکاار واحساسااتش‬ ‫میداند‪ ،‬مغایرت داشته باشد‪.‬‬ ‫یه نگاه گذرا به میرا ملی که یکی از پشتوانههای اساسی فرهنگ رایاج ماسات‪،‬‬ ‫از حقیقتی تأسفبار پرده برمیدارد وآن اینکه این میرا دربردارندهی مفاهیمی است‬ ‫که از ارزش زن میکاهد و به کرامات‪ ،‬جایگااه و نقاش زن در اجتمااع و حتای داخال‬ ‫خانواده متعرض میشود که این امر‪ ،‬طبیعتا بار اساتمرار عقابمانادگیای کاه زن در‬ ‫زوایای آن در ال خود فرو رفته‪ ،‬منعکس میشود‪.‬‬ ‫از نخستین جلوههاای تحقیار زن وکاساتن از منازلتش درون خاانواده‪ ،‬مسائلهی‬ ‫ترجیح دادن تولد پسر بر دختر است‪ .‬مسئلهای که عامل همیشاگی نگرانای و تارس از‬ ‫به دنبال آوردن ننگ است‪ .‬این همان عاملی است که برخی قبایل جاهلی را به زندهبه‪-‬‬ ‫گور کردن دختران وا میداشت‪ .‬این بخشی از میرا ملی ماست که نهتنهاا بار عقاب‪-‬‬ ‫ماندگی‪ ،‬بیسوادی‪ ،‬ارزشها و عرف های نظام مردساالری حاکم تکیه میکند بلکاه بار‬ ‫پشتوانهی دینیای که به شکل خود‬ ‫تحریف شده و بیاساس یاا تفسایر شاده باه شایوهی خشاه و مقادس‪ ،‬باا روح‬ ‫مردساالری وخودکامگی به دست ما رسیده است‪ ،‬تکیه میکناد‪ .‬ایان پشاتوانه مسالما‬ ‫اسالم حقیقی نیست‪ .‬همین پشتوانهی تحریف شده است که ایان اعتقااد را در جامعاه‬ ‫گسترش داده که زن از شانهی چپ مرد آفریده شده و زن به شکل شیطان مایآیاد و‬ ‫به شکل شیطان میرود‪ .‬و هم اوست که قوامیت مرد بر زن را اینگونه تفسیر کرده که‬ ‫زن تنها فرومایگی و تسلیم شدن در برابر مرد است و همین پشتوانه است کاه زدن زن‬ ‫را بهعنوان حقی از حقوق مرد بر زن جایز دانسته و در نهایات هماین اسات کاه ماانع‬ ‫مشارکت زن در زندگی اجتماعی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬سیاسی و سابب محاروم شادن جامعاه از‬ ‫استفاده از این ظرفیت در عرصههای کار‪ ،‬تولید‪ ،‬ابداع و رشد میشود‪.‬‬ ‫از اصول عقبماندگی که بر وضعیت کنونی زن تحمیل میشود‪ ،‬پایبندی مردم باه‬ ‫این عادتهاست آن هم به اعتبار اینکه از مبادی و اصول اساالم اسات و ایان مسائله‪-‬‬ ‫ایست که دشمنان اسالم از آن سوء استفاده کردند و از آن نقطهی حساسی در قضایه‪-‬‬ ‫ی آزادی زن ساختهاند‪.‬‬ ‫جوامع اسالمی نیازمند بازنگری در سنتها‪ ،‬عرفها و نظام اجتماعی حاکم هستند‬ ‫تا بدین وسیله بیش از پیش با آموزههای اسالمی هماهنگ شود‪ .‬ارزشهاا‪ ،‬سانتهاا و‬ ‫عرفهایی هست که میتواند در حق زن اجحاف کند و کمترین ارتباطی با اسالم ندارد‬

‫و این عرفها و سنتها به گوشهنشینی زن و باه حاشایه رانادن نقشاش منجار شاده‬ ‫وتأثیر منفی برشخصیت زن وجایگاهش در داخل و خارج خانواده گذاشته است‪.‬‬ ‫مهمتر از همه اینکه این عرفها و سنتهای دور از اسالم‪ ،‬بازتاب دیگری بار طارز‬ ‫تفکر بسته ی مردانه گذاشته است و آن را به طرز تفکری زنانه تبدیل کرده که از همه‪-‬‬ ‫ی ارزشها و سنتهای اسالمی گریزان است و از هرچه رنگ و بوی اساالم دارد‪ ،‬بیازار‬ ‫است‪ .‬بهگونهای که در نهایت منجر به ازکارافتادگی جامعه وگسستن ساختار خاانواده و‬ ‫تالش برای دور کردن احکام خانواده از نظام تربیتی میشود‬ ‫د‪ -‬نادانی‪:‬‬

‫ه‪ -‬قوانین توسعه نیافته‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫گاهی مرد یا جامعه متوجه نیستند که برخای رفتارهاا و قاوانین منجار باه عقاب‬ ‫ماندن زن و جلوگیری از کارآمدیش میشود و گاهی از عواقب ستم و به حاشیه راندنی‬ ‫که نسبت به زن اعمال میکند و او را بر ارتکاب این رفتارها گساتا مایساازد بااخبر‬ ‫نیست و در مقابل زن هم غالبا به برخی احکام و حقوقش بیاطالع است و هماین امار‬ ‫سبب میشود از بسیاری از دستاوردهایی که اسالم به او بخشیده است کوتاه آیاد و باه‬ ‫دنبال آن‪ ،‬به واقعیت تلخی که در آن بهسر میبرد راضی شود‪.‬‬ ‫امام خامنه ای(دام ظله) به نقش جهل در ظلم باه زن و پیامادهای نااگوار آن بار‬ ‫حضور زن در عرصهی فعالیت توجه کرده است و میگوید‪«:‬من معتقدم کاه باه زن در‬ ‫طول تاریخ و در جوامع مختلف ظلم شده است‪».‬‬ ‫میتوان به این مسئله اشاره کرد و از منشأ این ظلام ساخن گفات کاه باه سابب‬ ‫ناآگاهی بشر است و این جهل بنا به طبیعت بشر است؛ به گونهای که قوی باه ضاعیف‬ ‫ظلم میکند مگر اینکه یه نیروی خارجی باشد که بر او مسلط شود و او را از این کاار‬ ‫باز دارد‪ .‬م ل قانون و شمشیر یا اینکه در درون انسان یه عامل باز دارنده باشد یعنای‬ ‫ایمان قوی‪،‬آگاهانه و روشن که این امر واقعا نادر است‪.‬‬ ‫عقبماندگی در جوامع اسالمی به یه بحران اساسی تبدیل شده اسات خصوصاا نسابت‬ ‫به زن که دیر زمانی طول کشیده است‪ .‬از دهههای قبال‪ ،‬اعتقاادات اشاتباه ملای‪ ،‬باه قاوانین‬ ‫اساسی و قوانین شهر که زندگی روزمرهی مردم را تنظیم میکند راه یافته است و ایانچناین‬ ‫تنها به حضور در عقل مردم عوام و آگاهی جمعیتشان اکتفا نکرده است‪.‬‬

‫‪315‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪316‬‬

‫یه نگاه گذرا به برخی مواد اجرایی این قوانین در بسیاری از کشاورهای اساالمی‪،‬‬ ‫به وضوح برای ما از سازوکاری که بهوسیلهی آن‪ ،‬زن ازطریق بکارگیری نیاروی قاانون‬ ‫به سلطه برده میشود‪ ،‬پرده برمیدارد‪.‬‬ ‫در مسائل مختلفی چون ازدواج‪ ،‬طالق‪ ،‬ار و سرپرستی‪ ،‬خیانت زناشویی و دیگار‬ ‫مسائلی که قانون در تبیین احکامش بر مذاهب وآراء فقهی تکیه مایکناد‪ ،‬غالباا ادعاا‬ ‫میشود که به شریعت اسالمی استناد میشود‪ ،‬اما با بررسی دقیق درمییاابیم کاه باه‬ ‫گرایشهای فقهی محافظهکار و بدون انعطاف تکیه میکند بلکه حتی برخای از ایان‬ ‫مواد قانونی از قانون اساسی و قانون کشورهای اروپایی کاه از اساتعمارگران کشاور ماا‬ ‫بودند‪،‬گرفته شد‪ .‬و اینچنین درمییابیم قوانین شهری و خصوصا قوانینی کاه زنادگی‬ ‫اجتماعی را تنظیم میکند تفاوت چندانی با فرهناگ رایاج نادارد بلکاه انعکااس ایان‬ ‫فرهنگ با همهی مفاهیم سنتگرایانه و واپسگرایانهاش میباشد‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪ ،‬شانه خاالی کاردن حکوماتهاا و قادرتهاا از حمایات زن و یااری‬ ‫نکردنش به هنگام درخواست حقوقش در انصراف زن از حضور در عرصههای فعال‪ -‬باه‬ ‫خاطر ترس از دست دادن حمایت قانونی و عرفی‪ -‬نقش دارد‪.‬‬ ‫و‪ -‬تصویر تحریف شده از خود‬ ‫در بیشتر جوامع اسالمی بر بینش اجتماعی دیدگاهی واپسگرایانه نسابت باه زن‬ ‫حاکم است و به او به عنوان ابزاری که تعامل با او در چارچوب در مرد صاورت مای‪-‬‬ ‫گیرد‪ ،‬نگاه میشود و مرد‪ ،‬زن را بهعنوان موضوعی برمایگیارد و باه هار شاکلی کاه‬ ‫بخواهد در میآورد و این بر تصویر زن از خودش بازتاب منفی دارد‪.‬‬ ‫بنابراین زن خودش یکی از عوامل اصلی سازندهی برخی گونههای عقبمانادگی اسات‬ ‫و این بهخاطر پذیرفتن این عقبماندگی‪ ،‬مدارا‪ ،‬سازش و سکوت در برابر آن است و مهامتار‬ ‫ا درمسئلهی تحریف شده از خودا این است که زن مسالمان ادعاهاای خصوصایساازی را‬ ‫در کرده و به شکلی اشتباه فهمیده که او با دیگار زناان در هماهی نقااب کارهی زماین‬ ‫متفاوت است که این امر باعث شده از پروژههای جهانی که حقوق و مسائل زن را بررسای‬ ‫میکنند کنار بماند‪ ،‬از اینرو تا زمانی که باور کرده با زناان دیگار ملاتهاا متفااوت اسات؛‬ ‫موضوع عدم حضور زن در مشارکت در کنفرانسهای سازمان ملل متحد‪ ،‬مسئلهی عجیبای‬ ‫نیست و این باعث شده روح مقایسه میان وضع موجود و میان دساتاوردهای زن جهاانی را‬ ‫از دست بدهد و نسبت به خود گمان نیه نداشته باشد‪.‬‬

‫این نگاه اشتباهی که برای زن‪ ،‬شایستگی حقیقی و کامل ‪ -‬م ل یه انسان کامال‬ ‫در حقوق و واجبات‪ -‬قائل نیست‪ ،‬زندگیای بر پایهی به حاشایه رانادن و تحقیار زن و‬ ‫در نتیجه عقبماندگیاش بنا میکند‪.‬‬ ‫‪ -3‬نحوهی جلوگیری از عقبماندگی زن و بازگرداندن هویت از دسترفتهاش‪:‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫آنچه ذکر شد برخی از عوامل عقبماندگی زن مسالمان باود‪ .‬اماا نبایاد تنهاا باه‬ ‫محکوم کردن این عوامل اکتفا کنیم بلکه بایاد اهمیات حضاور زن در اماور عماومی و‬ ‫مشارکت مؤثرش را تبیین و تشریح کنیم و این موضوع قبل از هر چیزی خواستار ایان‬ ‫است که زن به ضرورت بازپسگرفتن نقش از دسترفتهاش از طریق موارد زیار ایماان‬ ‫داشته باشد‪:‬‬ ‫الف‪ -‬زن متوجه عدم حضورش و در عین حال متوجه میزان این نبودن باشد‪ .‬چارا‬ ‫که تا زمانی که وسعت این حضور نداشتن را در نکند‪ ،‬نمیتواند تالش واقعای بارای‬ ‫حضور و برداشتن این بار تخلف از شانههایش را داشاته باشاد‪ .‬همچناین بایاد میازان‬ ‫آسیب خود و جامعهاش را در نتیجهی این نبودن طاوالنی ریشاهدار در کناد و ایان‬ ‫آگاهی جز از طریق ارتباب با دیگری‪ ،‬شاناخت دساتاوردهایش و اساتفادهی خااص از‬ ‫تجارب زن در برخی جوامع اسالمی که گامهای بلنادی در مسایر بیاداری و پیشارفت‬ ‫برداشته است‪ ،‬میسر نیست‪.‬‬ ‫ب‪ -‬دوری از تقلید کورکورانه‪ :‬امام خامنهای(دام ظله) این اندیشه را اینگوناه باه‬ ‫اختصار بیان میکند‪«:‬متأسفانه میبینیم کسانی که از حقوق زن دفاع میکنناد در دام‬ ‫اشتباه میافتند و این دفاع از زن به حال زن سودی ندارد‪ .‬به این معنا که آنها وضعیت‬ ‫زن غربی را مینگرند و از او الگویی برای زنان قرار میدهند‪ .‬حال آنکه فرهنگ آنها از‬ ‫اساس‪ ،‬با فرهنگ اسالمی متفاوت است و فرهنگ اسالمی به مراتاب از فرهناگ غربای‬ ‫برتر و برای وضعیت زن سودمندتر است‪.‬‬ ‫ج‪ -‬راهاندازی جنبش زنان بر اساس اصول حکیمانه‪ ،‬منطقی‪ ،‬به دور از شتابزدگی‬ ‫و رفتارهای احساساتی‪ :‬در واقع هر جنبش اجتماعی زمانی که بر پایهی حکمت‪ ،‬تأمل‪،‬‬ ‫تشخیص‪ ،‬ضرورت و بر اساس پایههای صحیح عقالنی باشد‪ ،‬حرکتی مفید خواهاد باود‬ ‫که نتایج صحیحی در پی خواهد داشت و هر حرکتی که در پی محقاق کاردن حقاوق‬ ‫زن است حتما باید این نکته را در نظر داشته باشاد‪ .‬یعنای هار جنبشای بایاد از نگااه‬ ‫حکیمانه ی متکی بار حقاایق موجاود یعنای شاناخت طبیعات و فطارت زن و مارد و‬ ‫مسئولیتها و حرفههای مختص به زن و مرد و مسئولیتهاای مشاتر میاان آن دو‪،‬‬

‫‪317‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪318‬‬

‫حرکتش را آغاز کند‪ .‬این جنبش همانطور که اماام خامناهای(دام ظلاه) هام معتقاد‬ ‫است برخاسته از احساسات و تقلید نباشد‪.‬‬ ‫د‪ -‬مسئلهی مهم دیگر‪ ،‬تبیین آراء اسالم پیرامون حقوق زن آن هم به زبان معاصر‬ ‫است و چه بسیار امام خامنهای(دام ظله) به ضرورت فعالیت زن و مرد به طور مسااوی‬ ‫در این زمینه تأکید میکند‪ .‬اما فعالیت اساسی بار دوش آگاهاان باه معاارف اساالمی‬ ‫است تا بتوانند رأی اسالم را در مواردی که حقوق زن و مرد متفاوت است‪ ،‬اظهار کنند‬ ‫تا همگان اطمینان یابند که این حقوق بر اساس طبیعت و فطرت انساانی زن و مارد و‬ ‫بر اساس منافع جامعه است‪.‬‬ ‫ل‪ -‬اصالح قوانینی که باه کرامات زن آسایب مایرسااند و ماانع از فعالیاتهاا و‬ ‫حضورش در عرصههای مختلف میدان علم و عمل میشود‪.‬واقعیت فعلی نشان میدهاد‬ ‫که بسیاری از جنبشهای پیشگام زنانه به موفقیت دست نیافته یا تأثیرش در مقایساه‬ ‫با تالشی که این جنبشها داشتند‪ ،‬محدود است و این سبب عدم وجود پوشش قانونی‬ ‫و شرعی برای جنبششان و بلکه در بیشتر موارد به دلیل مضرات حضور زن و کارآماد‬ ‫کردن نقشش‪ -‬که این جنبشها بدان فرا میخوانند‪ -‬با قوانین وضعی بایشامار اسات‬ ‫که در جوامع نسلی بعد از نسل دیگر بدون هیچ سنت دینی یا اخالقای واضاح باه ار‬ ‫بردهاند و امام خامنهای(دام ظله) در این زمینه توجه به این نکته را جلب میکناد کاه‬ ‫برخی قوانین در زمینهی تعامل با مرد و زن نیازمند اصالح است وکارشناساان در ایان‬ ‫زمینه باید مسئله را بررسی کنند و در قوانین اصالحات الزم را پیاده کنند‪.‬‬ ‫م‪ -‬زن باید از ذهنیت فرعی بودن نسبت به مرد خارج شود و عمق خطااب قرآنای‬ ‫که درست به همان شکلی که متوجه مرد است به زن توجه میکند را در کند‪«.‬من‪،‬‬ ‫عمل هیچ صاحب عملی از شما را‪ ،‬از مرد یا زن‪ ،‬تباه نمیکنم‪.‬آل عمران ‪»112‬‬ ‫خداوند متعال میان زن و مرد در عبودیتاکه تنها او را پرستش کننداا و تکاالیف‬ ‫شرعی برابری قرار داده است و جنسی را بر دیگری برتری نداده‪ ،‬بلکه معیار برتاری را‬ ‫تقوا‪ ،‬درستی و اصالح قرار داده است‪« :‬ای مردم‪ ،‬ما شاما را از مارد و زنای آفریادیم و‬ ‫شما را ملت ملت و قبیله قبیله آفریدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنیاد‪ .‬در‬ ‫حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست‪ .‬بایتردیاد‪ ،‬خداوناد داناای‬ ‫آگاه است‪ .‬حجرات‪»11‬‬ ‫همچنین بین زنان و مردان در اصل تکلیف شرعی و پاداش و جزا بر انجام یا تر‬ ‫آن برابری دانسته‪«:‬هر که بدی کند‪ ،‬جز به مانناد آن کیفار نماییاباد و هار کاه کاار‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫شایسته کند‪ -‬چه مرد باشد یا زن‪-‬درحالیکه ایمان داشته باشد‪ ،‬داخل بهشت میشود‬ ‫و درآنجا بیحساب روزی مییابد‪ .‬غافر‪»10‬‬ ‫عالوه بر آن‪ ،‬برابری در اصل حقوق و وظایف‪«:‬و همان وظایفی کاه بار دوش زناان‬ ‫است برعهدهی مردان هم هست‪ .‬بقره‪»113‬‬ ‫کجاست پیروی از این متون واضح واقعی؟ آیا این کوتااهی نشاأت گرفتاه از فهام‬ ‫محدود یا بیفهمی نسبت به مضمون متن قرآنی نیست؟‬ ‫ن‪ -‬از اموری که زن نباید نسبت به آن ناآگاه باشد و آن را نادیده بگیرد این اسات‬ ‫که متن شریعت‪ ،‬متنی قابل تأویل است که در پرتو تغییرات اوضاع هم قابل اجراست و‬ ‫این باز بودن تفسیر از آن‪ *،‬آن را متنی شایستهی همهی مکانهاا و زماانهاا سااخته‬ ‫است‪.‬درحالیکه بسته بودن متن‪ ،‬این ویژگی را از آن صلب میکرد‪ .‬از ایان رو قرائات‪-‬‬ ‫هایی که از این متن به ما رسیده‪ ،‬اجتهادهایی است که بر خطا و صواب رفته است‪.‬‬ ‫این مفهوم آنقدر ضروری است که خصوصا باید در بینش زن رسو کند تا دچاار‬ ‫برداشت اشتباه از دین نشود و او را در تصورات کامال دور از احکاام بزرگواراناهی دیان‬ ‫اسالم پیش نبرد‪ .‬احکام دین اسالم از زن میخواهد در جامعه آزادانه فعالیات کناد باه‬ ‫شکلی که هیچ چیز جز ضوابط اخالقی که به همین شکل بر مرد حاکم است فعالیتش‬ ‫را محدود نمیکند‪.‬‬ ‫و‪ -‬شناخت تواناییهای ذاتی زن و استعدادهای نهفتاهاش باهادف حفاظات از آن‬ ‫وبهرهگیری درنقشهایی که اسالم برعهدهی زن گذاشته و این امر باه روناد بیاداری و‬ ‫هوشیاری خدمت میکند و حضور زن در عرصه ها را کار آمد میسازد‪ .‬اما تا زمانی کاه‬ ‫زن بر اساس امکانات موجود اولویتهایش را مشخص نکند‪ ،‬این امر حاصل نمیشاود و‬ ‫زن قبل از همهی اینها باید بداند که رسیدن به نتایج‪ ،‬باه زیاادی دساتاوردها نیسات‬ ‫بلکه به همان تجربهای است که به او توانایی‪ ،‬لیاقت و اعتماد به نفس میدهد‪.‬‬ ‫ه‪ -‬زن نمیتواند حضور فراگیر و همهجانبهای داشته باشد مگر اینکه ایان نکتاه را‬ ‫مدنظر قرار دهد که خانهاش باید با خانهی خانوادهی نخستیناش و زندگی باا همسار‪،‬‬ ‫بازندگی با پدر ومادر تفاوت چشمگیری داشته باشد‪ -‬به معنی ارتقاء و توسعهی داناش‬ ‫وکنار گذاشتن جنبههای منفی و حفظ نقاب م بت‪ -‬و تمام تالشش را بهکار گیارد کاه‬ ‫از کلیشهای بودن در این زمینه رهایی یابد‪.‬‬ ‫ی‪ -‬زن باید دریابد که مفهوم بیداری اسالمی یه برنامهی پرشور و هیجان که بار‬ ‫احساسات زودگذر تکیه کند و خیلی زود فروغش به خاموشی گراید نیست‪.‬‬

‫‪319‬‬

‫سفارشات‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪311‬‬

‫تا زمانیکه زن مسلمان خودش به نقشی که به او سپرده شاده ایماان نداشاته باشاد و‬ ‫اقدامات عملی محسوسی که ترجمان این ایمان باشد و آن را به فعلیت برسااند اتخااذ‬ ‫نکند رهاییاش از عقبماندگی و بازیابی هویات از دساترفتاهاش ممکان نیسات‪ .‬بار‬ ‫اساس آنچه گذشت مجموعهای از سفارشات را مطرح میکنیم که معتقادیم باهعناوان‬ ‫گامیدر مسیر اصالح ا بهعنوان نتیجهای از نتایج بیاداری اسالمیاا از اهمیات ویاژهای‬ ‫برخوردار است ‪:‬‬ ‫ اهتمام به پرورش صفات الزم برای عقلگرایی مستقل زن‪ ،‬بهگوناهای کاه قاادر باه‬‫در مسائل معاصر‪ ،‬مشکالت و چالشهایش باشد و این تنها با نابودی هماهی اشاکال‬ ‫زندهبهگورکردن روحی و تربیتی که همواره در بسایاری از محایطهاا بار زن مسالمان‬ ‫اعمال میشود‪ ،‬میسر میشود‪.‬‬ ‫ اهتمام به رشد توانایی تفکر علمی زن مسلمان و جالی افکار بااطلش کاه او را باه‬‫شناخت بیشتر جهان پیرامون و بهکارگیری این شاناخت در حال مشاکالت پایش رو‬ ‫وامیدارد و این عمل به پیوند خانه مسلمان و مسائل بزرگ منجر میشاود تاا خاناهای‬ ‫که زن مسلمان ادارهاش میکند نسبت به حواد سیاسی‪ ،‬اجتماعی و ‪ ...‬بیاطالع و در‬ ‫حاشیه نباشد‪.‬‬ ‫ تغییر فضای فکری و فرهنگی مربوب به تقسیم نقشها میان زن و مرد برای اصالح‬‫مواضع و گرایشهای افراد جامعه و پذیرش زن در جایگاه رهبری در خانواده و زنادگی‬ ‫عمومی ( کاربردی‪ ،‬حرفهای و سیاسی ) با رواج این تفکر که این پیشرفت به نفاع زن‪،‬‬ ‫بر جایگاه مرد تأثیر منفی ندارد بلکاه بارای تضامین تکامال نقاشهاایش در زنادگی‬ ‫خانواده و جامعه مهم است‪.‬‬ ‫ از بین بردن همه انواع تبعیضی که از حقوق زن‪ ،‬به صرف اینکه مونث اسات مای‪-‬‬‫کاهد‪(.‬حق آموزش‪ ،‬حق کار مناسب‪ ،‬حق درخواست کارمزدی کاه مساتحق آن اسات‪،‬‬ ‫حق اختیار همسر‪ ،‬حق اظهار آرای اجتماعی ‪.)...‬‬ ‫ وضع قوانین الزم برای مشارکت زنان در زندگی عماومی‪ ،‬از طریاق الازام ادارات ‪،‬‬‫تشکیالت و سازمانهای مربوب به اجرای این قوانین‪.‬‬ ‫ فراهم کردن امکان دستیابی زن به فرصتهای آموزشی‪ ،‬به شکلی که برابریاش باا‬‫مردان ا از طریق باال بردن سطح آموزشیاش و پایان دادن کامل به بیسوادی و فراهم‬ ‫شدن فرصت برای بهرهگیری آنچه در عرصهی کار به دست آورده استا تضمین شود‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ تعدیل اسالیب اجتماعی و فرهنگی جانبدارانه از مرد که منجر به کامرناگ شادن‬‫مستمر مشارکت سیاسی زن میشود و تالش برای تغییر مفاهیم اجتمااعی باه منظاور‬ ‫ت بیت نقش زن در رشد سیاسی‪.‬‬ ‫ تالش برای انتشار اندیشهی متعادل اسالمی‪ ،‬که برای انساان امکاان همااهنگی باا‬‫سنتهای زندگی و قوانین جامعه را فراهم مایکناد و از خاالل گساترش نموناههاای‬ ‫اسالمی در شبکه روابط اجتماعی مجسم مای شاود‪ .‬ایان امار نیازمناد ایان اسات کاه‬ ‫سازمانهای تربیتی جزئیاتی از منطبق سازی عملی را ارائه دهندکاه خطاای اقادامات‬ ‫عملی رایج در جامعه خصوصا آنچه مربوب به زن است را اصالح کند‪.‬‬ ‫ بذل تالشهای منسجم از سوی دستانادرکاران امار تربیات زن مسالمان معاصار‪ ،‬بارای‬‫پا سازی میرا از آنچه با کرامت زن مسلمان‪ -‬کاه خداوناد بارایش اراده کارده ‪ -‬و نیاز باا‬ ‫آفرینشش بر پایهی تساوی با مرد ‪-‬که با فطرت زن همخوانی دارد‪ -‬در تعارض است ‪.‬‬ ‫ جهتدهی به زن مسلمان معاصر‪ ،‬بهگونهای کارآمد و قاوی‪ ،‬باه شاکلی کاه از خاودش‬‫جهتیاب و فیلتری برای زن مسلمان معاصر در عرصههای مختلف زندگی قرار دهد و م ال‬ ‫اسیری نباشد که در چهارراه و هنگام تعدد انتخابات در یه مسیر محدود حرکت کند‪.‬‬ ‫ فراهم آوردن فضای مناسب برای زن شاغل و یاری کردنش در انجاام اماور مرباوب‬‫به کار و خانواده خصوصا در سایهی نیاز باه همکااری زن در کناار مارد بارای تاأمین‬ ‫ضروریات مادی خانواده از طریق الزام کارفرمایان به تطبیق قوانین کار ا پس از اصاالح‬ ‫موادی که نیازمند تعدید است ا از نظر ساعت کاری و مرخصیهای ماادری و مراعاات‬ ‫وضعیت شیرخوار ‪.‬‬ ‫ تشویق زنان پیشگام در جامعه اسالمی و معرفی آنها م ل مخترعان در زمیناههاای‬‫ادبیات‪ ،‬هنر‪ ،‬تکنولوژی و شاغالن در زمینههای مختلف اجتماعی و تربیتی‪.‬‬

‫‪311‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪312‬‬

‫نتیجه‬ ‫عقبماندگی و ظلمی که در برخای جواماع گریباانگیار زن مسالمان اسات‪ ،‬ناشای از‬ ‫برداشت اشتباه از آموزههای اسالم و آمیخته شدن این تعالیم با سنتهاا و عارفهاای‬ ‫اجتماعی اشتباهی است که بدان عمل میشود‪ .‬اسالم بارای زن‪ ،‬حقاوق سیاسایاش را‬ ‫در کاندیداتوری‪ ،‬انتخابات و بر عهده گرفتن پستهای عماومی و تعهاد ماالی تضامین‬ ‫کرده است و بدین وسیله بر همهی قوانین وضعی و دیگر شریعتهای آسامانی پیشای‬ ‫گرفته است‪ .‬اما نگاه با تأمل‪ ،‬به وضعیت موجود‪ ،‬به شکاف وسیع بین آنچه اسالم بارای‬ ‫انسان در نظر گرفته است و آنچه خودش ا یا کسی که در جامعاه کلیادهای قادرت را‬ ‫در دست دارد ا برای خود جایز شمرده است اشااره دارد و اگار در زنادگی اماروز زن‪،‬‬ ‫تأملی داشته باشیم درمییابیم که بیش از هر زمان دیگری نیازمند باازگردانی سااختار‬ ‫شخصیتاش در ابعاد عملی‪ ،‬فکری و آموزشی مطابق با تربیت دینای کامال اسات؛ باه‬ ‫شکلی که با ساختار وجودی و طبیعت وظیفهی انسانیاش در زمین هماهنگ باشد تاا‬ ‫بدین ترتیب این واقعیت سرشار از شکست‪ ،‬تناقض‪ ،‬فریابهاای ماادی و معناوی کاه‬ ‫بیشتر او را در مردابهای پیروی‪ ،‬تقلید‪ ،‬تاراج شخصیت و غربزدگای غارق سااخته را‬ ‫پشتسر گذارد‪.‬‬ ‫متأسفانه تعداد زیادی از زنان مسلمان به سبب گرفتار شدن در زنجیرهای جهل و‬ ‫عقبماندگی‪ ،‬تقلید و وابستگی به حوزهی فعالیتهای راکد و بینتیجه وارد میشوند‪.‬‬ ‫از این رو است که دعوت به آگاه نمودن زن نسبت به اهمیت رسالت و نقش خاود‬ ‫و آگاهسازی نسبت به مسئولیتش در برابر خود و جامعه و انسانیت گامی بیفایده مای‪-‬‬ ‫نمود‪ .‬به همین جهت بیداری اسالمی آماد تاا مفااهیم و دیادگاههاای اساالمی را باه‬ ‫واقعیتی ملموس تبدیل کند‪ ،‬از جمله این دیدگاهها؛ دیدگاههای مربوب باه نقاشهاای‬ ‫زن مسلمان است‪.‬‬ ‫زن در این جنبش اسالمی‪ ،‬در انتخاباتی که گروههاای زیاادی از ایان جنابش در‬ ‫کشورهای بسیاری شرکت کردند مشارکت داشت‪ .‬همچنین در تظاهراتش که خواهاان‬ ‫اصالح‪ ،‬عدالت و رد تجاوز خارجی به جامعه بود حضور داشت اما همچنان مشارکت زن‬ ‫در مقایسه با نقشی که باید متناسب تصور اسالمی‪ ،‬از تواناییها و امکانااتش بار عهاده‬ ‫گیرد در درجه دوم قرار میگیرد‪.‬‬ ‫بنابراین باید در پایان گفت‪ :‬اگر در طول تاریخ زن با تسالیم شادن در برابار سایطرهی‬ ‫مرد داخل خانواده و سپس درون جامعه و به واسطهی مجموعهی عرفها‪ ،‬تقالید و قاوانینی‬ ‫که به باطل بر میرا دینی تکیه کردهاند به بردگی گرفتاهشاده‪ ،‬آزادیاش از ایان زنجیرهاا‬ ‫مشروب به این است که ابتدا به دستاورد اصیل و حقیقای اساالم در منزلات زن باازگردد و‬ ‫سپس از خالل نگاه نو به اندیشه اسالمی و بازنگری ریشهای الگوهاا و اساالیب تفکار رایاج‪،‬‬ ‫نیاز شدید جامعه به بهرهگیری از همهی ظرفیتهای بشری موجاود بارای تحقاق جنابش‬ ‫مورد نظر و پیوستن به کاروان ملتهای پیشرفته را در صدر توجهاتش قرار دهد‪.‬‬

‫جایگاه ایجابی و سلبی شبکههای اجتماعی در بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫!‬

‫!‬

‫مائده بنایی‪1‬‬

‫حسین حیدری‪2‬‬

‫معصومه ذوقیپور‪3‬‬

‫چکیده‬

‫واژگان کلیدی‬ ‫نقشآفرینی‪ ،‬شبکههای اجتماعی‪ ،‬ارزشهای اسالمی‪ ،‬آسیبهای بیداری اسالمی‬

‫‪ -1‬مدرس حوزه و دانشگاه‬ ‫‪ -1‬کارشناس فناوری و اطالعات‬ ‫‪ -1‬کارشناس فناوری و اطالعات‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫بیداری اسالمی باعث تغییر و تحول در بخشهای مختلف جامعاه از جملاه ارزشهاا و‬ ‫ضدارزشها میشود‪ .‬اینترنت هم از رسانههایی است که میتواند گارایشهاای افاراد را‬ ‫تغییر دهد‪ .‬و هر دوی اینها یعنی فضاای فرهنگای جامعاه و فضاای مجاازی پاس از‬ ‫بیداری اسالمی تأثیر متقابلی بر یکدیگر خواهند داشت‪.‬‬ ‫با توجه به آمار و ارقام موجود‪ ،‬در بین کاربران رو باه گساترش اینترنات‪ ،‬شابکههاای‬ ‫اجتماعی آنالین پرطرفدارترین بخش در سال گذشته بوده است‪ .‬تحقیقاات نشاان داده‬ ‫است که در دهة اخیر‪ ،‬استفاده از همین شبکههای اجتماعی یکی از راههای نفوذ غرب‬ ‫به الیههای مختلف کشورهای اسالمی برای ایجاد تغییرات بنیادین در هویت و ماهیات‬ ‫فردی و اجتماعی افراد جوامع اسالمی بوده است‪.‬‬ ‫لذا در این مجال به بررسی ویژگیهای شبکههای اجتماعی و چرایی و شادت جاذابیت‬ ‫آنها می پردازیم تا فواید و مضراتشاان سانجیده شاود و نحاوة ورود ماؤثر و همساو باا‬ ‫بیداری اسالمی به فضای مجازی و باالخص حوزه شبکههای اجتماعی بررسی شود‪.‬‬

‫‪313‬‬

‫مقدمه‬ ‫با ورود تکنولوژی و وسایل ارتباب جمعی در خانوادهها‪ ،‬ارزشهاای اجتمااعی خاانواده‬ ‫تحاات تأثیاار قاارار گرفتااه اساات‪ ( .‬اساالوین‪ )1130:‬هرچنااد کااازنو معتقااد اساات کااه‬ ‫گرایش های افراد حتی زماانی کاه باه وساایل ارتبااب جمعای روی مایآورناد تغییار‬ ‫نمییابد‪(.‬کازنو‪ )1131:‬دسترسی آسان به اینترنت از جملاة ایان ماوارد اسات‪ .‬اماروزه‬ ‫اینترنت عالوه بر نقاب قوت‪ ،‬نقاب ضعفی هم دارد اما باه نظار مایرساد باا یاه دیاد‬ ‫استراتژیه و برنامهریزی هدفمند می توان نقاب ضعف را هم به نقاب قوت تبدیل کارد‪.‬‬ ‫البته این امر تنها در صورتی میسر است که هدف روشانی تعریاف شاود کاه بار پایاه‬ ‫اطالعات و ورود صحیح به این حوزه بتوان تغییرات م بت و اسالمی ایجاد کرد‪.‬‬ ‫هویت‪ ،‬بایدها و نبایدها‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪314‬‬

‫برای شفاف شدن این بحث‪ ،‬بیان مطلبی کوتاه از نظار روانشاناختی ضاروری باه‬ ‫نظر میرسد‪ .‬در این دیدگاه افراد دارای سه الیه شخصیتی هستند که عموما الیه ساوم‬ ‫نمود رفتاریای است که در جامعه ظهور مییابد‪ .‬اما قبل از شکلگیری ایان نماود‪ ،‬دو‬ ‫الیة دیگر هم وجود دارد‪ .‬در ابتداییترین الیه‪ ،‬هستها و نیستهای فرد قرار دارد‪ .‬باه‬ ‫عبارتی دیگر اولین اعتقادات شکلگرفته در او که عموماا در پروساهای طاوالنی شاکل‬ ‫میگیرد و بهسختی قابلیت تغییر و تعویض دارند‪ .‬اما این اعتقادات‪ ،‬بار اسااس روایاات‬ ‫اسالمی در سه دوره سنی هفت‪ ،‬چهارده و بیست و یه سالگی قابلیات شاکلگیاری و‬ ‫تغییرپذیری دارند‪.‬‬ ‫الیه میاانی‪ ،‬بایادها و نبایادهای فارد را در بار مایگیارد‪ .‬ایان هنجارهاا ارتبااب‬ ‫مستقیمی با الیة زیرین شخصیت فرد دارد‪ .‬به بیانی دیگر هر هست نتیجه ایجااد یاه‬ ‫باید یا یه نباید است و در گام سوم این هنجارهاا هساتند کاه نماود و باروز ظااهری‬ ‫فردی را شکل میدهند‪.‬‬ ‫در یه م ال ساده میتوان این گونه بیان کرد که فرد به معاد اعتقاد دارد‪ ،‬پاس در‬ ‫باور او معاد هست و وجود دارد‪ .‬نتیجه این هست آن است که بایاد دساتورات الهای را‬ ‫رعایت کند پس یه نتیجه این باید میتواند رعایت حجاب باشد‪.‬‬ ‫در ادامه‪ ،‬به بررسی بخشهای جامعاه مای پاردازیم‪ .‬در هار جامعاه چهاار بخاش‬ ‫فرهنگی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی دیده میشود‪ .‬با تغییار در نظاام سیاسای یاه‬ ‫جامعه‪ ،‬به تبع آن تغییراتی در نظاامهاای دیگار از جملاه نظاام فرهنگای و اجتمااعی‬

‫حاص ل خواهد شد‪ .‬بدیهی اسات کاه در صاورت حرکات جامعاه باه ساوی حکاومتی‬ ‫اسالمی‪ ،‬بخش فرهنگی و اجتماعی جامعه هم تغییر خواهد کرد‪.‬‬ ‫رسانه ها از ارکان مؤثر در فرهنگ جامعه هستند‪ .‬اینترنت و فضای مجازی یکای از‬ ‫آنهاست که در جهان امروز شاهد افزایش مخاطبانش هستیم‪ .‬این رسانه نقش بسازایی‬ ‫در ایجاد و تغییر ارزشهای اجزای مختلف جامعه از جمله خانواده دارد‪.‬‬ ‫مسلما پس از بیداری اسالمی‪ ،‬فضای مجازی جامعه به سمت ارزشهای این تحول‬ ‫عظیم حرکت خواهد کرد اما به سبب ویژگیهای تعریفشده در این فضا‪ ،‬دسترسی باه‬ ‫انواع مختلفی از اطالعات میسر است و اتفاقاا در حاین روناد بیاداری اساالمی فضاای‬ ‫تبلیغاتی غرب‪ ،‬فعال تر از گذشته‪ ،‬در تمامی فضااهای رساانه ای بااالخص فضاای نات‪،‬‬ ‫ظاهر میشود و به دنبال تأمین اهداف خود خواهد بود‪.‬‬ ‫غرب و برنامهریزی برای استفاده فرهنگی از اینترنت‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫از جمله مواردی که به نظر میرسد غرب نه تنها در کشورهای عربی و اسالمی‪ ،‬در‬ ‫تمام کشورهای دنیا آن را تعقیب میکند‪ ،‬از بین بردن حسی به نام هویت ملی و دینی‬ ‫افراد است که این امر در گام اول از طریق تضعیف بنیاان خاانواده و در گاام بعادی از‬ ‫طریق نابود کردن تعلقات ملی و دینی ر خواهد داد و تماامی افاراد باا طیاب خااطر‬ ‫اعضای یه وطن جهانی خواهند شد‪ .‬لذا به نظر مایرساد شاناخت امکاناات باالقوه و‬ ‫بالفعل این فضا در این برهة زمانی که در میانة شاکلگیاری ایان انقاالب فرهنگای در‬ ‫کشورهای عربی هستیم‪ ،‬ضروری تر از گذشته باشد‪ .‬شاهد این گفتار طرحای اسات باه‬ ‫نام ‪ techwomen‬که هیالری کلینتون‪ ،‬وزیار اماور خارجاه آمریکاا‪ ،‬در ساال ‪1010‬‬ ‫یعنی دقیقا در آغاز شکل گیاری نهضات بیاداری اساالمی مطارح کارد‪ .‬در ایان طارح‬ ‫شرکت های پیشرو در زمینة فناوری در آمریکاا از جملاه گوگال‪ ،‬هیسابو ‪ ،‬سیساکو‪،‬‬ ‫مایکروسافت‪ ،‬آی بی ام‪ ،‬یاهو‪ ،‬شرکت هیولات‪ ،‬پاکاارد‪ ،‬کاتاا پولات دیازاین و بیسایه‬ ‫کنسرسیوم نوآوری و علوم و کنسرسیومی متشکل از بیش از بیست مؤسساه همچاون‬ ‫البراتورهای ملی الرنس لیورمور‪ ،‬اس آر آی اینترناشنال‪ ،‬اجیلنت تکنولوژی‪ ،‬سایمانته‬ ‫و البراتورهای ملی سندیا متعهد بودند در آن حضور داشته باشند‪ .‬طبق نظر اداره اماور‬ ‫فرهنگی و آموزشی‪ ،‬هدف یه آموزش هفتهای در چارچوب مربیگری حرفهای مبتنای‬ ‫بر پروژه با مدیریت شرکتهای فناوری و با حضور زنان فعال منطقه خاورمیانه و شمال‬ ‫آفریقا در این حوزه بود‪ .‬واجدین شرایط این طرح‪ ،‬زناان بیسات و پانج تاا چهال و دو‬

‫‪315‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪316‬‬

‫ساله کشورهای الجزایر‪ ،‬مصر‪ ،‬اردن‪ ،‬لبنان‪ ،‬مراکش‪ ،‬نوار باختری و غزه بودناد‪ .‬الزم باه‬ ‫ذکر است که مؤسسة آموزش بین المللی با همکاری مؤسسة آنیتا باورگ ایان طارح را‬ ‫برای زنان اجرا کرد‪.‬‬ ‫ظاهر این طرح و پروژههایی از این دست بسیار فرهنگی و جذاب مینماید ولای در‬ ‫واقع هدفشان تضعیف بنیان خانواده است‪ .‬تضعیف بنیان خانواده یکی از ساادهتارین و‬ ‫کم هزینه ترین روش های مورد استفادة پژوهشگران و دولت مردان غربی است‪ .‬این تأثیر‬ ‫فقط با هزینه بر روی افکار زن خانواده‪ ،‬که همزمان نقش حسااس همساری‪ ،‬ماادری و‬ ‫در بسیاری خانواده ها مدیر اقتصادی و فرهنگ خانه را در بر دارد‪ ،‬میسیر می شود‪ .‬اماا‬ ‫آنچه در این میان مهم است شکلگیری شخصیت جاوان در خاانواده و جامعاه اسات‪.‬‬ ‫وقتی سرمایه گذاری بر روی جوان آگاه مسلمان پاسخگو نباشد‪ ،‬ایان ماادر اسات کاه‬ ‫بدون آگاهی از روند تغییرات در جهان و نحاوه جاذب وی‪ ،‬روش تربیتای و الگوساازی‬ ‫برای فرزند خود را تغییر میدهد و بر اساس اعتماد مادر و فرزند به یکدیگر‪ ،‬الیاههاای‬ ‫زیرین شخصیت ته ته افراد خانواده به صورت نامحسوس ضربه میبیند‪.‬‬ ‫از آنجا که زنان نیمی از افراد جامعه را تشکیل میدهند و سازنده نیمة دیگار نیاز‬ ‫هستند‪ ،‬پس باید با نگاهی هوشمندانه به بررسی ویژگیهای احساسای و عقالنای آنهاا‬ ‫پرداخت‪ .‬کاری که این روزها عوامل غرب و آمریکا با هزینههای تحقیقی خاص و ویاژه‬ ‫در حال انجام آن هستند‪ .‬روند این تحقیقات به دلیل استفاده فراگیر از فضای مجاازی‬ ‫در خانواده به شدت رشد داشته اسات و اطالعاات غلطای کاه ایان گاروههاا در قالاب‬ ‫شیوه های تربیتی نوین و جذاب از طریق همین فضای مجازی ارائه میدهند‪ ،‬بیتردیاد‬ ‫تأثیر مستقیم و کارایی بر افکار جامعاه و باهخصاوص جامعاة هادف کاه هماان زناان‬ ‫مسلمان هستند دارند‪.‬‬ ‫آغاز جریان بیداری اسالمی و حضور چشمگیر زنان و صدالبته پیشرو بودن آنها در‬ ‫اتفاقات باعث میشود فضای مجازی به سمت و سویی دیگر و با نگااهی ویاژهتار بارای‬ ‫تغییر افکار گام بردارد‪ .‬این فضای مجاازی کاه در حاال حاضار بخاش مهمای از آن را‬ ‫شبکههای اجتماعی وبالگها تشکیل میدهند مانند چاقوی دولبهای است کاه هار دو‬ ‫جبهه مبارز به نفع خود از آن بهره می برند‪ .‬در این میان‪ ،‬گروهای برنادة ایان باازی و‬ ‫پیروز جنگ نرم است که برای تغذیه کاربران خاورا بیشاتر و جاذابتاری در قالاب‬ ‫شیوههای مورد پسند گروههای مختلف سنی ارائه دهد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در تقسیم بندی به چهار بعد فرهنگی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی پرداختیم کاه‬ ‫طبیعتا هویت فرد نقش پررنگی در دو بعد فرهنگ و اجتماع دارد‪ .‬عموما هویت رابطاه‬ ‫بین فرد و ساختار اجتماعی است‪ .‬حساسیت مسئله هویت به این دلیل اسات کاه ایان‬ ‫مقوله بهشدت تحت تأثیر تحوالت اجتماعی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬سیاسی و تکنولوژیاه پیراماون‬ ‫خود است‪ .‬مکان و فضا بیشترین عاملی است که هویت را شکل مایدهاد و در دنیاای‬ ‫مجازی بی مرز و چندفرهنگی‪ ،‬هویت‪ ،‬مسئلهای بغرنج مینماید‪ .‬در این میان به دنباال‬ ‫راه حلی برای ت بیت هویت فردی‪ ،‬خاانوادگی‪ ،‬ملای و دینای افاراد از مجارای فضاای‬ ‫مجازی این تکنولوژی در دسترس همگان باید بود زیرا درجه اعتقاد و تحکیم دینی در‬ ‫افراد و پایبندی به اخالقیات و نیز وطن پرستی و عالقه به هویت ملی هماه در مسائله‬ ‫هویت تعریف میشود‪ .‬در این میان هویت زن بنا به علل ذکرشده‪ ،‬جایگاه خاصی دارد‪.‬‬ ‫با وجود آن که انقالب های اجتماعی نیازمند پیشینه ای فرهنگی هستند اما شاهور‬ ‫و بروز آنها فطرتی دفعی و آنی دارد‪ .‬با جرقه ای کوچه جمعیتی بزرگ در یه سو و با‬ ‫یه هدف در مقابل حکومتی مسلط بر اوضاع جامعه یکپارچه میشاوند‪ .‬در ایان میاان‬ ‫آنچه اتفاق می افتد برایشان مهم است و کمتر کسی برای آینده این جهت برناماه دارد‪.‬‬ ‫تجربه سی و سه ساله انقالب اسالمی ایران ثابت می کند‪ ،‬غرب و در رأس آنها آمریکا و‬ ‫انگلیس به دلیل دوری از مرکز اتفاقات و سختیهای پاس از جریاان انقاالب در تماام‬ ‫عرصهها‪ ،‬و ذات فرصتطلبی آن کشورها‪ ،‬زودتر از مسئوالن مملکت به فکر بهرهبرداری‬ ‫از فضای آتی فرهنگی ایران اساالمی افتادناد‪ .‬در ایان میاان برخای از اندیشامندان و‬ ‫متفکران ارزشمند ایران اسالمی‪ ،‬در ابتدای مسیر انقالب ترور شدند و برخای باه علات‬ ‫اجرای برنامههای تبیینشده در فضای جدید فرهنگای کشاور درگیار اجارای سااختار‬ ‫نوینی برای کشورمان بودند و از نگاه آیندهنگر و برنامهریزی به آینده بازماندند‪.‬‬ ‫پرواضح است که برای حضور معناادار و تعیاینکنناده در فضاای ماؤثر مجاازی‪ ،‬بایاد از‬ ‫ابتدای نهضت بیداری اسالمی به فکر آیندة آن بود و حتی مایتاوان گفات کاه برناماهریازی‬ ‫بلندمدت برای آیندة این عرصه اهمیت بسزایی دارد و ضامن موفقیت آن است‪.‬‬ ‫شبکههای اجتماعی و میزان استفاده از آنها در جهان‬ ‫برای رسیدن به نتیجه مطلوب ابتدا باید محیط این شبکهها و کااربریهاای آن را‬ ‫به طور دقیق مدنظر قرار داد‪ .‬البته در ابتدای بررسی هر عاملی به آمارهاای واقعای آن‬

‫‪317‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪318‬‬

‫نیازمندیم‪ .‬آماری که در ادامه ارائه میشود‪ ،‬اطالعاتی است که در پایان سال ‪ 1011‬باه‬ ‫طور رسمی منتشر شده است‪.‬‬ ‫هر کاربر اینترنت ‪ 11‬درصد از زمان آنالین خود را به شبکه اجتمااعی‪ 11 ،‬درصاد‬ ‫آن را به جستوجو‪ 10 ،‬درصد آن را به مطالعه و خواندن محتوا و ‪ 11‬درصاد آن را باه‬ ‫ایمیل اختصاص می دهد‪ .‬کاربران اینترنات‪ ،‬گوگال را بیشاتر از هار ساایت دیگار بااز‬ ‫کردهاند ولی بیشترین زمان را در فیس بو گذراندهاند‪.‬‬ ‫در مبحث رشد شبکههای اجتماعی‪ ،‬بهخصوص فیس بو ‪ ،‬الزم به ذکر اسات کاه‬ ‫توانمندی این ابزار در حال حاضر برای جذب کاربران حوزه آسیا بسیار باال رفتاه اسات‬ ‫به طوری که روزانه از تعداد کاربران آمریکایی کاسته ولی در عوض بار تعاداد کااربران‬ ‫آسیا و اقیانوسیه افزوده می شود‪ .‬طبق آمار رسمی‪ ،‬این تعداد از مرز نهصد میلیون نفار‬ ‫گذشته و بهزودی به رقم یه میلیارد خواهد رساید‪ .‬ایان در حاالی اسات کاه سایزده‬ ‫میلیون کاربر حداقل یه بار در روز استتوسشان را بهروز کردهاناد و دو و نایم میلیاون‬ ‫کاربر هر روز طرفدار صفحههای مختلف شدهاند‪ .‬هر ماه هفتصد میلیون عکس و چهاار‬ ‫میلیون ویدئو در این سایت آپلود شده است‪ .‬عالوه بر این هر ماه پانزده میلیون محتاوا‬ ‫از قبیل لینه وب‪ ،‬اخبار‪ ،‬پست وبالگ و یادداشت و ‪ ...‬به اشترا گذاشته شده اسات‪.‬‬ ‫دو میلیون اتفاق ایجاد شده و نوزده میلیون گروه فعال در این سایت وجود دارند‪.‬‬ ‫کاربران فیس بو ماهانه هفتصد میلیارد دقیقه صرف این سایت میکنند کاه باه‬ ‫طور متوسط هر فرد پانزده ساعت و سی و سه دقیقه در ماه را در آن سپری میکناد و‬ ‫نکته جالب‪ ،‬کمه سیصد هزار کاربر به ترجمه فیس بو به هفتاد زبان دنیاست ‪.‬‬ ‫گوگل پالس نیز شبکه اجتماعی دیگری است که کمپانی گوگال بارای مقابلاه باا‬ ‫رشد روزافزون فیس بو راه اندازی کرد‪ .‬در حال حاضر بیسات و پانج میلیاون کااربر‬ ‫دارد و به دلیل حمایت در جیمیل‪ ،‬سریعتر از تمام شبکههای اجتمااعی رشاد داشاته‬ ‫است‪ ،‬به طوری که در طی شانزده روز به رکورد ده میلیون کاربر دست یافته است کاه‬ ‫این عدد برای توییتر هفتصد و هشتاد روز و برای فیس بو هشتصد و پنجاه و دو روز‬ ‫به طول انجامید و توییتر در ماه می سال ‪ ،1011‬به طور متوسط یکصد و نود میلیاون‬ ‫توییت در روز داشته است‪ .‬یوتیوب نیز در هر ماه از فوریه ‪ 1011‬تا کناون چهارصاد و‬ ‫نود میلیون کاربر (مستقل از تعداد ویدیوهای مشاهدهشده) داشته است‪ .‬در این ساایت‬ ‫هر ماه نود و دو میلیارد صفحه قابل مشاهده بارگذاری می شود‪ .‬در این میان ‪Flicker‬‬ ‫هم منبع بزرگی از تصاویر است که میزبان پنج میلیارد عکس میباشد‪.‬‬

‫چرا چنین است؟‬

‫درآمد شبکههای اجتماعی‬ ‫فیس بو ‪ :‬سود این شبکه در سال ‪ ،1007‬پنجاه و دو میلیون دالر بوده اسات‪ .‬در‬ ‫سال ‪ 1003‬با رشد ‪ 133‬درصدی به یکصاد و پانج میلیاون دالر‪ ،‬در ساال ‪ 1003‬باه‬ ‫دویست و هشتاد میلیون دالر‪ ،‬در سال ‪ 1001‬ایان عادد باه هفتصاد و هفتااد و پانج‬ ‫میلیون دالر و در سال‪ 1010‬با رشاد معاادل ‪ 123‬درصادی باه مبلغای در حادود دو‬ ‫میلیارد دالر رسیده است‪.‬‬ ‫توییتر‪ :‬به گزارش روابط عمومی پایگاه خبری فناوری اطالعات ایران از گوگال‪ ،‬در‬ ‫سال گذشته این شارکت مبلاغ صاد و سای و ناه و نایم میلیاون دالر از راه تبلیغاات‬ ‫درآمدزایی داشته است و به نظر میرسد در سال ‪ 1011‬مرز یاه میلیاارد دالر را هام‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫قطعا اگر مدتی کاربر فضای مجازی بوده باشید و از شبکه اجتماعی فیس بو نیز‬ ‫استفاده کرده باشید این جذابیت بیاغراق را تأیید خواهید کارد‪ .‬ایان جاذابیت هماان‬ ‫برقراری ارتباب بین انسانهاست که بخش اجتماعی وجود انسانی کاه هماان نیااز باه‬ ‫تعلق است را پاسخ میدهد‪ .‬این شبکه توانسته با جمع کردن افراد در فضایی بیتکلیف‬ ‫از آنها اطالعات بگیرد و با تحلیل اطالعات آنان‪ ،‬با ایجااد مباحاث چاالشبرانگیاز و باا‬ ‫درگیر کردن افکار مختلف و هدایت این مباحث به نفاع دیادگاه خاود‪ ،‬آن را در قالاب‬ ‫زیبا و گیرا منطبق بر هویت درونی کاربران به آنها تحمیل کند‪ .‬دلیال حضاور کااربران‬ ‫در این فضا احساس آزادی و محدود نبودن است‪ .‬همواره محدودیت در استفاده و ارائاه‬ ‫خدمات از عوامل شکست ایده های جدید در دنیای امروز بوده اسات‪ .‬اماا فایس باو‬ ‫توانسته با غلبه بر این محدودیت‪ ،‬کاربران زیادی را جذب و به آنها خدماترسانی کند‪.‬‬ ‫در این میان فیس بو از ابزار قابال مشااهدهای در دنیاای تکنولاوژی و ‪ IT‬اساتفادة‬ ‫بهینه کرده است ولی قطعا از ابزار دیگری هم سود برده است‪ .‬همین امر باعاث ایجااد‬ ‫مزیت رقابتی نسبت به سایر رقبا در افزایش تعداد کاربران است‪ .‬هرچند که هدف همة‬ ‫این سایتها و شبکه های هدفدار متعلق به غرب و آمریکا همانا القای فرهناگ و تفکار‬ ‫مورد نظرشان به جوانان و زنان مسالمان جهاان اسات‪ ،‬در کناار آن باه درآمادزایی و‬ ‫سودآوری خود نیز بی توجه نیساتند و درآمادهای میلیااردی باه دسات آماده از ایان‬ ‫فعالیت ها آنها را به ادامه حرکت و ایجاد خالقیت و نوآوری بیشتر ترغیب مایکناد‪ .‬در‬ ‫ادامه به فهرست این درآمدها توجه کنید‪.‬‬

‫‪319‬‬

‫در سال ششم و بارای گوگال‬

‫پشت سر می گذارد‪ .‬این اتفاقی است که برای فیس بو‬ ‫در سال پنجم پس از تأسیس بروز کرد‪.‬‬ ‫یوتیوب‪ :‬در سال ‪ 1,2 ،1010‬درصد از درآمد تبلیغااتی گوگال از طریاق یوتیاوب‬ ‫تأمین شده است و در همان سال پیشبینی شده بود که درآمد این وب سایت در سال‬ ‫‪ 1011‬از مرز یه و سه دهم میلیاارد دالر فراتار رود و در ساال ‪ 1011‬باا ‪ 70‬درصاد‬ ‫افزایش به رقم دو میلیارد برسد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪321‬‬

‫نتیجهگیری‬

‫ارائه راهکار‬ ‫جزء اولین وظایفی که متفکران هر قیامی بهخصوص نهضت بیاداری اساالمی (باه‬ ‫دلیل مخالفتها و دشمنیهای آشکار غرب و آمریکا با اسالم) بر عهده دارناد‪ ،‬شاناخت‬ ‫نیازهای ماندگاری قیام در آینده است‪ .‬برای هر بخش قیام باید برناماه داشات‪ .‬هماین‬ ‫تاریخ کوتاه دوساله را باید با جزئیات بررسی کنناد کاه تغییارات کوتااهمادت را بارای‬ ‫برنامههای بلندمدت آینده گسترش دهند‪ .‬باید مدنظر قرار دهند که یکی از مهامتارین‬ ‫ابزار مبارزة این روزها یعنی فضای مجازی باید باه صاورت تخصصای بررسای شاود تاا‬ ‫ویژگیها و تکنولوژی به کار رفتة موارد اشارهشده از جمله موفقترین آنها‪ ،‬یعنی فایس‬ ‫بو ‪ ،‬مشخص شود‪ .‬نه به این دلیل که بتوان اطالعات و برنامههای خود را با ابزار آنهاا‬ ‫ارائه کرد بلکه به این دلیل که با بومیسازی و به نوعی ایجاد تغییر در تکنولوژی بتاوان‬ ‫بهترین نوع ارائه را سازگار با ملت و بومیت مملکت خاود دریافات‪ .‬ایان رماز موفقیات‬ ‫خواهد بود‪ .‬ارائه محتوا در این فضا مهمترین اصل است‪ ،‬اما ناوع و قالاب ارائاه نیاز باه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫توجه به این نکات‪ ،‬لزوم مبارزه ای نرم و سانگین را نمایاان مایساازد‪ .‬همچناین‪،‬‬ ‫ادامة حضور مسلمانان و پیشروان نهضت بیداری و اثبات بر حق باودن آنهاا و در اماان‬ ‫ماندن قیامشان از توطئه های غرب و آمریکا‪ ،‬راهی طوالنی با تفکری عظیم را میطلباد‬ ‫که فکر و برنامهریزی و نگاه به آینده از اصول آن است‪ .‬و نیز با استفاده از باهروزتارین‬ ‫تکنولوژی هایی که در حال حاضر در همه جای دنیا ماورد اساتفاده عماوم اسات و باه‬ ‫راحتی می توان آن را گسترش داد‪ ،‬می توان به نتیجاه رساید‪ .‬الزم اسات کاه بایش از‬ ‫دغدغه های کنونی به فکر آینده بود و برای آن بسترسازی کرد‪ .‬هناوز راههاای زیاادی‬ ‫وجود دارد که طی نشده است و نوآوریهایی که با آن مایتاوان ایان نهضاتهاا را باا‬ ‫سرعت بیشتری به موفقیت رساند و به صورت امن گسترش داد و نگهداری کارد‪ .‬مهام‬ ‫این است که بدانیم چه می خواهیم و چه کاری قرار است انجاام شاود و اینکاه بادانیم‬ ‫علم مشخصتارین راه موفقیات اسات آن هام در مباارزات دینای و قیاامهاای الهای‪.‬‬ ‫دانشمندان اسالمی باید با ابزار جدید آشنا شوند و هدایت گروه تحصیلکردگان زن را‬ ‫که در این مسیر گام برداشته اند بر عهده بگیرند تا موفقیتی باشد برای آیناده نهضات‪.‬‬ ‫زن امروز در این نهضت مادر فرداست‪ .‬مادر فرزنادانی کاه قارار اسات از ایان بیاداری‬ ‫اسالمی آگاه شوند و آن را ادامه دهند‪.‬‬

‫‪321‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪322‬‬

‫همان میزان اهمیت دارد‪ .‬در واقع باید کاربران را بارای پاذیرش محتاوای ماورد نظار‬ ‫آماده ساخت که این کار با تکیه بر نیازهای شخصیتی افاراد امکاانپاذیر خواهاد باود‪.‬‬ ‫دومین راهکار میتواند اشتغال زایای و کساب درآماد در ایان فضاا باشاد تاا بتاوان باا‬ ‫برطرفسازی نیازهای اقتصادی و کاستن از دغدغههای مالی کاربران‪ ،‬آنها را در فضاای‬ ‫دینی و حمایت و فعالیت در نهضت بیداری برای تداوم این حرکات باه صاورت پویاا و‬ ‫فعال در صحنه نگه داشت‪ .‬در واقع طرحریزی برای تولید فرآیندی که نیااز اجتمااعی‪،‬‬ ‫دینی و اقتصادی افرا را یکسو سازد‪ .‬در کنار اینها اولویت با فرهنگسازی و توجاه باه‬ ‫آموزش است؛ آموزش در جهت رشد مبارزه و رسیدن به هدف‪ ،‬اما نکته بسیار مهام در‬ ‫این میان ایجاد وضعیت دینی معنادار در شبکههای اجتماعی است‪ .‬از آنجایی کاه ایان‬ ‫شبکههای اجتماعی در ذات خود ویژگیهای متناقص با روح دین‪ ،‬به ویژه اسالم دارند‪،‬‬ ‫بررسی آنها از این نقطه نظر ضروری به نظر میرسد‪ .‬اهم این چالشها عبارتاند از‪:‬‬ ‫ا اعتیاد جوانان به فضای مجازی؛‬ ‫ا سوء استفاده از آزادی بیان (هماکنون صفحاتی وجود دارند که برای انتقاد علنای‬ ‫و گستاخانه از اسالم شکل گرفتهاند‪).‬؛‬ ‫ا از دست رفتن عفت مجازی (در این زمینه میتوان به تصاویری اشااره کارد کاه‬ ‫خارج از نزاکت و اخالق تلقی میشود‪).‬؛‬ ‫ا عدم رفتار صحیح و حفظ حریم خصوصی؛‬ ‫ا اتالف وقت؛‬ ‫ا انبوهی از دیدگاهی بدون مرجع و بنیان؛‬ ‫ا تأثیر شدید رسانههای جدید بر افراد تحصیلکرده‪.‬‬ ‫شایان ذکر است در مقابل میتوان با ایجاد فرصت مقابله با اسالمهراسی و جهل از‬ ‫فضای مجازی بهره برد‪.‬‬

‫نقش زنان در بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫فاطمه وکیل کنیز‬

‫‪1‬‬

‫مقدمه‬ ‫« زن مظهر تحقق آرمانهای بشر است‪ .‬زن پرورش دهندهی زنان و ماردان بازرگ اسات‪.‬‬ ‫بشر از دامن زن به عروج روحانی میرسد‪ .‬زنان و مردان بزرگ در دامن زن پرورش یافتاه‪-‬‬ ‫اند‪».‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫امام خمینی (ره)‬ ‫یکی از مهمترین صفات معنوی برای کمال انسان «بیداری» اسات‪ .‬بیاداری‪ ،‬معناایی‬ ‫برابر با هوشیاری وآگاهی دارد؛ یعنی دانستن اینکه او چه کسی است‪ .‬بیداری‪ ،‬انسان را باه‬ ‫سمت دور شدن از نادانی‪ ،‬جهالت و عدم هوشایاری ساوق مایدهاد‪ .‬بیاداری ناهتنهاا در‬ ‫موضوع رفتارهای شخصی برای رسیدن به کمال بلکه در جنبشهای اجتماعی نیز ضروری‬ ‫است‪ .‬پیروزی انقالب اسالمی ایران در سال ‪ ،1131‬یکی از نتایج بیداری اسالمیاسات کاه‬ ‫تأثیرات آن بر زندگی و افکار مسلمانان و تمامیجنابشهاای سراسار دنیاا آشاکار اسات‪.‬‬ ‫پیروزی انقالب اسالمی در ایران‪ ،‬نقطهی عطفی در بازسازی هویت اصیل زنان مسلمان در‬ ‫تمام جنبههای زندگی بود‪ .‬تحولی که در اثر انقالب اسالمیبر زنان ایرانی ر داد‪ ،‬بایش از‬ ‫هر چیز دیگری از اهمیت بسیاری برخوردار بود‪ .‬امام خمینی(ره) معتقد بودند که اگر ایان‬ ‫جنبش و انقالب اسالمی هیچ نتیجهای بر کشور نداشته باشد‪ ،‬تحولی که درباارهی زناان و‬ ‫جوانان ایرانی به ارمغان میآورد کفایت خواهد کرد‪.‬‬ ‫وی بر این باور بود که‪« ،‬خدماتی که در این دوره‪ ،‬این بخش مورد احترام از مردم باه‬ ‫اسالم کردند به مراتب بیشتر از خدماتی است که از سوی مردان ارائه شده است‪».‬‬ ‫هر مردی که از نعمت حضور یه زن در کنار خود اعم از مادر‪ ،‬خواهر‪ ،‬همسار و یاا دختار‬ ‫خود برخوردار باشد به درجات باالیی دست خواهد یافت‪ .‬در طاول تااریخ‪ ،‬زناان تقریباا در هار‬ ‫تمدنی تا حد زیادی مورد ظلم واقع شدند‪ .‬در حقیقت‪ ،‬حتی واژهی انگلیسای «زن» نیاز واژهای‬ ‫تحقیرکننده است‪ .‬در واقع دو واژهی کوچه «ووی» و «من»‪ ،‬در کنار یکدیگر آماده اسات کاه‬ ‫نشان میدهد زنان «ووی»‪ ،‬بدبختی‪ ،‬غم‪ ،‬اندوه و ‪ ...‬برای مردان به همراه دارناد؛ از آنجاا کاه بار‬ ‫اساس آموزههای کتب مقدس‪ ،‬حوا‪ ،‬آدم را در خوردن میوه درخت ممنوعه گمراه کارد کاه باه‬ ‫سقوب خود و تمامی بشر به زمین منجر شد‪ .‬کاربرد رومیها از زنان‪ ،‬فراتر از بردگاان نباود در‪-‬‬

‫‪323‬‬

‫‪ . 1‬کارشناس ارشد حوزه زنان از هند‬

‫حالیکه مسیحیان اولیه‪ ،‬حتی به اینکه زنان را بشر خطاب کنند اطمینان نداشاتند‪ .‬در هماین‬ ‫راستا کلیسای ارتدکس یونان‪ ،‬وجود در قالب زن را رد کارده باود و اساقف شاورای بااکن نیاز‬ ‫قاطعانه ادعا کرده بود که زنان به گونهی انسان تعلق ندارد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪324‬‬

‫اسالم اما توجه خاصی به زنان قائل است‪.‬‬ ‫اسالم در شبه جزیره عربستان و در زمانی که هیچ شخصیت و جایگااهی بارای زناان‬ ‫وجود نداشت ظاهر شد‪ ،‬زنان را مطرح و به آنان افتخار کرد‪ .‬اسالم زنان را در جایگاه برابار‬ ‫با مردان قرار داد‪.‬‬ ‫پیش از ظهور اسالم‪ ،‬نوزادان دختر زندهبهگور میشادند‪ ،‬آنهاا هایچ حقای بارای زنادگی‪،‬‬ ‫انتخاب همسر‪ ،‬به ار بردن اموال و یادگیری نداشتند‪ .‬در آن دوران وحشایانه خداوناد متعاال‪،‬‬ ‫حضرت محمد(ص) را بهعنوان یه راهنما برای ماردم وحشای آن دوران فرساتاد‪ .‬اساالم بای‪-‬‬ ‫عدالتی در قبال زنان را محکوم و برای دختران تعالی و جایگاه به ارمغاان آورد‪ .‬اساالم باه طاور‬ ‫دقیق‪ ،‬تنها دینی است که حقوق انسانی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و همچنین سیاسی در قبال زناان‬ ‫را تضمین کرده است بهطوریکه سورهی نسااء در قارآن کاریم‪ ،‬باه اجارای عادالت و تسااوی‬ ‫حقوق در قبال زنان تا ابدیت شهادت میدهد‪ .‬اسالم زنان را در نظر گرفته و آناان را باا ماردان‬ ‫برابر میداند درحالیکه پایش از پیاامبری حضارت محماد (ص) زناان از هایچگوناه جایگااهی‬ ‫برخوردار نبودند‪ .‬اسالم به زنان قدرت داد‪ .‬اساالم زناان را از آن شارایط جاهالناه کاه پایش از‬ ‫اسالم وجود داشت رها کرد‪ .‬اسالم خدماتی به زنان عرضاه داشات کاه در طاول تااریخ ساابقه‬ ‫نداشته است‪ .‬اسالم جایگاه زنان را مطرح کرد و به آنان هویت بخشید‪ .‬زمانی کاه قارآن کاریم‪،‬‬ ‫موضوع زنان و مردان را مطرح کرد‪ ،‬عنوان داشت که نباید زنان و مردان را از روی ویژگایهاای‬ ‫زنانه و مردانهی آنها مقایسه کرد؛ بلکه از نظر انسانیت باید باه حقیقات روح آنهاا پای بارد و از‬ ‫بیان ادبیات دینی و مذهبی باید بگوییم «اصل» باید در نظر گرفته شود و نه بدن فیزیکی‪.‬‬ ‫همانطور که در قرآن به جایگاه زنان پرداخته اسات‪ ،‬اماام خمینای (ره) نیاز عناوان‬ ‫داشته است‪:‬‬ ‫«‪...‬زنان انسانهای بزرگی هستند‪ .‬زنان مربیان جامعه هستند‪ .‬انسانهای بازرگ از سرچشامه‬ ‫زنان نشاب گرفتهاند‪ .‬مرحله اول تعالی زنان و ماردان در داماان زن آغااز مایشاود‪ .‬زناان مربیاان‬ ‫انسانها هستند‪ .‬موفقیت و عدم موفقیت یه کشور به زنان آن کشور بساتگی دارد‪ .‬اگار کشاوری‬ ‫آموزهای انسانی در قبال زنان را در نظر بگیرد‪ ،‬شکوفایی انسانها و کشور را خواهد دید‪ .‬زنان بایاد‬ ‫منبع هر موفقیت و شادی قرار بگیرند‪.‬‬ ‫نگرش امام در قبال زنان‪ ،‬برای نسلی از زنان کاه در شارایط مناساب قارار دارناد‪ ،‬در‬ ‫چارچوب قوانین شرعی مسلم و بر اساس اصول و احکام بیچون و چرای دیان‪ ،‬مایتواناد‬ ‫بهعنوان راهنمای عملی مورد استفاده قرار بگیرد‪ .‬قبل از ظهور اسالم‪ ،‬زنان کمتر از ماردان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در همهی امور در نظر گرفته میشدند و حتی در مواردی انسان در نظر گرفته نمیشادند‪.‬‬ ‫زنان که از حداقل حقوق خود برای زندگی محروم بودند با ظهور اسالم‪ ،‬از حقوق خود در‬ ‫اجتماع و جامعه برخوردار شدند‪.‬‬ ‫زنان نقش قابل توجهی در جامعه ایفا میکنند‪ .‬خانه تنها جایی نیست که زناان مای‪-‬‬ ‫توانند فعالیت کنند‪ ،‬نقش مادری‪ ،‬بسیار حیاتی است اما تنهاا مسائولیت یاه زن نیسات‪.‬‬ ‫تربیت و پرورش کودکان جزء نجیبترین شغلها در جهان است‪ .‬این بدین معنا نیست که‬ ‫او مسئول انجام دو یا سه کار همزمان است بلکه زن همانند یه معلم خصوصی عمل می‪-‬‬ ‫کند‪ ،‬جنبههای مختلف شخصیتی زن‪ ،‬او را به یه مربی برای جامعه تبادیل کارده اسات‪.‬‬ ‫در جامعهی اسالمی‪ ،‬زنان میتوانند مسئولیتهای متعدد فردی و اجتماعی در زمینههاای‬ ‫مختلف و تحت شرایط مختلف را بر عهده بگیرند و انجام دهند‪ .‬او معماار جامعاه اسات و‬ ‫وظیفه دارد در تمامیزمینههای سیاسی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی فعالیت کند‪.‬‬ ‫از نظر امام خمینی (ره)‪ ،‬هنگامیکه یه زن‪ ،‬فلسفه زندگی خود را بار اسااس اساتانداردهای‬ ‫اخالقی و رفتاری حضرت زهرا (س) و روند مبارزه سکوالر و سیستم ضد مردمیتنظایم کناد‪ ،‬وی‬ ‫با آزادی از تمامیدستهبندیها و ورابط و با گذشتن از ایستگاههای برابری و هدایت‪ ،‬رهباری را بار‬ ‫عهده میگیرد‪ .‬در تفسیر امام خمینی (ره) از اسالم در دوران انقالب اساالمی‪ ،‬دیادگاهی متفااوت‬ ‫نسبت به زن به وجود آمد‪ .‬ایشان میگویند‪:‬‬ ‫« در انقالب اسالمی‪ ،‬نقش شما زنان نسبت به مردان برتر بود‪ .‬شاما هماانگوناه کاه‬ ‫مردان فعالیت میکردند فعالیت میکردید‪ .‬بنابراین افتخاری که شما کساب کردیاد قابال‬ ‫تحسین است‪».‬‬ ‫ابعاد مختلفی برای شخصیت زنان از جمله حضور آنها در مقابل مردان و بهطاور کلای‬ ‫بشریت وجود دارد‪ .‬در نظام اسالمی‪ ،‬زنان از حقوق مسااوی در برابار ماردان برخوردارناد‪:‬‬ ‫حق تحصیل‪ ،‬حق کار‪ ،‬حق مالکیت‪ ،‬حق رای و حق حضاور در رقاباتهاای انتخابااتی‪ .‬در‬ ‫تمامیجنبههایی که مردان دارای حقوق هستند زنان نیز از حقوق برابر برخوردارند‪ .‬با ایان‬ ‫حال مواردی وجود دارد که برای مردان غیرقانونی است‪ ،‬باهدلیال فساادی کاه در ماردان‬ ‫ممکن است به وجود بیاورد و همچنین مواردی برای زنان غیرقاانونی اسات زیارا در آناان‬ ‫تمایل به انجام کارهای فساد ایجاد میکند‪ .‬اسالم‪ ،‬خواهان آن است که کرامت انساانی در‬ ‫مردان و زنان محافظت شود‪ .‬اسالم نمیخواهد زنان اسباب فراغت مردان باشند‪ .‬تصاویری‬ ‫که از زنان در کشورهای اسالمیدر خارج به تصویر کشیده شده است به هیچ وجه منتقال‬ ‫کنندهی حقیقت نیست‪ .‬بلکه تبلیغات دروغین ناشی از عناصری است کاه باه دنباال نفاع‬ ‫شخصی هستند‪ .‬در اسالم‪ ،‬هر دوی زنان و مردان آزادنه لذت میبرند‪ ،‬هرگونه تفااوتی کاه‬ ‫وجود دارد برای هردوی آنان است و از تفاوتهای ذاتی آنها نشاب میگیرد‪.‬‬

‫‪325‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪326‬‬

‫تاریخ اسالم مملو است از نمونههایی از زنان فعال در تمامیامور جامعه از زمان طلاوع‬ ‫پیامبری حضرت محمد (ص) است‪.‬‬ ‫با توجه به اهمیت مشارکت زنان در امور جامعه‪ ،‬اماام خمینای(ره)‪ ،‬باا تشاویق زناان‬ ‫برای انجام فعالیتهای اجتماعی‪ ،‬به آنها آموخت تا به دنبال شهادت و فداکاری در راه خدا‬ ‫در کنار صبر و شکیبایی در برابر مشکالت مقاومت کنند‪ .‬امام(ره)‪ ،‬حضارت زیناب (س) را‬ ‫الگویی در مسیر زنان دانسته که میتواند در مقابله با بسیاری از جهالاتهاا مایتواناد راه‬ ‫روشنی را قرار دهد‪.‬‬ ‫حجاب‪...‬مانع روند پیشرفت زنان نیست ‪.‬حجاب‪ ،‬به گونهای که ما معموال معنای آن را‬ ‫برداشت میکنیم و ازآن استفاده میکنیم‪ ،‬حجاب اسالمینام دارد‪ .‬این همان حجابی است‬ ‫که با آزدی مغایرتی ندارد‪ .‬اسالم با عمل گستاخانه مخالف است‪ .‬اگر زن مجبور به مانادن‬ ‫در مکانی دور از مردم باشد‪ ،‬نیازی به داشتن حجاب ندارد‪ .‬بنابراین ضرورت حجاب بر این‬ ‫حقیقت تأکید دارد که زنان باید در فعالیتهای اجتماعی بدون هایچ محادودیتی حضاور‬ ‫داشته باشند‪.‬‬ ‫موقعیت باشکوه الهی زنان‪ ،‬این مروارید خلقات‪ ،‬بایاد در داخال یاه پوساته باه ناام‬ ‫حجاب باشد‪ ،‬بهطوریکه از ارزشهای او محافظت شود‪ .‬حجااب باهعناوان موضاوعی کاه‬ ‫باعث حفظ حرمت زنان میشود به شکلگیری یه جامعه سالم کمه مایکناد کاه ایان‬ ‫موضوع از اهمیت باالیی برخوردار است‪.‬‬ ‫در اسالم‪ ،‬زنان باید در پوشش خود حجاب داشته باشند و این بدان معناا نیسات کاه‬ ‫مجبور به استفاده از چادر هستند‪ .‬زنان میتوانناد هار ناوع از لباسای کاه عالقاه دارناد و‬ ‫پوشش آنها را به همراه دارد انتخاب کنند و حجاب داشته باشند‪.‬‬ ‫اسالم در تمامیزمینهها و امور‪ ،‬همانطور که به مردان کمه مایکناد باه زناان نیاز‬ ‫یاری میدهد‪ .‬همانطور که مردان باید از فساد دوری کنند زنان نیز باید از ایان موضاوع‬ ‫دور باشند‪ .‬زنان نباید به خود اجازه دهند بازیچهای در دست جوانان فاسد االخالق باشاند‬ ‫و نباید جایگاه و شخصیت خود را پایین بیاورند و خدای ناکرده بادون لبااس مناساب باه‬ ‫خیابان بیایند و خود را در معرض مشاهده ماردان فاساد قارار دهناد‪ .‬زناان بایاد همانناد‬ ‫انسآنهای واقعی رفتار کنند زیرا زنان در اسالم از شرایط و جایگاه باالیی برخوردار هساتند‪.‬‬ ‫امام(ره) با روشن کردن تصویرهای غلط موجود درباره حجاب میگوید‪...« :‬ما میخاواهیم‬ ‫زنان از رتبهی باالی انسانیت خود لذت ببرند که متعلق به آنهاسات و نبایاد بازیچاهای در‬ ‫دست مردان‪ ،‬در دست مردان فاسد باشند‪.»...‬‬ ‫مدرنیسم غربی ایدهآلهای آزادی‪ ،‬برابری را در قبال زنان ارتقاء میدهد کاه در واقاع‬ ‫بسیار مفید است‪ .‬اما در بارهی زنان امروز و این کلمات پیچیده و فریبنده میبینم که زنان‬ ‫با افتادن در دام پسران از آنان بهعنوان اسباببازی استفاده میکنناد و از لحااظ عااطفی‪،‬‬

‫جسمی و مالی و با نام برابری‪ ،‬در معرض آزار جنسی قرار میگیرند‪ .‬اماا در کماال تعجاب‬ ‫پااس از دی ادن نتااایج ویرانگاار نوسااازی اجتماااعی‪ ،‬شاااهد زنانمااان هسااتیم کااه چگونااه‬ ‫سخاوتمندانه در کنار ما هستند‪ .‬متأسفانه بسیاری از زناان مسالمان باه خااطر زن باودن‬ ‫مورد سوء استفاده قرار میگرفتند و همهی اینها به خااطر نداشاتن تمارین در مسائله ی‬ ‫حجاب بوده است و یا به خاطر این بوده است که داشتن حجااب بارای ایان زناان ماانعی‬ ‫محسوب میشده است و این در حالی است که نبودن حجاب او را آسیب پذیرتر میکند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نقش زنان در جامعه‬ ‫زنان تقریبا نیمی از جمعیتها را تشکیل میدهند این بدان معنی است که نقش قابل‬ ‫توجهی در رشد و توسعه جامعه بر عهده دارند‪ .‬قرآن کریم تأکید دارد که زناان در جامعاه‬ ‫اسالمی نباید به خانه و فعالیتهای اجتماعی محدود شوند‪ .‬قرآن هماواره تأکیاد دارد کاه‬ ‫زنان باید مشارکت فعال و تأثیرگذاری در شاخههای مختلف علام داشاته باشاد‪ .‬در واقاع‪،‬‬ ‫مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف‪ ،‬در راستای منافع کل جامعه است‪.‬‬ ‫زنان فعال در عرصههای سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اجتمااعی در تماام طاول تااریخ اساالم‬ ‫یافت میشوند‪ .‬رستگاری زنان اجتنابناپذیر است و پیشرفت در روابط اجتمااعی‪ ،‬نظاام‪-‬‬ ‫های ارزشی و تعادل اجتماعی را به همراه دارد‪ .‬برای توضیح بهتر ایان شخصایتهاا بهتار‬ ‫است به توضیح شخصیت حضرت خدیجه الکبری (س) پرداخته شود‪ .‬وی چراغ پرفروغای‬ ‫از نور را در مسیر زنان فراهم کرده است‪ .‬او یه زن ثروتمند و تاجر بزرگ عرب بود‪ ،‬اماا او‬ ‫تمامیثروت خود را در راه اسالم و حضرت محمد (ص) اختصاص داد‪ .‬وی با شکیبایی باه‪-‬‬ ‫خاطر خدا و رسول خدا (ص) با مشکالت بسیاری مقابله کرد‪ .‬وی تحصیل کارده باود و در‬ ‫فعالیت کسب و کار حضور داشت و کسب و کار وی رونق بسیاری در شبه جزیره عربستان‬ ‫داشت‪ .‬جذابترین بخش این موضوع آنجاست که وی با عنوان «طهورا» باهعلات تقاوایش‬ ‫شناخته میشد‪ ،‬عنوانی که به وی از سوی کافران داده شده بود «جهیل» بود که از ساوی‬ ‫اعراب به زنان با معنای موجوداتی غیر انسان اطالق میشد‪ .‬وی موفق شاده باود کساب و‬ ‫کار خود را در قالب اسالمیو پوششی اسالمیحتی پیش از ظهور اسالم گسترش دهد‪.‬‬ ‫این یه واقعیت است که مردان و زنان در زمان پیامبر ارتباطات اجتماعی با یکادیگر‬ ‫برقرار میکردند‪ .‬یکی از مهربانترین زنانی که جهان تاکنون به خود دیده اسات «حضارت‬ ‫خدیجه کبری (س)» همسر رسول خدا است‪ ،‬زنی راستگو‪ ،‬سخاوتمند و شجاع که در کنار‬ ‫حضرت محمد (ص) در پستی و بلندیها ایساتاد‪ .‬وی در حاالی حمایاتهاای تشاویقی و‬ ‫همیشگی از رسول خدا به عمل میآورد که مردم مشکالت بسیاری در مسیر تاریخ اساالم‬ ‫بهوجود میآوردند‪.‬‬

‫‪327‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪328‬‬

‫نقش زنان در تحصیل علم‬ ‫تحصیل‪ ،‬استحکام و سنگر اسالم است‪ .‬طی قرنهای گذشته و از زمان پس از رحلت‬ ‫پیامبر تاکنون فرهنگی اسالمی زیر پا گذاشته شده و قوانین اساالم در حاال ساقوب باود‪.‬‬ ‫این فرهنگ اسالمیباید مجددا زنده شود‪ .‬زنان بایاد در عرصاههاای تحصایلی و فرهنگای‬ ‫همانند مردان پیشرو باشند‪.‬‬ ‫این یه حقیقت آشکار است که هیچ جامعهای بدون داشتن زنان تحصیلکارده قاادر‬ ‫به پیشرفت نیست و به همین دلیل است که در اسالم تحصیل هم برای زنان و هام بارای‬ ‫مردان در نظر گرفته شده است‪ .‬قرآن و حدیثهای حضرت محمد (ص) هردو به ماردان و‬ ‫زنان مسلمان برای کسب علم و دانش تعلق دارد‪ .‬این وظیفهای برای هار مسالمان اسات‪.‬‬ ‫بهطور م ال‪ ،‬در ارتباب با تحصیل و دانش‪ ،‬آیاه ‪ 13‬از ساوره ‪ 12‬قارآن کاریم مایگویاد‪:‬‬ ‫«آنان که به راستی پرهیزگارند‪ ،‬در میان بندگان خدا‪ ،‬کسانی هستند که دانش دارند‪».‬‬ ‫حدیثهای رسول اکرم(ص) مکررا بر لزوم تحصیل و دانش برای هار زن و مارد مسالمانی‬ ‫تاکید دارند‪ .‬بهطور م ال‪ ،‬یکی از این حدیثها بیان میکند که «تحصیل دانش وظیفاه هار زن‬ ‫و مرد مسلمانی است‪ ».‬حدیث دیگری میگوید‪« ،‬اگر پدران‪ ،‬دختران خود را در مسیر تحصایل‬ ‫دانش قرار دهند وارد بهشت میشوند‪ ».‬این موضوع مسلم اسات کاه اگار کاودکی باهدرساتی‬ ‫تربیت و آموزش داده شود‪ ،‬کشوری را نجات میدهد‪ .‬یکی از نقشهای زناان تحویال فرزنادانی‬ ‫صالح به جامعه است‪ .‬از نظر امام خمینی (ره) ‪ ،‬یه فرد خوب و درست میتواند باه دنیاا نظام‬ ‫دهد درحالیکه یه فرد بیپروا و بیاخالق میتواند دنیا را به سمت فساد ساوق دهاد‪ .‬هاردوی‬ ‫خوب و بد بودن ذاتا از چشمهی زن نشاب میگیرد‪ ،‬از آموزش وی و مدرسههایی است کاه وی‬ ‫در آنها تدریس میکند‪.‬‬ ‫اما سوالی که اینجا مطرح میشود این است که چگونه یه مادر میتواند به فرزندانش‬ ‫آموزش دهد درحالیکه خود به درستی آموزش ندیده است؟ این سوال به آسانی از ساوی‬ ‫پیامبر (ص) پاسخ داده شده است‪« .‬مادر یه مدرسه است‪ .‬وقتی شما به یه پسر آموزش‬ ‫میدهید‪ ،‬شما به یه فرد آموزش دادهاید‪ ،‬درحالیکه وقتی شما دختاری را تربیات مای‪-‬‬ ‫کنید یه ملت را آموزش دادهاید‪».‬‬ ‫متأسفانه‪ ،‬خارجیها اصل مادر شدن را بسیار کمارزش و اهمیت نشان دادهاناد‪ .‬ارزش‬ ‫یه شب از زندگی مادر در کنار فرزندش از یه عمر زندگی ای ارگرانهی پدر بیشتر است‪.‬‬ ‫که امام خمینی(ره) میگوید‪« ،‬خانه شما باید یه مدرسه باشد‪ ،‬مکانی که فرزندان جاوان‬ ‫شما اصول اسالم را فرا بگیرند‪ ،‬مکانی که از نظر اخالقی تصفیه شوند‪ .‬شما باید باه خاوبی‬ ‫آنها را تربیت کنید و نفس آنها را تهذیب کنید‪».‬‬

‫نقش زنان در مقام مادر‬ ‫از آغوش زن است که باید انسانهای صالح خلق شوند و نخساتین مرحلاه آماوزش و‬ ‫تربیت این انسانهای بزرگ آغوش مادرانشان است‪ .‬محبتی که فرزند نسبت باه ماادرش‬ ‫دارد فراتر از هر احساس قابل بیانی است و هیچ کس نمیتواند عشق و عالقه موجود میان‬ ‫کود و مادر را در کند‪ .‬از نظر امام خمینی (ره)‪...« ،‬یه مادر خوب یه فرزناد خاوب‬ ‫تربیت میکند‪ ،‬خدای ناکرده‪ ،‬اگر ماادری منحارف باشاد کاود نیاز از آغاوش ماادرش‬ ‫منحرف تربیت خواهد شد‪.»...‬‬ ‫رفتار یه فرد نشاندهندهی شخصیت و یا نقش الگویی او میباشد‪ .‬افارادی کاه باه‪-‬‬ ‫عنوان الگو انتخاب میشوند مسئولیت مهمی بر عهده دارند‪ .‬اگر نقش الگویی یاه کاود‬ ‫را فردی ضعیف بر عهده بگیرد کودکان نیز با تقلید از وی باه انساانهاای ضاعیف تبادیل‬ ‫میشوند که میتواند بر رشد و توسعه آنها از نظر روانی تأثیرگذار باشد‪ .‬کودکاان بیشاتر و‬ ‫بهتر‪ ،‬از مادران خود آموزش میبینند و بیشتر از سوی ماادران خاود تاأثیر مایپذیرناد و‬ ‫سپس از پدران‪ ،‬معلمان و استادان خود‪.‬‬ ‫همانند این م ل معروف که میگوید‪« ،‬عمل کنید‪ ،‬پیش از آنکه موعظه کنید‪».‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نقش زنان در خانه و خانواده‬ ‫نقش زنان در خانواده نقشی محوری است و تأثیرات فیزیکی و رفتاری وی در خانواده‬ ‫شرایطی را فراهم میکند که در اثر آن همسر و بهویژه فرزنادان مایتوانناد رشاد کنناد و‬ ‫تربیت شوند‪ .‬یه زن باا حضاور خاود و مهرباانی در قباال فرزنادان و تاأثیراتی کاه دارد‬ ‫انتظارات خانواده را فراهم میکند‪ .‬فرزندان در سایهی ماادر‪ ،‬رشاد ماییابناد و چاارچوب‬ ‫شخصیتی آنها شکل میگیرد‪.‬‬ ‫در یه خانواده اسالمی‪ ،‬یه زن بردهی مرد خود نیست بلکه تکمیل کنندهی اوسات‪.‬‬ ‫حضرت محمد (ص) همسر شایسته را در ردیف دوستان اهل البیات برابار دانساتند‪ .‬یاه‬ ‫مرد پس از روزهای سخت کار و زحمت خواستار آن است که به خآنهای بیاید کاه همسار‬ ‫مهربانش در آن قرار دارد و در صلح و شادی زندگی کناد‪ .‬خداوناد داناا‪ ،‬پااداش بسایاری‬ ‫برای زنانی که کارهای منزل را انجام میدهند در نظار گرفتاه اسات‪ .‬پیاامبر اساالم (ص)‬ ‫میفرمایند‪« :‬اگر‪ ،‬در هنگام پخت غذا به دلیل دود از چشمان مادران اشاه جااری شاود‪،‬‬ ‫خداوند پاداشی همانند جهاد کنندگان در راه خدا برای او در نظر میگیرد‪ ،‬پاداش کساانی‬ ‫که در راه خدا اشه ریختهاند‪».‬‬ ‫اگر زن و مردی‪ ،‬با ازدواج در چارچوب قوانین اسالم و عمل به وظایفی که بارای آنهاا‬ ‫بر اساس حکم اسالم تعیین شده است عمل کنند‪ ،‬شاهد خانوادهای هستیم که به خوبی و‬ ‫خوشی در کنار یکدیگر زندگی میکنند‪.‬‬

‫‪329‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪331‬‬

‫اگر مادران خود تمرین آداب و رسوم و معاشرت نداشته باشند چگونه میتوان انتظاار‬ ‫داشت که وی میتواند فرزند خوبی به جامعه ارائه دهد‪ .‬امام خمینی (ره) در ساخنرانی در‬ ‫جمع مادران جوان‪...‬‬ ‫«‪...‬همهی چشمها و گوشها بر سخنان و رفتارهای شما متمرکز شاده اسات‪ .‬اگار آنهاا از‬ ‫شما دروغ نشنوند‪ ،‬به یه فرد دروغگو تبدیل نمیشوند‪ .‬اگر کودکی متوجه شود که ماادر و یاا‬ ‫پدرش دروغ میگویند‪ ،‬این کود دروغگو مایشاود‪ .‬اگار کاودکی ببیناد کاه ماادر و پادرش‬ ‫انسانهای درستکاری هستند فرزندان نیز انسانهای درستکاری خواهند شد‪.»...‬‬ ‫نخستین مدرسهی هر کودکی آغوش مادر اوست که بهترین مدرسه برای او است‪ .‬اگر‬ ‫فردی در هنگام یادگیری از لحاظ عاطفی درگیری پیادا کناد‪ ،‬فراموشای آماوزش دهناده‬ ‫برای وی به آسانی صورت نمیگیرد‪ .‬زن در مقایسه با دیگر اعضای خاانواده از جملاه پادر‬ ‫موجود بسیار احساساتی است‪ .‬کود از نظر احساسی در نخستین تجربه آموزشی خود از‬ ‫مادر خود اخالق و رفتار را به عنوان اولین آموزشها دریافت میکند و به این خاطر که باا‬ ‫عشق و محبت همراه است به آسانی و در مدت زمان کوتاهی فراموش نخواهد شد‪.‬‬ ‫از نظر امام خمینی (ره) «‪...‬هنگامیکه کود در آغوش مادرش قرار دارد‪ ،‬مادر خاود‬ ‫را انسانی مستعد و با رفتار و اخالقی بافضیلت میبیند‪ .‬و به همین دلیل‪ ،‬ساخنان و رفتاار‬ ‫مادر از طرف کودکان مورد تقلید قرار میگیرند‪-‬که به روحیاه تقلیدپاذیری آنهاا بساتگی‬ ‫دارد‪ -‬و از این طریق تأثیرپذیرترین رفتارها را برداشت میکنند‪.»...‬‬ ‫نقش زنان در عرصهی فرهنگی‬ ‫پس از انقالب اسالمی‪ ،‬امام خمینی (ره) در مورد نقش زنان شجاع اعالم داشتند‪:‬‬ ‫«زنان امروز‪ ،‬زنانی متعهد هستند که با شیردلی شانه به شانه در کنار مردان مشاغول‬ ‫بازسازی کشور خود هساتند وهامزماان آنچناان کاه مشاغول بازساازی خاود از طریاق‬ ‫یادگیری و تحصیل هستند‪ .‬شما نمیتوانید شهر و یا روساتایی را پیادا کنیاد کاه شاامل‬ ‫مراکز فرهنگی و یا علمی متشکل از زنان مسلمان و محترم نباشد‪».‬کسانی کاه فکار مای‪-‬‬ ‫کنند زنان بر اساس قوانین اسالم از صحبت در مأل عاام ممناوع هساتند بایاد بدانناد کاه‬ ‫حضاارت فاطمااه (س) سااخنرانی قاباال تااوجهی را در مسااجدی در مدینااه و در دفاااع از‬ ‫همسرش حضرت علی (ع) انجام داد‪.‬‬ ‫نقش برجسته حضرت زینب (س) در عاشورا و سخنرانی وی در حال حرکت به سمت‬ ‫کا یزید‪ ،‬هردو نشان دهندهی موقعیت بسیار باالی زنان در اسالم است‪.‬‬ ‫امام خمینی (ره) اغلب اوقات عنوان میداشتند که بر اساس اصول شیعه‪ ،‬زنان نه تنها‬ ‫از صحنهی اجتماعی دور نیستند بلکه آنها را در جایگاههای واالی انسانیت در جامعه قارار‬

‫داده است‪ .‬در جامعهی اسالمی‪ ،‬هیچ تفاوتی میان توانایی زنان و مردان وجود ندارد‪ .‬زناان‬ ‫میتوانند به اندازهی مردان و حتی بیشتر از آنان برای جامعه مفید واقع شوند‪.‬‬

‫اسالم با اشتغال زنان مخالفتی ندارد‬ ‫اشتغال از دیگر فرصتهایی است که برای بسیاری از زنان حذف و یا دسترسی باه آن‬ ‫محدود است‪ ،‬زیرا بر اساس باورهای غلط قدیمیاجتماعی‪ ،‬زنان نسبت به مردان از تواناایی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نقش زنان در زمینههای خالقیت‬ ‫خالقیت شامل تالش برای دیدن تفاوتها‪ ،‬بارای شکسات عاادات و اعتقاادات تااریخ‬ ‫مصرف گذشته‪ ،‬برای پیدا کردن راههای جدید و برای فکر کردن و بودن است‪ .‬خالقیات از‬ ‫طبیعت آدمی نشأت میگیرد و از ویژگیهای طبیعی انسان سالم است‪ .‬تفکر خالق ممکان‬ ‫است بهسادگی به معنای در این موضوع است که هیچ فضیلت خاصای در انجاام کارهاا‬ ‫در مسیری که همیشه انجام میشد وجود ندارد‪.‬‬ ‫بهترین م الی که میشود در اینجا به آن اشاره کرد «امینه حیدر الصدر» است که باا‬ ‫نام «بنت الهدی» شناخته میشود‪ .‬وی با داشتن بینش آگاهانه‪ ،‬آسیب بزرگی را احسااس‬ ‫کردکه از طریق زنان گناهگار به اسالم وارد مایشاد‪ .‬سیساتمهاای ساکوالر باا گساترش‬ ‫انحراف و فساد‪ ،‬اسالم را مانعی برای پیشرفت میدانند‪ .‬داساتانهاای وی کاه باهساادگی‬ ‫نوشته شده است به سنتهای اشتباه اشاره کرده است و به مفاهیم واقعی اسالمی مرباوب‬ ‫به زن و نقش خاص آن در یه جامعهی سالم اشاره میکند‪.‬‬ ‫بهعنوان یه نوجوان‪ ،‬بنتالهدی یه کتابخوان متفاوت بود که همواره پول توجیبای‬ ‫خود را در راه خریدن و خواندن کتابهای مفید و افزایش دادن دانش خود مصارف مای‪-‬‬ ‫کرد‪ .‬بنتالهدی در سن ‪ 10‬سالگی نوشتن در مجلهی «االضوا» را آغاز کارد کاه از ساوی‬ ‫علمای مذهبی در شهر مقدس نجف در کشور عراق منتشر میشد‪ .‬مقاالت وی مورد توجه‬ ‫روشنفکران در نجف قرار گرفته و مشعلی شد که دنیای تاریه زنان نجف را روشان کارد‪.‬‬ ‫نوشتههای او جامعهی عراقی را مانند جوامع مسلمان دیگر بیدار کرد آن هم در حالیکه با‬ ‫بهانهی آزادی و برابری به انحراف کشیده شده بود‪.‬‬ ‫داستانهایی که از سوی بنتالهدی نوشته شده است بازتاب دهنادهی شاجاعت ایان‬ ‫زن شجاع است که با مقابله با ظلم‪ ،‬در راه اسالم به شهادت رسید‪ .‬جرم اصلی رژیام بعاث‬ ‫عراق شکنجه و قتل این بانوی بزرگوار و برادر وی و عالم دینی‪ ،‬آیتاهلل محماد بااقر صادر‬ ‫بود‪ .‬شهادت این نویسندهی زن بزرگ‪ ،‬برای زنان مسلمان جهان فقادان بزرگای باهشامار‬ ‫میرود‪.‬‬

‫‪331‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪332‬‬

‫کمتری برخوردارند‪ .‬بهطور کلی‪ ،‬زنان در موضوع استخدام در معرض تبعیض قرار گرفته و‬ ‫این تبعیض برای زنان با حجاب‪ ،‬شدیدتر است‪.‬‬ ‫اسالم اساسا از اشتغال و کسب و کار زنان جلوگیری نمیکند‪ ،‬بلکه زنان میتوانناد در‬ ‫بسیاری از مشاغل اجتماعی مشارکت داشته باشند‪ .‬با این حال‪ ،‬در برنامههای جامع بارای‬ ‫جامعه‪ ،‬اسالم زنان را برای کار با هدف امرار معاش تشویق و یا توصایه نمایکناد‪ .‬ماردان‬ ‫مسئولیت فراهم کردن زندگی برای همسر و فرزندان خود را بر عهاده دارناد‪ .‬اساالم ایان‬ ‫تعهد را با هدف تأمین معاش خانواده در قبال زن قرار نداده است‪.‬‬ ‫با این حال‪ ،‬در دوران اخیر زنان در جوامع تالش میکنند برخی از مشکالت اقتصادی‬ ‫خانواده خود را حل کنند و بعضا فراتر از مردان به اشتغال میپردازند‪ .‬یکی از نتایج م بات‬ ‫اشتغال زنان مشارکت آنها در تأمین هزینههای زندگی است‪ .‬زنان و مردان شانه به شاانه‪-‬‬ ‫ی یکدیگر در چرخهی توسعهی کشور همکاری میکنند‪ .‬اشتغال زنان‪ ،‬تواناییها‪ ،‬خالقیت‬ ‫و اعتماد به نفس آنها را افزایش میدهاد‪ .‬آنهاا همچناین باا اماور اجتمااعی‪ ،‬اقتصاادی و‬ ‫سیاسی دوران خود آشنا میشوند‪.‬‬ ‫در مقیاس بزرگی میتوان گفت توسعهی اقتصادی هر جامعهای بدون توجه باه نقاش‬ ‫تأثیرگذار زنان در تولید و توسعهی امکانات غیر ممکن است‪ .‬زناان مایتوانناد باا انتخااب‬ ‫شغلهایی که آنان را در چرخهی اقتصادی جامعه قرار میدهد نقش بزرگی را در توسعهی‬ ‫فرهنگ و اقتصاد یه جامعه ایفا کنند‪ .‬البته این امر بدون همکااری میاان زناان و ماردان‬ ‫مشکل خواهد بود‪.‬‬ ‫نقش زنان در سیاست‬ ‫اسالم در تمامی امور م ل مردان به زنان اجازهی اظهار نظر اعطا میکند‪.‬‬ ‫در دورهی جدیدی که آغاز شده است‪ ،‬امام خمینی(ره) این نظریه را بیان کردند کاه‬ ‫زنان باید در تعیین سرنوشت اساسی این کشور مشارکت داشته باشند و هر زمان کاه الزم‬ ‫باشد قیام کنند و جنبش به راه بیندازند‪.‬‬ ‫زنان‪ ،‬حق رأی‪ ،‬انتخاب و حق انتخاب شدن دارند‪ .‬آنها باید کنترل امور ماالی خاود را‬ ‫در دست داشته باشند‪ .‬آنها آزاد هستند‪ ،‬آزادانه شغل خاود را انتخااب کنناد‪ .‬اماام(ره) در‬ ‫این مورد میفرمایند‪:‬‬ ‫«‪...‬روشن است که در جهان غرب و در کشورهای اروپایی که ادعا میکنناد از حقاوق‬ ‫زنان دفاع میکنند‪-‬که تقریبا همهی آنها دروغ میگویند‪ -‬زناان حاق رأی ندارناد‪ ،‬نمای‪-‬‬ ‫توانند سخن بگویند و انتخاب کنند و حق مالکیات را تاا آغااز قارن بیساتم نداشاتند‪ .‬در‬ ‫اسالم اما زنان حق اختیار داشتن و مالکیت را دارند‪ ،‬درحالیکه حضور آنها در عرصاههاای‬ ‫اجتماعی و سیاسی ت بیت شده است‪ .‬حضرت محمد(ص) از زنان و مردان میخواسات در‬

‫تصمیمگیریها شرکت کنند و در این امور به دنبال مردان نباشند‪ .‬غربیها هزار و سیصاد‬ ‫سال در این امور از مسلمانان عقبتر هستند همانگونه که در مورد داشتن حاق اماوال و‬ ‫دیگر مسائل اجتماعی و سیاسی عقب هستند‪ .»...‬او در ادامه نتیجهگیری میکند‪:‬‬ ‫«زنان حق شرکت در سیاست را دارند‪ ،‬این وظیفهی آنان است‪ .‬اسالم یاه دیان سیاسای‬ ‫است که در آن همه چیز از جمله عبادت سیاسی است‪...‬زنان همانند مردان باید فاردای جامعاه‬ ‫اسالمیرا بسازند‪ .‬آنان از حق دادن رأی و شرکت در انتخابات برخوردارند‪».‬‬ ‫نقش زنان در میدان جنگ‬ ‫جنگ یه فعالیت است که زنان قبل از اسالم و اوایل اسالم در عربستان بهطور کامال‬ ‫در آن شرکت میکردند‪ .‬آنان در جبهه به زخمیان رسیدگی میکردناد و بسایاری از آنهاا‬ ‫کشته میشدند‪ ،‬آنها همسر و فرزندان خود را به حضور در جبهههای جنگ همواره تشویق‬ ‫میکردند‪ .‬برخی از زنان نیز در کناار ماردان در صاحنههاای نبارد مشاارکت مایکردناد‪.‬‬ ‫موقعیت زنان در جایگاه واالیی قرار دارد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نقش زنان در دفاع‬ ‫مردان و زنان همگی نگهبانان اسالم هستند‪ .‬زنان باید در نظر داشته باشند که همان‪-‬‬ ‫طور که برای مردان حضور در جبههها برای پیشروی و شکست جبههی مخالفین ضاروری‬ ‫است؛ برای زنان نیز الزم است همواره خود را در خانه آماده کرده و در صورتی که خادای‬ ‫ناکرده زمانی که دفاع از کشور بر همه واجب شد بتوانند در ایان زمیناه مشاارکت داشاته‬ ‫باشند و بر هر فرد سالم و توانایی تحقق این تعهد الزم است‪ .‬جهاد بر زناان واجاب نیسات‬ ‫اما دفاع بر هر فرد توانایی واجب است‪.‬‬ ‫جهاد‪ ،‬یه موضوع و دفاع‪ ،‬موضوعی دیگر است‪.‬‬ ‫جهاد‪ ،‬دارای موقعیت خاص خود است که ویژگیهای خاود را دارد‪ ،‬تنهاا افاراد و گاروههاای‬ ‫خاص میتوانند در آن شرکت کنند درحالیکه موضوع دفاع در قبال هماهی ماردم اسات اعام از‬ ‫مردان‪ ،‬زنان‪ ،‬پیر و جوان بهطور یکسان صدق میکند‪ .‬تنها موضوعی که در قضایهی دفااع وجاود‬ ‫دارد این است که اگر نیروهای شخصی به سمت خانهی شخص دیگاری هجاوم ببرناد‪ ،‬افاراد آن‬ ‫خانه باید از خود دفاع کنند‪ .‬همانطور که اگر اهالی یه شهر مورد تهاجم یاه شاهر دیگار قارار‬ ‫بگیرند افراد آن شهر باید از جان و اموال خود محافظت کنند‪ .‬و همچنین ایان شارایط در تهااجم‬ ‫به یه کشور نیز صدق میکند‪ .‬دفاع با جهاد متفاوت است که شرایط بهخصوصی نادارد و هماهی‬ ‫افراد باید در آن شرکت کنند حتی پیرمردی که از توانایی باالیی برخوردار است بایاد باه انادازهی‬ ‫توانایی خود در برابر تهاجم دفاع کند‪.‬‬

‫‪333‬‬

‫در جنگ احد‪ ،‬زنان بخاش درماانی ساپاه را تشاکیل مایدادناد و بخاش مراقبات از‬ ‫مجروحین را بر عهده داشتند‪« .‬ام عمار» کسای باود کاه در کناار حضارت محماد (ص)‬ ‫میایستاد و از وی در قبال دشمنان محافظت میکرد‪ .‬شجاعت و تاثیرات وی با استفاده از‬ ‫سالح به رهبری حضرت محمد (ص) به نظر میرسید بهتار از بسایاری از ماردان خاود را‬ ‫تبرئه میکرد‪«.‬ام الضحا بنت مساعود» در جناگ خیبار مشاارکت داشات و پیاامبر ساهم‬ ‫غذایی برابر با مردان به وی میداد‪ ،‬پس از رحلت پیامبر‪« ،‬ام حکیم» به تنهایی هفات تان‬ ‫از سربازان بیزانتین را در نبرد صفار به هالکت رساند‪.‬‬ ‫نمونههای عنوان شده این موضوع را به اثبات میرساند کاه پیاامبر (ص) باه محادود‬ ‫کردن زنان به ماندن در خانه و منتظر ماندن برای بازگشت مردان اعتقادی نداشاتند بلکاه‬ ‫همه را به مشارکت در دفاع و کار برای اسالم تشاویق مایکارد‪ .‬ارتاش او ارتاش مؤمناان‬ ‫بودند‪ ،‬مردان و زنان مؤمن‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪334‬‬

‫آموزش نظامی زنان‬ ‫بر اساس احکام اسالمی زنان میتوانند به سپاه پاسدارن انقالب اسالمی ملحق شاوند‪.‬‬ ‫زنان همچنین میتوانند به ارتش ملحق شوند‪ .‬بر اساس دیدگاه اماام خمینای (ره) کاه در‬ ‫راستای احکام الهی است‪ ،‬زنان در جمهوری اسالمی ایاران در آماوزشهاای چناد بعادی‬ ‫بسیج اعم از آموزش نظامی‪ ،‬اخالقی و عقیدتی افارادی موفاق هساتند و امکاان آماوزش‬ ‫نظامیآنها به شیوهی شایستهای در کشور اسالمی افزایش یافته است‪.‬‬ ‫شجاعت زنان با حضور در تظاهراتها و مشارکت در جنبشها و قیاامهاا نشاان داده‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫زنان دلیر ایران با کنارگذاشتن فرزندان خود‪ ،‬به جناگ مسلسال و تاناههاای رژیام‬ ‫عراق رفتند‪.‬آیا در تااریخ ایاران چناین رفتاار دلیراناه و ای ارگراناهای از ساوی زناان ایان‬ ‫سرزمین ثبت شده است؟ آنها با ایستادگی شانه به شاانه در کناار ماردان و برخای اوقاات‬ ‫جلوتر از آنان در جبههی نبرد حضور پیدا کردند‪.‬آنها جواناان و کودکاان خاود را از دسات‬ ‫دادند اما شجاعت و مقاومت آنها در قبال دشمن همچنان اداماه داشات‪ .‬اگار نقاش زناان‬ ‫فراتر از مردان نباشد کمتر از آنان نیز نیست‪ .‬حضور آنها در بخشهای مختلف نبرد نفاس‬ ‫آنها را قوی و قدرت آنها را دو برابر کرده است‪ .‬امام خمینی(ره) این موضوع را ایانچناین‬ ‫نتیجهگیری میکند‪« :‬ما بیشتر از مردان شجاع مرهون بانوان هستیم‪ .‬جنابش ماا مادیون‬ ‫آنها است‪ .‬مردان پس از زنان به خیابانها آمدند‪ ،‬زنان مردان را تشویق کردند‪ ،‬آنها پیشتاز‬ ‫بودند‪ .‬زنان مخلوقاتی هستند که قدرتی که به نظر‪ ،‬ابدی میرسد را نابود مایکنناد‪ .‬آنهاا‬ ‫میتوانند قدرت شیطانی را از بین ببرند‪ .‬زنان به خیابانها نمیآیند و جان خود را به خطر‬ ‫نمیاندازند و کسانی که از فرزندان خاود در جهات مناافع شخصای و ماوقعیتی اساتفاده‬

‫میکنند‪ .‬اسالم وقرآن است که آنها را بیرون آورده و وارد صحنهی سیاست کرده اسات تاا‬ ‫جایی که فراتر از مردان ظاهر میشوند‪».‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نقش زنان در پشت خطوط مقدم و پشتیبانی آنها از رزمندگان‬ ‫زنان نوع خاصی از شفقت و خیرخواهی در طبیعت خود دارناد کاه ماردان فاقاد آن‬ ‫هستند و این ویژگی است که تالشهای آنان را در پشت خطوب مقادم جبهاه ساختتار‬ ‫میکند‪ .‬این محبت باعث شده است که مشارکتی بسیار مفیاد و باا ارزش در میادانهاای‬ ‫نبرد داشته باشند و همچنان به آن ادامه دهند‪ .‬این موضاوع آنچناان در ساخنان حضارت‬ ‫امام (ره) بازتاب دارد که وی مشکالت پیش روی زنان ایرانای‪ ،‬کماههاا و مشاارکتهاای‬ ‫آنان در طول انقالب اسالمی را با زنان عراق مقایسه کرده و میگوید‪«:‬آیا شاما مایتوانیاد‬ ‫یه روستا در عراق پیدا کنید که مردم آن در طول جنگ آن طور که مردم ما به یکادیگر‬ ‫کمه میکنند به هم کمه کنند؟ البته آنها کارهای مورد نیاز خود را با اجباار ماردم باه‬ ‫مشارکت و غارت مردم خود انجام میدهند‪ .‬شما نمیتوانید در سراسار عاراق یاه روساتا‬ ‫پیدا کنید که زنان آن نان بپزند و آن را برای سربازان خود در جبهه نبرد بفرستند همان‪-‬‬ ‫طور که زنان ما این کار را انجام میدادند‪ .‬در چنین کشوری هیچکاس نمایترساد‪ ،‬هایچ‬ ‫دلیلی برای ترس وجود ندارد‪ ...‬زنانی وجود دارند که نان میپزند برای آنهاا و کساانی کاه‬ ‫پول و خواروبار و چیزهای دیگری میفرستند‪ .‬اینان مردم مسلمان هستند‪ .‬شما میتوانیاد‬ ‫در تلویزیون خود ببینید زنی که ‪ 10‬تخم مرغ کمه میکند‪ ،‬کودکی که ده توماانی خاود‬ ‫را میدهد‪ .‬چرا آنها این کارها را انجام مایدهناد؟ آنهاا ایان کارهاا را بارای اساالم انجاام‬ ‫میدهند برای کشور اسالمیخود انجام میدهند‪ ،‬این کارهاا بسایار ارزشامند اسات‪ .‬ایان‬ ‫چنین ارزشها باید حفظ شود‪ .‬پیروزی کشور ما ناشی از این چنین ارزشها است‪ .‬پیروزی‬ ‫قلبها به مراتب بزرگتر از پیروزی کشور است‪.»...‬‬ ‫همهی کشور و نهتنها افراد جوان و کسانی که در جبههی جنگ حضور داشاتند بلکاه‬ ‫حتی افراد سالخورده و زنان و دختران بسیار جوان در صحنهی مبارزه و نبرد فعال بودند و‬ ‫حضور در جبهه را بر خود واجب میدانستند‪ .‬امام (ره) با ارزشمند خوانادن ایان اقادامات‬ ‫آنها را ارزشهای واقعی دانسته و اینطور نتیجهگیری میکند که«‪...‬وقتی من در تلویزیون‬ ‫این بانوان محترم را میبینم که مشغول کمه و حمایت از رزمندگان هستند‪ ،‬قلابم پار از‬ ‫تحسین از آنها میشود بهگونهایکه هیچکس نمیتواند آن را تصور کند‪ .‬کارهایی که انجام‬ ‫میدهند بدون هیچ انتظاری است‪ ،‬آنها در انتظار دریافت پست یاا چیاز دیگاری از ماردم‬ ‫نیستند که به آنها بازگرداند‪ .‬آنها سربازان ناشناختهای هستند که در جبهاههاای مختلاف‬ ‫جنگ مشغول جهاد هستند‪ .‬اگر ما چیز دیگری از این جمهوری اسالمی به دست نیااوریم‬ ‫این مشارکت فعال همهی اقشار مردم در کشور‪» ...‬‬

‫‪335‬‬

‫امام (ره) در مورد دختری شجاع که بیش از هرچیز عاشاق دیان و کشاور خاود باود‬ ‫صحبت میکنند‪ .‬افتخاری که این زن جوان در پیشگاه امام پیدا میکنناد را مایتاوان در‬ ‫سخنان امام یافت‪«:‬در میان تمامی اتفاقات‪ ،‬یه رویداد بهطور خاص در ذهن مان نسابت‬ ‫به بقیه مانده است و آن ازدواج یه دختر جوان با یه رزمندهی ساپاهی و انقالبای عزیاز‬ ‫است که هر دو دست خود را در جنگ از دست داده بود و دو چشم وی نیز دچاار صادمه‬ ‫شده بود‪ .‬آن دختر شجاع و جوان که روحی بزرگوار و سرشار از صاداقت و اصاالت داشات‬ ‫گفت‪ :‬از آنجا که من نمیتوانم به جبهههای جنگ بروم اجازه دهید دین خود را به انقاالب‬ ‫و دینم از طریق این ازدواج بپردازم‪ .‬هیچ نویسنده‪ ،‬شاعر‪ ،‬سخنور‪ ،‬نقاش‪ ،‬فیلسوف‪ ،‬فقیاه و‬ ‫یا هرکس دیگری نمیتواند به اندازهی کافی عظمت معنویت این رویداد و یا ارزش انساانی‬ ‫و روح الهی موجود در آن را منتقل کند‪ .‬هیچکس نمیتواند از خودگذشتگی این دختار را‬ ‫ارزشگذاری کند‪ ،‬از خودگذشتگی و از دنیا گذشتن او در قباال خادا از اهمیات بسایاری‬ ‫برخوردار است‪».‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪336‬‬

‫نقش زنان پس از انقالب اسالمی‬ ‫زنان پس از انقالب اسالمی ایران نقش بسایار حیااتی در توساعهی کشاور بار عهاده‬ ‫دارنااد‪ .‬امااام خمیناای (ره) در سااخنان پاایش رو از زنااان ایراناای تشااکر کاارد و آنهااا را‬ ‫ستود‪....«.‬گاهی اوقات مشاهده شده است که زنان در بازسازی بقایای جناگهاای صالیبی‬ ‫مشارکت کرده اند‪ .‬البته آنها نمیتوانند همانند یه کشاورز یا افرادی که عاادت باه انجاام‬ ‫این کارها را دارند کار کنند اما واقعیت این است که آنها به کشاورزان پیوستهاند و با تماام‬ ‫توانایی خود کشاورزان را برای انجام کارهاا تشاویق کردناد و باه آنهاا قادرت چناد برابار‬ ‫بخشیدند‪ .‬هنگامیکه این دانش آموزان دختر و باانوان محتارم از شاهرها و شهرساتانهاا‬ ‫برای کمه به برادران خود در روستاها آمدهاند؛ این تشاویق آنهاا بار بارادران تااثیر دارد‪.‬‬ ‫عمل این خانمها بسیار ارزشمند است حتی اگر از نظر حجم‪ ،‬تولیدی صورت نگیارد ارزش‬ ‫روانی آن بسیار باالست‪.»...‬‬ ‫کمكهای مالی زنان به افراد محروم‬ ‫زنان بخشهای مختلفی از جامعه که اک ریت آنها را تشکیل میدهند بخش زیاادی از‬ ‫اندوختههای زندگی خود را برای ساخت مسکن برای محرومان هزینه کردند‪ .‬زناان پاول و‬ ‫جواهرات خود را در این راه دادند‪ .‬یه زن در خیابانهای ایران و در هنگامیکه باه دلیال‬ ‫انقالب مردم همهی بازارها تعطیل بودند چند سکه با خود حمل میکرد و اگر کسی بارای‬ ‫برقراری تماس به سکه نیاز داشت به او کمه میکرد‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬ ‫از دیدگاه اسالم‪ ،‬زنان نقش بسیار مهمی را در رسیدن به هدف یاه جامعاه اساالمی‬ ‫ایفا میکنند‪ .‬اسالم اینچنین مسئولیتی را به زنان ارائه کرده است زیرا آنها از ویژگیهاای‬ ‫برجستهای برخودار هساتند‪ .‬زناان باا صافات داده شاده از ساوی خادا قطعاا مایتوانناد‬ ‫مسئولیتهای کلیدی را در نظام اسالمی و دولت بر عهده بگیرند‪.‬‬ ‫وضعیت در کشورهایی مانند ایران بهگونهای است که که زنان‪ ،‬شانه به شانهی ماردان‬ ‫در زمینه های عرفان‪ ،‬فلسفه‪ ،‬شاخههای مختلف علم و صنعت تحصایل مایکنناد‪ .‬برخای‬ ‫اوقات در برخی از کشورهای غربی آنگوناه ایان موضاوع را بیاان مایکنناد کاه نیمای از‬ ‫جمعیت ایران که حجاب دارند نمیتوانند هیچ مسئولیتی بر عهاده بگیرناد‪ ،‬آنهاا از زناان‬ ‫نمیخواهند توانایی انجام هرکاری را داشته باشاند تاا ماردان را از چرخاهی تولیاد کناار‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫نقش زنان در اصال جامعه‬ ‫زنان از وجدانهای بیدارتری نسبت باه ماردان برخوردارناد و در صاورتیکاه از باروز‬ ‫حادثه و اتفاقی باخبر شدند باید با تصمیمات همسران خود مخالفت کرده و اتفاقات بعدی‬ ‫جلوگیری کنند‪ .‬طبیعت زن و عدم عالقه به ظلم و ستم موجب آن میشود که خشاونت و‬ ‫درگیری از سوی همسر و پسران خود را کنترل کنند‪ .‬زنان کوفه نیز در کناار دیگار زناان‬ ‫جامعهی اسالمی توانایی کنترل و جلوگیری از باروز خشاونت از همساران خاود را دارناد‪.‬‬ ‫زنانی که خواستار دانستن اتفاقات پس از بازگشت همسرانشان را داشتند با آنهاا مخالفات‬ ‫کرده و از خانواده حضرت محمد (ص) دفاع کردند‪ .‬این یکی از شواهد است‪.‬‬ ‫هنگامیکه خولی (لعنت خدا بر او باد) سر مبار امام حسین(ع) را به خانهاش بارد و‬ ‫همسرش از این بابت با خبر شاد و وی را همانناد همسار دوم خاولی کاه در دوران قیاام‬ ‫حضرت مختار‪ ،‬تر کرد و مخفیگااه شاوهرش را باه آناان نشاان داد‪ .‬ساپس آنهاا وی را‬ ‫دستگیر و به دلیل اعمال شیطانی که انجام داده بود مجازات کردند‪.‬‬ ‫یکی دیگر از نمونههای زنان بزرگ‪ ،‬همسر حضرت ظهیر قین اسات کاه هنگاامیکاه‬ ‫حضرت امام حسین(ع) وی را برای شرکت در نبرد کربال دعوت کرد متوجه شد شوهرش‬ ‫از پیوستن به راه آسمانی نوهی پیامبر خودداری کرده و از شرکت در جنگ میان دو حاکم‬ ‫مسلمان شرکت نمیکند حضرت ظهیر را تحریه و تشاویق کارد و باا حضاور در محضار‬ ‫حضرت امام حسین(ع) با تالش و تشویق همسرش باعث شد خود به لشکر حضازت اماام‬ ‫حسین(ع) بپیوندد‪ .‬زنان امروز بایاد از ایان زناان شاجاع الگاوبارداری کنناد و اگار خادا‬ ‫بخواهند همسرانشان بخشی از سپاه حضرت مهدی(عج) را تشکیل دهند هماانطاور کاه‬ ‫زنااان ایااران بااا لبیااه گفااتن‪ ،‬همسااران و فرزناادانشااان را باارای شاارکت در انقااالب‬ ‫اسالمیتشویق کردند‪.‬‬

‫‪337‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪338‬‬

‫بگذارند‪ .‬نه‪،‬آنها به سادگی خواساتار اتخااذ سابکی در جامعاه هساتند کاه بوسایلهی آن‬ ‫دوستان و همراهان خود را وارد آن کنند و به این ترتیب جامعه به فساد کشیده میشاود‪.‬‬ ‫خداوند اما نمیخواهد که آنان موفق شوند‪ .‬امروزه ایان زناان کاه مناابع غارور و افتخاار‬ ‫هستند همراه با برادران خود در مدارس دینی مشغول تحصیل و یا تدریس هستند و یا به‬ ‫دنبال دیگر فعالیتهای اسالمی هستند و انشاءاهلل که فعالیاتهاای بیشاتری را باه اثباات‬ ‫برسانند‪ .‬زنان ایرانی اکنون اسالم را با فدا کردن جان و جوانانشان و وقتشان باه صاحنه‬ ‫آوردهاند‪ .‬هرجای ایران را که نگاه کنید میبینید که که زنان به دنبال فعالیتهای اسالمی‪،‬‬ ‫مذهبی و حتی سیاسی هستند درحالیکه همزمان از عفت و حی یت خاود نیاز محافظات‬ ‫میکنند درحالیکه زنانی که بهطور آزادانه در جامعه حضور دارند تولید فسااد مایکنناد‪.‬‬ ‫بنابراین امام خمینی(ره) در دیدگاهی در اینباره میفرمایند‪:‬‬ ‫«‪...‬اگر تعدادی از زنان وارد عرصه شوند‪ ،‬بهطاور م اال وارد عرصاهی جناگ شاوند و‬ ‫عالوه بر اینکه در این صحنه مبارزه میکنند بهعنوان موجوداتی الهامبخاش نیاز در قباال‬ ‫مردان عمل میکنند‪ .‬زنانی که مردان خود را از دست میدهند بسیار در موقعت حساسای‬ ‫قرار دارند‪ .‬اینطور نیست که اگر مردان را برای دفاع حاضر شوند آنها تنهاا مایشاوند ناه‪،‬‬ ‫آنها دفاع میکنند و باید دیگران را برای شرکت در این دفااع تشاویق کنناد‪ .‬ماردان اگار‬ ‫ببینند که زنانشان ناراحت هستند نگران میشوند‪ .‬مردی اگر ببیند صد مرد کشته شده‪-‬‬ ‫اند ممکن است اقدام نکند ولی اگر ببینید یه زن حتی زنی که از او قویتر اسات کشاته‬ ‫شده است حساسیت وی او را مجبور میکند که واکنش نشان دهد‪ .‬بنابراین نقش رهباری‬ ‫خود را در همهی امور در نظر داشته باشید از جمله مسائل دفاع‪ ،‬جهاد و کمه در مساائل‬ ‫جنگ و مردان را به انجام فعالیتهای بیشتر تشویق کنید که تشویقات شما آنها را جساور‬ ‫میکند‪».‬‬ ‫هنگامیکه انقالب و اسالم به ایران آمد‪ ،‬زنان را در مرکز فعالیتهای سیاسی قارار داد‬ ‫و پرچم انقالب در حالی به زن داده شد که وی میتوانست در عین حاال حجااب خاود را‬ ‫رعایت کند و شان و منزلت‪ ،‬فضل اسالمی‪ ،‬عفت‪ ،‬دین و تقوای خاود را حفاظ کناد‪ .‬اینهاا‬ ‫انتظاراتی است که از زن ایرانی و مسلمان میرود‪.‬‬ ‫بهعنوان یه زن مسلمان واجب است بر ما که بهعناوان نموناهای بارای دیگار زناان‪،‬‬ ‫مطرح شویم‪ .‬الگویی محترمتر و برتر از آنچه در غرب و با عنوان حمایتکنندگان از حقوق‬ ‫زن ارائه میشود‪.‬‬

‫چگونگی عقب نگه داشته شدن زنان در کشورهای اسالمی‬ ‫از دیدگاه پسا استعمارگرایی‬ ‫!‬

‫زکیه عادلی‬

‫‪1‬‬

‫چکیده‬

‫پسا استعمارگرایی‬ ‫پسا استعمارگرایی از جدی ترین حوزه های مطالعااتی جدیاد در زمیناه فرهناگ‬ ‫کشورهای در حال توسعه و متمرکز بار رابطاه فرهناگ و امپریالیسام در دوره پاس از‬ ‫پایان حاکمیت استعماری عمدتا" غربی در این کشورهاست ‪ .‬امپریالیسم فرهنگی تأثیر‬ ‫قاطعی بر تشکیل هویت ‪ ،‬شیوه زندگی و زیست فرهنگی مردم در سراسر جهان داشته‬ ‫است ‪ .‬اشکرفت ‪ 1‬در کتابش تحت عنوان "مفاهیم اساسی در مطالعات پسا اساتعماری‬ ‫" ‪ 1‬می نویسد‪" :‬پسا استعمارگرایی اثارات اساتعمار بار فرهنگهاا و جواماع را ماورد‬ ‫بررسی قرار می دهد ‪ .‬مفهوم پسا استعماری‬ ‫همان گونه که در ابتدا توسط مورخین پاس از جناگ جهاانی دوم در واژه هاایی‬ ‫همچون حکومت پسا استعماری‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫با گسترش مفاهیمی همچون براباری ‪ ،‬آزادی ‪ ،‬حقاوق شاهروندی و ‪ ...‬هناوز زناان در‬ ‫جوامع اسالمی با چنین مقوله هایی در عرصه عمل با چالش جدی مواجه اناد ‪ .‬نادیاده‬ ‫گاارفتن حقااوق آنااان در عرصااه هااای مختلااف سیاساای‪ ،‬اجتماااعی و مغفااول ماناادن‬ ‫توانمندیهای زنان درکشاورهای در حاال توساعه باویژه در کشاورهای اساالمی اماری‬ ‫کامال" مشهود است ‪ .‬از سویی ناتوانی نسبی سیاسی اجتماعی زنان نسبت به مردان در‬ ‫جوامع مذکور غیر قابل انکار ماینمایاد ‪ .‬باه گوناه ای کاه بطاور محسوسای از لحااظ‬ ‫سیاسی اجتماعی کم رشد یافته به نظر می رسند ‪ .‬این مقاله بر آنست تا عوامال عقاب‬ ‫ماندگی زنان را با توجه به وضعیت پسا استعماری مورد بررسای و واکااوی قارار داده و‬ ‫راهکارهایی در این رابطه ارائه نماید‪.‬‬ ‫کلید واژگان ‪ :‬زنان‪ ،‬عقب ماندگی‪ ،‬وضعیت پسا استعماری‪ ،‬کشورهای اسالمی‬

‫‪339‬‬

‫‪ .1‬دانشجوی دکترای علوم سیاسی از کشور افغانستان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪341‬‬

‫‪1 – post -colonial‬‬ ‫‪1 – Bill Ashcroft‬‬ ‫‪1 – Key Conception Post –Colonial Studies‬‬ ‫مورد استفاده قرار گرفت ‪ ،‬کامال" معنایی تاریخی دارد و نشاان دهناده دوره پساا‬ ‫استقالل است اما از نیمه دوم دهه ‪ 1130‬این واژه توسط منتقدین ادبی برای بحاث در‬ ‫مورد اثرات فرهنگی استعمار مورد استفاده قرار گرفات‪ .‬و بعادها باه شاکلی گساترده‬ ‫برای داللت بر تجربه سیاسای ‪ ،‬زباانی و فرهنگای)‪(Ashcroft , 1133 : 137 -10‬‬ ‫جوامع کاربرد یافت‪.‬‬ ‫به رغم اختالفات و ابهاماتی که در تعریف واژه پسا اساتعمارگرایی در باین نظریاه‬ ‫پردازان این حوزه وجود دارد اما نکته ای که اک ر صاحب نظران بر آن اتفاق نظر دارناد‬ ‫آنست که پسا استعمار ‪،‬گر چه به گذار از دوره استعمار مستقیم اشاره دارد و ذهن فرد‬ ‫را نسبت به تداوم عملکردهای استعماری در دوره پس از آن بیدار میکند اماا مطلقاا"‬ ‫به معنای پایان استعمار نیست ‪ .‬و استعماربه م ابه میل عریاان حاکماان باه ساروری ‪،‬‬ ‫بهره کشی و گسترش حاکمیت اگر چه در شکل رسمی خود پایان پذیرفته قلمداد می‬ ‫شود اما به طریقی پنهان و غیر رسمی همچنان به حیات خود اداماه داده و در اشاکال‬ ‫نوین آن باز تولید شده است ‪ .‬برخی جوامع در حال توساعه کاه در مقطعای از تااریخ‬ ‫تحت انقیاد مستقیم یا غیر مستقیم سلطه استعماری بوده اند پس از استقالل سیاسای‬ ‫نیز متأثر از شیوه تفکر و زیست قدرت استعماری به بازتولید شیوه هاای اقتدارگرایاناه‬ ‫استعماری دامن زده اند ‪ .‬همچنین چگونگی مواجهه مردان با زنان این گونه جوامع نیز‬ ‫تابع چنین روابطی است‪.‬‬ ‫استعمار همواره با تعریف مولفه های " دیگری ساز " خود را در موضعی برتار از "‬ ‫دیگری " – شرق یا استعمارزده – قرار داده و تعریف نموده است ‪ .‬ایان مساأله را مای‬ ‫توان به وضوح در آثار و تألیفات شرقشناسان غربی مشاهده کرد ‪ .‬ادوارد سعید متفکار‬ ‫برجسته پسا استعمارگرایی در کتاب شرقشناسی اش به خاوبی نشاان داده اسات کاه‬ ‫ویژگیهای معدودی هستند که بکرات در متن های مربوب به کشورهای استعمار شاده‬ ‫ظاهر میشوند ‪ .‬و این ویژگیها را نمی توان صرفا" به باورهاای یاه مولاف نسابت داد‬ ‫بلکه بیشتر ناشی از نظامهای اعتقادی کالنی هستند که توساط چارچوبهاای گفتماانی‬ ‫ساختار یافته اند و از طریق روابط قدرت موجود در امپریالیسام‪ ،‬برخاوردار از اعتباار و‬ ‫نفوذ شده اند ‪ ( .‬ر‪ .‬به سعید ‪ ) 1137 :‬سعید در شرقشناسای ویژگیهاای دانشای را‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫برمی شمرد که در قرن نوزدهم توسط محققان تعلیم دیده ‪ ،‬سفرنامه نویسان ‪ ،‬شاعران‬ ‫و رمان نویسان پدید آمد‪.‬‬ ‫دانشی که عمال " شرق را نه به عنوان جامعه و فرهنگی که بر اساس شرایط خاود‬ ‫عمل می کند بلکه همچون مخزنی برای دانش غربی ساخت ‪ .‬شرق در ارتباب با غارب‬ ‫ساخته و بر حسب تفاوتی که با غرب دارد ‪ ،‬تعریاف شاد‪ .‬او مای گویاد توصایفی کاه‬ ‫شرقشناسان غربی از کشورهای استعمار شده ارائه داده اند به گونه ای باود کاه آنهاا را‬ ‫خوار و ضعیف جلوه می داد ‪ .‬و از این جوامع تصاویری منفای باه عناوان " دیگاری "‬ ‫ساخته می شد تا تصویری م بت و متمدن از جامعه استعماری ارائه گردد ‪.‬‬ ‫گر چه برداشت یه جانبه نگر و همگون سعید از تألیفات شرقشناسان غربی و متون‬ ‫استعماری قابل تأمل است اما در اغلب موارد توصیفات سعید از این گونه آثار صادق مای‬ ‫باشد ‪ .‬بازنمایی های غرب از شرق عمدتا" در انطباق با قالبهای گفتمانی خاصای سااختار‬ ‫یافتند که در طول زمان انکشاف پیدا کردند و از طریاق کااربرد و ماألوف باودن خاود را‬ ‫برخوردار از ارزش – صدق نمودند ‪ .‬به طوری که هر متن جدیادی کاه دربااره ‪ :‬شارق‬ ‫نوشته می شد تصاویر و شیوه های اندیشیدن کلیشه ای بخصوصی را تقویت می کرد ‪.‬‬ ‫( میلز ‪ )1131113 ،‬تالش برای بازنمایی شرق توسط غرب پیامادهای گساترده ای را‬ ‫به دنبال داشت زیرا به دانش و رویه های ناژاد گارا و دیگاری سااز شاکل داد ‪ .‬بادین‬ ‫ترتیب حقوق و زندگی مردمان بومی تحت تأثیر قرار گرفت و ما حصال آن گروههاای‬ ‫معینی از مردم بودند که شأن انسانی شان نادیده انگاشته می شاد ‪ .‬از دیادگاه ساعید‬ ‫مردمان استعمار شده از طریق مجموعاه ای از کلای ساازی هاایی کاه در ماتن هاای‬ ‫استعماری نسبت به آنها روا می شد ‪،‬‬ ‫عاری از شأن انسانی قلمداد می شدند ‪ .‬این گونه کلی سازی های همه گیر دربااره‬ ‫فرهنگهای خاص ‪ ،‬آنها را بیشتر بدل به توده هایی یکدسات و همشاکل مای کارد تاا‬ ‫جماعتهایی متشکل از افراد ‪ ،‬که فرد مای توانسات براحتای راجاع باه آنهاا اطالعااتی‬ ‫بدست آورد و آنها را در قالب کلیشه هایی دسته بندی نماید ‪ .‬اصطالحاتی‬ ‫‪1 – the other‬‬ ‫‪1 – Truth - Value‬‬ ‫همچون چینی های مرموز ‪ ،‬عربهای غیر قابل اعتماد ‪ ،‬هندوهای سر باه راه و الای‬ ‫آخر از اینگونه دسته بندی کلیشه ای است ‪( .‬همان ‪)110 :‬‬

‫‪341‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪342‬‬

‫مردمان شرق همواره در متون استعماری به صورت ناهنجاار نسابت باه هنجاار غربای‬ ‫توصیف شده اند و کشورهای استعمار شده به شکل منفی آن تعریف گردیده است بطاوری‬ ‫که مردمان بومی اغلب باه صاورت موجاوداتی تنبال ‪ ،‬نااتوان و فاساد توصایف شاده کاه‬ ‫فرهنگشان صورت در حال زوالی از شکوه گذشته است ‪ .‬از نظر سعید اینگوناه بازنماایی هاا‬ ‫نقش مهمی در حفظ و تحکیم سلطه استعماری داشته است‪ ( .‬همان ‪)113 :‬‬ ‫بازنمایی زن از منظر پسا استعمارگرایی نظریه پسا استعماری و نظریه فمینیساتی‬ ‫تا همین اواخر مسیری را دنبال کرده اند که اشکرفت و‬ ‫هر دو نظریه محور مطالعات خود دیگران آنرا " مسیر تکامل همسو " خوانده اناد‪.‬‬ ‫را " دیگران " به حاشیه رانده شده و دفاع از آنها در درون ساختارهای سرکوبگر سلطه‬ ‫قرار داده اند و در انجام آن خط سیر نظری فوق العاده مشاابهی را دنباال نماوده اناد ‪.‬‬ ‫نقطه عزیمت آنها تالش برای واژگون کردن سلسله مراتب جنسایت ‪ ،‬فرهناگ و ناژاد‬ ‫بود و به تدریج باا الهاام از مولفاه هاای پساا سااختارگرایانه باه رد تقابلهاای دوگاناه‬ ‫پرداختند ‪ .‬به رغم همپوشی های فاراوان دو نظریاه پساا اساتعماری و فمینیسام ساه‬ ‫حوزه اختالف موجود بین آنها‪ ،‬وحدت بالقوه فمینیسم و پسا اساتعمارگرایی را خدشاه‬ ‫دار می سازد ‪ .‬آن سه اختالف عبارتند از بحث حول تصویر "زناان جهاان ساومی " ‪،‬‬ ‫تاریخ مسئله دار " فمینیست ‪ -‬به م ابه ‪ -‬امپریالیسات " و بکاارگیری اساتعمارگرایانه‬ ‫"معیارهای فمینیستی " برای تقویت گرایی " مأموریت تمدن سااز " ‪ .‬چشامگیرترین‬ ‫تضاد و تبانی میان نظریه پسا استعماری و فمینیستی حول تصویر بحث انگیاز " زناان‬ ‫جهان سومی " ر می نمایاند ‪ ( .‬گاندی ‪)1133 ،‬‬ ‫در اینجا هدف پرداختن به نظریات فمینیساتی – دیادگاهی کاه مشخصاا" باه زن از‬ ‫منظر غربی می پردازد نیست بلکه برجسته ساختن این نکتاه اصالی اسات کاه در هار دو‬ ‫نظریه پسا استعماری و فمینیستی صارفنظار از اختالفاات آنهاا ‪ ،‬موضاوع محاوری ماورد‬ ‫مطالعه " دیگران به حاشیه رانده شده " است ‪ .‬در چارچوب مطالعات زنان مای تاوان " زن‬ ‫" را بعنوان " دیگری " به حاشیه رانده شده توسط ساختار سلطه مردان تلقی نمود‪.‬‬ ‫در جوامع استعمارزده – البته نه صرفا" باه معناای نظاامی و سیاسای آن – ماردان و‬ ‫زنان متأثر از شیوه زیست و تفکر استعماری روابط قادرت سلساله مراتبای را بازتولیاد مای‬ ‫نمایند ‪ .‬به همان شیوه ای که استعمارزده در جایگاه " دیگری " که نمی تواند نقش خاود‬ ‫را ترسیم نماید توسط استعمارگر بازنمایی و تعریف شده است و خود استعمارزده نیاز آنارا‬ ‫پذیرفته است ‪ ،‬در وضاعیت پساا اساتعماریِ تحات حاکمیات پاتریمونیالیسام کشاورهای‬

‫زن در وضعیت پسا استعمارگرایی‬ ‫وضعیت پسا استعماری وضعیت پیچیاده و دوگاناه ای اسات کاه در جامعاه پساا‬ ‫استقالل از سویی مناسبات سالطه ‪ ،‬برتاری خاواهی ‪ ،‬ناژاد پرساتی ‪ ،‬قاوم محاوری و‬ ‫غیریت سازی سرکوبگرایانه غربی متأثر از تفکر و عملکارد اساتعماری وجاود دارد و از‬ ‫سویی دیگر نوعی مقاومت ایدئولوژیکی در برابر فرهنگ استعماری با استفاده از مفاهیم‬ ‫وشیوه های تفکر غربی خود را نشان می دهد ‪ .‬در این بخش از نوشتار کوشش خواهاد‬ ‫شد چگونگی عقب نگه داشته شدن زنان در نسبت با سه مولفه بنیادین وضاعیت پساا‬ ‫استعماری ( دیگری ‪ ،‬جنسیت ‪ ،‬فرودست) مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫اسالمیِ در حال توسعه ‪ ،‬زن توسط مرد بازنمایی و تعریف شده و چنین تعریاف و توصایفی‬ ‫توسط خود زن پذیرفتنی گردیده است ‪ .‬بدین ترتیب بازنمایی زن جهان سومی باه عناوان‬ ‫فردی ناآگاه ‪ ،‬فقیر ‪ ،‬تحصیل نکرده‪ ،‬مقید به سنت ‪ ،‬عالقمند به امور خانه ‪ ،‬خانواده محاور و‬ ‫قربانی شده صورت می گیرد ‪ .‬در مقابل زنان غربی باه عناوان افارادی فرهیختاه ‪ ،‬مادرن ‪،‬‬ ‫صاحب کنترل بر بادن هاا و " ویژگای هاای جنسای " خاود و نیاز صااحب " آزادی" در‬ ‫تصمیم گیری هایشان بازنمایی می شوند ‪ .‬در حالیکه " دیگری بازرگ " در رابطاه ای کاه‬ ‫سوژه در آن تولید میشود در حکام مرکاز قادرت اسات ‪ " ،‬دیگاری کوچاه " ساوژه ای‬ ‫نادیده انگاشته شده یا مهار شده است که گفتمان قدرت آنرا خلق می کناد ‪ ( .‬شااهمیری ‪،‬‬ ‫‪ )111 :1131‬بدین ترتیب زنان کشورهای در حاال توساعه ماورد بازنماایی غیار واقعای و‬ ‫استعمار مضاعف قرار می گیرند‪ .‬به عباارتی چگاونگی باودن زن بواساطه گفتماان قادرت‬ ‫مردساالر خلق می شود ‪ .‬این مسائله نااظر باه آنسات کاه زناان چاه در زماان حکماران‬ ‫استعماری امپراتوری و چه به هنگام فرمانروایی مرد در نظام مرد ساالر سوژه آن شاده اناد ‪.‬‬ ‫از این منظر امپراتوری و مرد ساالری همتراز با یکدیگر عمل می کنند و سالطه خاود را بار‬ ‫سوژه های استعماری مونث که از سوی قدرت امپریالیستی ‪ /‬مردساالر مضاعف شاده اسات‬ ‫‪ ،‬گسترش می دهد ‪.‬در واقع این نحوهء نگرش و رفتاار مارد در نظاام مردسااالر اسات کاه‬ ‫تعیین کننده و تحمیل کننده موقعیتهای عینی زنان است‪.‬‬

‫دیگری‬ ‫مفهوم دیگری در عمومی ترین سطح به رابطه دو قطبی بین یه سوژه و یه فارد‬ ‫با یه چیز اشاره دارد که متفاوت یا غیر است و به م ابه " نااخود تعریاف مای شاود ‪.‬‬

‫‪343‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪344‬‬

‫هوسرل ‪ ،‬سارتر و مرلوپونتی نیز به "دیگری " به م ابه منبعی از خطار و تهدیاد بارای‬ ‫استقالل و آزادی سوژه یا " من " می نگرند ‪ .‬نظریه پردازان بسیاری در راستای بحاث‬ ‫خود از این مفهوم سود جسته اند ‪ .‬نخستین بار سیمون دوبووار در کتااب جانس دوم‬ ‫این عقیده را مطرح کرد که مرد ‪ ،‬سوژه ( فاعل شناسا ) و زن ( دیگری ) اسات ‪.‬یعنای‬ ‫زن به م ابه ابژه ی منفعلی فرض می شود که سوژه ی شناسای مرد در پی شاناخت و‬ ‫تعریف آن است ‪ .‬از نظر او در حالی که تجربه ی مرد محوری مطلق اسات ‪ ،‬تجرباه ی‬ ‫زن غیر ضروری ‪ ،‬بیگانه و منفی است ‪ .‬بدین سان در جامعه مردساالر ‪ ،‬خودیت کامال‬ ‫زن انکار و او با سوژگی ‪1‬خود بیگانه می شود‪ .‬دوبووار همچنین ادعا می کناد کاه در‬ ‫فرهنگ مرد ساالر ‪ ،‬زن در مقایسه با مرد ‪ ،‬بی مصرف و ناهنجار قلمداد می شاود ‪ .‬باه‬ ‫باور وی زنان " دیگری " هستند چون مردان آنها را پست می شمرند ‪ .‬به عبارت دیگر‬ ‫مردان با تعریف " دیگری " ( زن ) به عنوان موجودی ضعیف تر و پست تار از خاود ‪،‬‬ ‫خود را در مقامی برتر و واالتر تعریف می نمایند ‪ .‬زیرا همواره وجود دیگری اسات کاه‬ ‫موجب احساس تفاوت و تمایز بین " من " و " دیگاری " مایشاود ‪ .‬از نظار دوباووار‬ ‫چون زنان " دیگری بودن " و پست تر بودن خود را می پذیرند ‪ ،‬این مفهاوم جااری و‬ ‫فراگیر شده است‪.‬‬ ‫جنسیت‬ ‫نظریه های مربوب به جنسیت در سالهای پایانی قرن ‪ 10‬تأثیرات قابل توجهی بار‬ ‫سایر نظریه ها و نهضت ها نهاده است ‪ .‬تمرکز مفسران و نظریه پردازان بار جنسایت و‬ ‫بویژه زن به م ابه سوژه مطالعاتی در نظریه های فمینیساتی تقریباا" باا عطاف توجاه‬ ‫تحلیل گران به سوژه مستعمراتی در نظریه پسا استعماری همزمان بود‪ .‬نقطه اشترا‬ ‫هر دو نظریه پسا استعماری و فمینیسم تالش جهت امکان بخشیدن به حضور افارادی‬ ‫است که هر یه به طریقی به حاشیه رانده شده اناد ‪ .‬از مهمتارین فصالهای مشاتر‬ ‫این دو نظریه ‪ ،‬تلقی زن و شرق به م ابه" دیگاری " و " حاشایه ای " اسات ‪ .‬رابطاه‬ ‫غالب ‪ /‬مغلوب در تقابل دوتایی غرب ‪/‬شرق درنظریه پسا استعماری در تناظر باا تقابال‬ ‫مرد ‪ /‬زن در فمینیسم قرار می گیرد ‪ .‬اعمال خشونت بر شارق و سارکوب آن از ساوی‬ ‫غرب شکل دیگری ازتهدید و فشار نظامهای مارد سااالر اسات کاه برپیکار و روان زن‬ ‫تحمیل می شود ‪ .‬از این قرار تقابلی که گفتمان غرب درباره شرق بر می سازد ‪ ،‬الگوی‬ ‫تقابلی دیگری را به ذهن متبادر می کند که همانا دوگانگی مارد و زن اسات ‪ .‬در ایان‬

‫فرودست‬ ‫این مفهوم که نخستین بار توسط آنتونیو گرامشی ‪ ،‬مارکسیست ایتالیایی در کتاب‬ ‫یادداشتهای زندان به کار گرفته شد در معنای تحت الفظی خود مقوله کسانی است که‬ ‫به لحاظ موقعیت در جایگاه پایین یا مادون قرار دارند ‪ .‬این گروه کسانی هستند که باه‬ ‫حاشیه رانده شده و همواره دیگرانی غیر از خود آنهاا دربااره شاان ساخن گفتاه اناد ‪.‬‬ ‫گرامشی این واژه را در اشاره به گروههای اجتماعی زیر دست و در معنای " متعلق به‬ ‫مرتبه فروتر " بکار گرفت ‪ .‬از نظر او تاریخ طبقات فرودست به اندازه طبقات حاکم‬ ‫پیچیده است گر چه تاریخ طبقات حاکم اغلب به م ابه تاریخ رسمی قلمداد شده اسات‬ ‫‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫تقابل غرب نقش قطب مردانه را بازی می کند که خردورز ‪ ،‬مترقی ‪ ،‬منظم و منطقی و‬ ‫واضح است و در مقابال شارق ایفااگر نقاش زن ‪ ،‬ناابخرد ‪ ،‬منفعال ‪ ،‬افسارگسایخته ‪،‬‬ ‫احساساتی و مبهم است ‪ ( .‬شاهمیری ‪)1131 : 111 - 111 ،‬‬ ‫تجربااه هااای زنااان در نظااام مردساااالر و سااوژه هااای اسااتعمار زده در وضااعیت‬ ‫استعماری در بسیاری از ابعاد ‪ ،‬مشابه و موازی یکدیگرند ‪ .‬همانطور که نظامهای سلطه‬ ‫و امپراتوری بر مبنای مناسباتی دو قطبی غلبه خود را بر " دیگران "زیر سلطه اعماال‬ ‫می کنند ‪ ،‬نظامهای جنسیت مدار نیز مبتنی بر تقابلهای دوتایی ‪ ،‬برتاری ماردان را در‬ ‫برابر کهتری زنان قرار می دهند ‪ .‬تقابل سلطه گر ‪ /‬سلطه پاذیر و رواباط قادرت میاان‬ ‫آنان در هر یه از این گفتمانها به صورت تقابل غارب ‪ /‬شارق و مارد ‪ /‬زن ‪ ،‬بازتولیاد‬ ‫همان نظام ارباب ‪ /‬برده است ‪ .‬از نظر مه کلینتا بدون یه‬ ‫نظریه در باب قدرت جنسایت ‪ ،‬در امپریالیسام نااممکن خواهاد باود ‪ .‬قادرت‬ ‫جنسیت زنگار سطحی سلطه‪ ،‬جالیی موقتی که روی سازوکارهای ماندگار تار طبقاه و‬ ‫نژاد کشیده شده باشد نیست برعکس دینامیه جنسیت به نقل از میلز ‪،‬از هماان آغااز‬ ‫اس و اساس ایمنی و حفظ اراده سلطه طلب بوده اسات ) باا عطاف توجاه باه اینکاه‬ ‫مردساالری و امپریالیسم اشکال مشابهی از سلطه را علیه زیردستان خاود اعماال مای‬ ‫نمایند بنابراین دیدگاه انتقادی پساا اساتعماری و فمینیساتی باا باه چاالش کشایدن‬ ‫اشکال سلطه خواستار رهایی " دیگاران باه حاشایه راناده شاده " از انقیااد و امکاان‬ ‫بخشیدن به حضور آنان در متن هستند‪.‬‬

‫‪345‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪346‬‬

‫از نظر اندرو ادگار و پیتر سج ویه مفهوم فرودست در رابطه تنگاتناگ باا مفهاوم‬ ‫اقلیت ‪ 1‬قرار دارد ‪ .‬گرچه از واژه اقلیت گروه کوچکتری به ذهن متبادر مای شاود کاه‬ ‫تحت فشار افکاراک ریت قرار دارد اما این اصطالح وقتی باه دیادگاه یاا مناافع گروهای‬ ‫اشاره می کند در واقع به قدرت نداشتن آن گاروه در جایگااه فرودسات اجتمااعی یاا‬ ‫منافع به حاشیه رانده شده داللت دارد ‪ .‬بر این مبنا زنان نیز ممکن است در جامعاه از‬ ‫لحاظ تعداد در اک ریت باشند اما چنانچه ساختارهای قدرت حاکم ‪ ،‬مناافع آنهاا را باه‬ ‫حاشیه رانده باشد به نحوی که آنان از لحاظ اجتماعی در جایگاه فرودست قرار گیرناد‬ ‫‪ ،‬در حکم اقلیت به شمار می آیند ‪ .‬از این منظر فرودست در تقابل با مفهاوم فرادسات‬ ‫قرار دارد‪ .‬گایاتری اسپیوا نظریه پرداز پسا استعماری ‪ -‬که بر مفهوم فرودست بایش‬ ‫از دیگر نظریه پردازان تأکید دارد ‪ ،‬سر سختانه نظامهای موجه نماای داناش را کاه در‬ ‫پی نظم دهی به بازنمایی ‪ -‬به اصطالح او در مقاله خاود باا عناوان " آیاا ‪" :‬فرودسات‬ ‫جنسیتی " هستند به چالش می کشد فرودست می تواند سخن بگوید ؟ " بساترهایی‬ ‫را نشان می دهد که در آن نظامهاای سالطه بازنماایی‪ ،‬باه نحاوی در او معتقاد پای‬ ‫خاموش سازی شخصیت " فرودست جنسیتی " هستند ‪ .‬است چهره زن در میان پادر‬ ‫ساالری و امپریالیسم در میان شکل گیری سوژه و صورت بندی ابژه ناپدیاد مای شاود‬ ‫زیرا ما هیچوقت نمی شنویم که " فرودست جنسیتی " دربااره خاود ساخن بگویاد او‬ ‫صارفا واساطه ای اسات کاه در نوشاته هاای هاانس ویلام برتناز دربااره ‪( ibid ) .‬‬ ‫گفتمانهای رقیب برای بازنمایی ادعاهای خود بکار می گیرناد تفااوت بازنماایی زن در‬ ‫متون غربی و شرقی بخوبی می توان چگونگی بازنمایی زن را توسط گفتمانهای رقیاب‬ ‫مشاهده نمود ‪ .‬اومعتقد است ‪ :‬متون انگلیسی زن را همواره در موقعیتی از پیش معین‬ ‫قرار می دهد که زن باید‬ ‫در آن معرف فردگرایی غربی و بطور ضمنی تمدن برتر غرب باشاد کاه بار آزادی‬ ‫مدرن تأکید دارد ‪ .‬در حالی که متون هندی زن را تابع وظیفه و سنت می دانناد ‪ .‬اگار‬ ‫چه هر دو طرف ادعا می کنند که زنان با آنان موافقند و از آنهاا حمایات مای کنناد ‪،‬‬ ‫واقعیت آنسات کاه صادای خاود زناان هرگاز شانیده نمای شاود ‪ .‬اساپیوا دربااره‬ ‫استعمارزده و شاخص فرودسات بار ایان بااور اسات کاه برخای طارف هاای جواماع‬ ‫استعمارزده با مقامات دولتی همکاری می کنند و از درون دیدگاه استعمارشده هاویتی‬ ‫" جهان سومی " می یابند اما شخص فرودست در حاشایه مای ماناد و نیمای از او در‬ ‫درون و نیمی بیرون از پارادایم ‪ 1‬استعمارگری ساخته می شود‪.‬‬

‫نتیجه گیری و راهکار‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫با خاتماه یاافتن دوران اساتعمار مساتقیم و پیادایش دولات – ملتهاای مساتقل‬ ‫همچنین با مواجه شدن کشورهای اسالمی سنتی با مظااهر مادرن غربای ‪ ،‬بساترهای‬ ‫مقایسه " خود " و " دیگری " فراهم آمد ‪ .‬رویارویی کشورهای در حال توساعه باویژه‬ ‫کشورهای اسالمی شرق با رشد گستردهء اقتصادی ‪ ،‬سیاسی اجتماعی و علمی مجاامع‬ ‫غربی موجب شد احساس عقب مانادگی و رشاد نیاافتگی در آنهاا شاکل گرفتاه و در‬ ‫راستای جبران آن تالش نمایند ‪ .‬حس عقب ماندگی سیاسی اجتماعی زنان ایان گوناه‬ ‫جوامع در این مقطع بیش از هر چیز و هر زمان دیگری ر نمایاند و صاحبنظران را بر‬ ‫آن داشت تا در شناخت عوامل عقب ماندگی آنان به کنکاش و تفحص بپردازند‪.‬‬ ‫در طول تاریخ کشورهای اسالمی زنان همواره در مقایسه با مردان از مشارکت سیاسای‬ ‫اجتماعی کمتری بهره برده اند و به میزان بسیار اندکی در تصمیم گیریهای کالن اجتمااعی‬ ‫نقش ایفا نموده اناد ‪ .‬اگار چاه برخای صااحبنظران ماوانعی را جهات مشاارکت سیاسای‬ ‫اجتماعی آنان از قبیل موانع سیاسی ‪ ،‬فرهنگی ‪ ،‬آموزشی و فیزیولوژی را برشامرده اناد اماا‬ ‫به نظر می رسد عوامل بنیادینی در ایجاد این گونه موانع برای پویایی زناان ماوثر هساتند ‪.‬‬ ‫در واقع نحوهء نگرش به زن و توانمندیهای او دروضعیت پسا استعماریِ کشورهای اساالمی‬ ‫و همچنین شیوه ء تلقی جامعه مردساالر از احکام اسالمیِ مرتبط با زنان باه نفاع ماردان ‪،‬‬ ‫آنان را در جایگاه عقب ماندگی قرار داده است‪.‬‬ ‫در کشورهای اسالمی متأثر از وضعیت پسا استعماری آنچه اتفااق مای افتاد ‪ ،‬تعریاف‬ ‫جایگاه و چگونگی حضور زنان در اجتماع توساط نظاام مارد سااالر از ساویی و فمینیسام‬ ‫لیبرال غربی از سویی دیگر است ‪ .‬در این میان به تعبیر اسپیوا آنچه شنیده نمای شاود ‪،‬‬ ‫صدای زن مسلمان شرقی است ‪ .‬به عبارتی زن مسلمان شرقیِ به حاشیه رانده شاده آنچاه‬ ‫را که دیگران برای ایجاد تمایز و برتری خود نسبت به او درباره اش به تصویر کشیده اناد را‬ ‫پذیرفته و خود را در جایگاه فرودستی و مقلاد قارار داده اسات ‪ .‬چناین نگرشای مساتلزم‬ ‫پذیرش پیامدهای آن از قبیل نابرابری فرصتها ‪ ،‬امکانات و منابع نیز می باشد‪.‬‬ ‫به نظر می رسد نحوهء نگرش و دیدگاههای از باال به پایین نسبت به زنان بایاد در‬ ‫جوامع اسالمی تغییر یابد ‪ .‬باه عباارتی تغییار نگارش جامعاه از تقابلهاای دوگاناه ای‬ ‫همچون فرادست ‪ /‬فرودست ‪ ،‬من‪ /‬دیگری ‪ ،‬سلطه گر سلطه پذیر که به تحکیم هر چه‬ ‫بیشتر سلطهء قشر باالدست مدد می رساند ‪ ،‬به نگرشی تک ر محور که در آن "سالطه‬ ‫" به حداقل ممکن می رسد و همه نیروهاا و گروههاای اجتمااعی باه یاه نسابت در‬

‫‪347‬‬

‫تعیین سرنوشت جامعه سهیم می گردند ‪ ،‬در رفع موانع پویایی زن در جوامع اساالمی‬ ‫موثر است ‪ .‬طبیعتا" انجام چناین تحاول بنیاادینی در جامعاه ابتادا" مساتلزم تغییار‬ ‫نگرش حاکمان و دولتمردان جامعه نسبت به زنان است و چنانچه این نگرش جدیاد (‬ ‫دیدگاه افقی زن – مرد بر حسب شایستگی و برابری و نه سلسله مراتب جنسایتی ) در‬ ‫سیاستهای کالن اجتماعی و قانونگاذاریها لحااظ و عملای گاردد ‪ ،‬سااختار فرهنگای‬ ‫جامعه نیز از آن متأثر خواهد شد ‪ .‬این در حالی است که تغییر اساسای ابتادا بایاد در‬ ‫خود زنان ایجاد شاود بگوناه ای کاه خاود را در جایگااهی فروتار از ماردان نبینناد و‬ ‫توانمندیهای خود را باور کنند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪348‬‬

‫منابع‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫ادگار ‪ ،‬اندرو و پیتر سج ویه ( ‪ ، ) 1133‬مفاهیم بنیادی نظریاه فرهنگای ‪ ،‬ترجماه مهاران‬‫مهاجر و محمد نبوی ‪ ،‬تهران ‪ :‬آگه‪.‬‬ ‫برتنز ‪ ،‬هانس ویلم ( ‪ ، ) 1131‬نظریه ادبی ؛ مقادمات ‪ ،‬ترجماه فارزان ساجودی ‪ ،‬تهاران ‪:‬‬‫موسسه انتشاراتی آهنگ دیگر‪.‬‬ ‫سعید ‪ ،‬ادوارد ‪ ، ) 1131 ( ،‬فرهنگ و امپریالیسم ‪ ،‬ترجمه اکبر افسری ‪ ،‬تهران ‪ ،‬توس‪.‬‬‫سعید ‪ ،‬ادوارد ‪ ، ) 1137 ( ،‬شرق شناسی ‪ ،‬ترجمه لطفعلی خنجی ‪،‬تهران ‪ ،‬امیر کبیر‪.‬‬‫شاهمیری ‪ ،‬آزاده ( ‪ ، ) 1131‬نظریه و نقد پسا استعماری ‪ ،‬تهران ‪ ،‬علم‪.‬‬‫گانادی ‪ ،‬لایال ( ‪ ، ) 1133‬پساا اساتعمارگرایی ‪ ،‬ترجماه ماریم عاالم زاده و هماایون کاکاا‬‫سلطانی ‪،‬‬ ‫تهران ‪ ،‬پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی‪.‬‬ ‫میلز ‪ ،‬سارا ‪ ، ) 1131 ( ،‬گفتمان ‪ ،‬ترجمه فتاح محمدی ‪ ،‬زنجان ‪ ،‬هزاره سوم‪.‬‬‫هال ‪ ،‬استوارت ‪ ، ) 1137 ( ،‬غرب و بقیه ‪ :‬گفتمان و قدرت ‪ ،‬ترجمه محمود متحاد ‪ ،‬تهاران‬‫‪ ،‬نشر آگه‪.‬‬ ‫هام ‪ ،‬مگی ‪ ، ) 1131 ( ،‬فرهنگ نظریه های فمینیستی ‪ ،‬ترجماه فیاروزه مهااجر ‪ ،‬نوشاین‬‫احمدی خراسانی و فر قره داغی ‪ ،‬تهران ‪ ،‬توسعه‪.‬‬

‫‪349‬‬

‫منابع التین‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

-Ashcroft , B . ,Griffiths , G., Tiffin ,H (1112) ,The Postcolonial Studies Reader, Routledge, London -Ashcroft ,B. ( et.al ) ( 1133 ) Key Concepts in PostColonial Studies , London and New York ,Routledge -Spivak , G .(1113 ) “ Can the Subaltern Speak ? ” , in C.,Nelson & L ., Grossberg , Marxist Interpretations of Culture , Basingstoke : Macmillan Education -Williams , P .& Chrisman, L . ( et .al ) (1111 ) Colonial Discourse and postcolonial Theory : A Readert , New York : Columbia University press

351

‫آسیب شناسی فرصت ها و تهدیدهای زنان مسلمان در جنبش های بیداری اسالمی‬ ‫!‬

‫رحما احمد باجو‬

‫‪1‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫چکیده‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬جنبشی اسالمی است که حدود یه قرن قبل در جوامع اساالمی آغازشاد و‬ ‫بتدریج گسترش پیدا کرد‪ .‬امروزه نیز این جنبش به وجود خود ادامه می دهد و بعناوان یاه‬ ‫واقعیت سیاسی واجتمااعی در جهاان شاناخته مای شاود‪ .‬ماوج جدیاد بیاداری اساالمی در‬ ‫خاورمیانه گسترش پیدا کرده و پس از آن‪ ،‬تحوالت عمیاق سیاسای اجتمااعی در کشاورهای‬ ‫اسالمی به وقوع پیوسته است که نهایتا به فروپاشی رژیم های هام پیماان ایااالت متحاده در‬ ‫برخی از کشورها انجامیده است‪ .‬عالوه براین‪ ،‬راهبردها و سیاست های قدرت های اساتکباری‬ ‫در منطقه را نیز دچار اختالل کرده است‪ .‬این موج‪ ،‬همچنان اداماه دارد و منطقاه خاورمیاناه‬ ‫منتظر وقایع دیگری است که می تواند خواب قدرت های استکباری را آشفته کند‪.‬‬ ‫انقالب اسالمی ایران تأثیر بسیار زیادی در بیداری مسالمانان در جهاان و احیاای عقایاد‬ ‫مذهبی آنان داشته است‪ .‬انقالب اسالمی تحت رهبری امام خمینی توانست فرهناگ و تمادن‬ ‫اصیل اسالمی را به مردم عرضه کند و میلیون ها مسلمان در تماام جهاان را باه امیاد و بااور‬ ‫برساند‪ .‬عالوه براین‪ ،‬باعث احیای اسالم و عظمت و شکوه گذشته مسلمانان شد‪.‬‬ ‫این انقالب توانست فرهنگ جدیدی را براساس مردمساالری دینی به راه انداخته و باعاث‬ ‫احیای اندیشه های اسالمی و جهان شمول بودن تمدن اسالمی شاود‪ .‬ایان جنابش فرهنگای‬ ‫جدید‪ ،‬توانست شرایط مطلوبی را برای گفتگو فراهم کند که در نهایت به تقویت جنبش هاای‬ ‫اجتماعی و مبارزه با استکبار جهانی و استقرار فرهنگ استقالل خواهی منجر شد‪.‬‬ ‫برای سالیان متمادی‪ ،‬مطالعه بیداری اسالمی وتحقیاق در آن در دساتور کاار قادرتهایی‬ ‫قرار داشته که به شدت از آن می هراسند‪ .‬این قدرت ها تالش های قابل توجهی برای در و‬ ‫شناسایی بیداری اسالمی و راه های مقابله وتخریب آن انجام داده اند‪ .‬انقاالب اساالمی ایاران‬ ‫تغی یرات گسترده ای را در ساختار و کارکرد سیستم بین المللی و باورهاا و نگرشاهای جهاان‬ ‫بوجود آورده است و این کار با اتکا به توان نرم این انقالب اتفااق افتااده کاه از اندیشاه هاای‬ ‫اصیل و فرهنگ اصیل اسالمی برمی خیزد‪.‬‬ ‫امروزه در هر جای جهان اسالم وقتی جامعه یا گروهی می خواهد حرکت جدیادی را باا‬ ‫هدف آزادی خواهی و مبارزه با استکبار انجام دهد این حرکت براساس اندیشه هاای اساالمی‬ ‫انجام می شود‪.‬‬ ‫واژگان کلیدی‬ ‫بیداری اسالمی‪ ،‬چالشها‪ ،‬فرصتها‪ ،‬آینده بیداری اسالمی‬

‫‪351‬‬

‫‪ . 1‬محقق و پژوهشگر سیاسی از تانزانیا‬

‫مقدمه‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫همانطور که قبال در این مقاله توضیح داده شد بیداری اسالمی حرکتی اصالحی است کاه‬ ‫از دو قرن پیش درجوامع اسالمی آغاز شاد و بتادریج در حاوزه هاای مختلاف سیاسای و‬ ‫علمی گسترش پیدا کرد و امروز نیز به رشد و نمو خود ادامه می دهد‪.‬‬ ‫این جنبش بعنوان یه واقعیت سیاسی در جهان انسانی و همچنین جهان اسالم بروز پیدا‬ ‫کرده است‪ .‬این جنبش‪ ،‬درواقع یه حرکت انقالبی است که هادف اصالی آن بارانگیختن‬ ‫روحیه اسالمی در ملتهای مسلمان و نهایتا بیداری آنها از غفلت تاریخی می باشد که ایان‬ ‫غفلت در نتیجه استعمار اروپایی در این کشورها شکل گرفته است‪ .‬تمایال و تاالش بارای‬ ‫بازگشت به اصول اسالمی که می تواند افتخار‪ ،‬عظمت‪ ،‬توسعه و پیشرفت را بهمراه داشاته‬ ‫باشد امروزه کشورهای مسلمان را فرا گرفته است و دولت های مسلمان از طریاق بیاداری‬ ‫اسالمی توانسته اند عظمت قدرت های استکباری را به سخره بگیرند‪.‬‬ ‫انقالب اسالمی عظمت اسالمی را به تمام جهان نشان داد و ثابت کرد که اساالم مای‬ ‫تواند عزت و افتخار هر کشور را به آن برگرداناد و آن را از فشاار و تهدیادات خاارجی هاا‬ ‫نجات دهد تا دیگر این کشورها را به سخره نگیرند‪.‬‬ ‫عالوه براین‪ ،‬این انقالب نشان داد که یه کشور می تواند تماام تواناایی هاایش را در‬ ‫تمام حوزه ها به فعل رسانده و نهایتا بتواند از باورها و هویت خود دفاع کند‪.‬‬ ‫نقطه نظر اسالمی در مورد زنان نیز یه رویکرد بسیار پیشرو و مترقی است‪ .‬اسالم در‬ ‫زمانی ظهور کرد که زنان بعنوان عناصر بدبختی و پایه های شیطانی شناخته مای شادند ‪.‬‬ ‫قرآن‪ ،‬زنان را عامل ایجاد آرامش برای مردان می داند و وجود آنها را باه نفاع ماردان مای‬ ‫داند‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬زنان جایگااه بسایار ویاژه ای در قارآن دارناد و در حرکات جنابش‬ ‫بیداری اسالمی نیز مشارکت فعالی داشته اند‪ .‬اما با همه اینها هنوز با چالش های فراوانای‬ ‫در سطح داخلی و خارجی مواجه هستند ‪.‬‬ ‫مقاله حاضر‪ ،‬سعی می کند با جزئیات کامل‪ ،‬چالش های مختلف پایش روی جنابش‬ ‫های بیداری اسالمی از قبیل لیبرال دموکراسی و چالش های موجود در پیش روی زنان را‬ ‫به بررسی بگذارد ونقش زنان را در فائق آمدن بر این چالش هاا تشاریح کناد‪ .‬ایان مقالاه‬ ‫عالوه براین‪ ،‬راهکارها و راهبردهایی که زنان می توانند با اساتفاده از آنهاا از توطئاه هاای‬ ‫غرب پیش گیری کنند و نقش خود را به ثمر برسانند را به بحث خواهد گذاشت‪.‬‬ ‫چالش های پیش روی جنبش های بیداری اسالمی و نقش زنان در مقابله با آنها‬

‫‪352‬‬

‫بیش از یکسال است که جنبش بیداری اساالمی و خیازش هاای مردمای در شامال‬ ‫آفریقا و خاورمیانه اتفاق افتاده است‪ .‬امروزه مردم کشاورهای مختلاف‪ ،‬جشان فروپاشای و‬

‫سقوب دیکتاتورهای متکی به غرب را برپاکرده اند‪ .‬اما هنوز نیز مردم دوره ساخت گاذار و‬ ‫انتقال را تجربه می کنند‪.‬‬ ‫بیداری اسالمی با چالش های فراوانی در حوزه هاای مختلاف مواجاه اسات‪ .‬اماا ایان‬ ‫مسئله خیلی غریب نیست چرا که اسالم همیشه با چاالش هاای مختلاف و توطئاه هاای‬ ‫متفاوت حتی در دوره حضرت محمد صلی اهلل علیه وآله نیز مواجه بوده است‪.‬‬ ‫برخی از چالش های جنبش بیداری اسالمی‪ ،‬داخلی هستند و برخی دیگر باه مساائل‬ ‫خارجی برمی گردند‪.‬‬ ‫نخست به چالش های داخلی می پردازیم که به قرار زیر می باشند‪:‬‬ ‫‪ ‬چالش های فکری و ایادئولوژیه‪ ،‬یکای از مهمتارین چالشاهای موجاود در سار راه‬ ‫جنبش هاست که می تواند به آبروی اسالم لطمه بزند‪.‬‬

‫‪ ‬چالش های رفتاری و سطح تحصیالتی مردم که در آن مردم ملتها از تعهد کاافی در‬ ‫قبال آموزه های اسالمی و اخالق دینی برخوردار نیستند‪.‬‬

‫‪ ‬پیش داوری ها و قضاوت های نادرست دینی و نژادی که قادرت هاای اساتکباری از‬ ‫هیچ تالشی برای برجسته کردن آنها و اساتفاده از ایان چالشاها بارای مقابلاه باا بیاداری‬ ‫اسالمی فروگذار نمی کند‪ .‬این قدرتها با استفاده از این مساائل تاالش مای کنناد ماانع از‬ ‫بازگشت مسلمانان به اسالم واقعی شده و انگیزه های افراطای را در آنهاا برمای انگیزناد و‬ ‫باعث اختالفات داخلی در میان آنها شود‪.‬‬

‫‪ ‬فقدان نگرش سیاسی در مورد موضوعات کلیدی معاصار نظیار مشاکالت قبیلاه ای‬ ‫وقومیتها‪ ،‬جهانی سازی‪ ،‬مدرنیته‪ ،‬تبلیغات سوء و تهاجم فرهنگی‪.‬‬ ‫‪ ‬فقدان نگرشهای روشن در مورد تعامل و کنش با وضعیت های خاص زمانی و فقدان‬ ‫خالقیت و توسل به افراب گرایی‪.‬‬ ‫‪ ‬چالش های مدیریتی؛ خصوصا فاصله گرفتن از اسالم اصیل و عدم استفاده از نیروهاا‬ ‫وبه هدر دادن توان جنبش‪ ،‬عدم خودکفایی و عدم کار سازماندهی شاده و فقادان نظام و‬ ‫انضباب در بسیاری از امور زندگی‪.‬‬ ‫‪ ‬عقب ماندگی و وابستگی به غرب که باعث فقدان دستاوردهای مهام در ایان زمیناه‬ ‫شده و مسلمانان را در وضعیت حقارت قرار داده است‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ ‬چالش های نهادی و راهکارهای مرتبط باا آنهاا؛ بعباارت بهتار‪ ،‬تناوع پیشانهادها و‬ ‫فقدان برنامه مشخص که بتواند سایر برنامه ها را بااهم بسایج کارده و از شاکاف و تفرقاه‬ ‫جلوگیری کند می تواند میزان توان جنبش را کاهش دهد‪.‬‬

‫‪353‬‬

‫‪ ‬فقدان تعهد به ارزشهای اسالمی و سوء استفاده از دین‪ ،‬موضوعات مرتبط با زناان و آداب‬ ‫و رسوم اجتماعی و تفسیرهای مذهبی بدون هیچگونه مدر و ادله علمی و دینی‪.‬‬

‫‪ ‬تنوع گروهها و برنامه هایی که می تواند به تعارض میان جریان های مختلف بیاداری منجار‬ ‫شده و توان جنبش را تقلیل دهد و اساسا جنبش را در مقابله با دشمنان ضعیف کند‪ .‬برای م اال‪،‬‬ ‫هیچگونه برنامه ای برای مقابله با چالش های جهانی سازی وجود ندارد‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪ ،‬چالشهای بیرونی نیز وجود دارند که از ناحیه قدرت های خارج ایان جنابش‬ ‫را تهدید می کنند‪ .‬این چالش ها نیز بسیار گسترده هستند که نمونه هایی از آن باه قارار‬ ‫زیر می باشند‪:‬‬ ‫‪‬چالشها توسعه های رسانه ای‬

‫‪‬بطور کلی رسانه ها و تبلیغات منفی ماهواره ای و شابکه هاای اینترنتای یاه چاالش مهام‬ ‫محسوب می شوند که به نقطه ضعف مسلمانان در مقابله با این چالش ها می پردازد‪.‬‬

‫‪‬چالش حضور نیروهای سکوالر که اساسا با اسالم گراها مخالف هستند و طرفدار رژیام هاای‬ ‫دیکتاتور می باشند‪.‬‬ ‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪354‬‬

‫‪ ‬برخی از حکومت های استبدادی عارب و مسالمان و تاالش آنهاا بارای مباارزه باا بیاداری‬ ‫اسالمی و جریان های اسالم گرا‪.‬‬

‫‪‬چالش استکبار جهانی و رژیم صهیونیستی و سازمان های بین المللی که در برابر اسالم قارار‬ ‫گرفته اند و تخم تفرقه را بین مسالمانان مای پراکنناد وساازمان هاای مختلفای کاه باا حمایات‬ ‫اسرائیل در این زمینه کار می کنند‪.‬‬ ‫نقش زنان بر فائق آمدن بر چالشهای ذکرشده‬ ‫از مدت زمان بسیار دور‪ ،‬غرب تاالش کارده انحرافای جادی را درزناان از طریاق تهااجم‬ ‫فرهنگی بوجود بیاورد و واقعیت ها را از آنها پنهان کند یا اینکه واقعیات هاا را دروغ هاا پیوناد‬ ‫زده و عزم و اراده آنها را مخدوش نماید تا نهایتا به آبروی اسالم صدمه بزند‪.‬‬ ‫غرب‪ ،‬اسالم را متهم به عقب ماندگی کرده و به زنان‪ ،‬ارزش های غربی را باه بهاناه آزادی‪،‬‬ ‫پیشرفت‪ ،‬توانمندسازی و زندگی جذاب ارائه می کنند‪ .‬متأسافانه برخای از زناان مسالمان نیاز‬ ‫کورکورانه از غرب تبعیت کرده و فکر می کنند که عظمت و شاکوه در نازد دشامنان دینشاان‬ ‫قرار دارد‪ .‬مسلمانان استخوان بندی و اسکلت اصلی جامعه اسالمی را تشکیل می دهناد و مای‬ ‫توانند فرهنگ اسالمی را بعنوان عوامل اصلی گسترش دهند‪ .‬زنان خزانه و گانج امات اساالمی‬ ‫هستند و می توانند با آموزش صحیح فرزنادان از زماان تولاد در برابار دشامنان بایساتند‪ .‬لاذا‬

‫دشمنان همیشه از این گنج ارزشمند و توانمندی های آن آگاه بوده و توطئه هاای مختلفای را‬ ‫برای انحراف و ایجاد ضعف در آنها بکار بسته اند‪.‬‬ ‫امام خمینی در این باره می گوید زنان‪ ،‬تجسم وتحقق آرزوها و امیال مردان هساتند‪.‬‬ ‫زن‪ ،‬تغذیه کننده آحاد مردان وزنان باعظمت و پرشکوه هستند‪ .‬مرد می تواند تعالی روحی‬ ‫را از آغوش زن بدست بیاورد‪ .‬آغوش زن‪ ،‬مکانی است که از آن هر زن و مارد برجساته ای‬ ‫برمی خیزد‪.‬‬ ‫این سخنان امام نشان می دهد که زنان منبع اصالحات و در عین حال منبع زوال در‬ ‫هر جامعه هستند‪ .‬لذا نقش زنان بسیار برجسته تر از نقاش ماردان اسات‪ .‬نقاش زناان در‬ ‫مقابله با چالش های بیداری اسالمی را می توان در قالب های زیر خالصه کرد‪:‬‬ ‫‪ ‬بدست آوردن دانش الهی از طریق تفکر در آیات قرآن کریم‬

‫‪ ‬این مسئله به زنان کمه می کند تا روح و اطاعت خود از خداوند را تقویت کرده و مسئولیت‬ ‫های آنها در ساخت خانواده و جامعه را بعنوان مکانی مهم برای همه اشخاص تقویت نماید‪.‬‬ ‫‪ ‬گسترش اسالم از سطح خانواده در ارتقای بیداری اسالمی و تاالش بارای زدودن غفلات در‬ ‫میان مسلمانان و انجام مأموریت های پیامبرگونه و مقدس آنها‪.‬‬

‫‪ ‬شکوفا کردن آگاهی موجود از وضعیت فعلی خصوصا در حوزه های فرهنگی‪ ،‬ادبیاات‪ ،‬هنار‪،‬‬ ‫سیاست گذاری‪ ،‬اقتصاد و جامعه شناسی و توسعه وگسترش اقدامات برای زدودن شاه وشابهه و‬ ‫تناقضات در تعامل با موضوعات‪.‬‬

‫‪ ‬ایجاد وحدت رویه در میان زنان در مورد موضوعات مرتبط با امت اسالم بدون پایش داوری هاای‬ ‫دینی و قبیله ای و قومی و اتکا به امور و اصول مشتر و از طریق اجتناب از تعارضات و مشکالت‪.‬‬ ‫‪ ‬استفاده از رهنمودهای رهبران بیداری اسالمی خصوصا رهبران قدیم و جدیاد و اساتفاده از‬ ‫تجارب علمی و عملی ‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ ‬انجام فعالیت های اجتماعی؛ خصوصا فعالیت هاای خیرخواهاناه و کماه باه مسالمانان در‬ ‫سراسر جهان و رقابت با سازمان های خیریاه جهاانی کاه غالباا در خادمت مناافع قادرت هاای‬ ‫استکباری قرار دارند‪ .‬این مسئله می تواند باه کااهش وابساتگی امات مسالمان باه قادرت هاای‬ ‫استکباری بیانجامد‪.‬‬

‫‪ ‬تالش برای انجام وظایف و دستاوردها در عین تعهد به عبادت و انجام امور دینی و وظایف اخروی‪.‬‬ ‫‪ ‬تالش برای توسعه جنبش بیداری اسالمی بلحاظ فکاری و دانشاگاهی در ساطوح مختلاف‬ ‫فردی‪ ،‬جامعه‪ ،‬رهبران‪ ،‬برنامه ها‪ ،‬سازمان ها و مقررات‪.‬‬ ‫‪ ‬بازنگری روح مدرنیته و عمل به فقه اسالمی و ارائه برنامه های مختلاف در ساطوح سیاسای‬ ‫و دانشگاهی و دعوت از فقهای معاصر و تمسه به آن‪.‬‬

‫‪355‬‬

‫‪ ‬تالش برای نهادینه کردن مسائل در ساازمان هاای جهاانی نظیار ساازمان ملال‪ ،‬ساازمان‬ ‫همکاریهای اسالمی و اتحادیه عرب با هدف استفاده از امکانات و منابع آنها‪.‬‬ ‫چالش های پیش روی جنبش های بیداری اسالمی شبیه به چالش هایی است کاه حرکات‬ ‫پیغمبر اکرم صلی اهلل علیه و آله و سلم در ابتدای اسالم داشت‪ .‬باتوجه به ایان مسائله‪ ،‬زناان مای‬ ‫بایست از تجربه های تاریخی خصوصا از تجربه های حضرت فاطمه زهرا درس گرفته وباا اساتفاده‬ ‫از این تجربیات به مبارزه با این چالش ها بپردازد‪ .‬همانطور که امام خمینی مای گویاد هماه ابعااد‬ ‫متصور در یه موجود زنده در حضرت فاطمه زهرا نمود داشت‪ .‬وی یه زن عادی نبود و یاه زن‬ ‫معنوی بود و مقام فرشتگان را داشت‪ ،‬او یه انسان کامل بود‪ .‬یاه الگاوی واقعای و یاه موجاود‬ ‫زنده کامل‪ .‬وی واقعیت یه زن بود و تمام واقعیت یه موجود زنده‪.‬‬ ‫دالیل کج روی‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪356‬‬

‫اگرچه زنان نقش بسیار مهمی را در جنبش های بیداری اسالمی ایفاا کارده اناد اماا‬ ‫هنوز نیز با چالش فراوانی در سطح داخلی و خارجی مواجه هستند کاه مشاارکت آنهاا در‬ ‫جنبش را به تأخیر می اندازد‪ .‬با این حال‪ ،‬رخدادها وحواد مختلفی وجود دارناد کاه باه‬ ‫روشنی نشان می دهند سطح مشارکت زنان تا چه اندازه گسترده است‪ .‬این عوامل نه تنها‬ ‫بر جوامع غربی تأثیر گذاشته اند بلکه جوامع مسلمان را نیز تحت تأثیر قرار داده اند‪.‬‬ ‫در رسانه های غربی‪ ،‬زنان بعنوان یه موجود نرم و شکننده نشان داده می شوند کاه‬ ‫نباید در مبارزه برای آزادی و عدالت مشارکت داشته باشند‪ .‬زنان مسلمان با عنوان مقدماه‬ ‫برای وجود و پیدایش مردان نشان داده می شوند و یکی از بزرگترین ضربات به زنان وقتی‬ ‫وارد شده است که مذهب و معنویت از دایره وجودی آنها گرفته شده و بجای آن‪ ،‬فرهناگ‬ ‫های مادی گرا و ماتریالیست به آنها ارائه گردیده است‪.‬‬ ‫دالیل دیگری نیز برای کج روی وجود دارد که همان غفلت و عقده های شخصایتی در زناان‬ ‫است‪ .‬این غفلت برای مردان و زنان بصورت توأم وجود دارد و شاید دلیل اصالی آن عادم مطالعاه‬ ‫صحیح قرآن وتوصیه های رهبران بزرگ چون امام خمینی برای در نقش زناان در جامعاه مای‬ ‫باشد‪ .‬مردان فکر می کنند که زنان نباید در میدان نبرد وارد شوند‪ ،‬اما انقاالب بازرگ اساالمی در‬ ‫ایران یکی از نمونه هایی است که در آن‪ ،‬زنان نقش خود را بخوبی ایفا کردناد و ایاران را باه یاه‬ ‫کشور اسالمی تبدیل نمودند‪ .‬امام خمینی در این باره می گوید شما مردماان عزیاز شااهد بودیاد‬ ‫که زنان متعهد و محترم ما در صحنه وارد شدند و موانع بزرگ استکبار را در هم شکستند و هماه‬ ‫ما در جنبش و انقالب خود به آنها مدیون هستیم‪ .‬اینجا نیز نمی تاوانیم از صافات تبعایض آمیاز‬ ‫علیه زنان که در جامعه دیده می شود غافل شویم‪ .‬این تبعیض به زنان حتی در خاود جنابش هاا‬

‫در خاورمیانه و شمال آفریقا نیز نمود داشته است‪ .‬برخی از افراد در جوامع‪ ،‬قائال باه ایان هساتند‬ ‫که صدای زنان می بایست سرکوب شود و این نکته را فراموش می کنند کاه آنهاا نیاز موجاودی‬ ‫بشری هستند و توانایی ها و ذهن بسیار خالقای دارناد و خداوناد نیاز نقاش بسایار مهمای را در‬ ‫مراقبت از خانواده و جامعه به آنها اعطا کرده است‪ .‬عمل شیر دادن زنان نشان می دهاد کاه یاه‬ ‫زن توانایی مراقبت از افراد را دارد و مهمترین مراقبت کننده و بزرگتارین منباع اجتمااعی ساازی‬ ‫افراد قلمداد می شود‪ .‬همانطور که گفته شد یاه زن منباع شاکوفایی ودر عاین حاال‪ ،‬زوال هار‬ ‫جامعه می تواند باشد‪.‬‬ ‫دالیل عقب نگهداشتن زنان در جنبش ها و چگونگی بازپس گیری هویت گذشته آنها‬

‫‪ ‬ترس از تغییر در هویت‬ ‫‪ ‬توطئه رسانه ها در مورد نقش زنان‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫در دوران غفلت‪ ،‬زن بعنوان یه موجود نابالغ فرض می شاد کاه مای بایسات در حاشایه‬ ‫زندگی اجتماعی قرار می گرفت‪ .‬محافظت از زنان نیز در آن زمان برای قبایل بسیار دشاوار باود‬ ‫چرا که مدام در حال مهااجرت یاا جناگ بودناد‪ .‬زناان تواناایی جنگیادن نداشاتند و نیااز باه‬ ‫محافظت از آنها وجود داشت چرا که ممکن باود توساط دشامن اسایر شاوند وباه شارمندگی‬ ‫سرخوردگی برای قبایل تبدیل شوند چرا کاه در آن حالات زن باه خادمتکاری بارای دشامن‬ ‫تبدیل می شد و مایه سرافکندگی و یأس قبایل می شد‪ .‬اما برخی از زناان بیشاتر باه رسامیت‬ ‫شناخته می شدند چرا که صفات خاصی در آنها وجود داشت‪.‬‬ ‫وقتی حضرت محمد صلی اهلل علیه و آله وارد عرصه شاد‪ ،‬یاه هویات جدیادی بارای زناان‬ ‫بوجود آمد و این به این معنی بود که زنان می توانستند از یه منزلت جدیاد اجتمااعی برخاوردار‬ ‫شوند‪ .‬برخی از آنان همسر پیغمبر شدند و موقعیت بهتری پیدا کردند‪.‬‬ ‫با این حال در جریان جنبش های بیاداری اساالمی‪ ،‬زناان باا چاالش هاایی مواجاه‬ ‫هستند که آنها را در جنبش عقب نگهداشته است‪ .‬اما زنان نشاان دادناد کاه مای توانناد‬ ‫موانع را کنار بزنند ونقش مهمی در جنبش ایفا کنند؛ برای م ال اولین تظااهرات در مصار‬ ‫توسط دختری به راه افتاد که یه فیلم ویدئویی را درمورد میدان تحریر منتشار کارد و از‬ ‫افراد خواست که بیرون بیایند و به چهار مردی که در جریان جنبش دستگیر شاده بودناد‬ ‫کمه کنناد‪ .‬در اینجاا نیاز زناان در طاول تظااهرات‪ ،‬وظاایف خاود را از جملاه وظاایف‬ ‫پشتیبانی‪ ،‬رساندن البسه‪ ،‬دارو‪ ،‬غذا و ‪ ...‬بخاوبی ایفاا کردناد و دوشاادوش ماردان برعلیاه‬ ‫حکومت فریاد کردند و در تظاهرات شکل کردند‪.‬‬ ‫برخی از دالیل عقب ماندگی زنان در جنبش ها به قرار زیر می باشد‪:‬‬

‫‪357‬‬

‫‪ ‬فقدان تحصیالت ودانش در مورد نقش زنان در تحوالت اجتماعی‬ ‫‪ ‬تمایل استفاده از زنان بعنوان ابزار‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫‪ ‬فقدان آزادی سیاسی‬ ‫مهمترین و حیاتی ترین روش برای بازپس گیری هویات ازدسات رفتاه زناان‪ ،‬تاالش‬ ‫بیشتر برای ارتقای آموزه های اسالم می باشد‪.‬‬ ‫تالش مستقیم می بایست در این زمینه انجام شود تا سازمان های مختلفی شاکل بگیرناد و‬ ‫آموزه های قرآن کریم را ترویج کند‪ .‬این آموزه ها مای بایسات در درون قاوانین و سیساتم هاای‬ ‫آموزشی کشورهای اسالمی گنجانده شود و در سطوح مختلف آموزشی بکار گرفته شود‪.‬‬ ‫عالوه بر این‪ ،‬می توان با ایجاد وحدت میان زنان مسلمان از طریق شاوراهای گفتگاو و ایجااد‬ ‫مباح ه در میان آنها افراد را ا ز قومیت ها و نژادهاای مختلاف کناار هام جماع کارد و مشاکالت‬ ‫مرتبط با فرقه ها و مذاهب گوناگون را تحلیل نمود و راه حلی جامع در این زمینه ارائه کرد‪.‬‬ ‫از همه مهمتر‪ ،‬زنان مسلمان می بایست از توصایه هاای رهباران بازرگ جنابش بیاداری‬ ‫اسالمی اعم از رهبران قدیم و جدید استفاده کنند و از تجربیات عملای وعلمای در ایان زمیناه‬ ‫بهره بگیرند‪ .‬برای م ال امام خمینی رحمت اهلل علیه دو مأموریت مهم اجتمااعی را بارای زناان‬ ‫ترسیم می کند؛ وی در این باره می گوید در این جنبش‪ ،‬زنان حق بیشتری نسابت باه ماردان‬ ‫دارند‪ .‬زنان دامن خود مردان شجاع را پارورش مای دهناد و قارآن کاریم نیاز تربیات کنناده‬ ‫انسانهاست و زنان نیز تربیت کننده انسانها هستند‪ .‬اگار زناان جساور و تربیات کنناده ماردان‬ ‫بزرگ از جامعه گرفته شوند آن جامعه سقوب خواهد کرد‪.‬‬ ‫همه قوانین اسالم برای زندگی بهتر زنان و مردان تادوین شاده اسات‪ .‬زناان مای بایسات‬ ‫حرفی برای گفتن در سرنوشت جامعه داشته باشند؛ بعباارت بهتار‪ ،‬زناان مای بایسات بتوانناد‬ ‫نقشی بنیادین را در جنبش ها ایفا کنند و سهمی در آنها داشته باشند‪ .‬شما زناان مای بایسات‬ ‫بر پیروزی ها سهیم باشید و در انقالب ها به پا خیزیاد و هرجاا کاه نیااز اسات حضاور داشاته‬ ‫باشید کشور به شما تعلق دارد وشما می بایست کشور را بسازید‪.‬‬ ‫آثار فرهنگ لیبرال دموکراسی در غرب بر انحراف از نقش زنان در بیداری اسالمی‬

‫‪358‬‬

‫لیبرال دموکراسی در سیاست های غربای ادعاا مای کناد کاه یاه شاکل رایجای از‬ ‫دموکراسی واقعی مای باشاد‪ .‬یکای از اصاول اصالی لیبارال دموکراسای‪ ،‬انتخاباات آزاد و‬ ‫منصفانه و فرایندهای سیاسی است که می بایست بصورت رقابتی برگزار شود‪ .‬این مکتاب‬ ‫فکری قائل به تک ر سیاسی در کشاور کاه باه معناای حضاور احازاب سیاسای متماایز و‬ ‫چندگانه در فرایند سیاسی می باشد‪.‬‬

‫ویژگی های مبنایی لیبرال دموکراسی کاه عبارتناد از حاکمیات اک ریات‪ ،‬انتخاباات مانظم‪،‬‬ ‫دموکراسی انتخابی و آزادی بیان‪ ،‬آزادی سیاسی‪ ،‬تک ار‪ ،‬آزادی مکتاب‪ ،‬براباری‪ ،‬حکومات قاانون‪،‬‬ ‫حقوق اقلیت و اتکا به قانون اساسی جزء اصول این جنبش قلمداد می شود‪.‬‬ ‫فرهنگ لیبرال دموکراسی‪ ،‬آسیب های فراوانی را به جهاان اساالم خصوصاا باه زناان‬ ‫مسلمان وارد کرد‪ .‬این فرهنگ از رسانه ها برای نشان داده ابازاری زناان در دوران جدیاد‬ ‫استفاده می کنند و نقش اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگای‪ ،‬اقتصاادی و خاانوادگی آنهاا را باه‬ ‫نحوی ابزاری نشان می داد‪ .‬اساتکبار جهاانی کاامال از ایان واقعیات آگااه اسات کاه اگار‬ ‫مسلمانان متحد شود و دوستی آنها محقق شود جامعه اساالمی باه دیان واقعای حضارت‬ ‫محمد صلی اهلل علیه و آله گرایش پیدا خواهد کرد که تهدیدی بزرگ برای غارب خواهاد‬ ‫بود‪ .‬لیبرال دموکراسی آثار ذیل را بهمراه خواهد داشت‪:‬‬ ‫‪ ‬ایجاد تفرقه در میان جوامع مسلمان و زنان مسلمان‬

‫‪ ‬کاستن از ارزشهای اخالقی مسلمانان با ایجاد ترس و نشان دادن این تصاویر کاه‬ ‫زنان مسلمان از هوشی که باید برخوردار باشند‪ ،‬برخوردار نیستند‪.‬‬ ‫‪ ‬نشان دادن جامعه مسلمانان به عنوان جامعه غیر مردساالر و تبعیض آمیز‬

‫راهبردهای مختلفی وجود دارد که می توان از طریق آنها با توطئه های آمریکا و رژیم‬ ‫صهیونیستی مقابله کرد‪ .‬این راهبردها به قرار زیر می باشند‪:‬‬ ‫‪‬زنان می بایست مشارکت خود را افزایش داده و در رسانه های سالم حضاور پیادا‬ ‫کنند‪ ،‬خصوصا با رسانه هایی که با اهداف مقاومت سازگار هستند‪ .‬این رساانه هاا مای‬ ‫بایست بصورت گسترده برای افشای توطئه های آمریکا و رژیم صهیونیساتی بکاار رود‪.‬‬ ‫رسانه ها می بایست نقشی سازنده را از طریق آگاهی بخشی باه ملات هاای مسالمان‬ ‫خصوصا زنان وجوانان داشته باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬بازگشت به هویت اسالمی‬

‫‪ ‬دور ماندن از ارزش های اسالمی و اصاول آن‪ ،‬مهمتارین دغدغاه در ایان مسایر‬ ‫قلمداد می شود‪ .‬بازگشت به هویت اساالمی عامال اصالی در رسایدن باه پیاروزی در‬ ‫جنبش بیداری اسالم خصوصا برای زنان می باشد‪ .‬امت اسالم از ثروت و غنای طبیعای‬ ‫و مادی و معنوی فراوانی برخوردار است و این ثروت فقط وقتای باه حالات بالفعال در‬ ‫می آید و شکوفا می شود که دین اسالم بخوبی اجرا شود‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫راهبردهایی برای نقش زنان در بیداری اسالمی‬

‫‪359‬‬

‫‪ ‬فعال کردن نقش زنان نخبه با توانمندسازی آنها از طریق انجام وظایف مرتبط باا‬ ‫اسالم به هر طریق ممکن‬ ‫‪ ‬به این ترتیب زنان نخبه می بایست هماهنگ با دولت به ایساتادگی خاود اداماه‬ ‫بدهند و اصول بنیادین مقاومت ملتها را برای مردم تدوین کنند‪.‬‬

‫‪ ‬هر انقالب نیازمند یه رهبری قدرتمند می باشد؛ رهبری و مادیریتی کاه بداناد‬ ‫هر کشور در معرض یه آزمون الهی قرار دارد و در برابر رفتارهایش مسئول است‪ .‬این‬ ‫رهبر می بایست با ایستادگی هرچه تمامتر در برابر دشمن‪ ،‬محبت خود را نیز به مردم‬ ‫افزایش دهد‪ .‬لذا زنان می بایست نقش مدیریت و رهبری خود را ایفا کنند و در مسایر‬ ‫انتخاب رهبران صالح در انتخابات نیز مشارکت داشته باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬حمایت از اندیشه ها و جنبش های اسالمی در کشورهای دیگر‬ ‫‪ ‬این مسئله می تواند باعث اتحاد و وحادت امات اساالم شاود‪ .‬ایان مسائله بایاد‬ ‫متضمن صدور فرهنگ انقالبی به سایر زنان در کشورهای دیگر نیز باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬احیای اعتماد بنفس در زنان مسلمان با شعار «ما می توانیم»‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪361‬‬

‫‪ ‬ایجاد سازمان جهانی مسلمانان که بتواند در تمام کشورهای اسالمی نفوذ داشته باشد‪.‬‬ ‫این سازمان می تواند مباح ات و فعالیت های مختلفی را در حوزه آموزشی برای زنان‬ ‫ترتیب داده و آگاهی های آنها را نیز بااال ببارد و حاس مسائولیت را نیاز در گاروه هاای‬ ‫مسلمان بوجود بیاورد‪.‬‬ ‫آثار ابزارهای جدید ارتباطی و روان شناختی و مسائل تبلیغداتی در انحدراف‬ ‫زنان مسلمان از نقش آنان در بیداری اسالمی‬ ‫همانطور که می دانیم پیشرفت های خیره کننده ای در حوزه علوم وفناوری خصوصاا‬ ‫در جنبه های رسانه اتفاق افتاده است‪ .‬امروزه اشکال جدیدی از رسانه نظیار شابکه هاای‬ ‫اجتماعی چون فیس بو ‪ ،‬تویتر‪ ،‬یوتیاوب و ‪ ...‬ظهاور پیادا کردناد کاه جاایگزین اشاکال‬ ‫قدیمی تر رسانه شده اند‪ .‬رسانه نقش بسیار مهمی در بسیج امت اسالم در جریان انقاالب‬ ‫ها ایفا کرده است و بارها گفته شده که افراد خصوصا جوانان از طریق فیس باو و تاویتر‬ ‫توانستند در کنار یکدیگر جمع شوند‪ .‬با این حال نمی توانیم آثار منفی این رساانه هاا در‬ ‫مخدوش کردن هویت اسالمی خصوصا برای زنان را نادیده بگیریم‪ .‬ایان رساانه هاا تاالش‬ ‫می کنند واقعیت ها را در حوزه افکار عمومی مخدوش کنند‪ .‬این رسانه هاا بشادت تحات‬ ‫حمایت آمریکا قرار دارند واطالعات غلط را در مورد اندیشه های غرب منتشر می کنند‪.‬‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬

‫برای م ال این رسانه ها انقالب در تونس و مصر را با نام انقالب اقتصادی و اجتمااعی‬ ‫توصیف می کنند و جنبه ها وانگیزه های اسالمی واخالقی این انقاالب هاا را نادیاده مای‬ ‫گیرند‪ .‬این رسانه ها حتی گام را فراتر گذاشته و زنان را در جهاان اساالم بعناوان افارادی‬ ‫محصور و زندانی در خانه نشان می دهند که نمای توانناد در ایان جنابش هاا مشاارکت‬ ‫داشته باشند‪ .‬به این ترتیب‪ ،‬حضور زنان در بیاداری اساالمی را از طیاف مخاطباان خاود‬ ‫پنهان نگه می دارند‪ .‬عالوه براین‪ ،‬رسانه های غربی تالش می کنند از نقطاه نظار اندیشاه‬ ‫های فمنیستی‪ ،‬نقش زنان را در جنبش ها تحریف کنند ‪ .‬به این ترتیب آنها زنان مسلمان‬ ‫را موجوداتی در معرض تبعیض نشان می دهند که بارها مورد حقارت قرار گرفته اند بدون‬ ‫اینکه نقش ویژه زنان مسلمان که در قرآن تدوین شده و همچنین موقعیات باارز زناان در‬ ‫کشورهای اسالمی را به مردم جهان نشان دهند‪.‬‬ ‫عالوه براین‪ ،‬نقل قول های فراوانی از امام خمینی وجود دارد که این مسائله را نشاان مای‬ ‫دهد‪ .‬او میگوید‪ :‬شما نشان دادید که پیش از مردان حرکت می کنید‪ .‬مردان از شما الهام مای‬ ‫گیرند‪ .‬مردان ایرانی از زنان ایرانی درس گرفتند و از آنها مسائل زیادی را آموختناد و ماردان در‬ ‫قرآن نیز از زنان دوست داشتنی خود درس می گیرند‪.‬‬ ‫رسانه های غربی با بازی با واقعیت ها اهداف ماادی گارای خاود را در جهاان اساالم‬ ‫جدید دنبال می کند و غرب تالش می کند این پروژه را در انقالبهای عربی اجارا کناد تاا‬ ‫مرز میان خوب و بد از بین برود و مردم نتوانند دوست را از دشمن تشاخیص دهناد‪ .‬ایان‬ ‫رسانه ها تالش می کنناد ویژگای هاای زن جدیاد را خصوصاا باه لحااظ ناوع پوشاش و‬ ‫چگونگی کنش ها و واکنشهای او در قبال مردان را بنمایش بگذارناد‪ .‬در نشاان دادن ایان‬ ‫تصویر‪ ،‬رسانه های غربی‪ ،‬واقعیت ها در مورد زن مسلمان را مخدوش می کند وتالش مای‬ ‫کند نشان دهد زناان مسالمان در وضاعیت بغرنجای هساتند در حالیکاه زناان مسالمان‪،‬‬ ‫نقشهای فراوانی را برعهده گرفته و الگوهای بسیار مهمی چون حضرت فاطمه زهارا دارناد‬ ‫که دختر پیغمبر اکرم بود‪.‬‬ ‫آموزه های اسالم‪ ،‬خصایص و رفتارهای فراوانی را برای زنان به رسمیت می شناساد و‬ ‫نشان می دهد که آنها می توانند صفات مختلفی را داشته باشند‪ .‬برمبنای نگرش اساالمی‪،‬‬ ‫شخصیت زنان در حول باورها و اخالق آنها شکل می گیرد در حالیکه پایش شارب اصالی‬ ‫مشارکت سازنده و فعال زنان در موضوعات مختلف در جنباه هاای اصالی شخصایت آنهاا‬ ‫نهفته است‪.‬‬

‫‪361‬‬

‫نتیجهگیری و پیشنهادها‬

‫مقاالت برگزیده اجالس جهانی زنان و بیداری اسالمی‬ ‫‪362‬‬

‫همانطور که قبال گفته شد موج جدیاد بیاداری اساالمی تحات تاأثیر ماردان بازرگ‬ ‫مسلمان است که تحت حمایت زنان مسلمان قرار گرفتند‪ .‬جالاب اسات بدانیاد کاه زناان‬ ‫مسلمان بصورت کامل در صحنه سیاسی‪ ،‬حضور و مشارکت داشته و تحت تأثیر اسالم کار‬ ‫خود را انجام می دهند آن هم در شرایطی که کشورهای غربی تمام تاالش خاود را بارای‬ ‫تضعیف جنبش های اسالمی بکار بسته اند‪ .‬غربی ها نقش زنان مسلمان در این جنبش ها‬ ‫را از طریق تبلیغات رسانه ای سوء انکار می کنند و تاالش مای کنناد نشاان دهناد زناان‬ ‫موجوداتی پنهان در جوامع اسالمی هستند اما چه کسی می تواند این واقعیت را انکار کند‬ ‫که زنان نقش بسیار مهمی در جریان جنبش ها از درون خانه تا خیابانها ایفا کردند‪.‬‬ ‫جنبش های اسالمی تحت تأثیر غرب قرار گرفته اند و اگر زنان مسلمان آگااهی هاا و‬ ‫مراقبت های کافی را نداشته باشند و رهباری جنابش را بدسات نگیرناد و آنارا در مسایر‬ ‫درست قرار ندهند مطمئنا تالش های آنها هدر خواهد رفت و دستاویز بازی سیاستگذاران‬ ‫غربی خواهد شد‪.‬‬ ‫این تهدیدها وچالشها در مسیر جنبش بیداری اسالمی وجود دارد و لزوم یاه برناماه‬ ‫ریزی دقیق و سیاست گذاری مفصل باتوجه به اهداف اسالمی را بیش از پیش تدوین مای‬ ‫کند‪ .‬در این مسیر می بایست آسیب شناسی های هر جنبش نیز انجام شود‪ .‬بناابراین الزم‬ ‫است که کشورهای مسلمان باهم متحد شده واز انقالب های خاود در برابار توطئاه هاای‬ ‫غربی محافظت کنند‪ .‬مهمترین روش برای رسیدن به این هدف‪ ،‬برگازاری هماایش هاای‬ ‫مختلف وایجاد فرصت ها برای تبادل ایده ها در میان زناان اندیشامند اساالمی و رهباران‬ ‫جنبش های اسالمی می باشد تا به این ترتیب آنها در کنار یکدیگر جماع شاده و بتوانناد‬ ‫در بهتری از چالشهایی که فراروی آنها قرار دارد بدست بیاورناد وبرناماه ریازی دقیقای‬ ‫برای پرداختن به آنها بصورت مستقیم داشته باشند‪.‬‬ ‫جهان اسالم نیازمند همکاری و کار گروهی است تاا بتواناد احیاای اساالم پرشاکوه و‬ ‫باعظمت را شاهد باشد و جایگاه واقعی و تاریخی مسلمانان را به آنها برگردانند‪.‬‬