Artikel Vluchtelingen als aanwinst

“Jobcarving en aanpassingsvermogen zijn cruciaal”

Vluchtelingen als aanwinst

Door de krapte op de arbeidsmarkt staan bedrijven te springen om personeel. Het in dienst nemen van vluchtelingen kan een interessante manier om personeelstekorten op te vangen. Maar daar komt wel het nodige bij kijken, weten Erna Geleijnse, adviseur arbeidsparticipatie en integratie bij Vluchtelingenwerk Nederland, en Nico Merkx, manager bedrijfsdiensten bij IBN.

‘De vluchteling’ bestaat niet

Als het gaat om de arbeidsmarkt zijn vluchtelingen in te delen in 3 groepen, met grote onderlinge verschillen wat betreft rechten en plichten.

- Oekraïners mogen vanaf de eerste dag van hun verblijf aan het werk, zonder verdere beperkingen. Werkgevers zijn alleen verplicht om bij het UWV te melden dat ze een Oekraïner in dienst nemen.

- Statushouders hebben een vergunning om minimaal 5 jaar in Nederland te blijven en mogen werken. Als ze eenmaal een huis toegewezen hebben gekregen, zijn ze verplicht gedurende 2 jaar een druk taallesprogramma te volgen. Daardoor zijn ze in beperkte mate beschikbaar voor fulltime arbeid.

- Asielzoekers hebben nog geen verblijfsvergunning en zitten nog in de opvang. Deze groep mag de eerste 6 maanden na de eerste asielaanvraag niet werken. Vervolgens mogen ze maximaal maar 6 maanden per jaar werken, en alleen met een tewerkstellingsvergunning van het UWV.

Veel bedrijven hebben al jarenlang ervaring met de inzet van arbeidsmigranten. Volgens Erna is het een misvatting om te denken dat het in dienst nemen van vluchtelingen hetzelfde is. “Voor arbeidsmigranten is de verhuizing naar het buitenland een weloverwogen keuze. Ze komen in een warm bad, al heel veel is geregeld. Een vluchteling is op een heel andere manier uit zijn land vertrokken. Die vertrekt uit bittere noodzaak, vanwege een toenemende onveiligheid.”

De toestroom van Oekraïense vluchtelingen sinds het voorjaar van 2022 ligt nog vers in het geheugen. Ze konden, in tegenstelling tot andere vluchtelingen, vrijwel direct na aankomst aan het werk. “Dat wilden de meesten ook graag”, zegt Nico. Bij IBN konden ze binnen het onderdeel Bedrijfsdiensten – meer specifiek schoonmaak – aan het werk. ”Op sommige locaties stonden ze in de rij om te gaan werken. Het is een goede afleiding van de dagelijkse beslommeringen. Ze verdienen geld, wat ze deels ook weer terugsturen naar Oekraïne. En het is makkelijk, want het is bij hun op locatie, zoals het voormalige belastingkantoor in Oss en het voormalige klooster in Veghel. In eerste instantie tenminste, in de tweede termijn worden ze waar mogelijk ook op andere plekken ingezet.”

Naast Oekraïners komen statushouders – al dan niet via de Participatiewet – bij IBN terecht. “Daarbij kijken we welk soort werk geschikt voor ze is en daarbij helpen we ze op allerlei manieren om hun werk goed uit te voeren en te integreren in Nederland.” Qua werkzaamheden gaat het dan om schoonmaak, groenvoorziening, productiewerk of in de tuinbouw. IBN verzorgt voor statushouders ook taalcursussen. “Daarbij gaan we ervanuit dat mensen hier blijven, we willen ze binden.”

Aanpassingsvermogen

De inzet van vluchtelingen in een reguliere bedrijfsvoering vergt het nodige aanpassingsvermogen, zowel van de werkgever als de werknemer. “Vereisten zijn vakvaardigheden, werknemersvaardigheden en de vaktaal”, zegt Erna. “Bij ‘werknemersvaardigheden’ gaat het vaak om ongeschreven regels over hoe je met elkaar omgaat op de werkvloer. Dat is in andere landen vaak heel anders dan in Nederland. Hier wordt van je verwacht dat als je klaar bent met je taak, je uit jezelf de vloer gaat vegen. Als iemand gewend is om hiërarchisch aangestuurd te worden, doet hij dat niet en denk je al snel dat hij lui is.” ‘Nee’ zeggen tegen een hogere kan ook problematisch zijn. Erna: “Dat bestaat in veel culturen gewoon niet, net als vragen durven stellen.

Daardoor begrijpen mensen de opdracht misschien maar half en voeren ze de taak slecht of helemaal niet uit. Als je niet openstaat voor dit soort cultuurverschillen leidt het tot ruis in de arbeidsrelatie.”

Parttime werk is ook voor veel vluchtelingen nieuw. “Ze zijn gewend om de hele dag te werken; betalingen zijn vaak per dag in plaats van per uur. Terwijl parttimewerk voor statushouders vaak de beste oplossing is vanwege de taalcursussen die ze ook moeten volgen. Houd er ook rekening mee dat vluchtelingen vaak afhankelijk zijn van openbaar vervoer. In alle vroegte beginnen op een moeilijk bereikbare locatie is dan meestal geen optie.” Erna adviseert werkgevers om in deze krappe arbeidsmarkt aan jobcarving te doen: “Zorg voor parttime werk, verzin een vervoersoplossing, ben flexibel met werktijden. Want als je per se alleen fulltimers in dienst wil, dan vallen statushouders buiten de boot.”

Het passen en meten van werkuren op de beschikbaarheid is ook bij IBN een uitdaging. “Dat is zeker het geval bij medewerkers die kinderen hebben”, zegt Nico.

Lees verder >

Erna Geleijnse is al bijna 10 jaar actief bij Vluchtelingenwerk Nederland, sinds 2 jaar als adviseur arbeidsparticipatie en integratie. Haar rol is enerzijds bruggen bouwen, zowel binnen de eigen organisatie als met gemeenten, bedrijven, brancheorganisaties en onderwijsinstellingen. Als belangenbehartiger kijkt Erna naar wat er nodig is om vluchtelingen naar duurzaam werk te krijgen.

“Je bent als werkgever geen hulpverlener”

Sommige bedrijven nemen vluchtelingen in dienst omdat er geen andere mogelijkheid is om aan personeel te komen. Andere bedrijven doen dat vanuit het oogpunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) of Social Return on Investment (SROI). “Maar taal is altijd een issue”, zegt Erna. “Je moet eerst kijken naar de eenvoudigste werkzaamheden, en welke taalkennis daarvoor vereist is. Het is slim om daarvoor een traject in te richten, met behulp van onder meer een vaktaalapp of een buddy. Bij de volgende stap kijk je vervolgens weer welke taalkennis daarvoor nodig is.” Ook bij IBN vormt taal de grootste uitdaging bij het werken met vluchtelingen. Nico: “Naast taalcursussen voor statushouders, proberen we daarop in te spelen door gebruik te maken van vertaalapps als Google Translate. Dat wordt op de werkvloer volop gebruikt. Zo wordt op de smartphone een werkinstructie ingesproken, die onmiddellijk wordt omgezet naar de gewenste taal. Het is echt een fantastische uitkomst voor ons!”

Extreme keuzes

Vluchtelingen hebben vaak veel meegemaakt. Als werkgever kun je daar slechts in beperkte mate rekening mee houden, zegt Erna. “Je bent geen hulpverlener. Als je merkt dat iemand het werk niet aankan en meer hulp nodig heeft, dan kun je hooguit zeggen dat het zo niet

langer kan. Maar het is een grijs gebied: als mensen slecht hebben geslapen omdat ze na een bomaanslag geen contact krijgen met hun familie, dan kun je daar uiteraard wel rekening mee houden.” Nico merkt uit de praktijk dat de keuzes die de Oekraïense vluchtelingen maken soms wat extreem zijn. “Dan zijn ze van de ene op de andere dag verdwenen. Dan horen we via-via dat ze al dan niet tijdelijk zijn teruggekeerd naar Oekraïne, of zijn doorgereisd naar Spanje. Ze hinken vaak op 3 gedachten: teruggaan, blijven of doorreizen. Hun situatie is onzeker en ze weten daardoor niet echt waar ze aan toe zijn.”

Niet fulltime

Statushouders zijn al langer in Nederland, mogen hier voorlopig blijven en hebben zich min of meer gesetteld op de plek die ze toegewezen hebben gekregen. “Maar als je statushouders die klaar zijn met de inburgering fulltime aan het werk zet, moet je er rekening mee houden dat ze vaak nog best wel sores hebben”, zegt Erna. “Ze moeten soms naar instanties omdat ze niet alle formulieren goed begrijpen, of moeten tolken omdat hun partner de taal minder goed spreekt. Ze hebben er dus vaak verantwoordelijkheden naast. Als ze fulltime gaan werken kan dat zorgen voor privéproblemen. Soms is het verstandiger om mensen in eerste instantie geen fulltime contract aan te bieden.”

Ondernemers die overwegen om vluchtelingen in dienst te nemen adviseert Nico om zich goed voor te bereiden. “Qua uitvoering moet je het goed begeleiden: neem de tijd, leg rustig uit. Leg ook aan je eigen medewerkers uit waarom je vluchtelingen in dienst neemt. Als je met een grotere groep gaat werken, neem dan iemand in dienst die waar nodig kan vertalen en mensen ook op andere gebieden kan helpen. En zorg voor opleiding, zowel Nederlandse taal als vakgerelateerd.”

Perspectief bieden

De creativiteit van werkgevers – jobcarving, parttime werk en het inzetten van een buddy – helpt volgens Erna om mensen eerder te laten instromen. “Heel veel mensen werken beneden hun niveau en hun verwachting. Het is belangrijk om ze perspectief te bieden op andere functies binnen het bedrijf.” Nico wil tot slot de cultuurverschillen tussen Nederlanders en vluchtelingen – statushouders en Oekraïners – niet groter maken dan ze zijn. “Ik hoor geen andere dingen dan wij met onze Nederlandse collega’s meemaken. Ze komen weleens te laat, of doen iets niet goed. Maar er zitten ook mensen tussen die geweldig goed hun werk doen en leergierig zijn. We willen graag stempels zetten op alles en iedereen, maar uiteindelijk moet je intrinsiek gemotiveerd zijn om te werken. Dan kun je iedereen wel aan werk helpen.”

Nico Merkx werkt al 20 jaar bij IBN, waarbij hij continu pendelt tussen de verschillende vestigingen in de hele regio. Als Manager Bedrijfsdiensten bij Facilitair is hij managementteamlid van dit bedrijfsonderdeel van IBN met 1400 medewerkers die de complete facilitaire dienstverlening van een organisatie kunnen verzorgen. Daaronder gaat het onder meer om schoonmaak, groenaanleg en -onderhoud, catering en bode- en receptietaken.

RefugeeWork matcht vluchtelingen aan werkgevers

Koningin Máxima lanceerde in november RefugeeWork, een platform dat is opgezet op initiatief van Vluchtelingenwerk Nederland om werkgevers en vluchtelingen aan elkaar te matchen. De bevindingen tot nu toe zijn goed, zegt Erna Geleijnse. “Er zijn al enkele honderden matches gemaakt. De werkgevers die hun vacature plaatsen op RefugeeWork beseffen dat mensen die reageren de Nederlandse taal niet goed spreken en de cultuur nog niet goed kennen. Dat zorgt al voor een andere mindset. Het grote voordeel is dat mensen in hun eigen taal een profiel kunnen aanmaken, dat door een vertaalapp automatisch wordt vertaald. Dat is hard nodig, want het is lastig om in Nederland werk te vinden als je de taal niet spreekt. In het profiel van de werkzoekenden staan details over hun vaardigheden en beschikbaarheid, dus niet over diploma’s.” Er komt bovendien nog een ondersteuningsplatform bij dat gaat helpen om door middel van coaches cultuurverschillen te overbruggen.

Zie ook: Refugeework.nl.