Οι αραχτοί

Final_MicheleAraxtoi.indd 2

14/10/15 4:03 μ.μ.

Οι αραχτοί

Final_MicheleAraxtoi.indd 3

14/10/15 4:03 μ.μ.

Το παρόν βιβλίο μεταφράστηκε με επιχορήγηση του Υπουργείου Εξωτερικών της Ιταλίας.

Questo libro è stato tradotto grazie ad un contributo alla traduzione assegnato dal Ministero degli Affari Esteri Italiano.

Τίτλος πρωτοτύπου: Gli sdraiati

Πρώτη έκδοση στα ιταλικά, Giangiacomo Feltrinelli Editore, Νοέμβριος 2013, Μιλάνο, Ιταλία

© Giangiacomo Feltrinelli Editore, 2013

© για την ελληνική έκδοση Εκδόσεις Ίκαρος, 2015 Μετάφραση από τα ιταλικά: Δήμητρα Δότση Τυπογραφική επιμέλεια: Ελευθερία Κοψιδά

Σχεδιασμός - Εικονογράφηση εξωφύλλου: Χρήστος Κούρτογλου Στοιχειοθεσία - Σελιδοποίηση: Εκδόσεις Ίκαρος

Εκτύπωση: Φωτόλιο & Τύπικον Γραφικές Τέχνες Α.Ε.

Βιβλιοδεσία: Ι. Μπουντάς - Π. Βασιλειάδης Ο.Ε.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμη-

μάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν.

100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, της σελιδοποίησης, του

εξωφύλλου και γενικότερα όλης της αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν.2121/1993.

Πρώτη έκδοση: Νοέμβριος 2015 ISBN 978-960-572-085-8

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΚΑΡΟΣ • ΒΟΥΛΗΣ 4, 105 62 ΑΘΗΝΑ • Τ: 210 3225152 • www.ikarosbooks.gr

Final_MicheleAraxtoi.indd 4

14/10/15 4:03 μ.μ.

Michele Serra

Οι αραχτοί Μετάφραση

Δήμητρα Δότση

ΙΚΑΡΟΣ

Final_MicheleAraxtoi.indd 5

14/10/15 4:03 μ.μ.

Final_MicheleAraxtoi.indd 6

14/10/15 4:03 μ.μ.

στην Τερέζα και στον Τζοβάνι

στον Τομάζο και τον Φεντερίκο

Final_MicheleAraxtoi.indd 7

14/10/15 4:03 μ.μ.

Final_MicheleAraxtoi.indd 8

14/10/15 4:03 μ.μ.

1

Μα πού στο διάολο είσαι;

Σου έχω τηλεφωνήσει τουλάχιστον τέσσερις φορές και δεν α-

παντάς ποτέ. Το κινητό σου χτυπά στο κενό, σαν τα τηλέφωνα των μοιχών αντρών και των θιγμένων ερωμένων. Τα αδιάκοπα απανωτά κουδουνίσματα υπονοούν ή την ακλόνητη απροθυμία

σου ή τον ευχάριστο περισπασμό σου: και δεν ξέρω ποιο από τα δύο «δεν απαντώ» είναι το πιο προσβλητικό.

Για να μην πω για την αγωνία μου όποτε δεν σε βρίσκω, δηλα-

δή σχεδόν πάντα. Έχω μάθει να την χρεώνω πια στα ελαττώματά

μου κι όχι στα δικά σου παραπτώματα. Αυτός, βέβαια, δεν είναι

λόγος να την αντέχω. Κάθε σειρήνα ασθενοφόρου, κάθε μακάβρια ηχώ των ειδήσεων ανοίγει το κουτί των φόβων μου. Βλέπω

διαλυμένα μηχανάκια, αιματηρές συμπλοκές, μοιραίες υπερβολικές δόσεις, την αστυνομία να προσπαθεί να καταστείλει κάποιο

παράνομο πάρτι. Διαβάζω με μαζοχιστική βουλιμία τα θανατολάγνα ρεπορτάζ που μιλάνε για τους ομοιοπαθείς σου, για κάτι τύπους που τους καταπλάκωσε το πλήθος σε κάποιο ρέιβ πάρτι, για κείνους που τους τσάκισαν οι χημικές αλχημείες, για κάποιους άλλους που σκοτώθηκαν σε νυχτερινή συμπλοκή στο ανώ9

Final_MicheleAraxtoi.indd 9

14/10/15 4:03 μ.μ.

νυμο πάρκινγκ κάποιου κλαμπ κι εκείνους που τους κλότσησαν μέχρι θανάτου αστυνομικοί, ανάξιοι να φοράνε τη στολή τους.

Μια μητρική ευαισθησία, που δεν την είχα προβλέψει, απο-

δυναμώνει την αντρική μου αυτοκυριαρχία. Συνειδητοποιώ ότι μέσα μου σωρεύονται δύο αδυναμίες: η προστατευτική μανία

της Μητέρας και οι απαιτήσεις περί ακεραιότητας του Πατέρα. Βλέπω τον εαυτό μου να σπεύδει να σε βοηθήσει και ταυτόχρονα

να σε κατσαδιάζει, μια σχιζοφρενική καρικατούρα της εξουσίας.

(Εξουσία: από τότε που γεννήθηκες, οργανώνω συνέδρια, με

θέμα αυτή τη λέξη, τόσο πομπώδη και συνάμα ανολοκλήρωτα. Όλοι οι σύνεδροι έχουν το πρόσωπό μου· είναι η συνέλευση των

πνευματικών μου θραυσμάτων που αναζητούν τη χαμένη τους ενότητα, κατηγορώντας το ένα το άλλο για άγνοια. Ιδανικός τίτλος αυτής της συμφυρματικής συνεδρίασης θα ήταν: «Πόσες φορές αντί να σου πω να πας να γαμηθείς, κανονικά θα έπρεπε να

σου δώσω ένα χάδι. Πόσες φορές σου έδωσα ένα χάδι ενώ θα έπρεπε να σου πω να πας να γαμηθείς».)

Το μόνο σίγουρο είναι ότι πέρασες από αυτό το σπίτι. Τα ίχνη της παρουσίας σου είναι αδιαμφισβήτητα. Το χαλί μπροστά στην εί-

σοδο μοιάζει με μικρή οροσειρά γεμάτη πτυχές και βαθουλώματα. Το αξιοπρεπές ορθογώνιο σχήμα του, όταν μπαινοβγαίνεις στο σπίτι, δεν έχει σωτηρία: έχει παραμορφωθεί ανεπανόρθωτα

από το αποτύπωμα των πελώριων παπουτσιών σου και κάθε σου

πέρασμα ισοδυναμεί με τη μεταβολή του αρχικού του σ ­ χεδίου. Αιώνες χειρωνακτικής εργασίας δεκάδων λαών, Καυκάσιων Βορειοαφρικανών Περσών και Ινδών, θίγονται σε κάθε σου βήμα.

Τουλάχιστον τρεις από τις τέσσερις γωνίες έχουν πάρει την α-

νιούσα και κάνα δυο μεγάλες κυματιστές πτυχές, όχι παράλληλες

μεταξύ τους, διαταράσσουν την οριζοντιότητα του χαλιού δίνοντάς 10

Final_MicheleAraxtoi.indd 10

14/10/15 4:03 μ.μ.

του, όλως τυχαίως, την όψη του φλοιού της γης. Τον χειμώνα, ίχνη λάσπης και ξερών φύλλων προσθέτουν περίτεχνες πινελιές Land

Art1 στα απέριττα γεωμετρικά στολίδια του χαλιού. Το καλοκαίρι

η καταστροφή είναι πιο ήπια, λιγότερο υποβλητική σε σχέση με το

χειμερινό μεγαλείο. Όμως, το παπούτσι που σταμπάρει και ξεριζώνει είναι πάντοτε το ίδιο: εσύ και η φυλή σου έχετε αντικαταστήσει

τα σανδάλια και τα μοκασίνια με αυτές τις λαστιχένιες παραφουσκωμένες μαούνες που σας καταπίνουν τα πόδια, χειμώνα καλοκαίρι, μες στο νοτισμένο χιόνι ή στην καυτή άμμο. Η τροχιά της

Γης γύρω από τον Ήλιο σάς είναι άγνωστη, αφού είτε έχει ξεσπάσει χιονοθύελλα είτε ο ήλιος τσουρουφλίζει το κρανίο, εσείς πάντα

ντύνεστε με τον ίδιο τρόπο· έχετε εντάξει τον καιρό σ’ αυτές τις λεπτομέρειες που χτυπάνε άσκοπα το περίβλημα του κουκουλιού σας.

Στην κουζίνα ο νεροχύτης είναι γεμάτος βρόμικα πιάτα. Κη-

λίδες ξεραμένης σάλτσας από τα συνεχή μαγειρέματα στιγματίζουν τα μάτια της κουζίνας. Αυτός είναι ο κανόνας· η εξαίρεση

(που ποικίλλει αναλόγως, αλλά πάντοτε με την εξής ευλαβική σειρά) είναι ένα καρβουνιασμένο τηγάνι ή ένα πυρίμαχο σκεύος με

μπαγιάτικα μακαρόνια που μουχλιάζουν στο ράφι απέναντι από το ψυγείο. Ένα βήμα και ίσως θα έβρισκε τη σωτηρία του, αλλά η δεξιότητά σου στο να ενισχύεις την εντροπία του κόσμου έγκειται σ’ αυτήν ακριβώς την ελάχιστη, σχεδόν ανεπαίσθητη δια­ φορά μεταξύ «πεπραγμένου» και «μη πεπραγμένου». Ακόμη κι

όταν χρειάζεται κάτι απειροελάχιστο για να κλείσει ο κύκλος, εσύ τον αφήνεις ανοιχτό. Είσαι ένας τελειομανής της ολιγωρίας.

Τασάκια, αραδιασμένα παντού στο σπίτι, βρίθουν από γόπες. Ελπίζω

να μην είναι μόνο δικές σου. Από τις θημωνιές αυτές όλο και κάποιο ανατρεπτικό στοιχείο έχει ξεφύγει, κατρακυλώντας στο τραπέζι ή

στο πάτωμα. Σωροί με στάχτες στολίζουν ιδίως τον καναπέ, αγαπη11

Final_MicheleAraxtoi.indd 11

14/10/15 4:03 μ.μ.

μένη σου συνήθεια. Εκτός από την κουζίνα, που μυρίζει ταγκίλα,

το σπίτι έχει ποτίσει μυρωδιά σβησμένου τσιγάρου, και ακόμη κι

εγώ που καπνίζω, αδυνατώ να χαρακτηρίσω αυτό το θανατηφόρο

πέπλο, απομεινάρι μιας απόλαυσης. Ο πιο αμετανόητος καπνιστής καλά θα έκανε να ερχόταν μια δυο φορές την εβδομάδα στο σπίτι μας και να εισπνέει, με τα ρημαγμένα του πνευμόνια, τον αέρα

του σπιτιού μας που μυρίζει καπνίλα και βούρκο. Θα λυτρωνόταν. Και μέσα σε τούτο το μαύρο κι άραχλο σκηνικό, μάλλον αστραφτερή φαντάζει η λευκή άλως κάτω από την καφετιέρα. Είναι όλη από

ζάχαρη. Θα πρέπει να βρίσκεις πολύ επιτηδευμένο το να κεντράρεις με το κουταλάκι την περιφέρεια του φλιτζανιού· προφανώς

γι’ αυτό σκορπάς όλο μαγκιά τη ζάχαρή σου τινάζοντας ξερά το χέρι σαν γεωργός που σπέρνει το χωράφι. Κι όταν έπειτα ξεπλένεις

το φλιτζάνι, στο κέντρο πάντα μένει ένας μικρός καφετής κύκλος

και ολόγυρα ένα δαχτυλίδι από ζάχαρη. Τα έχω αγαπήσει τα φλιτζάνια σου, σχεδόν όσο και τα μυρμήγκια που καμιά φορά, σε άτακτη σειρά, έρχονται να βοσκήσουν στον ακούσιο πλανήτη σου.

Στο μπάνιο, βρεγμένες πετσέτες στο πάτωμα. Το να τις βάλεις

στην κρεμάστρα του μπάνιου μάλλον το θεωρείς αδιανόητο, όπως άλλωστε κι οποιαδήποτε άλλη κίνηση υποδηλώνει το κλείσιμο του κύκλου. Όπως το να κλείσεις τα συρτάρια ή τις πόρτες

της ντουλάπας, κάθε φορά που τις ανοίγεις. Όπως το να μαζέψεις από το πάτωμα και να διπλώσεις τα σκορπισμένα εδώ κι εκεί ρούχα σου, αυτά τα φούτερ που μοιάζουν λες και τα φορά ένα σώμα πλασμένο μόνο από αγκώνες, γεμάτα εξογκώματα α-

κόμη κι εκεί όπου δεν έχουν λόγο να υπάρχουν, κι επιπλέον είναι παραφουσκωμένα από το μπλουζάκι που βγάζεις με μία και μόνο κίνηση μαζί με κάθε ρούχο που φοράς από πάνω. Η ενδυμασία 12

Final_MicheleAraxtoi.indd 12

14/10/15 4:03 μ.μ.

σου είναι ένα και μοναδικό, ένα πολυστρωματικό ρούχο που συντίθεται όσο ντύνεσαι, μόνο που δεν διασπάται όταν γδύνεσαι.

Βρόμικες κάλτσες παντού. Χιλιάδες. Εκατομμύρια. Κουβα-

ριασμένες, μα που για καλή τους τύχη, χάρη στο ταπεινό τους βάρος και τον περιορισμένο τους όγκο, δεν είναι όλες αραδιασμένες καταγής. Μερικές είναι πεταμένες στα ράφια, σαν μπαλόνια που τα εκσφενδόνισε κάποιο μυστηριώδες αέριο σε κάθε γωνιά του σπιτιού.

Όλο και κάποια ηλεκτρονική συσκευή είναι ανοιχτή, πάντα. Ανάμεσα στους τοίχους του σκοτεινού σπιτιού διαχέονται λάμψεις από λυχνίες, ακούγονται βίντεο που βουίζουν, σαν κάρβουνα που

αργοσβήνουν στο τζάκι ενός εξοχικού. Ακόμη κι όταν λείπεις, η

τηλεόραση στο δωμάτιό σου παίζει συχνά κάποιο από αυτά τα σατιρικά αμερικάνικα καρτούν (Γκρίφιν ή Σίμπσον) που λοιδορούν τον καταναλωτισμό. Άλλοτε πάλι είναι ανοιχτός ο υπολογιστής

σου που κατεβάζει τραγούδια και μισοβράζει παρατημένος στο κρεβάτι σου (μάταια προσπάθησα να σε πείσω ότι είναι πολύ επικίνδυνο, ότι μπορεί να πάρει φωτιά το σπίτι. Να, από κάτι τέτοια άθλια τεχνάσματα είναι δομημένη η εξουσία μου).

Τα πάντα μένουν αναμμένα και τίποτε σβηστό. Τα πάντα α-

νοιχτά και τίποτα κλειστό. Τα πάντα έχουν αρχίσει και τίποτε δεν έχει ολοκληρωθεί.

Είσαι ο απόλυτος καταναλωτής. Το όνειρο κάθε ιεράρχη ή λει-

τουργού της σημερινής δικτατορίας, που για να κρατήσει όρθια τα τείχη της παραφροσύνης του, αυτό που χρειάζεται είναι να καίει ο καθένας μας περισσότερο απ’ ό,τι τον ζεσταίνει, να τρώει

περισσότερο απ’ ό,τι τον θρέφει, να φωτίζει περισσότερο απ’ ό,τι

μπορεί να δει, να καπνίζει περισσότερο απ’ ό,τι μπορεί να καπνίσει, να αγοράζει περισσότερο απ’ ό,τι μπορεί να καταναλώνει.

13

Final_MicheleAraxtoi.indd 13

14/10/15 4:03 μ.μ.

2

Σύμφωνα με τις προβλέψεις, γύρω στα μέσα αυτού του αιώνα, η κυρίαρχη τάξη στη Δύση θα είναι οι ηλικιωμένοι. Εάν δεν εισβάλλουν πανηγυρικά φτωχοί λαοί (φτωχοί και νέοι θα είναι, ή

μάλλον είναι ήδη, αυτές οι λέξεις είναι πλέον συνώνυμες), οι άνω των εβδομήντα πέντε ετών θα αποτελούν παραπάνω από το

μισό του πληθυσμού. Δισεκατομμύρια μασέλες θα χτυπάνε στον

ρυθμό του χρόνου που τους απομένει, δισεκατομμύρια πάνες ακράτειας θα απορροφούν τα τελευταία υγρά σταφιδιασμένων

κορμιών. Μια αποκαμωμένη κι εγκλωβισμένη ανθρωπότητα θα

προσπαθήσει να επεκτείνει την εξουσία της πέρα από κάθε λογικό όριο. Αν προσέχω τις αρτηρίες μου, αν κόψω το ποτό και το κάπνισμα και αποφεύγω τα τυριά, έχω κι εγώ μερικές πιθανότητες

να ανήκω σ’ αυτή την κατηγορία. Θα μπορώ άραγε να κάνω τάι

τσι στα πάρκα μαζί με άλλους ζωντανούς νεκρούς σαν κι εμένα, χωρίς να με σημαδεύει στο δόξα πατρί κάποιος ελεύθερος σκοπευτής του Μετώπου Απελευθέρωσης Νέων που θα έχει στήσει

καρτέρι σε κάποια ταράτσα; Βάζοντας τέλος, με μία και μόνο καλοζυγιασμένη βολή, στα βάσανά μου αλλά κυρίως στα δικά του;

14

Final_MicheleAraxtoi.indd 14

14/10/15 4:03 μ.μ.

Αυτό το εντυπωσιακό πολεμικό στιγμιότυπο, που προανέφερα,

είναι μόνο ένα από τα πολλά συγκλονιστικά επεισόδια του Μεγάλου Ύστατου Πολέμου μεταξύ Ηλικιωμένων και Νέων, που χαρίζει το όνομά του στο μεγαλόπνοο μυθιστόρημα που δουλεύω ε-

δώ και κάμποσο καιρό: Ο Μεγάλος Ύστατος Πόλεμος. Τουλάχιστον δύο τόμοι. Τολστοϊκής έκτασης, το λιγότερο. Ασφαλώς, η τελική

διόρθωση απαιτεί μια ανέφικτη για την ηλικία μου εκφραστική

ωριμότητα. Θα την κάνω κάπου μεταξύ ενενήντα και ενενήντα

πέντε ετών, αμπαρωμένος σε κάποιο οχυρωμένο θέρετρο μαζί με άλλους ευκατάστατους ετοιμοθάνατους σαν κι εμένα, υπό την

ένοπλη προστασία Ασιατών μισθοφόρων και νεαρών Αφρικανών, που πληρώνονται αδρά για να πυροβολούν συνομηλίκους τους

μόνο και μόνο για να προστατεύουν το αδιάντροπο ψυχορράγημά μας. Για την ώρα κρατάω σημειώσεις, στήνω μερικά κεφάλαια, δουλεύω τους χαρακτήρες. Κάποια μέρα, αν το θες κι εσύ, θα σου διαβάσω κάτι.

Δεν ξέρω ακόμη αν θα βάλω τους Ηλικιωμένους ή τους Νέους να

νικήσουν. Καθεμιά από τις δύο επιλογές έχει τα υπέρ και τα κα-

τά της, εννοώ από αφηγηματικής άποψης, γιατί από βιολογικής δεν χωρά αμφιβολία: ή θα νικήσουν οι Νέοι ή η ανθρωπότητα θα

πάει κατά διαβόλου, μαζί με όλα τα δοξασμένα ερείπια που σέρνονται μαζί της. Είναι επίσης πιθανόν, πολύ πιθανόν, ένας ενενηνταπεντάχρονος συγγραφέας (αυτή θα είναι η ηλικία μου όταν

θα κυκλοφορήσει το διεθνές μπεστ σέλερ μου Ο Μεγάλος Ύστατος

Πόλεμος) να υποστηρίζει απεγνωσμένα την επικράτηση των Ηλικιωμένων, αλλά θα είναι τόσο υποκριτής που θα προσποιείται για

να μην έρθει σε σύγκρουση με το περί ηθικής αίσθημα των αναγνωστών και ιδιαιτέρως των αναγνωστριών, οι οποίες, ως γνωστόν, είναι εξ ορισμού πιστές στην ιδέα της συνέχισης του είδους.

15

Final_MicheleAraxtoi.indd 15

14/10/15 4:03 μ.μ.

Φρόντισα ώστε ο ήρωας του βιβλίου να μπορεί να συνδυάζει

την υψηλότατη διορατικότητα των ηλικιωμένων ‒δηλαδή του ί-

διου του συγγραφέα‒ με τα συστατικά αυτής της ακαθόριστης αλλά κατά βάθος θεμιτής προοπτικής που αποκαλούμε «μέλλον της ανθρωπότητας».

Ο ήρωας του βιβλίου, με λίγα λόγια, δεν μπορεί παρά να είναι ένας προδότης. Ονομάζεται Μπρένο Αλτσχάιμερ (το όνομα είναι

προσωρινό, φοβάμαι ότι παραείναι υπερβολικό: ο Μεγάλος Ύστατος Πόλεμος, αυτό πρέπει να γίνει σαφές, θα είναι μια ιστορική νωπογραφία με ισχυρό δραματικό αποτύπωμα), είναι ένας από τους ηγέτες των Ηλικιωμένων, ένας αξιοσέβαστος διανοούμενος, πλην χούφταλο. Τρέφει συμπάθεια για τον εχθρό και συνωμοτεί

με άκρα μυστικότητα προκειμένου να επικρατήσουν οι Νέοι, σε σημείο που θυσιάζεται για αυτόν τον σκοπό. Μόλις τον ανακαλύψουν, καταδικάζεται σε εκτέλεση αλλά καταφέρνει να πεθάνει πριν τον πυροβολήσουν, κόβοντας τα φάρμακα της πίεσης. Ασφαλώς ο Μπρένο Αλτσχάιμερ είμαι εγώ.

16

Final_MicheleAraxtoi.indd 16

14/10/15 4:03 μ.μ.