ΣΥΝ - Ο Υ Σ Ι Ε Σ Της Ντόρας Ηλιοπούλου-Ρογκάν Στόχος της έκθεσης Συν-ουσίες δεν είναι απλά η παρουσίαση ερωτικών συµπλεγµάτων από σηµαντικούς καλλιτέχνες ώστε να επαυξηθεί το ήδη τεράστιο, ανά τους αιώνες, ανάλογο σε θεµατολογία υλικό. ΄Εναυσµα και στόχος εδώ αποκλειστικά είναι να ευαισθητοποιηθούµε ξανά - στη σύγχρονη, τεχνοκρατική, καταναλωτική, αυτοµατοποιηµένη εποχή µας σε αυτή καθαυτή τη χαρά της ζωής. Τη µοναδική δικλείδα ασφαλείας για την ψυχική µας ισορροπία που απειλείται άµεσα από τα δεινά της παγκοσµιοποίησης ∆εινά που, δυστυχώς, τα ζούµε µε µια πρωτοφανή ένταση, σήµερα στην Ελλάδα. Τη χώρα όπου ο Πλάτων είχε αναγνωρίσει στον δαίµονα ΄Ερωτα τη δύναµη να συµπληρώνει το κενό ανάµεσα στους θεούς και τους ανθρώπους ώστε να εξασφαλίζεται η εσωτερική συνοχή του κόσµου. Και οι 46 σηµαντικοί και µε διεθνή προβολή, ζωγράφοι, γλύπτες, χαράκτες, καλλιτέχνεςφωτογράφοι που συµµετέχουν στην έκθεση ενεργοποιούν έννοιες, συναισθήµατα, βιώµατα και εµπειρίες που έχουν σε επικίνδυνο βαθµό ευνουχισθεί µέσα µας από τον αδυσώπητο, κοινώς απάνθρωπο α-πολιτισµό µας για να αντικατασταθούν µε συναισθήµατα φόβου - τρόµου από τις εκατόµβες και τα ολοκαυτώµατα ολόκληρων λαών, τις µαζικές καταστροφές της φύσης και του περιβάλλοντος, και τις επιδερµικές <δήθεν> απολαύσεις. Απολαύσεις που αποτελούν, στην πραγµατικότητα, εξολοθρευτικές παγίδες κάθε πηγαίου, αυθεντικού συναισθήµατος: Τη µόνη εγγύηση για έναν αυτοφυή, συµβατό µε την ανθρώπινη ύπαρξη, πολιτισµό. Έναν ακραιφνή πολιτισµό που αποθαρρύνει κάθε αποτελµάτωση - βεβήλωση, κάθε στιγµιαία, επιδερµική χαρά συνοδευµένη από τη ντροπή και όλα τα δέοντα απαγορευτικά ώστε να είµαστε πειθήνια, παθητικά θύµατα της παγκοσµιοποιηµένης παράκρουσης. Ειδικότερα, η τωρινή έκθεση προβάλλει <αφιέρωµα πρώτης ανάγκης> στην αναζήτηση του <χαµένου σώµατος> και των ηδονών µεσ' από τις οποίες δικαιώνεται αποκλειστικά <ψυχή τε και σώµατι>, ο άνθρωπος σαν φυσική-µεταφυσική ύπαρξη και υπόσταση. Και αυτό, γιατί στην κονσερβοποιηµένη, ηλεκτρονικά καταγεγραµµένη, ολοσχερώς και ποικίλα περιφρουρηµένη διαβίωσή µας όπου µόλις αποκτήσουµε σάρκα και οστά στήνεται ολόγυρά µας το γνωστό γαϊτανάκι: οικογένεια, κοινωνία, επαγγελµατική κατάρτιση - όλα χρονοµετρηµένα, επακριβώς, ώστε να είναι αδιανόητο να ορίσουµε αλλιώς τον χρόνο µας και κατά συνέπεια, τον εαυτό µας - είναι περισσότερο παρά ποτέ δικαίωµά µας: Να το σκάσουµε από το κοπάδι. Να αποσυνδεθούµε από το σύστηµα. Να αποβάλλουµε τις παγιδευτικές απαγορεύσεις που εξουδετερώνουν είτε στην πράξη είτε νοητικά µε τις τύψεις που µας προκαλούν, κάθε απόλαυση. Να ξοδευτούµε σωµατικά και ψυχικά, µέχρις εκεί που δεν παίρνει άλλο, ρίχνοντας στους µέχρι χθες δεσµοφύλακές µας το µπαλάκι του <δυνητικού>, την ψευδαίσθηση της <γενικευµένης επικοινωνίας>, στους αντίποδες της ανεξάντλητης σε δυναµισµό γλώσσας της σάρκας συνυφασµένης µε την αέναη πνευµατική µας υπόσταση. Εκείνης που µας προστάζει να µην δειλιάσουµε να γίνουµε απαράδεκτοι, για τους <άλλους> δηλαδή, να ζούµε και να αισθανόµαστε σύµφωνα µε τις ουσιαστικές επιταγές αυτής καθαυτής της <Ζωής>. Να απαλλαγούµε ριζικά από διάφορα κλισέ ώστε να µην εξηγούµε τον όποιο δικτάτορα καλύτερα από έναν Πραξιτέλη, έναν Ρέµπραντ, ή έναν Μόζαρτ, τη Ντισνεϋλαντ από τον Παρθενώνα, τον τρόµο από την ελευθερία. Να συνειδητοποιήσουµε ότι οι µισθωτοί του καθωσπρεπισµού αφθονούν ενώ ο καλλιτέχνης που αποκαλύπτει τη σάρκα είναι τραγικά µόνος. Να αντιληφθούµε, επιτέλους ότι, όντως ο πολιτισµός της φαινοµενικής, δήθεν τελειότητας στον οποίο είµαστε καταδικασµένοι αποτελεί εξαιτίας της χειµερίας νάρκης των αισθήσεών µας, τόσο βιολογικά όσο και πνευµατικά, µιαν άµεση όσο και πολυπρόσωπη πλέον καθηµερινή απειλή για τη στοιχειώδη ψυχική µας ισορροπία. ∆ιαχρονικά αποδεδειγµένα εγγυητής για τη τελευταία στέκει µόνον ο έρωτας που σαν θεµελιακό στοιχείο της φύσης και της ύπαρξής µας, καταγγέλλοντας αυτοδύναµα το ανυπόστατο των εκτρωµάτων του τεχνοκρατικού πολιτισµού σώζει τον άνθρωπο από τις
συναφείς, επικίνδυνες ψευδαισθήσεις. Κατεξοχήν ανατρεπτικός παράγοντας για το σύστηµα και γι αυτό επικίνδυνος για τους ιθύνοντες, ο έρωτας στη φαινοµενικά µόνον απελευθερωµένη εποχή µας αντιµετωπίζει µια πρωτοφανή - στη διαδροµή του, ανά τους αιώνες - ύπουλη και γι' αυτό κατεξοχήν επικίνδυνη απειλή: Την κατ' εικόνα και οµοίωση µε την καταναλωτική σύγχρονη κοινωνία αυτοµατοποίησή του και το συµβεβληµένο µε αυτήν καλούπωµα των µηχανικών <δήθεν> απολαύσεων. <Το σώµα που δεν θα χρησιµοποιείται πλέον σαν εργαλείο δουλειάς θα ενισχυθεί σε σεξουαλικότητα, θα γίνει ένα εργαλείο ηδονής ..σηµειώνει αποκαλυπτικά ο Μαρκούζε>. ΄Οντως, καθώς ο έρωτας στις µέρες µας κινδυνεύει να εξανδραποδισθεί, να αυτοαναιρεθεί µες από έντεχνα σχήµατα - παράγωγα της ψυχοπαθολογίας και µιας κατευθυνόµενης παγκοσµιοποιηµένης διαφθοράς µπροστά στην οποία ωχριά ακόµη και το παραδοσιακό δουλεµπόριο είναι καιρός να τον αποκαταστήσουµε µέσα µας, τουλάχιστον, στην αρχέγονη ταύτισή του µε τη φύση, σαν: ΄Εναν ιδιαίτερα ευαισθητοποιηµένο ποµπό και δείκτη/ ρυθµιστή του σύµπαντος και του περιβάλλοντός µας που, ευτυχώς, εξακολουθεί να αντιστέκεται, έστω και στοιχειωδώς, στα δεινά που καραδοκούν. Αντίσταση αναπόσπαστη από - την χαρά της ζωής - που ξεπερνώντας κατά πολύ µιαν επιδερµική, µηχανική απόλαυση της στιγµής, µας µεταγγίζει την πεµπτουσία από: το άρωµα ενός λουλουδιού. Τη θεσπέσια αίσθηση του φωτός. Τη µαγεία - γητειά της παντοδύναµης φύσης µέχρι και την υπέρτατη, ολοκληρωµένη, βιωµένη µέχρι τα µύχια ηδονή. Εκείνη την ηδονή στην οποία εσύ, ο ίδιος, είσαι ο εαυτός σου και συγχρόνως ο <άλλος> [εγώ είµαι ο άλλος σηµείωνε αποκαλυπτικά ο Ρεµπώ], γίνεσαι ένα µε τη φύση, δηλαδή, ανταποκρίνεσαι στην εξ ορισµού ταύτισή σου µε αυτήν. Ταύτιση που δικαιώνοντας την ύπαρξή σου στη διαρκή επικοινωνία της µε το σύµπαν είναι ο µοχλός αυτής καθαυτής της κοσµογονίας. Ταύτιση απόλυτα συνειδητοποιηµένη από καταβολής, και ειδικότερα, σε µιαν άµεση σχέση µε την αναπαραγωγή - γονιµότητα - από την παλαιολιθική κιόλας εποχή [Αφροδίτες µε στεατοπυγία, βραχογραφίες,και] προτού να εµπεδωθεί µες από τους µύθους, τις θρησκευτικές, φιλοσοφικές θεωρήσεις τη λογοτεχνία, την τέχνη των προϊστορικών και αρχαϊκών πολιτισµών [ινδική, σουµεριακή, κινεζική, αιγυπτιακή, αρχαία ελληνική, ετρουσκική, ρωµαϊκή. κ.α] που συνδέουν άµεσα: Tη συνεύρεση του ουρανού και της γης, τη γονιµοποίηση της θεάς - γης, µε την καρποφορία της φύσης. <Ο θείος Ουρανός µεθάει από τη συνεύρεσή του µε τη γη> σηµειώνει αποκαλυπτικά ο Αισχύλος στις <Ικέτιδες> ενώ αφθονούν οι αντίστοιχοι µύθοι και µυθοπλασίες σε όλα σχεδόν τα γεωγραφικά µήκη και πλάτη [π,χ. Μύθος της ∆ήµητρας και της Περσεφόνης]. Μύθοι που είναι τεχνικά αδύνατον να αναφερθούν, έστω και ενδεικτικά, εδώ αλλά που έχουν επηρεάσει: Ιεροτελεστίες και εορτές [Ελευσίνια µυστήρια, διονυσιακές γιορτές στην αρχαία Ελλάδα, Σατουρνάλια στην αρχαία Ρώµη κ.α.]. Θρησκευτικές - φιλοσοφικές αντιλήψεις [π.χ. ταοϊσµός στον οποίο η τάξη του σύµπαντος ορίζεται από ένα συνεχές σεξουαλικό αλισβερίσι ανάµεσα στο γιν και το γιαγκ]. Τη λογοτεχνία µεσ' από την προφορική και τη γραπτή παράδοση και, ειδικότερα, τα έπη, [Ιλιάς, Οδύσσεια, την περιγραφή των εποχών του έτους στο ινδικό Ρτουσαµχάρα κ,ά], τους έρωτες ανάµεσα στον Κρίσνα και την Ράντα στην Ινδία που θα καταλήξουν στον 5ο αιωνα µΧ στο Καµασούτρα. Το ιαπωνικό <χρονικό Κοζίκι>. κ.α. Τέλος, την τέχνη είτε µες από έναν διαφορετικό σε διαβαθµίσεις συµβολικό-θρησκευτικό χαρακτήρα [όπως π,χ, στην Ινδία, στους ναούς Κονάρακ και Καζουράχο, Ματαγκεσβάρα ή ακόµη στην Αίγυπτο] είτε µε έναν εξιδανικευµένο, δίχως ανάλογες θρησκευτικές καταβολές, τρόπο όπως στην αρχαία ελληνική τέχνη, µε την απόλυτα αισθητική αντιµετώπιση του γυµνού σώµατος από την αρχαϊκή µέχρι και την ελληνιστική εποχή στη γλυπτική όπως και στη ζωγραφική αν και στην τελευταία επειδή, όπως είναι γνωστό, δεν έχει διασωθεί τίποτα, µόνον από γραπτές µαρτυρίες γνωρίζουµε ότι, π.χ.: Οι Παρράσιος, Αριστείδης, Παυσίας, Νικοφάνης και Κτησικλής ζωγράφισαν ειδικότερα µυθολογικά, ερωτικά θέµατα. Βέβαια, κάθε έστω και ενδεικτική αναφορά, εδώ, σε έργα τέχνης που από την προϊστορία µέχρι σήµερα είναι εµπνευσµένα από τον έρωτα είναι ανέφικτη καθότι αντιβαίνει στην επιστήµη της ιστορίας της τέχνης. Και αυτό, γιατί κάθε ανάλογη µνεία θα απαιτούσε µιαν
ολόκληρη σειρά τόµων ικανή να γεµίσει πολλές, και όχι µια µόνον, βιβλιοθήκες. Ειδικότερα, ώστε να εµπεδωθεί επιστηµονικά µια τόσο µεγαλεπήβολη µελέτη επιβάλλεται να έχουν προηγηθεί οι δέουσες επιµέρους κατατάξεις ανάλογα µε: Τις θρησκευτικές, φιλοσοφικές, αποτροπαϊκές προθέσεις που επεκράτησαν στη δηµιουργία του έργου. Το κοινωνικό και πολιτιστικό υπόβαθρο, τη χρονική περίοδο στη οποία ανήκει [π.χ. στην Ινδία, ο ερωτικός διάκοσµος των ναών ήταν αλληλένδετος µε τη θρησκεία ενώ, αντίθετα, η ιουδαιο-χριστιανική θρησκευτική παράδοση απέρριψε κάθε ανάλογη προσέγγιση καταδικάζοντας πρόσθετα και κάθε άλλη θρησκεία που θα την είχε]. Αναγκαία διαπίστωση στέκει, βέβαια, εδώ ότι σε καµία περίπτωση, εφόσον παρεµβαίνει η µετουσιωτική δύναµη της τέχνης, δεν µπορεί ένα έργο-όποιο κι αν είναι το συγκεκριµένο θέµα - να θεωρηθεί προσβλητικό για τα ήθη έως και πορνογραφικό. Είναι η πρόθεση, ο εµπεριεχόµενος συµβολισµός και, ειδικότερα, για τον δυτικό κόσµο από την Αναγέννηση µέχρι σήµερα το αισθητικό µέρος που εξοστρακίζουν κάθε πορνογραφικό στοιχείο. ΄Ετσι, π.χ. οι σάτυροι και οι µαινάδες, στα αρχαία ελληνικά και ρωµαϊκά αγγεία, το ίδιο όπως και η απεικόνιση του Πρίαπου που κατ' αντιστοιχία µε το ζύγισµα των καρπών, ζυγίζει τον τεράστιο φαλλό του σε τοιχογραφία της Ποµπηϊας συµβολίζουν τη γονιµότητα της γής. Το ίδιο συµβαίνει µε τις περιπτύξεις στους ινδικούς ναούς και τις απεικονίσεις του θεού Σίβα σε διέγερση όπως, ακριβώς, και του Φαραώ Αµµωνα - Μιν στην Αίγυπτο, την αρχαία ελληνική γυναικεία [κεραµική] φιγούρα του µουσείου της Μυκόνου που ιππεύει έναν φαλλό σε ρόδες, την παρουσία του ανδρικού οργάνου στις αρχαίες ερµαϊκές στήλες, τα φαλλόσχηµα στόµια των αγγείων των Ινδιάνων [Μοchicas]. Απεικονίσεις που λόγω του συµβολισµού τους και της αισθητικής που εκφράζουν δεν επιδέχονται καµία σύγκριση µε τα ακαλαίσθητα και σαφώς πορνογραφικά γκράφιτι στους τοίχους των συγχρόνων πόλεων. Ειδικότερα τώρα, µια έστω και συνοπτική επισκόπηση των ερωτικών απεικονίσεων ανά τους αιώνες, µας αποκαλύπτει ότι, όταν πρόκειται για την ηδονή της σάρκας, ο άνθρωπος είναι ο ίδιος παντού και οι όποιες διαφορές οφείλονται σε θρησκευτικές, κοινωνιολογικές, πολιτιστικές αποχρώσεις που µας πληροφορούν και για τις επικρατέστερες συνήθειες. Έτσι π. χ οι αρχαίοι Έλληνες εξιδανίκευαν όχι µόνον τον ερωτισµό [όπως πχ στα γλυπτά του Πραξιτέλη] αλλά και την ίδια την σεξουαλική βία µες από τον συµβολισµό µαχών [π.χ. Κένταυροι και Λάπιθες]. Στους Μοchicas οι αναπαραστάσεις του σοδοµισµού και του στοµατικού έρωτα είναι πολύ πιο συχνές απ' ότι στην Κίνα ή στο Ιράν. Οι Ιάπωνες έδειχναν ένα ιδιαίτερο αισθητικό ενδιαφέρον στις ερωτικές απεικονίσεις που θα διατηρηθεί ακµαιότατο στα shungas [εικόνες της άνοιξης, ερωτικά εγχειρίδια] των 17ου,18ου και 19ου αιώνων µ.Χ., το ίδιο και οι Κινέζοι ενώ στο Ιράν όπου σε αντίθεση µε την Ινδία δεν συναντάµε ούτε στην αρχαιότητα θρησκευτικούς συµβολισµούς, τα χρώµατα ήταν για την ίδια εποχή περισσότερο κραυγαλέα και η ποιότητα κατώτερη δίχως, όµως σε καµία περίπτωση το αποτέλεσµα να είναι πορνογραφικό. Το αυτό ισχύει και γι' αυτήν καθαυτήν την απεικόνιση των γεννητικών οργάνων για τα οποία π.χ. οι Κινέζοι και οι Ινδοί δεν έδειχναν έναν ιδιαίτερο πλαστικό ενδιαφέρον σε αντίθεση µε τους γλύπτες των Mochicas που απεικόνιζαν µέχρι και την παραµικρή λεπτοµέρεια της τριχοφυΐας και τους Ιάπωνες δηµιουργούς, των ουκίγιο-ε µε κατεξοχήν εκπρόσωπο τον Hokusai, που καταπλήσσουν µε την υψηλή ποιότητα της απόδοσης των γεννητικών οργάνων. Στον δικό µας δυτικό πολιτισµό όπου η ιουδαιο - χριστιανική παράδοση είχε αναχαιτίσει και στην εικονογραφία κάθε έκδηλη ερωτική προσέγγιση [π.χ. συναντούµε µόνον συµβολικές νύξεις στη λογοτεχνία του µεσαίωνα όπως στο Μυθιστόρηµα του Ρόδου] πρέπει να περιµένουµε την αποκατάσταση της αυτοδυναµίας του καλλιτέχνη στην Φλαµανδική και την Ιταλική Αναγέννηση ώστε να απολαύσουµε ερωτικά θέµατα στην τέχνη. Θέµατα που και πάλι, ανάλογα µε το εκάστοτε ιστορικό - κοινωνικό - πολιτιστικό περιβάλλον παρουσιάζουν µιαν αυξοµείωση σε τάσεις, δυναµισµό, περιεχόµενο, αποκλίσεις και αποχρώσεις και εκφράζουν είτε αυτόνοµα την δυναµική προσωπικότητα του δηµιουργού τους είτε την υπαγωγή σε µία σχολή, σε ένα στυλ π.χ: Τον µανιερισµό στην Ιταλία και την Φλάνδρα, τη σχολή του
Φονταινεµπλώ στη Γαλλία, το µπαρόκ στην Ευρώπη του 17ου αιώνα, το ροκοκό τον 18ο, µε κορυφαίες περιόδους τον ροµαντισµό τον νεοκλασικισµό, τον συµβολισµό στον 19ο, την πληθώρα των επαναστατικών κινηµάτων στον 20ο, µε κατεξοχήν ακµαία ως προς την ιδιοσυγκρασία των ερωτικών θεµάτων την περίοδο του σουρεαλισµού που αξιοποιώντας κατεξοχήν τις θεωρίες του Φρόιντ <άνοιξε> την τέχνη στο υποσυνείδητο. Όµως, καθώς τα ερωτικά έργα πολλαπλασιάζονται από την Αναγέννηση και πέρα µε έναν ολοένα και πιο φρενήρη ρυθµό, και αυτό, όχι µόνο σε εκείνα τα έργα των µεγάλων, καθιερωµένων καλλιτεχνών που είναι σε κοινή θέαση αλλά και στα ιδιωτικά τους σηµειωµατάρια ,καθώς και σε έργα και τεφτέρια λιγότερο γνωστών δηµιουργών, η αναφορά εδώ µερικών απειροελαχίστων- σε συνάρτηση µε το υπάρχον υλικό - περιπτώσεων, όχι µόνον απέχει πολύ από του να είναι έστω και απλά ενδεικτική, αλλά κινδυνεύει να προβάλει σαν ένα ελλιπέστατο σχολικό εγχειρίδιο καθώς, δεν δίνει ούτε καν το µέτρο της συγκεκριµένης προσφοράς. Θυµίζουµε απλά µόνον, εδώ: Έναν Bosch και έναν Βrueghel της φλαµανδικής Αναγέννησης, µερικά µόνον από τα ιερά τέρατα της Ιταλικής µε πρωτοστατούσες ανάµεσά τους µορφές, τους: Λεονάρντο ντα Βίντσι, Μιχαήλ ΄Αγγελο, Τζιορτζιόνε, Κορρέτζιο, Τιτσιάνο, Βερονέζε. Τις εκπληκτικές φυσιογνωµίες την εποχή του µπαρόκ ενός Βελάσκουεθ [Ισπανία], ενός Ρέµπραντ [Ολλανδία] και ενός Ρούµπενς [Φλάνδρα]. Τον λυρικό ερωτισµό ενός Βoucher, ενός Watteau και ενός Fragonard στην εποχή του ροκοκό στη Γαλλία, Την αχαλίνωτη φαντασία ενός Fussli [Ελβετία, Αγγλία] και ενός Γκόγια [Ισπανία] στο µεταίχµιο 18ου-19ου αιώνα, τους εκπροσώπους του συµβολισµού στην Ευρώπη [Blake, Klimt, Schiele,κ.α], που όµως ούτε στην ποίηση [Τα άνθη του κακού του Βaudelaire] ούτε στις εικαστικές τέχνες είχαν σε αντίθεση µε τους σουρρεαλιστές συµφιλιωθεί µε το υποσυνείδητό τους. Τους επικεφαλής του νεοκλασικισµού και του ροµαντισµού στη Γαλλία: Ingres και Delacroix, αντίστοιχα. Τις ηγετικές µορφές του ρεαλισµού στη Γαλλία µε πρωτοστατούσα µορφή τον G. Courbet, δηµιουργό του περιώνυµου προκλητικού αλλά ποτέ πορνογραφικού έργου <Η προέλευση του κόσµου>. Την εξαιρετικά <ερωτική> γλυπτική [αλλά και τα ερωτικά σχέδια] του A. Rodin, της Camille Claudel, τα γυµνά των Bourdelle και Maillol .Το γυναικείο γυµνό στη ζωγραφική ενός Degas, ενός Renoir, ενός Manet. Την εικαστική απόδοση του γυµνού στους σουρεαλιστές είτε πρόκειται για παραστατικά έργα [De Chirico, Μagritte, Delvaux, Max Ernst κ.α], για ηµι - παραστατικά [Dali, Tangy, Man Ray κ.α], είτε και για σχεδόν τελείως αφηρηµένα [Miro, κ.α]. Το ερωτικό µένος των γερµανών εξπρεσιονιστών, της Cobra, κ.α. Υπενθυµίζουµε τέλος την συµβολή των: Modigliani, Matisse, Cezanne, Toulouse-Lautrec, Grosz, Brassai, Giacometti, L. Bourgeois, την εκρηκτική παρουσία του Picasso- σωστός δυναµίτης- στον χώρο. Την πολυδιάστατη ερωτική υποβολή που ασκούν τα γλυπτά του Brancusi παρά την αφαίρεση που κυριαρχεί εδώ, όπως π.χ. στον <Κορµό>. ΄Οντως, το έργο αυτό στο οποίο το γυναικείο στήθος απεικονιζεται λιτά µες από δύο κυλίνδρους σε µια διαγώνια σχέση είναι κατά τον K. Klark πολύ πιο αισθησιακό από την Αφροδίτη της Κνίδου. Πράγµατι, καίρια επισήµανση για τη σχέση ερωτικού θέµατος - αφηρηµένης έκφρασης που ολοένα και εξαπλώνεται στην τέχνη του 20ού αιώνα [µε προϋπάρχουσα αναφορά τα έργα της παλαιολιθικής, µεσολιθικής και νεολιθικής περιόδου] είναι ότι, το ερωτικό - σεξουαλικό στοιχείο δεν είναι ασύµβατο µε την αφηρηµένη έκφραση. Τουναντίον µάλιστα, εφόσον ακόµη και µες από τη γεωµετρική απόδοση π.χ. του γυναικείου οργάνου η φαντασία του θεατή χάρη σε µια καίρια νύξη προκαλείται πολύ περισσότερο απ' ότι στη ρεαλιστική αλλά δίχως πνοή απόδοση ενός γυναικείου γυµνού. Ανάλογο είναι το σκεπτικό σύµφωνα µε το οποίο το ηµιπαραστατικό, σχεδόν αφηρηµένο <Μπλε γυµνό> του Ματίς υποβάλλει κατεξοχήν έντονα ερωτικά ερεθίσµατα σε αντίθεση π.χ. µε την Αφροδίτη της Μήλου όπου η πλαστική τελειότητα αποδυναµώνει τον ερωτισµό του σώµατος. Υπεισέρχονται εδώ εκτός αυτού καθαυτού του εικαστικού µέρους, αστάθµητοι παράγοντες συµπεριλαµβανοµένου κατεξοχήν του DNA του κάθε καλλιτέχνη αλλά και των βιωµάτων και του υποσυνειδήτου του θεατή ως προς την ερµηνεία που αποδίδει και τον τρόπο που συλλαµβάνει το ερωτικό µήνυµα. Πάντως, σε ότι αφορά, ιδιαίτερα το αισθητικό µέρος
ένα έργο µε ερωτικό θέµα οφείλει όποιος και αν είναι ο τρόπος της απόδοσής του - η αφηρηµένος - να ερεθίζει και να προκαλεί τα αντίστοιχα ερεθίσµατα στον θεατή γιατί στην αντίθετη περίπτωση είναι εµφανώς αποτυχηµένο. Ακόµη, καθώς εµπλέκεται εδώ το εξίσου δυνατό µε το γενετήσιο, δηµιουργικό ένστικτο, πολλαπλασιάζεται στο έπακρον η δυναµική του ερωτικού στοιχείου - του δαίµονα που καθώς ορίζει και ορίζεται από την ίδια τη ζωή, δρώντας καταλυτικά στον ψυχισµό του ίδιου του καλλιτέχνη σε άµεση πάντοτε σχέση µε το πολιτιστικό περιβάλλον και τον ψυχισµό του αποκαλύπτει απόκρυφα στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας του, τις προτιµήσεις, τις κλίσεις, τις ιδιαίτερες ροπές. ΄Ετσι, συναισθανόµαστε απόλυτα τον µεγάλο και ερωτικό Bernini που µε το πρόσχηµα της θρησκευτικής έκστασης χάρισε ακόµη και στη µορφή µιας αγίας, της Αγίας Τερέζας - την έκφραση του ερωτικού παροξυσµού και της ηδονής. Αντίθετα, τα ερωτικά συµπλέγµατα πχ ενός Bosch δεν µας διεγείρουν αισθησιακά όπως συµβαίνει µε ένα γυµνό του Ρέµπραντ η του Ντελακρουά. Αντιλαµβανόµαστε επίσης µε µιαν ιδιαίτερη ένταση, στα ερωτικά έργα του Schiele τη διαταραγµένη του προσωπικότητα, όπως και εκείνην του Munch,του Bacon, του L. Freud. Την ψυχοπαθολογία της L. Fini και εκείνην του Balthus που, σε ένα έργο όπως < Η κιθάρα>, αγγίζει τα όρια της διαστροφής εξωθώντας στα άκρα τους πρώτους διδάξαντες, συµβολιστές. Όµως, εδώ φτάσαµε σε ένα οριακό σηµείο που συναντά από µιαν άλλη ατραπό το κακέκτυπο του µηχανικού, αυτοµατοποιηµένου έρωτα της παγκοσµιοποιηµένης εποχής µας στην οποία αν και φαινοµενικά απελευθερωµένοι από τις αναστολές της ιουδαιο - χριστιανικής παράδοσης κινδυνεύουµε και πάλι, ανταποκρινόµενοι σε µια µακάβρια και επικίνδυνα οργανωµένη <κλήση> να µετατρέψουµε το σώµα µας σε: <µηχανοκίνητο>, µε τα σηµερινά δεδοµένα, εργαλείο αναπαραγωγής, η σε ένα δραµατικά εννοηµένο ανορεξικό ανδρείκελο. Κλήση που, ευτυχώς βαραίνει, προς στιγµήν, µόνο τις ήδη παγκοσµιοποιηµένες περιοχές του πλανήτη µας γιατί άλλες - που ανέρχονται στο ένα τρίτο τουλάχιστον-όπως, η Λατινική Αµερική, ορισµένες επαρχίες και φυλές της Αυστραλίας, η Νέα Ζηλανδία, η Αφρική , διάφορες χώρες της Ασίας που η τέχνη τους εξακολουθεί σήµερα να µην καταγράφεται επί <ίσοις όροις> στα πλαίσια της σύγχρονης τέχνης εξυµνούν µε έναν πηγαίο, αυθόρµητο και µε µαγικές απολήξεις τρόπο, τις πάγιες, χυµώδεις και πάνω απ' όλα φυσιολογικές χαρές της ζωής και της φύσης. Αυτές που, ο παγκοσµιοποιηµένος καλλιτέχνης έχει µετατρέψει σε απολιθώµατα, παρουσιάζοντας µε τις ευλογίες των µάνατζερ και των λογής-λογής Μπιεννάλε που τελευταία πολλαπλασιάζονται σαν τους κόκκους της άµµου σκελετούς, οστά, πτώµατα, αποστεωµένα, αφυδατωµένα σώµατα µέχρι και θαλάµους νοσοκοµείων Κοντολογίς, ψυχονευρωτικά περιστατικά που µας εξωθούν µε την απώθηση που µας προκαλούν να µισήσουµε το ίδιο µας το σώµα, γιατί εδώ εξουδετερώνεται, ως και αυτός ακόµη, ο εξωραϊστικός ρόλος της τέχνης. Αυτήν, ακριβώς την απαράδεκτη άρνηση - στην ουσία - ζωής έχει σα κύριο µέληµα να δείξει η έκθεση Συν-Ουσίες µεσ' από τα έργα των 46 καλλιτεχνών που δεν έχουν, ακόµη προσβληθεί από τον ιό της παγκοσµιοποίησης. Γιατί ευτυχώς, στην σηµερινή Ελλάδα εξακολουθούν να υπάρχουν και µη παγκοσµιοποιηµένοι καλλιτέχνες, µε σάρκα και οστά, µε πάθος για την τέχνη τους, όρεξη για την ζωή και κυρίως, όραµα. Ιδιώµατα εγγεγραµµένα στο DNA τους και στα οποία έχουν, οπωσδήποτε ,συµβάλει η πολιτιστική κληρονοµιά και η περιβάλλουσα ατµόσφαιρα από καταβολής. Και αυτό, γιατί από τα προϊστορικά χρόνια και τα κυκλαδικά ειδώλια, την αρχαϊκή και την κλασική περίοδο προτού να καταλήξουµε στην µεγάλη απελευθέρωση της ελληνιστικής, η τέχνη ήταν εγγυητής του ύψιστου αγαθού: τη χαρά της ζωής όπως δείχνουν οι απεικονίσεις των αγγείων, η αντιµετώπιση της πλαστικής του σώµατος από τους Κριτία, Νησιώτη, Πολύκλειτο, Φειδία και ειδικότερα ο έκδηλος ερωτισµός των αγαλµάτων του Πραξιτέλη. Αντιµετώπιση που θα αγγίξει ένα αποκορύφωµα στην ελληνιστική εποχή µε τη συνηγορία και των θεµάτων[ συµπλέγµατα νυµφών και σατύρων, ερµαφρόδιτοι, Αφροδίτες σε διάφορες στάσεις και ερωτικά συµπλέγµατα] για να αναχαιτισθεί από τις ιουδαιο - χριστιανικές επιταγές, την ποινικοποίηση της απεικόνισης του γυµνού σώµατος που στη Βυζαντινή και τη µεταβυζαντινή τέχνη παραπέµπεται αποκλειστικά, εν είδη ανδρεικέλου, στο <πυρ το εξώτερον> της εικονογράφησης της Μέλλουσας Κρίσης.
Πρώτοι, µερικοί επτανήσιοι καλλιτέχνες, οι Χιονιαδίτες ζωγράφοι και, κυρίως, ο Θεόφιλος µε τη λαϊκή, ολοζώντανη ιδιοσυγκρασία και αυθεντική φαντασία του, σφυγµοµέτρησαν και πάλι τις απλές αλλά ουσιαστικές χαρές της ζωής προσεγγίζοντας άµεσα και πηγαία τη φύση και τον ίδιο τον άνθρωπο µε αισιοδοξία. Η ανόθευτη, ανέγγιχτη από στείρα µηνύµατα και πλάνες επιταγές καρδιά του Θεόφιλου µας έδωσε ένα διαχρονικό µέτρο σύγκρισης ώστε να µην πλανηθούµε από τη ξένη στην ελληνική ψυχή και το περιβάλλον βαυαρική σε προέλευση και σε χνώτα <Σχολή του Μονάχου>. Η αγάπη για την ελληνική φύση επανέφερε την παρουσίαση του γυµνού στην ελληνική τέχνη. Ενός γυµνού που να διαθέτει ψυχή, πνεύµα και αισθήσεις. Το διαπιστώνουµε αυτό στη γλυπτική και στα σχέδια του Γιαννούλη Χαλεπά, στα γλυπτά του Κ. ∆ηµητριάδη, στα γλυπτά και στα σχέδια του Μ. Τόµπρου και στη συνέχεια σε εκείνα του Γ. Παπά τέλος, ακόµη και στα αφηρηµένα γλυπτά του Γ. Σκλάβου όπως στα τιτλοφορηµένα . < Επαφή> και <΄Ελξη> καταφανώς πιο αισθησιακά ακόµη και από τα ρεαλιστικά έργα πολλών άλλων καλλιτεχνών. Συγχρόνως, στα πλαίσια της γενιάς του 30 που επέφερε τη χαριστική βολή στη Σχολή του Μονάχου έχουµε: Τα κατεξοχήν ερωτικά γυµνά του Χατζηκυριάκου - Γκίκα που ακόµη και στη γεωµετρική απόδοσή τους στο πρώτο µέρος της σταδιοδροµίας του σφύζουν από χυµούς. Τα γεµάτα σφρίγος ανδρικά κορµιά του Τσαρούχη. Τα αισθησιακά γυναικεία γυµνά του Μόραλη τόσο στην ρεαλιστική τους απόδοση όσο και στη συνέχεια στη γεωµετρική. Τα υποβλητικά στον ερωτισµό τους γυναικεία γυµνά του Νικολάου όπου η γυναικεία µορφή προβάλλει συγχρόνως µε το παράστηµα ιέρειας και θεάς της φύσης. Σε αυτήν, ακριβώς την αισθησιακή αποκρυπτογράφηση του έρωτα και του γυµνού ανταποκρίνονται µε περισσή επάρκεια και οι 46 σηµαντικοί και µε διεθνή προβολή ζωγράφοι, γλύπτες, χαράκτες, καλλιτέχνες - φωτογράφοι που συµµετέχουν στις ΣΥΝ-ΟΥΣΙΕΣ και που εκπροσωπούν πέντε επιµέρους γενιές του 20ού αιώνα: Τη γενιά του <30>, τη γενιά του µεσοπολέµου, τη γενιά του πολέµου, την αµέσως µεταπολεµική γενιά και την τελείως σύγχρονη µε καλλιτέχνες γεννηµένους στη δεκαετία του <70>. Η συνεύρεση στην τωρινή έκθεση πολύ γνωστών καλλιτεχνών µε νεότερους, λιγότερο γνωστούς πέρα από το ότι υπογραµµίζει πως κάθε αυθεντικός δηµιουργός µε ένα ειλικρινές πάθος για την τέχνη δεν επηρεάζεται από µικρόψυχα τερτίπια προσφέρει σε πανοραµική θέαση αυτές καθαυτές τις χαρές της ζωής που απελευθερωµένες από τις απαγορεύσεις µιας δήθεν ηθικής µας εξανθρωπίζουν, κοντολογίς, µας εκπολιτίζουν. Τα ερωτικά ζευγάρια που απολαµβάνουµε εδώ σε µύρια όσα συµπλέγµατα είναι διαπερασµένα από µια γνήσια ερωτική έλξη και οργασµική έκσταση έτσι όπως τις βιώνουν, τις εµπνέονται και τις µετουσιώνουν στα έργα τους µε παλµό και όχι µηχανικά και, οι 46 καλλιτέχνες. Ποµποί και δείκτες τα έργα των δηµιουργών της υπέρτατης ενέργειας που ορίζει και ορίζεται από το σύµπαν µετουσιώνουν , χάρη στην εµπεριεχόµενη αρµονία, το <όποιο> σαρκίο σε δόνηση ψυχής. ∆όνηση που καθώς αποκαλύπτει την κάθε δηµιουργία και από έναν µικρόκοσµο κατ΄ εικόνα και οµοίωση του µακρόκοσµου δικαιώνει χαρισµατικά την εξ ορισµού αλλά απενεργοποιηµένη από τη δήθεν <πρόοδο> ταύτισή µας µε την ενεργό Φύση, δηλαδή, µε την ίδια τη Ζωή. Καιρός, λοιπόν να θυµηθούµε ότι είµαστε ακόµη ζωντανοί οργανισµοί µε ενεργές αισθήσεις. Να εκτιµήσουµε ότι µπορούµε ακόµη, εφόσον <αντισταθούµε>, να ξεχωρίσουµε ανάµεσα στις διάφορες αναθυµιάσεις το άρωµα από ένα λουλούδι, την ανάσα της γης. Να γευτούµε µέχρι τα µύχια τον ερωτικό παροξυσµό στην πληρότητά του και όχι σαν παράγωγο κάποιου µηχανικού δονητή. Να αντιδράσουµε έγκαιρα στην γενικευµένη αναισθησία και αποχαύνωση που παραµονεύει από παντού. Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν ∆ρ. Ιστορικός της Τέχνης -Τεχνοκριτικός
ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ - ΓΚΙΚΑΣ “Γυµνές Μορφές”, 1961 25Χ35 εκ. Κόκκινο µελάνι σε χαρτί
8
(1906-1994)
ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΡΑΣ
(1930)
“Ερωτική φλόγα”, 2007 100Χ70 εκ. Μικτή τεχνική σε χαρτί
9
ΜΙΝΑ ΠΑΠΑΘΕΟ∆ΩΡΟΥ - ΒΑΛΥΡΑΚΗ “Εραστές” 80Χ120 εκ. Ακρυλικό σε µουσαµά
10
(1956)
ΤΑΚΗΣ ΚΑΤΣΟΥΛΙ∆ΗΣ
(1933)
“Ερωτικό” 34Χ23 εκ. Μικτή τεχνική σε χαρτί
11
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΠΑΤΡΑΣΚΙ∆ΗΣ “Χωρίς τίτλο” 60X80 εκ. Μικτή τεχνική σε µουσαµά
12
(1946)
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΡΑΒΒΑΛΟΣ
(1933)
“Ερωτικό”, 2007 80Χ54 εκ. Λάδι σε µουσαµά
13
ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΥΜΑΡΑΚΗΣ “Martha’s Vineyard Interlude” 96X120 εκ. Μικτή τεχνική
ΡΕΝΑ ΚΑΝΑ “Αχερνάρ”, 2006 70Χ100 εκ. Λάδι σε µουσαµά
14
(1954)
(1936)
EMIN CIZENEL (1949) , “Inseparable” 120X240 εκ. Μικτή τεχνική σε µουσαµά
ΑΝ∆ΡΕΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
(1964)
“Under the moon”, 2006 100X200 εκ. Λάδι σε µουσαµά
15
ΕΥΗ ΣΙ∆ΕΡΗ
(1949)
“Γαία”, 2007 80Χ72 εκ. Σινική µελάνη σε χαρτί
(CHRIS) ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΜΟΥΣΜΟΥΛΙ∆ΗΣ “Xωρις τίτλο”, 2006 36Χ50 εκ. Μελάνη σε χαρτί
16
(1958)
PETER SEIBT
(1935)
“Η επανένωση της Πηνελόπης και του Οδυσσέα” 100Χ100 εκ. Λάδι σε µουσαµά
ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΣΚΟΚΟΥ
(1945)
“Χωρίς τίτλο”, 2007 40Χ50 εκ. Ακρυλικό σε µουσαµά
17
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΟΥΖΟΥΝΗΣ “Φιλί µε φόντο φοινικόδεντρο”, 1996 50Χ50 εκ. Λάδι σε κόντρα πλακέ θαλάσσης
18
(1944)
ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΑΣΗΘΙΩΤΑΚΗΣ
(1956)
“Λεπτές ισορροπίες”, 2006 180Χ250 εκ. Ακρυλικό και πλαστικό σε πανί
19
ΜΑΓ∆Α ΛΕΒΕΝΤΑΚΟΥ “Κοσµικό”, 2006 90Χ115 εκ. Ακρυλικό σε µουσαµά
20
(1951)
ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ
(1953)
“Χωρίς τίτλο”, 2006 140Χ100 εκ. Ακρυλικό σε ξύλο
21
ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΡΑΣΧΗ “Χωρίς τίτλο” 120Χ100 εκ. Μικτή τεχνική σε µουσαµά
22
(1951)
ΑΝΝΙΤΑ ΝΟΥΡΗ
(1965)
“Subconsciously-cybersex”, 2005 120Χ100 εκ. Ακρυλικό - µικτή τεχνική σε µουσαµά
23
ΜΑΡΙΑ ΣΚΟΥΛΑ “Χωρίς τίτλο”, 2003 110Χ170 εκ. Λάδι σε µουσαµά
24
(1963)
ΠΑΥΛΟΣ ΣΑΜΙΟΣ
(1948)
“Ο εραστής”, 1996 60Χ80 εκ. Λάδι σε µουσαµά
25
∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΤΑΛΑΓΑΝΗΣ
(1945)
“Η σονάτα του σεληνόφωτος”, 1993 60X60 εκ. Ακουαρέλα
.
ΣΤΑΥΡΟΣ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ
(1949)
“Κορίτσι στα λευκά”, 2005 100Χ70 εκ. Λάδι σε µουσαµά
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΠΟΛΩΤΗΣ “Ερωτικό”, 2007 70Χ34 εκ. Μικτή τεχνική σε ξύλο
26
(1968)
ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΑΡΑΚΑΤΣΙΑΝΟΣ
(1937)
“Χωρίς τίτλο”, 1995 72Χ92 εκ. Λάδι σε µουσαµά
27
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ “Ερωτικό ζευγάρι”, 2007 80Χ60 εκ. Ακρυλικό σε µουσαµά
28
(1944)
ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΠΕΡΑΝΤΖΑΣ
(1938) “Ερωτικό”, 2007 28Χ38 εκ. Λάδι σε χαρτί
29
ΜΑΡΙΑ ΖΙΑΚΑ “Αφή”, 2007 80Χ110 εκ. Λάδι σε µουσαµά
30
(1948)
∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΒΛΑΣΣΗΣ
(1946) “Ερωτικό” 65Χ130Χ80 εκ. Σίδηρος
31
∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΑΡΜΑΚΟΛΑΣ “Σπουδή για το θρύλο” 60Χ45Χ35 εκ. Ορείχαλκος
32
(1939)
ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑ∆ΗΣ ,
,
(1934) ,
“ Η Ευρώπη, θυγάτηρ του Βασιλέως της Φοινίκης Αγήνορος καί τής Τηλεφαέσης, εν , ,. , , εκστάσει ευρισκοµένη µετά τήν απαγωγή της υπό τού ∆ιός µεταµορφωθέντος, ινα µή , , , εγείρει υποψίας, εις λευκόν ταύρον” 55Χ60Χ30 εκ. Ορείχαλκος
33
ΧΑΡΗΣ ΓΥΡΑΣ “Φτερωτοί εραστές” 40Χ32Χ12 εκ. Καλσίτης Πηλίου
34
(1944)
ΚΩΣΤΑΣ ∆ΙΚΕΦΑΛΟΣ
(1956) “Ερωτικό” 72Χ28Χ18 εκ. Μάρµαρο Βόλου
35
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΡΟΚΟΣ “Guerrier” 80Χ45X40 εκ. Ορείχαλκος
36
(1945)
ΘEΟ∆ΩΡΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ
(1942) “Ζευγάρι” 20Χ68Χ20 εκ. Ορείχαλκος
37
ΑΣΠΑΣΙΑ ΠΑΠΑ∆ΟΠΕΡΑΚΗ “Ζευγάρι”, 1980 60Χ25Χ25 εκ. Ορείχαλκος
38
(1942)
ΜΑΝΩΛΗΣ ΦΩΚΙΑΝΟΣ
(1969)
“Χορεύτρια”, 2005 60Χ30Χ30 εκ. Παριανό µάρµαρο
39
ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ∆ΗΣ “Ερωτικό”, 2007 27Χ5Χ10 εκ. Ορείχαλκος
40
(1950)
FOTIS
(1940)
“Χορεύτρια 4/10”, 1986 3/12, 1986 34Χ25Χ14 εκ. Μπρούντζος
41
ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΒΑΛΒΗ “Λαλούδες”, 2007 32Χ140Χ140 εκ. Μάρµαρο, γύψος
42
(1949)
.
ΤΟΝΙΑ ΝΙΚΟΛΑΙ∆ΟΥ
(1968)
“Θάλασσα, άµµος και φως” 45X65 εκ. Χαρακτικό
43
ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ “Ενδυµίων”, 90Χ60 εκ. Μεταξοτυπία
44
(1910)
∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΡΟΣ
(1948) “Ζωή και Νίκος” 100Χ100 εκ.
45
ΓΙΩΡΓΟΣ ∆ΟΥΑΤΖΗΣ “Λήθη” 25X35 εκ.
46
(1948)
∆ΗΜΗΤΡΑ ΧΑΝΙΩΤΗ
(1977)
“Παιχνίδια µε το σώµα”, 40Χ60 εκ.
47
Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΥΤΟΣ ΕΚ∆ΟΘΗΚΕ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ “ΣΥΝ-ΟΥΣΙΕΣ” ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΝ ΝΟΕΜΒΡΗ ΤΟΥ 2007 ΣΕ 1000 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΣΧΕ∆ΙΑΣΗ-ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ARTplus Ο.Ε. ΤΗΛ.: 210 6511 450, e-mail: art-plus@otenet.gr ΕΚΤΥΠΩΣΗ: ΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗΣ Α.Ε.
YΓ. Ολοκληρώνοντας, αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερµά τον Φάνη Σιαντή για την εµπιστοσύνη που µου έδειξε και κυρίως, για το ότι συµµερίστηκε απόλυτα τον ενθουσιασµό και την τρέλα µου για το θέµα, στηρίζοντας, µε τον ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΚΥΚΛΟ σύσσωµο, την όλη εκδήλωση. Ευχαριστώ επίσης, θερµά τον Γιάννη Λιάκο που µε ξεπέρασε σε τρέλα στην προετοιµασία της έκθεσης. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στους καλλιτέχνες που δέχτηκαν να πάρουν µέρος στην όλη περιπέτεια και στον Νίκο Λεοντόπουλο για τη <συνεύρεσή> µας στον κατάλογο της παρουσίασης. Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν
Η παρουσίαση των έργων στον κατάλογο έλαβε αποκλειστικά υπόψη τη <συνεύρεση> των έργων αναµεταξύ τους.
ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ: ΧΑΡ. ΤΡΙΚΟΥΠΗ 121, ΑΘΗΝΑ, Τ.Κ. 114 73, ΤΗΛ.: 210 3300 136
www.ikastikos-kiklos.gr