Kumbh Mela Vs. Burning Man: Το υποκείμενο στο μεταίχμιο του χρόνου της εφήμερης πόλης by iliana.klm

KumbhMel aVs.Bur ni ngMan: Τ ουποκε ί με νοστομε ταί χμι οτουχρόνουτης ε φήμε ρηςπόλης

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Kumbh Mela Vs. Burning Man: Το υποκείμενο στο μεταίχμιο του χρόνου της εφήμερης πόλης

Σπουδάστρια: Κολομβρέζου Ηλιάνα

Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Μάρη Ιφιγένεια Σύμβουλος καθηγητής: Παρμενίδης Γεώργιος

Θέλω να ευχαριστήσω θερμά την καθηγήτριά μου Ιφιγένεια Μάρη και τον καθηγητή μου Γεώργιο Παρμενίδη για την καθοδήγησή τους και τις πολύτιμες συμβουλές τους. Τον Πέτρο για την αμέριστη στήριξή του και συμβολή του στην εργασία και την Ειρήνη, την Δανάη και την Νατάσα για την ανεκτίμητη βοήθεια.

Περιεχόμενα Πρόλογος ........................................................................................................................................ 5 Τί είναι το Kumbh Mela; ................................................................................................... 9 Tirthas: πνευματικά περάσματα ................................................................................... 9 Mela ........................................................................................................................................ 11 Τί είναι το Burning Man; ................................................................................................. 15 Trip to the Zone ................................................................................................................. 15 Ταυτότητα .................................................................................................................................... 17 Kumbh Mela ............................................................................................................................ 18 Η περιγραφή του κόσμου .............................................................................................. 18 Kumbh Mela μυθολογία.................................................................................................. 19 Prayag: έννοιες τις θυσίας ........................................................................................... 20 Burning Man ........................................................................................................................... 24 Black Rock City: Πειραματική πόλη .......................................................................... 24 Η περιγραφή του κόσμου ..............................................................................................26 Οι 10 αρχές του Burning Man .......................................................................................29 Τελετουργία............................................................................................................................. 31 Kumbh Mela ....................................................................................................................... 33 Burning Man .......................................................................................................................37 Η πόλη .......................................................................................................................................... 42 Η πόλη του Kumbh .............................................................................................................. 43 Nagri ..................................................................................................................................... 43 Σχεδιασμός ......................................................................................................................... 47 Κάναβος .............................................................................................................................. 50 Η πόλη του Kumbh και η Chandigarh του Le Corbusier................................... 57 Ανάπτυξη ............................................................................................................................ 61 Συναρμολόγηση και αποσυναρμολόγηση ................................................................ 61 Μόνιμες και προσωρινές υποδομές ......................................................................... 64 Συστήματα περιβλήματος ............................................................................................ 70 Kοινωνική υποδομή .........................................................................................................73 Black Rock City ...................................................................................................................... 81 3

Black Rock Desert ............................................................................................................ 81 Κάναβος .............................................................................................................................. 84 Ιστορικά .............................................................................................................................. 85 Ο σχηματισμός της πόλης ............................................................................................ 91 Η Black Rock City και η «κηπούπολη» του Ebenezer Howard ........................96 Δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στην Black Rock City ....................................... 102 Συμπεράσματα........................................................................................................................... 121 Βιβλιογραφία ............................................................................................................................. 125 Βιβλία ...................................................................................................................................... 125 Άρθρα ...................................................................................................................................... 126 Ιστοσελίδες ........................................................................................................................... 127

Πρόλογος Αφορμή για την ερευνητική μου εργασία ήταν το ενδιαφέρον μου για τις κατασκευές μικρής κλίμακας ελαφρού τύπου. Ταυτόχρονα, η αγάπη μου για τη ζωντανή μουσική και τα φεστιβάλ, με ώθησαν να ερευνήσω ένα τέτοιο πρόγραμμα. Σύντομα έπεσα πάνω στην αρχιτεκτονική του Burning Man, που προς έκπληξή μου ανακάλυψα ότι δεν πρόκειται για ένα απλό ετήσιο φεστιβάλ τέχνης, αλλά ότι πρόκειται για μια ετήσια συνάντηση 80.000 ατόμων, που σκοπός τους είναι να δημιουργήσουν μια προσωρινή κοινότητα, κατασκευάζοντας μια εφήμερη πόλη, που έχει διάρκεια ζωής μόλις μίας εβδομάδας. Στην συνέχεια ερευνώντας περισσότερο το θέμα των εφήμερων πόλεων, ανακάλυψα Το Kumbh Mela, ένα φεστιβάλ που πραγματοποιείται κάθε 12 χρόνια στην Ινδία και φιλοξενεί συνολικά 30.000.000 ανθρώπους. Το Kumbh Mela, είναι το σημαντικότερο θρησκευτικό φεστιβάλ της χώρας, και η μεγαλύτερη δημόσια συγκέντρωση στον κόσμο. Διαρκεί 55 ημέρες και για την πραγματοποίησή του, ανοικοδομείται η προσωρινή πόλη του Kumbh. Το περασμένο έτος, η πανδημία του κορονοϊού, μας έφερε αντιμέτωπους με μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Η κοινωνικοποίηση αντικαταστάθηκε από την κοινωνική αποστασιοποίηση και η πρόσβασή μας στον δημόσιο χώρο αποκλείστηκε. Οι δημόσιες συναθροίσεις απαγορεύτηκαν και συνεπώς όλες οι κοινωνικές εκδηλώσεις. Αρκετούς μήνες μετά την πρώτη καραντίνα και ξανά σε αυτή την συνθήκη, νιώθουμε ότι η σύνδεσή μας με την πόλη έχει ακρωτηριαστεί όπως και η ταυτότητά μας ως κοινωνικά όντα. Ως αποτέλεσμα το μόνο που μας απομένει είναι να νοσταλγούμε τις ημέρες που ο συγχρωτισμός δεν αποτελούσε επικίνδυνη συνθήκη, και να φαντασιωνόμαστε το πως θα επιστρέψουμε στον δημόσιο χώρο και θα αναπτύξουμε κοινωνικές σχέσεις, όταν η πανδημία θα είναι πια παρελθόν. Η ανάγκη για κοινωνικότητα όμως υπάρχει ακόμα και σε αυτή την συνθήκη, και έτσι στραφήκαμε στην τεχνολογία για να καλύψει την απόσταση, με συνέπεια την αντικατάσταση του φυσικού χώρου από τον ψηφιακό. Ο αποκλεισμός από τον δημόσιο χώρο και η παρατεταμένη διαμονή στον ιδιωτικό, έδωσαν νέο νόημα στα μπαλκόνια και στις αυλές που άλλοτε είχαν το ρόλο της οριοθέτησης ή των βοηθητικών χώρων. Πλέον έχουν αποκτήσει αξία, αποτελώντας τον ενδιάμεσο χώρο, το κατώφλι που αποκαθιστά την επαφή με το δημόσιο χώρο. Την δεδομένη στιγμή, φαίνεται ότι η ιατρική κοινότητα έχει δώσει λύση στο πρόβλημα της πανδημίας και σιγά σιγά μπορούμε να ελπίζουμε ότι ο εγκλεισμός και η κοινωνική αποστασιοποίηση δεν θα αποτελέσουν τη νέα κανονικότητα. Με την εμπειρία της πρωτόγνωρης αυτής κατάστασης, και τις ανησυχίες που μπορεί συχνά να προκαλεί, μου γεννήθηκε η απορία του πως μπορούμε να κατασκευάζουμε νέες κοινωνικές ταυτότητες στην πόλη. Επιστρέφοντας στα παραδείγματα των εφήμερων πόλεων του Kumbh και του Burning Man, δύο, αν και εφήμερων, φαινομενικά επιτυχημένων παραδειγμάτων 5

πόλεων, καθώς ο πληθυσμός τους συνεχώς αυξάνεται, αναρωτιέται κανείς αν οι δύο αυτές πόλεις που σε ένα βαθμό κατασκευάζονται από τους ίδιους τους κατοίκους τους από το μηδέν, για να εξυπηρετήσουν μια συγκεκριμένη κοινωνική ταυτότητα, θα μπορούσαν να περιέχουν χρήσιμες πληροφορίες για τις μόνιμες πόλεις. Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσω να απαντήσω στο ερώτημα του αν θα μπορούσε να κατασκευάζεται η κοινωνική ταυτότητα στην πόλη, ως προς ένα κοινό πρόσημο. Στo Kumbh Mela και στο Burning Man βρίσκει κανείς δύο παραδείγματα του είδους των δομών και των κοινωνικών καταστάσεων που δημιουργούν οι άνθρωποι σε μια συνθήκη που δεν υπάρχει εξ αρχής, και μας δίνεται η δυνατότητα να μελετήσουμε την αστική ζωή στην κλίμακα τόσο του χώρου όσο και του χρόνου. Οι πόλεις οικοδομούνται σε μικρή χρονική διάρκεια επιτρέποντάς μας να δούμε τους τρόπους με τους οποίους γίνεται η ανάπτυξη της πόλης σαν ενιαίο εγχείρημα , αλλά και πως η κάθε ομάδα ανθρώπων αντιδρά στους ίδιους περιβαλλοντικούς παράγοντες και τα ίδια φυσικά δεδομένα του τόπου. Ταυτόχρονα, η περιοδικότητα των φεστιβάλ μας δίνει την δυνατότητα να παρατηρήσουμε τις αλλαγές που πραγματοποιούνται από την μία εκδοχή του φεστιβάλ στην επόμενη. Στην εργασία αυτή θα επιχειρήσω να εξετάσω αρχικά τις αρχές που καθορίζουν τον χαρακτήρα αυτών των εκδηλώσεων και κατά συνέπεια υπαγορεύουν το είδος των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται. Στην συνέχεια θα ερευνήσω το πως γίνεται η ανάπτυξη της κάθε πόλης και ποιες είναι οι παράμετροι που καθορίζουν αυτή την διαδικασία. Τα δύο παραδείγματα, αν και παρουσιάζουν ομοιότητες, οι οποίες είναι σκόπιμο να μελετηθούν, διαθέτουν το καθένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συγκεκριμένα για τον τόπο που πραγματοποιείται το καθένα, και το πρόγραμμά του. Σε αυτές τις διαφορές είναι αναγκαίο να εστιάσουμε στις ιδιαίτερες αυτές πληροφορίες που μπορούμε να αντλήσουμε από το καθένα. Μέσα από μια σύντομη περιγραφή των εκδηλώσεων και της ιστορίας τους, θα προσπαθήσω αρχικά να προσδιορίσω το κοινό πρόσημο της κάθε εκδήλωσης και την κοινωνική ταυτότητα που προσλαμβάνουν οι κάτοικοι για την διάρκεια των φεστιβάλ. Στην συνέχεια θα προσπαθήσω να αναλύσω το πως καταλαμβάνεται η φυσική έκταση και πως εγγράφονται συνθήκες μιας τόσο ευρείας ομάδας μέσα στην πόλη. Θα συνεχίσω διερευνώντας το πως η κοινωνικότητα που δημιουργείται, αποτυπώνεται στις διαφορετικές κλίμακες της πόλης, αλλά και πως κατασκευάζεται. Η εργασία ολοκληρώνεται με την ανάδειξη των διαφορετικών ερμηνειών που αποκτά ο δημόσιος χώρος των εφήμερων πόλεων, από τις διαφορετικές ομάδες που συμμετέχουν στο φεστιβάλ.

Εισαγωγή

Kumbh Mela

Τί είναι το Kumbh Mela;

Το Kumbh Mela είναι το μεγαλύτερο ινδουιστικό θρησκευτικό φεστιβάλ, το οποίο λαμβάνει χώρα κάθε 12 χρόνια στην συμβολή των ποταμών Γάγγη και Γιαμούνα στην πόλη Allahabad στην βόρεια Ινδία. Πρόκειται για την μεγαλύτερη δημόσια συνάθροιση στον κόσμο, καθώς υπολογίζεται ότι από τις 14 Ιανουαρίου έως τις 10 Μαρτίου του 2013 προσέλκυσε περίπου 70.000.000 πιστούς. Στις ευρείες αμμώδεις πεδιάδες που εμφανίζονται καθώς οι ποταμοί υποχωρούν μετά την εποχή των μουσώνων, χτίζεται η προσωρινή πόλη του Kumbh Mela. Η πόλη αυτή φιλοξενεί εκατομμύρια επισκέπτες-προσκυνητές καθώς και ινδουιστές πιστούς και εργαζόμενους οι οποίοι διαμένουν σε αυτή καθ’ όλη την διάρκεια του φεστιβάλ. Η πόλη αρθρώνεται πάνω σε κάναβο και συναρμολογείται και αποσυναρμολογείται σε διάστημα μόλις μερικών εβδομάδων. Έτσι δημιουργείται ένας τεράστιος καταυλισμός ο οποίος εμπεριέχει διάφορες πτυχές σύγχρονης πολεοδομίας: αστικό σχεδιασμό και διαχείριση, χωροταξία και κατανομή χρήσεων γης, σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, σύστημα διανομής νερού και φαγητού, νοσοκομεία και κέντρα εμβολιασμού, αστυνομικά και πυροσβεστικά κέντρα, δημόσιους χώρους για μαζικές συγκεντρώσεις και ψυχαγωγία, κ.ά.

Tirthas: πνευματικά περάσματα

Σε όλη την Ινδία υπάρχουν χιλιάδες ιεροί τόποι που προσελκύουν ινδουιστές προσκυνητές προκειμένου να βουτήξουν στα ιερά νερά και να βιώσουν την εορταστική ζωή ενός mela (συνάντηση). Αυτά τα μέρη ονομάζονται Tirthas, δηλαδή περάσματα, και συχνά βρίσκονται κατά μήκος των εφτά ιερών ποταμών της Ινδίας και αντιπροσωπεύουν κυριολεκτικά και συμβολικά διασταυρώσεις ή περάσματα. Είναι μέρη όπου οι θρησκευτικές τελετές αποκτούν μεγαλύτερη πνευματικότητα αφού σύμφωνα με την παράδοση, το ποτάμι της επίγειας ζωής επιτρέπει να αγγίξει κανείς τις όχθες της αθανασίας. H Prayag, αρχαία ονομασία του Allahabad, ονομάζεται Tirtha Raja δηλαδή ο βασιλιάς των Tirthas. Λέγεται ότι άλλες Tirthas απορροφούν τις αμαρτίες των ανθρώπων και οι ίδιες οι Tirthas για να απαλλαγούν από το βάρος των αμαρτιών, έρχονται να κάνουν μπάνιο στην Prayag. Ενώ υπάρχουν πολλοί σημαντικοί ναοί στην Prayag, ο πιο σημαντικός «βωμός» θεωρείται η όχθη όπου τα δύο ποτάμια συναντιούνται και ρέουν μαζί. Ο D.P. Dubey αναφέρει: Η συμβίωση μεταξύ του ορατού(Γάγγης και Γιαμούνα ) και του αοράτου (Sarasvati) αντικατοπτρίζει την ενότητα μεταξύ του εαυτού και του απείρου. Αυτή η μεταφυσική προσωπικότητα της Prayaga είναι ο λόγος να την δεχτούμε ως TirthaRaya.1 Οι μεγάλοι ποταμοί της Ινδίας θεωρείται ότι είναι θεϊκής προέλευσης και ότι τα νερά τους είναι υγρή μορφή της θεάς Shakti η οποία είναι η ενέργεια της ίδιας D.P. Dubey, 2001, Prayāga: the ritualscape of a hindu pilgrimage place, (New Delhi: Aryan books international) 1

της δημιουργίας. Το μέρος όπου δύο ποταμοί συναντιούνται λέγεται Sangam και είναι ιδιαίτερα ιερό για μπάνιο. Το πιο σημαντικό Sangam βρίσκεται στην Prayag. Εκεί είναι όπου οι ποταμοί Γάγγης και Γιαμούνα συναντούν τον αόρατο ποταμό Sarasvati.Το μέρος όπου οι τρεις ποταμοί συναντιούνται λέγεται triveni δηλαδή τριπλός πλόκαμος των ποταμών. Ο μεγάλος προορισμός των προσκυνητών στο Kumbh Mela είναι το Sangam στην Prayag. Για τους προσκυνητές το να κάνουν μπάνιο σε αυτό το σημείο έχει την μεγαλύτερη πνευματικότητα καθώς υποστηρίζεται ότι σε αυτή την τοποθεσία στα νερά ρέει το amrit δηλαδή το νέκταρ της αθανασίας κατά την διάρκεια του Κumbh Mela.

Εικόνα 1 Τοποθεσίες προσκηνύματος στην Prayag

Mela

Ένα Mela είναι ένα μεγάλο θρησκευτικό φεστιβάλ όπου η πνευματική ζωή συναντά το εμπόριο και την ψυχαγωγία. Πρόκειται για μια συνάθροιση ατόμων όλων των κοινωνικών τάξεων από όλη την Ινδία και αποτελεί έναν μικρόκοσμο της πνευματικής ζωής της Ινδίας. Οι προσκυνητές στο Kumbh Mela προέρχονται από όλα τα τμήματα της θρησκείας και κυμαίνονται από τους Sadhus (άγιοι) και τους Naga Sadhus που ασκούν τη «sadhana» και ακολουθούν έντονα ένα αυστηρό μονοπάτι πνευματικής πειθαρχίας, στους Ερημίτες που αφήνουν την απομόνωσή τους και έρχονται να επισκεφθούν τον πολιτισμό μόνο κατά τη διάρκεια του Kumbh Mela, στους αναζητητές της πνευματικότητας και στους απλούς ανθρώπους που ασκούν τον Ινδουισμό. Πολλά από τα melas της Ινδίας διαρκούν λίγες μόνο ημέρες. Το Kumbh Mela του 2013 διήρκησε για 55 ημέρες από τις 14 Ιανουαρίου έως τις 10 Μαρτίου. Αν και είναι αδιαμφισβήτητα το μεγαλύτερο και σημαντικότερο από τα melas, έχει πολλά κοινά στοιχεία με τα υπόλοιπα. Κατά μήκος των κυρίων οδών της πόλης του Kumbh κατασκευάζονται περίπτερα με χρωματιστές εισόδους διακοσμημένες με σημαίες και ρόδες. Εκεί εκατοντάδες προσκυνητές μπορούν να ακούσουν τις ομιλίες των μεγάλων δασκάλων, gurus κάθονται με τους μαθητές τους και μελετούν τα ιερά κείμενα, yogis επιδεικνύουν τα κατορθώματά τους. Κάποια από τα μεγάλα περίπτερα στεγάζουν θεατρικές παραστάσεις όπου ηθοποιοί εκτελούν σκηνές από το Ramayana.Λίγο πιο έξω κατά μήκος των δρόμων του καταυλισμού, εκατοντάδες έμποροι πωλούν αγαθά καθημερινής ανάγκης ή και αναμνηστικά θρησκευτικού περιεχομένου. Συνοπτικά ένα mela συνδυάζει την εορταστική διάθεση ενός φεστιβάλ και το εμπόριο, με τον θρησκευτικό σκοπό ενός προσκυνήματος. Κατά τη διάρκεια του Kumbh Mela, πραγματοποιούνται διάφορες τελετές. Η παραδοσιακή πομπή των Akharas που ονομάζεται «Peshwai» στις πλάτες ελεφάντων, αλόγων και σε άρματα, τα τελετουργικά των Naga Sadhus κατά τη διάρκεια του «Shahi Snaan», και πολλές άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες που προσελκύουν εκατομμύρια προσκυνητές να παρακολουθήσουν το Kumbh Mela.

Εισαγωγή

Burning Man

Τί είναι το Burning Man;

Κάθε χρόνο, από την τελευταία Κυριακή του Αυγούστου έως και την ημέρα των Εργατών (Labor day), στην έρημο Black Rock της Nevada περίπου 160 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης Reno εμφανίζεται η προσωρινή πόλη που φιλοξενεί το Burning Man. Σε μια έκταση περίπου 14.800 στρεμμάτων ανεγείρεται η Black Rock City η οποία φιλοξενεί περίπου 80.000 κατοίκους2 οι οποίοι κάθε χρόνο καλούνται να συμμετάσχουν σε ένα πείραμα δημιουργίας μιας προσωρινής κοινότητας. Για μια εβδομάδα οι συμμετέχοντες που αποτελούν την κοινότητα του Burning Man, εξερευνούν διάφορες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης παράγοντας πειραματικά και διαδραστικά γλυπτά, κτίρια, εγκαταστάσεις, «μεταλλαγμένα» οχήματα κ.ά. Η κορύφωση της εκδήλωσης έρχεται με την καύση ενός τεράστιου ξύλινου ομοιώματος ανθρώπου που γίνεται την προτελευταία βραδιά. Από την «τελετουργία» αυτή παίρνει και το όνομά του ολόκληρο το Burning Μan (η μετάφραση είναι φλεγόμενος άνθρωπος).

Trip to the Zone Το Burning Man είναι στην σύλληψή του, ένα γεγονός που απορρέει από τα κινήματα αντικουλτούρας που γεννήθηκαν στην περιοχή του San Franciso από την δεκαετία του 70 και έπειτα. Πολλοί από τους ιδρυτές του μάλιστα δραστηριοποιούνταν σε αυτές τις ομάδες. Μια σύντομη ανασκόπηση σε αυτά τα κινήματα, μας επιτρέπει να εντοπίσουμε τις αρχές που διαμόρφωσαν το Burning Man. Το San Francisco communiversity ήταν το τελευταίο ελεύθερο πανεπιστήμιο που λειτούργησε στο San Francisco. Στόχος του δεν ήταν η ακαδημαϊκή έρευνα αλλά η επικοινωνία των ανθρώπων μέσα από κοινές δραστηριότητες. Η εμπλοκή του με την υπόλοιπη κοινωνία πραγματοποιούνταν μέσω ενός είδους τράπεζας χρόνου που σκοπό είχε την ανταλλαγή αγαθών ή υπηρεσιών. Μετά από την απόσχισή του από το San Francisco State University, οι δραστηριότητές του, άρχισαν να γίνονται όλο και πιο ανορθόδοξες και συχνά παράνομες. Το 1977 μία τάξη, για να συνεχίσει μυστικά τις δραστηριότητές της δημιούργησε την ομάδα Suicide Club, που τα μέλη της στόχευαν στην υπέρβαση των φόβων τους. Αυτό το πραγματοποιούσαν οργανώνοντας ασυνήθιστες και συχνά επικίνδυνες δραστηριότητες που δεν θα μπορούσαν να φέρουν εις πέρας χωρίς ομαδική προσπάθεια. Παραδείγματα αυτών είναι το σκαρφάλωμα της Golden Gate bridge, επέμβαση σε διαφημιστικές πινακίδες και άλλα. Τρία χρόνια μετά την λήξη της δραστηριοποίησης αυτής της ομάδας, το 1986, κάποια μέλη της ίδρυσαν την San Francisco Cacophony Society, μιας αντισυμβατικής ομάδας που δραστηριοποιούταν στο San Francisco και 2

Στοιχεία του 2019

εντασσόταν στο γενικότερο πνεύμα του dada και των καταστασιακών. Στόχος της ήταν ,κρατώντας τα αρχικά χαρακτηριστικά του Suicidal club, να αποκτήσει πιο εξωστρεφή χαρακτήρα. Σύμφωνα με τους ίδιους, «η Cacophony Society είναι ένα τυχαία συγκεντρωμένο δίκτυο ατόμων, που τους ενώνει η αναζήτηση εμπειριών πέρα από την άνια της συμβατικής κοινωνίας μέσω της ανατροπής, φάρσεων, της τέχνης, ασυνήθιστων εξερευνήσεων και ανούσιας τρέλας»3. Οι δραστηριότητες της Cacophony Society ποικίλαν πολύ και περιλάμβαναν φάρσες, εκκεντρικές παρελάσεις στους δρόμους, θεματικά πάρτυ, αλλά και άλλες κοινωνικές συγκεντρώσεις. Ίσως η πιο σημαντική από τις δραστηριότητές τους και εκείνη που επηρέασε το Burning Man περισσότερο απ΄ όλες, ήταν το Trip to the Zone (Ταξίδι στη ζώνη). Αντλώντας έμπνευση από την ταινία του Andrei Tarkovsky Stalker, αλλά και από το βιβλίο του Hakim Bey, The Temporary Autonomous Zone, η ιδέα πίσω από το Trip to the Zone ήταν η απόδραση από την καθιερωμένη πόλη και καθημερινότητα. Οι εξορμήσεις αυτές ήταν σε μέρη που κατά κάποιο τρόπο επέτρεπαν γεωγραφικά, κοινωνικά και χρονικά την απόδραση από την ρουτίνα και την συμβατική ζωή. «Η Ζώνη ήταν ένα μέρος σε μια άλλη διάσταση, μπορούσε να είναι το παρελθόν, το μέλλον, κάτι περίεργο, δεν είχε σημασία. Πηγαίναμε εκεί, και θα το ενστερνιζόμασταν και θα γινόμασταν καλύτεροι εξαιτίας του»4. Σκοπός αυτών των εξορμήσεων σε αυτά τα μέρη ήταν ή εξερεύνησή τους, ο πειραματισμός στην δημιουργία της κοινότητας, η διεξαγωγή κάποιας ασυνήθιστης δραστηριότητας, και στην συνέχεια η επιστροφή στον συνηθισμένο κόσμο. κατά την άφιξη, σχεδιαζόταν μια γραμμή που συμβόλιζε ένα κατώφλι μεταξύ του συμβατικού κόσμου και μιας προσωρινής αυτόνομης ζώνης. Οι συμμετέχοντες περνούσαν αυτή τη γραμμή συμβολίζοντας έτσι την είσοδό τους σε όποια τρέλα αποφάσιζαν να δημιουργήσουν σε αυτό το ταξίδι.

Εικόνα 2 Η πρώτη χρονιά στην έρημο

You may already be a member!, http://www.cacophony.org/sample-page/ Brill L.M., The first year in the desert, https://burningman.org/culture/history/brchistory/event-archives/1986-1991/firstyears/ 3

Ταυτότητα Προκειμένου να γίνει κατανοητή η ταυτότητα και η έκφραση των δύο φεστιβάλ, θα πρέπει να περιγραφούν οι αρχές και οι ιδεολογίες που τα γέννησαν, και κατά συνέπεια το πρόσημο της κοινωνικής ταυτότητας που χαρακτηρίζει τους συμμετέχοντες των 2 φεστιβάλ. Το γεγονός ότι εξετάζουμε 2 εκδηλώσεις μικρής χρονικής διάρκειας, που συμβαίνουν εκτός των πλαισίων της καθημερινότητας και της συμβατικής ζωής, αλλά απαιτούν λειτουργίες και υποδομές παρόμοιες με αυτής, αναπόφευκτα μας οδηγεί σε διάφορα ερωτήματα: Γιατί έρχονται; Γιατί χιλιάδες ασκητές μένουν σε αυτόν τον καταυλισμό για παραπάνω από έναν μήνα και εκατομμύρια πιστοί επισκέπτονται το φεστιβάλ έστω για μία ημέρα; Γιατί χιλιάδες συμμετέχοντες κατασκευάζουν μια πόλη από το μηδέν μόνο και μόνο για να την παραδώσουν στις φλόγες 1 εβδομάδα αργότερα; Και με ποιον τρόπο εκφράζεται αυτή η ταυτότητα και πως αποτυπώνεται στον χώρο;

Kumbh Mela Η πρώτη ιστορική αναφορά του μεγάλου mela στην περιοχή του Allahabad έγινε το 643 μ.Χ. από τον βουδιστή μοναχό Hsuan Tsang, ο οποίος είχε ταξιδέψει στην Ινδία για να βρει βουδιστικά ιερά κείμενα. Στα κείμενα του Hsuan Tsang, ο μοναχός μιλά για μία συγκέντρωση προσκυνητών σε ένα πολυήμερο φεστιβάλ τον μήνα του Magh (Ιανουάριος-Φεβρουάριος) και εξηγεί πως ο βασιλιάς Harsha επέδειξε την γενναιοδωρία του προσφέροντας αγαθά σε ανθρώπους όλων των τάξεων ώσπου επέστρεψε στο βασίλειό του φορώντας μόνο ένα κομμάτι υφάσματος.5 Αναφορά στο ίδιο φεστιβάλ γίνεται και στην Narasimha Purana, μια από τις Upapuranas, η οποία χρονολογείται τον 5ο ή 6ο μ.Χ. αιώνα.6 Διαβάζοντας τις περιγραφές ο D.P. Dubey αναφέρει: «Η παραδοσιακή σκηνή του mela έχει παραμείνει σχεδόν απαράλλακτη: οι επιδείξεις γιογκικής πρακτικής των ασκητών, η απαγγελία θρησκευτικών κειμένων, οι ομιλίες πάνω σε κοινωνικοοικονομικά θέματα, και η σεχταριστική προπαγάνδα εξακολουθούν να είναι οι κύριες ατραξιόν του φεστιβάλ»7.

Η περιγραφή του κόσμου

Για να περιγραφεί το φεστιβάλ, είναι σημαντικό να ερευνηθεί η θρησκευτική πτυχή του, προκειμένου εν συνεχεία να γίνει αντιληπτή η κοινωνική, πολιτισμική και θρησκευτική εξάρτηση και αλληλοεξάρτηση των Ινδουιστών πιστών από πολλά διαφορετικά μέρη, σέχτες και κοινωνικές τάξεις. Οι Ινδουιστικές γραφές αναφέρουν ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει τους τέσσερις στόχους της ζωής, που περιγράφονται ως «Purushartha», δηλαδή τo dharma (δικαιοσύνη), τo artha (τον πλούτο), το kama (επιθυμίες) και το moksha (σωτηρία). και ως όργανο του θεού, να βιώνει τη ζωή στο μέγιστο επίπεδο. Πρέπει να σημειωθεί ότι το dharma προηγείται όλων των άλλων στόχων και αποτελεί καθοδηγητική δύναμη. Στην αναζήτηση του moksha, ο άνθρωπος πρέπει να περάσει αρκετούς κύκλους γέννησης και αναγέννησης, και χρειάζεται ένα δρόμο για τη σωτηρία. Το προσκύνημα ή η Tirtha -yatra προορίζονται για εσωτερικό εξαγνισμό και τον φέρνουν πιο κοντά στον θεό και τη moksha. Εάν κανείς κάνει μπάνιο και πιει νερό εκεί που συναντιούνται ο Γάγγης, ο Yamuna και ο Sarasvati, απολαμβάνει την απελευθέρωση, και περί αυτού δεν υπάρχει αμφιβολία. Padma Purana Uttara Khanda 23.14 Όπως αναφέρει ο Dubey, «αυτό που τους τραβάει σαν μαγνήτες, όλους ταυτόχρονα, στο ίδιο μέρος, είναι η ακλόνητη ζωτική δύναμη της θρησκευτικής D.P. Dubey, Prayaga: the site of Kumbha Mela, (New Delhi: Aryan books international,2001), p.124 6 Ibid, p.123 7 Ιbid, p.124 5

παράδοσης»8.Το Kumbh Mela είναι συμβολή ιερών ποταμών και ιερού χρόνου, με τεράστιο αριθμό ανθρώπων. Εκατομμύρια απλοί προσκυνητές, θρησκευτικοί ασκούμενοι, εθελοντές και ασκητές, ζουν μαζί στον καταυλισμό που δημιουργείται στις παρόχθιες πεδιαδες. Εκατοντάδες άνθρωποι μελετούν μαζί τα ιερά κείμενα, παρακολουούν τα κηρύγματα των gurus παρακολουθούν θρησκευτικές παραστάσεις, κάνουν διαλογισμό, προσεύχονται, συμμετέχουν σε καθημερινές τελετουργίες και κάνουν μπάνιο στον ιερό ποταμό.

Kumbh Mela μυθολογία

Σύμφωνα με την ινδουιστική μυθολογία οι θεοί αναζητούσαν το νέκταρ της αθανασίας το οποίο βρισκόταν βαθιά στον ωκεανό του γάλακτος. Αποφάσισαν να ανακατέψουν τον ωκεανό για να αναδυθεί το νέκταρ. Ο θεός Vishnu μεταμορφώθηκε σε χελώνα στης οποίας το καβούκι θα γινόταν η ανάδευση, το όρος Mandara μεταμορφώθηκε σε αναδευτήρα και o όφις Vasuki έγινε το σχοινί με το οποίο θα ανακάτευαν. Για να πιάσουν το νέκταρ όμως οι θεοί ζήτησαν την βοήθεια των αντίθεων asuras για να τραβούν την μία άκρη του σχοινιού ενώ εκείνοι τραβούν την άλλη έως ότου το kumbh δηλαδή το δοχείο που περιείχε το νέκταρ να αναδυθεί από τον ωκεανό. Οι asuras όμως έκλεψαν το δοχείο μέχρι που ο Vishnu πήρε την μορφή της γοητευτικής παρθένου Mohini και εξαπάτησε τους asuras να την αφήσουν να κρατήσει το kumbh. Εκείνη το παρέδωσε αμέσως στους θεούς οι οποίοι καθώς έφυγαν βιαστικά προς τους ουρανούς, έριξαν κατά λάθος τέσσερις σταγόνες amrit στην γη. Σύμφωνα με την παράδοση οι τέσσερις σταγόνες έπεσαν στις 4 τοποθεσίες όπου γίνονται τα Kumbh Mela: 1) στην Prayag στο Triveni Sangam που γίνεται το μεγαλύτερο και σημαντικότερο Kumbh, 2) στο Haridwar όπου ο ποταμός Γάγγης εισέρχεται στις πεδιάδες, 3) στο Nashik στον ποταμό Godavari, και 4) στο Ujjain στον ποταμό Kshipra. Σε κάθε μία από τις τέσσερις αυτές τοποθεσίες λαμβάνει χώρα ένα Kumbh Mela κάθε 12 χρόνια με μια σειρά η οποία καθορίζεται αστρολογικά με τρόπο ώστε να πραγματοποιούνται Kumbh Mela κάθε 3 χρόνια περίπου. Ο εορτασμός σε κάθε περιοχή βασίζεται σε ένα ξεχωριστό συνδυασμό αστρολογικών θέσεων του Ήλιου, της Σελήνης και του Δία. Οι εορτασμοί γίνονται την ακριβή στιγμή που αυτές οι θέσεις καταλαμβάνονται πλήρως, καθώς θεωρείται η πιο ιερή στιγμή στον Ινδουισμό. Το Kumbh Mela είναι ένα γεγονός που ενσωματώνει εγγενώς την επιστήμη της αστρονομίας, της αστρολογίας, την πνευματικότητα, τις τελετουργικές παραδόσεις και τα κοινωνικο-πολιτιστικά έθιμα και τις πρακτικές. Όταν ο Ήλιος βρίσκεται στον Αιγόκερω και ο Δίας μετακινείται στον Ταύρο, το φεστιβάλ Kumbh πραγματοποιείται στην Prayag.

D.P. Dubey, 2001, Prayaga: the site of Kumbha Mela, (New Delhi: Aryan books international)

Prayag: έννοιες τις θυσίας

Η ονομασία Prayag προέρχεται από το yajna ή yaga, «την θυσία», την σημαντικότερη από τις βεδικές ιεροτελεστίες, η οποία λέγεται ότι τελέστηκε από τον δημιουργό κατά την δημιουργία. Η τριγωνική περιοχή μεταξύ των ποταμών είναι το έδαφος για την θυσία, ο επίγειος βωμός και ονομάζεται vedi. Η σημασία και η δύναμη της θυσίας αντικατοπτρίζεται σε απλές πράξεις πίστης όπως είναι το προσκύνημα και το μπάνιο στα νερά του ποταμού. Το Kumbh mela αποτελεί έναν μακρόκοσμο θυσίας. Όχι μόνο με τις διάφορες ιεροτελεστίες αλλά και με διάφορους άλλους τρόπους.

Θυσία προσωπικού πλούτου

Μία θυσία που σχετίζεται με το φεστιβάλ είναι οι προσφορές των χορηγών που καθιστούν δυνατή την πραγματοποίηση του φεστιβάλ. Η διοίκηση του Allahabad χρηματοδοτείται από το κράτος για να κατασκευάσει τις υποδομές και να μισθώσει το προσωπικό για το Kumbh mela. Πέρα από τους δρόμους, τις γέφυρες και τα δίκτυα ηλεκτρικού ρεύματος, υπάρχει τεράστιο κόστος για να ανεγερθεί και να λειτουργήσει μια προσωρινή πόλη. Τα έξοδα αυτά καλύπτονται κυρίως από πλούσιους που δωρίζουν στις akharas ή σε θρησκευτικές οργανώσεις για να κατασκευάσουν τον καταυλισμό. Ταυτόχρονα πολλοί ευκατάστατοι άνθρωποι που σχετίζονται με gurus ή με ηγέτες των Akharas, όχι απλά δωρίζουν χρήματα αλλά συμμετέχουν και σαν εθελοντές στο φεστιβάλ. Κάποιοι από τους δωρητές στηρίζουν το φεστιβάλ γιατί το θεωρούν κοινωνική τους ευθύνη και άλλοι κάνουν φιλανθρωπίες για θρησκευτικούς λόγους. Πολλοί πιστεύουν ότι κερδίζουν θρησκευτική εύνοια και ταυτόχρονα βοηθούν την τοπική κοινότητα κοινωνικά και οικονομικά. Η τοπική οικονομία ενισχύεται τόσο για τις μεγάλες επιχειρήσεις όσο για τις μικρές και έτσι η θυσία του δωρητή για το φεστιβάλ βοηθά τόσο τον ίδιο όσο και την κοινωνία.

Θυσία της προσωπικής άνεσης

Όσοι συμμετέχουν στο φεστιβάλ είτε σαν προσκυνητές είτε σαν Kalpavasis, καλούνται κι εκείνοι να θυσιάσουν τις ανέσεις τους για να παρευρεθούν στο φεστιβάλ. Οι συνθήκες στο φεστιβάλ δεν είναι εύκολες αφού συχνά οι συμμετέχοντες πρέπει να αντιμετωπίσουν το κρύο, την σκόνη, τον όχλο, την πολυκοσμία ακόμη και σε ορισμένες περιπτώσεις να θυσιάσουν την ιδιωτικότητά τους. Αυτό γίνεται ακόμη πιο έντονο για τους kalpavasis οι οποίοι παραμένουν στο φεστιβάλ καθ’ όλη την διάρκειά του και αφοσιώνονται στην προσευχή, τον διαλογισμό και το satsang (λατρευτικό ομαδικό τραγούδι) και ταυτόχρονα βοηθούν σε καθημερινές λειτουργίες του καταυλισμού. Για τους περισσότερους ο σκοπός αυτής της θυσίας είναι να φτάσουν στην moksha (απελευθέρωση) ή για να ευνοηθούν αργότερα στην ζωή τους αλλά για κάποιους αποτελεί έναν τρόπο να απαλλαχθούν από το εγώ τους και να μάθουν να ζουν γαλήνια. όπως αναφέρουν οι D. Eck και K.Bhatt η απάντηση που πήραν 20

από μία εθελόντρια την Nalini ήταν ότι στο φεστιβάλ τους δίνεται η δυνατότητα να εξασκηθούν στο να είναι πλήρως αφοσιωμένοι και ταυτόχρονα πλήρως αποστασιοποιημένοι.9

Θυσία των προσωπικών δεσμών

Οι χιλιάδες ασκητές που συνωστίζονται στο Kumbh Mela δεν θυσιάζουν μόνο τις προσωπικές τους ανέσεις αλλά και την ιδιοκτησία τους, τους οικογενειακούς τους δεσμούς και τους κοινωνικούς τους θεσμούς εφ’ όρου ζωής. Οι περισσότεροι ασκητές ζουν γύρω από τα dhunis ,τους προσωπικούς τους λάκκους φωτιάς που σιγοκαίνε και αποτελούν σύμβολα της διαρκούς θυσίας που χρειάζεται να κάνουν για να πετύχουν τον στόχο τους. Σύμφωνα με την S.L. Hausner τα dhunis περιέχουν τα 5 δομικά στοιχεία του σύμπαντος: γη, νερό, φωτιά, αέρας και αιθέρας. Η λάσπη του λάκκου αναπαριστά την γη, νερό φυλάσσεται σε ένα μικρό δοχείο δίπλα από τον λάκκο, οι mantras που απαγγέλουν οι ασκητές αντιπροσωπεύουν τον αέρα, η φωτιά φυσικά βρίσκεται μέσα στο Dhuni, και ο αιθέρας διαπερνά και συντηρεί τα υπόλοιπα τέσσερα στοιχεία.10 Ο κόσμος των πέντε στοιχείων όπως αναπαρίσταται στο dhuni συμβολίζει τόσο το φυσικό σώμα του απαρνητή όσο και το εσωτερικό πνευματικό σώμα που μια μέρα θα καούν και θα μετατραπούν σε στάχτη. Η στάχτη που παράγεται από την φωτιά που λέγεται vibhuti ή bhasma συμβολίζει το γεγονός ότι όλες οι ουσίες καταλήγουν στην ίδια γκρι σκόνη κάποια μέρα. Υπενθυμίζει στους απαρνητές αλλά και στους πιστούς την παροδικότητα όλων των υλικών στοιχείων. Η φωτιά στο κρατά ζωντανή την θυσία του απαρνητή υπενθυμίζοντάς του να διακόπτει τους δεσμούς κοινωνικών σχέσεων και εξάρτησης από υλικά αγαθά αλλά και από εσωτερικές σκέψεις .

Θυσία των διαφορών

Αν αναλογιστεί κανείς την ευρύτητα δημογραφικών, κοινωνικών, πνευματικών και χωρικών διαφορών που συναντά κανείς στο Kumbh Mela, μπορεί εύκολα να συμπεράνει ότι όχι σπάνια προκύπτουν διαμάχες και διαπληκτισμοί. Συχνά προκύπτουν συγκρούσεις ανάμεσα στις διαφορετικές akharas αλλά και στο εσωτερικό τους, συγκρούσεις με την διοίκηση κ.ά.. Αυτές οι διαμάχες όμως δεν αποδυναμώνουν την αίσθηση κοινότητας που αποτελεί την βάση της θρησκευτικής, κοινωνικής και συλλογικής αρμονίας στην οποία σκοπεύει το φεστιβάλ. Αυτό επιτυγχάνεται κάνοντας την παραδοχή ότι οι συμμετέχοντες 9

R.Mehrotra, F.Vera, 2015, Kumbh Mela: Mapping the Ephemeral Megacity, Harvard University South Asia Institute 10

S.L. Hausner, 2007, Wandering with Sadhus: Ascetics in the Hindu Himalayas, Indiana university press Bloomington &Indianapolis

δεν χρειάζεται να λύσουν τις διαφορές τους για να ζήσουν μαζί. Πολλοί θρησκευτικοί ηγέτες παρατηρούν ότι το Kumbh είναι ένα μέρος όπου πρέπει κανείς να μάθει να απαλλάσσεται από το εγώ του. Έτσι το Kumbh Mela φιλοξενεί την συνύπαρξη διαφορετικών παραδόσεων που έχουν μερικώς θυσιάσει τις θεολογικές, ιδεολογικές, πολιτισμικές και κοινωνικές τους διαφορές με σκοπό να συναναστραφούν η μία με την άλλη και να αναζητήσουν κατανόηση και αρμονία. Το Kumbh Mela αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα οικουμενικής εκδήλωσης στον κόσμο, όπου ανόμοιες παραδόσεις συμβιώνουν και ενώνονται σε τέτοια μεγάλη κλίμακα. Το Kumbh Mela προωθεί ρεαλιστικά τον πλουραλισμό που είναι εγγενής στον ινδικό πολιτισμό δημιουργώντας τις χωρικές και ψυχολογικές συνθήκες στις οποίες οι οπαδοί διαφορετικών παραδόσεων ζουν μαζί.

Εικόνα 3 Προσκυνητές τρώνε μαζί ιερό prasad στο Kumbh Mela

Burning Man Σύμφωνα με τον ιδρυτή Larry Harvey «Το Burning Man αποτελεί ένα πείραμα προσωρινής κοινότητας. Κάθε χρόνο σχεδιάζουμε μια πόλη η οποία λειτουργεί σαν δοχείο κοινότητας και μοντέλο πολιτισμού, και την τοποθετούμε σαν ένα τρυβλίο Petri στην έρημο Black Rock. Μελετάμε το αποτέλεσμα, παρατηρούμε πως η κουλτούρα ευδοκιμεί, επιβιώνει και αναπαράγεται μέσα στον «δοκιμαστικό σωλήνα» κόσμο μας, ύστερα καθαρίζουμε εντελώς την επιφάνεια της ερήμου και ξεκινάμε ξανά»11. Ένα από τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζει στην ιστορία του Burning Man είναι ότι ανέκαθεν ήταν ένα πείραμα πάνω στην τελετουργία και ένας μεταμοντέρνος εορτασμός της βεβήλωσης. Από τη μία πλευρά η αρχική αποστολή του Larry Harvey ήταν να εντοπίσει ένα χώρο όπου θα μπορούσε να κάψει μεγάλα ξύλινα ομοιώματα χωρίς ενοχλήσεις από το νόμο. Διοργάνωνε τελετουργικές καύσεις στην Baker Beach του San Francisco για τον εορτασμό της θερινής ισημερίας από το 1986. Στην έρημο ο Larry Harvey ήλπιζε να βρει αυτό που ο αναρχικός Hakim Bey όρισε μια «προσωρινή αυτόνομη ζώνη». Από την άλλη πλευρά, οι Mikel και Law ήλπιζαν να αναπτύξουν στην έρημο Black Rock μια πολιστική και καλλιτεχνική γλώσσα που θα πήγαινε πέρα από την «ανοία της συμβατικής κοινωνίας». Έτσι γεννήθηκε η Black Rock City, μια πόλη η οποία είναι εξ

ολοκλήρου προσωρινή αφού χτίζεται για την εβδομάδα που διαρκεί η εκδήλωση και στην συνέχεια αποσυναρμολογείται χωρίς να μείνει ίχνος της. Black Rock City: Πειραματική πόλη Στην Black Rock City, συνδυάζονται τέσσερις ιδέες: η αρχική ανάγκη απομάκρυνσης από τη συμβατική ζωή για αναζήτηση διαύγειας, η απελευθερωτική αξία της αστικής κατοίκισης σε κοινοτικούς χώρους, οι ουτοπικές δυνατότητες στενής συντονισμένης δράσης και η αξία της συμμετοχής. Όσοι συμμετέχουν στην εκδήλωση είναι υπεύθυνοι για τα δικά τους εφόδια( αφού το μόνο που μπορεί να αγοράσει κανείς στην πόλη είναι πάγος, καφές και τσάι) και για το κατάλυμά τους που μπορεί να είναι από μία απλή σκηνή έως πολυτελές τροχόσπιτο, και συνήθως οργανώνονται σε θεματικές κατασκηνώσεις. Τα μέσα μαζικής μεταφοράς έχουν τη μορφή των εντυπωσιακών κινούμενων γλυπτών που είναι τα μεταλλαγμένα οχήματα και η προσωπική μεταφορά (ποδήλατα) μετατρέπεται σε κινούμενες εκθέσεις προσωπικής εφευρετικότητας. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της εκδήλωσης είναι η ανάπτυξη και η συμμετοχή δραστηριοτήτων όπως πάρτι, 11

Builiding Burning Man,the official Journal of Burning Man Project 1999 edition editor

larry Harvey

μαθήματα, δημιουργία έργων τέχνης κ.ά.. Στο Burning Man επικρατεί ένα διονυσιακό κλίμα αφού τα πάρτι, η σεξουαλική δραστηριότητα καθώς και τα ναρκωτικά, αν και επισήμως απαγορεύονται από την εκδήλωση, είναι διάσπαρτα στην πόλη. Οι μεταμφιέσεις και η γυμνότητα που επικρατούν, υποδηλώνουν το πνεύμα κοινότητας και αδελφικότητας που επικρατεί, αφού ο καθένας νιώθει άνετα να εκφράζεται μέσα από το ντύσιμό του η την έλλειψη αυτού. Το ίδιο πνεύμα ενισχύεται και μέσα από τις δραστηριότητες που παίρνουν τελετουργικό χαρακτήρα. Το χάσμα μεταξύ της Black Rock City ως θέαμα και ως πραγματικότητα της προσδίδει αξιοπιστία. Ως εμπορική ταυτότητα, το Burning Man είναι μια «αυθεντικά μη αυθεντική»12 κοινότητα/ς, δηλαδή η επιτυχία του βασίζεται στην ικανότητά του να χτίζει το μύθο του συνειδητά πλασάροντας τον εαυτό του ως «ψευδοπροφήτης». Ευδοκιμεί χάρη στην δυσπιστία που πολλοί δείχνουν απέναντι στην οργανωμένη κοινωνία, και προσελκύει τους θερμούς ακολούθους του μεταξύ ανθρώπων που θεωρούν τους εαυτούς τους κοινωνικά και πολιτισμικά παρείσκατοι. Μεταξύ των συμμετεχόντων του Burning Man μπορεί κανείς να συναντήσει ανθρώπους οποιασδήποτε ιδιαολογίας: φιλελεύθερους υπέρ της ελεύθερης κατοχής όπλων και σοσιαλιστές που εναντιώνονται στον πόλεμο, υποστηρικτές θεωριών συνωμοσίας και χάκερς, αντικαπιταλιστές και νεοφιλελεύθερους, θιασώτες του «δίκαιου εμπορίου» και στελέχη πολυεθνικών. Επίσης η Black Rock City ελκύει και φέρνει κοντά ανθρώπους από εντελώς διαφορετικές κοινωνικές ομάδες: φανατικούς, που πιστεύουν πως πλησιάζει η μέρα της κρίσης πλησιάζει (ιδιαίτερα Μορμόνους), λέσχες μηχανόβιων, υποστηρικτές της σεξουαλικής απελευθέρωσης, ακαδημαϊκούς, καλλιτέχνες, βετεράνους ακτιβιστές, δικηγόρους και στελέχη της Wall Street. Αυτό που τραβάει όλους αυτούς στην Black Rock city είναι η δυνατότητα που τους δίνεται να δουν τους εαυτούς να αντιτίθενται στο κοινωνικό και πολιστικό κυρίαρχο ρεύμα που τους περιβάλλει. Ως σύνολο αυτοπροσδιορίζονται ως ακριβώς αυτό που δεν είναι κανείς άλλος και πηγαίνουν στην playa για να ενισχύσουν αυτή τους την πεποίθηση.

Nader Vossoughian , The Temporary City: Camps, Cowboys, and Burning Man , hunch No 13 NAi publishers/Berlage institute,2009

Η περιγραφή του κόσμου

Ως αστικό φαινόμενο, το Burning Man πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο της ιστορίας της αμερικάνικης Δύσης. Πολιτισμικά, οι Αμερικάνοι ανέκαθεν έβλεπαν τη Δύση ως ένα ατέλειωτο λευκό χαρτί (tabula rasa), που θα μπορούσε να «εξημερωθεί» και κατακτηθεί μέσω της τεχνολογίας. Δύο συγκεκριμένες περιοχές στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη ανάπτυξη του Burning Man: το Los Angeles και το Las Vegas. Και οι δύο υφίστανται ιστορικά τεράστιους περιορισμούς σε πόρους (π.χ νερό) και έχουν αξιοποιήσει την τεχνολογία για την αισθητικοποίηση και αντικειμενοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος. Στο Los Angeles, ο Walt Disney πρωτοτύπησε δημιουργώντας το θεματικό του πάρκο όταν αντιλήφθηκε ότι μπορούσε να χρησιμοποιήσει την ίδια στρατηγική που του έφερε επιτυχία ως παραγωγό ταινιών για να καθοδηγεί τους ανθρώπους σε εξωτερικούς χώρους / εξωτερικά περιβάλλοντα. Αντιλαμβανόταν τους χώρους ως «πράξεις» ενός σεναρίου, τα κτήρια σαν σκηνικά, και τα περιβάλλοντα ως «θέματα». Μέσω αυτοματισμών και μηχανημάτων εξασφάλισε διαρκή κίνηση, τάξη και ροή πλήθους Αντιθέτως το Las Vegas αναπτύχθηκε ιστορικά σαν ένα πραγματικό μνημείο στο σύγχρονο αυτοκινητόδρομο. Όπως εύστοχα παρατήρησε ο Robert Venturi τα πιο σημαντικά του τοπόσημα είναι η Las Vegas Strip και οι επιγραφές που την περικυκλώνουν13, το αγαπημένο του μέσο μετακίνησης είναι το μοντέρνο αυτοκίνητο και η αγαπημένη του απασχόληση είναι οι αποδράσεις και ο τζόγος. Το Las Vegas δεν έχει μνήμη, «Ό,τι συμβαίνει στο Vegas, μένει στο Vegas». To Burning Man έχει γεννηθεί από το Las Vegas: την αγάπη του για την ψευδαίσθηση και το εφήμερο, τη σχέση του με την κουλτούρα του αυτοκινήτου, το ρομάτζο/φλερτ του με την έρημο. Στην playa, όπως και κατά μήκος της Strip, η αλλαγή και η προσωρινότητα είναι ο κανόνας: τα πιο συνήθη καταλύματα είναι αυτοσχέδιες σκηνές, γεωδαιτικοί θόλοι, πτυσσόμενες εφελκυόμενες κατασκευές και τροχόσπιτα. Προσωρινές επιγραφές υπάρχουν σε αφθονία παντού, πολλές ως συνειδητές διακωμωδήσεις πραγματικών εταιρικών σημάτων. Επίσης, στο Burning Man όπως και στο Las Vegas, η υπερβολή είναι διάχυτη. Τέλος, όπως συμβαίνει και στο Las Vegas, στο Burning Man ανέκαθεν εορταζόταν το αυτοκίνητο. Ενώ οι διοργανωτές επίσημα διατηρούν την Black Rock City ως ζώνη αποκλειστικά για πεζούς, «καλλιτεχνικά οχήματα», αυτοκίνητα σχεδιασμένα ως έργα τέχνης, επιτρέπεται να κυκλοφορούν – στην πραγματικότητα οι συμμετέχοντες στο Burning Man αντιμετωπίζουν το αυτοκίνητο (ή το φορτηγό ή το λεωφορείο, ανάλογα με την περίσταση) ως το απόλυτο σύμβολο της «plug-in» αυτονομίας. Στην πραγματικότητα κάποιος πρέπει να επιβαίνει σε όχημα για να εισέλθει στο χώρο της «πόλης». Η είσoδος 13

Venturi R.,1972, Learning from Las Vegas, MIT Press

και η έξοδος πεζή απαγορεύονται αφού κάποιος μπορεί να χαθεί στην έρημο και ακόμα και να πεθάνει από την αφυδάτωση.

Εικόνα 4 "Μεταλλαγμένο" όχημα στην Black Rock Desert

Από το Los Angeles – και συγκεκριμένα από την Disney – το Burning Man απέκτησε την έλξη του για το θέατρο και τα μαζικά θεάματα. Το πιο σημαντικό θέαμα είναι η ίδια η Black Rock City, που βασίζεται στην αρχή της «θεματικής ιθαγένειας». Η Blαck Rock City δεν έχει νομική υπόσταση, και η ομοσπονδοιακή κυβέρνηση αντιμετωπίζει το Burning Man ως εμπορικό γεγονός. Ωστόσο οι συμμετέχοντες απολαμβάνουν την αίσθηση κοινότητας που τους ενσταλάζει η Black Rock City και αντλούν ικανοποίηση από την επιβίωση σε κρισιακές συνθήκες. Επίσης απολαμβάνουν την περίπλοκη γραφειοκρατία που ανατύσσεται γύρω από τις αστικές φαντασιώσεις τους: Δεκάδες εθελοντές εμπλέκονται στην οικοδόμηση της Black Rock City και η υποδομή που οργανώνει, στήνει και ξεστήνει την πόλη λειτουργεί κατά το μεγαλύτερο μέρος της χρονιάς. Ένα δεύτερο πιο σημαντικό χαρακτηριστικό που καθιστά το Burning Man ξεχωριστό έχει να κάνει με τις στρατηγικές που χρησιμοποιεί για να προωθήσει τον ευατό του, ιδιαίτερα μετά τα μέσα της δεκαετίας του 90. Δεδομένου ότι επισήμως το Burning Man αυτοπροσδιορίζεται ως «αντισυμβατικό κίνημα» 27

βασίζεται στην μετάδοση της πληροφορίας από στόμα σε στόμα, με e-mails, σε κοινωνικές συγκεντρώσεις, στα social media και άλλα ανεπίσημα κανάλια επικοινωνίας προκειμένου να διαδώσει το μήνυμά του. Η παρουσία του στο διαδίκτυο είναι τρομερά έντονη ενώ η ορατότητά του νστην τηλεόραση σχεδόν μηδενική – σπάνια δίνουν άδεια σε τηλεοπτικούν σταθμούς να καλύψουν το γεγονός. Το Burning Man μπορεί να διαφηνίσει τον εαυτό του ως ένα αυθεντικό πείραμα ουτοπίας ή ως ένα παχνίδι μεταμφίεσης (έχει κάνει και τα δύο στο παρελθόν). Σε κάθε περίπτωση η ταυτότητα παραμένει άθικτη. Καθώς το Burning Man μεγαλώνει, μεγαλώνει και το θέαμα. Εάν συρρικνωθεί, θα ενταθεί η ψευδαίσθηση της αυθεντικότητας και μαζί της η ταυτότητα. Για να ενταθεί η αίσθηση ποικιλίας και καινοτομίας που επειδιώκει να δημιουργεί στους συμμετέχοντες, τα φεστιβάλ καλύπτοναι από ένα διαφορετικό θέμα κάθε χρόνο. Τα διαφορετικά camps παίζουν το παιχνίδι του «καλού γείτονα». Τοποθετούν γραμματοκιβώτια στις εισόδους τους, δημιουργούν τα δικά τους θεάματα, το καθένα διαφορετικό από το επόμενο. Το θέμα της ιθαγένειας βρίσεκι εφαρμογεί και στον καθημερινό προγραμματισμό. Πολλοί συμμετέχοντες φορούν μάσκες και υποδύονται άλλους χαρακτήρες αλλά πάνω από όλα παραμένουν πολίτες της Black Rock City:συλλέγουν εισιτήρια και προσφέρουν μασάζ πλάτης, «φτύνουν» φωτιά και φροντίζουν την μεταφορά των καλλιτεχνιμάτων στην playa.

Οι 10 αρχές του Burning Man

Με την πάροδο του χρόνου, οι συμμετέχοντες στο Burning Man ανέπτυξαν ως κοινότητα ένα σύστημα αρχών / μια ηθική, το οποίο η Black Rock City LLC κωδικοποίησε σε μια λίστα με δέκα αρχές. Το Burning Man θεμελιωδώς είναι ένα μεταμοντέρνο πείραμα όπου οι συμμετέχοντες ανεξάρτητα και αυτόνομα σχηματίζουν το άμεσο περιβάλλον τους, με βάση τις «10 αρχές». Οι αρχές του Burning Man αν και δεν αποτελούν κανόνες για τους συμμετέχοντες, εκφράζουν την φιλοσοφία του. Ο κάθε συμμετέχων επιλέγοντας και αναλαμβάνοντας ρόλο μέσα στο όλο εγχείρημα, καλείται να τις εξετάσει, ερμηνεύσει και να τις πλαισιώσει, με αποτέλεσμα να παράγονται ποικίλες εκδηλώσεις των κατευθυντήριων αυτών αρχών οι οποίες διαμορφώνουν τα τρία βασικά δόγματα της εκδήλωσης-πόλη, κοινότητα και τέχνη.14 Αυτές είναι: 1. Ριζική συμπερίληψη. Οποιοσδήποτε μπορεί να συμμετάσχει στο Burning Man. Ο καθένας είναι ευπρόσδεκτος και δεν υπάρχουν προαπαιτούμενα για την συμμετοχή του στην κοινότητα. 2. Δωρεά. Το Burning Man είναι αφιερωμένο σε πράξεις γενναιοδωρίας. Η δωρεά γίνεται άνευ όρων, χωρίς προσμονή ανταλλάγματος. 3. Αποεμπορευματοποίηση. Για την διατήρησή του πνεύματος της δωρεάς ,η κοινότητα ζητά να δημιουργήσει κοινωνικά περιβάλλοντα στα οποία δεν μεσολαβούν εμπορικοί σπόνσορες, συναλλαγές ή διαφημίσεις. Στην θέση του θεσμού της κατανάλωσης ενθαρρύνεται η συμμετοχική εμπειρία. 4. Ριζοσπαστική αυτάρκεια, Στο Burning Man το άτομο ενθαρρύνεται να ανακαλύψει να αξιοποιήσει και να βασιστεί στα εσωτερικά του εφόδια. 5. Ριζοσπαστική αυτοέκφραση. Η ριζοσπαστική αυτοέκφραση προκύπτει από τα μοναδικά χαρίσματα του κάθε ατόμου. Κανείς άλλος εκτός του ατόμου ή της συνεργαζόμενης ομάδας δεν μπορεί να καθορίσει το περιεχόμενό της. Προσφέρεται σαν δώρο προς τους άλλους. Στο ίδιο πνεύμα, ο δωρητής θα πρέπει να σέβεται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του παραλήπτη. 6. Συλλογική δράση. Η κοινότητα του Burning Man εκτιμά την δημιουργική συνεργασία. Στόχος τους είναι η παραγωγή, η προώθηση και η προστασία κοινωνικών δικτύων, δημοσίων χώρων, έργων τέχνης, και μεθόδων επικοινωνίας που υποστηρίζουν τέτοιου είδους αλληλεπίδραση. 7. Αστική ευθύνη. Τα μέλη της κοινότητας που διοργανώνουν εκδηλώσεις θα πρέπει να αναλαμβάνουν ευθύνη για την δημόσια ευημερία και να επικοινωνούν την αστική ευθύνη στους συμμετέχοντες. Επίσης η διοργάνωση των L.Harvey,La Vie Boheme-A History of Burning Man.Lecture at the walker art center ,Minneapoliw,February 24,2000 14

εκδηλώσεων θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους τοπικούς, πολιτειακούς και ομοσπονδιακούς νόμους. 8. Χωρίς ίχνος. Η κοινότητα σέβεται το περιβάλλον και είναι αφοσιωμένη στο να μην αφήνει κανένα φυσικό ίχνος των δραστηριοτήτων της οπουδήποτε συγκεντρώνεται. Καθαρίζει τους χώρους αυτούς και επιδιώκει όποτε είναι αυτό δυνατό να τους αφήνει σε καλύτερη κατάσταση από ότι τους βρήκε. 9. Συμμετοχή. Η κοινότητα είναι αφοσιωμένη σε μια ριζοσπαστική συμμετοχική ηθική. Πιστεύουν ότι η μετασχηματιστική αλλαγή, είτε στο άτομο είτε στην κοινωνία, μπορεί να προκύψει μόνο μέσω της βαθιάς προσωπικής συμμετοχής. Όλοι προσκαλούνται να δουλέψουν. Όλοι προσκαλούνται να παίξουν. 10. Αμεσότητα. Η εμπειρία της αμεσότητας είναι η πιο σημαντική από τις αξίες της κουλτούρας του Burning Man. Σκοπός είναι να ξεπεραστούν τα εμπόδια που υπάρχουν μεταξύ του εαυτού και της αναγνώρισης του εσωτερικού κόσμου του ατόμου, την πραγματικότητα των γύρω του, την συμμετοχή στην κοινωνία, και να επιτευχθεί η επικοινωνία με έναν φυσικό κόσμο που ξεπερνά τις ανθρώπινες δυνάμεις.15

https://burningman.org/culture/philosophical-center/10-principles/

Τελετουργία Η τελετουργία ορίζεται ως μια ακολουθία ενεργειών, η οποία έναν τυποποιημένο τρόπο συμπεριφοράς στον οποίο τα μέλη μιας κοινότητας ή μιας ομάδας συμμετέχουν τακτικά. Οι ενέργειες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν κινήσεις, αντικείμενα ή λέξεις που να έχουν συμβολικό νόημα, διαφέροντας έτσι από τις ενέργειες της καθημερινότητας. Η θρησκεία αντιπροσωπεύει ένα από τα κύρια πλαίσια στα οποία ασκούνται οι τελετές, αλλά το πεδίο της τελετουργικής συμπεριφοράς εκτείνεται πολύ πέρα από τη θρησκεία. Οι περισσότερες ομάδες έχουν κάποιου είδους τελετουργικές πρακτικές. Η τελετουργία είναι ένας συγκεκριμένος, αισθητός τρόπος συμπεριφοράς που επιδεικνύεται από όλες τις γνωστές κοινωνίες. Είναι επομένως δυνατό να δούμε το τελετουργικό ως τρόπο καθορισμού ή περιγραφής των ανθρώπων. Οι μετέχοντες σε μια τελετουργία αποκτούν ένα κοινό δεσμό, μια αίσθηση ταυτότητας και συνοχής. Η ταυτότητα, όπως δίνεται από την τελετουργική συμμετοχή σχετίζεται με τον προσανατολισμό του ατόμου μέσα σε ένα δεδομένο πλαίσιο. Η ικανότητα συσχετισμού και επαναπροσδιορισμού με τον κόσμο γύρω μας είναι κάτι που, αναμφισβήτητα, υπήρξε ανέκαθεν ανθρώπινη ανάγκη. Βοηθά ένα άτομο να αισθάνεται άνετα και ασφαλή στον εαυτό του και κατ 'επέκταση στο περιβάλλον του. Η τελετουργία, τοποθετώντας το άτομο στην κοινωνία, του δίνει ταυτότητα και ένα σημείο αναφοράς από το οποίο μπορεί να δράσει. Αυτό στη συνέχεια μεταφράζεται στον τρόπο με τον οποίο το άτομο μπορεί να τοποθετηθεί σε ένα μεγαλύτερο γεωγραφικό σύνολο, χρησιμεύοντας ως σημείο προσανατολισμού. Οι τελετουργίες χρησιμοποιούνται και ως δείκτες στο χρόνο. Υποδηλώνουν μια προ-τελετουργική και μια μετα-τελετουργική κατάσταση που διαφέρουν μεταξύ τους. Η ακολουθία των εκδηλώσεων μπορεί να κατασκευαστεί από το άτομο ή από μια πολιτιστική ή κοινωνική δομή. Ίσως να μην υπάρξει πραγματική αλλαγή μέσω της εφαρμογής ενός τελετουργικού, ωστόσο, στα μάτια του ατόμου ή της κοινωνίας, η κατάσταση του ατόμου που υπόκειται σε τελετή έχει αλλάξει. Επίσης χρησιμοποιούνται ως δείκτες στο χρόνο, αγκυρώνοντας σημεία από τα οποία το άτομο μπορεί να μετρήσει τη ζωή του. Χρησιμεύουν στο να τοποθετήσουν ένα ατόμο σε μια συγκεκριμένη κουλτούρα και σε συγκεκριμένο χρόνο. Μια τέτοια πράξη έχει γεωγραφική σημασία καθώς αυτό εκτυλίσεται σε συγκεκριμένο χώρο. H πρόθεση να πάει φτάσει κανείς σε ένα μέρος δημιουργεί ιστορικό χρ’ονο: Το μέρος είναι ένας στόχος στο μέλλον.16 Με ένα τελετουργικό να είναι ένα σύνολο κινήσεων που το σώμα κάνει, υπάρχει μια σκόπιμη τοποθέτηση ενός ατόμου στο χώρο.

Tuan Y., Space and place

O Victor Turner ανέπτυξε την θεωρία του για την τελετουργία, βλέποντάς την όχι μόνο σαν μια θρησκευτική έκφραση του ιερού, αλλά και ως κοινωνική έκφραση. Βασιζόμενος στο έργο του Van Gennep για τις διαβατήριες τελετές, εστίασε στην έννοια του κατωφλιού και της μεθοριακότητας-«liminality” . Ο Van Gennep διέκρινε τις διαβατήριες τελετές σε 3 φάσεις17. Η πρώτη αφορά τον αποχωρισμό(separation), κατά την οποία το άτομο αποκόπτεται από την ομάδα, από το προηγούμενο στάτους του ή από μια κατάσταση συγκεκριμένων κοινωνικών συνθηκών. Η δεύτερη αφορά την μετάβασημεθοριακότητα(transition) στην οποία το άτομο δεν έχει ούτε τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης αλλά ούτε και της επερχόμενης κοινωνικής κατάστασης. Στην Τρίτη φάση, την φάση της ενσωμάτωσης, το πέρασμα ολοκληρώνεται και το υποκείμενο ανήκει πλέον στην νέα κοινωνική του κατάσταση.18 Στην κατάσταση της μεθοριακότητας, τα γνωρίσματα των ατόμων είναι ασαφή, αφού δεν ορίζονται πλέον από τις καθορισμένες δομές. Είναι μεταξύ και ανάμεσα(betwixt and between)19. Στην φάση αυτή τα άτομα έχουν μία ασαφή ταυτότητα και για να λάβουν την επόμενη θα πρέπει να απαλαγούν από την προηγούμενη. Σύμφωνα με τον Turner, ανάμεσα σΤα μεθοριακά υποκείμενα αναπτύσεται μια αίσθηση συντροφικότητας και ισότητας. Οι κοσμικές διακρίσεις του βαθμού και του στάτους εξαφανίζονται ή ομογενοποιούνται. Αυτούς τους δεσμούς που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μεθοριακά άτομα, ο Turner ονομάζει «communitas”20. Ο turner αντιπαραθέτει την κοινωνική δομή (τιε κοινωνικές θέσεις, την εξουσία, την από τα πάνω αρχή) με την αντι-δομή( τις από τα κάτω δημιουργικές τάσεις και ευκαιρίες εξέλιξης και αλλαγής). Η αντι-δομή ανήκει στον χώρο της μεθοριακότητας. Εκεί οι δράστηριοτητες αντιδομής, οι communitas, είναι ικανές να αποτελέσουν πηγές πολιτισμικής και κοινωνικής εξέλιξης, να γεννήσουν νέες ιδέες και στην συνέχεια αυτές να μπολιάσουν την συμβατική κοινωνική δομή με νέους τρόπους οργάνωσης.

Gennep, A van (1960 [1908]) The Rites of Passage, English trans 1960 by M. B. Vizedom and G.L.Caffee, London, Routledge & Kegan Paul 18 Victor turner, From Ritual to theatre: the human seriousness of play, PAJ Publications 17

Turner, V.W. (1967) “Betwixt and Between: The Liminal Period in Rites de Passage.” The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual pp. 93-111. Ithaca: 19

Cornell UP. 20 Turner, V.W. (1969) The Ritual Process: Structure and Anti-Structure London: Routledge & Kegan Paul 32

Kumbh Mela Snan και Shahi snan

Για τους περισσότερους προσκυνητές την μεγαλύτερη πνευματική αξία κατέχει σαφώς η εμβάπτιση στα νερά του ποταμού. Βουτάνε πλήρως μία, ύστερα δύο , ύστερα τρείς φορές και στην συνέχεια παίρνουν το νερό στα χέρια τους και το ρίχνουν ξανά στον ποταμό ως προσφορά στους θεούς και τους προγόνους.21Επίσης προσφέρουν λουλούδια και λυχνίες, τα οποία αφήνουν να επιπλεύσουν στον ποταμό. Το απόγευμα οι pujaris(ιερείς) τελούν τις aratis, προσφορά τεράστιων λυχνιών στον ποταμό. Οι τελετές είναι απλές αλλά κατέχουν κυρίαρχη σημασία για την πνευματική εμπειρία του Kumbh Mela.Για τους Kalpavasis, προσκυνητές που διαμένουν για όλη την διάρκεια του φεστιβάλ και ζουν με λιτότητα, το Snan (μπάνιο στον ποταμό) είναι καθημερινή ιεροτελεστία.22 Κατά την διάρκεια των Shahi Snan το πλήθος των λουόμενων μπορεί να φτάσει τα 20.000.000.Πρόκειται για τις ιερές ημέρες για μπάνιο και θεωρούνται αστρολογικά ευοίωνες και τότε η δύναμη και ο μαγνητισμός των ιερών νερών ενισχύεται. Υπάρχουν 3 ιερές ημέρες Shahi Snan: η Makar Sankranti, η Mauni Amavasya και η Vasant Pachami.Αυτές τις ημέρες προτεραιότητα στα νερά του ποταμού έχουν οι Akharas, χωρίς όμως να έχουν λείψει στο παρελθόν οι διαμάχες μεταξύ τους για την σειρά με την οποία βουτούν.

Εικόνα 5 Προσκυνητές κάνουν μπάνιο και προσεύχονται στον ποταμό

R.Mehrotra, F.Vera, Kumbh Mela:Mapping the Ephemeral Megacity,Harvard University South Asia Institute, p.39 22 N.Mishra, Kumbha:The traditionally modern Mela, Bloomsberry india,2019 21

Akharas Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του φεστιβάλ πέρα από το μέγεθός του, είναι η μαζική παρουσία των ταγμάτων των Sadhus.Τα τάγματα αυτά ονομάζονται Akharas και υπάρχουν 13 τέτοια τάγματα στο Kumbh mela, βισνουιστών και σιβαϊστών. Οι Akharas είναι ένα σύμβολο κοινωνικής τάξης, ενότητας, πολιτισμού και ηθικής. Ο κύριος στόχος τους είναι η καθιέρωση πνευματικών αξιών στην κοινωνία. Η ινδική κουλτούρα και ενότητα αντλεί τη δύναμή της από αυτές τις Akharas. Παρά το γεγονός ότι διαιρούνται σε διάφορους οργανισμούς, οι Akharas αποτελούν ένα σύμβολο ενότητας μέσα στην διαφορετικότητα. Τα τάγματα κατέχουν κυρίαρχη θέση στο φεστιβάλ τόσο χωρικά όσο και κοινωνικά. Για τους sadhus το φεστιβάλ αποτελεί ένα σημείο στον χάρτη αλλά και ένα σημείο στον χρόνο γύρω από το οποίο προγραμματίζουν τα ταξίδια τους και τα προσκυνήματά τους: για εκείνους το φεστιβάλ παράγει έναν συλλογικό χωροχρόνο.23 Ταυτόχρονα εκατομμύρια προσκυνητές που επισκέπτονται το φεστιβάλ, δεν συνωστίζονται μόνο για να κάνουν μπάνιο στα ιερά νερά αλλά και για γίνουν αποδέκτες της ευλογίας των ασκητών ή όπως τους ονομάζουν των babas. Οι επι κεφαλής των ταγμάτων θεωρούνται βασιλείς και εισέρχονται στον χώρο πάνω σε ελέφαντες η οχήματα διακοσμημένα με λουλούδια και σκιάζονται με την βασιλική ομπρέλα, σε μια τελετή η οποία λέγεται Peshwai η οποία σηματοδοτεί και την έναρξη του φεστιβάλ. Πίσω τους ακολουθούν τα μέλη της Akhara, ασκητές οι οποίοι κουβαλούν τα διακριτικά του τάγματός τους, και είναι είτε λιγοστά ντυμένοι είτε γυμνοί, αλειμμένοι με στάχτη για το ιερό μπάνιο. Το 2013 υπολογίζεται ότι παρευρέθηκαν στο Kumbh mela γύρω στους 200.000 ασκητές. Στο φεστιβάλ πολλοί από τους ασκητές επιδεικνύουν την ανοχή τους στον πόνο και την ταλαιπωρία. Εκεί μπορεί να δει κανείς ασκητές να ξαπλώνουν σε κρεβάτια από καρφιά, να κάθονται πάνω από φλόγες, να μένουν με το ένα χέρι σηκωμένο κ.α. Στο Kumbh Mela γίνεται επίσης και η τελετή μύησης των νέων ασκητών στα τάγματα. Ο χώρος που κατανέμεται στις akharas αποτελούν την πιο εκλεκτή περιοχή του Kumbh Mela, σχεδόν προσκείμενη στην όχθη.

S.L. Hausner, Wandering with Sadhus:Ascetics in the Hindu Himalayas,Indiana university press Bloomington &Indianapolis,2007,p.131 23

Burning Man Η αρχή του Burning Man

To Burning Man ξεκίνησε το 1986 όταν ο Larry Harvey και ο φίλος του Jerry James κατασκευάζουν τον πρώτο «άνθρωπο» και τον πάνε στην παραλία Baker Beach του San Francisco για να γιορτάσουν το θερινό ηλιοστάσιο. Καθώς καίνε το ανθρώπινο ομοίωμα, ένα κοινό συγκεντρώνεται από περιέργεια γύρω από την φωτιά για να παρακολουθήσει την καύση.24 Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Larry Harvey: «Αυτή ήταν η πρώτη αυθόρμητη παράσταση, αυτή ήταν η πρώτη…, αυτή ήταν η πρώτη γεωμετρική αύξηση του Burning man.Αυτό που είχαμε στιγμιαία δημιουργήσει ήταν μια κοινότητα.»25 Καθώς τα επόμενα χρόνια το κοινό μεγάλωνε, το ίδιο συνέβαινε και με τις απαιτήσεις για την διεξαγωγή της εκδήλωσης κι έτσι στράφηκαν για βοήθεια σε μέλη της Cacophony Society.Η συμμετοχή τους στο Burning Man αύξησε την δημοτικότητά του, με αποτέλεσμα το 1990 λόγω κινδύνου πυρκαγιάς να απαγορευτεί η διεξαγωγή του στην παραλία. Εκείνη την χρονιά αποφασίστηκε η μεταφορά του στην έρημο της Nevada, σε μια εξόρμηση που έχει μείνει γνωστή ως Trip to the Zone #4. Αυτή η αλλαγή ήταν σημαντική αφού στην ουσία έδωσε στο γεγονός χαρακτηριστικά ενός «κοσμικού προσκυνήματος», προκαλώντας τους συμμετέχοντες να ξεφύγουν από την καθημερινότητά τους και να επιβιώσουν για 8 ημέρες ετησίως στην αδιάκοπη έκθεση σε ακραίες μεταβολές θερμοκρασίας και συνθήκες αμμοθύελλας.

Η καύση του «Ανθρώπου»

Ενώ η πρωτοτυπία των ιδρυτών και η αντοχή μιας τελετουργικής καύσης για σχεδόν τριάντα χρόνια είναι αδιαμφισβήτητα, οι εορτασμοί του θερινού ηλιοστασίου και οι «καύσεις των εγνοιών»26, αποτελούν κάτι που δημιουργήθηκε στη Δυτική Ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών στις αρχές του εικοστού αιώνα. Η αναζήτηση διαύγειας πηγαίνοντας στην έρημο όπως και οι καύση των εγνοιών δεν αποτελεί νέο φαινόμενο. Οι ρίζες του τελετουργικού είναι αντίθετα τόσο παλιές και βαθιές όσο ο χρόνος. Ο Thomas Merton αναφέρει ότι οι ασκητικοί πατέρες αναζητούσαν μια επιστροφή στην απλότητα, μια

https://burningman.org/timeline/ Larry Harvey Speech 1997, Hualapai Playa, Nevada, August 30,1997 26 Το Cremation of Care είναι μια ετήσια θεατρική τελετουργική παραγωγή που γράφεται, παράγεται και εκτελείται από και για τα μέλη του Bohemian Club και διοργανώνεται στο Bohemian Grove κοντά στο Monte Rio της Καλιφόρνια σε μια μικρή τεχνητή λίμνη μέσα σε ένα ιδιωτικό άλσος. Πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1878 . Η τελετή περιλαμβάνει την ‘έλξη ενός μικρού σκάφους που περιέχει ένα ομοίωμα των «εγνοιών» σε μια λίμνη. Σκοτεινές φιγούρες με κουκούλα λαμβάνουν από το πορθμείο το ομοίωμα που τοποθετείται σε βωμό και, στο τέλος της τελετής, καίγεται. Αυτή η «αποτέφρωση» συμβολίζει ότι τα μέλη εκδιώκουν τις «θαμπές έγνοιες» της συνείδησης. 24 25

συνειδητή απομάκρυνση από τους γήινους δεσμούς δηλαδή πήγαιναν στην έρημο για να δουν πιο καθαρά και να αποφύγουν τους περισπασμούς.27 «Στην πράξη, αυτό που κάνουμε έχει ιστορικά παράλληλα. Στον αρχαίο κόσμο, οι μεγάλες θρησκείες του μισού κόσμου ξεκινούσαν από την έρημο ή τα βουνά, με την ιδέα ότι βρισκόσουν σε επαφή με ισχυρές φυσικές δυνάμεις [...] Αλλά δεν είμαστε μάγοι φυλών, δεν είμαστε δρυίδες (αν και πολλοί έρχονται εδώ και προσποιούνται ότι είναι), αλλά δημιουργούμε την υποδομή ενός προσωρινού πολιτισμού. Είναι ένα εργαστήριο για να σκεφτούμε πώς μπορεί να οικοδομηθεί η κοινωνία και πώς μπορούμε να της κάνουμε κριτική.» L. Harvey in Wray, 1995 «Το Burning Man παρέχει μια αίσθηση της έντασης πίσω από τις συχνά εκμεταλλευτικές κοινωνικές προσπάθειες του ύστερου καπιταλισμού και της συνεχούς ουτοπικής λαχτάρας για έναν πιο κοινοτικό κόσμο», γράφουν οι John Sherry και Robert Kozinets 28. Σε αντίθεση με αιώνες τελετουργιών μυστικών κοινωνιών, η τέχνη στο Burning Man παράγεται σε γενικές γραμμές χωρίς αποκλεισμούς, εφόσον έχει τις ρίζες της σε μποέμ και underground punk αντικουλτούρες.

Merton, T. 1961. The Wisdom of the Desert: Sayings from the Desert Fathers of the Fourth Century. New York: New Directions. 28 Sherry Jr, J. F., and R. V. Kozinets. 2007. Comedy of the Commons: Nomadic Spirituality and the Burning Man Festival. Consumer Culture Theory 27

Η πόλη Τα βασικά ερωτήματα που προκύπτουν για τον σχηματισμό της εφήμερης πόλης είναι αφενός το πως σχεδιάζεται η πόλη με όρους κλίμακας και πολυπλοκότητας και αφετέρου το πως κατασκευάζεται. Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία στην διαδικασία της ανάπτυξης της πόλης είναι ότι, σε αντίθεση με τις μόνιμες πόλεις, η εφήμερη πόλη σχεδιάζεται και χτίζεται εξ ολοκλήρου ως μια ενιαία προσπάθεια. Η εφήμερη πόλη παίρνει μορφή μέσα από μια χορογραφική διαδικασία προσωρινής αστικοποίησης, η οποία γίνεται σε δυναμική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Περιλαμβάνει πέντε στάδια:

1. 2. 3. 4. 5.

Σχεδιασμός Κατασκευή Συναρμολόγηση Λειτουργία Αποσυναρμολόγηση και Απομάκρυνση.

Αυτά τα στάδια, στην κάθε περίπτωση, είναι άμεσα συνδεδεμένα με το νομοθετικό πλαίσιο και τους χρονισμούς που καθορίζονται από τα περιβαλλοντικά φαινόμενα στην κάθε περιοχή. Προκειμένου να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο έχουν σχηματιστεί αυτές οι δύο πόλεις, είναι σημαντικό να ληφθούν υπ’ όψιν δύο βασικές παράμετροι. Η πρώτη αφορά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φυσικού τοπίου στο οποίο οικοδομούνται και η δεύτερη τον σκοπό που η κάθε μία εξυπηρετεί. Επιχειρώντας μια σύγκριση αυτών των δύο παραμέτρων, αν και εκ πρώτης όψης είναι ορατές σημαντικές διαφορές στα δύο παραδείγματα, στην συνέχεια γίνεται σαφές ότι ο τρόπος με τον οποίο ο σχεδιασμός της πόλης ανταποκρίνεται σε αυτά τα δύο πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά, παρουσιάζει και ομοιότητες. Και στις δύο περιπτώσεις, αφού η πόλη χτίζεται από το μηδέν ή σχεδόν από το μηδέν, το βασικό ερώτημα που προκύπτει είναι το πως η πόλη καταλαμβάνει το κενό. Το ερώτημα του πώς υποδιαιρείται η έκταση όπου πραγματοποιούνται τα φεστιβάλ και πώς καταλαμβάνεται η περιοχή που τα φιλοξενεί, οδηγεί σε μια σημαντική διάσταση του σχεδιασμού - την ενσωμάτωση και τον μετασχηματισμό του «κανάβου» ως βασικού σχεδιαστικού εργαλείου. Είναι σημαντικό να μελετηθεί το πως και από ποιους γίνεται η διαδικασία του σχεδιασμού αλλά και με ποιο τρόπο η περιοδικότητα των φεστιβάλ έχει συμβάλει στον σχηματισμό της πόλης και με ποιο τρόπο η οργάνωσή της ανταποκρίνεται στις συνεχείς αλλαγές από την μία εκδοχή στην επόμενη. 42

Η πόλη του Kumbh Nagri Η εφήμερη πόλη του Kumbh Mela τοποθετείται σε μια πολύ δυναμική φυσική γεωγραφία, η οποία επηρεάζεται από τους μουσώνες, και διασχίζει την ινδική χερσόνησο στο πυκνό δίκτυο ιερών συμβολών μέσα στο ιερό τοπίο. Οι ποταμοί αποτελούν γεωγραφικά σημεία-κλειδιά στις πόλεις που διασχίζουν αφού λειτουργούν ως σημαντικές διαδρομές μεταφοράς ανθρώπων και εμπορευμάτων και σχηματίζουν ολόκληρο το δίκτυο δρόμων και υποδομών. Οι δύο ιεροί ποταμοί, Γάγγης και Yamuna, διαμορφώνουν τις κοίτες στις οποίες εγκαθίσταται το Kumbh Mela. Η προσωρινή πόλη έχει πολύ ελαστικά όρια αφού ο όγκος των νερών των ποταμών επηρεάζεται από τους μουσώνες. Οι πεδιάδες, κυρίως στις όχθες του Γάγγη, αλλάζουν δραστικά με την διεύρυνση της επιφάνειας των νερών κατά τη διάρκεια των μουσώνων. Από το Μάιο μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου ολόκληρη η πεδιάδα πλημμυρίζει, με αποτέλεσμα να υπάρχει χρονικό περιθώριο μόλις οκτώ εβδομάδων για την οικοδόμηση της προσωρινής πόλης. Αυτό το μικρό χρονικό περιθώριο δημιουργεί πολλές προκλήσεις και περιορισμούς για τον σχεδιασμό, την κατασκευή και την διοίκηση της πόλης του Kumbh. Ολόκληρη η περιοχή που φιλοξενεί την εφήμερη πόλη, και παίρνει το όνομα nagri, έχει έκταση 23.5 τετραγωνικών χιλιομέτρων συμπεριλαμβανομένων των ποταμών. Με την υποχώρηση των ποταμών δίνεται η δυνατότητα αξιοποίησης 15 τετραγωνικών χιλιομέτρων πεδιάδας για την ανέγερση της πόλης.

Εικόνα 6 Η περιοχή που πραγματοποιείται το Kumbh Mela

Για μεγάλο μέρος του έτους, η κοίτη του ποταμού καλύπτεται με νερό και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για οποιεσδήποτε κατασκευές. Η απρόβλεπτη πορεία του ποταμού αποτελεί πρόκληση για την ανοικοδόμηση της πόλης, καθώς η πορεία του νερού αλλάζει σημαντικά κάθε φορά που η κοίτη πλημμυρίζει και ξηραίνεται. Κάθε φορά που κατασκευάζεται η πόλη, το πολεοδομικό σχέδιο πρέπει να προσαρμόζεται ώστε να ταιριάζει στην τρέχουσα μορφή του ποταμού. Η κοίτη του ποταμού Γάγγη αλλάζει συνεχώς λόγω της ανόδου και της πτώσης της στάθμης του νερού. Κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, που είναι περίοδος μουσώνων στην Uttar Pradesh, η κοίτη του ποταμού πλημμυρίζει και ο ποταμός Γάγγης αποκτά πλάτος πάνω από 8 χιλιόμετρα κοντά στο Triveni Sangam. Το χειμώνα, όταν λαμβάνει χώρα το Kumbh Mela, η στάθμη του νερού είναι στο χαμηλότερο επίπεδο. Η ξηρά κοίτη επιτρέπει την κατασκευή της προσωρινής πόλης χωρίς να χρειάζεται να ανυψωθεί πάνω από στάθμη νερού.

Σχεδιασμός Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση της πόλης του Kumbh αναλαμβάνονται από μία συγκεκριμένη ομάδα η οποία συντονίζει ολόκληρο το έργο μέσα από μία πολύ συγκεντρωτική διαδικασία. Με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζονται πολλά σύνθετα θέματα. Το σχέδιο συντονίζει τα περισσότερα υλικά που σχηματίζουν τις εγκαταστάσεις. Κάθετα όρια, Πλωτές γέφυρες, δρόμοι, γραμμές ηλεκτρισμού και εγκαταστάσεις υγιεινής παρατάσσονται συστηματικά σε συντονισμό με τους κύκλους του ποταμού. Η διοίκηση του Kumbh έχει αναπτύξει, μέσα από την εμπειρία, γνώση για τις ανάγκες υποδομής μιας εφήμερης πόλης μέσω της επανάληψης και της ενσωμάτωσης μετά από κάθε εκδοχή του φεστιβάλ. Παρόμοια με τις μόνιμες πόλεις, το Kumbh Mela υπόκειται στις σύνθετες πολιτικές δυναμικές που λειτουργούν σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Με την υποχώρηση των νερών του ποταμού Γάγγη, η όχθη γίνεται ένας ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα σε τρείς τοποθεσίες - την πόλη του Allahabad, το μικρό βιομηχανικό χωριό Jhunsi και μία αναξιοποίητη αγροτική περιοχή ανάμεσα. Κατά την διάρκεια του φεστιβάλ, σε αυτές τις περιοχές γίνεται μια προσωρινή επέκταση των υποδομών με τη μορφή σιδηροδρομικών σταθμών, δρόμων ,γεφυρών και άλλων υποδομών μετακίνησης που εξυπηρετούν την προσέλευση του κόσμου και τη μεταφορά αγαθών, η οποία απαιτεί ειδικό συντονισμό και διαχείριση. Αυτός ο συντονισμός γίνεται με την δημιουργία ενός ειδικού προσωρινού νομοθετικού πλαισίου το οποίο καθορίζει τον Mela Adhikari (περιφερειακός δικαστής) και έχει ισχύ για την διάρκεια της οργάνωσης και της διεξαγωγής του φεστιβάλ. Στα καθήκοντά του περιλαμβάνονται η διοικητική και υλικοτεχνική μέριμνα για την ανάπτυξη της προσωρινής πόλης, καθώς και η ανάπτυξη συνεργασιών με τις θρησκευτικές ομάδες που συμμετέχουν στο φεστιβάλ. Επίσης συντονίζει την κατανομή της γης και διαπραγματεύεται με τις διαφορετικές ομάδες και τάγματα. Στόχος της διοίκησης είναι, έως την στιγμή που θα έχουν υποχωρήσει τα νερά του ποταμού, να έχει σχηματίσει αυτό το σύνθετο χωρικό και πολιτικό τοπίο σε έναν απλό κάναβο, οργανώνοντας τον χώρο σε 14 αυτόνομους τομείς πάνω στους οποίους αναπτύσσονται ο κάναβος και οι υποδομές του Kumbh Mela. Οι βασικές κινήσεις της διοίκησης είναι σαφείς. To πρώτο βήμα είναι η η χάραξη και η εγκατάσταση του οδικού δικτύου και των γεφυρών, που θα ορίσουν την κίνηση των προσκυνητών και τα όρια μεταξύ των Akharas. Για αυτή την διαδικασία, η οργάνωση πραγματοποιείται έως και 2 χρονια πριν και η εγκατάσταση στην περιοχή γίνεται από ιδιωτικές εταιρίες. Το δεύτερο βήμα είναι η αυστηρή και μεθοδευμένη κατανομή χρήσεων γης. Μετά τον καθορισμό των δρόμων και των γεφυρών, η σχετική τοποθέτηση των Akharas γίνεται μια σημαντική και εκτεταμένη διαπραγμάτευση. Σε ιστορικούς χρόνους, οι Akharas 47

κατέφθαναν συνοδεία πολεμιστών και πολεμούσαν μέχρι θανάτου για την εγγύτητα στο Sangam. Στην σύγχρονη εποχή, η προτεραιότητα των Akharas καθορίζεται από το μέγεθος των εγκαταστάσεων της στο προηγούμενο φεστιβάλ, τόσο σε έκταση αλλά και σε πλήθος, από τον τρέχοντα πληθυσμό της, από ιστορικά προηγούμενα και άλλους παράγοντες. Το τρίτο βήμα είναι η εκτενής παροχή ηλεκρικού ρεύματος και φωτισμού και η επαρκής παροχή ύδρευσης και εγκαταστάσεων υγιεινής. Τέλος σημαντική μέριμνα της διοίκησης αποτελεί η δημόσια ασφάλεια με επίκεντρο την πρόληψη καταστροφών, κυρίως για περιπτώσεις φωτιάς, ποδοπατήματος και πνιγμών.

Κάναβος Ένα σημαντικό στοιχείο στην ανάπτυξη της προσωρινής πόλης του Kumbh είναι η χρήση και ο μετασχηματισμός του κανάβου ως βασικό σχεδιαστικό εργαλείο. Ο κάναβος έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στις πόλεις ως μηχανισμός ουδετεροποίησης που ενισχύει την πολυμορφία εντός κανονικών μοτίβων, αποτελώντας με αυτόν τον τρόπο την μόνη σταθερά στις πόλεις. Στην περίπτωση του Kumbh Mela όμως δεν είναι μόνο το κτισμένο τοπίο που αλλάζει καθώς αναπτύσσεται η πόλη αλλά και το έδαφος πάνω στο οποίο χαράσσεται ο κάναβος. Για αυτό τον λόγο και η γεωμετρία του κανάβου για κάθε Kumbh Mela πρέπει να προσαρμόζεται σε μια νέα μορφολογία που επηρεάζει και την κατασκευή του και την εσωτερική οργάνωση. Αφού η τελική μορφή της πεδιάδας παραμένει άγνωστη έως ότου υποχωρήσουν τα νερά του ποταμού, το μεγαλύτερο μέρος του σχεδιασμού βασίζεται σε ένα βαθμό κατασκευαστικής ευελιξίας και προσαρμοστικότητας. Ο μοναδικός περιορισμός για την οικοδόμηση της πόλης είναι η ανάγκη να συνδέεται με τις ήδη υπάρχουσες μόνιμες υποδομές του Allahabad. Συμπερασματικά η τελική μορφή της πόλης είναι το αποτέλεσμα μιας αλληλουχίας αβεβαιοτήτων, οι οποίες αφορούν προβλέψεις για την πιθανή μορφή του φυσικού τοπίου, εκτιμήσεις για την διάρκεια των μουσώνων και προβλέψεις για την επισκεψιμότητα της πόλης τις ημέρες των ιερών μπάνιων. Ολόκληρη η περιοχή του Kumbh Mela διαιρείται σε 14 τομείς(2013), καθένας από τους οποίους συλλαμβάνεται ως ανεξάρτητη και ημιαυτόνομη μονάδα. Ο κάθε τομέας τελεί διαφορετική λειτουργία που εξυπηρετεί την διεξαγωγή του φεστιβάλ. Σε αντίθεση με κανάβους που η επαναληψιμότητα αποκλείει την πρωτοτυπία και την ανάπτυξη ταυτότητας, η βασική ιδέα στο Kumbh είναι η συγκρότηση μοναδικών ανοιχτών χώρων με καταυλισμούς που δεν είναι προσχεδιασμένοι, επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο στην κάθε κοινότητα να οργανώσει τον χώρο της με τρόπο που να εξυπηρετεί την έκφραση της εσωτερικής της δομής και ταυτότητας. Με αυτόν τον τρόπο η ουδετεροποιητική δυναμική του κανάβου να εξυπηρετεί την δημοκρατική αυτοέκφραση αναπτύσσεται στα πρώτα στάδια του σχεδιασμού. Έτσι ο προσωρινός χαρακτήρας του χώρου δεν αναιρεί την ατομικότητα αλλά επιτρέπει να αναπτυχθούν διάφορες ταυτότητες μέσα στην πόλη. Ο κάναβος δεν οργανώνει μονάχα τις περιοχές κατοικίας αλλά καθορίζει και τα διαφορετικά στρώματα υποδομής όπως το νερό, ο ηλεκτρισμός, το δίκτυο αποχέτευσης, τους δρόμους και τις γέφυρες, συγκροτώντας τα όχι σαν τοποθετούμενα στοιχεία αλλά σαν σχέσεις μεταξύ ροών. Παρατηρώντας αεροφωτογραφίες μπορεί να δει κανείς πώς επεκτείνεται το δίκτυο υποδομών του Allahabad και πως προστίθενται στοιχεία για την δημιουργία της πόλης. Εκτός από τις ήδη υπάρχουσες γέφυρες που ενώνουν τις κοίτες, 50

κατασκευάζονται 18 επιπλέον πλωτές γέφυρες. Μέσα στην πόλη, ο κάναβος γίνεται αντιληπτός από την δημιουργία δρόμων συνολικού μήκους μεγαλύτερου των 150 χιλιομέτρων. Τα οχήματα οργανώνονται σε 99 πάρκινγκ που βρίσκονται στην περιφέρεια της πόλης. Επιπλέον εγκαθίστανται 5 προσωρινοί σταθμοί λεωφορείων και 7 σταθμοί τρένων που αποτελούν τις βασικές εισόδους και εξόδους των επισκεπτών. Τριάντα αστυνομικά τμήματα και 30 πυροσβεστικά τμήματα κατανέμονται στον ίδιο κάναβο. Σε όλη την περιοχή εγκαταστάθηκαν 85 κάμερες CCTV και 56 πύργοι ελέγχου.29 Το δίκτυο υποδομών αποτελεί το καλούπι που διαμορφώνει την προσωρινή αυτή εγκατάσταση.

Εικόνα 7 Στο Kumbh Mela ο χώρος υποδιαρείται σε βασικές λειτουργικές περιοχές, τους τομείς, οι οποίοι ορίζονται από τον κάναβο

R.Mehrotra, F.Vera, Kumbh Mela: Mapping the Ephemeral Megacity, Harvard University South Asia Institute, p.434 29

Οδικό δίκτυο

Ανάλογα με τη φύση του κάθε τομέα, διαμορφώνονται διαφορετικοί κάναβοι. Κάποιοι ακολουθούν πιο αυστηρή και ουδέτερη λογική, ενώ άλλοι παραμορφώνονται με τρόπο ώστε να προσαρμόζονται στο έδαφος. Το οδικό δίκτυο που εφαρμόζεται στο Kumbh Mela είναι αρκετά ευέλικτο ώστε να προσαρμόζεται στην κάθε γεωγραφία και μπορεί να διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να περιέχει διάφορες περιοχές εντός του κανάβου που να εξυπηρτετούν τις λειτουργίες που απαιτούνται. 54

Στην πόλη του Kumbh συναντάμε πολλές διαφορετικές τυπολογίες τετραγώνων που προκύπτουν από τον μετασχηματισμό του κανάβου καθώς αυτός αγγίζει τα φυσικά ή τεχνητά όρια του nagri, και ποικίλουν από κανονικά έως και πιο ακανόνιστα σχήματα. Έτσι συγκροτούνται μοναδικοί ανοιχτοί χώροι με καταυλισμούς που δεν είναι προσχεδιασμένοι, επιτρέποντας στην κάθε κοινότητα να οργανώσει τον χώρο της με τρόπο που να εξυπηρετεί την έκφραση της εσωτερικής της δομής και ταυτότητας. 55

Τυπολογίες τετραγώνων

Η πόλη του Kumbh και η Chandigarh του Le Corbusier Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η διαίρεση του nagri, απαρουσιάζει ομοιότητες με ένα άλλο παράδειγμα υλοποιημένης πόλης, αυτής του Chandigarh. Λίγο μετά την ανεξαρτησία της Ινδίας από το Ηνωμένο Βασίλειο, ο πρώτος πρωθυπουργός της Ινδίας, ανέθεσε τον σχεδιασμό της πόλης Chandigarh, της νέας πρωτεύουσας της πολιτείας Punjab, στους αρχιτέκτονες Albert Mayer και Matthew Nowicki. Αυτή η νέα πόλη θα έπρέπε να προβάλλει μια εικόνα νεωτερικότητας και προόδου. Λίγο αφού οι δύο συνεργάτες ξεκίνησαν να αναπτύσουν το σχέδιο για τον σχεδιασμό της πόλης, που βασίστηκε στο μοντέλο της «κηπούπολης», ο ξαφνικός θάνατος του Nowicki έκανε και τον Mayer να απομακρυνθεί από το έργο, και έτσι η συνέχισή του ανατέθηκε στον Le Corbusier. O Le Corbusier δεν αρκέστηκε στο να «συμπληρώσει τα κενά» του σχεδίου που είχαν ξεκινήσει οι Mayer και Nowicki, αλλά εφάρμοσε την δική του προσέγγιση. Η καμπυλότητα του αρχικού σχεδίου ομόκεντρων τόξων που ακολουθούσαν την φυσική γεωγραφία της περιοχής του Mayer, μετασχηματίστηκε σε έναν κάναβο με καμπύλες τόσο ελαφριές που τον καθιστούσαν σχεδόν ορθογώνιο. Οι νέοι δρόμοι ιεραρχήθηκαν από αρτηρίες που συνδέουν πόλεις, εως πεζοδρόμους και ποδηλατοδρόμους. Ο κάναβος που σχημάτιζε το οδικό δίκτυο, όριζε τομείς, οι οποίοι περιείχαν μια ζώνη πρασίνου που προεκτεινόταν στον άξονα βορρά- νότου και διασταυρωνόταν με έναν εμπορικό δρόμο στον άξονα δύσης-ανατολής. To σχέδιο πόλης βασίστηκε στις αρχές της «κηπούπολης» όπως είχε ζητηθεί από την τοπική διοίκηση, αλλά και στην σύλληψη του ίδιου του αρχιτέκτονα, της Ville Radieuse, με τα γλυπτά που αντικατόπτριζαν τον κυβερνητικό σκοπό, να παίρνουν τη θέση των πύργων, καθώς και σε άλλα παραδείγματα σχεδίων πόλεων30. Οι εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και ιατρικές εγκαταστάσεις ήταν κατανεμημένες σε όλη την πόλη, με τα μεγάλα ιδρύματα να συγκεντρώνονται κοντά στο κέντρο. Η βιομηχανική ζώνη τοποθετήθηκε στην εξωτερική βορειοανατολική πλευρά της πόλης, όσο το δυνατόν πιο απομακρυσμένα από τους τομείς εκπαίδευσης και το συγκρότημα του Καπιτωλίου. Ενώ το γενικό σχέδιο πόλης πήρε τη μορφή που οραματίστηκε ο Le Corbusier, ο αρχιτέκτονας είχε την πρόθεση να εφαρμόσει την ιδέα της Unité d'Habitation στο Chandigarh, εισάγοντας οικιστικές πολυκατοικίες για τους κυβερνητικούς υπαλλήλους της πόλης στην κατά τα άλλα χαμηλά δομημένη πόλη. Ωστόσο η ύπαρξη ενστάσεωνγια τις κατοικίες, είχε ως αποτέλεσμα ο σχεδιασμός τους να ανατεθεί στους συνεργάτες του, Jeanneret, Fry και Drew. Οι κατοικίες αυτές χωρίστηκαν σε 13 κατηγορίες, βάσει του βαθμού και των εισοδημάτων των κυβερνητικών αξιωματούχων που θα κατοικούσαν, και απέκτησαν συνοχή μέσα από την μοντέρνα, γεωμετρική τους απλότητα. Απογοητευμένος που δεν κατάφερε να εφαρμόσει το όραμά του για τις κατοικίες, ο Le Corbusier άλλαξε 30

Curtis

τα σχέδιά του σημαντικά, αποκρύπτοντας το συγκρότημα του Καπιτωλίου, σε αντίθεση με το αρχικό του σχέδιο όπου ήταν ορατό από όλη την πόλη. Στην περίπτωση της πόλης του Kumbh, ο κάναβος, σαν κατασκευαστικό και διαμεσολαβητικό εργαλείο που τοποθετείται πάνω στο τοπίο που αποκαλύπτεται με την υποχώρηση των ποταμών, λειτουργεί τόσο ως εννοιολογικό όσο και ως φυσικό εργαλείο. Ως εννοιολογικό εργαλείο, βοηθά στην διαχείριση της τοποθέτησης των Sadhus, προσκυνητών και κατοίκων, σύμφωνα με τον σχεδιασμό σε τομείς, όπως είχε εφαρμοστεί στο Chandigarh. Ως φυσικό εργαλείο, παρέχει δίκτυα υποδομής σε πολλαπλές κλίμακες, επαρκείς ροές κίνησης, περιοχές για μπάνιο και για αναμονή τις ημέρες υψηλής επισκεψιμότητας, και λειτουργεί σαν δομή κατανομής γης για οικειοποίηση από τις σέχτες και τους προσκυνητές. Η πολυπλοκότητα σε σχέση με το μέγεθος αντιμετωπίζεται με τον διαχωρισμό της πόλης τόσο διοικητικά όσο και λειτουργικά σε αυτοοργανωμένα camps που σχηματίζουν ένα διασυνδεδεμένο δίκτυο που υποστηρίζει την λειτουργία της πόλης με τρόπο ώστε να αποφεύγεται η κατάρρευση του συστήματος σε καταστάσεις κρίσης. Σε κάθε εκδοχή του φεστιβάλ αυτό που παραμένει ίδιο είναι μονάχα οι βασικές αρχές αφού κάθε εκδοχή πρέπει να προσαρμόζεται σε νέα περιβαλλοντικά δεδομένα, διαφορετικό αριθμό επισκεπτών, διαφορετικά οικονομικά πλαίσια και την συνεχώς εναλλασσόμενη γεωγραφία που εξαρτάται από τον ποταμό.

Εικόνα 8 Σχέδιο του Albert Mayer για την Chandingarh, 1950

Εικόνα 9 Σχέδιο για την Chandigarh του Le Corbusier, 195

Χρονολόγιο

Ανάπτυξη

Η ανάπτυξη και η συναρμολόγηση του Kumbh Mela συγχρονίζεται με τους κύκλους που καθορίζονται από την εποχή των μουσώνων. Στο τέλος αυτής, όταν το γόνιμο έδαφος δεν χρησιμοποιείται για γεωργία, ξεκινούν οι φάσεις ανάπτυξης και κατασκευής: το έδαφος ισοπεδώνεται, σημαδεύονται οι δρόμοι, και ξεκινά η ανάπτυξη υποδομών όπως οι στύλοι ηλεκτρικού ρεύματος, οι πλωτές γέφυρες και το σύστημα ύδρευσης. Αφού έχουν τελειώσει αυτές οι κατασκευές, προστίθεται το σύστημα περιβλήματος. Μετά το πέρας του φεστιβάλ όλες αυτές οι κατασκευές αποσυναρμολογούνται, χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος στην περιοχή.

Συναρμολόγηση και αποσυναρμολόγηση

Οι προετοιμασίες για το Kumbh Mela που πραγματοποιήθηκε από τις 14 Ιανουαρίου έως τις 10 Μαρτίου του 2013 ξεκίνησαν αρκετούς μήνες πριν. Τα υλικά συλλέχτηκαν από διάφορες περιοχές και η κατασκευή συγκεκριμένων στοιχείων όπως οι πλωτές γέφυρες ξεκίνησε κοντά στο nagri. Η συναρμολόγηση του Kumbh Mela εξαρτάται από τους φυσικούς κύκλους των εποχών και του ποταμού, καθώς και από τους κύκλους άλλων melas. Τα κατασκευαστικά συστήματα του Kumbh Mela συγχρονίζονται με αυτές τις χωρικές και χρονικές παραμέτρους. Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ το δέλτα του ποταμού μετατρέπεται σε μια πυκνή αστική περιοχή η οποία χωρίζεται σε ζώνες με την βοήθεια κανάβου, ενώ όλο τον υπόλοιπο καιρό η περιοχή φιλοξενεί γεωργικές δραστηριότητες. Κάθε χρόνο οι μουσώνες πλημμυρίζουν την περιοχή και την επαναφέρουν σε φυσική κοίτη. Φυσικές υποδομές καθιστούν δυνατό το χωρικό διαχωρισμό σε ζώνες, την ηλεκτροδότηση της περιοχής, την παροχή υπηρεσιών υγείας και τη δημιουργία εγκαταστάσεων υγιεινής, το εμπόριο και την διοίκηση. Όταν το νερό υποχωρεί, ισοπεδώνεται το έδαφος και σημειώνονται οι δρόμοι χαράζοντας έτσι τον αρχικό κάναβο στο έδαφος. Ο μόνος τομέας που προκατασκευάζεται είναι ο τομέας 1 που βρίσκεται εκτός της πεδιάδας και φιλοξενεί διάφορες δημόσιες υπηρεσίες. Όταν το νερό έχει πια υποχωρήσει, μεταφέρονται τα υλικά κατασκευής και ξεκινά η κατασκευή των πλωτών γεφυρών. Στις αρχές Νοεμβρίου τα διάφορα στρώματα υποδομών ήταν έτοιμα. Λίγο αργότερα ξεκίνησε η συναρμολόγηση των δρόμων και των καταυλισμών. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2013 η πόλη ήταν έτοιμη να λειτουργήσει. Τον Μάρτιο του 2013 όλες οι κατασκευές αποσυναρμολογήθηκαν και είτε αποθηκεύτηκαν για επανάχρηση σε άλλα mela ή πωλήθηκαν. Ο ποταμός θα πλημμυρίσει τα ίχνη της πόλης μέχρι τον επόμενο Οκτώβριο που η στάθμη του θα ξαναφτάσει στα χαμηλότερα επίπεδα και το τοπίο θα ξαναγίνει γόνιμη αγροτική έκταση μέχρι το επόμενο Kumbh Mela τον Ιανουάριο του 2024. Η διαδικασία κατασκευής γίνεται πιο σύνθετη δεδομένων των περιορισμένων χρονικών πλαισίων συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης καθώς και του μεγέθους της πόλης. Κάθε λειτουργία της πόλης καλεί για συγκεκριμένη 61

υποδομή τόσο σε σχεδιασμό όσο και σε κλίμακα. Και ενώ οι απαιτήσεις σε υποδομές ‘όπως η παροχή ηλεκτρισμού , η διαχείριση απορριμμάτων, η διαχείριση κινδύνων κλπ. είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της διοίκησης του Kumbh Mela, η εγκατάσταση των αμέτρητων σκηνών για διαμονή αφήνεται στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ότι σε ό,τι έχει να κάνει με αποφάσεις για την ποσότητα, τις διαστάσεις και την οργάνωση βασικών στοιχείων υποδομής, η στρατηγική που ακολουθείται είναι η εξασφάλιση ανθεκτικότητας και όχι η βελτιστοποίηση.31

R.Mehrotra, F.Vera, Kumbh Mela:Mapping the Ephemeral Megacity,Harvard University South Asia Institute, p.77 31

Μόνιμες και προσωρινές υποδομές

Η προσωρινή υποδομή του Kumbh Mela βασίζεται στα ήδη υπάρχοντα δίκτυα της πόλης του Allahabad και της περιφέρειας της Uttar Pradesh. Αυτές οι μόνιμες υποδομές περιλαμβάνουν το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο. Αυτή η plug-in προσέγγιση βασίζεται σε μια προσωρινή μετάθεση ενέργειας και ροής κίνησης στην περιοχή της Uttar Pradesh. Η προσωρινή υποδομή εγκαθίσταται ταυτόχρονα με το οδικό δίκτυο. Οι γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος είναι εναέριες και τοποθετούνται σε προσωρινούς στύλους, ενώ τα δίκτυα ύδρευσης γίνονται υπόγεια. Αυτές οι προσωρινές υποδομές συναρμολογούνται και αποσυναρμολογούνται σε διάστημα μόλις μερικών εβδομάδων χωρίς να αφήνουν κανένα ίχνος. Τα συστήματα υποδομής κυμαίνονται από πολύ απλά έως πιο σύνθετα με συνδυασμό υλικών. Όπου είναι δυνατό τα συστήματα είναι συνδυασμοί απλών υλικών που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν για να εξασφαλίσουν την συνέχεια χρήσης τους και την ελαχιστοποίηση αποβλήτων. Ηλεκτρισμός Η ηλεκτροδότηση της πόλης του Kumbh είναι μία από τις πρωταρχικές ανάγκες κατά την συναρμολόγηση και τη λειτουργία της πόλης. Το δίκτυο των δρόμων που σχεδιάζεται από την διοίκηση του φεστιβάλ καθορίζει τον σχεδιασμό του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας. Τη στιγμή που η πόλη αρχίζει να λειτουργεί, πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί οι συνδέσεις που θα παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια στους χρήστες των camps. Δύο τύποι υποδομής το καθιστούν αυτό εφικτό: από τη μία πλευρά μόνιμες εγκαταστάσεις που καλύπτουν την περιφέρεια του Kumbh Mela και ωφελούν ολόκληρη την πόλη. Αυτές μπορούν να θεωρηθούν μη-εφήμερο κομμάτι της σταθερής πόλης. Ωστόσο σε αυτές έρχονται να προστεθούν οι προσωρινές εγκαταστάσεις που αναπτύσσονται ειδικά για την εφήμερη πόλη. Το σύστημα οργανώνεται κατανέμοντας διαφορετικούς υποσταθμούς στα αντίστοιχα camps. Από τη στιγμή που η πόλη ξεκινά να λειτουργεί, ο ηλεκτρισμός κόβεται κατά τη διάρκεια της ημέρας για να αποτραπούν τυχόν ατυχήματα. Αρθρωτό σύστημα δρόμου Η χάραξη των δρόμων γίνεται με βάση ιστορικά μοτίβα καθώς και νέες συνθήκες που παρουσιάζονται καθώς υποχωρεί το νερό. Οι κύριες οδοί στρώνονται με χαλύβδινες πλάκες, και οι χαλύβδινες πλωτές γέφυρες ενώνουν τους κύριους οδικούς άξονες από την μία πλευρά του ποταμού στην άλλη. Αυτό το σύστημα αποτελεί το κύριο οδικό δίκτυο για οχήματα και για πεζούς τις ημέρες με την λιγότερη κίνηση, και την κύρια διαδρομή την οποία ακολουθούν οι προσκυνητές για να οδηγηθούν στο sangam τις ημέρες αιχμής. Οι υπόλοιποι δρόμοι είναι δευτερεύοντες και έχουν λιγότερη κίνηση.

Την κατασκευή και την συντήρηση των δρόμων αναλαμβάνει το τμήμα δημοσίων έργων της Uttar Pradesh. Ανάλογα με την λειτουργία τους οι δρόμοι διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, κάποιοι από τους οποίους συνδέουν την πόλη του Kumbh με το Allahabad και κάποιοι είναι τοπικοί. Οι πιο μόνιμοι δρόμοι, γνωστοί ως pucca, κατασκευάζονται με άσφαλτο σε ισοπεδωμένο έδαφος εκτός των πεδιάδων που πλημμυρίζουν. Οι προσωρινοί δρόμοι κατασκευάζονται με άμμο. Οι δρόμοι που διασχίζουν το κέντρο της περιοχής είναι ιστορικοί και παραμένουν στην ίδια θέση σε κάθε φεστιβάλ. Αν και τα ίχνη τους χάνονται, τα ονόματά τους μένουν στη μνήμη των κατοίκων του Allahabad ακόμα κ όταν δεν γίνεται το φεστιβάλ. Οι δευτερεύοντες δρόμοι ανάμεσα στις κύριες οδούς λέγονται gattas. Η κύρια οδός τοποθετείται κεντρικά και ανυψώνεται 60 εκατοστά από το έδαφος με πρανή στην κάθε άκρη τους. Οι δρόμοι στο Kumbh Mela αποτελούν την βασική κατασκευή του αστικού κανάβου, σχηματίζοντας τον σκελετό για την προσωρινή πόλη. Ανάλογα με την κίνηση που συναντάται στους δρόμους, κατασκευάζονται είτε με χαλύβδινες πλάκες είτε στρώνονται με καλάμια. Οι χαλύβδινες πλάκες είναι στοιχεία που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν με ποικίλους τρόπους. Μια σειρά μεταλλικών πλακών παρατάσσεται σε 2 γραμμές για την διευκόλυνση των οχημάτων. Οι πλάκες έχουν διαστάσεις 1χ1 μέτρο και πάχος 6 χιλιοστά. Για τη σύνδεσή τους, απλώνονται στην κατάλληλη θέση, τρυπιούνται με φλόγιστρο και στην συνέχεια συνδέονται με αφαιρούμενες βίδες. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται μεγάλη προσαρμοστικότητα σε διάφορες γωνίες και κλίσεις χωρίς την χρήση ειδικών συνδέσμων. Οι πλάκες μεταφέρονται με φορτηγά στην περιοχή και στην συνέχεια η καθεμία μεταφέρεται στην θέση της από 10 εργάτες.

Εικόνα 10 Δρόμοι στο Kumbh Mela

Πλωτή υποδομή Ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα στοιχεία που είναι μέρος της υποδομής της πόλης του Kumbh είναι οι πλωτές γέφυρες. Αποτελούν κύριες αρτηρίες του δικτύου καθώς ενώνουν τις δύο όχθες και εξασφαλίζουν συνέχεια στην περιοχή. Για το Kumbh Mela του 2013 κατασκευάστηκαν 15 γέφυρες για τον Γάγγη και 2 γέφυρες για τον Γιαμούνα. Τα pontoons είναι από τα πιο σύνθετα στοιχεία της υποδομής του Kumbh Mela. Προκατασκευασμένα pontoons μεταφέρονται στο φεστιβάλ και αν υπάρχει ανάγκη κατασκευάζονται και νέα κοντά στην περιοχή. Όταν έχουν συναρμολογηθεί μεταφέρονται με φορτηγά στις όχθες και στην συνέχεια στο νερό στη θέση που απαιτείται. Συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλικές δοκούς και στρώνονται με ξύλινες δοκούς οι οποίες σκεπάζονται με τις ίδιες χαλύβδινες πλάκες που σκεπάζονται οι δρόμοι. Τα pontoons συγκρατούνται σε θέση με απλές τριγωνικές ξύλινες άγκυρες. Η συναρμολόγησή τους γίνεται σταδιακά χωρίς την βοήθεια άλλων πλωτών κατασκευών ή σκαφών έως ότου να καλυφθεί όλο το πλάτος του ποταμού. Κάθε γέφυρα στηρίζεται στα pipas που είναι τεράστιες μεταλλικές κατασκευές που επιπλέουν. Κάθε μία από αυτές τις κατασκευές έχει μήκος 9.8 μέτρα, πλάτος 2.4 μέτρα κ ζυγίζει 5.5 τόνους. Κατασκευάζονται από ένα λεπτό στρώμα χάλυβα που περιέχει μεγάλο όγκο αέρα στο εσωτερικό του και η καθεμία έχει 2 κάμερες στο επάνω μέρος της που είναι αναγκαίες στην επιθεώρηση της ποιότητας και της επίδοσης των συστημάτων αδιαβροχοποίησης. Οι κατασκευές απέχουν 5 μέτρα η μία από την άλλη και συνδέονται μεταξύ τους με δύο ειδών καλώδια. Το πρώτο κατασκευάζεται με χάλυβα και βρίσκεται εκτός του νερού και το δεύτερο είναι σκοινί κοκοφοίνικα και βρίσκεται κάτω από το νερό. Μία κατασκευή που απαρτίζεται από τρίποδο κατασκευασμένο από μπαμπού και γεμίζεται με σάκους με άμμο λειτουργεί σαν άγκυρα στην κάθε πλευρά του κάθε pontoon. Αφού περάσουν επιθεώρηση για να επιβεβαιωθεί η καλή λειτουργία τους, βιδώνεται μια διάταξη δοκών και στρώνονται με ξύλο. Η εργασία και ο χρόνος που δαπανούνται για την κατασκευή τους δεν πάνε χαμένα μετά τη λήξη του φεστιβάλ αφού λύνονται και μεταφέρονται σε διάφορες περιοχές όπου και αποθηκεύονται έτσι ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν είτε σε άλλα melas είτε σε επιχειρήσεις παροχής βοήθειας σε περίπτωση καταστροφής.

Διαδικασία κατασκευής πλωτών γεφυρών

67 Διάγραμμα Pipa

Άκρη του ποταμού και προσαρμοστικοί παρόχθιοι κόμβοι Το Kumbh σαν αστική περιοχή σχηματίζεται από τα νερά των ποταμών Γάγγη και Γιαμούνα. Οι προσκυνητές έρχονται να κάνουν μπάνιο στην συμβολή των ποταμών . Τις ημέρες αιχμής, μεγάλο πλήθος κόσμου συρρέει στην άκρη του ποταμού, αν και πολλοί από αυτούς δεν ξέρουν να κολυμπούν. Η άκρη του ποταμού τροποποιείται για να αποφεύγονται τραυματισμοί και θάνατοι κατά την διαδικασία του μπάνιου. Αυτές οι υποδομές αποτελούν προσαρμοστικά, ανασυνδυαστικά συστήματα που επιτρέπουν τον κατάλληλο μετασχηματισμό αυτών των παρόχθιων κόμβων. Καθώς κατασκευάζονται από σάκους άμμου και ξύλα, μπορούν να πάρουν όποια μορφή χρειάζεται και χρησιμοποιούνται για να σταθεροποιήσουν το έδαφος και να ελέγξουν την πρόσβαση στο νερό. Όταν ολοκληρώνεται το φεστιβάλ τα ξύλα συλλέγονται και μεταφέρονται σε άλλες περιοχές. Οι σάκοι με την άμμο παραμένουν στην θέση εκείνη και πολλοί συλλέγονται από ντόπιους που τους χρησιμοποιούν για άλλες εφαρμογές. Εγκαταστάσεις υγιεινής Για το φεστιβάλ κατασκευάστηκαν περίπου 40.000 εγκαταστάσεις υγιεινής. Η μεγάλη πλειονότητα των τουαλετών χτίζονται κάτω από υπόστεγο από μπαμπού πάνω σε τσιμεντένια πλατφόρμα. Είναι προφανές ότι οι εγκαταστάσεις υγιεινής δεν επαρκούν για να εξυπηρετηθούν όλοι οι κάτοικοι της πόλης με αποτέλεσμα η αφόδευση να γίνεται σε μεγάλο ποσοστό στο ύπαιθρο, κάτι που οδηγεί σε κινδύνους για την δημόσια υγεία. Για την διαχείριση της εκκένωσης αυτών των αποβλήτων, η διοίκηση διόρισε 22 ομάδες καθαρισμού που συλλέγουν τα απόβλητα κατά την διάρκεια της νύχτας και στην συνέχεια τα μεταφέρουν σε δοχεία σε τρύπες στο έδαφος εκτός του χώρου του φεστιβάλ όπου εφαρμόζουν ένα αντιβακτηριακό χημικό. Τα απόβλητα στην συνέχεια καίγονται όπως συνηθίζεται να γίνεται η διαχείριση των απορριμμάτων στην Ινδία.

Εικόνα 11 Παιδιά παίζουν στις όχθες του ποταμού

Συστήματα περιβλήματος

Τα συστήματα περιβλήματος στο φεστιβάλ βασίζονται σε απλά στοιχεία. Τα ίδια βασικά στοιχεία - ράβδοι μπαμπού και ένα υλικό επιφάνειας όπως κυματοειδής λαμαρίνα ή ύφασμα τέντας - επιτρέπουν συνδυασμούς συναρμολογήσεων που παράγουν μία ευρεία γκάμα κατασκευών, από μικρές σκηνές μέχρι πολύ μεγάλες αίθουσες συναθροίσεων και ναούς. Tα αρθρωτά συστήματα περιβλήματος αποτελούνται από παρόμοια βασικά στοιχεία που συνδυάζονται για να δημιουργήσουν ένα πλήθος αστικών τυπολογιών διαφορετικής κλίμακας. Η απλότητα αυτών των κατασκευαστικών συστημάτων έχουν χαμηλές απαιτήσεις μεταφοράς και εκτέλεσης καθώς είναι αρκετά μικρά και ελαφριά για έναν ή δύο εργάτες να τα μεταφέρουν και να τα συναρμολογήσουν. Όταν τελειώσουν τα έργα υποδομής το επόμενο στάδιο είναι η κατασκευή των χώρων κατοίκισης των προσκυνητών. Απ’ όλους τους εργολάβους ξεχωρίζει η εταιρία Lalooji and Sons αφού φέρνει όλα τα κατασκευαστικά υλικά για τις σκηνές όπου κατοικούν οι προσκυνητές καθώς και τα έπιπλα. Υπάρχουν διαθέσιμες διάφορες μονάδες όπως κουζίνα, χώροι υγιεινής, σκηνές διαφόρων τύπων, panels από κασσίτερο, περιφράξεις από μπαμπού και άλλα. Οι τυπολογίες των διαθέσιμων σκηνών υπάρχουν σε διαφορετικά μεγέθη: 1) Darbaru (VIP) 14m x 9m 2) Swiss Cottage 9m x 9m 3) Σκηνή προσωπικού 7.3m x 7.6m 4) Choldary 5.5m x 5.5m. Οτιδήποτε παρέχεται στο Kumbh Mela κατανέμεται σε πολύ διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, με πολλά διαφορετικά επίπεδα πολυτέλειας ανάλογα με την τάξη στην οποία απευθύνεται. Οι σκηνές στο Kumbh Mela εξυπηρετούν πολλές διαφορετικές λειτουργίες όπως ύπνος, κοινωνικοποίηση, φαγητό, θρησκευτικές συναθροίσεις, διασκέδαση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Συνεπώς διαφέρουν μεταξύ τους σε κλίμακα και μορφή αλλά οργανώνονται με βάση τον βασικό αστικό κάναβο. Οι ενδιάμεσοι χώροι διαμορφώνουν πιο κλειστούς δρόμους διάβασης.

H ανασυνδυαστική συναρμολόγηση μειώνει το κόστος κατασκευής, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει μεγάλη ελαστικότητα σχεδιασμού. Η χρήση των ράβδων και απλών συνδέσεων με σχοινί ή καρφιά επιτρέπει την δυνατότητα συνδυασμού των στοιχείων με άπειρους τρόπους. Μετά το Kumbh Mela μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλες κατασκευές. Tα αρθρωτά συστήματα περιβλήματος αποτελούνται από παρόμοια βασικά στοιχεία που συνδυάζονται για να δημιουργήσουν ένα πλήθος αστικών τυπολογιών διαφορετικής κλίμακας. Η απλότητα αυτών των κατασκευαστικών συστημάτων έχουν χαμηλές απαιτήσεις μεταφοράς και εκτέλεσης καθώς τα υλικά είναι αρκετά μικρά και ελαφριά για έναν ή δύο εργάτες να τα μεταφέρουν και να τα συναρμολογήσουν.

Συστήματα υποδομής

Συστήματα περιβλήματος

Kοινωνική υποδομή Υγεία και ασφάλεια στο Kumbh Mela Τις ιερές μέρες για μπάνιο, ο αριθμός των συμμετεχόντων αυξάνεται εκθετικά, αγγίζοντας τους 30 εκατομμύρια προσκυνητές την Mauni Amavasya, η οποία είναι η σημαντικότερη μέρα για μπάνιο. Η εκπληκτικά υψηλής πυκνότητας ανθρώπινη αλληλεπίδραση στο mela, που λαμβάνει χώρα στον περιορισμένο χώρο του nagri, ενέχει σοβαρούς κινδύνους δημόσιας υγείας. Οι πολλαπλές απειλές γενικευμένου πανικού, επιδημιών, ατυχημάτων και τρομοκρατικών επιθέσεων, που έχουν εμφανιστεί στο παρελθόν στο Kumbh Mela, παραμένουν αιτίες προβληματισμού και η αποτροπή τους αποτελεί σημαντικότατο στόχο της διοίκησης του Kumbh. Κρήνες πόσιμου νερού, λειτουργικές τουαλέτες, επιθεωρήσεις φαγητού, κλινικές, πλατιοί δρόμοι, ασφαλείς περιοχές μπάνιου, ναυαγοσώστες, ελεγχόμενη κίνηση οχημάτων και πρόσθετες εγκαταστάσεις μεταφοράς, έχουν σκοπό να συντελέσουν στην προστασία των προσκυνητών από ασθένειες και ατυχήματα. Ο αυστηρός σχεδιασμός ξεκινά αρκετούς μήνες νωρίτερα και ενσωματώνει διδάγματα από προηγούμενα mela, θεσμική μνήμη και μακροχρόνια παράδοση. Τον περασμένο αιώνα σε κάποια από τα Kumbh Mela που πραγματοποιήθηκαν, δεν έλειψαν τραυματισμοί αλλά και θάνατοι καθώς άτομα ποδοπατήθηκαν σε καταστάσεις πανικού αλλά εμφανίστηκαν και μεγάλες επιδημίες. Η πρώτη πανδημία χολέρας μάλιστα τον 19ο αιώνα ξεκίνησε από το Kumbh Mela του 1817 και στην συνέχεια μεταδόθηκε σε πόλεις λιμάνια της Ινδίας όπως η Καλκούτα και η Βομβάη και ύστερα στην Κίνα και στην μεσόγειο θάλασσα. Το 1954, στο πρώτο Kumbh Mela που διοργανώθηκε από την πρώτη κυβέρνηση της πλέον ανεξαρτητοποιημένης Ινδίας, ένας αφηνιασμένος ελέφαντας παρέσυρε πυκνό πλήθος προσκυνητών με αποτέλεσμα περισσότερους από 500 θανάτους. Έκτοτε η διοίκηση του Kumbh Mela είναι ιδιαιτέρως προσεκτική σε θέματα πανικού. Οι ασθένειες μπορούν να μεταδοθούν με ποικίλους τρόπους στο φεστιβάλ. Οι προσκυνητές βρίσκονται σε κίνδυνο μόλυνσης κατά την διάρκεια των τελετουργιών μαζικών μπάνιων, από τις μύγες που βρίσκονται στις εκτάσεις που πραγματοποιείται αφόδευση και σε ανοιχτές εγκαταστάσεις φαγητού, από κακή υγιεινή των χεριών, από μολυσμένες πηγές νερού και από αερόβια μετάδοση. Η διοίκηση του Kumbh Mela προσπαθεί να αντιμετωπίσει αυτούς τους κινδύνους. Ο προσωρινός δήμος του Kumbh Mela στοχεύει στο να παρέχει υψηλής ποιότητας σύστημα ύδρευσης, εγκαταστάσεις υγιεινής και σύστημα υγείας τα οποία διαχειρίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου από την κυβέρνηση με πολύ περιορισμένη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα.

Στο τελευταίο Kumbh Mela περισσότερα από 40 πηγάδια από τον ποταμό Γάγγη παρείχαν πόσιμο νερό σε όλο το φεστιβάλ μέσω ενός δικτύου σωλήνων και κρηνών. Ιδιωτικές εταιρείες επίσης διένεμαν δωρεάν νερό σε διάφορους κόμβους. Σε όλη την πόλη υπήρχαν πάνω από 35.000 τουαλέτες διαφόρων τυπολογιών, οι οποίες όμως δεν επαρκούσαν κι έτσι αναπόφευκτα η αφόδευση γινόταν σε μεγάλο βαθμό στο ύπαιθρο. Παρ΄ όλα αυτά οι εγκαταστάσεις υγιεινής και το σύστημα ύδρευσης ήταν ικανοποιητικά. Ο κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών αυξανόταν κατά την διαδικασία του φαγητού, αφού στις εγκαταστάσεις φαγητού υπήρχε συνωστισμός, οι προσκυνητές μοιράζονταν μεγάλα κοινά γεύματα, έτρωγαν με τα χέρια και είχαν κακή υγιεινή των χεριών. Στο Kumbh Mela συναντά κανείς διάφορα κτίρια που εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα των μόνιμων πόλεων. Το σύστημα υγείας που δημιουργήθηκε για το φεστιβάλ περιλάμβανε 13 νοσοκομεία, ένα σε κάθε τομέα και ένα μεγαλύτερο κεντρικό νοσοκομείο αναφοράς το οποίο παρείχε υψηλότερες διαγνωστικές και θεραπευτικές υπηρεσίες. Το κάθε τομεακό νοσοκομείο απασχολούσε έναν ιατρό, έναν νοσηλευτή και έναν φαρμακοποιό και είχε 20 κλίνες ασθενών για νοσηλεία καθώς και μια ημιυπαίθρια κλινική ασθενών για επίσκεψη. Ιδιαίτερα τις ημέρες υψηλής επισκεψιμότητας, το προσωπικό δεν επαρκούσε για την εξυπηρέτηση των ασθενών, φαινόμενο που βέβαια παρατηρείται και στις περισσότερες κλινικές της Ινδίας σε μόνιμες πόλεις σε παρόμοιες εκδηλώσεις. Ασθενείς που είχαν ανάγκη εντατικότερη θεραπεία μεταφέρονταν στο κεντρικό νοσοκομείο, ενώ εκείνοι που χρειάζονταν εγχείρηση ή πιο εντατική παρακολούθηση μεταφέρονταν σε ένα από τα 3 νοσοκομεία του Allahabad καθώς τα νοσοκομεία του Kumbh προορίζονται για να αντιμετωπίζουν ήπια περιστατικά υγείας και όχι σύνθετες επεμβάσεις. Ο σκοπός του δικτύου υγείας όμως δεν είναι μόνο να εξυπηρετεί τους ασθενείς αλλά και να παρέχει εμβολιασμούς και προγράμματα ευαισθητοποίησης για την υγεία στον πληθυσμό. Για σοβαρότερα περιστατικά υπάρχει δίκτυο ασθενοφόρων για να μεταφέρει τους ασθενείς στο Allahabad. Μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες της διοίκησης είναι η διαχείριση καταστάσεων πανικού με σκοπό την αποφυγή ατυχημάτων που προκαλούνται από την άτακτο φυγή του πλήθους. Γι’ αυτό τον σκοπό λαμβάνονται υπ’ όψιν διάφορες παράμετροι για τον έλεγχο του πλήθους. Οι αποφάσεις της διοίκησης επηρεάζουν όχι μόνο την φυσική διάταξη και την υποδομή της πόλης αλλά και τον σχεδιασμό μεταφορών, τη διαχείριση των ρευμάτων των ποταμών, και τις ανάγκες σε αστυνομική και στρατιωτική δύναμη. Παρά τις προσπάθειες της διοίκησης, στις 10 Φεβρουαρίου του 2013 , στην Mauni Amavasya, μεγάλο πλήθος ποδοπατήθηκε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Allahabad με

αποτέλεσμα 36 άτομα να χάσουν την ζωή τους και παραπάνω από 70 να τραυματιστούν.32 Η διοίκηση του Kumbh Mela συμπεριλαμβανομένων των αστυνομικών, των πολιτικών μηχανικών και ιδιωτών εργολάβων, βελτιώνουν το κάθε σχέδιο αποφυγής ποδοπατήματος με στρατηγικές που αναπτύσσουν έχοντας παρακολουθήσει, συμμετάσχει η σχεδιάσει προηγούμενα melas. Το 2013, κατασκευάστηκαν περισσότερα από 160 χιλιόμετρα δρόμων, κάποιοι από τους οποίους είχαν πλάτος μεγαλύτερο από 18 μέτρα και ήταν πλατύτεροι από τους περισσότερους δρόμους στην Ινδία. Οι πλωτές γέφυρες που διασχίζουν το ποτάμι εξασφαλίζουν την συνέχεια των κυρίων οδών και στις δύο πλευρές των οχθών. Το δίκτυο διασταυρούμενων δρόμων και γεφυρών που προκύπτει αποτελεί ένα αποτελεσματικό σχέδιο πόλης που αποτρέπει το bottlenecking ( το απότομο στένεμα των οδών) καθώς εξασφαλίζεται η εύκολη ροή του πλήθους από την μία όχθη στην άλλη. Κάποιες περιοχές-κόμβοι είναι ιδιαιτέρως κρίσιμες. Το πρώτο bottleneck που υπάρχει είναι η είσοδος στις πλωτές γέφυρες. Έχοντας μικρότερο πλάτος από τους δρόμους που καταλήγουν σε αυτές, οι πλωτές γέφυρες δημιουργούν ένα bottleneck στην ροή των ανθρώπων που απαιτεί επιτήρηση από την αστυνομία. Άλλη μία περιοχή που εφιστά την προσοχή είναι οι συνδέσεις μεταξύ της κύριας διαδρομής πομπής των Akharas με τους δρόμους και τα στενά που καταλήγουν σε εκείνη. Τις ιερές ημέρες μπάνιου οι Akharas πραγματοποιούν πομπή προς το Sangam. Η σειρά προτεραιότητας είναι προκαθορισμένη αν και ο ανταγωνισμός μεταξύ των σεχτών είναι έντονος. Η πρώτη ομάδα ξεκινά γύρω στις 5 π.μ. και η τελευταία τελειώνει γύρω στις 4 μ.μ. Οι διασταυρώσεις των οδών που πραγματοποιείται η πομπή με τους δρόμους που καταλήγουν σε αυτή προστατεύονται με οδοφράγματα έτσι ώστε να ελέγχεται η ροή των πιστών που προσπαθούν να εισχωρήσουν στην πομπή. Τις ιερές ημέρες όπου η επισκεψιμότητα είναι αυξημένη, η κίνηση των πεζών ρυθμίζεται, συχνά επιτρέποντας ροή μονής κατεύθυνσης σε ορισμένους δρόμους ή κατευθύνοντας το πλήθος προς πλάγιες διαδρομές για να αποφευχθεί ο συνωστισμός. Έντονη αστυνόμευση υπάρχει και στις εισόδους του Kumbh Mela και στους σταθμούς τρένων και λεωφορείων όπου υπάρχει ανάγκη να εξασφαλιστεί ότι ξαφνική εμφάνιση πλήθους μπορεί να ενσωματωθεί ήπια στην ροή κίνησης, καθώς και στα ghats, στις περιοχές που οδηγούν στο νερό όπου η αστυνομία τοποθετεί οδοφράγματα και ειδική σήμανση και προειδοποιεί τους προσκυνητές να μην απομακρυνθούν από την όχθη. Στην προκυμαία, οι όχθες του ποταμού ενισχύονται με χιλιάδες σάκους άμμου και σκεπάζονται με μία παχιά στρώση αχύρου που παρέχει πρόσφυση. Η ασφαλής περιοχή για μπάνιο μαρκάρεται με την παρουσία στύλων που 32

S. R. Holman, S. Balsari, Stampede at the Kumbh Mela: Preventable Accident?, 2017

βυθίζονται στο νερό μερικά μέτρα από την όχθη και ταυτόχρονα σωσίβιες λέμβοι τοποθετούνται σε στρατηγικά σημεία απ’ όπου ναυαγοσώστες επιβλέπουν το πλήθος που κάνει μπάνιο. Οι τοπικές αρχές ρυθμίζουν μια σειρά φραγμάτων στον Γάγγη και τον Γιαμούνα έτσι ώστε να ελέγχουν την ροή του νερού που φτάνει στο sangam. Εγγύτερα στις περιοχές μπάνιου, κατασκευάζονται για το φεστιβάλ προσωρινές προβλήτες οι οποίες προεκτείνονται μέσα στο νερό και συμβάλουν στον περαιτέρω έλεγχο της ροής του νερού και ταυτόχρονα δημιουργούν μία ασφαλή περιοχή για μπάνιο. Η ροή είναι αρκετά ήπια για να διατηρείται η ασφάλεια αλλά ταυτόχρονα όσο ζωηρή χρειάζεται για να αποφεύγεται η στασιμότητα. Παρά τις προσπάθειες να εξασφαλίζεται η υγεία και η ασφάλεια στο φεστιβάλ, είναι αρκετά εμφανές ότι εύκολα χάνεται ο έλεγχος υπό πίεση. Το τραγικό δυστύχημα της 10ης Φεβρουαρίου αποδεικνύεται ότι δεν αποτελούσε ένα φρικτό ατύχημα αλλά αναπόφευκτο αποτέλεσμα του άκαμπτου συγκεντρωτικού σχεδιασμού. Οι διαδικασίες σχεδιασμού που βασίζονται στην θεσμική μνήμη, την παράδοση και συχνά στην προσωπική περηφάνεια, αποτυγχάνουν να εξυπηρετήσουν τη σβέλτη και εύκολη απόκριση που απαιτείται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οι παράμετροι που θα έπρεπε να ληφθούν υπόψιν κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού δεν θα έπρεπε να αφορούν μόνο ποσοτικά χαρακτηριστικά της ροής των ανθρώπων μέσα στον χώρο και στον χρόνο, αλλά και την πιο ποιοτική κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Οι άνθρωποι διασχίζουν γέφυρες γεμάτες κόσμο, δεν διαβάζουν τις σημάνσεις, δεν περιμένουν την σειρά τους και οι υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό θα πρέπει να προβλέπουν, να παρατηρούν και να μαθαίνουν από αυτές τις συμπεριφορές. Η έλλειψη διαλογής ασθενών, συντονισμού και η γενική απουσία οργανωμένου σχεδίου αντιμετώπισης μαζικών ατυχημάτων στα νοσοκομεία έχει αποτέλεσμα την καθυστερημένη περίθαλψη και αναπόφευκτες επιπλοκές, έως και θανάτους. Συστήματα ασφάλειας Το 2013 στον χώρο του Kumbh Mela υπήρχαν 30 αστυνομικοί σταθμοί στρατηγικά τοποθετημένοι σε διαφορετικούς τομείς. Ένας από τους ρόλους της αστυνομίας είναι να διευθύνει το μπάνιο στον ποταμό ιδιαίτερα τις ιερές μέρες. Επίσης η αστυνομία είναι υπεύθυνη να ρυθμίζει την κυκλοφορία σε μια ακτίνα επτά χιλιομέτρων από τον χώρο του φεστιβάλ απ’ όπου οι προσκυνητές πρέπει να περπατήσουν ως τον χώρο.

Οι Akharas ηγούνται της πομπής προς το Sangam τις ιερές μέρες μπάνιου. Η σειρά με την οποία τοποθετούνται στην πομπ’η είναι προκαθορισμένη βάσει ιεραρχίας. Υπάρχουν δύο κύριες πορείες πομπής κατά μήκος των οποίων τοποθετούνται οδοφράγματα. Η δυτική πορεία είναι η πιο δημοφιλής αλλά για λόγους ελέγχου του πλήθους πολλοί προσκηνυτές ωθούνται από τις αρχές στην ανατολική διαδρομή ή προτρέπονται να κάνουν μπάνιο στο νότιο τμήμα του Sangam. Σε συγκεκριμένα σημεία. Τα οδοφράγματα αφαιρούνται προσωρινά για να επιτρέψουν σε προσκηνυτές να ενταχθούν στην πομπή.

Black Rock City Black Rock Desert Το Burning Man πραγματοποιείται στην έρημο Black Rock της Nevada, 160 χιλιόμετρα βορειανατολικά της πόλης Reno. Tο φεστιβάλ που ξεκίνησε από μία παραλία του San Francisco, μεταφέρθηκε στην έρημο λίγα χρόνια μετά. Η Black Rock Playa στη Nevada όπου οικοδομείται η Black Rock City που φιλοξενεί το Burning Man, είναι μία από τις μεγαλύτερες επίπεδες εκτάσεις στην Γη, με εμβαδό περίπου 500 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η Black Rock City καλύπτει μόλις το 3% της έκτασης αυτής. Οι playas ερήμων αποτελούν δυναμικά, άγρια οικοσυστήματα που εκτίθενται σε μακρά ξηρότητα, ισχυρούς ανέμους και περιστασιακά κατακλυσμό από αλμυρό, αλκαλικό νερό σε περιόδους υψηλής βροχόπτωσης. Το Burning Man πραγματοποιείται στην συγκεκριμένη τοποθεσία επειδή η playa προσφέρει ένα οικόπεδο χωρίς σημαντικές ανταγωνιστικές χρήσεις. Η τελική τοποθεσία της πόλης καθορίστηκε από διάφορα πολιτικά ζητήματα αλλά και από θέματα υγείας και ασφάλειας. Οι ιδρυτές του Burning Man επέλεξαν να μετακινηθούν από μια πολυσύχναστη περιοχή του Σαν Φρανσίσκο σε κάποιο κοντινό μέρος αλλά αρκετά απομακρυσμένο ώστε να προκαλέσει σκεπτικισμό και περιφρόνηση για την καθιερωμένη πόλη. Αυτή η αλλαγή ήταν σημαντική αφού στην ουσία έδωσε στο γεγονός χαρακτηριστικά ενός «κοσμικού προσκυνήματος», προκαλώντας τους συμμετέχοντες να ξεφύγουν από την καθημερινότητά τους και να επιβιώσουν για 8 ημέρες ετησίως στην αδιάκοπη έκθεση σε ακραίες μεταβολές θερμοκρασίας και συνθήκες αμμοθύελλας. Υπεύθυνος για την υλοποίηση και τη διοργάνωση του φεστιβάλ είναι ο οργανισμός του Burning Man γνωστός ως Burning Man Project. Μετά από κάποιες ιδεολογικές ρήξεις μεταξύ ιδρυτικών μελών, επικράτησε το όραμα του Harvey για μια πιο συγκεντρωτική, κοινωνικά σχεδιασμένη εκδήλωση.33 Οι βασικοί διοργανωτές δημιούργησαν την εταιρεία Black Rock City LLC, μια εταιρεία περιορισμένης ευθύνης, πρόδρομο του Burning Man Project, για να διαχειριστούν το φεστιβάλ και τις περιφερειακές εκδηλώσεις του. Αρχικά η εταιρία σχηματίστηκε για να εξασφαλίζει την ασφαλή διεξαγωγή της εκδήλωσης επικοινωνώντας με τις τοπικές αρχές κλπ αλλά σήμερα ελέγχει πολλούς τομείς δραστηριότητας όπως η πώληση των εισιτηρίων, η έκδοση αδειών, η χρηματοδότηση των έργων τέχνης, ο σχεδιασμός της πόλης, η συναρμολόγηση και η απομάκρυνση των κατασκευών και άλλα. Όλες οι διοικητικές, πολιτικές, οικονομικές και νομικές αποφάσεις λαμβάνονται με ομόφωνη έγκριση του συμβουλίου της Black Rock City LLC με διεύθυνση του Harvey ως εκτελεστικού διευθυντή. Εκτός από την οργάνωση αμέτρητων Doherty, Brian. 2004. This is Burning Man: The Rise of the New American Underground. Dallas: BenBella Books. 33

συμμετεχόντων εθελοντών, η LLC είναι υπεύθυνη να εξασφαλίσει την μεγαλύτερη εμπορική άδεια αναψυχής της χώρας από το γραφείο διαχείρισης γης (Bureau of Land Management-BLM), καθώς και ετήσιες εγκρίσεις από περισσότερες από 20 διοικητικές περιφέρειες, συμπεριλαμβανομένων υπηρεσιών από την Πολιτεία της Νεβάδα, τις κομητείες Washoe και Pershing, και την φυλή Washoe Paiute. Αν και το Burning Man Project λαμβάνει από τα πάνω αποφάσεις μέσα από το διοικητικό του συμβούλιο, η επιτυχία της εκδήλωσης βασίζεται σε μια φιλελεύθερη, συνεργατική34 προσέγγιση για τον σχηματισμό της πόλης που ενθαρρύνει τους συμμετέχοντες να αναλάβουν καθήκοντα και να τα φέρουν εις πέρας, εμποτίζοντας έτσι το οικιστικό και το καλλιτεχνικό τοπίο ως ανάπτυξη από τα κάτω. Σήμερα η Black Rock City προσφέρει περισσότερη ασφάλεια και άνεση από ό, τι θα απαιτούσαν οι αναρχικές της ρίζες. Οι υπηρεσίες νομικής βοήθειας, υγείας, συμβουλευτικής, πυρόσβεσης και έκτακτης ανάγκης είναι πάντα παρούσες και ανταποκρίνονται αμέσως όταν χρειάζεται. Άλλες υπηρεσίες όπως καφετέριες, μπαρ και εστιατόρια, το Black Rock Community College και εγκαταστάσεις αναψυχής (παγοδρόμιο, λέσχη γιοτ και γήπεδα τένις), παρέχονται επίσης μέσω δωρεών, κοινοχρησίας και συμμετοχής. Πολλές υπηρεσίες δημιουργήθηκαν από ανεξάρτητες πρωτοβουλίες εθελοντών που αργότερα απορροφήθηκαν από τη Black Rock City LLC. Για παράδειγμα, οι lamplighters φωτίζουν κάθε βράδυ τα φανάρια του δρόμου, το Recycle Camp συλλέγει ανακυκλώσιμα καθημερινά με τροποποιημένα ποδήλατα και το Census Camp διεξάγει την ετήσια απογραφή της πόλης.

Do-ocratic, αποκεντρωμένος, αναρχικός τρόπος λήψης αποφάσεων και διαχείρισης του τρόπου αλλαγής των πραγμάτων που δίνει έμφαση στις δράσεις. 34

Κάναβος

Η μεγαλύτερη πρόκληση που δημιουργεί ο ανοιχτός χώρος της playa, είναι ότι αποτελεί ένα τεράστιο κενό. Είναι αδύνατο να αντιληφθεί κανείς την θέση του μέσα σε αυτόν τον απεριόριστο χώρο και είναι αδύνατο να εκτιμηθεί η κλίμακα. Εφόσον η περιοχή δεν προσφέρει κανένα σημείο αναφοράς και δεν αγκιστρώνεται σε οτιδήποτε που υπάρχει ήδη, το βασικό ερώτημα που προκύπει είναι το πως αναπτύσεται στο απόλυτο κενό. Η λύση σε αυτό το πρόβλημα, ξεκινά με τον καθορισμό της θέσης του Ανθρώπου που συμβαίνει την πρώτη ημέρα και αποτελεί το κέντρο της πόλης. Ο ορισμός του σημείου του Ανθρώπου που υπαγορεύει τον κάναβο πάνω στον οποίο ανοικοδομείται η πόλη, μετατρέπει τον κενό και χαοτικό χώρο σε ορισμένο και σαφή, που συντονίζεται μέσω της οριοθέτησης και της διαίρεσης. Κάνοντας μια ιστορική ανασκόπηση στον τρόπο με τον οποίο ανατύχθηκε η πόλη ανταποκρινόμενη τόσο στις απαιτήσεις του βασικού σκοπού του φεστιβάλ αλλα και στο περιβαλλον που την φιλοξενούσε και στην αύξηση του πληθυσμού της, μπορούμε να δούμε πόσο καθοριστικής σημασίας ήταν ο ορισμός του ανθρώπου και ο μετασχηματισμός του κανάβου, για την σημερινή τής μορφή. Σήμερα το γενικό σχέδιο πόλης αποτελείται από 13 καμπύλους γραμμικούς δρόμους (με αλφαβητική σειρά), τεμνόμενους από ακτινικές λεωφόρους τοποθετημένες σε άξονες 30 μοιρών. Το σύστημα αυτό αποτελεί μια λύση που επιτρέπει την εύκολη πλοήγηση και στρέφει τους συμμετέχοντες προς τον άνθρωπο.

Ιστορικά

Τα πρώτα χρόνια που το Burning Man διεξήχθη στην έρημο, δεν υπήρχε καμία χωρική οργάνωση του καταυλισμού. Οι σκηνές στήνονταν διάσπαρτα και δεν υπήρχε παρά μόνο μία πύλη που λειτουργούσε ως χώρος πώλησης εισιτηρίων. Η απουσία περίφραξης όχι μόνο καθιστούσε αδύνατη την χωρική οριοθέτηση της εκδήλωσης αλλά επέτρεπε και την είσοδο σε άτομα που δεν κατείχαν εισιτήριο συμμετοχής. Η πρόσβαση στην εκδήλωση ωστόσο αποτελούσε πρόκληση αφού δεν υπήρχε δρόμος που να οδηγεί στην τοποθεσία ούτε κάτι που να την σηματοδοτεί. Το αποτέλεσμα ήταν πολλοί να χάνονται στο όχι και τόσο φιλικό τοπίο της ερήμου. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος το 1992 δημιουργήθηκαν οι Black Rock Rangers που ήταν το πρώτο σώμα εσωτερικής αστυνόμευσης της Black Rock City και ο ρόλος τους ήταν να διασώζουν αυτούς που έχουν χαθεί στην έρημο και κινδυνεύουν από αφυδάτωση. Κατά τα πρώτα χρόνια, η αστική μορφή που προέκυπτε ήταν πιο οργανική επειδή ο σχεδιασμός σχεδόν απουσίαζε. Η επιβίωση θεωρήθηκε υψίστης σημασίας, και μια συσσώρευση camps κοντά στο κέντρο προέκυψε από βασικές ανάγκες, καθιστώντας την πρώιμη Black Rock City λίγο πολύ όπως και κάθε καταυλισμό: ένα καθημερινά μεταβαλλόμενο τοπίο με καταφύγια από πλαστικούς μουσαμάδες, πτυσσόμενες καρέκλες, παρκαρισμένα αυτοκίνητα και πολύχρωμο νάιλον. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 στο Burning Man ξεκινούν και εμφανίζονται τα οργανωμένα camps και τα «μεταλλαγμένα» οχήματα τα οποία σήμερα αποτελούν κάποια από τα πιο αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του. Το 1996 έχοντας φτάσει τους 8.000 συμμετέχοντες, οι ιδρυτές Harvey, Law και Mikel δημιουργούν την πρώτη συγκροτημένη νομικά ομάδα, υπεύθυνη για την διεξαγωγή της εκδήλωσης. Το Burning Man για πρώτη φορά αποκτά θέμα, έτσι ώστε να συσπειρωθεί το μεγάλο πλήθος συμμετεχόντων και να δοθεί μία εικαστική κατεύθυνση στις δραστηριότητες. Το 1996 δημιουργήθηκε ένας πυρήνας που φιλοξενούσε τις πρώτες υπηρεσίες και λειτουργούσε σαν σημείο συνάντησης. Ο πυρήνας οριζόταν από έναν δακτύλιο που λεγόταν Ring Road. Επίσης ορίστηκε μια ζώνη μπροστά από την εγκατάσταση που ονομαζόταν No Man’s Land και εξασφάλιζε θέα προς τον «άνθρωπο». Δεξιά και αριστερά αυτής της ζώνης βρίσκονταν τα θεματικά camps και ανοιγόταν προς τα έξω σε γωνία 60 μοιρών από την πλατεία, και προεκτεινόταν πέρα από τον «άνθρωπο». Την ίδια χρονιά ένας μοτοσικλετιστής χάνει την ζωή του στον δρόμο προς την έρημο και ένα αμάξι τραυματίζει τρεις συμμετέχοντες ενώ αυτοί βρίσκονται μέσα στην σκηνή τους. Επικρατεί γενικότερο κλίμα παρεκτροπής αφού με την αύξηση των συμμετεχόντων χάνεται το πνεύμα προσωπικής ευθύνης και 85

συμμετοχής. Την επόμενη χρονιά τους απαγορεύεται η διεξαγωγή της εκδήλωσης στην έρημο Black Rock και οι διοργανωτές μεταφέρουν την εκδήλωση σε μία κοντινή περιοχή που ονομάζεται Hualapai Flat η οποία είναι σε ιδιωτικό ιδιοκτησιακό καθεστώς. Εκείνη την χρονιά γίνονται οι πρώτες προσπάθειες οργάνωσης της πόλης καθώς δημιουργούνται οι πρώτες υπηρεσίες και θεσπίζονται οι πρώτοι κανόνες όπως η απαγόρευση των χρηματικών συναλλαγών και η απαγόρευση μηχανοκίνητων οχημάτων κ.α. που αποτελούν μέχρι σήμερα τις βασικές αρχές της εκδήλωσης. Το 1997 ήταν η μοναδική χρονιά που το Burning Man έλαβε χώρα στην περιοχή Hualapai Flat, μια κατάφυτη πλαγιά στα όρια της ερήμου. Ο αρχιτέκτονας Rod Garrett κλήθηκε να δημιουργήσει τα σχέδια της πόλης σύμφωνα με τους κανονισμούς της κομητείας. Το σχέδιο της πόλης εν μέρει βασίστηκε στα σχέδια των προηγούμενων ετών αλλά στην συγκεκριμένη τοποθεσία το σχέδιο της πόλης ακολουθούσε το σχήμα της πλαγιάς αλλά και τα όρια της γειτονικής ιδιοκτησίας. Έτσι ο οικισμός περιορίστηκε σε ένα τόξο που απλωνόταν πλευρικά από το κέντρο. Αυτό αν και ήταν περισσότερο περιστασιακό και όχι εννοιολογικό, έγινε ακούσια πρόδρομος του τελικού σχεδιασμού της Black Rock City. Από την επόμενη χρονιά η εκδήλωση επέστρεψε στην έρημο Black Rock και η διάρκειά της επεκτάθηκε σε μία εβδομάδα όπως συμβαίνει και σήμερα. Η οργάνωση και ο χαρακτήρας της εκδήλωσης έχει μείνει έκτοτε σχετικά σταθερός με μόνη διαφοροποίηση την σταδιακή αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων που το 2019 έφτασε τους περίπου 80.000 κατοίκους. Η μεταφορά της εκδήλωσης στην έρημο Black Rock σήμαινε για τους συμμετέχοντες ότι θα έπρεπε να διανύσουν πολλά χιλιόμετρα για να φτάσουν στο σημείο διεξαγωγής. Έτσι κρίθηκε αναγκαία η δημιουργία ενός camp κοντά στον «άνθρωπο» όπου θα μπορούσε ο κόσμος να διανυκτερεύσει. Η αρχική μορφή του camp ήταν ένας κύκλος. Το σχήμα αυτό δεν ήταν σχεδιασμένο αλλά προέκυψε αυθόρμητα από την παραδοσιακή περικύκλωση της φωτιάς. Την επόμενη χρονιά προστέθηκαν για πρακτικούς λόγους 4 λεωφόροι που βοηθούσαν στον προσανατολισμό στο απόλυτο κενό. Το 1998 το Burning Man επέστρεψε στην Black Rock Desert και στην ελευθερία του απόλυτου κενού, αφού η περιοχή είναι περίπου 1000 τετραγωνικά μίλια επίπεδης έκτασης. Το νέο σχέδιο θα επηρεαζόταν από την εμπειρία των προηγούμενων ετών. Σκοπός ήταν να δημιουργηθεί ένας χώρος όπου θα εκφραζόταν και θα ενθαρρυνόταν η αίσθηση συμμετοχής σε μια κοινότητα και θα εξασφαλίζονταν πυκνότητες πληθυσμού που θα οδηγούσαν σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Ταυτόχρονα γινόταν η προσπάθεια να διαφυλαχθεί η οικειότητα του αρχικού κυκλικού camp αλλά σε πολύ μεγαλύτερη αστική κλίμακα. Το κύριο ζητούμενο όμως ήταν η πόλη να είναι λειτουργική. Η ροή 86

ανθρώπων και προμηθειών να γίνεται ανεμπόδιστα, και η διάταξη να εξασφαλίζει την παροχή βασικών υπηρεσιών και να είναι εύκολα κατανοητή. Για να εξασφαλιστεί η συνέχεια, ο σχεδιασμός θα έπρεπε να περιλαμβάνει οικεία γνωρίσματα από τα προηγούμενα φεστιβάλ και να έχει την δυνατότητα να επεκταθεί. Έπρεπε επίσης να διευκολύνει την τέχνη και την έκφραση της κοινότητας και να υποστηρίξει τις προηγούμενες παραδόσεις και τις αρχές του Burning Man. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες χρονιές όπου το camp αποτελούσε το επίκεντρο της σύνθεσης, η πόλη διατάχθηκε γύρω από ένα γεωγραφικό κέντρο που ταυτίστηκε με την θέση του ανθρώπου. Αυτό το σημείο λειτουργούσε σαν το σταθερό σημείο ενός διαβήτη από το οποίο θα διαγραφόταν το τόξο που όριζε την καμπύλη των ομόκεντρων δρόμων της πόλης. Οι δρόμοι αυτοί αρχικά σχημάτιζαν επιφάνεια μικρότερη του ημικυκλίου και υποδιαιρέθηκε σε οικοδομικά τετράγωνα με την βοήθεια ακτινικών δρόμων που ξεκινούσαν από τον άνθρωπο. Κεντρικά απέναντι από τον άνθρωπο στην επιφάνεια που όριζαν τα τόξα τοποθετήθηκε το camp center των προηγούμενων ετών. Η μεγάλη φιγούρα του ανθρώπου έγινε ένα μοναδικό αναγνωριστικό της θέσης κάποιου παρέχοντας μια οπτική αναφορά από κάθε ακτινωτό δρόμο ακόμα και από τα πιο απομακρυσμένα κομμάτια της πόλης. Ο Rod Garrett αναφέρει: «Είχαμε δημιουργήσει ένα αναγνωριστικό και ένα περιβάλλον στο οποίο έμοιαζε σαν όλοι οι κάθε συμμετέχοντες να συσχετίζονται - ενώ ενώθηκαν από κάποια υπερβατική αρχή.» Το 1999 τα οικοδομικά τετράγωνα προσανατολίστηκαν με την μακριά πλευρά στο τόξο και όχι στους ακτινωτούς δρόμους για να εξυπηρετηθεί καλύτερα κάποια μελλοντική επέκταση. Το θέμα εκείνη την χρονιά ήταν ο «τροχός του χρόνου». Καθώς οι ακτινωτοί δρόμοι είχαν τοποθετηθεί σε βήμα 15 μοιρών, τους δόθηκαν ονόματα από τους αριθμούς του ρολογιού. Όταν συνδυάζονται με τα ονόματα των ομόκεντρων δρόμων, αυτό αποδείχθηκε ένα εννοιολογικά γραφικό και εύχρηστο σύστημα τοποθεσίας. Παρόλο που το θέμα αλλάζει κάθε χρόνο, συνεχίζεται η ονομασία με την αναλογία χρόνου αυτών των δρόμων. Μέχρι τα μέσα του 2000, η αύξηση του πληθυσμού είχε εξελιχθεί από την κάποτε λεπτή σειρά θεματικών camps κατά μήκος του Esplanade σε μια παχιά μπάντα, καλλιεργώντας «εσωτερικές» και «εξωτερικές» κλίκες. Επιπλέον, η πόλη είχε μεγαλώσει πολύ, χάνοντας την αίσθηση της ανθρώπινης κλίμακας. Όλα αυτά φάνηκαν να οδηγούν σε μια αόριστη αλλά γενική δυσαρμονία. Το 2005 τα θεματικά camps οργανώθηκαν σε νέες ζώνες, περιορίζοντάς τα σε ένα μπλοκ σε βάθος. Τα camps ακολουθούσαν την οριογραμμή της esplanade αλλά και ορισμένους από τους ακτινικούς δρόμους. Αυτό καθόρισε τα όρια πολλών «γειτονιών» και διαίρεσε την πόλη σε πιο κατανοητές και ομοιογενείς περιοχές.

Εικόνα 12 Η πρώτη χρονιά στην έρημο

Χρονολόγιο

Ο σχηματισμός της πόλης

Η σύγχρονη μορφή της πόλης έχει προκύψει από μια σειρά συνεχών αλληλεπιδράσεων διαφόρων παραγόντων: ιστορικών περιστάσεων, θεμάτων δημόσιας ασφάλειας, πολιτικής, κοινωνικών ιδεωδών, οικονομικής βιωσιμότητας, ανταγωνιστικών ή αντικρουόμενων χρήσεων γης μέσα στην κοινότητα, αισθητικών αντιλήψεων, της ανάγκης για ενός είδους πνευματικού συμβολισμού και άλλων παραγόντων. Η ανάπτυξη της πόλης έχει προκύψει με τον ίδιο τρόπο που θα αναπτυσσόταν οποιαδήποτε άλλη πόλη. Αυτό που είναι τόσο ξεχωριστό στο Burning Man είναι ένα πάντρεμα από επιλογή, της ερημιάς με την οικοδόμηση πόλεων. Η ιδέα των πόλεων έρχεται ακριβώς σε αντίθεση με τα κυρίαρχα στοιχεία της ερημιάς, όπου συχνά η άγρια φύση δημιουργεί αποκλεισμούς. Το Burning Man μπαίνει στην έρημο για να δημιουργήσει μια πρότυπη, οικοδομημένη, εφήμερη, παραμεθόρια πόλη, που έχει ξεχωριστό νόημα. Το Burning Man πραγματοποιείται στην συγκεκριμένη τοποθεσία επειδή η playa προσφέρει ένα οικόπεδο χωρίς σημαντικές ανταγωνιστικές χρήσεις, οπότε οι αντιρρήσεις είναι λίγες. Αναπτύσσεται εκεί λόγω της απουσίας, όχι της παρουσίας. Με την αντιληπτή ανάγκη μετακίνησης ενός πληθυσμού που προσελκύεται από την τέχνη και ένα ερέθισμα των όχλων, «η arcadia κληρονομεί από τη μακρά ιστορία της αμερικανικής κοινωνικής γεωγραφίας: ανησυχία για εικόνες, αναζήτηση για ουτοπικό και πρωτόγονο, και καταφύγιο σε μια υγιεινή ύπαιθρο»35. Οι ιδρυτές του Burning Man επέλεξαν να μετακινηθούν από μια πολυσύχναστη περιοχή του Σαν Φρανσίσκο σε κάποιο κοντινό μέρος αλλά αρκετά απομακρυσμένο ώστε να εμπνεύσει τον σκεπτικισμό και ίσως ακόμη και μια κοινή κατακραυγή στην καθιερωμένη πόλη. Η απάντηση ήταν να δημιουργηθεί μια πόλη από το μηδέν. Η τοποθεσία της πόλης καθορίστηκε από διάφορα πολιτικά ζητήματα αλλά και από θέματα υγείας και ασφάλειας. Στις αρχές της δεκαετίας του 90 η Black Rock City ήταν σκόπιμα κρυμμένη στην έρημο. Οι συμμετέχοντες κατευθύνονταν σε ένα σημείο που ονομαζόταν η Πύλη και εκεί τους δίνονταν οι συντεταγμένες για να εντοπίσουν τις εγκαταστάσεις. Καθώς όμως αυξανόταν η συμμετοχή, έγινε φανερό ότι η κυκλοφορία σε αυτό τον χώρο ήταν επικίνδυνη. Γι’ αυτό το λόγο το 1998 η Black Rock city τοποθετήθηκε στο νότιο άκρο της ερήμου μερικά χιλιόμετρα από την πόλη Gerlach. Οι επακόλουθες μετακινήσεις στην τρέχουσα τοποθεσία, καθορίστηκαν μέσω πολύπλοκων διαπραγματεύσεων με το γραφείο

Vance Jr, J. E. 1972. California and the Search for the Ideal. Annals of the Association of American Geographers 62 35

διαχείρισης γης (Bureau of Land Management-BLM) για τοποθεσίες που δεν παρεμβαίνουν στις ανάγκες άλλων χρηστών γης αναψυχής. Επιπρόσθετα, υπήρχαν άλυτα ζητήματα ασφάλειας. Το Πεντάγωνο που ορίζει τα εξωτερικά όρια της πόλης δημιουργήθηκε από (α) την ανάγκη ελαχιστοποίησης του αποτυπώματος στο περιβάλλον λόγω των ανησυχιών άλλων χρηστών γης αναψυχής, (β) την οικονομική ανάγκη να δημιουργηθεί ένα ελεγχόμενο σημείο εισόδου στο οποίο θα ήταν διαθέσιμα τα εισιτήρια εισόδου (απουσιάζει μέχρι το '97), (γ) την ανάγκη να προστατευθεί η κοινότητά από τυχόν ατυχήματα από διερχόμενα οχήματα και (δ) την ανάγκη να περιοριστεί η διασπορά σκουπιδιών από τον άνεμο (το Burning Man είναι το μεγαλύτερο γεγονός με πολιτική «Leave no Trace» στις ΗΠΑ). Η πιο αποτελεσματική και προφανής λύση ήταν ένας κύκλος, αλλά δεν εξυπηρετούσε καθώς δεν παρείχε αρκετές ευθείες γραμμές θέασης για λόγους ασφάλειας. Ένα τρίγωνο ή τετράγωνο, ενώ θα απαιτούσαν τον ελάχιστο αριθμό σημείων οράσεως, περίκλειαν πολύ αχρησιμοποίητο χώρο στις γωνίες τους και δημιουργούσαν μια περιττή μεγάλη περίμετρο. Έξι ή περισσότερες απαιτούσαν πάρα πολλά σημεία ασφαλείας, επομένως το παρόν σχήμα επιλέχθηκε ως το ιδανικότερο. Η αισθητική αν και δεν αποτελούσε σημαντικό κριτήριο, γεννήθηκε γενικά από την αντικειμενική διαδικασία. Πολύ συχνά η πρακτικότητα μιας λύσης μπορούσε να κριθεί από το αν φαίνεται να «ταιριάζει». Οι γωνίες και οι αποστάσεις απέκτησαν σημασία. Οι διαιρέσεις του χώρου προέκυψαν από διαδοχικές στρογγυλεμένες ακτίνες και γωνίες 15 °, ο πραγματικός Βορράς κατέληξε 45 ° από τον κύριο άξονα της πόλης και ούτω καθεξής. Δεδομένης της προσέγγισης στην πύλη και της τοποθεσίας του ανθρώπου, η διμερής συμμετρία της πόλης παρείχε τη βέλτιστη κατανομή για την κυκλοφορία των οχημάτων. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μεγάλα έργα τέχνης τοποθετήθηκαν σε μια ζώνη έξω από τα περίχωρα της πόλης. Αυτό είχε ως στόχο να παρασύρει τους συμμετέχοντες μακριά από τον οικισμό, προς έναν ανοιχτό χώρο που κυριαρχεί η μεγάλη σιωπή. Ομοίως, η ανοιχτή πλευρά του κυκλικού σχήματος της πόλης αποκτά πνευματική και ψυχολογική σημασία. O Rod Garrett αναφέρει: «Αντί να περιβάλλουμε πλήρως την πόλη, καλούμε τον φυσικό κόσμο να εισβάλει. Δεν θα κλείσουμε ποτέ άλλοτε αυτό το τόξο, καθώς είναι ταπεινό να εισβάλλει η τεράστια έρημος και ο ουρανός στον δικό μας μικρό κόσμο. Η ελπίδα μας είναι ότι με μια ματιά στο στιγμιαίο μέρος που καταλαμβάνουμε στο άπειρο, θα αισθανθούμε επίσης την ενότητα μας με αυτό». Η Black Rock City είναι γεμάτη αξιοσημείωτα, αλλά λιγότερο ορατά, σχεδιαστικά επιτεύγματα. Ο διαχωρισμός του χώρου σε ζώνες ξεκίνησε το 1997 λόγω της 92

ανάγκης να τοποθετηθούν τα θεματικά camps με κάποιο συνεκτικό τρόπο. Έκτοτε έχουν καθοριστεί διάφορες ειδικές περιοχές όπως το Walk-in camping, το αεροδρόμιο, το τμήμα δημοσίων έργων και εγκαταστάσεις ήχου μεγάλης κλίμακας στο τέλος της πόλης. Δημιουργήθηκε μία ζώνη γύρω από τον άνθρωπο εντός και πέρα του τόξου της Black Rock City, που φιλοξενεί εγκαταστάσεις τέχνης μεγάλης κλίμακας. Καθώς η πόλη μεγάλωνε, γεννιόταν η ανάγκη να διαφοροποιηθούν και να χωριστούν διάφορες χρήσεις γης. Αυτό προϋπέθετε μια εμπειρική ανάγνωση των αναγκών που προκύπτουν σε κάθε εκδοχή του φεστιβάλ. Από τη σκοπιά του σχεδιασμού, το καλύτερο παράδειγμα θεσμοθέτησης στο Black Rock City είναι το Placement, η μέθοδος με την οποία η Black Rock City LLC χρησιμοποιεί ένα οικιστικό σχήμα ζωνών και ένα εργαλείο κοινωνικού σχεδιασμού, η οποία επιτρέπει την οργάνωση των camps μέσα από έλεγχο και έγκριση πριν την εφαρμογή. Η τοποθέτηση στοχεύει στην οργάνωση συμπληρωματικών χρήσεων με τρόπο που προάγει την ποικιλομορφία και την κοινωνική αλληλεπίδραση, αλλά επίσης μετριάζει τις επιπτώσεις του ήχου και διαχωρίζει τις δραστηριότητες ενηλίκων από πιο οικογενειακά camps. Τα θεματικά camps συγκεντρώνονται μεταξύ των εσωτερικών μπλοκ και κατά μήκος του κεντρικού διαδρόμου για τη δημιουργία μιας κεντρικής περιοχής στην πόλη, την ενεργοποίηση των λεωφόρων και την ενθάρρυνση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Τα θεματικά camps ποικίλου μεγέθους τοποθετούνται βάσει τριών κριτηρίων: ικανότητα προσέλκυσης συμμετεχόντων, ικανότητα αλληλεπίδρασης και αποδεδειγμένη προθυμία εκπλήρωσης προθεσμιών36. Θεματικά camps με μεγάλα ηχοσυστήματα βρίσκονται κατά μήκος των εξόχως απόκεντρων διαδρόμων, προς τον ανοιχτό χώρο για τον περιορισμό του θορύβου. Αυτό μπορεί να έχει μια ιστορική σύνδεση με τα πρώτα «sound camps» που τοποθετούνταν ξεχωριστά από τα υπόλοιπα camps πολύ πριν την εφαρμογή του σχεδίου πόλης. Το Kidsville, ένα θεματικό camp που δημιουργήθηκε για συμμετέχοντες με παιδιά, διατηρεί όρια εντός των οποίων δεν επιτρέπεται περιεχόμενο για ενηλίκους και παρέχει κοινόχρηστους χώρους φύλαξης παιδιών και παιχνιδιού. Παρά την επίσημη αυτή διαδικασία, η χωροθέτηση παραμένει εντελώς προαιρετική. Τα θεματικά camps, που δεν είναι διατεθειμένα να υποβάλουν αίτηση, και όλοι οι άλλοι συμμετέχοντες που δεν συμμετέχουν σε ένα θεματικό camp μπορούν να εγκατασταθούν οπουδήποτε είναι διαθέσιμα ή να επιλέξουν ανάμεσα σε καθορισμένες περιοχές, όπως αυτές που προορίζονται για κάμπινγκ, οικογένειες ή πιο ήσυχες νύχτες. Οι σχεδιαστές συχνά συζητούν εάν ο κανονιστικός προγραμματισμός περιορίζει τη δημιουργικότητα και συνεπώς οδηγεί άμεσα σε ένα ήπιο χτισμένο 36

https://journal.burningman.org/metropol/

περιβάλλον. Εάν κάτι τέτοιο ισχύει, αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχει μια διχαστική σχέση στην BRC ως μιας προγραμματισμένης πόλης με τους προκαθορισμένους δακτυλίους της και μιας αναρχικής, καλλιτεχνικής ιδεολογικής πόλης. Αντίθετα, η γνωστή φόρμα της «κηπούπολης» παρέχει έναν αποτελεσματικό, σε ανθρώπινη κλίμακα σχεδιασμό που χρησιμεύει ως μια διαλεκτική πλατφόρμα που επιτρέπει τη δημιουργία εκφραστικών σουρεαλιστικών τοπίων από τη φαντασία, την έναρξη, τη συμμετοχή και την καταστροφή, σε μια σύντομη, διάρκειας μόλις μιας εβδομάδας, «εφημερόπολη37». Το Center Camp, που βρίσκεται στην συμβολή των δρόμων 6:00 και Rod's Road, που ονομάζεται έτσι στην μνήμη του αρχιτέκτονα πολεοδόμου της Black Rock City, είναι ένας αναδρομικός χώρος (μια μικρότερη αναπαραγωγή του μεγαλύτερου γεγονότος) και ένας αξιοσημείωτος επίσημος κόμβος της κοινότητας. Σε κοντινή απόσταση από το Esplanade, το Center Camp παραμένει σε θέση να φιλοξενήσει τη συμφόρηση των πεζών και των ποδηλάτων και άφθονο χώρο για πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας - όπου, σύμφωνα με τους διοργανωτές, οι χρόνοι ιατρικής περίθαλψης και αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης είναι πιο γρήγοροι από αυτούς που βρίσκονται στις μόνιμες πόλεις και παρέχονται χωρίς επιπλέον κόστος στους συμμετέχοντες. Στο κέντρο της πόλης παρέχονται και πληροφορίες για υπηρεσίες εκτός κοινότητας όπως το Black Rock Solar (καθαρή ενέργεια), το Black Rock Arts Foundation (δημόσια τέχνη) και το Burners without Borders(ανακούφιση από καταστροφές). Ακριβώς πέρα από τον πυρήνα, τα διαμήκη μπλοκ αποκαλύπτουν μια φθίνουσα διαβάθμιση πυκνότητας πληθυσμού από το Esplanade προς τα έξω προς την περίμετρο Gate Road. Ενώ ολόκληρο το τοπίο αποτελείται κατά κύριο λόγο από εγκαταστάσεις ενός επιπέδου, παρατηρείται μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού στα camps. Μάλιστα, και ακόμη και μερικές πολυόροφες εγκαταστάσεις μεταξύ του Esplanade και του μεσαίου τμήματος της πόλης (οδός "G") αλλά και κατά μήκος πολλών πολυπύρηνων τομέων κατά μήκος των λεωφόρων 3:00 και 9:00, εμφανίζονται ακόμα και πολυόροφες εγκαταστάσεις. Στη συνέχεια τα μπλοκ μειώνονται από 400+ πόδια σε 200 πόδια, και έχουν χαμηλότερες πυκνότητες κατοικιών, μικρά πάρκα γειτονιάς και μικρές δημόσιες πλατείες. Αντί του γεμίσματος, η ανάπτυξη έχει ιστορικά αντιμετωπιστεί μέσω πρόσθετων νέων περιφερειακών οδών που βρίσκονται στην περιφέρεια. Ενώ θεωρητικά είναι δυνατόν, το σύγχρονο Black Rock City σκοπίμως δεν είναι ένας πλήρης κύκλος, διότι λειτουργικά, το εγκοπές άνοιγμα

Black, D. S. 1998. “Burning Man as Ephemeropolis and the Refusal of Meaning,” paper presented at North American Interdisciplinary Conference on Environment and Community, University of Nevada, Reno, 2010. 37

επιτρέπει τη διέλευση των δυτικών ανέμων, αλλά επίσης αντιπροσωπεύει ένα μεταφορικό άνοιγμα για την εξερεύνηση της «Deep Playa». Το Black Rock City είναι ένα αξιόλογο κατόρθωμα καθώς συνεχίζει να αποδεικνύεται ικανό να καταλάβει μια φυσική δυστοπία, παρέχοντας ταυτόχρονα ένα αναπαραγώγιμο σχέδιο για την ανάπτυξη μιας προσωρινής πόλης στην έρημο που κατάφερε να φιλοξενήσει από μερικές εκατοντάδες έως και μερικές δεκάδες χιλιάδες συμμετέχοντες σε δύο δεκαετίες. Η Black Rock City, όπως και η πρότυπη garden city του Howard έχει αποδειχτεί ικανή να προσαρμόζεται σε δύσκολες γεωγραφικές και χρονικές συνθήκες.

Η Black Rock City και η «κηπούπολη» του Ebenezer Howard H Black Rock City έχει αρχές, λειτουργίες και σκοπούς που αποκαλύπτουν ιδεολογικούς μετασχηματισμούς και φυσικές ομοιότητες με την «κηπούπολη» όπως προτάθηκε από τον Ebenezer Howard στο τέλος του 20ου αιώνα.38 Όταν ο Ebenezer Howard σχεδίασε μία από τις πρώτες μοντέρνες πόλεις, σκοπός του ήταν μια ανθρωπιστική μεταρρύθμιση της ταραχώδους κοινωνικής πραγματικότητας του Λονδίνου εξισορροπώντας μεταξύ ουτοπισμού και πραγματισμού. Η βασική ιδέα πίσω από αυτό ήταν να συνδυάσει ευκαιρίες αστικής απασχόλησης με την ομορφιά της υπαίθρου και υγιεινές συνθήκες διαβίωσης39. Η «κηπούπολη» στόχευε στο να δώσει προτεραιότητα στις κοινωνικές διεργασίες έναντι της φυσικής μορφής, αλλά βασίστηκε σε σχολαστικά τοποθετημένους ομόκεντρους δακτυλίους για αποτελεσματική μετακίνηση με έμφαση στην προσβασιμότητα και ένα συμπληρωματικό ετερογενές σχέδιο χρήσεων γης. Αποτέλεσε ένα από τα πρώτα μοντερνιστικά εγχειρήματα χωροθέτησης σε ζώνες (zoning). Οι αρχικές παράμετροι που τέθηκαν προέβλεπαν μέγιστο πληθυσμό 32.000 ατόμων ανά 1000 στρέμματα γης ρυθμιζόμενα από 5.000 στρέμματα γης καλλιέργειας και χώρων πρασίνου. Σημαντικές δημόσιες εγκαταστάσεις συγκεντρώνονται στον πυρήνα και περιβάλλονται από μια μεγάλη λεωφόρο με μεγάλη πλατεία. Περιβαλλόμενος από ακτινωτούς εσωτερικούς δακτυλίους που έδιναν προτεραιότητα στον δημόσιο χώρο, ο πυρήνας αυτός χρησίμευσε ως κέντρο κοινότητας, αγοράς και χώρων εκπαίδευσης. Ενδιάμεσοι δρόμοι σχημάτιζαν διαφορετικές πυκνότητες και δημιουργούσαν διαφορετικές τυπολογίες κατοικιών που συνδέονταν μεταξύ τους με συνεργατικές κουζίνες. Οι πιο βαριές βιομηχανικές χρήσεις βρίσκονταν στην εξωτερική περιφέρεια, όπου διάφοροι σύνδεσμοι ένωναν την garden city με τον υπόλοιπο κόσμο. Περιμετρικές πράσινες ζώνες στόχευαν τόσο στο να λειτουργούν σαν όρια και να εξασφαλίζουν απομόνωση όσο και στο να συγκεντρώνουν και να ενισχύουν την ζωή της κοινότητας στο εσωτερικό. Στο Burning Man, η βασική αρχή φιλοσοφικά καλεί τους συμμετέχοντες να προκαλέσουν ριζοσπαστικά την κοινωνία μέσα από την εσωτερική δημιουργία, διαπραγμάτευση και αποσυναρμολόγηση της εφήμερης πόλης. Η εφαρμογή υποδομής «κηπούπολης» επιτρέπει στους συμμετέχοντες να συνεργαστούν επιτυχώς σε μια φευγαλέα στιγμιαία πόλη η οποία συντίθεται από ποικίλες

K. Rohrmeier, S. Bassett, Planning Burning Man: The Black Rock City Mirage, The California Geographer Volume 54,2015 39 Ebenezer Howard, Garden Cities of To-Morrow (London, 1902). Reprinted, ed. with preface by F. J. Osborn and Introductory Essay by Lewis Mumford (Cambridge, Mass: MIT Press, 1965) 38

κατασκευές, μνημεία και βασίζεται σε εθελοντικές δημόσιες υπηρεσίες.40 Στα «χωριά» και στα θεματικά camps τα μέλη της κοινότητας συμμετέχουν σε δημιουργική συλλογική κατασκευή απαλλαγμένη από κανονισμούς και διοικητική επίβλεψη.

Εικόνα 13 Διαγράμματα της Κηπούπολης του Howard

Εικόνα 14 Black Rock City

K. Rohrmeier, S. Bassett, Planning Burning Man: The Black Rock City Mirage, The California Geographer Volume 54,2015 40

Το αρχικό σχέδιο του Rod Garrett, που πλέον εμπλουτίζεται κάθε χρόνο από τον οργανισμό Burning Man Project με ένα νέο θέμα και ονόματα δρόμων, αναπαράγει την εξιδανικευμένη μορφολογία του Χάουαρντ, και καταλήγει σε ένα μοντέλο που παραπέμπει σε μοντέλο πόλης ομόκεντρων ζωνών του Ernest Burgess41. Απροσδόκητο είναι ότι η αυστηρή μοντερνιστική τάξη των λειτουργιών στην πόλη, λειτουργεί απελευθερωτικά στο Burning Man. Η Bowditch αναφέρει ότι ικανοποιώντας δύο βασικές ανάγκες - σωματική υγεία και εύρεση δρόμου - η πόλη ενθαρρύνει την ανάπτυξη μποντλερικών περιπάτων και καταστασιακών dérives42. Η ίδια η playa είναι μια σημαντική επιφάνεια σε αυτήν την εμπειρία των πεζών, καθώς «η φυσική επαφή με το δάπεδο της ερήμου και οι δρόμοι μέσα στον χώρο, μετατρέπουν τον κενό καμβά σε μια γραπτή, με πολλαπλά νοήματα αφήγηση»43. Σχεδιασμένοι πριν από την εποχή του αυτοκινήτου, οι λεωφόροι του Howard χρησιμεύουν ως ένα καλό σχέδιο για τον περιορισμό του αυτοκινήτου στην Black Rock City, παρέχοντας ακτινικούς διαδρόμους που εκτείνονται έξω από το κέντρο. Αυτοί χωρίζουν ολόκληρη την περιοχή σε ίσες πτέρυγες από τις οποίες έχουν αναπτυχθεί ξεχωριστές γειτονιές .Πέρα από τις επιφανειακές ομοιότητες, και τα δύο παραδείγματα διατηρούν κέντρα πόλεων και κοινοτικούς κόμβους. Ο Howard, καθώς φοβόταν την εμπορική δραστηριότητα, ρύθμισε περιορισμένη διαθεσιμότητα χρήσης γης στο εμπόριο, περιορίζοντας έτσι τον ανταγωνισμό και ενισχύοντας την κοινότητα. Επιπλέον, χάρη και στην «ασφάλεια» της παροδικότητας, στο Burning Man επιχειρείται μια ριζοσπαστικοποιημένη προσέγγιση της αγοράς, υιοθετώντας τις αρχές της αποεμπορευματοποίησης και της δωρεάς, όπου η διαφήμιση ή η εκμετάλλευση απαξιώνονται και οι χρηματικές ανταλλαγές απαγορεύονται44. Η Black Rock City παρέχει στους συμμετέχοντες χώρο για να εξασκήσουν μια ριζοσπαστική αυτο-έκφραση που αντικατοπτρίζεται μέσω της παραγωγικής ιδιοκτησίας, και όχι της ιδιοκτησίας γης, σε μια προσπάθεια να σχηματιστεί δημιουργικό κεφάλαιο που θα καεί ή αποσυναρμολογηθεί αργότερα. Με την άσκηση της ετεροδοξίας, οι κάτοικοι της garden city, όπως και οι «burners» (ένα ψευδώνυμο που δόθηκε στους Rohrmeier, K. D., and F. Melia. 2012. Welcome to Black Rock City: Ephemeral Homes, Built Environments, and Participatory Negotiations. Berkeley Planning Journal 42 Debord G, Theory of the Dérive, 1956 43 Bowditch, R.. The Somatic City: Rehearsing Utopia at the Burning Man Festival. Streetnotes 20 2010 44 Robert V. Kozinets, “Can Consumers Escape the Market? Emancipatory Illuminations from Burning Man.” Journal of Consumer Research 29 no. 1 (2002) 41

συμμετέχοντες του Burning Man) χλευάστηκαν στον δημοφιλή τύπο ως «μια ολόκληρη αποικία εκκεντρικών που κάνουν έκθεση των εαυτών τους».45 Η πρώτη «κηπούπολη» δεν είχε τελικά κέρδος και προαστικοποιήθηκε, αφού δεν προσέλκυσε τον πληθυσμό και τις ετερογενείς οικονομικές συνθήκες που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση βασικών, επιδιωκόμενων κοινοτικών αρχών46. Αντιθέτως, η Black Rock City έχει την τύχη αυτές οι συνθήκες να μην ισχύουν λόγω της εφήμερης ταυτότητάς της και της αυξημένης ζήτησης για συμμετοχή. Δεκάδες χιλιάδες συμμετέχοντες κάθε χρόνο εξακολουθούν να θέλουν να κατοικούν στην Black Rock City, ακόμα και αν οι αποτυχίες τήρησης των αρχών του Burning Man αποτελούν προειδοποιήσεις για μια μη ελκυστική κατάληξη της πόλης. Η αύξηση του πληθυσμού μπορεί να είναι τυχαίο αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης των μέσων μαζικής ενημέρωσης που απεικονίζει το φεστιβάλ Burning Man ως προϊόν καταναλωτισμού, παρά απόρριψη αυτού. Όπως το έθεσε ο Hockett, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης απεικονίζουν «ένα θέαμα αντικουλτούρας, μια διασκεδαστική εκτροπή που πρέπει να αντιμετωπιστεί με κλισέ αναλογίες και επιφανειακά στερεότυπα. Αντίθετα, ο χαρακτηρισμός του Burning Man από τους συμμετέχοντες τείνει να είναι πολύ πιο προσωπικός, πολιτισμικός και κοινωνικά σημαντικός.47» Ως ένας οργανισμός που περιορίζεται κάπως από τα δικά του ιδεώδη, το Burning Man, υπό την καθοδήγηση του αρχικού του οραματισμού, αναγνωρίζει αυτήν την απειλή και λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις ετήσιες προσπάθειες σχεδιασμού, στοχεύοντας στη μετάβαση πολύ πέρα από τα όρια της playa σε πολλές μικρότερες, περιφερειακές εκδηλώσεις και συνεχίζει την ανάπτυξη της κοινωνικής κοινότητας στο διαδίκτυο. Το σχήμα της Black Rock City μοιάζει με δύο ακόμη ιστορικά αρχιτεκτονικά μοντέλα: το ουτοπικό νησί Abraxa του Thomas More και το Panopticon του Jeremy Bentham, και τα δύο ημικυκλικά με κεντρικό σημείο εστίασης. Η σύγκριση των δύο αυτών παραδειγμάτων με το μοντέλο της Black Rock City αποκαλύπτει και το παράδοξό της. Το εύρος και τον βαθμό της ελευθερίας που επιτρέπεται στο Burning Man και πραγματοποιείται μέσω της χωρικής της οργάνωσης. Από την μία το Burning Man επιτρέπει την απόλυτη ουτοπική ελευθερία και ταυτόχρονα απεριόριστη παρακολούθηση σε πολλαπλά επίπεδα. Peter Hall, Cities of Tomorrow: An Intellectual History of Urban Planning and Design in the Twentieth Century 3rd ed. (Oxford: Blackwell Publishing, 2002 46 Peter Hall, Cities of Tomorrow: An Intellectual History of Urban Planning and Design in the Twentieth Century 3rd ed. (Oxford: Blackwell Publishing, 2002) 45

47 Hockett J., Reckoning Ritual and Counterculture in the Burning Man Community: Communication, Ethnography and the Self in Reflexive Modernism, PhD Thesis, Univerity of Mexico,2004

Εικόνα 15 Το σχέδιο του Thomas More για την κεντρική πλατεία της Abraxa σε σχέση με την Black Rock City του 2011 και το Panopticon του Jeremy Bentham

100

101

Δημόσιος και ιδιωτικός χώρος στην Black Rock City Δομημένο περιβάλλον Το δομημένο περιβάλλον της Black Rock City μπορεί να περιγραφεί ως δυναμικό μεν, καθώς αλλάζει από εκδήλωση σε εκδήλωση, αλλά πάντα ριζωμένο σε αρχές λειτουργικότητας. Η προστασία από το σκληρό κλίμα της ερήμου οδηγεί σε μια βασική ανάγκη για ένα φορητό καταφύγιο, είτε πρόκειται για μια απλή σκηνή, είτε για κατοικία προκατασκευασμένων στοιχείων, είτε για μνημειακά γλυπτά που προσφέρουν σκίαση. Η εξέλιξη μέσα από τη συμμετοχική συνήθεια, τις πρακτικές εμπειρίες, τον πειραματισμό και τη δημιουργικότητα, τη διαδραστικότητα, τη λειτουργικότητα και την πρόθεση, υπαγορεύουν μορφές και διευκολύνουν την τέχνη να γίνει αρχιτεκτονική και την αρχιτεκτονική να γίνει τέχνη48. Καθώς στο Burning Man ενθαρρύνεται η ριζοσπαστική και avante garde αυτοέκφραση, δεν είναι παράδοξο το γεγονός ότι τα λειτουργικά στοιχεία και τα στοιχεία υποδομής της πόλης είναι τόσο συχνά διαποτισμένα με δημιουργική καλλιτεχνία. Υπάρχουν πολλές προκλήσεις κατά το σχεδιασμό κατάλληλων κατοικιών για την Black Rock City. Αρχικά οι μόνες υποδομές που παρέχονται από την διοργάνωση είναι οι δρόμοι και οι φορητοί χώροι υγιεινής. Ο κάθε συμμετέχων είναι υπεύθυνος για το κατάλυμά του, την εγκατάσταση και την απομακρυνσή του. Η απομακρυσμένη τοποθεσία του Burning Man προϋποθέτει ότι όλοι οι αναλώσιμοι πόροι που χρειάζεται ο κάθε συμμετέχων κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης θα μεταφερθούν στην Black Rock City στην αρχή της εκδήλωσης. Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας που πρέπει να λάβει κανείς υπ΄όψιν του για την επιλογή κατάλληλου καταλύματος είναι το κλίμα της ερήμου. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι θερμοκρασίες μπορούν να φτάσουν τους 49 βαθμούς Κελσίου ενώ τη νύχτα μπορούν να πέσουν στους 5 βαθμούς. Επίσης οι ισχυροί άνεμοι που προκαλούν αμμοθύελες είναι συχνό φαινόμενο. Τέλος, οι συμμετέχοντες φυσικά θα πρέπει να λάβουν υπ’ οψιν τους τον χρόνο, δεδομένου ότι η εκδήλωση διαρκεί μονο 8 μέρες. Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Black Rock City είναι το πως οι συμμετέχοντες του Burning Man οργανώνουν τον δημόσιο, τον ιδιωτικό και τους ενδιάμεσους χώρους δημιουργώντας κοινωνικό χώρο που αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται σε μια κοινότητα που δημιουργείται με οδηγό τις 10 αρχές του Burning Man.

Lee Gilmore and Mark Van Proyen, Afterburn: Reflections on Burning Man (Albuquerque: University of New Mexico Press, 2005) 48

102

Θεματικά camps Στην Black Rock City χρησιμοποιείται ο όρος camp για να περιγράψει τα μέρη όπου οι άνθρωποι ζουν, και περιλαμβάνουν από 1 σκηνή ενός ατόμου μέχρι την μεγαλύτερη μονάδα, τα χωριά, τα οποία είναι σύνολα οργανωμένων camps διαφόρων μεγεθών. Ο ιδιωτικοί χώροι πρέπει να είναι αυτό-κατασκευασμένοι από τους συμμετέχοντες. Αυτά τα ιδιωτικά camps εμφανίζονται κατά μήκος δρόμων που εκτείνονται ακτινικά από την κεντρική πλατεία στον καμπύλο κάναβο, χρησιμοποιώντας ένα γεωγραφικό σύστημα αναφοράς γραμμάτων και αριθμών. Το 1993 εγκαταστάθηκε στην Black Rock το Christmas Camp, το πρώτο «θεματικό camp», πυροδοτώντας μια δραματική αλλαγή στις προτιμήσεις των συμμετεχόντων αναφορικά με την κατοικία τους. Σχεδόν οι μισοί (48 τοις εκατό) όλων των συμμετεχόντων πλέον οργανώνουν τους εαυτούς τους σε ιδιαίτερα ή εξειδικευμένα θεματικά camps και μεγαλύτερα θεματικά «χωριά». Κατά τη διάρκεια της εβδομαδιαίας εκδήλωσης, οι παρυφές των δρόμων στις περιοχές κατοικίας πυκνώνουν από έναν ζωντανό, ενεργητικό συνδυασμό yurts, τεντών, γεωδαιτικών θόλων, οχημάτων αναψυχής και μοναδικών κατασκευών που συντίθενται από τους συμμετέχοντες δημιουργώντας μια αυτόνομη οικιστική αρχιτεκτονική με ανεξήγητη φαντασία. . Οι τυπολογίες κυμαίνονται από camps βασικών σκηνών και απλοϊκών καταφυγίων από μουσαμά έως οχήματα αναψυχής εκατομμυρίων (που ονομάζονται "γιοτ εδάφους"). Ο κάθε συμμετέχων είναι υπεύθυνος για την εξασφάλιση του δικού του καταφυγίου με αποτέλεσμα την εμφάνιση εντυπωσιακής ποικιλίας και εφευρετικότητας. Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Black Rock City, είναι ο τρόπος με τον οποίο η οργάνωση των θεματικών camps εκφράζει τις αρχές του φεστιβάλ. Στην Black Rock City, το "σπίτι" είναι ένα μέρος που προορίζεται τόσο για κοινωνική συγκέντρωση όσο και για ξεκούραστη ενδοσκόπηση, όπου η ιδιωτική και η αστική ζωή τέμνονται. Τα περισσότερα camps επιδιώκουν να αναπαράγουν νεο-παραδοσιακές γειτονιές με προσανατολισμό στους δρόμους, όπου φωτισμένα μονοπάτια εισόδου, μπροστινές βεράντες, θετική σήμανση και διακοσμητικές τέντες προσκαλούν κοινωνική αλληλεπίδραση με τους περαστικούς. Οι κοινόχρηστοι χώροι μπορεί να περιλαμβάνουν καρέκλες, καναπέδες και μπαρ προσανατολισμένα προς το δρόμο και είναι ανοιχτοί για χρήση από οποιονδήποτε ανά πάσα στιγμή. Άλλα camps δείχνουν σαφώς μια προτίμηση για αποκλειστικό, ιδιωτικό χώρο που επιτυγχάνεται σχηματίζοντας ένα μνημειακό τείχος από σταθμευμένα οχήματα αναψυχής κατά μήκος του δρόμου, προστατεύοντας τη σύνδεσή τους με τον ευρύτερο δημόσιο χώρο. Οι κοινόχρηστοι χώροι εδώ είναι εσωτερικές αυλές με ξαπλώστρες, λάκκους φωτιάς και περίτεχνες εξωτερικές κουζίνες που 103

προορίζονται για ιδιωτική χρήση από τους κατοίκους. Οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν συχνά τακτικές σχεδιασμού τύπου Route 66 και Las Vegas που τραβούν την προσοχή49. Τα περισσότερα camps στοχεύουν να γίνουν αντιληπτά, μέσω σήμανσης, διακόσμησης, τολμηρών χρωμάτων και αταίριαστων μοτίβων, φωτισμού και μονοπατιών, καταλήγοντας σε μια προσέγγιση που παράγει ζωντανές εικόνες και σχηματίζει μια ιδιαίτερη αίσθηση περιοχής που εντυπώνεται στο μυαλό των συμμετεχόντων. Για τη δημιουργία καταφυγίων και τη σύνδεση φαινομενικά διάσπαρτων δομών, απαιτείται συνεργασία. Έτσι μετά την εγκατάσταση ενός κατοικήσιμου καταφυγίου, αφιερώνεται αρκετός χρόνος επιδιορθώνοντας και καινοτομώντας στις οριοθετημένες περιοχές κατασκήνωσης για την καλύτερη εξυπηρέτηση μεγαλύτερων προσωπικών και κοινοτικών αναγκών. Ο τρόπος με τον οποίο το κάθε camp οργανώνει τον δημόσιο χώρο του, δεν έχει να κάνει μόνο με την ανάγκη για δημόσια συνάθροιση, αλλά αφορά και την γενικότερη προσφορά στην υπόλοιπη κοινότητα και τη δωρεά, που αποτελούν βασικές αρχές. Στο πνεύμα της αυτοέκφρασης, της συλλογικής δράσης, της συμμετοχής και της δωρεάς, τα θεματικά camps περιέχουν δημιουργικούς δημόσιους χώρους που φιλοξενούν workshops, σεμινάρια, αθλητικές εκδηλώσεις, κοινόχρηστους χώρους χαλάρωσης και οτιδήποτε άλλο οι κάτοικοι θέλουν να δωρίσουν στην κοινότητα. Έτσι το κάθε θεματικό camp, δημιουργεί δημόσιους και ενδιάμεσους χώρους, από πιο εξωστρεφείς συναυλιακούς χώρους, εως πιο ήσυχους και απομονωμένους χώρους για γιόγκα και διαλογισμό. Οι κοινόχρηστοι χώροι για χρήση από τους κατοίκους του κάθε camp αντικατοπτρίζουν και αυτοί τις αρχές του φεστιβάλ για συλλογική δράση αλλά και το σεβασμό στο περιβάλλον, αφου περιλαμβάνουν και κοινόχρηστες κουζίνες ή χώρους υγιεινής που σκοπό έχουν να εξυπηρετήσουν όλο το camp με το μικρότερο δυνατό αποτύπωμα.

Venturi, R., D. S. Brown, and S. Izenour. 1977. Learning from Las Vegas: The Forgotten Symbolism of Architectural Form. Cambridge, Mass.: The MIT Press.

104

Τυπολογίες τετραγώνων

Τα camps ποικίλουν εξαιρετικά σε κλίμακα, μέγεθος και τυπολογία, με πολλούς διαφορετικούς συνδυασμούς μορφής και λειτουργίας. Για παράδειγμα, το First Camp λειτουργεί ως κέντρο εξουσίας της πόλης. Ως κατοικία των ιδρυτών του Burning Man και των μελών του Black Rock City Council, το First Camp βρίσκεται σε περίοπτη θέση δίπλα στο Center Camp. Είναι σαφώς αναγνωρίσιμο από ένα γλυπτό, το «Bone Tree», που βασίζεται στον καταυλισμό του 1991, όπου περιγράφεται ότι «συσπειρώθηκε» η πρώιμη ομάδα. Ένα παράδειγμα πειραματισμού στην μορφή είναι το Vertical Camp, το οποίο διαθέτει μια κατασκευή που αποτελείται από επαναχρησιμοποιούμενα ικριώματα για τη δημιουργία περίπλοκων υψηλών διαμερισμάτων με μεγάλη κοινόχρηστη κουζίνα και καθιστικό. Ως εναλλακτική επιλογή στέγασης εξυπηρετεί δεκάδες κατοίκους καταλαμβάνοντας μικρή έκταση. Το Vertical Camp προκαλεί άλλους συμμετέχοντες να εξετάσουν μια συμπαγή πόλη αντί του τρέχοντος κυρίαρχου τρόπου χρήσης γης χαμηλής πυκνότητας. Η ποικιλία στο δομημένο περιβάλλον ώθησε τον Larry Harvey να επιλέξει ένα ετήσιο θέμα για το Burning Man με σκοπό να συνδέσει πιο συνεκτικά το πολιτιστικό τοπίο, αλλά τα επαναεμφανιζόμενα ονόματα των camps συχνά αντικατοπτρίζουν την κοινωνική θέση ή τα ενδιαφέροντα μιας ομάδας - όπως το "Silicon Village" ή το "Martini Village" – των οποίων τα μέλη συνδέονται με ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Οι αρχές της αποεμπορευματοποίησης και της δωρεάς στοχεύουν στην προώθηση της ισότητας μεταξύ των συμμετεχόντων. Ενώ η οικιστική αρχιτεκτονική εξακολουθεί να αποτελείται κυρίως από σκηνές, yurts, γεωδαιτικούς θόλους ή άλλες κατασκευές με διάφορα δημιουργικά συντεθειμένα υλικά, υπάρχει μια αυξανόμενη οικονομική αντίθεση με εκείνους που κατοικούν σε τροχόσπιτα ή κατοικίες οχημάτων αναψυχής. Τα τελευταία χρόνια, η αναδυόμενη τάση στέγασης μιας οικογένειας φαίνεται να είναι οι εξαγωνικές πτυσσόμενες yurts καθώς έχουν μικρό κόστος, είναι εύκολο να μεταφερθούν και να συναρμολογηθούν, και αποτελούνται από προκατασκευασμένα στοιχεία. Αυτά τα καταφύγια κατασκευάζονται συγκολλώντας τα μονωτικά φύλλα Tuff-R ή R-Max και μπορούν να εξοπλιστούν με φορητά κλιματιστικά με μπαταρία50. Τα camps που οργανώνονται με μεγάλες, μη αρθρωτές προσόψεις του δρόμου παρέχουν περιορισμένη σύνδεση με τους γύρω δημόσιους χώρους. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις περιορίζονται σε ιδιωτικές συγκεντρώσεις που πραγματοποιούνται σε ιδιωτικούς χώρους ή σε κλειστές αυλές. Αυτός ο προσανατολισμός δημιουργεί μια νεκρή γωνία που επηρεάζει την ευρύτερη γειτονιά. Γι’ αυτόν τον λόγο το Burning Man Project εξέδωσε την πρώτη και Phillipe Glade. Black Rock City, NV: The Ephemeral Architecture of Burning Man (San Francisco: Real Paper Books, 2011 50

107

μοναδική κατευθυντήρια γραμμή σχεδίασης51 που στοχεύει ειδικά στους προμηθευτές λύσεων «turnkey52», οι οποίοι αναπτύσσουν προκατασκευασμένα προαστιακά camps, με σκοπό να διαλύσει τα μέτωπα δρόμων που συντίθενται από οχήματα ψυχαγωγίας και «να προσπαθήσει να παρέχει στους περαστικούς κάποια μορφή δημόσιας άνεσης, ειδικά σε διασταυρώσεις, οι οποίες είναι παραδοσιακά πολύ διαδραστικοί χώροι συγκέντρωσης. Ο καθένας επιθυμεί ιδιωτικότητα, αλλά η παροχή σε άλλους ελκυστικού δημόσιου χώρου θεωρείται καλή εθιμοτυπία». Ωστόσο, αυτές οι ίδιες τοποθετήσεις και προσανατολισμοί camps παρατηρήθηκαν και μετά την εφαρμογή της πολιτικής, αποκαλύπτοντας ότι η έλλειψη σεβασμού των προμηθευτών / συμμετεχόντων προς τη φιλοσοφική ιδεολογία και την αλλαγή των προτιμήσεων κατοικιών, πιθανότατα συνδέεται με μεγαλύτερη ευημερία και τροφοδοτεί μεγαλύτερη αποκλειστικότητα (διαμετρικά αντίθετα με την αρχή της ριζικής συμπερίληψης). Το Turnkey camping ενισχύει την διαφοροποίηση των τάξεων μεταξύ των συμμετεχόντων και δυσχεραίνει τις προσπάθειες για ισότητα. Το Burning Man Project συμμετέχει ενεργά σε έναν συνεχή διάλογο με προμηθευτές για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στην κοινότητα, αλλά ο αυξημένος όγκος turnkey λύσεων ασκούν πρόσθετο φόρτο στους εθελοντές που στελεχώνουν τα τμήματα των Δημοσίων Έργων, Πύλης και Περιμέτρου, και Χωροταξίας, απαιτώντας πρόσθετες προσπάθειες σχεδιασμού και συντονισμού όλο το χρόνο. Αυτό με τη σειρά του φέρνει μεγαλύτερη ρύθμιση και επίβλεψη, παρέμβαση στον σχεδιασμό και αύξηση του κόστους, με αποτέλεσμα την διαιώνιση ζητημάτων συμμετοχής και ισότητας.

https://journal.burningman.org/2012/07/philosophical-center/tenprinciples/turnkeycamping-guidelines/ 52 To turnkey camping αναφέρεται σε μια υπηρεσία που προσφέρεται συνήθως έναντι αμοιβής από άτομα ή και εταιρείες, οι οποίοι αναλαμβάνουν την παροχή υπηρεσιών σε συμμετέχοντες στην εκδήλωση. Μπορεί να περιλαμβάνει υποδομή κατασκήνωσης η οποία παραδίδεται έτοιμη κατά την άφιξη, προετοιμασία φαγητού, αυτοκίνητα τέχνης, ποδήλατα, ακόμη και πρόγραμμα δραστηριοτήτων. 51

108

109

110

Δημόσιος χώρος στην Black Rock City Η σύγχρονη Black Rock City διατηρεί ένα κέντρο πόλης ζωντανό όλο το 24ωρο παρέχοντας μια πολύ ενδιαφέρουσα, διαδραστική δημόσια σφαίρα. Η αρμονία μεταξύ μορφής και λειτουργίας στην Black Rock City εκπροσωπείται μέσω του σχεδιασμού του δημόσιου χώρου της, κυρίως της κεντρικής δημόσιας πλατείας, η οποία περιλαμβάνει τον άνθρωπο , το Center Camp και τον ναό. Σε αντίθεση με τους δύο πρώτους χώρους που χαρακτηρίζονται από ζωντάνια, ο παθητικός, αλλά δημιουργικός, ναός είναι ένας χώρος συλλογικής ευλάβειας και τιμής.53 Ο «Άνθρωπος» Στο κεντρικό σημείο της Black Rock City βρίσκεται το πολυώροφο πανύψηλο ομοίωμα ανθρώπου, «ένας επιβλητικός τόπος φυσικής και αντιληπτικής κεντρικότητας54», από τον οποίο η πόλη ξεδιπλώνεται προς τα έξω. Το γλυπτό από ξύλο και φώτα νέον είναι θεμελιώδες για το φεστιβάλ. Ως σχήμα παραμένει σύμβολο της ευρύτερης κοινότητας και ως δομή χρησιμεύει ως ισχυρό γεωγραφικό τοπόσημο και ως το υψηλότερο σημείο στο επίπεδο τοπίο. Καθώς αυξανόταν ο αριθμός εγκαταστάσεων μεγάλων διαστάσεων στην central playa, Δεν ήταν δύσκολο να προβλεφθεί ότι η επιβλητική φιγούρα του «Ανθρώπου» θα μπορούσε να επισκιαστεί από μελλοντικές εγκαταστάσεις. Δεδομένου ότι δεν υπήρχε καμία επιθυμία να αυξηθεί το ύψος του «ανθρώπου», ο Larry Harvey και ο Rod Garrett άρχισαν να εξετάζουν άλλους τρόπους ανύψωσης του ομοιώματος. Αυτό ξεκίνησε αυτό που έγινε μια συνεχής σειρά δομών βάσεων που σχετίζονται με τα ετήσια θέματα. Αυτές οι κατασκευές έχουν χρησιμεύσει επίσης ως εξέδρες θέας, καθώς και κοινωνικοί χώροι και χώροι διαλογισμού, επιτρέποντας ταυτόχρονα την εγγύτητα με τον «άνθρωπο». Με τα χρόνια, έχουν χρησιμοποιηθεί επιπλέον ως θέατρα, χώροι εκθέσεων, παρεκκλήσια γάμου και μνημειώδεις εγκαταστάσεις από μόνες τους. Το βάθρο πάνω στο οποίο στέκεται ο Άνθρωπος, εξελίχθηκε από μία βασική λειτουργική ανάγκη σε ένα ανυψωμένο έργο διαδραστικής τέχνης.

Rohrmeier D. Kerry , Welcome Home to Black Rock City: Urban Geography of the Burn, University of Nevada, Reno,2013 54 Gilmore, Lee and M. Van Proyen. 2005. Afterburn: Reflections on Burning Man. Albuquerque: University of New Mexico Press 53

111

112

Center Camp Το Center Camp διαθέτει έναν κλειστό, σκιασμένο χώρο συγκέντρωσης για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, εκπαιδευτικές εκθέσεις και ένα καφέ. Το Center Camp χρησιμεύει πλέον ως το «κέντρο της πόλης», που αποτελείται από κατασκευές που κατασκευάστηκαν από τη Black Rock City LLC για τη διοίκηση της BRC και τις δημοτικές υπηρεσίες, όπως οι υπηρεσίες υγείας και πληροφόρησης. Οι δημόσιες υπηρεσίες σε όλη την πόλη παρέχονται μέσω συνεργασιών της διοργανώτριας εταιρείας και συμμετεχόντων, όπως οι Black Rock Rangers (υπηρεσίες ασφάλειας), το Τμήμα «μεταλλαγμένων» οχημάτων και το Τμήμα Δημοσίων Έργων, ενώ άλλες υπηρεσίες λειτουργούν εξ ολοκλήρου με εθελοντές, όπως τα ταχυδρομεία και τα μέσα ενημέρωσης (BMIR AM ραδιόφωνο και εφημερίδα Black Rock Gazette). Φιλανθρωπικές οργανώσεις που υποστηρίζονται από τη Black Rock City LLC εκπροσωπούνται επίσης στο Center Camp, όπως το Black Rock Arts Foundation, το Black Rock Solar και το Burners χωρίς σύνορα. Το Burning Man ως θεσμός έχει εξελιχθεί πέρα από ένα προσωρινό φεστιβάλ ερήμου σε ένα δίκτυο διακυβέρνησης και συμμετοχής όλο τον χρόνο. Η Black Rock City LLC λειτουργεί όχι μόνο για να διασφαλίσει ότι η κύρια εκδήλωση παραμένει μια επιχειρησιακή, νομική επιχείρηση, αλλά επίσης βοηθά με τις συγκεντρώσεις περιφερειακών δικτύων για να προωθήσει μια ισχυρή αίσθηση κοινότητας εκτός των πυλών της πόλης. Τα περιφερειακά δίκτυα με τη σειρά τους ενισχύουν την αίσθηση της κοινότητας κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ.

Εικόνα 16 Center Camp Cafe

113

Για το café του central camp υπήρχε η ανάγκη να σχεδιαστεί μία κατασκευή που θα μπορούσε να αφαιρείται, να μεταφέρεται, να αποθηκεύεται και να συναρμολογείται κάθε χρόνο. Επομένως θα έπρεπε να αποτελείται από ανθεκτικά και αρθρωτά, αντικαταστάσιμα στοιχεία. Καθώς οι άνεμοι θα μπορούσαν να προέρχονται από οποιαδήποτε κατεύθυνση, η κατασκευή θα έπρεπε να μπορεί να διασκορπίσει αποτελεσματικά δυνητικά μεγάλες δυνάμεις. Αυτό λύθηκε με την ιδέα ενός μεγάλου διαφράγματος, ενός στρογγυλού δακτυλίου που εντείνεται από μια μεμβράνη που κατανέμει τα φορτία από οποιοδήποτε σημείο. Όντας ελαφρώς εντονότερος στο κέντρο, ο παραμορφωμένος άνεμος τείνει να κρατά τα πάντα κάτω. Ωστόσο, με το εξωτερικό δαχτυλίδι ανυψωμένο για πρόσβαση, θα μπορούσε να γίνει ένα τεράστιο Frisbee. Παρόμοια με τις σκηνές των βεδουίνων που αναπτύχθηκαν σε παρόμοιες συνθήκες, στην τομή προστέθηκε μια υπό γωνία γραμμή από τον εξωτερικό δακτύλιο έως το έδαφος κ έτσι η μεμβράνη προεκτάθηκε, μένοντας εν μέρει ανοιχτή για πρόσβαση. Αυτό προσέφερε αγκύρωση της κατασκευής και ταυτόχρονα εξέτρεπε τον αέρα προς τα πάνω. Για λόγους ασφαλείας τα υλικά που επιλέχθηκαν θα έπρεπε να είναι ελαφριά και σχετικά «μαλακά». Το πανί σκίασης επιλέχθηκε για την αντοχή του, το μικρό κόστος, και επειδή ήταν κάπως πορώδες για τον άνεμο, μειώνοντας τα φορτία και την ανύψωση. Αντί να χρησιμοποιηθούν άκαμπτα υλικά, σχεδιάστηκε μια καλωδιωτή κατασκευή. Τα καλώδια αγκυρώσεως δημιουργούν ένα δίκτυο διπλών γραμμών που από τον εξωτερικό δακτύλιο που στηρίζεται σε υποστυλώματα, εκτείνονται ακτινωτά ως τον εσωτερικό δακτύλιο και από εκεί αγκυρώνονται στο έδαφος. Ο ανοιχτός κύκλος που σχηματίζεται από τον εσωτερικό δακτύλιο εξομαλύνει γρήγορα τις διαφορές πίεσης μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού της κατασκευής. Επίσης ανυψώνει κ ανοίγει τον χώρο, κάνοντας αναφορά στον αρχαίο τρούλο του Πάνθεον55.

Εικόνα 17 Σχέδιο του Rod Garet για το Center Camp Cafe, 2001

55 Garrett R, Creating the Black Rock City Café, April 22, 2010

114

Ο ναός Σύμφωνα με τον Rod Garrett, η προέλευση της διάσημης διάταξης των ομόκεντρων κύκλων της BRC έγκειται σε ρεαλιστικές και οργανικές αποφάσεις. Παρ 'όλα αυτά, αν εξεταστεί σε επίπεδο συμβολισμού, η μορφή της προσομοιάζει λαβύρινθο ή μαντάλα. Η τοποθέτηση του «ανθρώπου» στο κέντρο της BRC υποδηλώνει εύκολα αυτό που ο ιστορικός της θρησκείας Mircea Eliade ονόμασε axis mundi 56- μια συμβολική εκδήλωση του ιερού κέντρου του κόσμου και τη θέση της ιεροφάνειας - την έκρηξη του ιερού στο κοσμικό. Καθώς αποτελεί τόσο το χωρικό κέντρο όσο και την χρονική κορύφωση προς την οποία διοργανώνεται κάθε ετήσιο γεγονός, ο Άνθρωπος σχηματίζει τον άξονα χώρου και χρόνου στη Black Rock City. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η ιερή καρδιά του Burning Man έχει μετατοπιστεί μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο έξω. Οι Ναοί γεννήθηκαν από την τραγωδία και την αμεσότητα όταν ο καλλιτέχνης David Best μετέτρεψε για πρώτη φορά το 2000 την εγκατάσταση του στην playa που ονομαζόταν Temple of the Mind σε ένα αυτοσχέδιο μνημείο για έναν φίλο που είχε πεθάνει λίγες εβδομάδες πριν από την εκδήλωση εκείνο το έτος. Την επόμενη χρονιά σε μία παρόμοια εγκατάσταση που ονομάστηκε Ναός των Δακρύων (Temple Of Tears), οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να χαράξουν μνημόσυνα πάνω σε ξύλινους τοίχους και να αφήσουν πίσω τους φωτογραφίες και άλλα αντικείμενα προσωπικής σημασίας. Την τελευταία βραδιά του φεστιβάλ, ο Ναός και τα αναμνηστικά, παραδόθηκαν στις φλόγες, καθώς χιλιάδες παρατηρούσαν ευλαβικά. Αυτό το τελετουργικό έκτοτε έγινε ο ακρογωνιαίος λίθος των ετήσιων παραδόσεων της BRC - παρέχοντας έναν στοχαστικό χώρο στον οποίο μπορεί κανείς να προβληματιστεί σχετικά με μερικά από τα μεγαλύτερα ερωτήματα της ζωής που αφορούν την παροδικότητα, το νόημα και την αγάπη. Ο Ναός, όντας η «εκκλησία» του Black Rock City, είναι ένας χώρος που αφήνει άφθονο χώρο για προσωπικές ερμηνείες και έκφραση παρέχοντας τελετουργικά ώθηση για ενδοσκόπηση, σύνδεση και μεταμόρφωση. Σε αντίθεση με τους διάσημους καθεδρικούς ναούς και τους ναούς της ιστορίας, ως «αντί- μνημείο», ο Ναός δεν χρησιμεύει ως έδρα θεϊκής εξουσίας ή πολιτικής δύναμης του Black Rock City, αλλά ως αποκεντρωμένη, συλλογική και συμμετοχική σχέση δημιουργίας και καταστροφής, οικειότητα και θέαμα, αγάπη και θάνατο.57

Eliade M., Symbolism of the centre in images and symbols, Princeton, 1991 57 Gilmore L. The Temple: Sacred Heart of Black Rock City, metropol, 18 May 2010

115

116

117

118

Ίχνη της συνάντησης Μία από τις θεμελιώδεις αρχές του Burning man είναι ότι η κοινότητα σέβεται το περιβάλλον και είναι αφοσιωμένη στο να μην αφήνει κανένα φυσικό ίχνος των δραστηριοτήτων της. Οι συμμετέχοντες πριν την αποχώρηση τους, αλλά και εκατοντάδες εθελοντές τις εβδομάδες μετά τη λήξη του φεστιβάλ, σαρώνουν την περιοχή στην οποία διεξάγεται το φεστιβάλ απομακρύνοντας οτιδήποτε δεν ήταν εξαρχής εκεί. Αυτά μπορεί να είναι σκουπίδια, υπολείμματα ξύλου ή μετάλλου, γόπες τσιγάρων και άλλα. Κάθε χρόνο μετά από αυτή την διαδικασία, δημιουργείται ο χάρτης MOOP (Matter Out Of Place) όπου συγκεντρώνονται τα στοιχεία για την κάθε χρονιά. Για τους burners, ο χάρτης αντικατοπτρίζει την αφοσίωση της κοινότητας στην Leave No Trace αρχή της και θέτει τους στόχους για την επόμενη χρονιά. Ταυτόχρονα όμως μας δίνει και στοιχεία για την παρουσία στον δημόσιο χώρο και για τα σημεία όπου η πόλη «ενεργοποιείται».

Εικόνα 18 Moop map, 2019

119

120

Συμπεράσματα Η πόλη του Kumbh και η Black Rock City, αν και φαινομενικά έχουν σαφή σκοπό, στην πραγματικότητα παρουσιάζουν τρομερά παράδοξα. Για πολλούς από αυτούς που τα επισκέπτονται, το Kumbh Mela και το Burning Man, αποτελούν σημαντικούς προορισμούς. Εμπνέονται και φιλοδοξούν για την ζωή. Έρχονται για να μάθουν, να συζητήσουν, να δημιουργήσουν, να ζήσουν συλλογικά. Έρχονται για να έρθουν πιο κοντά στα ιδανικά που σχηματίζουν τις δύο πόλεις, να τα καταλάβουν και να συσχετιστούν μαζί τους. Ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο ο χώρος διαμορφώνεται και η συνεχής μάχη μεταξύ των παράδοξων που εμφανίζουν, τείνουν να δημιουργούν μια αίσθηση σύγχυσης. Οι συμμετέχοντες του Burning Man, το θεωρούν ένα πείραμα κοινωνικής αυτονομίας. Αντιμετωπίζουν τον οικισμό τους, την Black Rock City, ως ένα υπόδειγμα συμμετοχικής αυτό-διακυβέρνησης / αυτοδιαχείρισης και ένα παράδειγμα δόμησης μιας καλύτερης κοινωνίας από ελεύθερα σκεπτόμενους ανθρώπους που διαμοιράζονται τους πόρους και εργάζονται συνεργατικά για το κοινό καλό. Την ίδια στιγμή όμως το Burning Man είναι επίσης ένα πείραμα marketing και εμπορικής ταυτότητας. Πρόκειται για μια ιδιωτική, κερδοσκοπική εκδήλωση – πέρυσι το εισιτήριο κόστιζε 400 δολάρια. Διοργανώνεται από μια εταιρεία περιορισμένης ευθύνης με την επωνυμία Black Rock City LLC και έχει εκτιμώμενο ετήσιο προϋπολογισμό 10 εκ. δολαρίων. Όλοι οι συμμετέχοντες στο Burning Man αναμένεται να φέρουν το δικό τους φαγητό και νερό. Η γη στην οποία λαμβάνει χώρα το φεστιβάλ ανήκει στο δημόσιο και διοικείται ομοσπονδιακά. Ένας λόγος που η Πολιτεία της Νεβάδα υποστηρίζει το φεστιβάλ είναι ότι της αποφέρει ετησίως πάνω από 10 εκ. δολλάρια. Τεχνικά, όποιο καλλιτεχνικό υλικό παράγεται στην τοποθεσία του φεστιβάλ, συμπεριλαμβανομένων και ατομικών φωτογραφιών, αποτελεί ιδιοκτησία της Black Rock City LLC. Εισερχόμενοι στο χώρο του φεστιβάλ, οι επισκέπτες συναινούν στην προσωρινή στέρηση πολλών θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων τους. Επίσης διακινδυνεύουν την προσωπική τους ασφάλεια αφού συχνά παρατηρούνται δραματικές μεταβολές της θερμοκρασίας ή ξεσπούν καταιγίδες άμμου Δεδομένου ότι επισήμως το Burning Man αυτοπροσδιορίζεται ως «αντισυμβατικό κίνημα», βασίζεται στην μετάδοση της πληροφορίας από στόμα σε στόμα, με e-mails, σε κοινωνικές συγκεντρώσεις, στα social media και άλλα ανεπίσημα κανάλια επικοινωνίας προκειμένου να διαδώσει το μήνυμά του. Η παρουσία του στο διαδίκτυο είναι τρομερά έντονη ενώ η ορατότητά του στην τηλεόραση είναι σχεδόν μηδενική – σπάνια δίνουν άδεια σε τηλεοπτικούς σταθμούς να καλύψουν το γεγονός. Η Black Rock City LLC αξιοποιεί τη δύναμη των εναλλακτικών μέσων επικοινωνίας και ενημέρωσης για να ενορχηστρώσει γεγονότα που επί της ουσίας παραμένουν μαζικά. Προωθείται σε ανθρώπους ενσωματωμένους, κυρίως λευκούς, υψηλής μόρφωσης και με οικονομική άνεση, 121

που βλέπουν τους εαυτούς τους ως «εναλλακτικούς». Ενώ η «χρηματιστηριακή» αξία του Burning Man παραμένει ασαφής, αυτό κεφαλαιοποιεί το αίσθημα της αποξένωσης και της δυσπιστίας πλασάροντας τον εαυτό του ως ένα είδος «ειλικρινή απατεώνα», που προσφέρει μια κοινότητα σε αυτούς που δεν έχουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να συμμετέχουν πολλοί άνθρωποι που παρερμηνεύουν το εγχείρημα του φεστιβάλ και απομακρύνουν την εκδήλωση από τις αρχές της. Φυσικά αυτό έχει ως συνέπεια τις διαμάχες μεταξύ των συμμετεχόντων για το πως εξελίσσεται η κοινότητα και πως διαμορφώνεται ο δημόσιος χώρος. Αντίστοιχα στο Kumbh, η μεγαλύτερη συγκέντρωση και εκδήλωση πίστης στον κόσμο, καταλήγει στην πραγματικότητα ένα σκηνικό για τις Akharas και τους guru να απεικονίσουν τη δύναμη και την επιρροή τους, η οποία δεν περιορίζεται πλέον στις εκκεντρικές πομπές και την επίδειξη θαυμάτων, αλλά αντανακλάται επίσης στη δομημένη μορφή των camps. Το ιερό έδαφος, το οποίο υποτίθεται ότι είναι ευσεβές μέρος, αποτελεί στην πραγματικότητα έδαφος μάχης για αυτούς τους αγίους και τους guru. Στη δημιουργία αυτών των δημόσιων χώρων, βρίσκουν την ευκαιρία να επιδείξουν την εξουσία τους στο ευρύ κοινό. Ταυτόχρονα, η επικράτηση της αντίληψης και της απεικόνισης αυτού του γεγονότος σαν θέαμα έχει προσελκύσει μέσα ενημέρωσης τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Χωρίς αμφιβολία, η παρουσία τόσων μέσων σε ένα σημείο, προσελκύει τον εμπορικό τομέα. Έτσι το Kumbh αποτελεί το ιδανικότερο μέρος για διαφήμιση, αφού εκεί βρίσκει κανείς ένα τεράστιο αριθμό ανθρώπων από όλες τις κοινωνικές ομάδες, και τεράστια προβολή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η έξαρση των διαδικτυακών media και σελίδων κοινωνικής δικτύωσης έκαναν ξαφνικά το γεγονός παγκοσμίως γνωστό, και κόσμος ξεκίνησε να έρχεται εδώ για το θέαμα, αδιαφορώντας για την θρησκευτική πτυχή. Κάποιες σέχτες, όπως οι Naga sadhus, δεν επιτρέπουν σε κανένα να δει τα τελετουργικά τους. Αυτά τα παράδοξα αποκαλύπτουν δύο τρόπους κατανόησης αυτών των χώρων. Ο πρώτος είναι η αφηρημένη έννοια αυτών των χώρων, που σκοπεύουν να είναι «ιδανικοί». Ο Δεύτερος είναι η αντίληψη αυτού του ιδεαλισμού, η οποία θα μπορούσε να διαφέρει από άτομο σε άτομο, επομένως ένας ενιαίος χώρος μπορεί να έχει ποικίλες ερμηνείες ανάλογα με τον αριθμό των ατόμων που αντιλαμβάνονται αυτό τον χώρο. Αυτή η παραλλαγή οφείλεται στη διαφορετική κατανόηση και στον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται μια αφηρημένη έννοια (την ιδανική ιδέα της δημιουργίας χώρου). Ο αναπαριστάμενος Χώρος είναι, επομένως, αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης μεταξύ Ιδανικών και αντιληπτικών χώρων. 122

Έτσι, η ιδέα ενός ιδανικού αστικού χώρου σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, ξεκινά ως μια αφηρημένη έννοια. Δεν έχει σχήμα, μέγεθος ή μορφή. Μόλις κάποιος προσπαθήσει να φανταστεί ένα σχήμα, μέγεθος ή μια μορφή, δεν παραμένει πλέον ένας ιδανικός χώρος, αλλά γίνεται ένας αντιληπτικός χώρος από αυτόν που συλλαμβάνει την μορφή του. Για αυτόν τον λόγο είναι σημαντική η εφήμερη φύση αυτών των εκδηλώσεων. Αυτή η χρονική φύση αφορά την επίτευξη αυτής της αφηρημένης έννοιας του Ιδεαλισμού, η οποία με τη σειρά της δίνει τόσο μεγάλη σημασία και βαρύτητα σε ολόκληρο το γεγονός. Οι εφήμερες πόλεις δεν είναι ένα έργο που απλά κατασκευάζεται για τους κατοίκους τους, αλλά ένα έργο όπου οι χαράξεις της πόλης δίνονται στους κατοίκους σαν οδηγός για να την αναπτύξουν, να την μεταμορφώσουν, να την υλοποιήσουν. Είναι ενδιαφέρον το πως αυτές οι πόλεις δεν ορίζονται σε λεπτομέρεια, ούτε σχηματίζονται από ένα κλειστό σύστημα κτιρίων και οικοπέδων, παρά αποτελούν κάτι πιο αφηρημένο, κάτι ανάμεσα σε μια ιδέα και έναν χάρτη. Συλλαμβάνονται περισσότερο ως σχέσεις μεταξύ στοιχείων που οργανώνονται και ενημερώνονται καθώς αναπτύσσεται η πόλη. Η προσαρμοστικότητα στο φυσικό τοπίο και οι σχέσεις μεταξύ υποκειμένων είναι αυτές που δίνουν την τελική μορφή στην πόλη. Αυτό που είναι σημαντικό να συμπεράνουμε, είναι ότι οι εφήμερες πόλεις, σε αντίθεση με τις μόνιμες πόλεις που συντίθενται από μια ποικιλία στοιχείων που εξασφαλίζουν την συνέχειά τους, οικοδομούνται γύρω από έναν κύριο σκοπό. Αυτό λειτουργεί σαν κινητήρια δύναμη που όχι μόνο καθορίζει το μέγεθος και την πολυπλοκότητα της πόλης, αλλά και βασικά χαρακτηριστικά όπως η διάρκεια της εγκατάστασης, η υλική της σύσταση, και τον τόπο που καταλαμβάνει τόσο σε φυσικό χώρο όσο και σε πολιτισμική μνήμη. Οι άνθρωποι τις επισκέπτονται ακριβώς γιατί έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής. Η αναστρεψιμότητα είναι αναγκαία συνθήκη των εφήμερων πόλεων όχι μόνο σε υλικό επίπεδο που αφορά την φυσική αναστρεψιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος, αλλά και την αναστρεψιμότητα της ταυτότητας, η οποία δεν θα μπορούσε να αναπτύσσεται παρά μόνο εκεί και έξω από τα πλαίσια της καθημερινής ζωής. Τα παράδοξα που περιέχουν, τις καθιστά εύθραυστα συστήματα που δεν θα μπορούσαν να αντέξουν στον χρόνο. Οι μόνιμες πόλεις χαρακτηρίζονται από την πολυπολιτισμικότητα και την πολυκοινωνικότητα. Αυτό κάνει απαραίτητη την ύπαρξη πολλών κέντρων, πολλών ταυτοτήτων. Θα ήταν αδύνατον να συσπειρωθούν πολλές ταυτότητες γύρω από μία αρχή σε μόνιμη βάση, καθώς τότε το πρόσημο επιβάλλεται. Οι σύγχρονες πόλεις περιέχουν το παρελθόν, το παρόν και τις προσδοκίες του μέλλοντος και έχουν διαμορφωθεί από τις πολλές διαφορετικές ταυτότητες. Ο δημόσιος χώρος της πόλης πρέπει να επιτρέπει την ανάμιξη πολιτισμών, διαφορετικών κοινωνικών συγκεντρώσεων και εορτασμών. Πρέπει να 123

ενθαρρύνει την κοινωνική συναναστροφή και να εξυπηρετεί την κοινωνική και δημόσια ζωή των κατοίκων. Για να συμβεί αυτό είναι αναγκαίο να επιτρέπει πολλές αρχές και πολλές ερμηνείες, σε αντίθεση με τη μονοθεματικότητα των εφήμερων πόλεων.

124

Βιβλιογραφία Βιβλία

Ali Madanipour, 2017, Cities in Time Temporary Urbanism and the Future of the City,Bloomdbury London Bey H., 1991: The Temporary Autonomous Zone, Ontological Anarchy, Poetic

Terrorism

Bonnemaison S., Macy C.,2008, Festival Architecture, Routledge Carolyn L. White,2020, The Archaeology of of Burning Man The Rise and Fall of Black Rock City,University of New Mexico Press Dubey D.P., 2001, Prayaga: the site of Kumbha Mela, (New Delhi: Aryan books international) Dubey D.P.,2001, Prayāga: the ritualscape of a hindu pilgrimage place, (New Delhi: Aryan books international) Debord G, 1983, Society of the Spectacle, U.S.: Black & Red Doherty, Brian. 2004. This is Burning Man: The Rise of the New American Underground. Dallas: BenBella Books Ebenezer Howard,(London, 1902), Garden Cities of To-Morrow. Reprinted, ed. with preface by F. J. Osborn and Introductory Essay by Lewis Mumford (Cambridge, Mass: MIT Press, 1965) Eck D., 2012, India: A Sacred Geography, Harmony Books USA Eliade M., 1991, Symbolism of the centre in images and symbols, Princeton Gennep, A van (1960 [1908]) The Rites of Passage, English trans 1960 by M. B. Vizedom and G.L.Caffee, London, Routledge & Kegan Paul Hausner S.L.,2007, Wandering with Sadhus. Ascetics in the Hindu Himalayas, Indiana Univercity Press Hockett J., 2004, Reckoning Ritual and Counterculture in the Burning Man

Community: Communication, Ethnography and the Self in Reflexive Modernism, PhD Thesis, Univerity of Mexico Gilmore L. and Van Proyen M.,2005, Afterburn: Reflections on Burning Man, Albuquerque: University of New Mexico Press Gilmore L., 2010, Theater in a Crowded Fir, University of California Press Magarian D., 2007, BUILDING WITH THE DESERT: PLACE CONSCIOUS ARCHITECTURE AT BURNING MAN, Northern Arizona Univercity

125

Merton, T. 1961. The Wisdom of the Desert: Sayings from the Desert Fathers of the Fourth Century. New York: New Directions. Mishra N., 2019, Kumbha:The traditionally modern Mela, Bloomsberry india Hall P.,2002, Cities of Tomorrow: An Intellectual History of Urban Planning and Design in the Twentieth Century 3rd ed. (Oxford: Blackwell Publishing) Glade P., 2011. Black Rock City, NV: The Ephemeral Architecture of Burning Man (San Francisco: Real Paper Books) Mehrotra R., Vera F., 2015, Kumbh Mela:Mapping the Ephemeral Megacity,Harvard University South Asia Institute Raiser J., 2014, Burning Man Art on Fire, Race point publishing Rohrmeier D. Kerry ,2013,Welcome Home to Black Rock City: Urban Geography of the Burn, University of Nevada, Reno Hausner S.L., 2007, Wandering with Sadhus:Ascetics in the Hindu Himalayas,Indiana university press Bloomington &Indianapolis Tuan Y., (1977), Space and Place The perspective of experience, University of minnesota Minneapolis Turner, V.W. (1967) “Betwixt and Between: The Liminal Period in Rites de Passage.” The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual, Ithaca: Cornell UP. Turner, V.W. (1969) The Ritual Process: Structure and Anti-Structure London: Routledge & Kegan Paul Venturi, R., D. S. Brown, and S. Izenour. 1977. Learning from Las Vegas: The Forgotten Symbolism of Architectural Form. Cambridge, Mass.: The MIT Press. Victor W Turner, 1982, From Ritual to theatre: the human seriousness of play, PAJ Publications Χιονίδου Π., Χιονίδου Σ., Φεβρουάριος 2018, Από την Κοινότητα του Burning Man στο Burning Man Project, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Άρθρα

Barnett I., Khanna T.,Onnela J.P., 2016, Sosial and Spatial at Humanity's Largest Gathering, Plos One Black D. S., 1998, “Burning Man as Ephemeropolis and the Refusal of Meaning”, North American Interdisciplinary Conference on Environment and Community, University of Nevada, Reno, 2010. Bowditch R., 2010, Perfoming Utopian Ideologies in The Black Rock Desert

126

Bowditch, R., Spring 210, The Somatic City: Rehearsing Utopia at the Burning Man Festival. Streetnotes 20 Brill L.M., The first year in the desert

Builiding Burning Man,the official Journal of Burning Man Project 1999 edition editor Larry Harvey

Debord G, 1956, Theory of the Dérive,Les Lèvres Nues #9 Garrett R, Creating the Black Rock City Café, 2010 Gilmore L. The Temple: Sacred Heart of Black Rock City,2010 Gilmore, L. and M. Van Proyen, 2005, Afterburn: Reflections on Burning Man. Albuquerque: University of New Mexico Press Harvey L., 2000, La Vie Boheme-A History of Burning Man. Lecture at the walker art center, Minneapolis

Harvey L. Speech 1997, Hualapai Playa, Nevada, 1997 Holman S. R., Balsari S., 2017, Stampede at the Kumbh Mela: Preventable Accident? Kozinets R., “Can Consumers Escape the Market? Emancipatory Illuminations from Burning Man.” Journal of Consumer Research 29 no. 1 (2002) Rohrmeier K. D. and Melia F., 2012, Welcome to Black Rock City: Ephemeral Homes, Built Environments, and Participatory Negotiations. Berkeley Planning Journal

Sherry Jr, J. F., and Kozinets R. V., 2007, Comedy of the Commons: Nomadic Spirituality and the Burning Man Festival. Consumer Culture Theory Singh S., May 2013, Ideal, Perceived & Portayed Spaces - A Case of Kumbh Mela, CEPT Univercity Vance Jr, J. E. 1972. California and the Search for the Ideal. Annals of the Association of American Geographers 62 Vossoughian N., 2009, The Temporary City: Camps, Cowboys, and Burning Man, hunch No 13 NAi publishers/Berlage institute

Ιστοσελίδες http://www.cacophony.org/ https://burningman.org/ https://journal.burningman.org/ https://survival.burningman.org/ http://kumbhmelaallahabad.gov.in/ https://kumbh.gov.in

127