ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
O
Η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία ταν η φ ιλική εται ρ εία απ ο φ άσισε να κη ρ ύ ξ ει
την Ελληνική Επανάσταση, είχε ήδη επεκτείνει την οργάνωσή της σε όλες τις χώρες της Βαλκανικής και της υπόλοιπης Ευρώπης, όπου υπήρχε έντονο ελληνικό στοιχείο. Η κεντρική ιδέα του Αλέξανδρου Υψηλάντη και των Φιλικών ήταν η Επανάσταση να ξεκινήσει από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Μολδοβλαχία, σημερινή Ρουμανία) και στη συνέχεια να επεκταθεί στην κυρίως Ελλάδα. Η απόφαση αυτή επιβεβαιώθηκε τον Οκτώβριο του 1820 στο Συνέδριο της Φιλικής Εταιρείας, που πραγματοποιήθηκε στο Ισμαήλι Βεσσαραβίας. Ταυτόχρονα, για τον ελληνικό χώρο το σχέδιο προέβλεπε την έναρξη στρατιωτικών συγκρούσεων στην Πελοπόννησο.
Η έναρξη του Aγώνα
Σφραγίδα μέλους της Φιλικής Εταιρείας.
Η αποτυχία του κινήματος στη Μολδοβλαχία
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβαίνει τον ποταμό Προύθο, ελαιογραφία του Πέτερ φον Ες (Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα).
Ο
ι λόγοι που υπαγόρευσαν την απόφαση να αρχίσει ο Αγώνας από τις Ηγεμονίες ήταν ότι οι χώρες αυτές διοικούνταν από Έλληνες ηγεμόνες (Φαναριώτες) και οι κάτοικοί τους ήταν ομόδοξοι. Σε αυτές τις περιοχές δεν υπήρχε οργανωμένος τουρκικός στρατός, γιατί βάσει Συνθήκης ήταν ημιανεξάρτητες· αντίθετα, υπήρχε οργανωμένος χριστιανικός στρατός από μισθοφόρους, τους λεγόμενους «Αρβανίτες». Επιπλέον, ένα κίνημα στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες θα δημιουργούσε αντιπερισπασμό, οι Τούρκοι θα απασχολούνταν στη Βόρεια Βαλκανική, οπότε οι επαναστάτες της Ελλάδας θα κινούνταν με μεγαλύτερη άνεση. Η γειτνίαση της Μολδοβλαχίας με τη Ρωσία θεωρήθηκε ευνοϊκός παράγοντας για τη συνδρομή των Ρώσων στον Αγώνα, ενώ υπήρχε και η πιθανότητα να συνδράμει και ο ντόπιος πληθυσμός, ώστε η Επανάσταση να γενικευθεί οδηγώντας σε εξέγερση ενάντια στους Οθωμανούς τους Βουλγάρους και τους Σέρβους. Έτσι, στις 22 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο με μικρή δύναμη και μπήκε στο Ιάσιο, όπου τον υποδέχθηκαν οι ντόπιοι και ο Έλληνας ηγεμόνας της Μολδαβίας, Μιχαήλ Σούτσος. Ενισχυμένος με τους εκεί μισθοφόρους, αλλά χωρίς τη συμμετοχή των ντόπιων, προχώρησε στη Βλαχία, όπου συγκρότησε στη Φωξάνη τον Ιερό Λόχο από 500 εθελοντές σπουδαστές και στις 28 Μαρτίου μπήκε στο Βουκουρέστι.
Η
εξέλιξη ωστόσο των επιχε ιρήσεων στη Μολδοβλαχία πήρε άσχημη τροπή. Η Ρωσία όχι μόνο δεν υποστήριξε τους επαναστάτες, αλλά και για λόγους πολιτικής ταύτισης με τη γραμμή της Ιεράς Συμμαχίας αποκήρυξε την Επανάσταση, διέγραψε τον Υψηλάντη από το στρατό της και έδωσε άδεια στις τουρκικές στρατιές να μπουν στις Ηγεμονίες (που τελούσαν υπό την προστασία της βάσει Συνθήκης), για να την καταπνίξουν. Έτσι, ο πασάς του Βιδινίου επιτέθηκε κατά των επαναστατών στο Δραγατσάνι στις 7 Ιουνίου και τους κατανίκησε, κατασφάζοντας τους ενθουσιώδεις, αλλά άπειρους στη μάχη ηρωικούς σπουδαστές του Ιερού Λόχου. Ο Υψηλάντης, χωρίς να μπορέσει να δώσει μάχη, διέφυγε στην Αυστρία, αλλά συνελήφθη από τους
201
200 Ε ΛΛΗΝΙΚΗ Ε ΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ε ΛΛΗΝΙΚΗ Ε ΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ο Ιωάννης Καποδίστριας και η λήξη της Επανάστασης (1828 – 1830) Διπλωματικές και πολεμικές εξελίξεις κατά το 1828 – 1829
Η κήρυξη της ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους
Σ
της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας, ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας αφίχθη στην Αίγινα στις 11 Ιανουαρίου 1828, προκειμένου να αναλάβει τα καθήκοντα του κυβερνήτη της επαναστατημένης Ελλάδας. Ο Καποδίστριας από την πρώτη στιγμή της ανάληψης της εξουσίας προέβη σε ανασύνταξη των δυνάμεων του στρατού και σε αλλαγές στη διοίκηση. Ταυτόχρονα, με το κύρος, την πείρα, τις γνώσεις και τις ικανότητές του ανέλαβε τις διαπραγματεύσεις με τις Μεγάλες Δυνάμεις στον πολύ κρίσιμο τομέα της διπλωματίας. Την περίοδο της διακυβέρνησής του τελειώνουν οι ένοπλες συγκρούσεις της Επανάστασης, ολοκληρώνονται οι διαπραγματεύσεις για την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και τίθενται τα θεμέλια της νεότερης Ελλάδας. Τον Απρίλιο του 1828 η Ρωσία κήρυξε πόλεμο στο σουλτάνο και έτσι ο Καποδίστριας βρήκε την ευκαιρία να ολοκληρώσει την κατάκτηση της Στερεάς. Η Γαλλία ανέλαβε την ειρήνευση της Πελοποννήσου στέλνοντας τον Μαιζόν με 14.000 στρατό (Αύγουστος 1828), ενώ η Βρετανία κατάφερε να ανακληθεί ο Ιμπραήμ από την Πελοπόννησο. Έτσι, η Επανάσταση επεκτάθηκε στη Σάμο και την Κρήτη, ώστε να ενταχθούν και αυτές οι περιοχές στο νέο κράτος. Παράλληλα, ο Καποδίστριας, έχοντας θέσει επικεφαλής του ελληνικού στρατού τον Κίτσο Τζαβέλλα, διέταξε να συνεχιστούν οι πολεμικές επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα απελευθερώνοντας κατά το διάστημα από το Μάρτιο έως το Μάιο του 1829 το Αντίρριο, τη Ναύπακτο, το Μεσολόγγι και το Αιτωλικό. Με την τελευταία μάχη του Αγώνα στην Πέτρα της Βοιωτίας, ο Δημήτριος Υψηλάντης ανάγκασε τους Τούρκους να φύγουν από τη Στερεά, εκτός της Λαμίας και της Ακρόπολης των Αθηνών. Στις 10 Μαρτίου 1829 υπογράφηκε από τους πληρεξούσιους των Μεγάλων Δυνάμεων το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, με το οποίο προβλεπόταν η ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, που θα περιλάμβανε την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες, την Εύβοια και τη Στερεά Ελλάδα (από τον Παγασητικό Κόλπο έως το Σπερχειό) υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου και με χριστιανό μονάρχη, που δεν θα προερχόταν από κάποια βασιλική δυναστεία των τριών Δυνάμεων. Η Κρήτη και η Σάμος δεν συμπεριλήφθηκαν στην επικράτεια του ελληνικού κράτους. ε εφαρμογή της απόφασης
Η
ρωσική προέλαση στον Καύκασο και την Αδριανούπολη κατά το νέο ρωσοτουρκικό πόλεμο ανάγκασε το σουλτάνο να δεχτεί την υπογραφή της Συνθήκης της Αδριανούπολης (Σεπτέμβριος 1829), με την οποία αναγνώριζε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Ο Καποδίστριας για λόγους σκοπιμότητας δέχτηκε την ανεξαρτησία μόνο της νότιας Ελλάδας, αφενός, για να αποφύγει τυχόν αντιδράσεις της Βρετανίας, που κατείχε τότε τα Επτάνησα και, αφετέρου, για να μην εξασθενήσει πολύ το οθωμανικό κράτος, ώστε να αποτελεί φραγμό στην επεκτατική πολιτική της Ρωσίας, στα βόρεια σύνορα του νέου ελληνικού κράτους. Έτσι, με νέο Πρωτόκολλο του Λονδίνου (3 Φεβρουαρίου 1830) ιδρύθηκε ανεξάρτητο ελληνικό κράτος με κληρονομικό βασιλιά, που δεν θα προερχόταν από τις τρεις προστάτιδες Δυνάμεις. Τα όριά του από βορρά ορίζονταν από το Σπερχειό και τον Αχελώο. Η Κρήτη, η Σάμος, τα Ψαρά και η Χίος παρέμεναν εκτός του νέου κράτους.
Χάρτης του Βασιλείου της Ελλάδος (1843).
Άνω: Η δολοφονία του Καποδίστρια, ελαιογραφία του Χαράλαμπου Παχή (Δημοτική Πινακοθήκη Κέρκυρας). Δεξιά: Προτομή του Καποδίστρια στην Αίγινα.
Δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια 27 Σεπτεμβρίου 1831, Ναύπλιο
Σ
ύμφωνα με την επικρατούσα εκδοχή, προσερχόμενος στην εκκλησία στις 6.35 το πρωί της Κυριακής 27 Σεπτεμβρίου 1831 (με το παλαιό ημερολόγιο) ο κυβερνήτης έπεσε θύμα δολοφονικής ενέδρας, που του είχαν στήσει οι Κωνσταντίνος και Γεώργιος Μαυρομιχάλης (αδελφός και γιος, αντίστοιχα, του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ηγέτη της Μάνης κατά την Ελληνική Επανάσταση, τον οποίο ο κυβερνήτης είχε συλλάβει και φυλακίσει στο Ναύπλιο για πολιτικούς λόγους). Κατά την επίθεση ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης τραυματίστηκε και στη συνέχεια λιντσαρίστηκε από τους μάρτυρες της δολοφονίας. Ο Γεώργιος δραπέτευσε και κατέφυγε στο σπίτι του Γάλλου προξένου, όπου και συνελήφθη. Αργότερα δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες του δικηγόρου Δ. Κοκκινάκη, ο κυβερνήτης είναι πιθανόν να έπεσε θύμα συνωμοσίας, στην οποία συμμετείχαν και άτομα της σωματοφυλακής του. Η θεωρία αυτή στηρίζεται στη φορά των πυροβολισμών εναντίον του Καποδίστρια και θεωρεί τους Μαυρομιχαλαίους (που στέκονταν κοντά στην είσοδο του ναού κατά την άφιξή του) «βολικά» εξιλαστήρια θύματα. Γεγονός είναι ότι σε κάθε περίπτωση η δικαστική έρευνα υπήρξε εσπευσμένη και ελλιπής, ενώ σημαντικές μαρτυρίες δεν ελήφθησαν υπόψη. 219
218 Ε ΛΛΗΝΙΚΗ Ε ΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ε ΛΛΗΝΙΚΗ Ε ΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Το πλήρωμα του θωρηκτού «Σπέτσαι» με επικεφαλής το συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσσο αμέσως μετά την αποβίβασή του στην Κρήτη (φωτ. Στέφανου Φιωτάκη, Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα).
O
Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα
που βρίσκονταν στα κρητικά ύδατα γνωστοποίησαν στους Κρήτες στις 6 Μαρτίου 1897 ότι οι κυβερνήσεις τους αποφάσισαν να εξασφαλίσουν την πλήρη αυτονομία της Κρήτης από το σουλτάνο. Έτσι, το νησί τέθηκε υπό διεθνή προστασία και χωρίστηκε σε ζώνες επιτήρησης από τις Ευρωπαϊκές Δυνάμεις. Ακολούθησαν διαβουλεύσεις εκ μέρους των Μεγάλων Δυνάμεων για το ποιος θα ήταν ο πλέον κατάλληλος διοικητής για το νησί, με την υποψηφιότητα του πρίγκιπα Γεωργίου, δευτερότοκου γιου του βασιλιά των Ελλήνων, να προκρίνεται ως η πλέον κατάλληλη. Ο Γεώργιος ορίστηκε τελικά Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης με τριετή θητεία και στόχο την ειρήνευση στο νησί και την εγκατάσταση τακτικής διοίκησης. Στις 24 Ιανουαρίου 1899 διεξήχθησαν γενικές εκλογές και η νέα Γενική Συνέλευση περιλάμβανε 138 χριστιανούς και 50 μουσουλμάνους πληρεξουσίους. Δύο μήνες αργότερα είχε ολοκληρωθεί η επεξεργασία και η ψήφιση του Συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας. Το Σύνταγμα αυτό προέβλεπε τη λειτουργία ενός υποτυπώδους κοινοβουλευτισμού σε συνδυασμό με την ύπαρξη ενός πανίσχυρου ηγεμόνα με ευρύτατες εξουσίες, τις οποίες θα ασκούσε επί του παρόντος ο Ύπατος Αρμοστής. Αμέσως μετά ο Γεώργιος διόρισε την πρώτη πενταμελή κυβέρνηση, που περιλάμβανε τέσσερις χριστιανούς και ένα μουσουλμάνο. Η αυτονομία της Κρητικής Πολιτείας έναντι της οθωμανικής κυβέρνησης στα εσωτερικά ζητήματα ήταν πλήρης, συμπεριλαμβανομένης της χωριστής ιθαγένειας, της οργάνωσης τελωνειακού συστήματος και δημόσιας διοίκησης, της συγκρότησης τοπικής χωροφυλακής, της κυκλοφορίας νομίσματος και γραμματοσήμων και της ύπαρξης σημαίας. Αντίθετα, η εξωτερική και αμυντική πολιτική υπάγονταν σε περιορισμούς υπό την κηδεμονία των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες διατηρούσαν στρατεύματα στο νησί. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, έχοντας ενεργή ανάμειξη στα πολιτικά πράγματα του νησιού, θεωρούσε ότι, εφόσον η ένωση δεν φαινόταν άμεσα πραγματοποιήσιμη, η ολοκλήρωση της αυτονομίας αποτελούσε προς το παρόν τη μόνη ρεαλιστική λύση. Η παράταση του καθεστώτος της αρμοστείας, κατά την οποία το νησί τελούσε υπό την εξουσία του εντολοδόχου των Μεγάλων Δυνάμεων με τη συνδρομή διεθνών στρατευμάτων, συντηρούσε μια ερμαφρόδιτη κατάσταση, που ενέτεινε το ι ναύαρχοι των eυρωπαϊκών δυνάμεων
Λιθογραφία αφιερωμένη στην επανάσταση του Θερίσσου, που ξέσπασε το Μάρτιο του 1905 ως αποτέλεσμα της αδιάλλακτης στάσης του Ύπατου Αρμοστή. Πρωτεργάτης ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και βασικοί της στόχοι η μεσοπρόθεσμη ένωση με την Ελλάδα και ο άμεσος εκδημοκρατισμός του Συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).
253
252 Ο 20 ΟΣ Α ΙΩΝΑΣ
Ο 20 ΟΣ Α ΙΩΝΑΣ
Μεταφορά πολεμικού υλικού και ορεινών πυροβόλων (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).
Τούρκοι αιχμάλωτοι στη Ραιδεστό φρουρούνται από Έλληνες στρατιώτες (Πολεμικό Μουσείο, Αθήνα).
χώρα, γεγονός που άνοιγε το δρόμο για την επάνοδο του Κωνσταντίνου. Μετά τις εκλογές την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Δημήτριος Ράλλης (αν και επί της ουσίας ο Δημήτριος Γούναρης ήταν ο ιθύνων νους στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο) και κίνησε διαδικασία διεξαγωγής δημοψηφίσματος, με στόχο τη νομιμοποίηση της επιστροφής του βασιλιά. Η νέα κυβέρνηση δίστασε να πάρει τις κατάλληλες αποφάσεις στο στρατιωτικό μέτωπο στη Μικρά Ασία, μην αξιοποιώντας τη διαπραγματευτική ικανότητα του Βενιζέλου που βρισκόταν στο εξωτερικό και, σαν να μην υπήρχε άλλη επιλογή, επέλεξε να κλιμακώσει τις πολεμικές επιχειρήσεις. Επακόλουθο σωρείας στρατιωτικών λαθών και παραλείψεων, η απόλυτα προβλέψιμη τουρκική επίθεση στις 13 Αυγούστου 1919 προκάλεσε τη ραγδαία κατάρρευση του μετώπου και την εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό, που ολοκληρώθηκε μέχρι τις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου. Παράλληλα άρχισε η μαζική έξοδος των ελληνικών πληθυσμών, που κατέφευγαν με κάθε μέσο στην Ελλάδα ως πρόσφυγες, εγκαταλείποντας τις πατρογονικές τους εστίες. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί την απαρχή της καταστροφής του Ελληνισμού της Δυτικής Μικράς Ασίας. Η Σμύρνη κατέστη το απόλυτο σύμβολο της καταστροφής. Όσο κατέρρεε το μέτωπο, τόσο πλήθαινε η συγκέντρωση προσφύγων και στρατιωτών στην πόλη. Μία μία οι πόλεις, οι κωμοπόλεις και τα χωριά της Δυτικής και Βόρειας Μικράς Ασίας εγκαταλείπονταν από τον ελληνικό τους πληθυσμό. Ο τουρκικός στρατός βαδίζοντας προς το Αιγαίο ωθούσε τον ελληνικό πληθυσμό στη θάλασσα. Η είσοδος του τουρκικού στρατού στη Σμύρνη, που άρχισε στις 27 Αυγούστου και συνεχίστηκε τις επόμενες ημέρες, σφράγισε την καταστροφή. Ο απαγχονισμός του μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου, οι βιαιότητες, οι σφαγές, αλλά κυρίως η πυρκαγιά της πόλης της Σμύρνης ολοκλήρωσαν πραγματικά και συμβολικά την καταστροφή όχι μόνο του ελληνικού πληθυσμού της πόλης και της Δυτικής Μικράς Ασίας, αλλά και του Πόντου, όπου ο ελληνικός πληθυσμός της περιοχής είχε την ίδια τύχη με αυτόν των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας. Στις 11 Σεπτεμβρίου εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα από τις εναπομείνασες μονάδες που είχαν διαπεραιωθεί στη Χίο και τη Μυτιλήνη υπό την ηγεσία του Νικολάου Πλαστήρα και του Στυλιανού Γονατά. Στις 13 Σεπτεμβρίου οι κινηματίες αποβιβάσθηκαν στο Λαύριο, για να βαδίσουν προς την Αθήνα αξιώνοντας την άμεση παραίτηση του Κωνσταντίνου υπέρ του διαδόχου Γεωργίου, το σχηματισμό κυβέρνησης που θα ενέπνεε εμπιστοσύνη στην Αντάντ και την ενίσχυση του θρακικού μετώπου. Το επαναστατικό δικαστήριο, προκειμένου να κατευνάσει τις αντιδράσεις του πληθυσμού για τη Μικρασιατική καταστροφή, δίκασε και κατα-
Άνω: Κατασκευή πλωτής γέφυρας από τις ελληνικές δυνάμεις στην προσπάθεια για τη διάβαση του Σαγγάριου ποταμού (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα). Κάτω: Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Εμπρός (16.3.1921), που αναγγέλλει την κατάληψη του ΑφιόνΚαραχισάρ μετά από αιματηρές μάχες.
273
272 Ο 20 ΟΣ Α ΙΩΝΑΣ
Ο 20 ΟΣ Α ΙΩΝΑΣ
Έλληνες πρόσφυγες στο κατάστρωμα πλοίου (συλλογή Μανώλη Μεγαλοκονόμου, Φωτοϊστορικό Αρχείο Δήμου Νέας Σμύρνης).
Ο ξεριζωμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας
Μ
ετά την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου και την ήττα του ελληνικού στρατού το καλοκαίρι του 1922, όλοι οι ελληνικοί πληθυσμοί που είχαν καταφύγει στην περιοχή της Σμύρνης από τον Πόντο, την Κιλικία και άλλες περιοχές, μαζί με τους κατοίκους της πόλης εκδιώχθηκαν, μέσα σε δραματικές σκηνές τρόμου, απόγνωσης και καταστροφής από τον τουρκικό στρατό, που εισέβαλε στην πόλη. Ο απαγχονισμός του μητροπολίτη Χρυσοστόμου, οι βιαιότητες, οι λεηλασίες, οι σφαγές, καθώς και η μεγάλη πυρκαγιά που κατέκαψε μεγάλο μέρος της Σμύρνης ολοκλήρωσαν το σκηνικό της απόλυτης καταστροφής μιας πόλης, όπου το ελληνικό στοιχείο άκμαζε σε οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο, θέτοντας συμβολικά και ουσιαστικά τέλος σε κάθε ελληνικό στοιχείο στη Μικρά Ασία. Το πλήθος, που κυριολεκτικά ποδοπατούνταν στην προκυμαία της Σμύρνης, προσπαθούσε με κάθε διαθέσιμο μέσο να διαπεραιωθεί στα νησιά που βρίσκονταν απέναντι από τα μικρασιατικά παράλια ή στον ηπειρωτικό κορμό της χώρας, με το στόλο των Μεγάλων Δυνάμεων να παραμένει ουσιαστικά αμέτοχος στην προσπάθεια αυτή. Εκτεταμένες διώξεις και καταστροφές σημειώθηκαν και στα Βουρλά, το Αϊβαλί, τα Μοσχονήσια και τη βορειοδυτική Μικρά Ασία. Παράλληλα, αιχμάλωτοι στρατιώτες και άνδρες από 18 έως 45 ετών συγκεντρώθηκαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων και προωθήθηκαν στην ενδοχώρα με εξαντλητικές πορείες και κακουχίες, στις οποίες πολλοί υπέκυψαν. Οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης και της χερσονήσου της Καλλίπολης εκδιώχθηκαν λίγο αργότερα. Συνολικά μέσα στο φθινόπωρο του 1922 έφτασαν στην Ελλάδα περί τις 900.000 ψυχές. Οι περισσότεροι εξ αυτών δεν είχαν καν τα στοιχειώδη μέσα διαβίωσης και βασίζονταν στην κρατική μέριμνα για την κάλυψη των επισιτιστικών, ιατρικών και στεγαστικών τους αναγκών. Ατομικές ή συλλογικές ιδιωτικές πρωτοβουλίες υπήρξαν αρωγοί στην προσπάθεια αυτή μαζί με ξένες φιλανθρωΈλληνες πρόσφυγες στο δρόμο του ξεριζωμού. Επιστολικό πικές οργανώσεις. δελτάριο που κυκλοφόρησε λίγο μετά τα γεγονότα.
Η Σμύρνη στις φλόγες (φωτ. Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού).
275
274 Ο 20 ΟΣ Α ΙΩΝΑΣ
Ο 20 ΟΣ Α ΙΩΝΑΣ
Επιστρατευμένοι Έλληνες στο Σταθμό Λαρίσης αναχωρούν για το μέτωπο, 1940.
Η Ελλάδα στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου
H
είχε ξεκινήσει με την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία ένας πόλεμος που θα άλλαζε τη μορφή του σύγχρονου κόσμου και θα άφηνε ανεξίτηλα σημάδια στην πάροδο του χρόνου. Η Ελλάδα υπό το δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά προσπαθούσε να μην εμπλακεί στον πόλεμο τηρώντας στάση ουδετερότητας. Η φασιστική Ιταλία, η οποία ήδη είχε εμπλακεί σε πολεμικές επιχειρήσεις στο πλευρό της Γερμανίας, προχωρούσε σε προκλητικές ενέργειες, προκειμένου να εκβιάσει την πολεμική σύρραξη με την Ελλάδα. Οι προκλήσεις αυτές κορυφώθηκαν, όταν στις 15 Αυγούστου 1940 τορπιλίστηκε το καταδρομικό «Έλλη», που βρισκόταν έξω από το λιμάνι της Τήνου. Επισήμως το υποβρύχιο θεωρήθηκε αγνώστου ταυτότητας, όμως κανείς δεν αμφέβαλε για την πατρότητα του δράστη. δη από το 1939 στην eυρώπη
Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Η Βραδυνή (28 Οκτωβρίου 1940), το οποίο αναγγέλλει την κήρυξη του πολέμου (Αρχείο Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων).
Έλληνας μαχητής δίπλα στα συντρίμμια ιταλικού αεροσκάφους, που καταρρίφθηκε κατά τη διάρκεια εχθροπραξιών (φωτ. Δημήτρη Χαρισιάδη, Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα).
Επίστρατοι μπροστά στην Εθνική Βιβλιοθήκη, 1940.
289
288 Ο 20 ΟΣ Α ΙΩΝΑΣ
Ο 20 ΟΣ Α ΙΩΝΑΣ