Kenan Hulusi by ilyas yılmaz

KENAN HULÛSİ KORAY’IN HAYATI VE HİKÂYELERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Başak GÜVENÇ

T.C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Eskişehir 2009

T.C. ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTİSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Başak Güvenç tarafından hazırlanan “Kenan Hulûsi Koray’ın Hayatı ve Hikâyeleri Üzerine Bir İnceleme” başlıklı bu çalışma 20/03/2009 tarihinde Eskişehir

Sosyal

Bilimler

Enstitüsü

Lisansüstü

Eğitim

Öğretim

Yönetmeliğinin ilgili maddesi uyarınca yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak Jürimiz tarafından Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim/Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan Doç. Dr. Zeliha GÜNEŞ Üye Doçent Doktor Müzeyyen BUTTANRI (Danışman) Üye Yrd. Doç. Dr. Muharrem DAYANÇ Üye Yrd. Doç. Dr. İsmet ŞANLI Üye Yrd. Doç. Dr. Numan ELİBOL

ONAY 17.04.2009 Prof. Dr. F. Münevver YILANCI Enstitü Müdürü

ÖZET KENAN HULÛSİ KORAY’IN HAYATI VE HİKÂYELERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME GÜVENÇ, Başak Yüksek Lisans-2009 Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı

Danışman: Doçent Doktor Müzeyyen BUTTANRI Kenan Hulûsi Koray, Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren eser vermeye başlamış, Servet-i Fünun dergisi çevresinden tanıdığı altı arkadaşıyla birlikte cumhuriyetin ilk edebî topluluğu olan Yedi Meşaleciler içinde yer almış bir yazardır. Kısa süren hayatı İkinci Dünya Savaşı yıllarında sona ermiş olan Kenan Hulûsi, yaklaşık on yedi sene süren yazı hayatında deneme, röportaj, mülâkat, mensur şiir, eleştiri gibi pek çok edebî türün örneklerini vermiş, bu süre içinde bir de roman yazmıştır. Ancak onun tanınmasını sağlayan, hikâyeciliği ile hikâyeleridir. Bu çalışmanın amacı, yazarın hikâyelerini her yönden incelemek ve Kenan Hulûsi’nin edebiyatımızdaki yerini belirlemektir. Araştırmacılar, Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı’nın dönemlere ayrılmasında henüz görüş birliğine varmamış olsalar da 1927-1943 yılları arasında eserler veren Kenan Hulûsi, Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı’nın ilk döneminin başta gelen hikâyecilerindendir. Onun eserlerini değerlendirmek, aynı zamanda hikâye türünün edebiyatımızdaki gelişim sürecini gözler önüne sermek için de faydalı olacaktır. Türk hikâyeciliğinin önde gelen isimlerinden biri olan Kenan Hulûsi’nin hayatı ve hikâyeleri üzerine hazırladığımız bu çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Kenan Hulûsi’nin hayatı, kişiliği, edebî şahsiyeti ve eserleri tanıtılmış; ikinci bölümde yazarın hikâyeleri her yönüyle incelenmiş; üçüncü bölümde ise yazarın hikâyeciliği hakkında genel yargılara varılmıştır.

ABSTRACT

STUDY ON THE LIFE AND STORIES OF KENAN HULÛSİ KORAY GÜVENÇ, Başak MASTER-2009 TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE BRANCH (NEW) RECENT TURKISH LITERATURE FIELD CONSULTANT: DOÇ. DR. Müzeyyen BUTTANRI Kenan Hulûsi Koray is an artist who started writing from the beginning of Turkish Republic and occured in “Yedi Meşaleciler” which is the first literary group, with his six friends. Kenan Hulûsi whose short life ended in years of II. World War, wrote many belles lettres such as essays, interviews, critics, poems in his seventeen years art life and during this time he also wrote a novel. But what made him known is story. Although resarchers don’t have an agreement about seperating the states in Turkish literature, Kenan Hulûsi who wrote between 1927-1943 is one of the leading writers of the first period of Turkish literature of the republic. Appraising his works means to show the development the writer’s works in all aspects and by means of these period of republic time Turkish literature. This study on the life and Stories of Kenan Hulûsi, one of the masters of Turkish story, consists of three parts. In the first part the life, personality, literary sides of personality and Works of Kenan Hulûsi are introduced; in the second part his stories are inspected in every aspect and in the third part it is concluded on writer, his works and the period.

İÇİNDEKİLER ÖZET .......................................................................................................................3 ABSTRACT .............................................................................................................4 İÇİNDEKİLER.........................................................................................................5 TABLOLAR LİSTESİ............................................................................................11 EKLER LİSTESİ....................................................................................................12 KISALTMALAR....................................................................................................13 ÖN SÖZ .................................................................................................................14 GİRİŞ .......................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM KENAN HULÛSİ KORAY'IN HAYATI, MİZACI, SANATI VE ESERLERİ 1.1. HAYATI............................................................................................................6 1.2. FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ VE MİZACI .........................................................10 1.3. ÇALIŞMA TARZI ...........................................................................................12 1.4. YEDİ MEŞALE VE KENAN HULÛSİ ...........................................................14 1.5. EDEBÎ ŞAHSİYETİ ........................................................................................19 1.6. ESERLERİ ......................................................................................................38 1.6.1. Kitapları ................................................................................................38 1.6.2. Yazılarının Çıktığı Süreli Yayınlar ........................................................38 1.6.2.1. Bütün..................................................................................................38 1.6.2.2. Hayat..................................................................................................39 1.6.2.3. Haber Akşam Postası..........................................................................39 1.6.2.4. İçtihat .................................................................................................39 1.6.2.5. Mektep................................................................................................39 1.6.2.6. Meşale................................................................................................40 1.6.2.7. Milliyet ...............................................................................................41 1.6.2.8. Muhit..................................................................................................41 1.6.2.9. Servet-i Fünun/Uyanış ........................................................................42 1.6.2.10. Tan ...................................................................................................43 1.6.2.11. Vakit/Kurun ......................................................................................43 1.6.2.11.1. Vakit/Kurun ...................................................................................43

1.6.2.11.2. Kurun’un İlavesi ............................................................................50 1.6.2.12. Varlık................................................................................................50 1.6.2.13. Yeni Mecmua ....................................................................................51 1.6.2.14. Yeni Türk Mecmuası .........................................................................51 1.6.2.15. Yıldız ................................................................................................51 İKİNCİ BÖLÜM KENAN HULÛSİ KORAY'IN HİKÂYELERİNİN İNCELENMESİ 2.1. YEDİ MEŞALE ...............................................................................................52 2.1.1. Denizin Zaferi .......................................................................................52 2.1.2. Abajur ...................................................................................................54 2.1.3. Bir Mezarcının Hayatı ...........................................................................57 2.2. BİR YUDUM SU.............................................................................................60 2.3. SON ÖPÜŞ......................................................................................................65 2.3.1. Son Öpüş...............................................................................................65 2.3.2. Çalınan Tarla .........................................................................................73 2.4. BAHAR HİKÂYELERİ...................................................................................78 2.4.1. Tarlaya Çevrilen Su ...............................................................................78 2.4.2. Kavaklıkoz Hanında Bir Vaka ...............................................................83 2.4.3. Dörthanların Kulaksızı...........................................................................89 2.4.4. Tuhaf Bir Ölüm .....................................................................................98 2.4.5. Milyarder Mak Kinley’in Halıları ........................................................102 2.4.6. Gece Kuşu ...........................................................................................106 2.4.7. Bir Bahsin Sonu ..................................................................................110 2.4.8. Esma’nın Aşkı .....................................................................................116 2.5. BİR OTELDE 7 KİŞİ.....................................................................................120 2.5.1. İncir Fidanları......................................................................................121 2.5.2. Paraşüt.................................................................................................125 2.5.3. Sayfiyede Bir Numero .........................................................................130 2.5.4. Deniz Kenarında..................................................................................134 2.5.5. İki Defa Ölüm .....................................................................................137 2.5.6. Bir Garip Adam ...................................................................................140 2.5.7. Kemahlı Değirmenci............................................................................143

2.5.8. Kamçı..................................................................................................148 2.5.9. Taş ve Gedik .......................................................................................152 2.5.10. Bir Otelde 7 Kişi................................................................................155 2.5.11. Ömer Besinin Başı.............................................................................160 2.5.12. Güneş Balıkları..................................................................................163 2.5.13. Bir Hudut Oyunu ...............................................................................165 2.5.14. Aşk ve Otomobil................................................................................167 2.5.15. Mavzer ..............................................................................................170 2.5.16. Burmalı Apulet ..................................................................................173 2.5.17. Gece Servisi ......................................................................................175 2.5.18. Bir Aşk Hikâyesi ...............................................................................179 2.5.19. Garsoniyer .........................................................................................184 2.5.20. “Vallah, Billâh Yok” .........................................................................186 2.6. BİR YUDUM SU...........................................................................................189 2.6.1. Bir Sıcaklık .........................................................................................189 2.6.2. Yat Borusu ..........................................................................................191 2.6.3. Öküz Öldü, Dava Bitti .........................................................................192 2.6.4. Fon Sadriştayn’ın Oğlu........................................................................194 2.6.5. Gece Sığınan Öküz ..............................................................................196 2.6.6. Kiralık Eşek.........................................................................................198 2.6.7. Karyola................................................................................................199 2.6.8. 700,000 Dolarlık İncil..........................................................................201 2.6.9. İş Bilenin, Kılıç Kuşananın..................................................................204 2.6.10. Bir Bardak Bira .................................................................................205 2.6.11. Astragan Manto .................................................................................207 2.6.12. Bir Ölüm Vak’ası ..............................................................................209 2.6.13. Vali Paşaya Don ................................................................................210 2.6.14. Kader.................................................................................................213 2.6.15. Kemiksiz Kadın .................................................................................214 2.6.16. Çakal Zehiri.......................................................................................217 2.6.17. Belki Ecel, Belki Bıçak......................................................................219 2.6.18. Sazlık ................................................................................................221

2.6.19. Manken .............................................................................................226 2.6.20. Hastalık .............................................................................................228 2.6.21. Tasula................................................................................................230 2.6.22. Kırk Gün Taban Eti, Bir Gün Av Eti; fakat Böylesi Değil!.................232 2.6.23. Oda Hizmetçisi ..................................................................................233 2.6.24. Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor ..................................................235 2.6.25. Deniz Banyosunun Hakikî Fiyatı .......................................................238 2.6.26. 7 Saat Geçince ...................................................................................239 2.7. KENAN HULÛSİ KORAY’DAN HİKÂYELER...........................................241 2.7.1. Yusufçuk .............................................................................................241 2.7.2. Cumali.................................................................................................248 2.7.3. Otuz Kuruşa Yatak ..............................................................................250 2.8. BEŞER DAKİKALIK HİKÂYELER .............................................................253 2.8.1. Miras Keçe ..........................................................................................254 2.8.2. Tuhaf İnsanlar .....................................................................................257 2.8.3. Altı Sene Evvel....................................................................................258 2.8.4. Bir Geçim Yolu ...................................................................................259 2.8.5. Küçük Yalanlar ...................................................................................261 2.8.6. 910 Modeli ..........................................................................................262 2.8.7. Cevizler ...............................................................................................263 2.8.8. Gümüş Yıl ...........................................................................................265 2.8.9. Satılık Kısrak.......................................................................................267 2.8.10. Bir Maymun Numarası Daha .............................................................268 2.8.11. Bir Beyaz Rus....................................................................................270 2.8.12. Yeşil Gözlü Yaramaz.........................................................................272 2.8.13. Yolda.................................................................................................274 2.8.14. Şehir Kurtaran Tencere ......................................................................275 2.8.15. Üçüncü Mevkide ...............................................................................277 2.8.16. Zorla Hastalık ....................................................................................279 2.8.17. Belki Bir İllüzyon ..............................................................................281 2.8.18. Apartman Kapıcıları ..........................................................................283 2.8.19. Yol Amelesi ......................................................................................285

2.8.20. Amerika’ya Giden Asmakabağı .........................................................287 2.8.21. Bir Paket Sigara.................................................................................289 2.7.22. Olimpiyat Bebekleri ..........................................................................291 2.8.23. Güneşten Kaçan Köy .........................................................................293 2.8.24. Sağ Elin Parmakları ...........................................................................295 2.8.25. Şart Olsun Kilosu Seksene Geldi .......................................................296 2.8.26. Turna Mevsimi ..................................................................................298 2.8.27. Sonu Bir Şarkı ...................................................................................300 2.8.28. Eller Yukarı.......................................................................................303 2.9. YAZ VE AŞK HİKÂYELERİ........................................................................305 2.9.1. R.B.K. Pansiyonu ................................................................................306 2.9.2. Balıkçıl Kuşu ve Diğerleri ...................................................................309 2.9.3. Felekte Bir Macera ..............................................................................310 2.9.4. Doktor Popen’in Karısı........................................................................311 2.9.5. Dirilen Mumya ....................................................................................312 2.9.6. Çıplak Model.......................................................................................314 2.9.7. Ceylan Sesi..........................................................................................316 2.9.8. Cenup Yıldızı ......................................................................................321 2.9.9. Bir Öpüş Altında .................................................................................323 2.9.10. Beyaz Güller......................................................................................324 2.9.11. Ayna..................................................................................................325 2.9.12. Rübâb-ı Şikeste..................................................................................329 2.9.13. Ruhiyat Müderrisi..............................................................................331 2.9.14. Merzengüş Sultan ..............................................................................334 2.9.15. Mavi Göl ...........................................................................................335 2.9.16. Kıllı Maymun ....................................................................................337 2.9.17. Hacı Nesip.........................................................................................339 2.9.18. Güzel ve Esrarengiz...........................................................................344 2.9.19. Güzel Bir Kadın.................................................................................346 2.10. KİTAPLARA GİRMEMİŞ HİKÂYELERİ ..................................................347 2.10.1. Bir Şam Muganniyesinin Hayatı ........................................................347 2.10.2. Denizin Aldığı Adam.........................................................................350

2.10.3. Bir Balıkçı Hikâyesi ..........................................................................351 2.10.4. Hatıraların Hikâyesi...........................................................................352 2.10.5. Bir Cinayetin Hikâyesi.......................................................................354 2.10.6. Zenci Dansöz.....................................................................................356 2.10.7. Kaybolan Şey ....................................................................................357 2.10.8. Güneşi İsteyen Adam.........................................................................358 2.10.9. Yedi Buçuk Santimlik Kumaş............................................................359 2.10.10. Bir Köylü Oyunu .............................................................................360 2.10.11. İki Kırlangıcın Hayatı ......................................................................361 2.10.12. Öküz Vebası ....................................................................................363 2.10.13. Bir Alışveriş ....................................................................................365 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KENAN HULÛSİ KORAY'IN HİKÂYECİLİĞİ 3.1. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Tema..................................................409 3.2. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Kurgu.................................................413 3.3. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Anlatıcı ..............................................414 3.4. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Zaman................................................415 3.5. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Mekân................................................416 3.6. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Kişiler ................................................418 3.7. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Dil ve Üslup .......................................421 SONUÇ ................................................................................................................423 KAYNAKÇA .......................................................................................................429 EKLER.................................................................................................................432

TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Tema, Anlatıcı, Zaman, Mekân ve Kişi Kadrosu Bakımından Özellikleri ...........................................................................408 Tablo 2: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Tema Dağılımı ................................410 Tablo 3: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Kurgu Bakımından Dağılımı ...........413 Tablo 4: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Anlatıcı Bakımından Dağılımı.........414 Tablo 5: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Zaman Bakımından Dağılımı ..........415 Tablo 6: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Mekân Bakımından Dağılımı ..........416 Tablo 7: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin İç-Dış Mekân Bakımından Dağılımı 417 Tablo 8: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinde Kişi Kadrosu...................................420

EKLER LİSTESİ Ek-1: Kenan Hulûsi Koray’ın Ölümünü Bildiren Haber........................................432 Ek-2: Kenan Hulûsi Koray’ın Kitaplara Girmemiş Bir Hikâyesi...........................434 Ek-3: Kenan Hulûsi Koray’ın Sanatı Üzerine Yazılmış Bir Eleştiri ......................435 Ek-4: Kenan Hulûsi Koray’ın Bir Denemesi.........................................................436 Ek-5: Kenan Hulûsi Koray’ın Bir Şiiri .................................................................437

KISALTMALAR a.g.e. a.g.m. bkz. C der. haz. s. vb. v.d. y.y. y.y.y. yay. haz.

: adı geçen eser : adı geçen makale : bakınız : cilt : derleyen : hazırlayan : sayfa : ve benzeri : ve diğerleri : yayınlayan yok : yayın yılı yok : yayına hazırlayan

ÖN SÖZ

Kenan Hulûsi Koray, kısa süren sanat hayatında çok sayıda ve çeşitli türde eser kaleme almış, Türk hikâyeciliğine önemli hizmetlerde bulunmuş bir yazardır. Ancak ne yazık ki onun hikâye türüne verdiği önemi hikâye okurları ve edebiyat araştırmacıları ona pek göstermemiş gibidir. Onun adı, pek çok edebiyat kitabında sadece Yedi Meşale topluluğu üyeleri arasında sayılmakta, hatta bu topluluktan da yalnız bir şairler topluluğu gibi bahsedilmektedir. Oysa Kenan Hulûsi bu topluluğun içinde hikâyeleriyle yer almış, topluluk dağıldıktan sonra da edebiyattan ve özellikle hikâye türünden hiç kopmamıştır. Bu çalışmayla Kenan Hulûsi’nin Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatı içindeki yerini sağlıklı bir şekilde tespit etmek ve bundan hareketle hikâye türünün o dönemdeki

görünümünü

genel

hatlarıyla

değerlendirmek

amaçlanmaktadır.

Çalışmaya başladığımızda Kenan Hulûsi ve eserleri üzerine hazırlanmış bir tez olmadığı düşüncesindeydik. Ancak ilerleyen zamanlarda konuyla ilgili hazırlanmış bir tezin varlığından haberdar olduk. 1 Yazarın derlenmiş hikâyelerinden oluşan iki kitap ile yine ona ait Osmanoflar adlı roman bu tez tamamlandıktan sonra yayımlanmış, ancak bu kitaplarda söz konusu tezin varlığından bahsedilmemiştir. Bu, Yükseköğretim Kurulu kayıtlarında, Eskişehir ile Ankara’da bulunan çeşitli üniversitelerin kitaplıklarında ve Millî Kütüphane'de yer almamış bir tezdir. Söz konusu tez, yazarın hikâye ve romanlarındaki şahısları merkeze alan bir çalışmadır. Elinizdeki çalışma ise yazarın hikâyelerinin her yönü üzerinde durmaktadır. Hikâye türünün Kenan Hulûsi’nin eserlerini verdiği döneme kadar olan süreçteki gelişimi, çalışmamızın Giriş bölümünde genel hatlarıyla ortaya konmuştur. Çalışmanın hazırlık aşaması olan kaynak toplama sürecinde, Kenan Hulûsi ve eserleri hakkında pek çok yazı kaleme alındığı görülmüştür. Ancak bu yazıların birçok yanlış ya da eksik bilgi içerdiği de tespit edilmiştir. Bunun sebebi bir kaynaktaki bilginin doğruluğu araştırılmadan diğer kaynaklarda da kullanılmasıdır. Böylece yazar ve eserleri hakkındaki bazı gerçeklerden kısa sürede uzaklaşılmıştır. 1

Niyazi Meşe, “Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâye ve Romanlarında Şahıslar”, Selçuk Üniversitesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Konya, 1996.

Bu çalışmada çeşitli kaynaklarda yazarla ilgili verilen yanlış bilgilerin doğrusu bulunmaya, eksik bilgiler tamamlanmaya çalışılmış, bunun için de kaynak karşılaştırması yapılmış; yazarın eşi, yakın dostları ve çalışma arkadaşlarının kaleme aldığı yazılar dikkate alınmış; ayrıca yazarın eserlerinden yararlanılmıştır. Yazarın hayatı ve mizacı hakkında elde edilen bilgiler, çalışmanın birinci bölümünde sunulmuş, bu bölümde Kenan Hulûsi’nin sanatına dair genel bilgilere de yer verilmiştir. Bu süreç içinde Yedi Meşale topluluğu ile ilgili kaynaklara da ulaşılmış, bu topluluğun edebiyatımızdaki ve Kenan Hulûsi’nin bu topluluk içindeki yeri belirlenmeye çalışılmış, elde edilen bilgiler, tezimizin ilk bölümünde sunulmuştur. Kenan Hulûsi, hayatını gazetecilikle kazanmaya çalıştığı için aynı anda pek çok dergi ve gazetede yazıları yayımlanmıştır. Yazarın eserlerinin yayımlandığı ilk kaynağa ulaşmak için Bütün, Haber Akşam Postası, Hayat, İçtihat, Mektep, Milliyet, Muhit, Servet-i Fünun, Tan, Yeni Türk Mecmuası, Yeni Edebiyat, Yıldız ve Vakit gibi süreli yayınların 1927-1943 arasındaki nüshaları taranmış, ulaşılan eserlerin künyeleri çalışmanın birinci bölümünde verilmiştir. Bu çalışmada ağırlıklı olarak yazarın hikâyeleri üzerinde durulmuş, diğer eserleri hakkında ise çalışmanın birinci bölümünde genel değerlendirmelere yer verilmiştir. İkinci bölümde yazarın hikâyeleri her yönüyle incelenmiş, ayrıca bu hikâyelerin yayımlandığı dönemde yarattığı yankılara da değinilmiştir. Bu sırada karşılaşılan en büyük sıkıntılardan biri, yazarın eserlerinin yer aldığı süreli yayınların çok yıpranmış olmasından dolayı bazı bölümlerde yaşanan okuma zorluğudur. Çalışmanın üçüncü bölümünde Kenan Hulûsi Koray’ın hikâyeciliği hakkında genel değerlendirmelere yer verilmiş, yazarın hikâyeciliğindeki eğilimler, tablolar aracılığıyla sayısal olarak gözler önüne serilmiştir. Alıntılarda metnin özgün yazımı korunmuş, bunun dışındaki bölümlerde Türk Dil Kurumunun 2007 yılında basılan Yazım Kılavuzu esas alınmıştır. Kaynakça bölümünde Kenan Hulûsi ile ilgili olanlar yanında Yedi Meşale topluluğu ve Türk hikâyeciliği hakkındaki kaynakların künyesine de yer verilmiştir.

Ekler bölümünde yazarın ölümünü bildiren gazete haberi, kitaplara girmemiş bir hikâyesi, sanatı üzerine yazılmış bir eleştiri, bir deneme ve şiirinin metinlerine yer verilmiştir. Çalışmada son aşamaya gelindiğinde aynı sıralarda Kenan Hulûsi ve eserleri üzerine yapılmış bir tezin daha tamamlandığı görülmüştür.2 Ancak bu, yazarın hikâyelerinin toplu olarak değerlendirildiği dar kapsamlı bir çalışmadır. Bizim çalışmamızda ise yazarın hikâyeleri ayrı ayrı incelenmiş, böylece çalışma daha ayrıntılı olmuştur. Son on iki yıl içinde Kenan Hulûsi ve eserleri üzerine üç adet tez çalışması ile yazarın derleme eserlerinden oluşan üç adet kitap hazırlanmıştır. Bu, yazarımızın hak ettiği değeri bulması için sevindirici bir durumdur. Bu çalışmaların da katkısıyla Kenan Hulûsi’nin Türk hikâyeciliğinin önde gelen isimlerinden biri olarak gecikmeyle de olsa edebiyat tarihimizdeki şerefli yerini alacağını ümit ediyoruz. Bu hayli uzun ve yorucu çalışmada bana yol gösteren, mütevazı ve hoşgörülü tavrıyla beni destekleyen değerli hocam Doç. Dr. Müzeyyen Buttanrı’ya, varlıklarıyla bana güç veren sevgili aileme ve kıymetli dostlarım Fatma Kurt, Canan Pak ve Mevlüt Çelik’e teşekkürlerimi sunuyorum.

Hamide Aliyazıcıoğlu, “Kenan Hulûsi Koray’ın Edebî Kişiliği ve Hikâyelerinin İncelenmesi”, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2007.

GİRİŞ

Hikâye, 2000’li yıllarda meşguliyetleri günden güne artan, hayatı hızlanan insanoğlunun, okuma kolaylığı ve anlatım yoğunluğu nedeniyle en çok rağbet ettiği edebî türlerdendir. Doğduğu günden bu yana şekilden şekle giren, büyük değişimler yaşayan hikâye türü, Rönesans döneminde, on dördüncü yüzyıl İtalya’sında doğmuştur. Boccaccio’nun yüz hikâyeden oluşan Decameron adlı kitabı, bu türün ilk örneğidir. Decameron’un ardından onun takipçisi niteliğinde pek çok hikâye yazılmıştır. On altıncı yüzyıldan sonra hikâye yazarları Boccacio’yu taklit etmek yerine değişik eğilimlere ve konulara yönelir.3 Türk edebiyatında ise halkın hikâye ihtiyacını asırlarca masal, destan, halk hikâyesi ve mesnevi gibi türler karşılamıştır. Hüseyin Su, tahkiye geleneğimizin başlangıcını İslamiyet öncesindeki sagulara kadar götürür.4 Dokuzuncu yüzyılda sözlü olarak anlatılan Dede Korkut Hikâyeleri ise destan türünden halk hikâyelerine geçişte köprü niteliği taşımaktadır. Bilinen ilk Türk hikâyeleri olan Dede Korkut Hikâyeleri on beşinci yüzyılda yazıya geçirildiği için bu yüzyıl Türk hikâyeciliğinde bir dönüm noktasıdır. Bu yüzyıldan itibaren halk arasında anlatılan birçok masal, efsane ve hikâye yavaş yavaş yazıya geçirilmeye başlanmıştır. Mustafa

Nihat

Özön,

Tanzimat

dönemi

edebiyatına

kadar

olan

hikâyelerimizi beş gruba ayırır: 1. Klasik edebiyatımızın manzum hikâyeleri

Aynı edebiyatın mensur hikâyeleri

Halk arasında yazılışından okunan hikâyeler

Halk arasında ağızdan ağza naklolunan hikâyeler

Zümrelerin kendi maksat ve gayelerine uygun şekle soktukları hikâyeler5

Hançerlioğlu, a.g.e., s. 3. Hüseyin Su, Öykümüzün Hikâyesi, Hece Yayınları, Ankara, 2000, s. 25. 5 Mustafa Nihat Özön, Türkçede Roman Hakkında Bir Deneme, Remzi Kitabevi, İstanbul, t.y., s. 32. 4

Yazılı ilk hikâyelerimiz “Nergisî’nin Hamse’si, Abdünnafi’nin Kâmilülâsâr Hikâyeyi Cihandâr’ı, Tûtînâme, Muhayyilâtı Aziz Efendi, Hançerli Hanım hikâyesi ve bu hikâyenin değişik biçimlerinden olan Letaifnâme, Tayyarzade, Cevri Çelebi hikâyeleri, Kerem ile Aslı, Asuman ile 6

Zeycan, Şah İsmail, Gülzâr Hanım” gibi hikâyelerdir. Ne var ki seci, cinas gibi sanatlar

yapıp hüner sergileme çabaları bu hikâyeleri anlaşılmaz kılmıştır. Divan edebiyatındaki mesneviler de hikâye veya roman ihtiyacını karşılayan ürünlerdir. Bunların başında Yusuf u Züleyha, Leylâ ile Mecnun, Hüsrev ü Şirin, Vamık u Azra, Gül ü Bülbül, Edhem ü Hüma, Hayrabad, Hüsn ü Aşk, Hurşid ü Ferahşad hikâyeleri sayılabilir. Ancak bu ürünlerde gerçeğe uygunluk gibi bir ilke söz konusu değildir. Edebiyatımızda

1859

yılından

itibaren

Batı

etkisi

hissedilmeye

başlanmıştır. Ancak elbette ki bu etki, asırlar öncesinden gelen birikimleri bir anda ortadan kaldırmaz: “Bu dönemde Türk hikâyesi, geleneksel Doğu ve Türk-İslâm tahkiye birikiminden birden bire kopamaz. İlk sıralar hem geleneksel hem de batılı hikâye nitelik ve motiflerini iç içe, yan yana birlikte barındırır. Zamanla tamamen batılı anlamda modern bir öykü türü haline gelir.”7

Yusuf Kâmil Paşa, ilk çeviri romanımız olan Tercüme-i Telemak’ı 1862 yılında yayımlar. Ardından da Sefiller, Monte Kristo, Paul ve Virginie ile Robenson çevirileri yapılır. Edebiyatımızda yerli hikâyenin ilk örnekleri ise 1870 yılında Ahmet Mithat Efendi’nin kaleminden çıkar. Onun Kıssadan Hisse ve Letaif-i Rivayat’ını Emin Nihat Bey’in Müsameretname’si takip eder. Bu ilk örnekler, eski halk hikâyeleri ya da meddahın devamı gibidir.8 Selim İleri, Samipaşazade Sezai ve Nabizade Nazım’ı tanzimat edebiyatının nesir alanındaki diğer temsilcilerinden ayrı tutmaktadır: “Samipaşazade Sezai buruk gülümsemeli öyküleriyle en azından kendi döneminin insanını, yaşam biçimini, düşünüşlerini yansıtmaya çalışmıştır.”9

Hançerlioğlu, a.g.e., s. 11. Nurullah Çetin, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadarki Türk Hikâyesine Kısa ve Genel Bir Bakış”, Hece Öykü, No: 3, Haziran 2004, s. 57. 8 “Tanzimat Nesri”, Büyük Türk Klasikleri, C: 9, İstanbul, 1989, s. 15. 9 Selim İleri, “Türk Öykücülüğünün Genel Çizgileri”, Türk Dili, (Türk Öykücülüğü Özel Sayısı), C: 32, No: 286, Temmuz 1975, s. 4. 7

Selim İleri, “Türk öyküsünde çevre ve kişi tanıtımının ilk ustası” olarak gördüğü Nabizade Nazım’dan Servet-i Fünun öykücülerinin etkilenmemesini bir kayıp olarak değerlendirir.10 Bu

dönemde

yazılan

metinlerde

yazarın

kendi

varlığını

sürekli

hissettirmesi, kahramanlar arasında taraf tutması, tasvirlerin işlevsel olmaması, rastlantılara çokça yer verilmesi gibi pek çok kusur göze çarpmaktadır. 11 İlk hikâyecilerimizin “kendi hayatımızı ve insanımızı görememek zaafı”na 12

değinen

Ahmet Hamdi Tanpınar, buna “kadınlı erkekli hayatın yokluğunu, tanışma ve

sevişmenin kafes arkasından veya mektupla olduğunu, bütün bunların ferdî hayatta yarattığı eksiklikleri ilâve edersek ve harîci âlemi tasvir hususunda dilin ve göz sanatlarının yardımından mahrum olduklarını” söylersek ilk hikâyelerimizin ortaya çıktığı şartları ortaya koymuş

oluruz, der.13 Genelde Batı ölçülerine uygun ilk hikâyelerimizi yazan sanatçımız olarak kabul edilen Halit Ziya Uşaklıgil ise süslü bir üslup ve ağır bir dil kullanmış, baskı rejimi nedeniyle toplumsal gerçekleri dile getirememiştir. Buna rağmen yukarıda anılan bütün teknik kusurları ortadan kaldırmış olan Halit Ziya, edebiyatımızdaki ilk gerçek hikâyecimizdir. Fecr-i Ati öykücülerinden Cemil Süleyman Alyanakoğlu’nun öykülerinde de dil problemi devam etmektedir. Ahmet Hikmet Müftüoğlu ise önce Servet-i Fünun tarzında, ağır bir dille karamsar hikâyeler yazarak başladığı sanat yaşamına milliyetçi edebiyat tarzında metinlerle devam etmiştir. Ömer Seyfettin, kendisini hikâyeci olarak tanıtmak isteyen ve hikâyeye diğer türlerden çok ağırlık veren ilk yazarımızdır. Selim İleri, Ömer Seyfettin’i “yalın dil özlemini duymasıyla, öykü dalına saygı beslemesiyle, öyküyü politik kimliğinden soyutlamamasıyla” önemli bulur.

İleri, a.g.m., s. 5. Cafer Gariper, “Yenileşmenin Başlangıcı ve Öncüleri”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839-2000), Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yayıncılık, Ankara, 2005, s. 57. 12 Ahmet Hamdi Tanpınar, 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 295. 13 Tanpınar, a.g.e., s. 297. 14 İleri, a.g.m., s. 9. 11

Yakup Kadri ve Halide Edip Kurtuluş Savaşı’mızı üslupçu bir anlayışla aktaran öyküler yazmıştır. Reşat Nuri Güntekin ise insani duyguların öykülerini yazmıştır. Refik Halit Karay da Türkçeyi ustalıkla kullanan, gözleme dayanan gerçekçi hikâyeler yazmıştır. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın öykülerinde de romanlarının özelliklerine rastlanır: İstanbul insanının hayatı, zaafları, konuşmaları vb. Eski Türk edebiyatında görülen seçkinler edebiyatıyla halk edebiyatı ayrılığının Servet-i Fünun, Fecr-i Ati ve Millî Edebiyat dönemi hikâyecilerinde de sürmesi bir problemdir. Ömer Seyfettin dışında bu yazarların hiçbiri öykü türüne gereken önemi vermemiş, öyküye diğer türlerden arta kalan zamanlarında ya da romana geçiş için hazırlık aşamasında yönelmiştir. Osman Gündüz, Türk hikâyeciliğinin “dış dünyayı tanıma ve dış dünyaya açılma” dönemi olarak değerlendirdiği 1908’den 1930’lu yıllara kadar olan dönemini “İnsana açılma, mekâna açılma, zamana açılma ve doğaya açılma...”15 şeklinde özetler.

Hikâye yazarlarımız, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Maupassant tarzı hikâyeler yazmayı sürdürmüş ve anlatacak bir konu bulup dinleyeni hoşnut etmeye çalışmışlardır. Bu dönemin öne çıkan hikâyecilerinden biri, Memduh Şevket Esendal’dır: “Cumhuriyet Devri Türk hikâyesine yeni ve modern bir hava getiren Memduh Şevket Esendal’dır. Onunla birlikte yaygınlığını koruyan ve Ömer Seyfeddin’de en iyi örneğini bulan Maupassant tarzı ‘giriş-düğüm-sonuç’ hikâyesi geçerliliğini kaybetmeye başlamıştır.”16

1930’lu yıllarda Vakit gazetesinde bir araya gelen Sadri Ertem, Refik Ahmet Sevengil, Selâhattin Enis, Reşat Enis, Bekir Sıtkı ve Kenan Hulûsi gibi yazarlar köy hikâyeleri yazarak hikâyeciliğimizde yeni bir akım oluşturur ve yeni gerçekçi hikâyeciliğimizin ilk örneklerini verirler. Bunlar "toplum için sanat" anlayışıyla yazılan, sanat kaygısı taşımayan ve çoğunlukla kolaycı bir tutumun göze çarptığı tezli hikâyelerdir.

Osman Gündüz, Düş ile Gerçek Arasında Oktay Akbal’ın Öykücülüğü, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003, s. 19. 16 “Hikâye”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C: 4, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1981, s. 228.

İnci Enginün, bu dönemdeki öykülerimizde görülen en önemli yeniliğin Anadolu’ya açılma olduğunu belirtirken17 Selim İleri, cumhuriyet rejiminin sağladığı hür düşünce ortamının bu süreç üzerindeki etkisine dikkat çeker: “Cumhuriyet yönetiminin ilk yıllarında, düşüncelerin eskiye oranla daha özgürce sergilenmesinden yararlanılarak öykümüzde bir toplumiçincilik yönsemesi belirir.”18

1923-40 arasında yazılan öykülerimizde romantizmden giderek realizme doğru yaklaşıldığı ve klasik öyküler yanında durum öykülerinin de geliştiği görülmektedir. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatının ilk döneminde öykünün ayrı bir tür olduğu görüşünün kabul görmeye başlaması da önemli bir gelişmedir.

17 18

İnci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001, s. 239. İleri, a.g.m., s. 12-13.

1. BÖLÜM

KENAN HULÛSİ KORAY’IN HAYATI, MİZACI, SANATI VE ESERLERİ

1.1. HAYATI Kaynakların Kenan Hulûsi’nin doğum ve ölüm tarihine ilişkin verdiği bilgiler birbirini tutmamaktadır. Doğum tarihi, bazı kaynaklarda 1905 bazı kaynaklarda ise 1906 olarak, ölüm tarihi de 23 veya 24 Mayıs 1943 olarak gösterilmektedir. Bazı kaynaklara göre Kenan Hulûsi’nin doğum ve ölüm tarihi şöyledir: 9 Haziran 1906-23 Mayıs 194319, 27 Mayıs 1906-24 Mayıs 194320, 190523 Mayıs 194321 En acı olanı da bu tarihlerin mezar kitabesinde bile yanlış verilmiş olmasıdır. Kitabeye “Doğumu 1908, Ölümü 24 Mayıs 1943” olarak geçmiştir.22 Oysa Kenan Hulûsi, eşinin beyanına göre 27 Mayıs 1322 (9 Haziran 1906)’de doğmuştur.23 İstanbul’un Fatih ilçesine bağlı Çarşamba semtinde dünyaya gelen yazar, Bulgaristan’ın Karnabad (Karinabad) bölgesinde Macaroğulları lakabı ile tanınan bir aileye mensuptur. Babası Ömer Faruk Efendi bir tüccardır. Annesi ise Kütahyalı bir aileden gelen Gülsüm Hanım’dır. İlk ve orta öğrenimini 1914-1922 yılları arasında Çarşamba İbtidaisi ile Mercan Rüştiyesi’nde tamamlayan Kenan Hulûsi, İstanbul Erkek Lisesinden de 1925 yılında mezun olur. Yükseköğrenim için İstanbul Üniversitesi Edebiyat Bölümüne kaydolan yazar, babasının işlerinin bozulması ve ikinci kez evlenmesi gibi ailevi sebeplerle 1928 yılında evinden ayrılıp Türk Tarih Encümeni Kütüphanesi’nde küçük bir memuriyet ile iş hayatına atılır.

“Kenan Hulusi”, Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003, s. 595. 20 Tahir Alangu, Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman, C: 1, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1968, s. 223. 21 Yaşar Nabi Nayır, Enver Özcan, Tanzimattan Günümüze Türk Öykü Antolojisi, Varlık Yayınları, İstanbul, 1994, s. 81. 22 Kitabenin fotoğrafı: Varlık, No: 348, 1 Temmuz 1949, s. 2. 23 Kenan Hulûsi Koray, Bir Yudum Su, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1944, s. 3.

1927 yılında Servet-i Fünun dergisinde yayımladığı “Rübâb-ı Şikeste” adlı hikâyeyle edebiyat dünyasına giren Kenan Hulûsi, ardından da aynı dergide “Hatıraların Hikâyesi”, “Bir Tutam Saç” gibi hikâyelerini yayımlar. 1928 yılında bu dergide yazıları yayımlanan altı arkadaşı ile birlikte Cumhuriyetin ilk edebî topluluğu olan Yedi Meşale grubunu kurar. Aynı yıl içinde Yedi Meşale adıyla yayımladıkları küçük antolojide üç hikâyesiyle yer alan Kenan Hulûsi, yine o yıl yayımlanan ve yeni Türk harflerine geçilmesi nedeniyle ancak sekiz sayı çıkabilen Meşale adındaki on beş günlük sanat dergisindeki hikâyeleriyle geniş bir üne kavuşmuştur. Bu hikâyelerden “Bir Yudum Su”, okuyucular tarafından öyle büyük bir ilgiyle karşılanır ki aynı yıl kitap olarak basılır. Kenan Hulûsi, Meşale dergisinin kapanmasıyla Hayat Mecmuası ve Milliyet gibi değişik yayın organlarında hikâyelerini yayımlamaya devam eder. 19291932 yılları arasında da Muhit dergisinin sürekli yazarı olarak edebî röportajlar, hikâye ve nesirlerini bu mecmuaya verir. Mektep dergisinin de ilk sayısından itibaren (17 Kânûn-ı evvel 1931) her sayısında eser yayımlar. Kenan Hulûsi, 1933 yılında üniversiteden arkadaşı olan Emine Besime Hanım’la evlenir. Besime Hanım, besteci ve yorumcu Münir Nureddin Bey’in kız kardeşidir.24 1934 yılında Vakit gazetesinde düzenli olarak yazı yayımlamaya başlayan yazar, ileride bu gazetenin yazı işleri müdürlüğüne kadar yükselecektir. Kenan Hulûsi, bu gazetede çalışmayı ölene kadar sürdürür. Bu sırada diğer gazete ve dergilere de ara sıra yazılar vermeye devam eder. (Bütün, 1934; Yeni Türk Mecmuası, 1934; Haber Akşam Postası, 1934-1935; Varlık, 1938; Tan, 1938; Yeni Mecmua, 1939; Yıldız, 1939; Yeni Edebiyat, 1940.) Ancak Yaşar Nabi’nin sözlerinden

Besime Hanım, Kenan Hulûsi ile tanışma ve evlenmelerine dair şunları anlatır: “Kendisini 1928 senesinde Edebiyat Fakültesinde tanıdım. Bir gün bir bahis üstünde arkadaşlarla münakaşa ediyorduk. Biraz tok fakat bütün inceliklerin içine toplandığı sesile bir metin için bizi ikna etmeğe çalışıyordu. Birden onun daima gülen gözlerinin benimle konuştuğunu gördüm. O sırada ‘Yedi meşale’cilerin çıkardığı bir kitap neşrolunmuştu. Kendi imzasile arkadaşlardan bazılarına bu kitaptan verirken beni her nedense ayırmıştı. O gün kendimi bir türlü teselli edemedim. Akşam eve döndüğüm zaman masamın üstünde bir paket buldum. İçinde ciltli bir kitap vardı. ‘Candan ve gönülden saygılarımla’ diye bunlardan bir tane de bana yollamıştı. Sonra aramızdaki sıra arkadaşlığı, hayat arkadaşlığile birleşti.” (Koray, a.g.e., s. 3.)

anlaşıldığına göre bu çalışmalar, ona iyi bir kazanç sağlamadığı için maddi sıkıntı yaşamaktadır: “Bütün gün didindiği uğraştığı hâlde maddi mahrumiyetlerden ve hemen hemen bir amele yevmiyesine çalışmaktan bir türlü kurtulamadı. Evvelki yaz, Ankara’da Yedek Subay Okuluna devam ederken bize artık gazeteciliğe dönmeyeceğini, serbest çalışacağını söylüyordu. Yazıları ile geçinebileceğini sanıyordu.” 25

1938–1940 arası Kenan Hulûsi’nin en üretken olduğu yıllardır. 1938’de Osmanoflar adlı romanını Vakit’te tefrika eden yazar, yine Vakit’te yayımlanan dokuz hikâyesini Bahar Hikâyeleri adıyla 1939 yılında kitap olarak bastırdı. Aynı yıl, “Son Öpüş” adlı uzun hikâyesi ile “Çalınan Tarla” adlı kısa hikâyesini Son Öpüş adını taşıyan bir kitapta yayımladı. 1940’ta ise yirmi iki hikâyeden oluşan Bir Otelde 7 Kişi adlı kitabını bastırdı. Bu sırada İkinci Dünya Savaşı başladığı için Kenan Hulûsi de ikinci kez askere alınır. 1941 yılında İzmir Hazırlık Kıtası’na katılan yazar, burada Cahit Sıtkı ile beraberdir.26 Ankara’daki Yedek Subay Okulunda eğitim gördükten sonra yedek subay olarak Adapazarı’na gönderilir. Kenan Hulûsi’nin dönemin salgın hastalığı tifüse yakalandığını haber alan eşi, o günleri şöyle anlatmıştır: “Hastalandığını bildiren telgrafı alınca Adapazarı’na gittim. Bu, hayata ve gülmeye âşık genç adamın ölebileceğini bir dakika bile düşünmemiştim. Yatağı içinde bitkin bir tebessümle sayıklarken bile şu sözleri işittim ondan: ‘Kafam mütemadiyen işliyor, ah düşündüklerimi bir yazabilsem!’ diyordu. Hulûsicik, 23 Mayıs 1943’te, Adapazarı’nda askerlik hizmetini gördüğü sırada, yaşamaya tam başlayacağı zaman, doğduğu ayda öldü.” 27

Kenan Hulûsi, “tifüs mü, lösemi mi” olduğu tartışma konusu yapılan kısa bir hastalık döneminin ardından öldüğünde terhisine yirmi bir gün kalmıştır.28 Askerî

Yaşar Nabi Nayır, “Hulûsi İçin”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 493. Ramazan Korkmaz, İkaros’un Yeni Yüzü Cahit Sıtkı Tarancı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2002, s. 19. 27 Koray, a.g.e., s. 4. 28 Mustafa Özbalcı, “Kenan Hulûsi Koray”, Büyük Türk Klasikleri, C: 14, İstanbul, 2002, s. 352.

şube, Emine Besime Hanım’a verdiği raporda Kenan Hulûsi’nin ölümüne sebep olan hastalığın tifüs değil lösemi olduğunu bildirmiştir.29 Kenan Hulûsi, Adapazarı Asri Mezarlığı’na defnedilmiştir. Behçet Necatigil, yazarın mezar taşındaki talihsizliklere yıllar sonra şu sözlerle dikkat çeker: Kenan Hulûsi’nin ölüm tarihi “Kaynaklarda 23 veya 24 mayıs olarak değişiktir. Mezar taşındaki (bkz. Varlık, 348, Temmuz 1949) tarih 24.5.1943 ise de eşinin, bu tarihi 23 mayıs olarak göstermesi karşısında, 24 mayısı toprağa veriliş tarihi olarak kabul etmemiz gerekir. Rahmetlinin mezar taşında yazarlığının belirtilmemiş bulunması, sadece ‘Burada Yedek P. Teğmen Kenan Hulûsi Koray gömülü. Ruhuna Fatiha. Doğumu 1906. Ölümü 24 Mayıs 1943’ kayıtlarının bulunuşu da hazin ve düşündürücüdür.”30

25 Mayıs 1943 tarihli Vakit gazetesinde Kenan Hulûsi’nin ölümünü bildiren haberden birkaç hikâyesinin Rusçaya tercüme edilip Türk Hikâyecileri adlı bir eserde yayımlandığını öğreniyoruz. Aynı haberde yazarın geride annesi ile kardeşlerini bıraktığı da bildirilmiştir.31 1944’te Kenan Hulûsi’nin arkadaşları tarafından yayımlanan Bir Yudum Su adlı kitapta yazarın Vakit gazetesinde çıkan on dokuz hikâyesi ile daha önce yayımlanmamış olan yedi hikâyesi yer alır. İnci Enginün, yazarın eserlerinden ve süreli yayınlardan seçtiği otuz yedi hikâyesini Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler adıyla 1973 yılında yayımladı. Bu kitabın yayımlanması için önce Kenan Hulûsi’nin yakınlarına ulaşabilme yolları aranır ve bu amaçla gazetelere bir ilan verilir: “Kenan

Hulûsi

vârislerine/Bakanlığımızca

(Kenan

Hulûsi’nin

Hikâyeleri) adlı eser bastırılacaktır. Merhum Kenan Hulûsi varislerinin çok acele Müdürlüğümüze müracaatı rica olunur / Devlet Kitapları Müdürlüğü, Sultanahmetİstanbul”32

Behçet Necatigil bu ilanla ilgili olarak şunları söylüyor:

Niyazi Meşe, “Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâye ve Romanlarında Şahıslar”, Selçuk Üniversitesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Konya, 1996. 30 Behçet Necatigil, Bile/Yazdı, Yazılar, Cem Yayınevi, İstanbul, 1983, s.186. 31 “Vakit Ailesinin Büyük Kaybı”, Vakit, No: 9076, 25 Mayıs 1943, s. 1. 32 Milliyet, No: 8972, 25 Ekim 1972; Hürriyet, No: 8807, 28 Ekim 1972.

“Ölmüş bir hikâyecinin çoluk çocuğu, arkadaşlarının çoğu henüz yaşarken onlardan öğrenilemiyor; ilanlarla aranıyordu. Hazindi. Sonra, Kenan Hulûsi, 2. Dünya Savaşı başlayınca askere çağrılmış, yedek subaylığını yaptığı Adapazarı’nda tifüsten ölünce -Ne kadar mesafe- doğum yeri olan İstanbul’a bile getirilememiş, yıkılıp kaldığı yerde gömülüvermişti. Hazindi.”33

Metin Kayahan Özgül, Kenan Hulûsi’nin 1940 sonundan Nisan 1941’e kadar geçen beş aylık sürede “Beşer Dakikalık Hikâyeler” başlığı altında Vakit’te yayımladığı otuz hikâyeden oluşan ve köşeyle aynı adı taşıyan Beşer Dakikalık Hikâyeler adlı kitabı 2000 yılında yayımladı. İnci Enginün, yazarın kitaplara girmemiş olan hikâye ve düz yazılarından seçtiği metinleri Yaz ve Aşk Hikâyeleri adıyla 2004 yılında yayımladı. Yazarın, 1938 yılında Vakit gazetesinde tefrika edilen Osmanoflar adlı romanı da yine Enginün tarafından 2004 yılında yayımlandı.

1.2. FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ VE MİZACI Vakit gazetesinde Kenan Hulûsi’yle birlikte çalışmış olan, aynı zamanda yazarın öğretmeni de olan Hakkı Süha Gezgin, onu şu sözlerle anlatır: “Esmer bir ten. Bu ten esmerliği yazın birkaç gömlek daha koyulaşır. (…) Kenan Hulûsi, hikâyelerini bahçelerde yazdığı için böyle kararır. Küçücük yüzünde sık sık gülümsemelerin hareleri vardır. Göz kenarlarına, elmacıklar üstüne doğru bu hareler çizgileşirler. Kırkından sonrası için fena haber doğrusu. Kenan Hulûsi’nin yüzü ansızın buruş buruş olacak. Alnında da bir iki düşünce izi daha şimdiden belirmiş gibidir. Koyu renkli gözleri tatlı, dost ve duygulu bakışlarla aydınlıktır. Düzgün ağzında zaman zaman candan gülümsemeler görünür. Çok meşgul ve her zaman telaşlıdır. Matbaaya gelince ceketini çıkarır. Bir tomar kâğıdı ıslatarak masasını siler. Bu işi öyle güzel başarır ki ben arada sırada ona: -

Kenan hanım! diye sataşırım.

Necatigil, a.g.e., s.183.

Zamanımızın en ideal kocalarından biri olduğuna hiç şüphe yok. Evde elbette bu hamaratlık on kere fazladır.”34

Hakkı Süha Gezgin, yazarın ölümünden sonra kaleme aldığı bir yazıda onun “sessiz hali, tatlı tevazuu ile herkes ile hoşnut yaşayan ve herkesi hoşnut eden” biri olduğunu belirtir.35 Yine aynı gazetede mesai arkadaşı olan Bekir Sıtkı Kunt, Kenan Hulûsi’nin “orta boyu, zayıf vücudu, esmer teni, zeki gözleri” ve gülen yüzünü hatırlar.36 Vasfi Mahir Kocatürk, “kuvvetli sanatkâr ve candan arkadaş” diye bahsettiği Kenan Hulûsi için şunları söyler: “Kenan Hulûsi hayatı severdi. Muhitin ve tabiatın kesif intibalarını kuvvetle duyar ve tespit ederdi. İçinde derin ve asil bir sanat ruhu taşırdı. Neşesi ve cana yakınlığı ile aramızda büyük bir yeri vardı.”37

Yedi Meşalecilerden bir diğeri, Yaşar Nabi de onu “her zaman gülümseyen yüzü”, “içi okşayan yumuşak ve tatlı sesi” ile hatırlar.38 Yaşar Nabi, aynı yazıda onun özel

hayatı hakkında pek az konuştuğuna da değinmiştir: “Kenan Hulûsi’nin mahrem hayatı, en yakınları için bile meçhuldü. Hususi hayatından, sevgilerinden, aile bağlarından, pek seyrek olarak, birer telmih hâlinde bahsederdi. On senelik arkadaşımızın kaç kardeşi vardır, annesi ve babası sağ mıdır, değil midir, çocuğu var mıdır, yok mudur, hâlâ kati olarak bilmiyoruz. Bunda belki biraz bizim kayıtsızlığımız, fakat daha ziyade onun çekingenliği ve sır severliği amil olmuştur.” 39

Yakın dostu Hikmet Münir ise yazarımızı şu sözlerle anlatır: “Enerjik, fakat uysal huylu idin. Coşkun, fakat tedbirli idin. Hassastın, fakat alıngan değildin. Sevmek için yaratılmış bir kalbin vardı. İhtiraslarını sanat yoluna vermiştin.”40 “Ahlâk… Son derece mazbuttu. Bir gün bile kimseyi çekiştirdiğini duymamıştım, duymamıştılar… Fakat dedikoduya kulak verir, kıs kıs gülerdi.”

Hakkı Süha Gezgin, Edebî Portreler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2005, s. 170. Hakkı Süha Gezgin, “Zavallı Kenan”, Vakit, 26 Mayıs 1943, s.3. 36 Bekir Sıtkı, “Kenan Hulûsi”, Yeditepe, No:. 38, 1 Haziran 1953, s. 2. 37 Vasfi Mahir Kocatürk, “Vakitsiz Ölüm”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 491. 38 Yaşar Nabi Nayır, “Hulûsi İçin”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 492. 39 Nayır, a.g.m., s. 493. 40 Hikmet Münir, “Ölümün Karşısında”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 491. 35

“Az konuşan, çok duyan, fakat kalemiyle kâğıtlar arasında kaldıkça dile gelen bir insan…”41

Rüştü Şardağ ise onun hoşgörüsüne değinir: “Hulûsi pek az konuşan, kızmayan, seven, kızacak yerde unutan, kimseyi kırmamak için hep ‘peki’ diyen bir arkadaşımızdı.”42

Suavi Koçer, yazarımızın tüm arkadaşları tarafından sevildiğine şu sözlerle dikkat çeker: “Dürüst ve iyi bir insan olan Kenan Hulûsi bütün arkadaşları tarafından sevilmek bahtiyarlığına nail olmuştur.”43

Dostlarının Kenan Hulûsi’yi anlatan yazılarından onun esmer, zayıf ve orta boylu biri olduğu anlaşılmaktadır. Dostları, onun dürüst, titiz, uysal, ketum, sevecen, neşeli ve ahlaklı bir insan olduğu noktasında birleşirler. Aynı yazılar, bu samimi ve hassas insanın dostları tarafından çok sevildiğini de ortaya koymaktadır.

1.3. ÇALIŞMA TARZI Bir doğa âşığı olan Kenan Hulûsi’nin bu özelliği, hikâyeleri yanında “Beyazıt’ta Çınar Altı”, “Boğaz İçinde Bir Gece Yarısı Mehtabı”, “Beykoz’da Mehtap” gibi mensur şiir örneklerinde de açıkça görülmektedir. Hakkında yazılan yazılardan, doğayla iç içe olmayı bu kadar seven yazarın eserlerini de açık havada yazmayı tercih ettiği anlaşılıyor. Eşi de yazarımızın nasıl çalıştığını anlatırken bu noktaya değinmektedir: “O, yalnızlığa ve tabiata âşıktı. Bahar ve yaz günlerinde münzevi kır kahvelerinin köşesini her şeyden çok sever, yazılarını ekseri zamanlar burada hazırlardı. ‘Bahar Hikâyeleri’, ‘Bir Otelde Yedi Kişi’, ‘R.B.K. Pansiyonu’ hep bu şekilde hazırlanmış eserleridir.”44

Hikâyelerinden “çocuklarım” diye bahseden yazar, çok yoğun çalışır:

Hikmet Münir, “Hulûsi İçin”, Varlık, No: 394, 1 Mayıs 1953, s. 17. Rüştü Şardağ, “Kenan Hulûsi’nin Ölümü”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 494. 43 Suavi Koçer, “Onun Ölümüne Ağlıyoruz”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. 44 Koray, a.g.e., s. 4. 42

“Evde iken de bir karınca sessizliği ile çalışır, titiz bir itina ile yazılarını benden saklardı. Bir gün onları intizama sokmak için epey uğraşmıştım. O akşam, ilk defa öfkeli olmak isteyen, fakat her şeye rağmen yine gülen üzgün yüzüyle karşılaştım. Bana bunu tekrarlamamamı rica ediyor, ‘Yalvarırım, çocuklarıma dokunma benim’ -yazılarına çocuklarım derdi çünkü- diyordu. En fazla sevdiği şeylerden biri de seyahatti onun. Askerlik esnasında bu arzusunu biraz tatmıştı. ‘İnsan görür ve gezerse yazılarında hakikat çeşnisi çoğalıyor.’ derdi. Yanında bulunmadığım zamanlar geceleri çok çalıştığını duymuştum. Hikâyelerinden bir kısmını ve ‘Halim Usta’nın Meyhanesi’(*) adlı henüz neşrolunmayan bir kitabını hazırlıyordu. Uykusuzluktan çok şikâyet ediyor, buna rağmen yine çalışıyordu. Mektuplarımdan birçoğunda kendisine istirahat etmesi, biraz olsun çalışmaması için yalvarıyordum. Fakat o: ‘Çocuklarıma iyi bak benim, yakında geliyorum, artık ayrı bir çalışma odası isterim.’ diye yazıyordu. ”45

Vakit gazetesinden çalışma arkadaşı olan Hikmet Münir ise onun yazmaya ne kadar düşkün olduğunu şu sözlerle anlatır: “Bir nesirci, hikâyeci ve yaradılıştan şair olan Kenan Hulûsi, yazı sanatını her şeyden evvel bir yaşayış nizamı olarak kabul etmişti. Günü düşünmek, aramak, bulmakla geçer, muntazam notlar tutar, onları sırasıyla yazar, fakat hepsini göze çarpmayan, gösterişe kaçmayan bir sükûn içinde yapardı. Mevzularını ince eleyip sık dokuduğu için ona bir kuyumcu diyebilirdiniz. Bugün taşı bulur, yarın ona bir montör hazırlar, öbür gün bitirilmiş bir eser olarak vitrine koyardı… Sevmek nedir, bilmişti. Ufkunu genişleten de bu idi. Severek yazdı.”46

Kayahan Özgül de onun için “nesir kuyumcusu” ifadesini kullanmıştır.47 Yazı hayatına birlikte başladığı arkadaşlarından Yaşar Nabi, Kenan Hulûsi’nin yazarken zor beğenmeden kaynaklanan yavaşlığının sonradan sanat anlayışıyla birlikte değiştiğini vurgular.48 Kayahan Özgül ise erken ölümleri ve üretkenlikleri nedeniyle Kenan Hulûsi ile Ömer Seyfettin arasında ilişki kurar: (*)

Yahut: Beyaz Örümcek. (Besime Koray’ın notu) Koray, a.g.e., s. 4. 46 Münir, “Hulûsi İçin”, s. 17. 47 Kenan Hulûsi, Beşer Dakikalık Hikâyeler, yay. haz.: M. Kayahan Özgül, Timaş Yayınları, İstanbul, 2000, arka kapak. 48 Nayır, a.g.m., s. 492. 45

“Çok çalışanlar mı erken ölüyor, ömrünün kısalığını hissedenler mi çok çalışıyor? Eser vermek, bir cins ‘nasibini toplamak’ mıdır? Ömer Seyfettin otuz altısında ölüp gidiverdiğinde ardında bıraktığı eserleri hâla yayımlanıyor ve yirmi cildi bulacak gibi görünüyor. Aynı aceleyi Kenan Hulûsi’de de fark ederiz. Öleceğini mi sezdi, nedir, K. Hulûsi âdeta bir içgüdüyle yazmaya girişir. Belki onun kazandığı hızın tamamını gazeteciliğe mal ederek yanılıyoruz. Belki beş dakikalık damlalar hâlinde hayatının eskidiğini hissediş ona sürat kazandırmaktadır.”49

Kısa sürede çok ve çeşitli eser veren Kenan Hulûsi, bunu disiplini, çalışkanlığı, yeteneği ve yazmaya olan bağlılığına borçludur.

1.4. YEDİ MEŞALE VE KENAN HULÛSİ Sabri Esat, Yaşar Nabi, Muammer Lütfi, Vasfi Mahir, Ziya Osman, Cevdet Kudret ve Kenan Hulûsi, 1926-1928 yılları arasında Servet-i Fünun dergisinin yazı işlerine yardımcı olan, zaman zaman da kendi şiir ve düzyazı denemelerini bu dergide yayımlayan yedi gençtir. Bu gençler, zamanla dost olup dergi dışında da buluşmaya başlarlar. Bu buluşmaların temel amacı yazdıkları eserleri birbirlerine okumak, yani edebî faaliyette bulunmaktır. Bu toplantıların birinde, ortak kitap çıkartmaya karar verirler. Cevdet Kudret, o günü elli yıl sonra şöyle anlatır: “Kitaba bir ad bulmak gerekiyordu. Yedi kişi idik. İlk akla gelen, Fransız edebiyatındaki Pléiade topluluğu oldu. O adın Türkçedeki karşılığı Süreyya uygun değildi; hem yabancı kökenli idi, hem ilkağızda kişi adı hatıra getiriyordu, hem de yıldız kümesi adı olarak yaygınlığı yoktu; onun Türkçesi Ülker de yaygın değildi. Yedi Yıldız, Yediveren Gülü, Yedi Kollu Şamdan… gibi adlar da düşünüldü sanıyorum (Yaşar Nabi, bu konuda neler hatırlıyor bilmiyorum). Sonunda Yedi Meşale adı üzerinde birleşildi (bunu, Sabri Esat bulmuştu galiba; şamdan’dan meşale’ye doğru bir çağrışım olmuştu herhalde). Aklımız sıra, Türk edebiyatının o günkü karanlık dünyasını aydınlatacaktık.”50

1928 yılının nisan ayında çıkan kitap, topluluk üyelerinin bile beklemediği yoğun bir ilgiyle karşılanır. Yedi Meşaleciler, bu kitabın uyandırdığı yankılar sonucunda Yusuf Ziya’dan aldıkları teklifle kısa süre içinde bir de dergi çıkarmaya 49

Kenan Hulûsi, Beşer Dakikalık Hikâyeler, s. 16. Cevdet Kudret, “50. Yıldönümünde Yedi Meşale Üzerine Anılar”, Kalemin Ucu, Cem Yayınevi, İstanbul, 1991, s. 167. 50

başlarlar. Muammer Lütfi topluluktan ayrıldığı için derginin adı kitaptan farklı olarak Meşale’dir. Ancak Latin harflerinin kabulüne kadar sekiz sayı çıkan bu dergi, yeni Türk harflerini kullanma zorunluluğu yüzünden aynı yıl içinde kapanır. Topluluk, Yedi Meşale kitabının başında yer alan bildiride şunları söylemektedir: “Yazılarımızı müştereken neşretmemizin sebebi memleketimizde son edebî cereyanları gösterecek toplu bir eser vücuda getirmek arzusudur. Biz, bu eserle, gençliğin yazılarını ta’kib etmek külfetine bile girmeden, yalnız fuzûli bir tefâhür ve ma’lûmât-furûşlukla ‘Edebiyatımız öldü ölüyor!’ diye kıyâmetleri koparan bazı sa’nat kâhinlerine yanıldıklarını isbât etmek istiyoruz. Hem gazete sütunlarını ve hem de kari’lerin sabrını su’istimâl ederek boş sözlerle vakit geçirmedense cevabımızı müsbet bir misalle vermeyi tercih ettik, Ma’mafih zannedilmesin ki biz, kendilerini dev aynasında görenlerdeniz. Hayır, cihân edebiyatına nazaran ne kadar ehemmiyetsiz kaldığımızı pek a’lâ takdîr ediyoruz. Yalnız göğsümüzü gere gere söyleyebiliriz ki taklidden, edebiyâtın bu baş belasından, kendimizi kurtarmayı en büyük bir vazife bildik. Yazılarımızda ne dünün mızmız ve soluk hislerini, ne son zamanların renksiz ve dar Ayşe, Fatma terennümünü bulacaksınız. Biz, her şeyden evvel duygularımızı başkalarının manevî yardımına muhtaç kalmadan ifade etmeye çalıştık. Eğer muvaffak olduksa, bu da bize kâfi bir şereftir. Yazılarımızı tetkik ediniz: kendi dar hususiyetimize, aşkımıza, sevinç ve kederlerimize ne kadar az yer verilmiş olduğunu göreceksiniz. Hem artık bugünkü nesil hislerin aynen terennümünden zevk almıyor. Meselâ ızdırâbı niçin bir kahkaha şeklinde anlatmayalım. Bazen öyle tebessümler vardır ki en derin hıçkırıklardan fazla elem ifade ederler. Ve sonra mevzu’larımızı da kabil olduğu kadar genişletmeğe çalıştık. ‘Hep aynı vefâsız sevgiliden başka bahsedecek bir şey bulamıyor musunuz?’ diyenlere onu bize değil, bizden evvelki nesillere sormaları daha münâsib olacağını hatırlatmak isteriz. Kari’ler aynı his ve fikirlerin değiştirile değiştirile kendilerine sunulmasından bıktılar, usandılar. İşte biz edebiyatta bu çürük zihniyetle mücâdele etmek istiyoruz. Canlılık, samimiyet ve dâima yenilik: Bizi müşterek bir eser neşrine teşvik eden fikirlerimizi bu suretle izâh edebiliriz.

Hakîkî bir san’at eseri vücûda getirmek için yazılarımızı sıkı bir tasniften geçirdik ve mümkün olduğu kadar teksif edilmiş bir eser elde etmeye çalıştık. Eline her kalemi alanın kari’ bulunduğu bu zamanda san’at eserlerini bekleyenlerin de bulunduğunu biliyor ve eserimizi onlara ithâf etmekle büyük bir zevk duyuyoruz.”51

Hikmet Dizdaroğlu, bu ön sözden hareketle topluluğun amaçlarını şöyle özetlemiştir: “1) ‘Edebiyatımız öldü, ölüyor!’ diyenler, gençlerin eserlerini okumadan ezbere konuşanlardır. Onlar, böyle hareket etmekle, ‘fuzuli bir tefahur ve malûmatfuruşluk’ göstermektedirler. 2) Edebiyatımız, gerçi dünya edebiyatına göre geri olabilir; fakat böyledir diye, aradaki mesafeyi taklitle kapıyacak değillerdir. Tam tersine, Yedi Meş’aleciler, ‘taklitten, edebiyatın bu baş belâsından’ kendilerini kurtarmayı ‘en büyük vazife’ bileceklerdir. 3) Mariz duygular, iğreti ve klişe benzetmeler, köksüz fikirler onlardan asla iltifat görmiyecektir. ‘Son zamanların renksiz ve dar Ayşe, Fatma terennümleri’ne yer vermiyecekler, duygularını ‘başkalarının mânevî yardımına muhtaç kalmadan ifade etmeğe’ çalışacaklardır. 4) Şahsî duygularının, neş’e ve sevgilerinin, nefret ve acılarının ifadesine mümkün mertebe az yer vereceklerdir.”52

Cevdet Kudret ise bu bildirideki iddialarını yıllar sonra şu sözlerle eleştirir: “On sekiz yaşlarında gençler aşklarından söz etmeyeceklermiş… Birtakım genç ozanlar bugün öyle bir şey deseler, ‘Bu delikanlılar hadım mı acaba?’ diye takılırdım…” “Önsözün sonlarında, ‘bizi müşterek bir eser neşretmeğe teşvik eden fikirlerimizi’ şöyle açıklamışız: ‘Canlılık, samimiyet ve daima yenilik’. Açık-seçik hiçbir kural, kuram ve yöntem getirmeyen genel sözler…”53

İnci Enginün’e göre de bu ön söz, somut bir ilke bildirmemektedir: “Bu önsöz bir tatminsizlik ve mevcut edebiyattan bıkış ile edebiyatın bozulduğu bittiği hakkında, hemen her devirde söylenegelen sözlere bir tepkiden ibarettir. Bu ifadelerin çoğu Abdülhak Hamid’in Recaî-zade Ekrem’in şiirin hiçbir şekilde sınırlandırılamayacağını anlatan yazı ve şiirlerini andırır.”54

Sabri Esat, v.d. , Yedi Meşale, Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1928, s. 3-4. Hikmet Dizdaroğlu, “25 inci Yıldönümü Dolayısıyle Yedi Meşale Hareketi”, Varlık, 1 Ocak 1954, s. 402. 53 Kudret, a.g.e., s. 171. 54 İnci Enginün, “Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri”, Türk Dili, [Türk Şiiri Özel Sayısı IV (Çağdaş Türk Şiiri)], No: 481-482, Ocak-Şubat 1992, s. 589. 52

Ahmet Haşim, “Yedi Gencin Eseri” başlıklı yazısında Yedi Meşale ismini abartılı bulduğunu söyler ve topluluğun şairlerini nazım tekniğine herhangi bir yenilik getirememiş olmakla eleştirir, onlardaki yeniliğin genç olmalarından kaynaklanan neşe ve yaşama sevinci olduğunu da sözlerine ekler.55 Cevdet Kudret ise yaptıkları yenilikleri “Eşyaya, hayata ve olaylara izlenimci birer ressam gözüyle bak(mak)” şeklinde özetler. 56

Oktay Yivli, Yedi Meşale ile İkinci Yenicilerin ortaya çıkış nedenleri arasında benzerlik bulur ve Yedi Meşalecilerin girişimlerini “gerçek şiir yolunda atılmış sonuçsuz bir adım” olarak değerlendirir.57

Bu topluluğun bir üyesi olan Vasfi Mahir, Yedi Meşaleciler dağıldıktan yıllar sonra yaptığı yorumda bu sanatçıları bir arada tutan tek bağın arkadaşlık olduğunu belirtir.58 Edebiyat dünyasına iddialı bir giriş yapan bu gençler, ideallerini gerçekleştirmede önemli bir başarı elde edemeden dağılmışlardır. Araştırmacılar da bu görüşte birleşmektedir.59 Yaşar Nabi ise o günlerden bahsederken Yedi Meşale hareketini bir serüven olarak değerlendirir.60 Cevdet Kudret, Meşale dergisi kapandıktan sonraki süreci şöyle anlatır: “Daha sonra ne oldu?.. Hepimiz okulları bitirip başka başka yerlerde başka başka işler tutmağa başladık. Birbirimizle bağlantımız gevşedi. İçimizde şiiri sonuna kadar sürdüren yalnız Ziya Osman oldu. Ötekiler başka dallara atladı: Sabri Esat, Fransa dönüşü üniversiteye öğretim üyesi oldu; çok önemli bir inceleme olan Karagöz, Psiko-sosyolojik bir deneme adlı kitabı yazdı; Rostand’dan ve Hugo’dan nazımla birkaç oyun çevirdi, bunlar edebiyatımızın en başarılı manzum çevirileridir; ayrıca, bir gazetede günlük fıkra yazarlığı yaptı; kanserden öldü (1968)… Kenan Hulûsi gazeteci oldu; Yedi Meşale dönemindeki süslü, yapmacıklı yazı üslûbunun

Ahmet Haşim, “Yedi Gencin Eseri”, İkdam, No: 11126, 13 Nisan 1928, s. 2. Kudret, a.g.e., s. 177. 57 Oktay Yivli, “Yedi Meşale Ortak Kitabı ve Yedi Meşaleciler”, Türk Dili, No: 537, Eylül 1996, s. 320. 58 Vasfi Mahir Kocatürk, Büyük Türk Edebiyatı Tarihi, y.y, y.y.y, 1970, s. 830. 59 Hüseyin Tuncer, Yedi Meşaleciler, Akademi Kitabevi, İzmir, 1994, s. 6. 60 Yaşar Nabi, “Yarım Yüzyıllık Bir Olayı Anış”, Varlık, (50. Yılında Yedi Meşale Özel Sayısı), No: 847, Nisan 1978, s. 2. 56

tam tersi yönde, katı, gerçekçi hikâyeler yazmağa girişti; İkinci Dünya Savaşı’nda ikinci kez gittiği askerlikte tifüsten öldü (1943)… Muammer Lütfü, kitabın basılışından sonra, ikimizin arasında -herhalde incir çekirdeğini doldurmayan bir nedenle- baş gösteren geçimsizlik yüzünden topluluktan çıkarıldı, Meşale dergisine alınmadı; Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yargıçlık yaptı; tek başına sürdüremediği şiirin özlemiyle öldü (1947)… Ziya Osman, içimizde şiiri sürdüren bu tek kahraman ya da tutsak, sanatının tam olgunluğa eriştiği çağda kalpten öldü (1957)… Vasfi Mahir, o benim okul, sınıf ve sıra arkadaşım; Millî Eğitim Bakanlığı’nda görev aldı; Faruk Nafiz ve Nâzım Hikmet yollarından geçtikten sonra şiiri bırakıp Turan yoluna saptı; Demokrat Parti’den milletvekili oldu; okul kitabı rekabeti çıkınca, en eski arkadaşı beni jurnal etti; 27 Mayıs’tan sonra kendini bağışlatmağa çalıştı ama, yüz bulamadı, öldü (1961); kişiliğini harcayışı, içimde bir yaradır… Yaşar Nabi, en uzun ömürlü sanat dergisi Varlık’ı kurdu; 1933’ten bu yana hemen bütün sanatçı kuşaklarının yetişmesine ve tanınmasına dergisiyle ve kitaplarıyla yardımcı oldu; kendi deyişiyle söyleyelim, başkalarının şiirleriyle ‘uğraşmak, halleşmek ve boğuşmaktan şiir yazmağa vakit bulamadı’; o yüzden ihtiyarladı… En sonunda Cevdet Kudret, yani ben; Yedi Meşale’de kişilerin sıralamasında yaptığı gibi kurnazlık edip en sona kaldı; düşündüklerinin hiçbirini gerçekleştiremedi, bütün istekleri kursağında kaldı (…).”61

Yedi Meşale topluluğu hakkındaki genel bilgi ve değerlendirmelerin ardından Kenan Hulûsi’nin topluluk içindeki yeri üzerinde duralım: Kenan Hulûsi, Yedi Meşale ortak kitabında “Denizin Zaferi”, “Abajur” ve “Bir Mezarcının Hayatı” adlı üç hikâye yayımlamıştır. Sekiz sayı çıkabilen Meşale dergisinde ise biri tefrika olmak üzere dört hikâye ile bir şiiri yayımlanır: “Denizin Aldığı Adam”, “Portre”, “Ceylân Sesi 1, 2, 3, 4, 5, 6”, “Bir Yudum Su” ve “Öptükten Sonra” (şiir). Çoğunlukla bir şiir hareketi olarak kabul edilen ve yedi kişilik kadrosunun altısı şair olan bir topluluğun içinde Kenan Hulûsi’nin tek nasir olarak yer alması, onun nesirle şiiri birleştirmeye çalışmasına bağlanır.62

Kudret, a.g.e., s. 179-180. Cevdet Kudret Solok, “Bir Ölünün Arkasından Düşünceler”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 488; Hikmet Münür, “Kenan Hulûsi Koray”, Vakit, 28 Mayıs 1943. 62

Halit Fahri de Kenan Hulûsi’nin Yedi Meşale kitabında yer alan hikâyelerini değerlendirirken yazarın üslubundaki şiirselliğe dikkat çeker: “Çok mu güzel orasını bilmem, yalnız derim ki bu tarzda nesir yazmaktan ise şiir yazmak daha doğru olmaz mı?..”63

Yedi

Meşaleciler,

“memleketçi

edebiyat”

akımının

edebiyatımızı

kısırlaştırdığını iddia ediyordu. Şiir konularını genişletmeye çalışan şair arkadaşları yanında Kenan Hulûsi’de de bu çaba, egzotik doğu coğrafyalarına ve hayal âlemlerine açılma şeklinde görülür. Kenan Hulûsi, gençliğinin ilk yıllarında Yedi Meşale topluluğu içinde bir “nesir şairi” olarak yer almış, topluluk dağıldıktan bir süre sonra da bu topluluğun “sanat için sanat” anlayışına uygun hikâye ve mensur şiirler kaleme almaya devam etmiş, ancak zamanla sanatını toplumsal fayda amacına yöneltmiştir.

1.5. EDEBÎ ŞAHSİYETİ Kenan Hulûsi, Cumhuriyet Döneminin ilk edebî topluluğu olan Yedi Meşaleciler içinde yer almış, kısa süren sanat hayatında hızlı bir gelişme göstermiş ve

Türk

hikâyeciliğinin

günümüzdeki

görünümüne

kavuşmasında

önemli

hizmetlerde bulunmuş; ancak genç yaşta vefat etmiş ve ne yazık ki çabuk unutulmuş bir yazardır. Kenan Hulûsi’nin en önemli özelliği çok yönlü bir yazar oluşu şeklinde değerlendirilebilir. Uzun, romantik öykü yazarlığından; kısa, realist öykü yazarlığına uzanan bir çizgide gelişen sanat hayatına yüz yirminin üzerinde öykü yanında, mensur şiir tarzında denemeler, Osmanoflar adında başarılı bir roman ve Ceylan Sesi adında yarım kalmış bir roman denemesi de sığdırmıştır. Ayrıca gazete ve dergilerde kalmış olan röportaj, inceleme, eleştiri gibi türlerde yazıları da vardır. Değişik türlerde eserler yazmakla birlikte yayımladığı kitaplarında sadece hikâyelerine yer vermesi, kendisini bir hikâyeci olarak tanıtmak istediği şeklinde

Halit Fahri, “Yedi Meşale”, Servet-i Fünûn, C: 63, No: 1654-180, 26 Nisan 1928, s. 379.

yorumlanabilir. Bu da yazarımızın, edebiyatımızda genellikle romanın gerisinde kalmış bir tür olan hikâyeye verdiği değer açısından önemlidir. Tahir Alangu da Kenan Hulûsi’nin en dikkate değer yönünün “bu kadar kısa bir zaman içinde yolunu bulabilmesi, bu kadar çeşitli eserler verebilmesi” olduğunu söyler ve

onun edebiyatımızdaki yerini şöyle ifade eder: “Kendini arayan, geç kalmış bir sanatçı telaşı ile çok acele yazılmış, taslak hâlinde eserler de bırakmış olmasına rağmen, bunlardaki çeşitlilik, günümüz hikâyeciliğinin çeşitliliğine işaret edercesine geniştir.” 64

Behçet Necatigil de yazarın Türk hikâyeciliğine olan hizmetini “hayalle gerçeği yoğun bir şiir gücüyle kaynaştırmış ve böylece modern hikâyeciliğimizin temel taşlarını koymuştu(r).” sözleriyle dile getirir.

Hüseyin Hulki, Kenan Hulûsi’nin edebiyatımızdaki yerini şu sözlerle anlatır: “Ömer Seyfettin’in realiteden biraz uzaklaşan ideal bir hayat düşüncesinin vakaları ile yüklü olan hikâyelerinden sonra bu sanatın Kenan Hulûsi ile beraber fikir ve lirik tahayyülle birleşerek yeni bir hayata kavuştuğunu görüyoruz.”66

Ömer Lekesiz, Kenan Hulûsi’yi bir “ada öykücü” olarak değerlendirir. Yazara göre “Türk öykücülüğünde, bir siyasi kurgunun ya da o siyasi kurgunun dayattığı edebî akımın içinde yer almayan, siyasal kamplaşmaların dışında duran, öncelikle kendi sanatsal çabalarıyla var olan ve tam da bu nedenlerle iki köklü yazınsal (sol ve Müslüman) iktidarın ‘önemli öykücüler listesinde’ yer almayanlar, ada öykücüler tanımlaması içinde yer alırlar.” “Ada öykücü” ler listesine Peyami

Safa, Bekir Sıtkı Kunt, İlhan Tarus, Samet Ağaoğlu, Ziya Osman Saba, Kemal Tahir, Haldun Taner, Tarık Buğra ve Sabahattin Kudret Aksal gibi isimler yanında Kenan Hulûsi’yi de dâhil eden Lekesiz, bu isimlerin siyasi kamplaşmalar içinde yer almamak dışındaki ortak özelliklerini de “yalnız kalmak, taklit edilmemek, ancak öykücülük yolunda yürüyen hemen herkes için zorunlu bir durak, sığınak olmak” şeklinde belirtir.

Kenan Hulûsi’nin sanat çizgisinde büyük değişiklikler görüldüğünü yukarıda belirtmiştik. Ancak onun sanatında hiç değişmeyen özellikler de vardır. Öykülerindeki kurgu sağlamlığı, ilgi çekici konular bulmadaki ustalığı, insan 64

Alangu, a.g.e., s. 226. Behçet Necatigil, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul, 1994, s. 50. 66 Hüseyin Hulki, “Kenan Hulûsi’nin Sanatı”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. 67 Ömer Lekesiz, “Türk Öykücülüğünde ‘Ada’lar”, Hece Öykü, No: 5, Ekim-Kasım 2004, s. 76.

psikolojisinin çeşitli yönlerini başarıyla sergilemesi, konuşmalarda doğallığı yakalaması, bazen mizahi bazen dramatik, ama her zaman okuyucunun sonunu merakla beklediği öyküler yazmayı başarması ve öykülerinin sonunda okuyucuya büyük sürprizler hazırlaması… Kenan Hulûsi’nin ölüm yıldönümünde arkadaşları tarafından hazırlanan Bir Yudum Su adlı kitabın başında, Yaşar Nabi’den öğrendiğimize göre Zahir Güvemli’nin kaleme aldığı68 imzasız bir değerlendirme yazısı vardır. Zahir Güvemli, yazarın on beş yıl süren edebî hayatındaki gelişimi “Kenan Hulûsi Koray, edebiyatımıza bir 69

nâsir olarak girdi, bir hikâyeci iken öldü.”

sözleriyle özetler. Gerçekten de Kenan Hulûsi,

ilk hikâyelerinde öncelikli olarak şekil ve üslup meseleleriyle uğraşmıştır. Kenan Hulûsi’nin ilk hikâyeleri, üsluplarındaki sanat ve ahenkle dikkat çekmiştir. Bunlar “şairane ve süslü üslupla yazılmış, romantik hikâyelerdir.”70 Şiirsel bir dil, bol teşbih ve tekrarlarla örülü, mısra gibi yarıda kesilen, alt satırdan devam edilen devrik cümleler bu hikâyelerin göze çarpan ilk özellikleridir. Bu hikâyelerde yazar, neyi anlatacağından çok, nasıl anlatacağını önemsemektedir. Bu hâliyle de ilk hikâyeleriyle bir üslupçu olarak değerlendirilmiştir.71 Onun ilk yazılarına, “mensure kılıklı hikâyeler” diyen Cevdet Kudret, bu yazılara ait özellikleri şu sözlerle anlatır: “Kenan Hulûsi, her şeyden önce şekil ve kelimelerde kıymet gören bir sanatkâr titizliğiyle yazıcılık hayatına başladı. Anlatılan şeyin değil, anlatış tarzının güzel ve mutlaka ahenkli olmasını isterdi. Bu endişe iledir ki, o, bazen satırları kırarak onları nazım satırları gibi alt alta yazar; bazen aynı cümleleri arka arkaya tekrar eder ve çok defa cümlenin klasik şeklini bırakarak faili, fiili, mef’ulü istediği yerde kullanırdı.”72

Yaşar Nabi Nayır, “Hazin Bir Yıldönümü ve Bir Kitap”, Varlık, C: 14, No: 262-263, 1-15 Haziran 1944, s. 363. 69 Koray, Bir Yudum Su, s. 11. 70 Kenan Hulûsi Koray, Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler, yay. haz.: İnci Enginün, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983, s. 5. 71 Zahir Güvemli, “Ölen ve Kalan”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4; Yaşar Nabi, Genç Neslin En Güzel Hikâyeleri, Kanaat Kitabevi, İstanbul, 1938, s. 101. 72 Cevdet Kudret Solok, Bir Ölünün Arkasından Düşünceler, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 488.

Yedi Meşalecilerden bir başkası, Sabri Esat, yazarın ilk hikâyelerindeki üslubunu “Aman Allah’ım, o ne girift teşbihler, ne Arap saçı istiareler.”73 sözleriyle eleştirir. Kelime ve cümlelerin, hatta seslerin ahengine çok önem verdiği, onlarla bir mücevher tasarımcısı gibi uğraştığı için ilk eserlerinin ortaya çıkışının uzun sürdüğünü ve birçok eserini bu müşkülpesentlik yüzünden yarım bıraktığı ya da tamamladıktan sonra yırttığını yine Yedi Meşalecilerden biri olan Yaşar Nabi’den öğreniyoruz.74 Kenan Hulûsi’nin üslubunun en dikkat çeken yönlerinden biri söz tekrarlarına çok yer verilmesidir. Bu, ilk hikâyelerde ahengi sağlamak amacıyla yapılırken sonrakilerde okuyucunun eserden kopmaması ve hikâyede belli noktaları vurgulamak amacıyla yapılmaktadır. İnci Enginün de bu husus üzerinde durur: “Her hikâyesinde can alıcı bir ya da birkaç kelime kümesi veya cümle, hikâyecinin uyandırmak istediği izlenimi sürekli hatırlatırcasına tekrarlanır.”75 “Sanatçıların başarılarında sahip oldukları özgün üslûpların da rolü vardır.”76 Birçok

hikâyesinde özgün bir üslup gözlenen Kenan Hulûsi, şekil ve üslup meselelerinde dengeyi bulduktan sonra vaka üzerinde durmaya başlar. Bu değişimde gazeteciliğe başlamasının önemli bir etkisi olmuştur. Artık eski düşüncelerinin tamamen aksini savunmaktadır. Cevdet Kudret, onun bu yeni anlayışından şu sözlerle bahseder: “Hayatını kazanmak zarureti onu gazeteciliğe sürükledi. Son görüşümde bana: ‘İnsanın her gün bir yazı yazması gerektiğini, kelime ve cümle endişeleriyle zamanı öldürmemek lazım geldiğini ve bir yazıcının yalnız kendisinin yaşadığı veya gördüğü hâdiseleri değil, kulaktan işittiği yahut da okuduğu her vakayı hemen yazmasının pek âlâ mümkün olduğunu’ söylemişti.”77

Artık hızlı yazmaya ve hayalindeki değil, hayatın içindeki olayları hikâyeleştirmeye çalışan Kenan Hulûsi, benimsediği realizm akımının etkisiyle üslubundaki süslerden uzaklaşıp kişisel olmayan bir üslupla yazma çabasına girer. 73

Yaşar Nabi, Dost Mektupları, Varlık Yayınları, İstanbul, 1972, s. 133-134. Yaşar Nabi, Genç Neslin En Güzel Hikâyeleri, s. 102. 75 Kenan Hulûsi Koray, Osmanoflar, yay. haz.: İnci Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004, s. 12. 76 Müzeyyen Buttanrı, Adalet Ağaoğlu’nun Eskişehir’i Konu Edinen “Üç Beş Kişi” Adlı Romanı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2005, s. 184. 77 Solok, a.g.m., s. 488. 74

Böylece hikâyeleri giderek kısalmakta ve gereksiz ayrıntılardan kurtulmaktadır. Ondaki bu değişimi olumlu karşılayanlar olduğu gibi bunu bir kayıp olarak görenler de olmuştur. Özellikle Yedi Meşaleci arkadaşları onun yanlış bir yolda olduğunu düşünmektedirler: “Realizmin kuru ve süssüz yazı üslubu, ona göre değildi. O mükemmel üslupçu, bu tarzda hikâyelerinde, çok kere bocalayan bir acemi yazıcı hâline düşmekten kendini alamazdı.” 78

İsmail H. Biliş, gazeteciliğin Kenan Hulûsi’nin sanat hayatında bir dönüm noktası olduğunu, ama bu dönüşün, yeteneği olan yönün aksine olduğunu söyler.79 Vakit gazetesi çevresinde eser neşreden arkadaşları ise aksini düşünmektedir. Kenan Hulûsi’nin gazeteciliğe başlamadan önce yazdığı eserleri “renkli, ahenkli, Japon fenerleri gibi süslü, krizantemlerle bezeli şiirli nesirler” olarak değerlendiren Bekir Sıtkı, bu

mesleğin onun sanatında yaptığı değişikliği şu sözlerle anlatır: “Kenan gazeteci olduktan, hakiki hayatla temasa geldikten sonra, bütün bu iğreti süsleri üstünden attı. Fanteziden, sanatkâranelikten kendisini çabucak kurtardı. Halkı, köylüyü, işçiyi anlatan realist hikâyeler yazmaya başladı.”80

Kenan Hulûsi’nin sanatındaki safhaları “Başlangıçta fertçi ve elit bir sanatkâr olmaya çabalayan genç adam, son zamanlarında cemiyetçi bir sanat görüşünü idrak etmiş ve realist bir platformda yer almıştır.”81 sözleriyle özetleyen Hüsamettin Bozok,

bu değişimi bir

gelişim olarak değerlendirmiştir.82 Bazı dostları ise Kenan Hulûsi’deki şiirsel üslubun hiçbir zaman ölmediğini iddia eder: “Kenan’ın yazılarında, ilk eserden son eserine kadar sabit kalan, en realist tasvirlerine bile sinen bir parıltı, bir şiirleştirme, bir alevleştirme ve güzelleştirme temayülü sezilir.”83

Kenan Hulûsi’yi “şair hikâyecilerimizin ilki” olarak değerlendiren Yaşar Nabi, onun ilk zamanlar sadece ses güzelliğini arayan anlayışını değiştirmesini önceleri eleştirmiş, ama sonradan ona hak vermiştir: 78

Nayır, “Hulûsi İçin”, s. 493. İsmail H. Biliş, “Edebî Portreler: Kenan Hulûsi ”, Varlık, No: 394, 1 Mayıs 1953, s. 16. 80 Bekir Sıtkı, “Kenan Hulûsi”, Yeditepe, No: 38, 1 Haziran 1953, s. 2. 81 Hüsamettin Bozok, “Kenan Hulûsi’nin Hakiki Çehresi”, Adımlar, No: 7, Kasım 1943, s. 232. 82 Hüsamettin Bozok, “Notlar: Bir Otelde Yedi Kişi”, Yeni Edebiyat, No: 12, 1 Nisan 1941. 83 Güvemli, “Ölen ve Kalan”, s. 4. 79

“Bir şırıltıyı, bir parıltıyı andıran -hikâyeler diyemeyeceğim- mensureler yazdı ama sonunda bu yolun çıkmazlığını fark ederek birdenbire değişti. İlk gidişinin tam tersine bir yol tutturarak tanımadığı Anadolu’yu aşırı bir gerçekçilikle anlatmak sevdasına düştü. Ömrü olsaydı elbette ki bu ikinci hatasını da düzeltecek, sonunda kabiliyetine en uygun tarzı bulacaktı.”84

Rüştü Şardağ da Kenan Hulûsi’nin şairane ifadelerinden övgüyle bahseder: “O sade konuşur, tasvir eder, kalbinizin ve düşüncelerinizin en gizli taraflarında uyuyan meseleleri kımıldatır. Şairane kelimelerden doğmuş ifadesi yürüyüp giderken bir de bakarsınız; karşınıza bir vaka da çıkıvermiştir. Fakat siz ona başınızı çevirir, tekrar bu orijinal ifadenin sahibini dinlemeye dalarsınız.”85

Kenan Hulûsi, realizmi benimsedikten sonra şiirsel üsluba verdiği önem, yerini vakaya verilen öneme bıraktı. “İki Hikâye Muharriri Hakkında” adlı yazısında Sait Faik ile Kenan Hulûsi’yi karşılaştıran Fikret Adil de iki sanatçının üslubunda bu bakımdan gördüğü farklılığı dile getirir: “Kenan Hulûsi hadiseleri ne kadar dışından görüyorsa, Sait Faik, onları o kadar içinden görüyor. (…) Kenan Hulûsi, gözle görünenden içimize iniyor. Sait Faik, içimizdekileri gözlerimizin önüne getiriyor. Sait Faik’in hikâyelerini okurken, insan, kendini sadece selamlaşmaktan ibaret bir tanışıkla dolmuş yaptıkları bir adayavrusunda, Cibali’den köprüye gelene kadar; meçhul muhatapların, Haliç’in sihrine kapılarak, derin bir samimiyetle gündelik dertlerinden bahsedişlerini dinliyorum zanneder. İşte bu, onun şiir tarafıdır ve bu ekseriya hikâyeden bir ‘vaka’ bekleyenler tarafından anlaşılmaz. Kenan Hulûsi için bu, böyle değildir. O, aynı dolmuştakilerin başlarından geçen vakaları anlatır ve insan köprüye çıkarken ‘dünyada neler oluyor?’ diye düşünür.” 86

Mehmet Ergün de Kenan Hulûsi ile Memduh Şevket arasında bir karşılaştırma yapar ve hikâyenin müstakil bir edebî tür hâline gelmesi için verdikleri uğraş bakımından aralarında yakınlık bulur. Ancak bu iki hikâyecinin tavır ve onun yansıması olan üslup konusunda birbirlerinden uzaklaştıklarını söyler: 84

Yaşar Nabi, Yıllar Boyunca Edebiyat Dünyamız, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971, s. 128-129. Rüştü Şardağ, “Edebî Musahabe: Sanatta Şahsiyete Doğru”, Vakit, No: 7799, 29 Eylül 1939, s.3. 86 Fikret Adil, “İki Hikâye Muharriri Hakkında”, Vakit, No: 7695, 13 Haziran 1939, s.3. 85

“Kenan Hulûsi Koray, tavırsız bir sanatçıdır. (Belki de onun tavrı, tavırsızlığıdır.) Bu nedenledir ki onun hikâyelerinde kimi zaman Türkiye gerçeklerinden izlerle yüz yüze gelsek de anlattıkları, temelde Türkiye’ye özgü olmaktan çok, geneldir. (…) Oysa Memduh Şevket Esendal, Türkiye gerçeklerinden haberdar ve bu gerçekler karşısında tavır takınmanın gerekliliğine inanmış, giderek de bu gerekliliği yerine getirmeye çalışmış bir sanatçıdır. ”87 “Tavırdaki bu uyumsuzluk üsluplarda da etkisini gösterir. Memduh Şevket Esendal’ın konuşma dili ile yazı dilini birbirine yaklaştırma çabalarına karşılık, Kenan Hulûsi Koray’da özentili bir üslup oluşturma kaygularının ağır bastığını gözlüyoruz. Özellikle ‘Bir Yudum Su’, ‘Esma’nın Aşkı’… gibi hikâyelerinde…88

İbrahim Hoyi ise yazarın üslubundaki özgünlüğe dikkat çeker. Kenan Hulûsi’nin en övülecek tarafını hikâye ve romanlarında tamamen “kendisi, yerli oluşu” şeklinde belirtir.89 Kenan Hulûsi’nin üslubunda görülen değişiklik, işlediği konularda da görülür. Kenan Hulûsi’nin tanınmasını sağlayan ilk hikâyeleri “Bir Yudum Su” ve “Esma’nın Aşkı” gibi konusunu Arap âleminden almış olan, hayale dayanan romantik hikâyelerdir. Behçet Necatigil’e göre “Bu iki hikâyeye Leylâ ve Mecnun’a birer pastiş gözüyle de bakılabilir.”90

Yaşar Nabi, yazarın ilk hikâyelerinin konusunu hayal âleminden alma eğilimini ondaki şiir kaygısına ve tecrübe azlığına bağlar.91 Bu

hikâyeler,

Refik

Halit’in

Gurbet

Hikâyeleri

gibi

yabancı

coğrafyalarda geçer ve Baha Dürder, bu hikâyeleri edebiyatımızda egzotizme örnek olabilecek sayılı eserlerden kabul eder: “Bir Yudum Su ve Vakit’te neşredilmiş bulunan Esma’nın Aşkı gibi hikâyeler Refik Halit’in çöle ve Arap hayatına ait yazılarından ve Sedat Simavi’nin

tek

eseri

olan

Fuji

Yama’sından

başka

hemen

edebiyatımızda Exotisme’e numune olarak göstereceğimiz yazılardandır.”92

Mehmet Ergün, Hikâyemizde Bekir Yıldız Gerçeği, a yayınları, İstanbul, 1975, s. 20-21. Ergün, a.g.e. , s. 22. 89 İbrahim Hoyi, “Kenan Hulûsi”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. 90 Behçet Necatigil, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, s. 50. 91 Yaşar Nabi, Genç Neslin En Güzel Hikâyeleri, Kanaat Kitabevi, İstanbul, 1938, s. 102. 92 Baha Dürder, “Bahar Hikâyeleri”, Kalem, No: 13, 1 Haziran 1939, s. 47. 88

Kenan Hulûsi’nin Vakit gazetesi çevresinde yazdığı hikâyeler ise insan psikolojisini, duygularını, zaaflarını işleyen ya da Anadolu köylüsünün hayatından bahseden hikâyelerdir. Yazar, realizmin etkisinde yazılmış olan bu hikâyelerde gözlemlerinden yola çıktığı gibi bazı hikâyelerinin konusunu da gazete sayfalarından ya da kulaktan duyduğu vakalardan almıştır. Rüştü Şardağ, yazı hayatına 1928’de başlayan Kenan Hulûsi için 1939’da yazdığı “Yeni Bir Hikâyecimiz: Kenan Hulûsi” başlıklı yazısında ondaki bu değişimi dile getirir ve yazısının başlığını “eskinin zıddı manada, ‘yeni’ bir hikâyeci” diye koyduğunu belirtir.

Hakkı Süha Gezgin’in Kenan Hulûsi için söylediği şu sözler, onun gazeteciliğe başladıktan sonra vardığı sanat anlayışını gözler önüne serer. Ancak yazarın hikâyelerinde sadece toplumsal konuları, hatta sadece köy hayatını anlattığı iddiası doğru değildir; çünkü yazar, bu dönemde hayal ve gerçeğin birbirine karıştığı bireysel öyküler de kaleme almıştır: “Sanatı ferdin değil cemiyetin malı sayar. Bu iman onu titiz yapmıştır. Takdirlerini eczane terazisiyle tartar. Hiç tenkit etmez, fakat beğenmekte de hiç cömert değildir. Edebiyatı, sanatı, hikâye ve romanı köy ve köylünün çerçevesi yapmak ister. Bunun dışındaki mevzulara iltifat etmez.” 94

Olcay Önertoy, 1928-1931 yılları arasında yayımladığı öykülerini hayal ürünü öyküler olarak değerlendirdiği Kenan Hulûsi’nin 1931’den sonra yazdığı öyküleri, konularına göre toplumsal ve psikolojik olmak üzere iki grupta toplar.95 Tahir Alangu’nun sınıflandırmasına göre Kenan Hulûsi’nin hikâyecilik hayatı, Yedi Meşale ve Vakit gazetesi devrelerine ayrılır. 96 Zahir Güvemli ise Kenan Hulûsi’nin hikâyelerini konularına göre üçe ayırır ve bu sıralamanın “aynı zamanda onun hikâyelerindeki değer sırasını da” gösterdiğini ifade eder: “a. İç dünyamızı anlatan, bazen fantasmagorik, süratli ve hummalı, fantezist hikâyeler (Sayfiyede Bir Numero, Bir Sıcaklık…)

Rüştü Şardağ, “Yeni Bir Hikâyecimiz: Kenan Hulûsi”, Varlık, C: 7, S. 144, 1 Temmuz 1939, s. 400. 94 Hakkı Süha Gezgin, Edebî Portreler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2005, s. 172. 95 Olcay Önertoy, “Cumhuriyet Döneminin İlk Edebî Topluluğu: Yedi Meşaleciler”, Türkoloji Dergisi, C: XI, No: 1, 1993, s. 45. 96 Alangu, a.g.e., s. 225.

Dış dünyamızı anlatan realist, müşahedeci, fakat çok defa terkibi iradi

hikâyeler (Yer Çekmesi, Yusufçuk, Son Öpüş, Fon Sadriştayn’in Oğlu…) c.

Bütün hüneri ani bir dönüşten, bir terditten ibaret kalan, kuvveti

tasvirlerinde olan hikâyeler (Kiralık Eşek, Karyola, Kırk Gün Taban Eti…).”97

Kenan Hulûsi hikâyelerinin içerik bakımından en dikkat çeken yönlerinden biri, edebiyatımızda o güne dek pek değinilmemiş olan birçok konuya bu hikâyelerde yer verilmiş olmasıdır. O, Bahar Hikâyeleri ve Son Öpüş adlı kitaplarıyla köye ve köylüye dair konulara edebiyatımızda ilk kez yönelen yazarlardandır. “İşlenmemiş toprakta verim hazineleri yatar. Sanat için Anadolu, köy ve köylü de böyledir. (…) Kenan Hulûsi bu uğurlu yolu ilk açanlardan, bu savaşın ilk muzafferlerinden, ilk fatihlerindendir.” sözleriyle bu noktaya dikkat çeken Hakkı Süha, bir taraftan da

ondaki gözlem eksikliğini dile getirmeden yapamaz: Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde “kaypak yerlerde yürüyüşün titrekliği var. Karanlıkta yabancı bir evin merdivenlerinden iner gibi tereddütlü bir şey… Bu el yordamıyla yürüyüş, müşahedesizliktendir. Eğer dolaşır, gezer, görürse hikâyeleri yatağını bulmuş coşkun ırmaklar gibi köpüre köpüre akacak.”98

Enginün de Hakkı Süha gibi, Kenan Hulûsi’nin köyle ilgili hikâyelerindeki müşahede eksikliği üzerinde durur ve onun bu hikâyeleri yazmasında, dönemin sanat anlayışındaki moda eğilimlerin etkisi olduğunu dile getirir: “Köy ve köylü hikâyelerinde insan gerçeğini bunca yıl sonra da okuyucu hissetmekle birlikte, bu köylerin soyut bir anlayışla yazıldığını, okuyucuda köy havasını uyandırmadığını da belirtmek gerekir. Halkevleriyle bir ilişkisi olup olmadığını bilmediğim Kenan Hulûsi’nin de döneminin köy bilincini aşılamak, aydını köy gerçeğinden haberdar kılmak isteyen aydınlara katıldığı söylenebilir.” 99

Tahir Alangu da yazarımızı bu hikâyelerdeki gözlem eksikliği nedeniyle eleştirenlerdendir: “Gerçekçi yol için yeter derecede görgüsü, bilgi edinecek zamanı olmadığından hikâyelerinin çoğunu kulaklarından duyduklarından çıkarırdı.

Koray, Bir Yudum Su, s. 10-11. Gezgin, a.g.e., s. 171-172. 99 Koray, Osmanoflar, s. 12-13. 98

İstanbul’un dışına pek çıkamadı: İmralı, Bursa, Adapazarı çevresinden ileri gidemedi, ama buralardan da bir hayli hikâye konusu aldı.”100

Yazar köy hikâyelerinde, yol problemi, vergi, kredi, susuzluk, köyden kente göç gibi pek çok toplumsal probleme değinmiş olmasına rağmen Şükran Kurdakul, onu şu sözlerle eleştirmiştir: “Nedir ki, işlediği konular nedeniyle kişileri, bu toplumun insanları oldukları halde, sorunları toplumsal değildir. Belki bundan ötürü olay öyküsünün iki temel öğesinden hızlı akış sağlanmış, gerilim sağlanamamıştır. Kenan Hulûsi’nin Sabahattin Ali ile Sait Faik’in çıktığı dönemde arka planda kalmasının başlıca nedeni de bu olmalıdır.”101

Yazarın köy hikâyeleriyle ilgili görüşler aynı noktalarda toplanmıştır: Kenan Hulûsi, bu hikâyelerde döneminin köy havasını verebilmiş, köylünün sorunlarını dile getirebilmiş; ancak köyü ve köylüyü tanımadığı için zaman zaman köy gerçeklerinden uzaklaşmış, abartıya yer vermiş ve hikâyelerinin inandırıcılığını zedelemiştir. Yazarın hikâyelerinde çok yer verdiği bir konu da aşktır. Ancak Kenan Hulûsi’nin kadın-erkek ilişkilerini anlatan hikâyelerinde ön planda tuttuğu duygu, cinsel arzulardır. Bu arzuların muhatabı olan kişiler de çoğunlukla yabancı kadınlardır. Bu hikâyelerde aşk değil fiziksel istekler nedeniyle yakınlaşan çapkın bir Türk(anlatıcı) ile yabancı kadınlar vardır. Kenan Hulûsi’nin bu hikâyelerde yabancı diyarları, yabancı kadınları anlatarak okuyucuda heyecan uyandırmaya çalıştığını söyleyen Behçet Çelik, bu hikâyeleri “popüler hikâyeler” olarak değerlendirir. 102 Yazarın, kadın-erkek arasında duygusal bir temel olmadan gerçekleşen fiziksel ilişkileri anlatan pek çok hikâyesi vardır. İnci Enginün bu hikâyeleri “erotik hikâye” ler olarak değerlendirir ve yazarın günümüzde eski değerini yitirmiş bir duygu

olan aşkın gidişatını o zamandan sezmiş gibi göründüğünü söyler.103

100

Alangu, a.g.e., s. 226. Şükran Kurdakul, Çağdaş Türk Edebiyatı 4, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1994, s. 47. 102 Behçet Çelik, “Kenan Hulûsi’nin Hikâyeleri”, Virgül, No: 30, Mayıs 2000, s. 24. 103 Kenan Hulûsi Koray, Yaz ve Aşk Hikâyeleri, haz.: İnci Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004, s. 8. 101

Kenan Hulûsi’nin en önemli yönlerinden biri de edebiyatımızda ihmal edilmiş türlerden biri olan korku türünün bizdeki ilk örneklerini vermiş olmasıdır. Kaya Özkaracalar, pek çok araştırmacı tarafından “Türk edebiyatında korku türünün öyküde 104

en önemli temsilcisi” olarak kabul edilen

Kenan Hulûsi için şöyle bir değerlendirme

yapar: “İlk özgün korku yazarımız, aralarında en az bir gotik öykü de bulunan bir dizi korku öyküsü yazmış olan Kenan Hulûsi Koray”dır.105

Kaya Özkaracalar, Gotik adlı kitabında Ömer Türkeş’in Kenan Hulûsi hakkındaki görüşlerine yer verir ve “Koray’ın en beğendiği edebiyatçılar arasında Walpole’u sayması(nı) onun gotiğe yönelimini açıklayan bir anahtar” olarak değerlendirir.

106

Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde işlediği diğer konular avcılık ve tatil maceraları, ölüm, savaş, insan tutkuları... olarak sıralanabilir. “İnsan tutkularını iyi işleyen hikâyecilerden biri”107 olan Kenan Hulûsi, birçok hikâyesinde olayı geri planda bırakmış

ve insan psikolojisi üzerinde durmuştur. Kenan Hulûsi hikâyelerinin dikkat çeken bir yönü de şahıs kadrosundaki zenginliktir: “Küçük dünyaları içinde mutluluk anları, hayalleri, ıstırapları ve çıkmazlarıyla 1920-1940’ların insanlarını, bu hikâyeler anlatır.”108

Enginün, bir başka değerlendirmesinde yazarın kişi kadrosundaki zenginliğe şu sözlerle değinir: “Çeşitli köylü ve şehirli tipleri çizerken daima bir vakadan hareket eder. Bu vakalar, ya canlı bir şekilde bir durum veya şahsı ortaya çıkarır veya portresi çizilen şahsı kaderine sürükleyen bir vasıta olur. Köyün tarla, asayiş, fakirlik, sanayileşme, menfaat, avcılık meseleleri yanı sıra, büyük şehirlerin züppe tipleri, ecnebiler, bilhassa Rus ihtilalinden sonra yurtlarını terk eden beyaz Ruslar ve onların yabancı bir ülkedeki yaşayışları bu hikâyelerin şahıs kadrosunu ve meselelerini teşkil eder. Hikâyelerdeki kişiler ve onların karşılaştıkları durumlar çok çeşitlidir. Yazarın insan ve meselelerine dar fakat çok çeşitli açılardan bakması, duygulara ağırlık verecek 104

Firdevs Canbaz , “ ‘Tuhaf Ölümler’ ve Ölüm Korkusu”, Hece Öykü, No: 15, Haziran-Temmuz 2006, s. 80. 105 Kaya Özkaracalar, Gotik, L & M yayınları, İstanbul, 2005, s. 63. 106 (Ömer Türkeş’ten Naklen) Özkaracalar, a.g.e., s. 64. 107 Koray, Yaz ve Aşk Hikâyeleri, s. 7. 108 Koray, Osmanoflar, s. 12.

kişilerin karakterlerini ortaya koymaya yarar ve zengin bir hikâye dünyası yaratır.”109

Yazarın bu kişilere bakışı genel olarak ön yargısız ve sevgi doludur. Yazarın hikâye kişileri ve durumlar karşısındaki tutumu, Memduh Şevket Esendal’ın İsmail Çetişli tarafından “Karamsar değil, iyimser; tenkitçi değil, hoşgörülüdür.”110 şeklinde ifade edilen tutumuna benzer. Kenan Hulûsi’nin hikâyeleri “Konularını köylü, şehirli ve yabancıların günlük yaşayışlarından alan ve işleyişiyle onların sevimli veya korkunç yönlerini beşerî bir şekilde, hiçbir ön yargıya bağlanmaksızın ortaya koyan hikâyelerdir.”111

Kenan Hulûsi, bazı hikâyelerinde de kader kavramı üzerinde durur: “Kenan Hulûsi’nin insanlara bakışı sevgi doludur, bütün beşerî zaaflar, bazen bir kader hâlini alan ufak bir vaka etrafında verilir.”112

Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde yabancılar da bir hayli yer tutar. Yazarın hikâyelerinde serbest davranışlarıyla dikkat çeken kadınların çoğu yabancıdır. Aynı durum, dönemin pek çok yazarı gibi Refik Halit hikâyelerinde de geçerlidir. Şerif Aktaş, Refik Halit hikâyelerinden hareketle bu konuyu şöyle yorumlar: “Örfün baskısı, yazarı ilk hikâyelerinde kadın kahraman olarak azınlık unsurlarını seçmeye sevkeder(…). Görülüyor ki, azınlıklara mensup kadınlar hakkında daha serbest kalem oynatabilme düşüncesi XX. yüzyıl başında dahi devam etmektedir.”113

Yazarın 1917 ihtilalinden sonra Türkiye’ye gelmiş olan Beyaz Ruslarla ilgili hikâyelerini dikkat çekici bulan İnci Enginün, bu özelliğin “onun hikâyelerine yer yer belge değeri de kazandırdığını” belirtir.

114

Yazar, bazı hikâyelerde gerçek kişilere de yer vermiştir. Ömer Seyfettin, Hakkı Süha Gezgin, Ali Canip Yöntem, büyük bir ressam ve resim eleştirmeni olan Gritchenko bu hikâyelerdeki kahramanlar arasındadır. Yazarın Ömer Seyfettin’e olan 109

Koray, Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler, s. 7. İsmail Çetişli, Edebiyatımızın Zirvesindekiler Memduh Şevket Esendal, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004, s. 200. 111 Koray, Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler, s. 7. 112 İnci Enginün, “KORAY, Kenan Hulûsi”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C: 5, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1982, s. 395. 113 Şerif Aktaş, Refik Halit Karay, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004, s. 68. 114 Koray, Yaz ve Aşk Hikâyeleri, s. 9. 110

hayranlığı da bilinmektedir. Onun hayatından alınmış gerçek olayları anlatan hikâyeleri yanında Ömer Seyfettin’in “Fon Sadriştayn’ın Karısı” ve “Fon Sadriştayn’ın Oğlu” adlı hikâyelerinin etkisiyle “Fon Sadriştayn’ın Oğlu” adında bir hikâye yazmıştır. Çok değişik özelliklere sahip olan bu hikâye kişilerinin Abdurrahim Karadeniz’e göre ortak özelliği, tek yönlü olarak verilmeleri ve kaderlerine boyun eğen, yenilmiş kişiler olmalarıdır: “Hikâye kahramanları anlatımın başından sonuna değin geliştirilen, yuvarlaklaştırılan karakterler olamazlar; belli bir gelişmişlik düzeyiyle ve gerilim ortamıyla başlayan anlatılarda ortaya çıkan kahramanlar kaderine razı birer şahsiyettir. Karakter olma boyutu kazanamamışlardır. Okur olarak biz, onların pek çoğunun yaşamış olabileceği gerçekliğini düşünmekle birlikte, nereden gelip nereye gittiklerini, neler düşündüklerini asla öğrenemeyiz. Hikâye kişileri de olup bitenlerle ilgili olarak hiçbir sorgulamaya girişmezler. Hepsi kaderine çoktan razı kişilerdir. Hikâye kahramanlarının pek çoğu köylü, okuma yazma bilmeyen, fakir, ezilmiş, horlanmış kişilerdir. Hayatları ve mücadelelerinde isteklerine ulaşamazlar.”115

Mehmet Ergün, hikâyelerinin birçoğunda kişi ve olayları çevre ile birlikte veren Kenan Hulûsi ile Memduh Şevket arasında bu yönden benzerlik bulur: “Kimi yönleriyle F. Celâlettin’le ortaklaşalık gösteren Memduh Şevket Esendal ile Sait Faik hikâyesinin hazırlayıcısı durumunda bulunan ve Sait Faik üzerinde etkileri bulunan Kenan Hulûsi Koray ile birlikte, hikâyedeki olayların geçtiği ortamın da kişileşmeye başladığına tanık oluyoruz. Bu hikâyecilere kadar olayların geçtiği ortam, daha çok bir mekândı. Hikâye dışıydı. Tüm işlevi, olayların geçtiği yeri belirlemekti. Oysa bu iki hikâyeci ile birlikte ortamın da bir hikâye unsuru hâline geldiğine tanık oluyoruz.”116

Bu yazarlarla birlikte hikâyede mekânın işlevsel olarak kullanılmaya başlandığını ve böylece hikâyenin sınırlarının genişlediğini söyleyen Ergün, bu sanatçıları yeni hikâyemizin önde gelen isimleri olarak görür:

115

Abdurrahim Karadeniz, “Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Korkulu Gerçekliği”, Hece Öykü, No: 5, Ekim-Kasım 2004, s. 89. 116 Ergün, a.g.e., s. 19-20.

“Bir bakıma bu iki sanatçı, belli bir konunun yerine, belli bir atmosferin anlatıldığı, anılarla, çağrışımlarla, izlenimlerle yürüyen yeni hikâyenin ön adları, deyim yerinde ise isim babalarıdır.”117

İnci Enginün, büyük şehir insanı olan Kenan Hulûsi’nin büyük şehirle ilgili ayrıntıları başarıyla verdiğini söyler: “Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde büyük şehir, kasaba ve köy mekândır; fakat o bir büyük şehir insanıdır, onun için de büyük şehrin yaşayışından sahnelerde çok canlı ayrıntılara yer verir.”118

Kenan Hulûsi öyküleri, başarılı bir öyküde “mekân, öznel kavrayış yeteneğinin özüdür.”119 şeklinde ifade edilen ilkeye çoğunlukla uymaktadır. Ancak yazar, bazı hikâyelerinde mekân ve zamanı ihmal ettiği için eleştiri de almıştır: “Toplumsal konulu hikâyelerinde zaman da mekân gibi fulûdur.”120

Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinin kurgusal özelliklerine bakıldığında bunların çoğunun klasik tarzda giriş-gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşan, büyük bir olaya dayanan ve sürprizli bir şekilde son bulan eserler oldukları görülür: “Kenan Hulûsi alışılmış öykü kuruluşunda, birbirine bağlı olaylar dizisini önemli bir koşul olarak görmüş, öykülerini çoğunlukla okuyucuyu şaşırtan bir olayla bitirmeyi benimsemiştir.”121

Zahir Güvemli’nin aktardığı bir anı da bu görüşü destekler: “Zamanla güzelleşen, pürüzsüzleşen ve durulan lisanına, üslubuna mukabil onda sabit kalan bir kadro anlayışı vardı. Bir gün Sabahattin Ali ve Sait Faik’in birer yeni intişar etmiş kitabı üzerinde konuşurken: -

Bence hikâye, klasikleşmiş olan kadrosunun, vaka kadrosunun dışına

çıkmamalı. Hikâyenin bir vakası, bir başı ve sonu olmalıdır. Demişti. Bütün eserleri bu kanaatin mükemmel tezahürlerini teşkil eder.”122

Kenan Hulûsi’nin bazı hikâyeleri ise kısa hikâye tekniğine uygun olarak “okuyucunun yorumuna açık bırakılarak” bitirilmiştir. 117

123

Ergün, a.g.e., s. 20. Koray, Yaz ve Aşk Hikâyeleri, s. 12. 119 Rust Hills, “Mekân”, Öykü Sanatı, der.: Hasan Çakır, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002, s. 249. 120 Karadeniz, a.g.m., s. 89. 121 Olcay Önertoy, Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984, s. 226. 122 Güvemli, “Ölen ve Kalan”, s. 4. 118

Abdurrahim Karadeniz, Kenan Hulûsi hikâyelerindeki kurgu sağlamlığına “Kenan Hulûsi hikâyesinin konu, kurgu ve bitiş mükemmeliyeti tartışılamaz. Kuruluş dönemi hikâyemiz için bu unsurlar da elbette azımsanmamalı.”124 sözleriyle değinir. Behçet Çelik’e

göre yazarın hikâyelerini merakla okutan da bu kurgu sağlamlığıdır.125 Yazarın hikâyeleri konuşma örgüsü bakımından değerlendirildiğinde genel olarak doğal bir görünümle karşılaşılır. Ancak bazı hikâyelerdeki konuşma taklitleri eleştiri konusu olmuştur: “Kenan

Hulûsi,

bazı

öykülerinde,

burjuvazinin

özelliklerini

benimseyerek konuşuyor.”126

İlk hikâyecilerimizin birçoğunda görüldüğü gibi Kenan Hulûsi de bazı hikâyelerinde okurla sohbet etmektedir. Meddahlık geleneğinin bir devamı olan bu özellik, Abdurrahim Karadeniz tarafından post modern bir yöneliş olarak değerlendirilmiştir: “ ‘Miras Keçe’, ‘Kamçı’ gibi hikâyelerinde anlatıcı hikâyenin başında anlatacaklarıyla ilgili olarak okuru, ‘Biz insanlar, etrafımızdaki cansız şeyler için ne biliyoruz? Yatak odalarımızın bir tarafında yahut başucumuzda duran şu komodin, içinde yattığımız şu karyola, yemek yediğimiz masalar, duvardaki bir çerçeve… hülasa evimizi teşkil eden bütün bu şeyler hakkında bilgilerimizin derecesi nedir? Galiba koca bir sıfır!’ gibi açıklamalarla okuru uyarma gereği duyar nedense. Bazen de anlatımın bir yarısında, ‘Anlatacaklarım bununla bitmedi.’ gibi cümlelerle anlatımı keser. Gerekli uyarıları yaparak yeniden anlatmaya başlar. Bu anlatım biçimleri modern hikâye için oldukça kusurlu sayılsa bile, geleneksel anlatılarımızın yarısında böyledir. Okura değil dinleyiciye yönelen anlatıcı, bu tutumuyla belki de postmodern bir yöntem denemektedir.”127

Kenan Hulûsi’nin Osmanoflar adında bir de romanı vardır ki İnci Enginün, bu eserin “1904 yılında Bulgaristan’da Bulgar komitacılığının örgütlendiği günlerde köklü bir Türk

123

Aysu Erden, Kısa Öykü ve Dilbilimsel Eleştiri, Gendaş Kültür, İstanbul, 2002, s. 34. Karadeniz, a.g.m., s. 90. 125 Çelik, a.g.m., s. 25. 126 Ömer Faruk Toprak,Ömer Faruk Toprak’ın Kaleminden Portreler, haz.: Füruzan Toprak, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999, s. 92. 127 Karadeniz, a.g.m., s. 89-90. 124

ailesinin ve yaşadıkları bölgenin hikâyesi” olduğunu söyler ve bunun “bir romandan çok, uzun hikâye sayılabil(eceğini)” ifade eder.

128

Bulgar komitacılarının Karnabad’da Türklere karşı hazırladıkları komploları anlatan Kenan Hulûsi, bu eserinde de Ömer Seyfeddin etkisindedir. Çünkü Ömer Seyfeddin, askerlikten ayrılmadan önce Balkanlarda komitacılara karşı mücadele etmiş ve o günlerin izlenimlerini eserlerine de yansıtmıştır. Karnabad’ın idaresini Osmanlı Devleti adına yürüten Osmanof ailesi eserde Osmanlı Devletinin sembolü gibidir. Osmanoflar da tıpkı Osmanlı Devleti gibi çöküşe doğru giderken kendilerine eski günlerdeki kadar güvenmekte, çevrelerinde hazırlanan sinsi planları fark etmemekte ve düşmanlarına karşı gaflet içinde bulunmaktadır. Enginün’e göre tarihte yaşanan gerçek olaylar düşünüldüğünde romandaki kahramanların ruh hâlleri daha iyi anlaşılacaktır: “Olayın Balkanlar’da geçmesi ve XX. yüzyıl başının bu bölgelerin Türklerden koparılmasını bilen okuyucu, durumu sezse de kendi başına kalmış ve kendi kendisini savunmak zorunda kalan bu insanların içlerine çekilmiş, gururlarıyla örtülü bekleyişlerini anlar. Osmanoflar’da baştan sona yetersiz bilgi ve kararsızlığın hayali geliştirdiği ve çoğu zaman sağlıklı karar alınmasını imkânsızlaştırdığı görülür. Her şey bir gölge hâlindedir. Yazarın bu belirsizlik durumunu başarıyla verdiği söylenebilir. Bunu özellikle seçtiği kelimeleri ve kelime kümelerini tekrarlayarak yapar.”129

Romanın üslubuna belirsizlikler hâkimdir. Yazar, net bilgiler vermediği için eserde gizemli bir hava vardır. Bunun yanında kesin yargı bildiren cümleler yerine soru cümlelerine çok yer vermiş olması da bu havayı güçlendirir. Örneğin rastgele seçtiğimiz bir sayfada beş tane soru cümlesi vardır: “Fakat gene Karnabad bu uyanmayla nasıl bir hareketi kontrole çalışıyor?..”, “Acaba Yusuf’un altın barakası kenarında bir saniye duruyorlar mı?..”, “Bu his Petro Grigorof’a nereden geliyor?”, “(…) hiçbir şey düşünmüyor Grigorof!.. Düşünmüyor mu?.. Bu sebepsiz korku içinde ne öyleyse?..” (s. 98)

Enginün de yazarın bu tavrı üzerinde durur: “Osmanoflar öyle bir kitaptır ki okudukça soruların sayısı artmakta, soruların oluşturduğu bir esrar havası kitabın büyüsünü vermektedir.

128 129

Koray, Osmanoflar, s. 14. Koray, a.g.e., s. 18.

Balkanların Osmanlı Devleti’nden kopmasından önceki olayların kişiler üzerinde bin bir etkisi anlatılmıştır. Sanki yazar ‘Balkanlar Türklere nasıl yabancılaştı?’

sorusunun

cevabını,

fertler

düzeyinde

aramaktadır.

Yabancılaşma, kopma, kendi içine kapanma, bu romanın hemen her satırında kendisini hissettirir.”130

Bu, tarihimizin önemli bir süreci olan Balkanların Türklerden kopuşunun beşerî planda işlendiği bir roman olduğu için önemli bir eserdir. Enginün de eserin üslubundaki

bulanıklığı

Balkanların

o dönemdeki

karışıklığına bağlar: “Kitapta ‘1904 sonbaharı’ ifadesinin sıkça geçmesi, doğrudan doğruya tarihe bir göndermedir. 1876’dan itibaren için için kaynayan Balkanlar için ekim 1904’te Mürzsteg’de Makedonya için yeni bir program meydana getirmek amacıyla Rusya ve Avusturya Dışişleri bakanları bir program hazırlamışlar ve Berlin Muahedesi’ni imzalamış olan devletlerin de onayını aldıktan sonra bu programı Osmanlı hükûmetine vermişlerdir. Almanya’nın kabul etmediği bu programı II. Abdülhamid uygulamamak ve değiştirmek için uğraşmasına rağmen, sonunda kabul etmek zorunda kalmıştır. Yazarın belirsizlik ve bulanıklık havasını vermesi, belki biraz da ele aldığı olayın geçtiği tarihle yakından ilgilidir.”131

Kenan Hulûsi’nin sanatının bir diğer yönü de “mensur şiir” türündeki denemeleridir.132 Bunlar, özellikle üslup açısından dikkate değer eserlerdir. Yazar, Behçet Necatigil’in de söylediği gibi bir hikâyeci olarak tanınmak istediği için bu nesirlerini kitaplarına almamıştır.133 Ancak bu nesirler arasında okuyucuyu hemen etkisine alan ve kolay kolay unutulamayacak kadar güzel olanlar vardır. Mehmet Nuri Yardım da bu parçalardan övgüyle bahseder: “Kenan

Hulûsi

Koray,

hikâyeciliği

yanında

mensur

şiir

diyebileceğimiz nesirleriyle de önemlidir. Ki bunlar son derece rahat, seyyal ve üslup endişesi taşıyan parçalardır. Türkçenin ihtişamını ve zarafetini yansıtan bu denemelerde, dil güzelliğinin yanı sıra sağlam bir düşünce zemininin de 130

Koray, a.g.e., s. 19. Koray, a.g.e., s. 20. 132 Halime Aliyazıcıoğlu, Kenan Hulûsi ve hikâyeleri üzerine hazırladığı tez çalışmasında yazarın tüm yazılarını hikâye şeklinde değerlendirmek gibi büyük bir hataya düşmüştür. (bkz. Halime Aliyazıcıoğlu, “Kenan Hulûsi Koray’ın Edebî Kişiliği ve Hikâyelerinin İncelenmesi”, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2007.) 133 Necatigil, Bile/Yazdı, Yazılar, s. 181. 131

teşekkül ettiğini görmek mümkün. 1928 ile 1931 yılları arasında kaleme alıp yayımladığı bu nesirlerde kuvvetli bir ahenk sezilir. Süslü bir beyan, renkli bir ifade ve güçlü bir muhayyile bu metinlerin bariz vasıflarıdır.”134

Bu yazıların konusu genellikle çok sevdiği İstanbul’un çeşitli semtleridir. Hikmet Münir, bu sevgiden şu sözlerle bahseder: “Bir İstanbul çocuğu olmakla, bu şehrin hemşerisi olarak kalmamıştı. İstanbul’u denizden, sırttan, adadan ve kuleden içerek, süzerek ışıkla ışık, su ile su, ağaçla ağaç olarak yaşamıştır.”135

Yazarın en çok beğenilen denemeleri “Altın Oluk” ve “Çaycı Dükkânı”dır: “Hulûsi, mensur şiir yazmak kabiliyetiyle doğmuş bir insandı; ilk yazılarından hemen bir iki sene sonra yazdığı Altın Oluk ve Çaycı Dükkânı mensureleri onun bu yoldaki kabiliyetinin çok kuvvetli delilleridir. Eğer tuttuğu yoldan ayrılmasaydı, bugün ondan: ‘Türk edebiyatının en büyük nâsiri’ diye bahsetmek imkânını bulacaktık.”136 “Bir ‘Altın Oluk’ ki, insanı bir gaile içinde bulunduğu, kin, nefret, ihtiras dolu hayattan çekiyor, bir tatlı hayal âlemine bırakıyor. Bir ‘Altın Oluk’ ki, insanı kendi iç âlemine sürüklüyor ve ebediyete kadar oradan ayrılmamak isteği telkin ediyor. Gene, bir ‘Çaycı Dükkânında’ mensuresi ki, Allah’ın ihsanı olan geniş bir hayal ve şiir kudretine hayran bırakıyor.”137

Askerliği sırasında Adapazarı ve civarını dolaşma imkânı bulan Kenan Hulûsi’nin bu sırada şiirler de yazdığını, ama bunları yayımlama fırsatını bulamadan vefat ettiğini Niyazi Ahmet Banoğlu’nun şu satırlarından anlıyoruz: “(…) O güzel yerler ki sana şiirler ilham etmişti. Genç neslin en kuvvetli hikâyecisi ve nâsiri şiirler yazacak… Buna kim inanırdı? Ne güzel parçalardı onlar… Ve bana öbür gelişinde, bu şiirleri tam neşredilecek şekilde tashihli olarak göndereceğini vaat etmiştin.”138

Edebiyatımızda ihmal edilen mizah da onun pek çok eserinde güzel örneklerini bulmuştur. Kısa süre içinde çok ve çeşitli eserler vermiş olan Kenan 134

Mehmet Nuri Yardım, Unutulmayan Edebiyatçılarımız, Nesil Yayınları, İstanbul, 2004, s. 149. Hikmet Münir, “Hulûsi İçin”, s. 17. 136 Solok, a.g.m., s. 488. 137 Biliş, “Edebî Portreler: Kenan Hulûsi ”, s. 16. 138 Niyazi Ahmet Banoğlu, “Seni Hep Bekleyeceğim”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. 135

Hulûsi’nin birçok özelliği onu unutulmaz yapmaya yeterken bazı araştırmacılar, yaşamının kısa sürmesine bu yüzden de yapmak istediklerini tam olarak gerçekleştirme fırsatını bulamamış olmasına hiç değinmeden, onun yazdıklarının kısa soluklu olduğunu söylerler: “Türk

edebiyatında

isminden

önemle

söz

ettirebilecek

boyuta 139

ulaşamamış ve uzun soluklu olamamış, orta düzeyde bir yazar olarak bilinir.”

Kenan Hulûsi’nin eserlerinden oluşan üç kitabı yayıma hazırlayan İnci Enginün ise yazarımıza şu sözlerle sahip çıkar: “Kenan Hulûsi’nin bir kenara çabucak atılacak bir yazar olmadığına inanıyorum. Gazetede çalışması, birden fazla süreli yayına hikâyeler yazması, belki bir sanatçıdan beklenilen özeni yeterince gösterememesine yol açmıştır. Ayrıca öldüğünde henüz çok gençtir. Onun gerçekten unutulmayı hak etmeyen güzel hikâyeleri vardır. Bahar Hikâyeleri’nin verdiği ürpertiler, Bir Otelde Yedi Kişi’nin uyandırdığı yaz sıcaklığı ve rahatlığı yanında; Anadolu köylüsünün hazin hayat sahneleri, ihtiras ve aşklarının verdiği burukluk ve hüzünle Son Öpüş ve biraz oryantalist bakışla da olsa, çöl sıcaklarıyla kavrulan aşk mahkûmlarının ihtiraslarıyla Bir Yudum Su belki de yeniden keşfedilmeyi beklemektedir. Okunduktan sonra unutulamayan, kendisini hatırlatacak fırsatlarda hep akla geliveren kişiler, durumlar, seslerle Kenan Hulûsi kendisini okumak zahmetine katlananlara sık sık refakat eder.”140

Kenan Hulûsi’nin edebiyatımıza yaptığı bir katkı da Sait Faik’in edebiyat dünyasına girmesine vesile olmasıdır. Sait Faik’in ilk yazısı olan “Uçurtma”, 193031 yılları arasında onun vasıtasıyla yayımlanmıştır. “Fransa dönüşü İstanbul’a geldikten sonra Edebiyat Fakültesi’nde iken tanıştığı ve kendisine hikâye yazmak yolunda cesaret veren Kenan Hulûsi’nin aracılığı ile (Sait Faik’in) ilk yazısı Milliyet gazetesinde çıktı.”141

Sait Faik, bir mülakatta Orhan T. Özmez’in yönelttiği “tanıştığınız ilk sanatçı kimdir?” sorusuna şöyle cevap verir: “-

Yedi Meşale’cilerden Kenan Hulûsi… Onu daima saygıyla

142

anarım…”

139

Öztürk Emiroğlu, Türkiye’de Edebiyat Toplulukları, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003, s. 133. Koray, Yaz ve Aşk Hikâyeleri, s. 10. 141 Tahir Alangu, Sait Faik İçin, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 1956, s. 14. 140

Kenan Hulûsi, fantastik hikâyelerinde gerçek ve hayale bir arada yer vermesiyle de Sait Faik ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın hazırlayıcıları arasında sayılır.

1.6. ESERLERİ 1.6.1. Kitapları Yedi Meşale, (Ortak Kitap), Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1928. Bir Yudum Su, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul, 1929. Son Öpüş, İnkilâp Kitabevi, İstanbul, 1939. Bahar Hikâyeleri, Çığır Kitabevi, İstanbul, 1939. Bir Otelde 7 Kişi, Semih Lütfi Kitaphanesi, İstanbul, 1940. Bir Yudum Su, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1944. Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler, yay. haz. : İnci Enginün, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983. Beşer Dakikalık Hikâyeler, yay. haz. : M. Kayahan Özgül, Timaş Yayınları, İstanbul, 2000. Yaz ve Aşk Hikâyeleri, haz. : İnci Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004. Osmanoflar, yay. haz. : İnci Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004.

1.6.2. Eserlerinin Çıktığı Süreli Yayınlar 1.6.2.1. Bütün “Cenup Yıldızı”, No: 1, 1 Mart 1934, s. 11-13. 142

Mülakat metni için bkz.: Alangu, a.g.e., s. 92-94

1.6.2.2. Hayat “Bir Çaycı Dükkânında”, C: 5, No: 117, 21 Şubat 1929, s. 259. “Portakallar İçinde Bir Tahayyül”, C: 5, No: 122, 28 Mart 1929, s. 359. “Ölüme Dair Satırlar”, C: 5, No: 123, 4 Nisan 1929, s. 379. “İstanbul’dan Parçalar 1: ‘Beyazıt’ta Çınar Altı”, C: 6, No: 133, 13 Haziran 1929, s. 48-49.

1.6.2.3. Haber Akşam Postası “Bir Şarkıcı Kadının Hayatı”, 10 Birincikânun 1934. “Aşkı Tercih Eden Kadın”, 17 Birincikânun 1934 . “Madam ve M. Kivi Kivi”, 3 Eylül 1934. “İhtiyar Kaplanın Kızı”, No: 1078, 8 İkincikânun 1935. “Bir Yarasa Bir Kıza Âşık Oldu”, No: 1306, 26-30 Ağustos, 1-4 Eylül 1935.

1.6.2.4. İçtihat “Kavaklardan Karadeniz”, C: 12, No: 277-1, 11 Temmuz 1929, s. 7-8. “Kadın Kokusu”, C: 12, No: 278-2, 18 Temmuz 1929, s. 10-11.

1.6.2.5. Mektep “Çocukluğuma Dair”, C: 1, No: 1, 17 Aralık 1931, s. 8-9. “Özlediğim Bir İstirahat”, C: 1, No: 2, 24 Aralık 1931, s. 7. “Bize Bir Edebiyat Bürosu Lâzım”, C: 1, No: 3, 31 Aralık 1931, s. 2. “Mevsimler ve İtiyatlarımız”, C: 1, No: 4, 7 Kânunsâni 1932, s. 8-9.

“Darülbedayi’de: ‘İş Adamı ve Maya’ ”, C: 1, No: 5, 14 Kânunsâni 1932, s. 6. “Dayımın Evi”, C: 1, No: 6, 21 Ocak 1932, s. 8, 16. “Bir Şam Muganniyesinin Hayatı”, C: 1, No: 7, 1 Şubat 1932, s. 9, 12-14. “Dirilen Mumya”, C: 1, No: 8, 15 Şubat 1932, s. 8-9, 15. “Esma’nın Aşkı”, C: 1, No: 9, 22 Şubat 1932, s. 167-168, 173. “Uyku”, C: 1, No: 10, 29 Şubat 1932, s. 184,195. “Hacı Nesip”, C: 1, No: 10, 29 Şubat 1932, s. 191-192. “Meş’um Bir Müdafaanın Kitabı Çıktı: Ali Canip Beyin Antolojisi”, C: 1, No: 11, 7 Mart 1932, s. 199-200, 212. “Hacı Nesip”, C: 1, No: 11, 7 Mart 1932, s. 213-214. “Bir Köy Evinde Yazılmış Notlar”, C: 1, No: 12, 17 Mart 1932, s. 220, 232. “Hacı Nesip”, C: 1, No: 12, 17 Mart 1932, s. 229-232. “Ruhiyat Müderrisi”, C: 1, No: 13, 24 Mart 1932, s. 237-238, 241. “Kısa Cümle Modası Geçmiştir”, C: 1, No: 13, 24 Mart 1932, s. 234. “Ölüme Set Çekiniz”, C: 1, No: 14, 7 Nisan 1932, s. 259. “Çıkan Kitaplara Bir Bakış: İkimiz”, C: 1, No: 15, 1 Haziran 1932, s. 277. “Yaşamak Ölüler İçin Değildir”, C: 1, No: 16, 15 Haziran 1932, s. 283.

1.6.2.6. Meşale “Denizin Aldığı Adam”, No: 1, 1 Temmuz 1928, s. 12-14. “Portre”, No: 2, 15 Temmuz 1928, s. 10-11. “Ceylân Sesi 1”, No: 3, 1 Ağustos 1928, s. 10-13. “Bir Yudum Su”, No: 4, 15 Ağustos 1928, s. 9-13. “Ceylân Sesi 2”, No: 4, 15 Ağustos 1928, s. 14-16. “Ceylân Sesi 3”, No: 5, 1 Eylül 1928, s. 14-15.

“Öptükten Sonra”, No: 6, 15 Eylül 1928, s. 5. “Ceylân Sesi 4”, No: 6, 15 Eylül 1928, s. 15. “Ceylân Sesi 5”, No: 7, 1 Teşrin-i Evvel 1928, s. 15. “Ceylân Sesi 6”, No: 8, 1 Teşrin-i Evvel 1928, s. 13-16. 1.6.2.7. Milliyet (“Edebiyat Hayatı” Sayfası) “İstanbul’dan Parçalar: Beykoz’da Mehtap”, 9 Kânun-ı Evvel 1929, s. 6. “Yıldızlara Koşan Süvariler”, 16 Kânun-ı Evvel 1929, s. 6. “Bir Balıkçı Hikâyesi”, 30 Kânun-ı Evvel 1929, s. 6. “Klâsik Mısraların Muzafferiyeti”, 30 Kânun-ı Evvel 1929, s. 6.

1.6.2.8. Muhit “Beyaz Güller”, C: 2, No: 7, 1 Mayıs 1929, s. 509-510. “Dirilen Mumya”, C: 2, No: 9, 1 Temmuz 1929, s. 650-653. “Edebiyat Hakkında Ahmet Haşim Bey Ne Diyor”, C: 4, No: 19, Mayıs 1930, s. 8-9. “Beyazıt’ta Çınar Altı”, C: 5, No: 24, 1 Teşrîn-i Evvel 1930, s. 406-407. “Boğaz İçinde Bir Gece Yarısı Mehtabı”, C: 5, No: 25, 1 Teşrîn-i sâni 1930, s. 1011. “Yeni Neşriyat: Düstur-Namei-Enveri”, C: 5, No: 25, 1 Teşrin-i sâni 1930, s. 79. “İstanbul’dan Parçalar III: Şeceri Vakvak”, C: 5, No: 26, 1 Kânun-ı evvel 1930, s. 17. “İstanbul’dan Parçalar IV: Şehzade Başında Bir Çaycı Dükkânı”, C: 5, No: 27, 1 Kânun-ı sâni 1931, s. 10. “Cenap Şehabettin Beyle Konuştuklarım”, C: 5, No: 29, 1 Mart 1931, s. 6-8. “Tabaklar ve Çocukluğum”, C: 6, No: 31, 1 Mayıs 1931, s. 32. “İstanbul’dan Parçalar: Cevahir Bedestanı”, C: 6, No: 34, 1 Ağustos 1931, s. 2021.

“Ağustos Böcekleri”, C: 6, No: 35, 1 Eylül 1931, s. 16. “Dar Kapı”, C: 7, No: 48, 1 Kânunuevvel 1931, s. 65. “Uyku”, C: 7, No: 40, 1 Şubat 1932, s. 11.

1.6.2.9. Servet-i Fünun/Uyanış “Rübâb-ı Şikeste”, C: 62, No: 1623-149, 22 Eylül 1927, s. 296-298. “Hatıraların Hikâyesi”, C: 62, No: 1630-156, 10 Teşrîn-i sâni 1927, s. 414-415. “Bir Tutam Saç”, C: 62, No: 1638-164, 5 Kânun-ı sâni 1928, s. 123. “Beyaz Güller”, C: 62, No: 1643-169, 9 Şubat 1928, s. 205-206. “Ateş Kızı”, C: 63, No: 1656-182, 10 Mayıs 1928, s. 409-410. “İstanbul Aşkı”, C: 64, No: 1661-178, 14 Haziran 1928, s. 75-78. “Esmâ’nın Aşkı”, C: 64, No: 1661-187, 14 Haziran 1928, s. 75-78. “Çıplak Model”, C: 64, No: 1663-189, 28 Haziran 1928, s. 107. “Felekte Bir Macera”, C: 64, Nu: 1661-1871. “Hikâye”, C: 64, Nu: 1664-190, s. 120-122. “Güzel ve Esrarengiz”, C: 64, No: 1669-195, 30 Ağustos 1928, s. 250-251. “Bir Kölenin İntikamı I”, C: 64, No: 1678-204, 11 Teşrin-i evvel 1928, s. 357-358. “Bir Kölenin İntikamı II”, C: 64, No: 1679-205, 18 Teşrin-i evvel 1928, s. 370-371. “Merzengüş Sultan”, C: 65, No: 1689-4, 27 Kânun-ı evvel 1928, s. 62-64. “Merzengüş Sultan”, C: 65, No: 1690-5, 3 Kânun-ı sâni 1929, s. 78-80, 90. “Bir Cinayetin Hikâyesi”, C: 65, No: 1703-18, 4 Nisan 1929, s. 282-283, 286-287. “Kıllı Maymun”, C: 65, No: 1704-19, 11 Nisan 1929, s. 301-304. “Zenci Dansöz”, C: 65, No: 1705-20, 18 Nisan 1929, s. 316-320. “Kaybolan Şey”, C: 65, No: 1707-22, 2 Mayıs 1929, s. 346-347, 351. “Ayna”, C: 65, No: 1708-23, 9 Mayıs 1929, s. 366-368.

“Bir Yudum Su’dan Bir Parça”, C: 65, No: 1709-24, 16 Mayıs 1929, s. 385. “Akşam Gazetesinde Anket Faciası”, C: 65, No: 1710-25, 23 Mayıs 1929, s. 392. “Ayna”, C: 65, No: 1710-25, 23 Mayıs 1929, s. 400-402. “Güneşi İsteyen Adam”, C: 66, No: 1715-30, 27 Haziran 1929, s. 480-481. “Yedi Buçuk Santimlik Kumaş”, C: 66, No: 1716-31, 4 Temmuz 1929, s. 496-497. “Haftadan Haftaya: Bir Cevap”, C: 66, No: 1716-31, 4 Temmuz 1929, s. 498. “Öptükten Sonra”, C: 66, No: 1717-32, 11 Temmuz 1929, s. 512. “Haftadan Haftaya: Mehmet Emin Bey”, C: 66, No: 1717-32, 11 Temmuz 1929, s. 514. “Muammer Lütfü Bey’e: Zarurî Bir Cevap”, C: 64, No: 1669-195, 9 Ağustos 1928, s. 202. (Sabri Esat, Cevdet Kudret, Vasfi Mahir, Yaşar Nabi ve Ziya Osman’la birlikte)

1.6.2.10. Tan “Tarlaya Çevrilen Su”, No: 1152, 14 Temmuz 1938. “Tarlaya Çevrilen Su”, No: 1153, 15 Temmuz 1938. “Tarlaya Çevrilen Su”, No: 1154, 16 Temmuz 1938. “Bir Köylü Oyunu”, No: 1162, 24 Temmuz 1938. “Bir Köylü Oyunu”, No: 1163, 25 Temmuz 1938. “Tuhaf Bir Ölüm”, No: 1174, 5 Ağustos 1938. “Gece Kuşu”, No: 1214, 17 İlkkânun 1938.

1.6.2.11. Vakit/Kurun 1.6.2.11.1. Vakit/Kurun “Nizamettin Nazif’in Sözleri I”, No: 6559-499, 16 Nisan 1936, s. 1, 7.

“Nizamettin Nazif’in Sözleri II”, No: 6560-500, 17 Nisan 1936, s. 6. “Nizamettin Nazif Söylüyor”, No: 6561-501, 18 Nisan 1936, s. 12. “Nizamettin Nazif Söylüyor”, No: 6562-502, 19 Nisan 1936, s. 6. “Nizamettin Nazif’in Fikirleri”, No: 6563-503, 20 Nisan 1936, s. 6. “Şehirde Gezintiler, Gülhane Parkındaki Görülenler ve Dinlenilenler”, No: 6691631, 26 Ağustos 1936, s. 3. “Karikatür Sergisinde Bir Saat, Mişonaçi Sergide”, No: 6692-632, 27 Ağustos 1936, s. 3. “Ressam Münif Fehim’le Mülâkat”, No: 6693-633, 28 Ağustos 1936, s. 3. “Ültra Modern Bir Ziyaretçi ile Ayaküstü Neler Konuştum?”, No: 6695-635, 30 Ağustos 1936, s. 3. “İskelet ve Ruhu”, No: 6733-673, 7 Eylül 1936, s. 4. “İskelet ve Ruhu”, No: 6734-674, 8 Eylül 1936, s. 4. “İskelet ve Ruhu”, No: 6735-675, 9 Eylül 1936, s. 4. “İki Kırlangıcın Hayatı”, No: 6754-694, 28 İlkteşrin1936, s. 4. “Bir Balıkçı Hikâyesi”, No: 6863-983, 18 Şubat 1937,s.5,7. “Bahar ve Kurbağalar”, No: 6872-992, 2 Mart 1937, s. 2. “Kurtlar”, No: 6892-1012, 22 Mart 1937, s. 6, 10. “Bir Şam Muganniyesinin Hayatı”, No: 6964-10634, 2 Haziran 1937, s. 8. “Bir Şam Muganniyesinin Hayatı”, No: 6965-10635, 3 Haziran 1937, s. 6. “Robert Prençisi Kim Öldürdü?”, 7074-1164, 20 Eylül 1937, s.2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7123-1213, 8 İkinciteşrin1937, s. 2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7124-1214, 9 İkinciteşrin1937, s. 2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7125-1215, 10 İkinciteşrin1937, s. 2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7126-1216, 11 İkinciteşrin1937, s. 2.

“Dörthanların Kulaksızı”, No: 7127-1217, 12 İkinciteşrin1937, s. 2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7128-1218, 13 İkinciteşrin1937, s. 2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7129-1219, 14 İkinciteşrin1937, s. 2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7130-1220, 15 İkinciteşrin1937, s. 2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7131-1221, 16 İkinciteşrin1937, s. 2. “Dörthanların Kulaksızı”, No: 7132-1222, 17 İkinciteşrin1937, s. 2. “Çalınan Tarla”, No: 7137-1227, 22 İkinciteşrin 1937, s. 7,17. “Öküz Vebası”, No: 7144-1234, 28 İkinciteşrin1937, s. 6. “Dayımın Evi I”, No: 7150-1240, 7 Birincikânun 1937, s. 5. “Osmanoflar”, No: 7175-1265…7277-1367, 1 İkincikânun1938…16 Nisan 1938. (75 sayı) “Adını Bilmeyen Adam”, No: 7177-1266, 3 Ocak 1938, s. 3. “Saatli Köşk”, No: 7189, 15 Ocak 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7605, 15 Mart 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7606, 16 Mart 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7607, 17 Mart 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7608, 18 Mart 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7609, 19 Mart 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7610, 20 Mart 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7611, 21 Mart 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7612, 22 Mart 1939, s. 3. “Yusufçuk”, No: 7613, 23 Mart 1939, s. 3. “Balıkçıl Kuşu ve Diğerleri”, No: 7931, 10 Şubat 1940, s. 4. “Bir, İki Nokta: Orhan Seyfi’ye Bir Fiske”, No: 8014, 3 Mayıs 1940, s. 3. “Bir, İki Nokta: Hakikat mi, Masal mı?”, No: 8015, 4 Mayıs 1940, s. 3.

“İncir Fidanları”, No: 8124, 21 Ağustos 1940, s. 5, 6. “Paraşüt I”, No: 8125, 22 Ağustos 1940, s. 5. “Paraşüt II”, No: 8126, 23 Ağustos 1940, s. 5. “Paraşüt III”, No: 8127, 24 Ağustos 1940, s. 5. “Sayfiyede Bir Numero”, No: 8126, 25 Ağustos 1940, s. 5, 6. “Deniz Kenarında”, No: 8128, 27 Ağustos 1940, s. 5. “Deniz Kenarında”, No: 8129, 28 Ağustos 1940, s. 5. “İki Defa Ölüm”, No: 8130, 29 Ağustos 1940, s. 5. “İki Defa Ölüm”, No: 8131, 30 Ağustos 1940, s. 5, 6. “Bir Garip Adam”, No: 8133, 1 Eylül 1940, s. 5, 6. “Bir Garip Adam”, No: 8134, 2 Eylül 1940, s. 5, 6. “Kemahlı Değirmenci”, No: 8135, 3 Eylül 1940, s. 5, 6. “Kemahlı Değirmenci”, No: 8136, 4 Eylül 1940, s. 5, 6. “Kamçı”, No: 8137, 5 Eylül 1940, s. 5, 6. “Kamçı”, No: 8138, 6 Eylül 1940, s. 5, 6. “Taş ve Gedik”, No: 8139, 7 Eylül 1940, s. 5, 6. “Taş ve Gedik”, No: 8140, 8 Eylül 1940, s. 5, 6. “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor”, No: 8140, 8 Eylül 1940, s. 4. “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor”, No: 8141, 9 Eylül 1940, s. 4, 5. “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor”, No: 8142, 10 Eylül 1940, s. 4. “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor”, No: 8143, 11 Eylül 1940, s. 4. “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor”, No: 8144, 12 Eylül 1940, s. 5. “Ömer Besinin Başı”, No: 8147, 15 Eylül 1940, s. 5. “Ömer Besinin Başı”, No: 8148, 16 Eylül 1940, s. 5. “Güneş Balıkları”, No: 8151, 19 Eylül 1940, s. 5.

“Güneş Balıkları”, No: 8152, 20 Eylül 1940, s. 5. “Güneş Balıkları”, No: 8154, 22 Eylül 1940, s. 5. “Güneş Balıkları”, No: 8155, 23 Eylül 1940, s. 5. “Bir Hudut Oyunu”, No: 8156, 24 Eylül 1940, s. 5. “Mavzer”, No: 8162, 30 Eylül 1940, s. 5. “Mavzer”, No: 8163, 1 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Burmalı Apulet”, No: 8166, 4 Birinciteşrin 1940, s. 5. “Burmalı Apulet”, No: 8167, 5 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Gece Servisi”, No: 8174, 12 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Gece Servisi”, No: 8175, 13 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Bir Aşk Hikâyesi”, No: 8179, 17 Birinciteşrin 1940, s. 5. “Bir Aşk Hikâyesi”, No: 8180, 18 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Bir Aşk Hikâyesi”, No: 8181, 19 Birinciteşrin 1940, s. 5. “Bir Aşk Hikâyesi”, No: 8182, 20 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Garsoniyer”, No: 8187, 25 Birinciteşrin 1940, s. 5. “Garsoniyer”, No: 8188, 26 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Vallah, Billah Yok”, No: 8192, 30 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Vallah, Billah Yok”, No: 8193, 31 Birinciteşrin 1940, s. 5, 6. “Miras Keçe”, No: 8226, 4 Birincikânun 1940, s. 5. “Tuhaf İnsanlar”, No: 8229, 7 Birincikânun 1940, s. 5,6. “Altı Sene Evvel”, No: 8230, 8 Birincikânun 1940, s. 5. “Bir Geçim Yolu”, No: 8232, 10 Birincikânun 1940, s. 5. “Cevizler”, No: 8241, 12 Birincikânun 1940, s. 5. “Küçük Yalanlar”, No: 8236, 14 Birincikânun 1940, s. 5. “910 Modeli”, No: 8230, 19 Birincikânun 1940, s. 5.

“Gümüş Yıl”, No: 8244, 22 Birincikânun 1940, s. 5. “Oda Hizmetçisi”, No: 8253, 31 Birincikânun 1940, s. 5. “Satılık Kısrak”, No: 8260, 8 İkincikânun 1941, s. 5. “Bir Maymun Numarası Daha”, No: 8261, 12 İkincikânun 1941, s. 5. “Bir Beyaz Rus”, No: 8264, 15 İkincikânun 1941, s. 5. “Bir Beyaz Rus”, No: 8265, 16 İkincikânun 1941, s. 5. “Yeşil Gözlü Yaramaz”, No: 8268, 19 İkincikânun 1941, s. 5. “Yolda”, No: 8270, 21 İkincikânun 1941, s. 5. “Şehir Kurtaran Tencere”, No: 8279, 30 İkincikânun 1941, s.5,6. “Üçüncü Mevkide”, No: 8281, 1 Şubat 1941, s. 5. “Zorla Hastalık”, No: 8283, 3 Şubat 1941, s. 5. “Belki Bir İllüzyon”, No: 8287, 7 Şubat 1941, s. 5. “Belki Bir İllüzyon”, No: 8288, 8 Şubat 1941, s. 5. “Apartman Kapıcıları”, No: 8297, 17 Şubat 1941, s. 5. “Yol Amelesi”, No: 8300, 20 Şubat 1941, s. 5. “Yol Amelesi”, No: 8301, 21 Şubat 1941, s. 5. “Cumali”, No: 8304, 24 Şubat 1941, s. 5. “Cumali”, No: 8305, 25 Şubat 1941, s. 5. “Cumali”, No: 8306, 26 Şubat 1941, s. 5. “Cumali”, No: 8307, 27 Şubat 1941, s. 5. “Amerika’ya Giden Asmakabağı”, No: 8315, 7 Mart 1941, s. 5. “Bir Paket Sigara”, No: 8318, 10 Mart 1941, s. 5. “Olimpiyat Bebekleri”, No: 8334, 28 Mart 1941, s. 5. “Olimpiyat Bebekleri”, No: 8335, 29 Mart 1941, s. 5. “Güneşten Kaçan Köy”, No: 8340, 3 Nisan 1941, s. 5.

“Sağ Elin Parmakları”, No: 8343, 6 Nisan 1941, s. 5. “Şart Olsun Kilosu Seksene Geldi”, No: 8344, 7 Nisan 1941, s. 5. “Turna Mevsimi”, No: 8345, 8 Nisan 1941, s. 5. “Sonu Bir Şarkı”, No: 8347, 10 Nisan 1941, s. 5. “Eller Yukarı”, No: 8348, 11 Nisan 1941, s. 5. “Bir Alışveriş”, No: 8353, 16 Nisan 1941, s. 2. “Baş Ucunda mı Ayak Ucunda mı”, No: 8358, 21 Nisan 1941, s. 5. “Doktor Popen’in Karısı”, No: 8360, 23 Nisan 1941, s. 3. “Cesaret”, No: 8405, 7 Haziran 1941, s. 5. “Gece Yürüyüşü”, No: 8407, 9 Haziran 1941, s. 6. “Hastalık”, No: 8414, 16 Haziran 1941, s. 5. “Kinin”, No: 8419, 21 Haziran 1941, s. 5. “Sazlık”, No: 8452, 24 Temmuz 1941, s. 5. “Manken”, No: 8457, 29 Temmuz 1941, s. 5. “Manken”, No: 8458, 30 Temmuz 1941, s. 5. “Stepte Atlılar”, No: 8506, 16 Eylül 1941, s. 2. “İki İstasyon Arasında”, No: 8507, 17 Eylül 1941, s. 6. “Toros Ekspresi”, No: 8509, 19 Eylül 1941, s. 3. “Kırk Gün Taban Eti, Bir Gün Av Eti, Fakat Böylesi Değil”, No: 8522, 12 Ekim 1941, s. 5, 6. “Deniz Banyosunun Hakiki Fiyatı”, No: 8524, 14 Ekim 1941, s. 5, 6. “Çakal Zehiri”, No: 8535, 25 Ekim 1941, s. 5, 6. “Çakal Zehiri”, No: 8536, 26 Ekim 1941, s. 5, 6. “Tel Örgü”, No: 8546, 5 Kasım 1941, s. 3. “R.B.K. Pansiyonu”, No: 8633…8655, 9 Şubat 1942…3 Mart 1942, s. 3. (22 Sayı)

“Kader”, No: 8662, 10 Mart 1942, s. 5. “Vali Paşaya Don”, No: 8663, 11 Mart 1942, s. 5. “Bir Ölüm Vakası”, No: 8665, 13 Mart 1942, s. 5. “Bir Bardak Bira”, No: 8666, 14 Mart 1942, s. 5. “Astragan Manto”, No: 8667, 15 Mart 1942, s. 5. “Otuz Kuruşa Yatak”, No: 8670, 18 Mart 1942, s. 5. “7 Saat Gecikme”, No: 8676, 24 Mart 1942, s. 5. “Golf Oynayan Kadın Bibliyosu”, No: 8680, 28 Mart 1942, s. 6. “Muharebe”, No: 8690, 7 Nisan 1942, s. 5. “Evham”, No: 8693, 10 Nisan 1942, s. 5. “İş Bilenin Kılıç Kuşananın”, No: 8687, 4 Nisan 1942, s. 5. “700.000 Dolarlık İncil”, No: 8721, 8 Mayıs 1942, s.5.

1.6.2.11.2. Kurun’un İlavesi “Haftanın Akisleri”, No: 36, 26 Birincikânun 1936, s. 2, 10. “Çıkan Kitaplara Bir Bakış: Çemberley’in Hâtıraları ve 43 Şiir”, No: 2, 30 Mayıs 1936, s. 4, 10. “Çıkan Kitaplara Bir Bakış”, No: 6, 27 Haziran 1936, s. 4. “Özlediğim İstirahat”, (İlave) No: 6645-585, 11 Temmuz 1936, s. 6. “Çıkan Kitaplara Bir Bakış”, (İlave) No: 6645-585, 11 Temmuz 1936, s. 4,10. “Konuşma: Göz Terbiyesi”, (İlave) No: 6645-585, 11 Temmuz 1936, s. 2, 10.

1.6.2.12. Varlık “Mevsimler ve İtiyatlarımız”, C: 4, No: 76, 1 Eylül 1936, s. 58. “Milyarder Mak Kinley’in Halıları”, C: 6, No: 124, 1 Eylül 1938, s. 59-62.

1.6.2.13. Yeni Mecmua “Leke”, C: 1, No: 2, 12 Mayıs 1939. “Uçurum”, C: 1, No: 10, 7 Temmuz 1939. “Deniz Kızı”, C: 1, No: 14, 4 Ağustos 1939. “Yaş Günü”, C: 4, No: 70, 30 Ağustos 1940. “Bir Hudut Oyunu”, C: 4, Nu: 73, 20 Eylül 1940. “Hasogev’in Karısı”, No: 128, 6 Haziran 1942.

1.6.2.14. Yeni Türk Mecmuası “İstirahat”, C: 1, No: 16-17, Kânunuevvel 1933-Kanunusâni 1934, s. 1298-1299. “Milyarder Mak Kinley’in Halıları”, C: 1, No: 18, Şubat 1934, s. 1375-1381.

1.6.2.15. Yıldız “Son Ders”, C: 3, No: 28, 15 İlk Kânun 1939, s. 25-26, 33.

2. BÖLÜM KENAN HULÛSİ KORAY’IN HİKÂYELERİNİN İNCELENMESİ

2.1. YEDİ MEŞALE Yedi Meşale adlı ortak kitapta yazarın “Denizin Zaferi”, “Abajur” ve “Bir Mezarcının Hayatı” adlı üç hikâyesi bulunmaktadır.

2.1.1. Denizin Zaferi Mitolojik unsurlarla örülü bir hikâye olan “Denizin Zaferi 1 adlı eserde yaşlı bir şairle deniz arasında yapılan yarış ve bu yarışta denizin kazandığı zafer anlatılmaktadır. Hikâyenin başında deniz kızları birbirlerine bu yarışı haber vermektedir: “Çıplak vücutları olgun bir ay kadar güzel, tertemiz, bembeyaz deniz kızları.. (…) Saçlarının bir kısmını ortasından ayırmış, bir kısmını alnı üstüne bir ay sırtı gibi taramış kesik saçlı, harikulade güzel bir deniz kızı söylüyordu: Bir haber size.. Bu akşam ihtiyar bir şair denizle yarışa çıkacakmış..” (s. 107)

Şair, bu yarışta galip gelirse “denizler ilahı asil Neptün”, onu bir deniz kızıyla evlendirecektir. Yarış, hakemlik yapacak Neptün’ün gelmesiyle başlar. Şair, coşkun dalgalarla kabaran deniz karşısında otuz sene öncesini hatırlar. O zamanlar şair rübâbını çalmaya başlayınca deniz kızlarının raksı durur, rüzgâr nefes almaz, deniz de şairin mısralarını duyabilmek için âdeta bir göl kesilirdi. Oysa şimdi, şairin rübâbında eski nağmelerden eser yoktur.

Sabri Esat vd., Yedi Meşale, Muallim Ahmet Hâlit Kitaphanesi, İstanbul, 1928, s. 107-111.

Şairin rübabından çıkan nağmeler, denizi durdurmaya yetmez. Deniz, hırçın dalgalarla şaire saldırmayı sürdürür. Neptün de elindeki asayı kaldırıp yarışı bitirir. Zafer, denizindir. Mağlup olan şairin rübâbı kayalarda parçalanır. Deniz kızlarından biri rübâbın parçalarını birleştirir ve ortaya bir kalp çıkar. Deniz ise kazandığı zaferin mutluluğuyla gülmektedir: “Saçlarının bir kısmını ortasından ayıran, bir kısmını da alnı üstüne bir ay sırtı gibi tarayan harikulade güzel bir deniz kızı parçalanmış rübabın kırıklarını topladı. Birleştirdi. Ve… Bir kalp çıktı. ………………………………………………………………… …………………………………………………………………. Deniz; büyük, geniş, hudutsuz deniz; sahilde ince bir nükteyle yuvarlana yuvarlana gülüyordu.” (s. 111)

Yaşlandığını ve mısralarının etkileyiciliğini yitirdiğini kabul etmek istemeyen şair, bu yarış sonunda yenilgiyi kabul eder. Şair ve deniz, yaşlılık-gençlik, acz-güç ve yıpranmışlık-dinçlik gibi birbirine zıt kavramları temsil etmektedir. Rübâb ise şairin kalbinin sembolüdür. Yıllar, onu kırmış ve yıpratmıştır. Şair, eskiden sanatıyla denize bile hükmedebilirken geçen yıllar onu yormuştur. Artık deniz onun nağmelerinden etkilenmemekte, hâline acımasızca gülmektedir. Bu durum, “Kurt kocayınca köpeklerin maskarası olur.” atasözünü hatırlatmaktadır. İlâhi konumdaki “o” anlatıcının naklettiği olaylar, bir akşam içinde gerçekleşir. Deniz kenarında geçen hikâyede deniz kızları, Neptün gibi mitolojik unsurlar yer almıştır. Denize de kişi özelliği verilmiştir. Benzetmeler, söz tekrarları, alt alta yazılan kısa, eksiltili cümleler ve uzayıp giden sıralı noktaların bulunduğu bu hikâyede de şiirsel bir üslup vardır.

2.1.2. Abajur “Abajur”2 adlı hikâyede, sevdiği erkekle güzel bir kadın arasındaki yakınlaşmaya şahit olan çirkin bir kadının, incinen gururunu onarmak için rakibesini öldürüşü ve çektiği ıstırap anlatılmaktadır. Kahramanlarımız, hikâyenin başında bir balodadır. Erkek, güzel kadına kur yaparken çirkin kadın da bir paravanın ardından onları izlemektedir: “Karşılıklı aynalarda iç içe uzayan akisler gibi kahkahalar… ……………………………………………………………………………… Onları, büyük ve geniş bir odanın en nihayete gelişi güzel konmuş bir paravan arkasında dinliyordu. Erkeğin sesi: Tuhaf… Bir şiir kitabına benzediğinizi şimdiye kadar cidden mi bilmiyordunuz? ……………………………………………………………………………..... Kahkahalar..” (s. 112)

Onları endişe içinde izleyen kadın, öpüştüklerini görünce bayılır. Ayıldığında sevdiği erkeğin ona merhamet dolu bakışlarla baktığını görür. Kadının gururu incinmiştir. Erkekse onun kendisini çok sevdiğini bilmektedir, ama kadının çirkinliği onun aşkına cevap vermesini engeller. Biraz açılan kadın, gururunun kırılmasına sebep olan kadını öldürmeyi düşünür. Bunu yaparsa ferahlayacağını ve yeniden yaşamaya başlayabileceğini ummaktadır. İki kadın, kulübün arka cephesindeki merdivenlerin başında karşılaşır. İkisi de mağrurdur. Güzel kadının bakışları, dudakları ve duruşu küçümseme ifadeetmektedir. Çirkin kadının zihninde ise kahkaha sesleri çınlamaktadır. Karşısındaki kadının kendisini aşağıladığını ve hâline kahkahalarla güldüğünü düşünür. Bu düşüncelerle onu merdivenlerden iter.

Sabri Esat vd., a.g.e., s. 112-119.

Kulüpten koşarak çıkan kadın, eve gidip kendini karyolaya atar ve ağlayarak uyuyakalır. Anlatıcı, bundan sonra odanın içini tasvir eder: “Duvarda asılı saatin, sarı, yuvarlak, madenî rakkası bitmez, tükenmez hareketleriyle zamanı dokumakta.. Ve odanın kandilleri düşük, bitab bir kuş hâline benzeyen dekoruna hâkim bir şey var: Bir tuğladan su sızar gibi içinden ışık sızan bir abajur. Pembe bir abajur. Yalnız bir abajur. A..ba..jur!.. ………………………………………………………………………………. Susunuz. Istırap uyanmasın.” (s. 119)

Abajur, kadının yalnızlığının sembolüdür ve hikâye, adını ondan almıştır. Hikâyedeki çatışma, iki kadın arasındadır. Biri güzel, mağrur; diğeri ise zeki, ama çirkin ve gururu kırılmış bir kadındır. İncinen gururunu tamir etmek için cinayet işleyen kadın, rakibesini öldürünce ferahlayacağını düşünse de umduğu gibi olmaz, ıstırabı daha da artar. Kadının cinayetten önce ve sonraki ruh hâli ile davranışları hikâyede başarıyla yansıtılmıştır. Hikâyede erkeklerin kadında aradığı en önemli özelliğin dış güzellik olduğu görülmektedir. Çirkin kadın, çok zekidir; adamı da çok sevmektedir. Ama adam için bunların kıymeti yoktur. Adam, ona hürmet bile etmemektedir: “Böyle kadınlarsa -düşünüyordu- böyle kadınlarsa erkekler için tahammül edilemeyen bir ukubetten başka ne idi ki? Şimdiye kadar onunla bir nezaket eseri olarak konuşmuştu. Bunu anlaması ve çok acı olmakla beraber kendisini sevmekten ihtiraz etmesi lazımdı. Zira, erkek tarafından ancak hürmet edilen kadın aşkına bir mukabele görebilirdi.” (s. 116)

Hikâyedeki olaylar, bir gece içinde geçekleşir. Hikâyenin mekânları ise balonun yapıldığı kulüp, kulübün bahçesi ve çirkin kadının evidir. Olaylar, ilahî konumdaki “o” anlatıcı tarafından nakledilmiştir.

Yazarın ilk hikâyelerinden olan bu eserde de üslup şiirseldir: “Köşede karyolanın saten dalgaları içinde bir kadın! Dişlerini taze ve nemli bir meyveye batırır gibi yastığa batırmış. Kalçaları âdeta yiyecek gibi bir hırsla yapışık.. Ağzı köpük içinde.. Sonra bir ses: Bir kadın ağlıyor. O kadın ağlıyor. Kendisi ağlıyor.

Biraz evvel isyan.. Yırtan bir isyan, Öldüren bir isyan, Kahhar bir isyan, İsyan, isyan… Fakat şimdi… Acz, acz, ve acz….” (s. 118-119)

Güzel kadının kahkahaları çirkin kadının tahrik olmasına sebep olduğu için hikâye boyunca leitmotif tekniğiyle bu kahkahalardan bahsedilmiştir: “Kahkahalar… Beyninde kahkahalar.. Uğuldayan kahkahalar.. Islık çalan kahkahalar… Kahkahalar…. Kahkahalar…. Karşısındaki vücut sanki birdenbire bir kahkaha olmuştu. Gülüyordu. İki kat gülüyordu. Dimdik gülüyordu. Gülüyordu.. Ve gülüyordu.” (s. 117)

Kadın kahramanlar şu sözlerle tasvir edilmiştir:

“Zayıf bir vücut.. Esmere çalan yüzü üstünde basık, kenarlarından çekilmiş bir burun.. Küçük gözler.. Geniş bir alın..” (s. 114) “Güzel kadın: Üstünde kolsuz, dekolte beyaz Roma krepi bir elbise.. Kalçalarını iştiyak içinde saran etekler ön tarafta biraz fazlaca uzun.. Ve üst kısmında kristalden bir sıra.. Vücudu bir burgu gibiydi. Saçları, bahar memleketlerinden güvercin kanatlarında getirilmiş ince bir rüzgârla kabarıktılar..” (s. 116)

2.1.3. Bir Mezarcının Hayatı “Bir Mezarcının Hayatı”3 adlı hikâyede, baba mesleği olan mezarcılığı babası istediği için sürdüren bir mezarcının önceleri rahatsızlık duyduğu bu mesleğe zamanla alışması anlatılmaktadır. Zamanı bildiren bir cümleyle başlayan hikâye, ortam hakkında bilgi veren cümlelerle sürdürülmüştür: “Bol güneşli bir yaz günüydü. Babası kulübenin önüne oturmuştu, kapıları açıktı. Uzun bir saçtan taranırken dökülmüş saçlar gibi parlak, ince bir iki ışık kıvrılıyordu içeriye.. Çam tahtasından kapı bu sıcakta sanki içini boşaltıyordu.. Birkaç kazmayla bir iki kürek sapı dayanmıştı ona.. Sarı, killi topraklar birisinin burnunda, ötekinin sırtında külçeleşmiştiler..” (s. 120)

Artık ihtiyarlamış olan baba, mesleğini bir emrivaki ile oğluna devreder. Ertesi gün mezarcılığa başlayan çocuk, huzursuzdur. Akşam olunca kapının çalındığını sanıp korkar: “Senelerden beri mezarlar içinde dolaşan ve korku nedir bilmeyen çocuk ilk defa olarak kapısını açmağa korkuyordu.” (s. 122)

Şehirde başlayan salgın hastalık yüzünden her gün sekiz on mezar kazmak zorunda kalan mezarcı, hayatı boyunca gözüyaşlı insanlarla muhatap olacağını 3

Sabri Esat vd., a.g.e., s. 120-127.

düşünür ve kunduracılık, terzilik gibi başka meslekler hayal eder. Kazandığı para ne kadar çok olsa da mezarcılıktan kazandığı için onu rahatsız etmektedir. İstemediği bu mesleği babası yüzünden yapmaktadır. Oğlunun bu düşünceli hâlini gören baba ise onun kavga edeceğini anlar ve dışarı çıkmak ister. Sonraki bölümde kapının önündeki sedirin üstünde buztutmuş bir adamdan bahsedilir. Açıklanmasa da bunun baba olduğu düşünülebilir. Çünkü hikâyede babadan bir daha bahsedilmemiştir. Aradan zaman geçmiş, mezarcı evlenmiş, çocukları olmuştur. O, mesleğini sürdürmekte, toprak, ölüleri her gün “aynı aç iştahla yut”maktadır. Ama mezarcının içinde değişen bir şey vardır. O, işini kanıksamıştır artık. Ölüler, gözüyaşlı insanlar, kazılan mezarlar onun için sıradanlaşmıştır. O kadar ki, huzursuz olan eşi taşınmak istediğinde buna itiraz eder: “Vehmin hiç de lüzumu yoktu. Dam çatırdayabilir, kapı vurulur gibi olur, kulübenin altından sesler de gelebilirdi. Fakat, bütün bunlar oturmamalarını icap ettirmezdi ki…” (s. 126)

Bir gün oğlu ölür ve onun mezarını da kendisi kazar. Son bölümde okuyuculara seslenen anlatıcı, onlara ölümü hatırlatır. Hayat gibi ölüm de doğaldır: “İşitiyor musunuz? Ta ilerideki servi altında bir kazma sesi var. Mezarcı çalışıyor. Bir kazma sesi.. Ve: Dudaklarında bir türkü….” (s. 127)

Hikâyede kendi istediği hayat ile babasının dayattığı hayat tarzı arasında seçim yapmak zorunda olan bir genç vardır. Babasının emrivakisine boyun eğen genç, zamanla hayallerini unutur. Yaptığı iş, onu duyarsız, taş kalpli biri hâline getirmiştir. Gördüğü bir rüya da bunun üzerinedir: “Kalbini çıkaran kemikli ve sinirli bir el oraya buzlu bir kaya parçası koydu.” (s. 125)

İnsan, her şeye alışmaktadır. Önceleri mezarcılığı benimseyemeyen kahramanımız, zamanla bu işe öyle alışmıştır ki oğlunu gömmek bile onu etkilememiştir. Bu, onun işidir ve artık o da işini yaparken sıradan bir işle uğraşanlar gibi türkü söyleyecek kadar rahattır. Hikâyede kahramanın başlardaki huzursuzluğu başarıyla yansıtılmıştır: “Gece.. Oturduğu kulübenin bu kadar korkulu olduğunun hiç farkında değildi. Ara sıra bir iki yük arabası geçiyordu. Bozuk kaldırımlarda takırdılı seslerle… Bozuk kaldırımlarda takırdılı seslerle ara sıra bir yük arabası geçiyordu.” (s. 122)

Ortam da bu huzursuzluğa uygun şekilde aktarılmıştır: “Kapı tekrar vurulur gibi oldu. O vakit içerideki sessizlik âdeta ürperdi. Hava zerreleri âdeta diken diken oldular.. Vücudu âdeta kirpileşti.” “Sinirlerini geren korkusuna rağmen, kaskatı ve dimdik kesilmiş bir vücuda benzeyen kapıyı açtı: Karanlık” (s. 122) “Ters çevrilmiş bir gaz tenekesi üstünde yanan sarı, isli lamba, odaya pis bir ışık vermişti.” (s. 123)

Açık bir tarih verilmese de hikâyede özetleme tekniği ile anlatılan uzun bir zaman söz konusudur. Mekân adı da belirtilmemiş olmakla birlikte mezarlık, çevresi ve mezarcının kulübesi hikâyedeki olaylara sahne olan yerlerdir. Yazarın ilk hikâyelerinde görülen üslup özellikleri bunda da söz konusudur: “Kar… Büyük, parça parça; fakat sükûn içinde dönen, savrulan, düşen bir kar.. Kapıyı yumrukla çaldı. Kar… Beyaz bir Japon çiçeği şeklinde yağan kar.. Büyük… Parça parça…” (s. 124)

2.2. BİR YUDUM SU Bu hikâye kitabında yazarın aynı adlı tek hikâyesi mevcuttur. Yazarın Yedi Meşale dönemine ait bir hikâyesi olan “Bir Yudum Su”4, “Leylâ ile Mecnun” hikâyesini anımsatan bir aşk hikâyesidir. Bu hikâyede adı geçen üç kişiden biri şair Kays’tır. Diğer iki kişinin adı ise aynıdır: Lübna. Ancak Yedi Meşale topluluğu üzerine bir tez hazırlayan Bilge Yüksel, kahramana “Lübna” yerine “Lebenî” demeyi tercih etmiştir: “Bu isim, İnci Enginün’ün çalışmasında ‘Lübna’ olarak geçmektedir (…). Ancak, bu sözcüğün sözlüklerde anlamına rastlanamamıştır. Bu nedenle, -kadının, adamın susuzluğunu gidermesi ve bembeyaz bir tene sahip olduğu için- metinle bağlantısının daha güçlü olduğu düşüncesiyle ‘Lebenî’ (= süte ait, süt, süt gibi) şekli tercih edilmiştir.”5

Hikâyenin Osmanlıca metni üzerinde çalışan araştırmacının dikkatten uzak tuttuğu bir husus vardır: Yeni harflerle 1929 yılında yazar tarafından ayrı bir kitap hâlinde bastırılan hikâye, 1939 yılında da yazarın Bahar Hikâyeleri adındaki kitabında yer bulmuştur. Bu hikâye, yazarın ölümünden bir yıl sonra eşi ve dostları tarafından çıkarılan Bir Yudum Su adlı derlemede de yer alır. Hikâyenin bu baskılarının tamamında kadın kahramanların adı “Lübna” olarak geçmektedir. Hikâyenin başkişisi olan Kays’ın bu kadınların ikisiyle de tanışması, onlardan “bir yudum su” istemesiyle olur. Hikâyeyi hem başlatan hem de bitiren, bu istektir. Bu

yüzden de hikâyenin adı Bir Yudum Su’dur. Ayrıca çöllerde gezen şairin susuzluğu ile aşk ihtiyacı arasında da ilgi vardır. Susuzluğunu gidermek için su bulamayan şair, Lübna’nın dudaklarının suyun yerini tutabileceğini düşünür. Bu da Kays’ın aslında su değil aşkı aradığını gösterir. Şair Kays, çölde şiirlerini okuyarak gezerken susar ve çadırların birinden su ister. Bu istek önce anlatıcının şairane üslubuyla dile getirilir: “Eğer testisinin dibinde bir yudum su yoksa, olgun ve taze bir nar saklayan ağzının, yine olgun ve taze bir nar çatlağına benzeyen dudaklarını uzatsın. 4

Kenan Hulûsi, Bir Yudum Su, Muallim Ahmet Hâlit Kitapanesi, İstanbul, 1929, s. 3-16. Bilge Yüksel, “Yedi Meşale Topluluğu ve Türk Edebiyatındaki Yeri”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2004, s. 452.

Eğer testisinin dibinde bir yudum su yoksa dudaklarını uzatsın. Fakat Kays’ı çadırının kapısından zelil ve muhakkar def etmesin…” (s. 1)

Ardından da Kays’ın isteği kendi ağzından aktarılır: “Bir yudum su istiyorum… Testinin dibinde kalmış bir yudum su yok mu?” (s. 1)

Kays, çadırdan çıkan Lübna’nın güzelliğine hayran kalır. Lübna ise karşısındakinin “zamanın en büyük şairi” Kays olduğunu öğrenince çok sevinir. İkinci bölümde, Kays ve Lübna evlenmiş; ancak iki yıl geçmesine rağmen çocuk sahibi olamamışlardır. Oğlu, Lübna’dan başka hiçbir şeyle ilgilenmez hâle geldiği için Kays’ın annesi, Lübna’dan zaten nefret etmektedir. Babası da çocukları olmadığı için Kays’ın Lübna’dan ayrılmasını ya da onun üstüne kuma getirmesini ister. Ancak Kays, bunu yapmayınca babası onu razı etmek için güneşin altında oturup günde sadece bir hurma ve bir tas suyla yaşamaya başlar. Babasının günden güne eridiğini gören Kays, eşinden boşanmak zorunda kalır. Üçüncü bölümde ise Kays’ı Lübna’nın aşkından ağlayıp inlerken görürüz. Lübna’yı unutmak için seyahate çıkan Kays, bir süre sonra onu unutmaya başlar. Bir gün yine bir çadırın önünde durup bir yudum su ister. İçerden tıpkı Lübna gibi yarı çıplak bir kız çıkar. Kızın testisinde hiç su kalmamıştır. Bu kez de kızın dudaklarındaki suyu isteyen Kays, onu öper ve ismini sorar. Ancak kızın adını öğrendiği anda “meçhul bir okla kalbinden vurulmuş gibi devesinden yıkılır.” (s. 16) Çünkü kızın adı Lübna’dır. Sonunda Kays ölür ve anlatıcı onun hikâyesini bir cümleyle özetler. Olanlar, yazarın pek çok hikâyesinde olduğu gibi burada da kadere bağlanır: “Ve Kays’ın macerası bir çöl çadırının eşiklerinde nasıl başladıysa öyle bitti. Kim bilir, belki de Allah böyle istedi ve Allah böyle yaptı…” (s. 16)

Kays, Lübna’dan ayrılmamak için büyük bir yemin etmiştir: “Allah’ın gazabı üstüme olsun ki Lübna’dan katiyen vazgeçecek değilim.” (s. 9)

Kays’ın sonunu hazırlayan, belki de bu yemin olmuştur. Ayrıca Kays’ın eşi Lübna, haksızlığa uğramıştır. Kays’ın annesi ondan “fahişe” diye bahsetmekte ve ona

kötü muamele etmektedir. (s. 8) Kays, çocuğu olmadığı için ailesinin isteğine boyun eğip ondan boşanır. Lübna bir süre sonra unutulur; ama kader buna izin vermez. Kays, Lübna’ya söylediği sözleri hikâyenin sonunda başka birine söyler ve onu öper. Artık Lübna’yı unutmuştur. Ancak bu kızın adının da Lübna olduğunu duymak onu öldürür. Yazarın diğer hikâyelerinde görülen sürprizli son burada da görülür. Hikâyedeki çatışma, Kays ve Lübna’nın birbirlerini çok sevmesine karşın çocukları olmadığı için Kays’ın babasının baskıları sonucu ayrılmalarından kaynaklanmıştır. Bu acıklı hikâye, Leylâ ile Mecnun’u hatırlatsa da ondan ayrılan yönleri de çoktur. Leylâ ile Mecnun’da fiziksel bir aşk ve şehvet yoktur. Oysa Kays’ın ilgisi fizikseldir. Annesi buna karşıdır ve şunları söyler: “Bütün düşüncelerini yalnız vücudunda toplayan bu kadın, zaman gelecek ki seni şehvet ile öldürecek.” (s. 8)

Lübna’dan ayrılmak, Kays’a göre onun vücudundan ayrılmaktır: “Belinde taşıdığı hançerle kendini kalbinden vurur da güzelliğini mısralar ile çöl ufuklarına ilan ettiği bir vücudu katiyen ve hiçbir zaman bırakmazdı…” (s. 9)

Leylâ ile Mecnun gibi çöllerde geçen bu hikâyede diğerinden farklı olarak âşıklar evlenirler. Ama onlar da çocuk sahibi olamayınca ayrılmak zorunda kalırlar. İki hikâyede de âşıkların ayrılmasına aileler sebep olmuştur; ama diğerinde Leylâ’nın ailesi vuslatı engellemiş, burada ise âşıkları ayıran Kays’ın ailesidir. Leylâ ile Mecnun’da unutmak isteği söz konusu değildir, ama bu hikâyede Kays, Lübna’yı unutmaya çalışır. Mecnun, ilahî aşka ulaşır; Kays’ta ise böyle bir durum yoktur. Lübna’yı unutur, başka bir kızı beğenir, hatta onu öper. Diğer hikâyenin sonunda iki âşık da ölür; bunda ise Kays ölmüş, Lübna’nın akıbetiyle ilgili bilgi verilmemiştir. Arap çöllerinde geçen bu hikâyede Arap âdetlerinden de bahsedilmiştir. Bu yönüyle de edebiyatımızda egzotik örnekler arasında gösterilir6: “Bu, Arapların damarlarında kanları ile beraber devreden bir âdettir… Kendisine herhangi bir meseleden dolayı işkence etmek isteyenler vücutlarını ya kumlara diri diri gömerler yahut da kızgın güneşte bırakırlar…” (s. 9-10)

Baha Dürder, “Bahar Hikâyeleri”, Kalem, No: 13, 1 Haziran 1939, s. 47.

Çöl ikliminin en belirgin unsuru olan güneşten de sık sık bahsedilmiştir: “Ve güneş, içinde civa kaynayan delinmiş bir potanın dibinden akan mayi gibi, ağır, lüzucetli bir hâl ile beynin üstüne düşer.” (s. 10) “Güneş beyni üstüne düştü, karnında ateşli zencirlerle sarılmış bir tekerlek yürüdü, damarları derisine yapıştı.” (s. 10)

Kays ile Lübna’nın evliliği iki yıl sürer. Süre verilmeden bunun öncesi ve sonrası da anlatılır. Dolayısıyla hikâyede anlatılanlar, iki yıldan uzun bir zamanı kapsar. “Bir Yudum Su”, yazarın romantik ve fantastik hikâyelerinden biridir. Bu, üslubun da duygusal olmasına sebep olmuştur: “Dünyada her şey olurdu. Şarktan doğan güneş bir sabah belki de garptan doğardı. Belki güneş garptan doğar; belki hiçbir zaman sabah rüzgârı esmez, belki geniş çöllerin ötesine berisine atılmış vahalar kurur, develer yürümez, her şey olurdu, fakat o ne Lübna’yı boşardı ne de çok sevdiği Lübna üstüne evlenirdi.” (s. 89)

Safder Melih Tümay da hikâyedeki romantizm ve üslubun canlılığına işaret etmiştir: “Eserin mevzuunun çerçeveli ve romantik olmasına rağmen bilhassa üslup ve hayatiyet bakımından çok diridir. Diri olduğu kadar da hisse temas eden lirik bir hikâyedir.”7

Yazar pek çok eserinde olduğu gibi bu hikâyede de aşkın temelini fiziksel beğeni ve şehvete dayandırır. Bunu daha belirgin hâle getirmek için bu kavramlarla ilgili sözleri sık sık tekrar eder: “Şair: Lübna, dedi, güzel bir isim… Namusun kadar cazip, vücudun kadar güzel…” (s. 7) “Ve tekrarladı: Lübna, güzel bir isim… Namusun kadar cazip, vücudun kadar güzel…” (s. 7)

Safder Melih Tümay, “Kenan Hulûsi’ye Dair”, Vakit (Edebiyat Haftası) , No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4.

Bu, İnci Enginün’ün “Kenan Hulûsi’nin erotik bir hikâye peşinde olduğunu söylemek 8

yanlış olmaz.”

yargısını haklı çıkaran hikâyelerden biridir. Hikâyede Lübna’nın

çadırda “yarı çıplak” yattığı defalarca tekrarlanır. Lübna’ya dair ayrıntılar hep vücuduyla ilgilidir: “O atkı ki, uyurken girift olmuş saçlarının gürlüğünü kısmen örtmesine mukabil, açık kalan göğsünü, daha diri gösteriyordu.” (s. 4) “Lübna başını eğdiği zaman, bembeyaz feracesinin bir ay ziyası gibi ince iltimalı kıvrımları arasında göğsü gözüktü” (s. 7)

Eserde üslup ön planda tutulduğu için ruh çözümlemelerine gidilmemiş, mekânla ilgili ayrıntılara yer verilmemiştir. En belirgin özelliği süslü anlatımı olan “Bir Yudum Su”, kısa bir hikâyeyle de rahatlıkla anlatılabilecek olayları içermesine rağmen üslup süsleriyle uzatılmış bir hikâyedir. Bu hikâyede söz tekrarları, benzetme ve kişileştirmelerin çok yapıldığı sanatkârane bir üslup söz konusudur: “Güneş, bir büyücünün eli ile çevrilmiş, içinde cıva kaynayan bir pota…” (s. 3) “O gece, son yıldız son bir bakışla çöl ufuklarına gözlerini kapadı.” (s. 9) “Güneş, göğsünden vurulmuş bir hançerle ufkun arkasına devrildikten sonra (…)” (s. 10-11)

“İtikâf, lüzucet, ensac, mutekif” gibi pek çok yabancı sözcüğün kullanıldığı bu hikâyenin dili yazarın sonraki eserlerine oranla ağırdır. Hikâyede yer yer anlatım bozukluklarına da rastlanır: “Lakin aradan iki sene geçmesine rağmen bu çocuk olmayış niçin ve nedendir?” (s. 7-8) “Fakat açlık, onu neredeyse ensesinden bir kılıçla vurur gibi vuracak ve olduğu yere bitap çöküverecekti.” (s. 11)

Yazar, bütün hikâyelerinde olduğu gibi okuyucuda merak uyandırmak niyetinde olduğu için “tuhaf”, “garip” gibi sözcükleri bu eserinde de çokça kullanmıştır.

Kenan Hulûsi Koray, Yaz ve Aşk Hikâyeleri, yay. haz.: İnci Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004, s. 11.

2.3. SON ÖPÜŞ Bu eserde iki hikâye yer almaktadır. Bunlardan biri esere adını veren “Son Öpüş” adlı uzun hikâye, diğeri ise “Çalınan Tarla” adlı kısa bir hikâyedir.

2.3.1. Son Öpüş “Son Öpüş”9 adlı hikâyede köyünü eşkıyalardan kurtarmak için muhtar, jandarma kumandanı ve nahiye müdürü ile anlaşıp eşkıya kılığında dağa çıkan bir köylünün, anlaştığı insanların ihaneti nedeniyle eşi ve bütün mallarını kaybedişi anlatılmaktadır. Hikâyenin başında köylüler arasında geçen bir konuşma aktarılmıştır. Bu, mekân, zaman ve sosyal durum hakkında bilgi veren bir konuşmadır: “Akviran değirmeninde 917 rekoltesi konuşuluyordu: Mahsul bu sene hiç de iyi değil. Kızılca ve Armutludaki dört değirmenden ikisi işsiz; hattâ kapalı duruyor. Geçen hafta kasabaya uğrıyan değirmenci, kış geldiği zaman kurtların kayışları didik didik edeceği yerde, iki inek bahasına da olsa bütün bir değirmeni elden çıkarmak istediğini söyledi.” (s. 3)

Değirmende konuşulan diğer bir konu da eşkıya baskınlarıdır. Hikâyede köylülerin durumu ile ilgili karamsar bir tablo çizilir. Savaş ve yağmursuzluk yüzünden çok az ürün alabilen köylüler, kurtlardan da şikâyetçidirler. Ancak en büyük sıkıntıları eşkıyalardan yanadır: Değirmenci, “Fena günler, dedi; fena günler… Kızılcayı iki akşam evvel eşkiyaların bastığından haberiniz yok galiba(…) Fena günler, dedi; fena günler.” (s. 4-5)

Öte yandan da Birinci Dünya Savaşı sürmektedir. Akviran köyündeki yetişkin erkeklerin hepsi cepheye gittiği için köydeki her işi hikâyenin kahramanı Ömer yapmaktadır. Babası vefat eden Gümüş kıza da yine o yardımcı olur.

Kenan Hulûsi, Son Öpüş, İnkilâp Kitabevi, İstanbul, 1939, s. 3-58.

Ömer ve Gümüş, buğday öğüttürmek üzere değirmene gittiklerinde burada bir eşkıya baskını yaşanır. Buğdaylarının bir kısmını eşkıyalara kaptırarak

köye

dönerler.

Ömer,

yaklaşan

kış

için

hazırlık

yapmak

gerektiğinden Hüseyin adında bir yanaşmayı yanına alır. Ancak Hüseyin, Gümüş’e tecavüze yeltenince Ömer, Gümüş’ü bu kötülüklerden korumak için onunla evlenir. Sert kış, köydeki hayatı daha da zorlaştırmıştır. Eşkıyalar, bastıran kışla birlikte köye inmeye başlayınca muhtar, nahiye müdürü, jandarma kumandanı ve Ömer, buna bir çözüm bulmak için toplanırlar. Muhtar, içlerinden biri eşkıya kılığında dağa çıkıp eşkıyaları Akviran’a getirirse jandarmalarla köylülerin birleşerek onları yok edebileceğini iddia eder ve Ömer’in bu iş için uygun kişi olduğunu söyler. Nahiye müdürü, yeni evli olan Ömer’in buna uygun olmadığını söylerse de muhtar, Gümüş’e köylülerin göz kulak olacağını savunur. Bu işi kabul eden Ömer, sebebini açıklamasa da gitmek zorunda olduğunu Gümüş’e söyleyince bir sürprizle karşılaşır: Baba olacaktır. Ertesi gün eşini muhtara emanet edip eşkıya kılığında yola çıkan Ömer, geceyi geçirmek için boş bir ağıla sığınır ve aynı niyetle ağıla gelen bir eşkıyayı kendisinin de bir eşkıya olduğuna inandırır. Bu eşkıya aracılığıyla bir çeteye katılan Ömer, iki ay sonra diğer eşkıyalarla birlikte Akviran’a yakın bir köy olan Anbarlı’ya baskın düzenler. Buradaki bir köylü vasıtasıyla jandarmalara haber gönderir. Kısa sürede yetişirlerse eşkıyalar ortadan kaldırılabilecektir. Jandarmalar Anbarlı’ya gelir ama Ömer’in tahmin ettiği yönden gelmedikleri için köye yaklaşamazlar. Çünkü eşkıyalar, yolu ateşe verirler. Ömer’in çabaları boşuna gider; üstelik köylüler onun bir eşkıya olduğuna inanırlar. Bu arada hükûmetin aldığı yeni karara göre eşkıyaların ailelerine ait mallara el konulacak, akrabaları da rehin alınarak ile götürülecektir. Ömer’in eşkıya olmadığını jandarma kumandanı, nahiye müdürü ve muhtardan başka bilen olmadığı için eşini rehin almak zorunludur. Muhtar,

üzüntüsünü “Tuh, çocuğu yaktık mı?” (s. 39) sözleriyle dile getirir, ama Gümüş’ü almaya giden jandarmaların yanında da yer alır. Gümüş, Ömer’i eşkıyaların kaçırdığını, ama onun bir gün mutlaka döneceğini düşünmektedir. Bu arada bir aylık anne olan Gümüş, tarla işlerini sürdürmeye çalışmaktadır. Jandarmalar onu almaya geldiklerinde de yine tarladadır. Muhtar, ona durumu açıklar. Ömer’in eşkıya olduğuna inanmayan Gümüş, ne kadar dirense de sonunda jandarmalara boyun eğmek zorunda kalır. Evdeki eşyalar ve ahırdaki hayvanlara el konulup kapılar mühürlenir. Gümüş de ile götürülmek üzere yedi kişilik bir jandarma grubuyla yola çıkarılır. Ancak Gümüş, yolda jandarmaların tecavüzüne uğrar. Bu sırada Ömer, eşi ile çocuğunu görmek ve muhtara on beş gün içinde bu iş çözülmezse köye döneceğini söylemek üzere gizlice Akviran’a gider. Eşinin rehin alındığını kasabadaki komşularından öğrenen Ömer, yanına dört de eşkıya alıp Gümüş’ün peşine düşer. Ancak jandarmalardan kötülük geleceğini düşünmemekte, hâlâ bir tuzak hazırlayıp yanındaki eşkıyaları jandarmalara teslim etmeyi planlamaktadır. Yolda karşılaştığı bir köylüye jandarmaları görüp görmediğini sorar ve aldığı cevap, gerçekleri görmesini sağlar: “Onlar İğribeldeler. Çadır kurmuş, kadın oynatırlar!” (s. 55) Ömer ve çetesi, jandarmaların çadırını bulur. O güne dek jandarmalara hiç ateş etmemiş olan Ömer, eşine bu kötülüğü yapan askerleri öldürür. Çadıra girdiğinde direğe bağlanmış olan Gümüş’ü omuzlarından kanlar süzülür vaziyette bulur. Ömer, eşine eğilip onu son kez öper. Hikâyenin adı da bu öpüşten gelir. Bundan sonraki gelişmeler, özetlenerek verilmiştir: “Ertesi gün, vilâyette Oğlak Ömer çetesinin Demirciyi basıp çekildikten sonra, geceyarısı da Akviranı ateşlediğini haber verdiler. Köy sabaha kadar yanmış, elli çift öküz dağa sürülmüştü. Ömer Akvirana bir daha dönmedi.” (s. 58)

Bu öyküde iyi niyet-kötü niyet, söze sadakat-ihanet, fedakârlıknankörlük gibi değerler çatışmaktadır. Ancak Ömer’in yaptığı fedakârlık, ölçüsüz

bir

harekettir.

yüzden

okuyucuda

inandırıcı

bir

etki

bırakmamaktadır. Bu öykü ile ilgili olarak “Dilin şiirle yüklü oluşu, belki fanteziye

kaçmasına neden oluyor. Deyişlerinde biraz kişisel hatta düşseldir.”10 diyen Ömer Faruk

Toprak da bu kahramanın gerçeklerle örtüşmediğine değinmiştir: “Kenan Hulûsi’de realist olmaktan gelen olayların kökünü araştırıcı, teşrih edici bir eğilim yoktur. O, derine kapsamlı bir görüşle inmek istemiyor. Gerçi “Son Öpüş”te bu ülkenin yaralarına değinilmiş, fakat bu yaralar temizlenmeden,

sarılmadan

bırakılmış.

Öykücü,

toplumun

içindeki

kaynaşmaları gören ve gösteren insandır. “Son Öpüş”te uydurma bir tip var. Türkiye’nin hiçbir köyünde bu nitelikte bir adam yoktur.”11

Yazarın kahramanlarından Yusufçuk, Kulaksız Ali ve Oğlak Ömer birbirlerine benzemektedirler. Konuşmaları, hayvanlarla iyi anlaşmaları, iyi niyetli oluşları vb. özellikler üçünde de ortaktır. En önemli ortak yanları ise hepsinin genç yaşta büyük sorumluluklar almış olmasıdır. On yedi yaşında olan Ömer, yüzünde tüy olmadığı için “Oğlak Ömer” diye anılmaktadır. Ömer, yazarın idealleştirdiği kahramanlardandır ve bu idealleştirme onu çoğu zaman gerçek hayatta rastlanamayacak bir insan hâline getirir: Kurtlar, “ağılları Ömer bekliyecek olursa onun kokusunu alıyorlar; bir barut yanığı duymuş kadar, çiftliklerin sınırında, burunlarını toprağa sürerek geri dönüyorlardı. (…) Çünkü ten kokusunu her hayvandan daha iyi alan kurtlar, bunların dost ve düşman hangi bir insana ait olduğunu da bilirlerdi.” (s. 26-27)

Ömer, genç yaşına rağmen son derece fedakâr, cesur ve iyi niyetli biridir. Ancak bu fedakârlıkları ve iyi niyetinin karşılığında büyük kötülükler gördüğü için sonunda gerçek bir eşkıyaya dönüşür. Gümüş, on altı yaşındadır. O da namuslu, sadık, çalışkan, güçlü biridir. Yazarın şehirdeki kadın ve aşklara olan yaklaşımı burada yoktur. Onun eserlerinde şehirde yaşanan aşklar, genellikle cinsel isteklerle bir anda başlayıp biten yakınlaşmalardır. Kadınlar da kolay elde edilirler. Bu hikâyede ise yazarın, köyü ve köylüyü idealleştirme çabası açık şekilde görünmektedir. Gümüş dışındaki köy kadınları da cesur, eşlerine destek olan insanlardır. O kadar ki eşkıyalara bile kafa tutarlar: “(…) vuruş başlar başlamaz, bir iki kadın ovaya 10

Ömer Faruk Toprak,Ömer Faruk Toprak’ın Kaleminden Portreler, haz.: Füruzan Toprak, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999, s. 95. 11 Toprak, a.g.e., s. 95.

doğru seğirtti. Ne bahasına olursa olsun, Karaormana sürülmek için hazırlanmış kısrak ve inek sürüsünü geri çevirmeğe çalışıyorlar; Çiçeklidağ eşkıyalarına Anbarlıyı ellerile teslim etmek istemiyorlardı.” (s. 37)

Devletin köydeki temsilcisi olan muhtar, jandarma kumandanı ve nahiye müdürü, Ömer’in eşkıya olmadığını, bu işlere niçin girdiğini bildikleri hâlde onu ve emanetlerini korumak için bir şey yapmamışlardır. Üstelik Ömer’in başını getirene iki altın bile vaat edilir. Jandarmalar ise eşine tecavüz etmiş, böylece Ömer’e eşkıyalardan bile daha çok zarar vermişlerdir. Bu durumda savaş, açlık, soğuk, kurt ve eşkıya baskınları karşısında zor durumda kalan köylüler yapayalnızdır. Jandarmalar bile güvenilmeyecek insanlardır. Eserde köylülerin önemli sorunlarını dile getirmeye çalışan yazar, realist tutumunun yanında romantizmden de kopamamıştır. Mekânla ilgili verilen ayrıntılarda süslü bir anlatım söz konusudur. Hikâye, Anadolu’nun doğusunda geçmektedir. Olaylar Akviran, Kızılca, Ambarlı gibi köylerde yaşanır. Eserde bu mekânlarla ilgili ayrıntılar aktarılırken benzetmelerden yararlanılmıştır: “Akviran değirmeni Kızılca köyden altı saat, Akvirandan da dört saattir. Uzakta Bingöl dağlarına giden yol üzerinde tenbel bir koyun gibi otlıyan çelimsiz bir su gözükür. Daha ötelerde iki tepe: Koşandağ ve Çiçeklidağ tepeleri. Akviran suyu bu iki dağ arasına gelir gelmez birdenbire değişir. Köylülerin dediği gibi nereden geldiği belirsiz, belki de bir Brahma nehri gibi gökten dökülürcesine şelâleler yaparak akar. Beyaz köpüklerin etrafa sıçradığı görülür.” (s. 4)

Gümüş’ün evi şu sözlerle tasvir edilmiştir: “Gümüşlerin evi de Akviranın diğer evleri gibiydi. Etrafı bir hendekle çevriliydi; ve küçük bir tahta köprü onu kapıya bağlardı. İçerde; ocağın bulunduğu oda, gene başka bir kapı ile samanlığa açılıyordu. Buradan hem ahıra gidilir; hem de asıl samanlığa çıkılırdı.” (s. 14)

Yazar, köy gerçeklerini yansıtmak isterken ortaya bazen abartılı durumlar da çıkmıştır. Örneğin köylülerin kurt korkusu ve soğuk nedeniyle hayvanlarıyla bir arada yaşaması gerçeğe uygun değildir: “(…) ocakta yanan tezek ve ağaç gövdeleri Akviran köylülerini ısıtamıyor; ancak hayvanların nefes sıcaklığı ile derilerinin yumuşadığını hissediyorlardı.

Akviranlıların hayvanları ile bir arada yaşamaya başka bir sebeb daha vardı: Kurt tehlikesinin önüne geçmek!” (s. 17)

Hikâyede “Akviranın zengin tarlaları” (s. 24), “zengin Akviran ağılları” (s. 26) gibi ifadelere leitmotif tekniğiyle yer verilmiştir. Ancak Birinci Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında Anadolu köylerinde zenginlikten bahsetmek mümkün değildir. Hikâyede Akviranlıların o seneki ürünlerinin az olma sebepleri açıklanarak sosyal zaman hakkında bilgi verilir. Ürünün azlığı da sık sık dile getirilir. Bu gibi söz tekrarları hem üsluba zenginlik kazandırmak hem de bazı unsurları vurgulamak için yapılmıştır: “Değirmenin kanatları dışarıda saatlerce dönüp durdu. Ağır üç kanat.” (s. 6) “(…) kurtlar, yolda rastgele kalmış bir çocuğa dokunmaksızın onu yalamakla iktifa etmişlerdi. Vahşi kurtlar…” (s. 7) “917 sonbaharı” ifadesi de defalarca tekrarlanmış ve bu yolla savaş

yıllarına bir gönderme yapılmıştır. Yazar, yaklaşık bir yıllık süreyi kapsayan bu hikâyede zamanı da romantik bir tarzda algılar: “Bir değirmende her nedense vakit çabuk geçer. Belki de, kanatlar zamanı süratinden daha büyük bir hızla alıp götürür; bir tarafa savurup atarlar. Bir saat yelkovanında olduğu gibi değirmen kanatlarında da hayat için söyliyecekleri bir şey olduğu hissedilir.” (s. 6)

Savaştan bile süslü bir anlatımla bahsedilmiştir: “Akviran

erkekleri,

gideli

dört

sene

oldukları

hâlde

henüz

dönmemişlerdi. Nereye gittikleri bilinmiyen birtakım erkekler.. Belki bir ateş yahut bir soğuk memleketindeler!.. İmparatorluk ağacının üstü böceklerle dolu… Yapraklar birer birer kıvrılıp düşüyor. Havada kar ve güneş var.” (s. 5)

Hikâyede eşkıya baskınları da sanatlı ifadelerle anlatılmıştır: “Haçlıköy jandarma karakolunun baskına uğramasından sonra bir inin kapısı açılmış gibiydi. Tezverendağ, Koşandağ, Çiçeklidağ, bütün tabiati söküp

sömüren bir sürü ile dolmuştu. Toprağa ekilen her şeyi bir domuz kadar süratli ve homurdanarak yok ediyorlardı. Sanki, aradan bir iki hafta daha geçecek olsa, yalnız ağaçlar değil, bütün taşlar ve yavaş yavaş dağ tepeleri erimeye başlıyacaktı. Belki de bir ay sonra Akviran tepeleri dümdüz olacak, ertesi yıl geçecek bir yolcu, rüzgârın, üstündekileri uçurup götürdüğü bir ova gibi, Akviranı hazin ve çıplak bulacaktı.” (s. 8)

Hikâyede bazen romantik ve abartılı şekilde de olsa pek çok köy gerçeği yansıtılmaktadır. Anadolu kadınları, yıllar süren savaşlar yüzünden eşlerinin cepheye gideceği korkusunu taşımaktadır. Aynı korku, Gümüş’te de vardır: “Sakın, dedi; bir yolculuk olmasın Oğlak Ömer!.. Ömeri düşünceli gördüğü zamanlar hep böyle söylerdi.” (s. 22)

Gümüş, hamile olduğunu doktordan değil köydeki bir kadından öğrenir: “Ali ağanın karısı (…) Akviranın yarım doktoru sayılırdı.” (s. 22)

Köylüler, tabiat olaylarına kendilerine göre yorumlar getirirler: “(…) samanlık etrafında kurtlar gözükmiyecek olursa, bütün Akviranlılar baharda doğacak buzağıların çelimsiz olacağına ve sürünün üremiyeceğine hükmederlerdi. Eğer kurtlar gelip sürüyü altüst ederlerse kurt yasasına göre bunun bir manası vardı. Demekti ki: ‘Ey insanlar! Bu kadar büyük bir sürüyü siz nerede besliyebilirsiniz? Ağıllarınızın dışında onları vakitsiz gelecek bir soğuk öldürür; ve hiçbir hayvan, meselâ tomurcuklanan bir ağaç gibi, kendisini tabiat kuvvetlerinden muhafaza etmesini bilemez!.’ ” (s. 22-23)

Hikâye, verilen ayrıntılar bakımından zengindir: “Yağsız araba yolda yavaş yavaş gıcırdıyor! Oğlak Ömer, çıplak ayakları, yamalı poturu ile öküzlerin yanıbaşında. Gümüş elinde yeni yontulmuş ince bir değnek. Arasıra sineklerden rahatsız olan hayvanlara dokunuyor. Değirmen yolu ne de uzunmuş.. Yalnız arabanın gıcırtısına vakit vakit tepelerden kayan bir çıngırak, bir kuş sesi karışıyor; bir sonbahar rüzgârı esiyor.” (s. 9)

Hikâyedeki benzetmeler, köy ortamına uygun unsurlardan seçilmiştir: “Hüseyin cılk bir yumurta gibi bozuk çıktı.” (s. 14)

Yazar, köy hikâyelerinde sık sık yaptığı gibi burada da hayvan benzetmelerine yer vermiştir:

“Hüseyin ekzamalı boynu, yırtık omuzlarındaki mor çıban lekeleri ile, âdeta, kabukları dökülmüş bir hayvana benziyordu. Yalnız tüysüz bir hayvan!” (s. 12) “Bir devenin altında kalmış bir buzağı gibi inledi” (s. 16)

Hikâyede bir durum için birden fazla benzetme yapıldığı da olmuştur: “Bir kısrağın hayalarını yıkar gibi don yemiş suyu ekzemalı Hüseyinin yüzüne çarptı.” (s. 16) “Gümüş, kuru gübreye su verir gibi ekzemalı Hüseyini ıslatıp bağladıktan sonra (…)” (s. 16)

Neredeyse her paragrafta bir iki benzetmenin yapıldığı bu hikâye, süslü ifadeler ve gereksiz ayrıntılarla uzatılmıştır. Oysa olay, kısa bir hikâye ile anlatılabilecek boyuttadır. Kayahan Özgül de aynı görüştedir: Bu hikâyeyi “yazarın uzun hikâyeden ‘kurtulamayışı’nın delili olarak değerlendirmek gerek; zîrâ, ‘Son Öpüş’ küçük bir gayretle kısa hikâye formatında anlatılabilecek bir konuyu işliyor.”12

Olaylar, “o” anlatıcı tarafından, ilahî bakış açısıyla anlatılmıştır. Yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi anlatıcı burada da zaman zaman okuyucuya seslenir: “İsterseniz buna bir de bazı kereler rüzgârlar işliyen değirmenin kanatlarını ilâve edebilirsiniz.” (s. 4)

Anlatıcı, köylülerin inanışlarına uygun olarak “uğursuz sincaplar” (s. 38) ifadesini kullanır ve yaşanacak olumsuz durumları sezdirir. Bazı bölümlerde de köylülerin konuşmasına uygun bir dil kullanmıştır: “Bir çift ineğe bir değirmen. Yuf!” (s. 5)

Hikâyede ağız taklidi ile verilen konuşmalar da vardır: “disene”, “donuz”, “emme” vb. (s. 13) Bazı cümlelerde ise anlatım bozukluğu yapılmıştır: “Akviran

erkekleri,

gideli

dört

sene

oldukları

hâlde

henüz

dönmemişlerdi.” (s. 5)

Kenan Hulûsi, Beşer Dakikalık Hikâyeler, yay. haz.: M. Kayahan Özgül, Timaş Yayınları, İstanbul, 2000, s. 11-12.

Hikâyede “ve” bağlacıyla birbirine bağlanıp yinelenen cümleler de sık kullanılmıştır: “Eğerin üzerine bir adam sımsıkı bağlanmıştı; ve garip bir şekilde bağlanmıştı.” (s. 28) “(…) tam bir hedef gibi duruyordu; ve iyi bir hedef!” (s. 57)

Bacaklarını altına alıp oturan muhtarın önemli konuşmalardan önce bacaklarını kımıldatmasına leitmotif tekniğiyle yer verilmiştir: “Muhtar altına aldığı bacaklarını hafif kımıldattı” (s. 17), “Altına aldığı ayaklarından birini değiştirdi” (s. 19), “Altına aldığı ayaklarını bir kere daha topladı”. (s. 20)

2.3.2. Çalınan Tarla “Çalınan Tarla”13 adlı hikâyede Yetimoğlu’nun emek verip çalı ve taşlardan arındırarak güllük gülistanlık hâle getirdiği ancak askerliği sırasında çaldırdığı topraklarına yeniden sahip olma mücadelesi anlatılır. Hikâyenin başında kişi ve mekân bildirilip bu unsurlar arasındaki ilişkiden bahsedilmiştir: “Yetimoğlu şunun bunun için değil, Yusufeline dosdoğru iş aramak için geliyordu.” (s. 59)

İş aramak için gurbete çıkan Yetimoğlu’nun kafasını sürekli meşgul eden bir soru vardır: İnsanlar, nasıl olup da tarla sahibi olmaktadırlar? Yetimoğlu, Yusufeli’ne en yakın köyde üç gün çalışıp dağarcığını yiyecekle doldurur ve yoluna devam eder. Ancak kasabaya gelmek üzereyken havanın kararmasıyla bir ağaç kovuğunda gecelemek zorunda kalır. Sabah olduğunda konakladığı tepeciğin dikenli çalılar ve kaya parçalarıyla dolu olduğunu fark eder ve burayı tarla hâline getirmeye karar veren Yetimoğlu, bir taraftan yiyeceğini çıkartmak için kasabadan birkaç kişinin hayvanlarını otlatırken bir taraftan da tarla için uğraşmaya başlar. Yetimoğlu, bu zor işi yaparken bazen ümitsizliğe kapılsa da sonunda muradına erer:

Kenan Hulûsi, Son Öpüş, s. 59-63.

“(…) haftanın sonunda çalılardan ayıkladığı toprağa yer yer iğildiği zaman alnında biriken terlerin toprağa şıpırdayarak düştüğünü hissediyor; yüzbinlerce küçük taşlarla kaplı tepeciğin içinde bir soğan sapının bile yetişemiyeceğini düşünerek kendikendine esef edip duruyordu. Bununla beraber Yetimoğlu yine de yılmadı; gık demedi! Aylar ayı kasabanın dört bucağından taşıdığı toprakla Yusufelinin yolbaşındaki tepeyi âdeta güllük gülüstanlık etti.” (s. 60)

Tarlanın yakınından boşuna akıp giden derenin suyunu da tarlasına akıtan Yetimoğlu, iki yıl içinde iki de uşak çalıştırmaya başlamıştır. Ancak bir sabah, kapısında bir jandarmayla karşılaşır. Askere gitme zamanı gelmiştir. Ekin hasadını yaptıktan sonra uşaklarına yol verir, kendisi de birliğine teslim olur. Askerde bulunduğu bir buçuk yıl boyunca hep tarlasını düşünen Yetimoğlu, askerlik sonunda Yusufeli’ne dönerken kötü bir haber alır: Askere gitmesini fırsat bilen uşak, Yetimoğlu’nun tarlasının yanındaki araziyi taştan temizlemiş ve Yetimoğlu’nun topraklarını buraya taşımış; hatta fidanlarını da söküp kendi tarafına dikmiştir. Tarlasının hâlini gören Yetimoğlu, Çoruh’a gider ve tarlasını çalan uşağı mahkemeye verir. Mahkemede derdini anlatan Yetimoğlu, “benim tarlamı çalmış, gitmiş” (s. 62) sözleriyle şikâyetini dile getirir: “Şimdi topraklarımı istiyorum efendim.” (s. 63)

Çalınan bir tarladan bahsedildiğini işiten hâkim ise şaşırmıştır: “Çalmış mı diyorsun; tarla da çalınır mı imiş be adam…” (s. 63)

Hikâye, mahkemenin kararını bildirmesiyle sona erer: “Çoruhun Yusufeli kazasından Yetimoğlunun tarlasını askere gidişinden bilistifade topraklarını küfe küfe çalmaktan suçlu falan oğlu filânın toprakları iadesine; ancak kendisi de çalışmak suretiyle yeni bir tarla meydana getirdiği için orasını hâliyle bırakıp Yetimoğlunun tarlasına civardan toprak taşımasına karar verilmiş olup…” (s. 63)

Realist

olmaya

çalışan

yazar,

hikâyede kendini romantizmden

kurtaramamıştır. Hakkı Süha Gezgin, bunu yazarın gençliğine bağlar: “Kıraç, kayalık bir dağı alın teriyle sulayarak bir buğday ve meyve cenneti yaratan ‘Yetim oğlu’nun hikâyesi, zorlanmış, bir realistlik üslubu altında tatlı bir romantizm taşıyor.

Muharrir, çağın modasına bağlı kafası ile realist, fakat genç, oynak ruhu ile romantiktir. Ve bunu tabiî bulmalıyız. İnsan ruhu, kolay kolay kaynayış dalgalarından kurtulamaz. Duygu denilen yanıltıcı tortunun, süzülüp durulmasına zaman, yani yaş ister. Yaşın olgunluğunu hatta kitap bile vermiyor. Eser de meyve gibidir. İç ve renk bağlaması, ballanması için, bütün bir ömür yazının geçmesini bekler.”14

Bu, bir yönüyle azmin zaferini anlatan bir hikâyedir. Yetimoğlu, azmi ve sabrıyla dikenli ve taşlı bir araziyi, kasabanın sayılı tarlalarından biri hâline getirmiştir. Gezgin, Yetimoğlu’nu bu açıdan Ferhat’a benzetir: “Bunda hızını, aşktan değil, ihtirasından alan yepyeni bir ‘Ferhat’ tipi var.”15

Yetimoğlu’nun talihsizliği, nankör bir uşağa rastlamasıdır. Emekleri, hain uşağın elinde heba olmuştur. Ama mahkemenin verdiği karar, iki taraf için de olumludur. Yetimoğlu’nun toprakları sayesinde tarla sahibi olan uşak, çaldığı toprakların yerine yenilerini taşıyacaktır. Büyük bir ihanetin söz konusu olduğu hikâye, yine de iyimser bir sonla bitmiştir. Çalışkanlığı yücelten bu hikâyede bazı insanların menfaat sağlamak için sınır tanımadığı ve bunun uğrunda akla gelmeyecek kötülükler yapabileceği anlatılırken çözümün mahkemede aranması gerektiği mesajı da verilir. Yetimoğlu, uşağı kendisi cezalandırmak yerine mahkemeye gitmeyi tercih etmiştir: “Yetimoğlu kendikendine, bir yol, şöyle bir kavga edeyim deyip durmadı değil!... Dinsizi hemen boynundan yakalayıverecek bir tavuk boğazlar gibi boğazından tutup tarlasının taşına toprağına çalıverecekti. Fakat bir aralık ne düşündüyse düşündü, bundan vazgeçti; ve Yusufeline gelmesiyle Çoruha dönmesi bir oldu. Yetimoğlunun ilk işi tarlasını çalan insafsızı mahkemeye vermek oldu!” (s. 62)

Yazarın hikâyelerindeki köylü kahramanlar, askerde genellikle olumlu özellikler kazanırlar. Yetimoğlu, kavga etmek yerine mahkemeye başvurmuş, hâkim karşısında da derdini düzgün bir şekilde anlatmıştır: 14 15

Hakkı Süha Gezgin, “Çalınan Tarla”, Kurun, No: 7163-1253, 20 Birincikânuun 1937, s. 3. Gezgin, a.g.m., s. 3.

“Mahkemede bunları bir bir anlattı; zaten gurbet elde dili de bir çözülmüştü ki..” (s. 62)

Askerlik çağı henüz geldiğine göre Yetimoğlu, genç biridir. Anlatıcı ondan “Allah’ın Yetimoğlu” diye bahsederek kimsesiz olduğunu belirtir. (s. 60) Yetimoğlunun

adı da bu özelliğine uygundur. Hikâyede iki kez tekrar edilen “Garip kuşun yuvasını Allah yapar.” atasözü de onun garipliğini vurgular. Bu atasözüyle birlikte kullanılan

“gerçi” ve “ama” sözcükleri ise onun şanssızlığını akla getirir: “Gerçi garip kuşun yuvasını Allah yapar derler ama (…)” (s. 60, 61)

Yetimoğlu, çalışkan, azimli ve sabırlı biridir. Kendisi bir uşakken bu özellikleri sayesinde yanında uşaklar çalıştıran bir adam hâline gelmiştir. Daha da gerçekleştirmek istediği hayalleri vardır. Yetimoğlu, aynı zamanda iyi niyetli biridir. Tarlasına su getirirken “yolcuların içmesi için tahta bir olukla büyük bir taş yalak da yapmış(tır).” (s. 61)

Uşak ise iyiliğe kötülükle cevap vermiştir. Mahkemede de susup kalmıştır: “Yusufelinde aç bularak karnını doyurmak için yanına aldığı uşak, Yetimoğlu’nun mahkemedeki ötüşüne bir karga gibi bakıyor; sesini kısmaktan başka çıkar yol olmadığını görüyordu.” (s. 62)

Hikâyede uşağın tek bir sözüne bile yer verilmemiş, ismi bile söylenmemiştir. Hikâyenin mekânı Yusufeli, Çoruh’a bağlı bir kasabadır. Yetimoğlu, buradan önce Kars’ın Samanlı köyünde çalışmaktadır. Kahramanımız askerlik şubesi ve mahkeme için Çoruh’a gider. Hikâyenin diğer bir mekânı da Yetimoğlu’nun kulübesidir. Askere gitmeden önce burada huzurlu bir hayat yaşamaktadır: “Yetimoğlu bir sabah kapısında bir jandarmayla uyandı. Kuşlar kulübesinin önündeki küçük çardakta cıvıl cıvıl ötüyor; boz köpek jandarmanın etrafında kuyruğunu sallayarak dolaşıyor; daha aşağılarda Yetimoğlunun dağdan akıttığı suyun yol kenarında biriktiği taş yalakta bir öküz dinlene dinlene su içiyordu.” (s. 61)

Hikâyedeki asıl önemli mekân, Yetimoğlu’nun Yusufeli’ne yakın bir yerde bulunan tarlasıdır. Bu tarla, Yetimoğlu’nun hayallerini süsleyen ve bütün ümitlerini bağladığı yerdir. Ancak her karışında emeği olan tarlası, kendisi askerdeyken talan edilir. Hikâye de adını bu olaydan alır. Yetimoğlu, tarlasını birine emanet edemeden

askere gittiyse de köylüler uşağa engel olmalı, zaten uşak da tarla sahibinin geri döneceğini bilerek böyle bir işe kalkışmamalıydı. İlginç olmakla birlikte bu olayın gerçekleşmesi pek de mümkün gibi görünmemektedir. Ancak hikâye, Vakit gazetesinde yayımlandığında “Hakîki hayat hikâyesi” şeklinde bir açıklamayla çıkmıştır. Gezgin, hikâyede gerçeğe uymayan hususları şöyle değerlendirir: “Çalınmış Tarla, hikâye ediliş bakımından iyi başarılmış sayılabilir. Fakat müşahedesi eksik, imkân muhakemesi mübalağalı ve şişkindir. Bir tek adam, bir dev de olsa, bir işçi taburunun zorla başaracağı işleri yapamaz. Mesela: Sapanla sürülecek bir tarlaya komşu bayırlardan toprak taşınamaz. Hele dağlar delinip sular getirilemez. Belli ki genç sanatkâr, çiftçiliğin şartlarını iyi kavramamıştır. Yeni tarla açma haklarını, kanun bakımından da incelememiştir. Sonra, bir askere gidiş neden bu yıllarca süren emeği har vurup harman savursun? Bu gibi geçici ayrılışlarda köylüler kendi aralarında pek güzel anlaşmışlardır. Kenan Hulûsi, Yetim oğlunun felaketi için daha başka sebepler bulabilirdi. Sürekli yağmurlar, fidanları, toprak tabakası ile birlikte söküp sürükleyen korkunç sel basmaları gibi. Böyle bir vesile onu, bir başka güçlükten de kurtaracak, hâkimlere garip hükümler verdirmek zorunda bırakmayacaktı.”16

Hikâyede Yetimoğlu’nun askerlik öncesindeki iki yılı ile bir buçuk yıllık askerlik döneminde gerçekleşen olaylar anlatılmaktadır. “O” anlatıcı, olayları ilahî bakış açısıyla anlatmıştır. Hikâyenin dili köy hayatına uygundur: “Yetimoğlu Yusufeline gelince üstüne bir inme inmediği kaldı.” (s. 62)

Yetimoğlu’nun bazı sözleri de ağız özelliği gösterir: “neyseleyim”, “iloğlu” vb. Hikâyede “şom ağız”, “yerinde yeller esmek”, “Kara haber tez gelir.”, “Garip kuşun yuvasını Allah yapar.” gibi atasözü ve deyimlere de yer verilmiştir.

Gezgin, hikâyenin realizme uymayan yönlerini eleştirirken üslubu için beğenilerini dile getirir: “Bu eksiklikleri ile beraber, ‘Çalınan Tarla’ hikâyesi, kendini okutacak güzelliklerin de sahibidir. ‘Yetim oğlu’nun ‘Ferhat’lığı, yumuşak bir üslup duvağı 16

Gezgin, a.g.m., s. 3.

ile örtüldüğü için pek göze batmıyor. Kahramanın hoşa giden tarafları var. İçinde köpüren coşkun hırs, azgın bir kıskançlıkla lekeli değil. Cümlelerde ne göz yoruluyor, ne fikir sürçüyor.”17

2.4. BAHAR HİKÂYELERİ Bu kitap, “Tarlaya Çevrilen Su”, “Kavaklıkoz Hanında Bir Vaka”, “Dörthanların Kulaksızı”, “Tuhaf Bir Ölüm”, “Milyarder Mak Kinley’in Halıları”, “Gece Kuşu”, “Bir Bahsin Sonu”, “Bir Yudum Su” ve “Esma’nın Aşkı” adını taşıyan dokuz hikâyeden oluşur.

2.4.1. Tarlaya Çevrilen Su “Tarlaya Çevrilen Su”18 adlı hikâye, köylerinde su olmayan Ahlamışlıların tarlalarını susuzluktan kurtarmak için buldukları çözüm yolunun anlatıldığı bir hikâyedir. Köylerdeki susuzluk problemine işaret eden hikâyeye bu problemin mekân üzerindeki etkisi belirtilerek başlanmıştır: “Ahlamışlar

köyü kasabadan

Delideğirmen

yoluna sapınca,

yaya

giderseniz, bütün bir gün, eşek sırtında şöyle böyle üç saat tutar.” (s. 5) “Ahlamışlar Allah’ın bir azabıydı doğrusu… Yol bir türlü, köyün içerisi başka bir türlü haraptı. Bel işlemez, sapan sürmez topraklar üstünde bir asırdır çalışan Ahlamışlılar köylerini imkânı yok adam edememişler, hele burunlarının dibinde şarıl şarıl dağlardan akarak kaybolan Delisu’yu tarlalarına getirememişler gitmişti…” (s. 5-6)

Köyün gübreliği olmadığı için köylüler ahırlarından çıkan gübreleri kışın köy meydanına dökmektedir. Bunu, meydanı yazın temizleyeceklerini düşünerek yapan köylüler, yaz gelince ya yağmur duası için tepelere çıkmakta ya da ekmeklerini başka yerde aramaktadırlar. Böylece meydan, gübre ve sinekten geçilmemektedir. Kendilerini “Ne yapalım, (…) Ahlamış böyle yaratılmış… Temizlik için ne bir suyu var, ne de bir deresi Ahlamış’ın.” (s. 6) sözleriyle savunan Ahlamışlılar, köye su getirmek istiyor,

bütün problemlerin çözümünü de buna bağlıyordur. 17 18

Gezgin, a.g.m., s. 3. Kenan Hulûsi, Bahar Hikâyeleri, Çığır Kitabevi, İstanbul, 1939, s. 5-17.

Ahlamış’ın yeni muhtarı, köyün su problemini görüşmek için valiye gider; ama vali, işi yokuşa sürer: “Köy yollarını Ahlamışlar imece ile hele bir yapagörsünler, su kolay!...” (s. 7)

Validen ret cevabını alan köylüler, işin başa düştüğünü anlar ve Delisu’yu tarlalarına akıtabilmek için para biriktirmeye karar verirler. Bu arada Ahlamış’ın yarım saat uzağına bir maden fabrikası kurulmaktadır. Köylüler, önce fabrika ile ilgilenmezler; ancak muhtar, “vali Ahlamışlıların başına yeni bir çorap örmeye kalkarsa” diye düşünüp evlatlığını istihbarat için fabrika inşaatında çalıştırmaya başlar. (s. 8) Çocuk, gerçekten de köy için çok önemli bir bilgiye ulaşıp köylüleri bundan haberdar eder: Delisu, fabrikaya bağlanacaktır. Köylüler hemen ümitlenirler: “(…) eğer köylüler fabrikaya gider de yanıp yakılırlarsa Delisu’yu tarlalarına akıtmak işten değildi.” (s. 9)

Suyun fabrikaya akıtılacağı gün, valinin de katılımıyla bir tören düzenlenir. O gün muhtar da Ahlamışlılar’ı köy meydanında toplar. Muhtar ve imam, köylüleri birer birer tebrik eder, sevinç içindeki köylüler de davul zurna eşliğinde tören alanına giderler. Ne var ki Ahlamışlıların sevinci uzun sürmez. Muhtar, tören sırasında vali ile fabrika direktörünün yanına giderek köylülerin hâl ve isteklerini arz eder. Valinin cevabı nettir: “Şimdilik, (…) hiçbir söz veremeyiz muhtar. Hele beş on sene bir geçsin!...” (s.12)

İlerleyen günlerde ümitsiz görünen muhtarı konuşmalarıyla kendine getiren, köy imamı olur. Köyün erkekleri o gün birlik olup Delisu’yu kimseye belli etmeden tarlalarına akıtmak için kafa yorarlar. Fabrika işlemeye başlayalı dört ay olmuştur. Bir sabah, su miktarını kontrol etmek üzere kazan dairesine giren mühendis, kazandaki su seviyesinin giderek azaldığını görür. Fabrika, bir iki dakika içinde patlama tehlikesiyle karşı karşıyadır. Mühendis telaş içinde yedek su depolarının musluğunu açar ve Delisu’yun fabrikaya akıtıldığı hattı kontrol etmeye gider.

Suyun fabrikaya çevrilen kolu aynı hızla akmaya devam ederken 600 metre sonunda suyun birdenbire kesildiğini gören mühendis, borunun çöktüğünü tahmin ettiği yere kazma vurunca başka bir manzara ile karşılaşır: “Ahlamış köylüleri, Deli suyu, fabrikaya giden yoldan kendi tarlalarına çevirmişlerdi.” (s. 17)

Ömer Faruk Toprak, toplumsal içerikli bir hikâye olan “Tarlaya Çevrilen Su”da “köylünün teknikle nasıl çarpıştığı ve fabrikaların, köylere dumanı üstünde tüten birtakım toplumsal sorunlar getirdiği”nin görüldüğünü söyler.

Köylüler için suyun öneminin dile getirildiği hikâyede devletin ihmaline de dikkat çekilmiştir. Kimseden fayda göremeyen köylüler, problemlerini yine kendileri çözmüş; fabrikaya giden suyu tarlalarına çevirmişlerdir. Hikâye de adını bundan almaktadır. Ancak bu, hikâyede bir çözüm gibi gösterilse de elbette kalıcı bir çözüm değildir. Köylüler safça bir düşünce ile fabrika mühendisini Delisu’yun kuruduğuna inandırmaya çalışmış, böylece yaptıklarının ortaya çıkmayacağını sanmışlardır: “Ahlamışlıların söylediğine göre bu yılki yaz hiçbir yıla benzemiyordu. Ekinler kavrulmuş, tarlalar susuzluktan parça parça olmuştu. (…) Delisu bu yıl hiç de iyi akmıyor.. Ahlamışlılar yağmur duasına çıkarlarsa Delisu için de dua etsinler mi acaba?..” (s. 15-16)

Yazar, bu hikâyede modernleşme çalışmalarının plansız, programsız yapılmasını eleştirir. Behçet Çelik, her ne kadar hikâyenin ismini yanlış vermiş olsa da hikâyedeki bu teze dikkat çeker: “ ‘Tarlayı Çeviren Su’daki tez, Cumhuriyet’in iki önerisinin kesişmesidir. Dağlar delinerek fabrikaya su taşınırken susuzluk çeken köyün unutulması eleştirilir. Bu tavrıyla Kenan Hulûsi, modernleşmenin, sanayileşmenin yanı sıra köylünün hayatını da kolaylaştıracak çözümler getirmesini diliyor gibidir.” 20

Yolları bozuk, tarlaları çorak bir köy olan Ahlamış, bir de köylülerin köy meydanına döktüğü gübrelerle büsbütün çekilmez bir yer hâline gelmiştir. Bu konuda suçlu olan köylüler, bunu da susuzlukla ilişkilendirir ve su olsa köy kadar, köylülerin de değişeceğini düşünürler.

19 20

Toprak, a.g.e., s. 91. Çelik, a.g.m., s. 24.

Susuzluk nedeniyle yapacak çok şeyleri olmayan Ahlamışlılar, günlerini ya kahvenin önündeki kavak ağacının altında oturarak ya da yağmur duasına çıkarak geçirmektedirler. Bu yüzden maddi durumları da iyi değildir. Köye su getirmek için para biriktirmek isteseler de bunu nasıl yapacaklarını pek bilemezler. Devlet, fabrikaya bağlanacak sudan faydalanmaları için kendilerinden para talep ederse bunu yol yapımında çalışarak emekleriyle ödemeyi düşünürler; çünkü paraları yoktur. Hikâyede köylülerin ruh dünyalarına da değinilmiş, sıradan olayları olağanüstü sebeplere bağlama özelliklerine değinilmiştir. Örneğin muhtarın evlatlığı, fabrikaya su bağlanacağını haber vermek için köye koşa koşa gelir ve bir süre tıkanıp konuşamaz. İhtiyarların bu durumla ilgili yorumları ilginçtir: “Ahlamışlılar muhtarın evlâtlığını yatsı ezanına kadar konuşturamadılar. Ancak köy mescidinde ezan okunduğu sıralardı ki, Ahlamış ihtiyarlarının inanışına göre çocuğa manevi bir ferahlık gelmiş, biraz gözlerini açabilmişti.” (s. 9)

Köylüler, Delisu’yun fabrika kazanına düştüğü ilk dakikaları da bir masal havasına büründürürler: “Hemen herkes su ile demirin birleşmesinde anlaşılmaz bir keramet vahmediyorlar: hattâ, işin hakikatini reel bir hâdise mahiyetinden çıkararak bir masal şekline bile koymaya çalışıyorlardı. Kim bilir belki de mesela yüz, iki yüz sene sonra, fabrikanın Ahlamışlılar köyü kenarında kuruluşu yahut, zeveban makinelerine gelen ilk su bir masal kahramanının hareketlerine ilave edilecek, hiç kimse, sizin ve benim gibi bir et ve kemikten ibaret bu insanların yaptığı işi onlara maletmiyecekti.” (s. 11)

Köylüler muhtarlarına güvenmekte, o da bu güveni boşa çıkarmamaktadır: “Ahlamış köylülerinin başlarına seçtikleri muhtar için bir diyecekleri yoktu doğrusu! Nitekim evlâtlık, dili çözülüp konuşmaya başladığı zaman bunu bir kere daha anlıyorlardı işte…” (s. 9)

İmam da köyün menfaatlerini düşünen ve köyde sözü geçen biridir. Vali ise köye hizmet götürmemektedir. Devleti temsil eden valinin bu hâli köylüleri şaşırtmamıştır. Çünkü yıllardır aynı olan bu durum, köylüler tarafından kanıksanmıştır.

Delisu’yun fabrikaya bağlanmasıyla kendilerinin de suya kavuşacağına inanan köylüler, hayal kırıklığı yaşar ve geçmişi çabuk unutup kimi suçlayacaklarını bilemezler: “(…) Ahlamış köylüleri bütün bu işlerin fabrika direktörünün yastığı altından çıktığını da biliyorlardı. İki yıl evvel valiye uğrayan muhtar hiç de o kadar fena ümitlerle dönmemişti. Eğer Ahlamışa yakın bir fabrika kurulacağından valinin, daha doğrusu muhtarın haberi olsaydı, ne eder eder, validen söz almaksızın geriye döner miydi?” (s. 13)

Hikâyede köylülerin çocuklara yanlış muamelelerinden de bahsedilir: Muhtar, evlatlığını “sabahları aptes alırken ibrik tutmak, ayaklarını kurulatmak, eğer sabahleyin ağır uyandı ise tabanları ile belini çiğnetmek için” almıştır. (s. 8) “Muhtar, evlâtlığını hiçbir vakit bu kadar heyecan içinde gördüğünü hatırlamıyordu: -

Diyiversene ülen, diye atıldı, şimdi ayağımın altına…” (s. 8)

“Sonra evlâtlığın kıçına, çekile çekile iki tekme indirince, çocuk bir an doğrulur gibi oldu, oldu ama bu sefer de dili tutulmuştu.” (s. 9)

Hikâyede muhtarın valiyi ziyaretinin üzerinden iki yıl geçmesine rağmen hiçbir gelişme olmamıştır. Bu arada koskoca bir fabrika inşa edilmiş, hatta dört aydır da hizmet vermektedir. Hikâyedeki olaylar yaklaşık iki buçuk yılı kapsar. Ahlamışlıların susuzluğu ise yıllar öncesinde başlar. Hatta “Ahlamışlıların köylerini bir asırdır adam edemediği” söylendiğine göre Ahlamış, asırlık bir köydür. (s. 5) Susuzluk o

zamanlar Anadolu köylerinin yıllardır devam eden bir problemi olduğu için hikâye, uzun bir zaman dilimini kapsar. Hikâyede zaman, susuzluk problemiyle ilişkili ifadelerle dile getirilmiştir: “Ahlamış köylülerinin susuzluktan kupkuru kaldığı bir yaz sabahı (…)” (s. 14)

Ahlamış susuzluktan perişan hâlde iken Delisu, yanı başında gürül gürül akmakta ve bu hâlleriyle Ahlamış ve Delisu büyük bir tezat oluşturmaktadır: “Buradan, bütün Ahlamış tezek kulübeleri, boy atamıyan ekinleri ve keleş toprakları ile bir yığın gibi meydana çıkar; tâ ilerde, Ahlamışa uzak bir dirsek çevirerek kayalar arasında köpüre köpüre akıp giden Delisu gözükürdü.” (s. 16)

Hikâyedeki mekân adları, ifade ettikleri anlam bakımından özellikle seçilmiş gibidir: Ahlamış ve Delisu. Olaylar, yazar anlatıcı tarafından ilahî bakış açısıyla anlatılır. Yazar, bir yerde okuyucular ve kendisinden “siz ve ben” diye bahsederek varlığını hissettirir: “sizin ve benim gibi bir et ve kemikten ibaret bu insanlar” (s. 11)

Hikâyede geçen “aptes”, “diyiver, ülen”, “neyseleyim ne”, “donguz” gibi sözcükler yanında “Şu Ahlamış köylüsünün başına hele bir bakındı neler açmamışlardı ki…” (s. 12) gibi cümlelerde de köylü ağzını taklit söz konusudur. Metinde “itin kuyruğu gibi uzayıp kısalmamak”, “başına çorap örmek” gibi deyimlerin yanı sıra “yastığı altından çıkmak”, “bir kuşu iki taşla vurmak” gibi değiştirilerek kullanılmış deyimler de vardır. Dilin köy

havasına uygun olması için uğraşılmış, ama bu, doğallığı bozmuştur. Hakkı Süha da bu görüştedir: “Köy ve köylüyü ele alışı, eserlerine bir idealist çeşnisi veriyor. Ama, bence sanatkârın en zayıf tarafı da bu mevzular içinde görünüyor. Onlara kullandırdığı dil köylü Türkçesi değildir. Daha doğrusu köylülüğe özenerek köylülüğü kaybettiriyor. “Tarlaya Çevrilen Su” isimli hikâyede bunu pek açık bir surette gördüm.” 21

Eserde bazı dil yanlışları da vardır: “(…) iki dizleri üstünde (…)” (s. 13) “Hemen herkes su ile demirin birleşmesinde anlaşılmaz bir keramet vahmediyorlar (…)” (s. 11)

2.4.2. Kavaklıkoz Hanında Bir Vaka “Kavaklıkoz Hanında Bir Vaka”22 adlı hikâyede, anlatıcının “uğursuz bir yer” olarak bilinen Kavaklıkoz Hanı’nda geçirdiği korku dolu bir gece ve handa gerçekleşen bir ölüm vakası anlatılmaktadır. Bu hikâyedeki en önemli unsur mekân olduğu için hikâyenin başında mekân tanıtılmıştır: 21 22

Hakkı Süha Gezgin, “Bahar Hikâyeleri”, Vakit, No: 7682, 31 Mayıs 1939. Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 18-26.

100

“Beyşehirle Konya arasında uzanan Erenler dağı biter bitmez birbiri ardı sıra küçük Kavaklıkoz tepeleri gözükmeğe başlar.” (s. 18)

Hikâyenin devamında Erenler Dağı ile Kavaklıkoz arasında yapılacak yolculuklar yaz ve kış mevsimine göre karşılaştırılır. Bu yolculuk yaz mevsiminde çok rahat geçecektir. İnsan, “uğursuzluğu”nu işittiği “Kavaklıkoz hanında korkulu bir gece geçirmektense” en tehlikeli bulduğu bir ağacın altında bile geceleyebilir. (s. 18) Ancak

kış aylarında durum hiç de böyle değildir. İnsan, soğuk ve tipi yüzünden Kavaklıkoz hanının “uğursuzluğunu unutmaya yüz tutar.” (s. 19) Verilen bu bilgilerden sonra olay anlatılmaya başlanır. Bir kış günü Beyşehir’den yola çıkan kahraman anlatıcı, Kavaklıkoz Hanı’nda konaklamamak için yolculuğa erken başlamıştır. Ancak çıkan sert tipi, onu ve arabacısını Kavaklıkoz Hanı’na gitmeye mecbur eder. İkinci bölümün başında da han hakkında bilgi verilir: “Konya ile Beyşehir arasında gidip gelenler (…) han için birçok hikâyeler anlatırlar. Arabacının yolda söylediğine göre daha geçen kış, bir jandarma çavuşu Kavaklıkoz tepelerini uçurup götüren bir kar tipisine rağmen handan geceyarısı bir deli gibi fırlayarak alıp başını kaybolmuş. Bütün aramalara karşı bulunamayan jandarma çavuşu gene arabacının söylediğine inanmak lâzım gelirse, handa geceliyen yolcular tarafından boğazında bir ilmikle boğulu bulunmuştu.” (s. 20)

Handa o gece kötü bir olay, hatta bir ölüm yaşanacağı hikâye boyunca sürekli olarak hissettirilir. Anlatıcı, hana girdiği anda titremeye başlar: “Arabamızı içeri sürdük ve aynı saniyelerde, başımdan itibaren, ta tırnak uçlarına kadar, ölen bir adamın derisini üzerime giymişim gibi birdenbire titrediğimi hissettim.” (s. 20-21)

Hikâyedeki her şey, korku havası oluşturmak üzere kurgulanmıştır. Anlatıcı, donma tehlikesi geçiren arabacıyı arabadan indirmek istediği sırada kendisine yardım etmek için uzanan eller görür. Bunlar hancının elleridir ve garip bir renkleri vardır: “Kızıl bir deri avuçlarına yamalanmış gibiydi ve karanlık içinde o kadar fazla göze çarpıyordu ki bileklerinden tutunmak, onları daha iyi görmek için âdeta tahrik ediliyordum. Birdenbire, küçükken bana anlattıkları bir hikâyeyi hatırladım, ellerinde kan rengi görülen adamların hikâyesini… Ne vakitsiz bir hatırlayış!” (s. 21)

101

İçeride, geceyi handa geçirecek olan dört kişi daha vardır. Ateşin başında oturup “gözleriyle birbirlerinin içerlerini anlamaya çalışarak” konuşan bu insanlar da tedirgindir. (s. 22) Bu arada tipi de şiddetini arttırmıştır. Hatta “on seneden beri tesadüf edilmemiş bir şiddetle” esen tipi de hikâyedeki korku havasını tamamlayıcı bir unsur hâline getirilir.

(s. 22) Hancı, yolculara hanı işletmeye başladığı yılın sert kışını anlatır: “Kurtların han kapısını dişleriyle kemirdikleri dakikalar! Hancının dudaklarından bu saniyeleri âdeta işitiyorduk. Kırılmış dişleri garip bir hareketle ön dudaklarına çarpıyor ve sesleri taklit ettiği zaman alt çenesini daha çok uzatarak bir köpeğin bir kemiği kırması gibi kulaklarımıza sert bir şeyler takılıyordu ve gittikçe, avuçlarının oraya hemen yapıştırılmış kızıl bir deri renginden yavaş yavaş çıkarak, daha fazla pıhtılaşmaya başlayan bir kan lekesiyle dolduğunu görüyordum. Aynı gece kendisini pencereden uçuruma yuvarlayan bir yolcuyu da hikâye ediyordu ve bunu (…) anlattığı sıralar, iri ve karmakarışık kaşları altında gözlerinin bir insan gözünden ayrılarak bizim bilmediğimiz çok başka bir mahlûkun gözleri gibi kımıldadığını farkediyor, avuçlarının kanlanmış rengi, bütün dikkatimle onu sökmek istediğim hâlde oradan yok olup gidemiyordu.” (s. 22-23)

Anlatılan hikâyeler ve hancının fiziksel özellikleri de hikâyedeki korku havasını perçinler. Anlatıcı, olası bir ölüm vakasını sezdirmeye devam eder: “(…) handa yeni bir ölüm havası dolaştığını duyuyordum.” (s. 23)

Hancı, yatmak üzere yerinden kalkarken “Bu gece amma da ölümden konuştuk ha!” der. “Ölüm! Bunu söylerken merdiven başında bir duraklamıştı. Koca gövdesi, ateşin kenarında hâlâ halkalanan yolculara karşı yarı dönüktü ve öylesine katıla katıla gülüyordu ki… Fakat birdenbire sesini kesti, çılgın bir gülüşten bu ani sükûta geçiş, hanın alt katında görünecek herhangi bir hayalden çok daha korkunç oldu.” (s. 23-24)

Geceyi ayakta geçiren anlatıcı, sabahleyin içlerinden birinin ölmüş olacağını düşünmektedir. Aklından geçirdiği korkunç düşüncelere ortamın ve havanın ürkütücülüğü de eklenip onu uzun süre uyutmaz. Sonunda bitkinlikten uyuyakalan anlatıcı, gözlerini açtığında sabah olmuş, fırtına dinmiştir. Aşağıya iner ve yolcuları

102

sayar. “Hancının kızıl bir deri ile yamalanmış eli, yolculardan birinin, bir ilmik gibi boynuna geçerek” yolcunun “taş pencereden aşağı yuvarlanmış” olduğunu düşünmektedir. (s. 25)

Oysa yolcular eksiksizdir. Ancak hancının yamağı, patronunun henüz uyanmadığını ve kapısının da sürgülü olduğunu haber verir. Önce uyuyup kaldığını düşünürler, ama kapıyı çalmalarına rağmen içeriden cevap alamayınca kapıyı kırarlar. Hancı ölmüştür: “Bir sedir ve mermer bir masadan başka hiçbir eşya bulunmayan oda içinde taş pencere açıktı; yerde donmuş hafif bir kar izi gözüküyor ve hancının boynundan kalın bir ip geçirilmiş koca gövdesi tavandaki demir halkayı sökerek, ayaklarımızın hemen ucuna yıkılacakmış gibi ağır bir ceset hâlinde sallanıyordu.” (s. 26)

Bu hikâye, birçok araştırmacının Kenan Hulûsi hikâyeleri arasında en çok dikkat çekenler olarak değerlendirdiği korku hikâyelerinin en başarılılarındandır. Bu başarı, yukarıda da belirtildiği gibi hanla ilgili söylentiler, kişi, hava ve mekânın hepsinin yaratılmak istenen korkunç havaya hizmet etmesinden kaynaklanır: “Kenan Hulûsi’de bence en kuvvetli taraf, en geniş inkişaflara nişanlı istidat cephesi, ‘Kavaklıkoz Hanında Bir Vak’a’ hikâyesinde kendini gösteriyor. Bu hikâyede ‘korku’ şekil ve vücut bağlamıştır. Yazarken, kendisinin de ürpere ürpere etrafına bakındığını ve elinden kalemi atarak kaçmak hisleri duyduğunu sanıyorum. Eserde o kadar samimi ve müessir bir hava var. Bu hava o kadar kuvvetli, öyle sarıcı ki aklın konuşmasına, mantığın sormasına vakit kalmıyor. Hancı neden kendini astı? Böyle bir netice için ruhunda ne gibi bir ‘şok’ oldu? demeğe dilimiz varmıyor. Böyle bir ‘şok’un ‘kontakt’ını araştırmıyoruz. Hikâyenin söylediği kadarına razı oluyoruz. Gönüllerde böyle bir rıza ise kolay kolay yerleşmez. Bunu bize kabul ettiren eserdeki iç kuvvetidir.”23

Ömer Türkeş de bu hikâyedeki korku unsurları hakkında uzun bir değerlendirme yapmıştır: “Kenan Hulûsi, günümüzde sayıları da konaklayan müşterileri de iyiden iyiye azalmış geleneksel bir mekânı; bir hanı, Gotik edebiyat ustalarını kıskandıracak kadar ürkütücü bir atmosfere büründürüyor. Dışarıdaki şiddetli tipiden bile daha soğuk bir havası var hanın. Loş ışıklar, taş duvarlar, sürekli harlatılması gereken ateş, koridordan gelen ayak sesleri ve hanın geçmişindeki kötü 23

Gezgin, “Bahar Hikâyeleri”, s. 3.

103

vakalar, ister istemez ölümcül bir olayın gerçekleşeceğine ilişkin beklenti yaratıyor okuyucuda. Krishnamurti’nin vurguladığı gibi, ‘sözcükler korkuyu çağırıyor.’ Bilinenden bilinmeze bir yolculuk demişti korku için Krishnamurti. Kenan Hulûsi’nin öyküsünü -ve birçok klasik korku öyküsünü- etkileyici kılan neden, tam da bu belirsizlikte yatıyor. (…) Gece boyunca hancının elleri giderek daha çarpıcı bir hâl alırken insan bedeninin -‘Frankeştein’ ya da ‘Dr. Jeykll ve Mr. Hyde’ gibi metinlerde de korku motifi olarak kullanılan- bu parçasının neden dehşet uyandırdığı sorusu geliyor akla. Hikâyede ne cinler, ne vampirler, ne sapık katiller var. Kenan Hulûsi, Anadolu’nun ‘modern’ hayattan uzak bir coğrafyasının bilinmezliğinden yaratıyor ürpertiyi. (…) Tıpkı Poe’nun, Lovecraft’ın kendi toplumsal korkularının üstesinden gelmek için karabasanlar, düşler ve sanrılarla dolu hikâyeler yazmaları gibi Kenan Hulûsi’nin hem tanımak istediği hem yakınlaşamadığı Anadolu ve Anadolu insanı da bu tarz korku verici metinlere neden oluyor.”24

Kenan Hulûsi’nin köye bakışı ile Faruk Nafiz’in eserleri arasında ilişki bulan İnci Enginün ise bu hikâyedeki korku havasında “Han Duvarları”ndan izler bulur: “Kenan Hulûsi’nin köy ve köylüyle ilgili hikâyeleri bir bakıma Faruk Nafiz’in yolundadır. Onda hem Canavar’ın (1925) masumu canavarlaştıran dış şartları (Son Öpüş’teki gibi) hem de karda kışta yolların insanı masal âlemlerine iten korkuları bulunur (‘Kurtlar’, ‘Kavaklıkoz Hanı’). Bu hikâyelerde âdeta, ‘Han Duvarları’nın sesi yankılanır.” 25

Yazar, hikâyeyi yine sürprizli bir sonla bitirmiştir. Bütün şüpheler hancı üzerinde yoğunlaştırılmış; handa yolcuların birinin öleceği, bunun sorumlusunun da hancı olacağı düşündürülmüş, ancak ölen hancı olmuştur. Behçet Necatigil, “hancının kendisini asmış olduğunu” söyler.

Oysa hancının odasının camı açıktır ve yerlerde kar

izleri vardır. Bu ölümün intihar mı yoksa cinayet sonucu mu olduğu hikâyede açıklanmamış, handaki olaylar üstündeki sis perdesi korunmuştur. Kenan Hulûsi’nin daima bir ölümle sonuçlanan korku hikâyelerinde takındığı genel tutum budur: Ölüm hâdisesiyle ilgili yeterli açıklama yapılmaz ve okuyucu, kafasındaki sorularla baş başa bırakılır.

(Ömer Türkeş’ten Naklen) Özkaracalar, a.g.e. , s. 65. Kenan Hulûsi Koray, Osmanoflar, yay. haz.: İnci Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004, s. 12. 26 Behçet Necatigil, Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul, 1994, s. 49.

104

Hikâyede dikkat çeken bir nokta da yazarın birçok kahramanı gibi buradaki kahramanın

kaderci

oluşudur.

Bütün

planlarını

Kavaklıkoz

Hanı’nda

konaklamaya mecbur olmamak üzerine yapan anlatıcı, havanın beklenmeyen bir şekilde bozulmasıyla plan dışı hareket etmek zorunda kalır ve bunu kadere bağlar: “Fakat ne yapalım ki alnımıza yazılıymış.. Bu meçhûl elin oraya yazdığı şeyler..” (s. 20) Ayrıca

hikâyede hanın uğursuzluğuyla ilgili söylentiler hurafe değil gerçekleri yansıtan değerlendirmeler gibi sunulmuştur. Anlatıcı da sezgilerinde haklı çıkmıştır. Kavaklıkoz Hanı, Konya ile Beyşehir arasındaki Erenler Dağı’ndan sonra “Kavaklıkoz tepelerinden birinin eteğine kurulmuş ve büyük kavak ağaçları altında gözden siperlenmiş” bir yerdir. (s. 20)

Olaylar, 1929’da bir kış gününde geçer. At arabasıyla yapılan yolculuk ve handa konaklama o dönemin özelliklerini yansıtır. Hancı, bu hanı yirmi yedi seneden beri işletmektedir. Ancak hikâyede bu konuyla ilgili tutarsız ifadeler vardır. Bir yerde “hancının bu hanı en az yirmi yedi seneden beri işlettiği” söylenirken (s. 20) başka bir yerde “hancının hanı işletmeye yirmi yedi sene önce başladığı” söylenmektedir. (s. 22)

Kahramanın bir günlük macerası dışında handa yirmi yedi yıldır yaşanan olaylar da anlatılmakta, böylece hikâyenin kapsadığı süreç genişletilmektedir. Anlatma zamanı ise olaydan seneler sonradır. Hancı, “pos bıyıklı, göz kapaklarının altında şiş yağ tabakaları” olan iri bir adamdır. (s. 21) Arabacı, aksi biri olan hancı için “yüzünü görmektense insan, ifrit görmeyi tercih eder.” sözlerini kullanır. (s. 19-20) Hancının anlatıcıyı en çok etkileyen özelliği, elleridir: “Kavaklıkoz hancısının bu avuçları.. Senelerden beri onları hafızamdan çıkaramadım.” (s. 23)

Handaki olayların hancının gelmesiyle başlaması da ilginçtir. Anlatıcının söz konusu seyahati yapma sebebi belirtilmemiştir. Hikâyede anlatıcıyla ilgili hiçbir bilgiye yer verilmemiştir. Arabacının da herhangi bir özelliği belirtilmemiş olmakla birlikte anlatıcının arabacılarla ilgili genel görüşüne yer verilmiştir: “(…) arabacıyı hesaba katmadığınız takdirde tek başıma yola çıkmıştım. Arabacıyı diyorum, birçok seyahatlerimde her türlü tehlikeleri burunlarına çarpan bir koku gibi hissederek hemen geriye döndüklerini, yahut Allah tarafından

105

kendilerine verilmiş başka bir hassalarını, meselâ kaybolma hassalarını kullanarak kaşla göz arasında yapayalnız kaldığımı görmüştüm.” (s. 19)

Handa konaklayan diğer yolcular ise korkulu gecede anlatıcıyla kader ortaklığı yapan kişilerdir. Hancının yamağı da sekiz on yaşlarında bir çocuktur. Anlatıcı, hikâyenin giriş bölümünde okuyucularla sohbet eder: “İki dağ silsilesi arasında yazın yapacağınız bir seyahatin çok kolay geçeceğinden şüphe etmeyiniz.(…)” (s. 18)

Hikâyede bozuk ifadeler de vardır: “birçok seyahatlerimde her türlü tehlikeler” (s. 19), “sekiz, on yaşlarında kadar küçük bir çocuk” (s. 20), “Kurtların han kapısını dişleriyle kemirdikleri dakikalar!” (s. 22)

2.4.3. Dörthanların Kulaksızı “Dörthanların Kulaksızı”27 adlı hikâyede, bütün işi köy ve kasaba arasında eşeğiyle odun taşımaktan ibaret olan Kulaksız Ali’nin kasaba yakınında açılacak olan fabrikanın inşaatında çalışmaya başlaması ve fabrika açıldıktan sonra ustalığa kadar yükselişi anlatılmaktadır. Hikâyenin başında Kulaksız Ali’yi kasabaya getirdiği odunları boşaltırken görürüz: “Sivas’ın Dörthanlar köyünden Kulaksız Ali iki günlük yoldan getirdiği bir eşek yükü odunu kasabada tahrirat kâtibinin kapısı önüne yıktıktan sonra bütün yorgunluğunun üstünden alındığını duydu.” (s. 27)

Ali, odun taşımanın para kazandırmamasından şikâyetçidir. Üstelik bir de sevdiği vardır. Evlenmek için paraya ihtiyacı olan Ali, ne yapacağını bilemez. Durumunu kâtiple paylaşır: “(…) bizim eşek yükleri pek de mangır getirmiyor. Ne etsem ne eylesem? Hele Dörthanlımızın muhtarınki bu yıl açıldı mı, gül oldu gitti Fadime!... Ne eylesem ne etsem…” (s. 29)

Kâtip ise Ali’nin kasabadaki son gelişmelerden haberdar olmamasına şaşırır. Oysa bir haftadır köylerde davul çalınıp duyuru yapılmaktadır. Bu sırada davulların 27

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 27-52.

106

ancak savaş zamanlarında çalındığını düşünen Ali, askere alınmaktan korkar ve o gün içinde bir sevinç hissederken bu duygunun kaybolmak üzere olduğunu fark eder. Kasaba yakınlarında kurulacak fabrika için işçi arandığını, davullarla da bunun duyurulduğunu söyleyen tahrirat kâtibi, Ali’ye de bu işe başvurmasını tavsiye eder. Fabrikada çalışmak onu köyünden ayıracağı için bir süre tereddüt eden Ali, yevmiye miktarını duyunca işe başvurmaya karar verir. İçindeki sevincin sebebi artık ortaya çıkmıştır. Kısa süre içinde para kazanacak ve Fadime ile evlenebilecektir. Ancak önce köye dönüp annesini görmek, onun duasını almak ister. Ne var ki annesini evde bulamaz. Fabrikada kendisine yer kalmaz endişesiyle de onu beklemeden kasabaya geri döner. Köyle kasaba arasındaki yolu yürüyerek bir buçuk günde alan Ali, yolda yağmura yakalanmış, ayağındaki lapçınların köselesi kalkınca yalın ayak kalmıştır. İş başvurusunda bulunacağı Rus mühendislerin karşısına perişan hâlde çıkmamak için kıyafetlerini güneşte kurutmak isterken mühendislerin kendisine baktığını görür. Önce ne yapacağını şaşırıp kaçmaya başlayan Ali, bir süre sonra geri dönüp mühendislerin karşısına çıkar. Kısa bir sorgudan sonra işe alınan Kulaksız, ertesi sabah fabrikaya giden kamyonla yola çıkar. Kamyonun kasasında diğer işçiler ve kazma, kürek gibi aletlerle yolculuk eden Ali, burada bir türlü rahat edemez. Aletlerin sapları sağına soluna battıkça kamyondan inip yürümeyi düşünmeye başlayan Ali, şoförün rahatlığını görünce bundan vazgeçer. Ne kadar yalvarsa da şoförden cevap alamayınca adamın ensesini kazma sapıyla dürtükler. Şoför, kamyonu durdurup Ali’ye bağırırken o, kaşla göz arasında şoförün yanındaki koltuğa kurulmuştur bile. İnşaat alanına gelindiğinde Ali’yi bu sefer de kamyondan indirmek mümkün olmaz. Issız arazide kurtlar tarafından parçalanmaktan korkan Ali, ancak çadırların kurulmasıyla kendini güvende hissetmeye başlar. İlerleyen günlerde herkesten önce kalkıp işe koyulan Ali, günde on sekiz saat çalışmaya başlar ve on beş gün içinde amelebaşı olur. Ali’nin Rus mühendislere bakış açısı da o andan itibaren değişmiştir:

107

“Rus mühendislerin şimdiye kadar kulaklarına bir böğürtü gibi gelen sesini, çoban Ömer’in kuzuları otlatırken çaldığı kaval kadar hafızasında tatlı bir ses olarak buluyor, sivri sakalı ile bir tilkiye benzettiği mühendis, gözlerinin önünde bambaşka bir şekle giriyordu. Hele amele başı formasını Kulaksız’a uzattıkları dakika…” (s. 40)

Ali, onları “kendi üstünden başka hiçbir yerde emniyet altında” bulmadığı için o gece üniforması ve çizmesini çıkarmadan uyur. (s. 41) İki ay sonra fabrikanın temel atma töreni yapılır. Ancak Kulaksız Ali, bir-bir buçuk ay sonra burada yapacak işi kalmayacağını düşünerek hüzünlenir: “Ah, şu fabrikada kalmanın, babalığının yanına dönmiyerek analığını, hele muhtarın Fadimeyi buraya getirmenin bir yolunu, ipini, kulpunu bulsaydı!.” (s. 42)

Kasabada aylar önce duyduğu sevinci şimdi de fabrikaya yerleştirilen makineler karşısında duyan Kulaksız Ali, makinelerin her yerini merakla gözden geçirmekte, ama onlara dokunmaya bile korkmaktadır. Kulaksız Ali, büyük motorun santral dairesine yerleştirilmesinden sonra başka bir şeyle ilgilenmez olmuştur.

Ali, motorun taşınıp parçalarının monte

edilmesine kadar her aşamada bulunmuş, emek vermiştir. “İşte bu yüzden, Kulaksız Ali, makineyi muhtarın Fadimesinden olmuş bir çocuk gibi seviyor, Rus mühendis cereyan verdiği zaman işlemeye başladığı dakikalarda sevincinden çıldıracak oluyordu.” (s. 45)

Vali, yanında bir de müfettişle açılıştan on beş gün önce fabrikaya gelir. Müfettiş, fabrikanın nafia komiseri ile içeri girdiğinde Ali, yine makinenin başındadır. Makineyi işletmekten sorumlu ustabaşı İliç ise o gün komiserden izin almadan kasabaya gitmiştir. Ali, Rus ustadan korktuğu için onun yokluğunu komisere belli etmek istemez. Bu korku ve fabrikada aniden işlemeye başlayan makinelerin gürültüsünden paniğe kapılan Kulaksız Ali, başında durduğu makinenin yanında beliren müfettişi görünce kendisi de pek farkında olmaksızın makineyi çalıştırır. Ustayı soran komisere cevabı ise sadece önüne bakmak olur. Bu sırada Ali’yi kendine getiren bir hâdise olur: “(…) ustasız bir makinenin işlediğini hisseden ve bir kabahat yapıldığını gören usta İliç’in arkadaşı İvan hemen oracıkta birdenbire bitivermiş ve makineyi

108

durdurmak üzere atılmıştı. Vay anam… Kulaksız onu görür görmez hayatında hiç yemediği bir darbenin kendisini ezdiğini duymuş, Rus ameleyi bir dirsek vuruşu ile uzaklaştırıvermiş, sonra yavaş ve temkinli bir hamleye makinenin kolunu kısmış, arkadan da cereyanı kesmişti. Yalnız kulaklarında nafia komiserinin sesini işitiyordu. -

İçerde beni gör!” (s. 47)

İşten çıkarılacağını düşünen Kulaksız, komiserin odasına gitmeden önce heybesini hazırlar. Fabrikanın verdiği elbiseleri çıkartıp kendi elbiselerini giyinir. İşine son verileceğine kesin gözüyle bakan Ali, komiserin sözlerini anlamakta zorlanır. Müfettiş, sözü uzatmadan Ali’ye “biraz evvel müfettişin yanında işlettiğin makine yok mu, artık onu sen işleteceksin!” der. (s. 49)

Bundan sonra Ali’nin iki aylık staj dönemi başlar. Ali, her gün fabrika açılmadan iki saat önce uyanıp bir an, annesi ile Fadime’yi düşünür, ardından da fabrikaya koşar. O, usta İliç’ten hâlâ çekinmektedir; ama bu korku boşunadır: “Nitekim, makineyi bir kız gibi temiz bulan usta İliç, arkada bir yere sinmiş olan Kulaksız’ı tek kulağından çekip çıkarmış, kalın ve kaba elleriyle arkasını yavaş yavaş okşamış, yemekte Kulaksız’ı yanına oturtmuş ve iki ay sonra, usta İliç’i başka bir makine şefliğine tayin ettikleri zaman komisere verdiği raporda Kulaksız’ın dizel motoru işletmekte mütehassıs bir işçi olduğunu bile ilâve etmişti.” (s. 51-52)

Hikâye, staj dönemini de başarıyla tamamlayan Kulaksız Ali’nin hayatını dünden bugüne özetleyen bir paragrafla sona erer: “Sivas’ın Dörthanlar köyünden getirdiği bir eşek yükü odunu, kasabada tahrirat kâtibinin kapısına yıktıktan sonra ‘ne itsem, ne iylesem’ diye kendi kendine düşünen Kulaksız, şimdi bir fabrikanın santral dairesinde çalışıyor. Yine her sabah, kuşluk vaktinde uyanıp, fabrikanın yanıbaşını yalayıp geçen ırmakta soğuk suyla yüzünü çırpa çırpa yıkıyor ve makineye elleri dokunduğu zaman, Dörthanlardan bir eşek yükü odunu kasabaya getirdiği zaman söylediği türküyü söylüyor. Kulaksız’a, öteki amelelerden ayrı bir de oda verildi, fabrikanın iki radyosundan biri de onun odasında… Yalnız Kulaksız’ın yine bir derdi var: Muhtarın Fadimesini de şuracığa bir getirivirse!” (s. 52)

Bu, yazarın eleştirmenler tarafından en çok beğenilen ve hakkında en çok yazı yazılan hikâyelerindendir.

109

“Dörthanların Kulaksızı’nda köylünün fabrika uygarlığına nasıl gireceği incelenmiş, onun makine karşısındaki psikolojisi gerçekten iyi bir bileşim gücüyle işlenmiştir. Tiplerin karakterleri incelenirken onların yaşam karşısında neler düşündükleri ve zamanla değişen görüşler keskin çizgilerle belirtilmiştir.”28

Bu hikâyede, imkân tanınırsa köy çocuklarının gösterebileceği başarı anlatılmaktadır. Bu açıdan Kulaksız Ali ve yazarın diğer hikâye kahramanlarından Cumali ile Hasan Karaca, idealleştirilmiş tiplerdir. Çalışkanlığıyla öne çıkan Kulaksız Ali, çabuk kavrayan, akıllı biridir de aynı zamanda. Çevresiyle ilgilenen ve meraklı olan Ali, kendisini korumayı da bilir: “Kulaksız öteki kulağını da kesseler ‘açım!’ demezdi. Eloğlunun aç insanı nasıl kullanacağını Kulaksız pek iyi bilenlerdendi.” (s. 28)

Kamyon şoförünün yanına oturuşu, sonra da kamyondan inmek istememesi de kendini korumak isteyişindendir. “Kulaksızın, hayatında kamyona ilk binişti… Fakat her nedense onu hiç yadırgamadı, hattâ birçok şeylerin hakikatine merak salan, kasabadan Dörthanlara dönerken Karagözün keyfine uyduğu dakikalarda tarla çitleri üzerindeki yabani yaprakları birer birer gözden geçiren ve kendisine göre ‘hayat sırrını’ keşfe çalışan Kulaksız bu sefer merak edip sormadı bile…” (s. 36)

O, dürüst bir işçidir. Parasını hak etmek için herkesten çok çalışır: “(…) henüz öteki amelelerin yıkanmaya bile başlamadığı bir saatte fabrika yoluna düşen Kulaksız öğleye kadar sıkı bir çalışma ile yediği somunlarla aldığı on beş kuruşu hak etmek istiyordu.” (s. 39-40)

Kulaksız’ın sevgisi çok güçlüdür: “(…) her şeyden evvel Fadime’yi beslemek için Durmuşların yanındaki tarlayı satın alıp alamayacağını düşünüyordu. Onu şöyle bir eline düşürecek olsaydı, sabah akşam demez tarlada öküzler gibi çalışır, ne yapıp yapıp Fadimeciğini yine geçindirirdi.” (s. 47) Henüz on sekiz yaşında olmasına

rağmen “ne itsem, ne eylesem?” diyerek para kazanmak için bir çıkış yolu araması da bu sevgidendir.

Toprak, a.g.e., s. 93-94.

110

Fabrikadaki makineye tutkuyla bağlanan Ali, annesine de saygı ve sevgi beslemektedir. Ancak annesine, babasının ölümü nedeniyle duyduğu bir kızgınlık vardır. Babalığından da pek memnun değildir: “Doğrusu pek para canlısı şeydi babalığı… Ama anasının da kabahati yok muydu? Asıl babasını tarlada öküz gibi çalıştıra çalıştıra etmediğini bırakmamış, adamcağız öğendirenin başında bir öğle üstü ölü olarak bulunmuştu.” (s. 41)

İş başvurusu sırasında Rus mühendislerin önüne şapır şapır bir tabanla çıkmak, Kulaksız’ın onuruna dokunmuştur. Fabrika açılınca kendisini işten çıkaracaklarını sanan Ali, daha temel atıldığı gün heybesini toplayıp köye dönmeyi düşünür. İşten atılmaktansa onuruyla ayrılmak ister, ama vefalı bir insan olduğu için bunu yapamaz: “(…) Kulaksız heybeyi sırtına vurarak kendisine yol verilmeden evvel Dörthanların yolunu tutmayı bile aklından geçirdi. Fakat Rus mühendisle nafia komiserinin yemeklerini kim pişirecek, sofralarını kim hazırlayacaktı. Doğrusu iki aydır gördüğü iyilikler de unutulur şey değildi hakikaten..” (s. 43)

O, işten çıkarılacağını düşündüğü anda bile fabrikadan aldığı kıyafetleri ilk günkü gibi teslim etmek isteyecek kadar düzgün biridir. Ali, çok da sevimlidir. İş başvurusu için fırkaya gitmesi gerektiği söylenince “İyi, iyi emme, (…) fırka dediğin adama beni kim iletecek?” (s. 31) diye sorar. Eşeği Karagöz’le

olan ilişkileri de komiktir. Karagöz, kasabaya getirdiği odunlar boşaldıktan sonra görevinin bittiğini düşünür ve köye sırtında yük olmaksızın dönmek ister. Kulaksız, bu yüzden köye yürüyerek dönmek zorunda kalır. Aksi takdirde bir sonraki odun nakliyatını gerçekleştirmesi imkânsızdır. Ancak fabrika hakkında haberler alan Kulaksız, Karagöz’ü köyde bırakacağını bildiği için dönüş yolculuğunu eşeğin sırtında yapar. “Kulaksız Dörthanlardan kasabaya tekrar dönecek değildi ki… Onun için Dörthanlar yolunda Karagöz kıs kıs ve itirazsız giderken ikinci bir sefer gelişte başına ne çoraplar öreceğini tasarlayan yol arkadaşına Kulaksız Ali katıla katıla gülmekten kendini alamıyordu.” (s. 33)

Hikâyedeki eksikleri eleştiren Rüştü Şardağ, hikâyenin etkileyiciliğinde okurun Ali’ye duyduğu sempatinin payı olduğu söyler: “Belki fabrikanın, iki radyosundan birinin, nihayet mütehassıs bir işçi olan Kulaksız’a verilmesi hakikate uygun düşmüyor; belki biraz uzun olmasına ve vakadaki detayların bolluğuna rağmen mevzuu teknik bakımından tam

111

inkişafını bulmuş değil ve her hikâyede az çok süratle inkişaf eden bir mevzu ile az çok karşılaşıyoruz; fakat bilhassa ‘Dört Hanların Kulaksızı’nı okuyup bitirdiği zaman insan Kulaksız’ı o kadar seviyor, onun bu mesut hayatına o kadar memnun oluyor ki bu ümit insanı derhâl yeni sanayi kalkınmasının yeni Türkiye’deki bütün bahtsız köylüleri kurtaracağı ve bir gün bu rahat hayata kavuşturacağı düşüncesine sahip kılıyor, o zaman elde olmayarak, bir sanat eseri içerisinde bugünkü ve yarınki cemiyeti nikbin bir ifade ile anlatan eserler demekse inkılap eserleri, ‘Dört Hanların Kulaksızı’na: ‘İşte inkılap hikâyesi’ diyebiliriz.”29

Ali’nin diğer bir özelliği de bütün dünyasının köyünden ibaret olması, bu yüzden de gördüğü yeni şeylerin ona hep köyünü hatırlatmasıdır. Örneğin kamyonda gördüğü kürekler ona hemen köyünü hatırlatır: “Aman anam, Sındırgılının tarlasında bile Kulaksız küreklerin bu cinsini görmemişti. (…) Anasının geçen güz Dörthanların meşe ağacından kestiği balta sapından bile daha kuvvetli şeylerdi.” (s. 36)

Fabrika işçileri için kurulan çadır da zihninde köyüyle ilgili görüntüler uyandırır: “Tıpkı, Dörthanların kasaba yolundaki namazlıkta duran söğüt kadar ince bir ağacın altında, iki kanat gibi açılmış iki beyaz şeyin birdenbire bitiverdiğini görmüştü. Babalığının Dörthanlardaki tarlada gecelediği çadır onun yanında bir böcek kadar kalıyor ve Dörthanların hâtırasında uyandırdığı çadır Kulaksızı yavaş yavaş kendisine doğru çekiyordu.” (s. 39)

Fabrikanın boyutlarını da köyüyle karşılaştırarak hesaplamaya çalışır: “Rus mühendislerinin ölçüp biçtikleri yer Kulaksız’ın gözünü bir türlü tutmuyor, çevresine iki Dörthanlı alacak kadar geniş hudut içerisinde bütün düşünceleri kaybolup gidiyordu. Hattâ Susındırlının tarlasında gördüğü büyük ahırın iki üç mislini düşünmesine rağmen kazılan topraklar üzerine kurulacak binayı bir türlü kestirememişti.” (s. 39)

Rüştü Şardağ, “Yeni Bir Hikâyecimiz: Kenan Hulûsi”, Varlık, 1 Temmuz 1939, C. 7, No: 144, s. 403.

112

Ali, kendini ne zaman kötü hissetse aklına hemen Dörthanlara dönmek gelir. Onun yeni durumlar karşısında kapıldığı düşünceler ve panik, eserde başarıyla sunulmuştur. Hakkı Süha da buna işaret eder: “Kenan Hulûsi, bu hikâyesinde düzgün bir ruh tahlili yapmış, bu ruhun harekete geçişlerini, seciyeyi işleyişini, hadiseler karşısındaki görüşlerini, vakada rol alışlarını, hiç aksaklığa düşürmeden yürütmüştür. Kulaksızın, bu bir tek macera içinde bile nasıl düşündüğünü, heyecanın eline ayağına, bakışlarına nasıl sirayet ettiğini görüyoruz. Bir his, eserde çabucak bütün gövdeyi saran bir kül oluyor. Genç bir kalemde bu, büyük bir değer gibi alkışlansa yeridir.” 30

Bir kulağı olmadığı için “Kulaksız” diye anılan Ali, Dörthanları kalbinde ve aklında daima taşıdığı için aslında oradan hiç uzaklaşmamıştır. Hikâyenin adı da bu yüzden “Dörthanların Kulaksızı”dır. Dörthanların Kulaksızı, artık “dizel motoru işletmekte mütehassıs bir işçi” olmuş; ama özünden hiç ayrılmamıştır.

Hakkı Süha’ya göre Kulaksız Ali, Türk köylüsünün “üstün yaradılış”ını temsil eden bir tiptir: “Dörthanların Kulaksız Ali’si, güzel seçilmiş bir tiptir. ‘Çalınmış Tarla’da hızını ihtirasından alan bir ‘Ferhat’ görmüştüm. Bunda da Türk’ün dillere destan olan ‘Çarıklı erkânıharb’ini makine ve teknik sahasında belirmiş buldum. Gerçekten bizde böyle hesaba, kitaba sığmaz engin bir istidat vardır. (Bu) üstün yaradılış, Türk köylüsünde sık sık izine rastladığımız olağan şeylerdendir. İşte ‘Kulaksız Ali’de de bunu görüyoruz. Muharrir hesabına bu, kuvvetli bir teşhistir.”31

Çalışkan, dürüst ve tutkulu bir köylü olan Kulaksız Ali’nin yükselişinin anlatıldığı bu hikâyede idealleştirilmiş bir tip olan Kulaksız, bu özellikleriyle olayın önüne geçmiştir. Köylülerin başarı için sahip olması gereken özellikler, Kulaksız Ali’nin şahsında toplanmıştır. Bunun yanında kaderin insan hayatına olan etkisi üzerinde de durulmuştur: “Kulaksız, (…) Dörthanların gözünde tütmesine rağmen hareketlerini idare eden ve bizim ‘kader ve tesadüf’ dediğimiz şeyden kendini bir türlü kurtaramıyordu… O ‘kader’ ki Kulaksızın içine sisli dağın buzluğundaki billûr su gibi bu sabah sebepsiz bir sevinç döküyordu.” (s. 28) 30

Hakkı Süha Gezgin, Kenan Hulûsi ve “Dörthanların Kulaksızı”, Kurun, 21 Birincikânuun 1937, s.

3. 31

Gezgin, a.g.m., s. 3.

113

Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde yer alan köylüler, genellikle çalışmaktan pek hoşlanmazlar. Köylüler, bu özellikleri nedeniyle burada da eleştirilmiştir: “Hakikatte fırka mutemedinin hant hant adam aradığı muhakkaktı. Bütün davullara rağmen hiç kimse, hele yaz başlangıcı olduğu için çiftliklerde yan gelmekten vazgeçerek çalışmaya yanaşmıyorlar: -

Hele güz bir gelsin, diyorlardı;

fabrikanın temelleri atıldığını bir görelim!.” (s. 31)

Tembel köylüler eleştirilirken köylülerin vergi problemi de dile getirilmiştir: “Hakikatte Dörthanlara davul değil senelerdir tek yolcu bile uğramamıştı. ‘Kuş uçmaz kervan geçmez’ dedikleri yer belki de Dörthanların kendisiydi; kendisiydi ama, köy halkı da hani bundan pek keder duymuyordu. Sadece şu vergi memurları da bir uğramasalardı.” (s. 29)

Kimsenin uğramadığı bir köy olan Dörthanlar, kasabaya eşek sırtında bir buçuk günlük mesafede bulunan bir yerdir. Ancak köyün kasabaya olan uzaklığına ilişkin ifadeler birbiriyle çelişmektedir. Hikâyenin bir yerinde köye bir buçuk günde dönmenin ancak eşekle mümkün olduğu söylenir. (s. 33) Ama Kulaksız, köyden kasabaya yaya olarak da bir buçuk günde dönmüştür. (s. 34) Fabrikanın inşaatı, açılışı ve Kulaksız’ın stajı ikişer aylık dönemler hâlinde toplam altı ayda gerçekleşmiştir. Hikâyede altı aydan uzun bir süreç anlatılmaktadır. Olay, yaz aylarında başlamıştır. Arayış içindeki Kulaksız Ali, tecrübesizlikten ne yapacağını bilemediği zamanlarda “ne itsem, ne iylesem” sözünü çok kullanır. Hikâyede bu söze leitmotif tekniğiyle yer verilmiştir. Ali’nin düşünceleri ise iç çözümleme tekniğiyle sunulmuştur: “Sadece, nihayet bir buçuk ay sonra fabrikanın yükseldiği zaman, Rus mühendis yahut nafia komiseri kendisini çadıra çağırtarak artık Kulaksız’a taş taşımak için yapacak herhangi bir iş kalmadığını söyleyecek Kulaksız da Dörthanların yoluna düşmeye mecbur kalacaktı. Vay anam vay, daha şimdiden şoförün yanında itile kakıla geldiği yolları düşünüyor, tabanlarında garip bir sızı duyuyor, fabrika yükseldikçe kendisi de fabrikanın kendi getirdiği taş yığınları altında kalacağını hissediyordu.” (s. 42)

Yukarıda verilen örneklerde de görüldüğü gibi hikâyede ağız taklitlerine yer verilmiştir. Hakkı Süha, hikâyeyi bu yüzden eleştirir:

114

“Hikâyede köylü ağzına zoraki bir meyil var. Her yapma şey gibi bu da zevke çarpıyor. Sakınmalı! Çünkü sanat göz gibidir, en küçük bir tozdan bile incinir.”32

Hikâyeyi ilahî bakış açısıyla anlatan “o” anlatıcı, Kulaksız’ın diline uygun bir dil kullanır: “Şu kıyafetine bak Kulaksızın hele… Bu canım yeşillikler üzerine uzanmak dururken Moskof mühendislerin önüne de bu kıyafetle çıkılamazdı ya? Hele bir kaz gibi kanatlarını çırpa çırpa üstünü başını bir kurutsun, tahrirat kâtibinin bahçesine bir varsın; bir…” (s. 35) “Hele, hele bir şu aksiliğe bakındı sen!” (s. 46)

Rüştü Şardağ da okurların dikkatini aslında kitaptaki bütün hikâyelerde görülen bu özelliğe çeker: “bütün hikâyelerini okuyun; derhâl vakanın içerisinde, vakayla karışmış, vakadaki insanlar gibi konuşan, çok, ama pek çok konuşan ve gönlünün, zapt edilmesi imkânsız, dile gelmiş ifadelerini söyleyen muharriri bulacaksınız. Hatta o kadar güzel, amma kendi konuşan bir ifade ki çok yerde ifrata bile varıyor ve muharririn teknik bakımından yer yer kusurlu hikâyeler bile vermesine sebep oluyor. Fakat buna rağmen konuştukları asla kendi fikirleri değildir. Büyük bir feragatle o daima hikâyedekilerin ağzından konuşur. Ve naivite, samimi ve sade oluş hiçbir zaman muharririn peşini bırakmaz.”33

2.4.4. Tuhaf Bir Ölüm “Tuhaf Bir Ölüm”34 adlı hikâye, ağır hastalara kan vermekle tanınan Çaycumalı Hüseyin’in ölümü ve sonrasında yaşanan ilginç olayların anlatıldığı fantastik bir hikâyedir. Hikâyede ilk olarak zaman ve mekân bildirilip kişi tanıtılır, ardından da olay anlatılmaya başlanır: “Yedi sene kadar evvel Sivas memleket hastanesinde garip bir hâdise oldu: Civar köylerden tedavi için gelen ağır hastalara kan vermekle tanınmış Çaycumalı Hüseyin isminde biri, tahmin edildiğine göre bir gece yarısı, bilinmeyen bir sebepten, başını alıp savuştu gitti ve aşağı yukarı bir hafta kadar sonra, iki jandarma çavuşu Çaycumalının cesedini Sazlıdere kenarında bulup getirdiler.” (s. 53) 32

Gezgin, a.g.m., s. 3. Şardağ, a.g.m., s. 402. 34 Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 53-57. 33

115

Çaycumalının ölüm sebebi anlaşılamamış, cesette hiçbir kaza ya da cinayet izine rastlanamamıştır. İlginç olan şey, Çaycumalının yanına hiçbir hayvan yaklaşmamış ve ceset ne kokmuş ne de kurtlanmıştır. Cesedi bulan jandarmalar, Hüseyin’in henüz ölmediğine inanıyor; hatta daha da ileri giderek “Çaycumalının pek de ölecek insanlardan olmadığını, zaten Sazlıdere kıyısına hayvanları sürdükleri zaman cesedin garip bir kımıldama içinde birtakım hareketler yaptığını ilâve ediyorlardı.” (s. 53)

Çaycumalı, bu iddialara rağmen kısa bir muayenenin ardından gömülür. Ancak Çaycumalı ve ölümü, Sivas’ı etkilemeye bir süre daha devam eder. Çaycumalının kan verdiği Hafik nahiye müdürü, hâlen hastanede yatmaktadır. Hüseyin’in gömüldüğü günlerde bir gece yarısı, “Çaycumalı Hüseyin, Çaycumalı Hüseyin!...” diye bağırıp yatağından fırlayan müdür, geri geri gidip duvara yaslanır. (s.

54) Işıklar açıldığında bir mücadeleden çıkmış gibi ter içindedir. Müdür, nöbetçi doktora, Çaycumalının ölmediğini, çünkü onu gördüğünü söyler. Doktor, hastanın bu hâlinin hastanede çok kalmaktan kaynaklandığına hükmeder ve sakinleştirici verip onu koğuşa geri yollar. Ancak hasta, ertesi gün de doktorun karşısına kendisinde “acayip bir fazlalık” hissettiğini söyleyerek çıkar: “Derimin altında kızıl bir lekenin yürüdüğünü duyar gibiyim. Yalnız ne tarafımda?.. Onu ellerime bir geçirebilsem; ince bir bıçak sırtı ile etrafını oyarak kesip dışarı atmak istiyorum.” “Yoksa, (…) Çaycumalı Hüseyin bana verdiği kanı tekrar geri mi istiyor? Eğer Hüseyin ölemiyorsa bunu yerine getirmekten başka bir çare görebiliyor musunuz siz?” (s. 56)

Doktor, duyduklarına uzun uzun güldükten sonra hastaya yine sakinleştirici verip onu bu kez tek kişilik bir koğuşa gönderir. Çaycumalının burada kendisini öldüreceğinden korkan müdür, bunu reddeder; ama onu tek yataklı odaya zorla yatırırlar. Kendisine zarar vermemesi için de çakı, bıçak gibi eşyaları ondan uzaklaştırırlar. Nahiye müdürü, bu koğuşta Çaycumalı Hüseyin’le yeniden karşılaşır: “Hafik nahiye müdürü, yattığı kovuşta, hemen hemen sabaha karşı, rivayete göre Çaycumalının Sazlıderede yıkılıp kaldığı saat, sımsıkı kapalı pencerelerden birinin yavaş yavaş açıldığını duyar gibi oldu (…) Birden fırladı ve tek yataklı

116

kovuşun küçük kapısına doğru o kadar hızla yürüdü ki, daha aynı saniyelerde birdenbire yere düşerek, elini karyolanın ayak demirlerinden birine çarptı ve ‘Çaycumalı Hüseyin, Çaycumalı Hüseyin!..’ diye, boğuk bir hırıltı ile yere yuvarlandı. Alnından hafif yaralanmıştı; ince bir kan şeridi şakakları hizasından yüzüne doğru iniyordu.” (s. 57)

Hastanede yaklaşık on beş gün daha kalan müdür, derisinin altındaki kızıl lekeden de Çaycumalıdan da bir daha söz etmez. Korku türündeki eserlerde, gömüldüğü hâlde bu dünyayla ilgili bir meseleden dolayı ölemeyen ve bu meseleyi hâlletmek üzere dünyada hayalet gibi dolaşan insanlara çok yer verilir. Kan da yine korkunç film veya kitaplarda çok yer verilen bir korku unsurudur. Burada da Çaycumalı Hüseyin, ancak nahiye müdürüne verdiği kanı geri alınca ölebilmiştir. Bu, elbette ki inanılmaz bir olaydır. Ama korku vermek üzere yazılmış eserlerde imkânsız diye bir şey yoktur. Hakkı Süha Gezgin, bu olayın gerçeğe uygunluğunu denetlemememizi sanatçının başarısı olarak görür.35 Hikâyenin yazılma amacı, okuyucuda merak, ilgi ve biraz da korku uyandırmaktır. Ancak korku unsuru, edebiyatımızda korku türünün ilk örneklerinden olan bu hikâyede dozunda bırakılmıştır. Önce Çaycumalı Hüseyin’in müdüre zarar vermek istediği düşündürülmüştür. Müdür, ondan korktuğu için hastanede tek başına kalmak istemez: “Çaycumalı yalnız başıma beni boğar (…)” der. Ama sonunda hafif bir yaralanma ile kurtulur. Çaycumalı, bir cani değildir; sadece ruhunu teslim edebilmek için kendi kanını almak zorundadır. Ancak Çaycumalının hastalara sürekli olarak kan vermesi ilginçtir. Zaten Sivas’ta ona “yarı meczup” gözüyle bakanlar vardır. Gezgin, Bahar Hikâyeleri kitabında yer alan kahramanların ruhsal dengesizlikleriyle ilgi çekici olduklarını söyler: “En hoşuma giden, ümidimi en çok kuvvetlendiren nokta şu oldu: Kenan Hulûsi, eserlerini marazi tiplerin ölçüsüz, dağınık şahsiyetleri üstüne kurmuş. ‘Tuhaf Bir Ölüm’, ‘Kavaklıkoz Hanında Bir Vak’a’, ‘Gece Kuşu’ bunlardandır. Bu hikâyelerin her birinde ‘ruh’ muammasının tunç kapılarından biri zorlanıyor.”36

35 36

Gezgin, “Bahar Hikâyeleri”, s. 3. Gezgin, “Bahar Hikâyeleri”, s. 3.

117

Ömer Faruk Toprak da bu hikâyeyi psikolojik çözümlemeler bakımından başarılı bulur.37 Çaycumalının, öldüğü gece Sazlıdere’de ne aradığı bilinmemektedir. Fakat büyük ihtimalle müdürün çalıştığı nahiyeye gitmektedir. Bunu düşündüren ise müdürün bir hafta önce taburcu edilecekken bundan son anda vazgeçilmiş olmasıdır. Bu da yine bir korku ögesi olarak kullanılmıştır. Müdür, o günlerde taburcu edilseydi bunun sonuçlarının neler olabileceğini hayal eder: “Ya bir hafta evvel, Hüseyinin akibeti bilinmediği zamanlar beni taburcu etseydiniz.. Şimdi Hafikte ne yapacağımı ister istemez düşünüyorum. Şüphesiz hemen yola çıkacaktım. Fakat Çaycumalı beni takip etmiyecek miydi; belki de elinden kurtulabilmek için yolda çıldıracaktım.” (s. 55)

Hikâye, “Dörthanların Kulaksızı” adlı hikâye gibi Sivas’ta geçmektedir. Olaylar hastanede yaşanmıştır. Sazlıdere, hikâyede Çaycumalının cesedinin bulunduğu, Hafik ise müdürün çalıştığı yer olarak geçer. Olay, bir iki hafta içinde gerçekleşir. Anlatma zamanı ise olaydan yedi sene sonradır. Yazar anlatıcı, “hâdise bu kadarla kalmadı” (s. 54), “Yalnız hadise bu vaka ile kapatılmıyordu” (s. 55), “Çaycumalının ölümü hadisesi yine de bununla geçişmiyordu.” (s. 56) gibi

sözlerle varlığını hissettirir, belki de korku türüne alışık olmayan okuyucuda merak uyandırmak ister. Yine aynı amaçla “garip bir hadise” ve “işin en tuhafı” gibi ifadeler kullanır. Zaten hikâyenin adı da “Tuhaf Bir Ölüm”dür. Hikâyede her ne kadar mantığa uymayan olaylar anlatılsa da “Hâdisenin hakikatini merak edenler bugün bile Sivas memleket hastanesindeki raporların suretini pek âlâ öğrenebilir” ifadesiyle okuyucuda gerçeklik hissi uyandırma çabası da vardır. (s. 53)

Hikâyede bazı dil yanlışları vardır: “Çaycumalı Hüseyin bana verdiği kanı tekrar geri mi istiyor?” (s. 56)

Toprak, a.g.e., s. 94.

118

2.4.5. Milyarder Mak Kinley’in Halıları “Milyarder Mak Kinley’in Halıları”38 adlı hikâye, Amerikalı milyarder Mak Kinley’in İstanbul’da yapacağı halı alışverişinden komisyon alıp zengin olmayı planlayan tercümanın yaşadıklarının anlatıldığı bir hikâyedir. Aynı zamanda hikâyenin anlatıcısı da olan tercüman, hikâyenin diğer önemli kişilerini kısaca tanıtan ve kendisinin de onlarla ilişkisini anlatan bir giriş yapmıştır: “Amerikalı milyarder Mak Kinley’e hiçbir tercümanın elinden gelmeyecek kadar kolaylıkla nüfuz etmiştim. Yanında, sarı başlı, akik bir baston gibi taşıdığı karısından çok memnun gözüküyordu. İstanbul’a ayak basar basmaz: -

Karım! Diye tanıtmıştı; dünyadaki kadınların en iyisi…” (s. 58)

Balayı seyahatinde olan Amerikalı çift, Newyork’taki evlerine döşemek üzere halı almak niyetindedir. Türkiye’den sonra çıkmayı planladıkları İran seyahatinden vazgeçip halı alışverişini İstanbul’dan yapmaya karar verirler. Almayı düşündükleri iki yüz adet halı için de tercümanları olan anlatıcımızdan yardım isterler. Tercüman, bu sırada “güzel bir ev, elektrik, banyo, istirahat, bir kadın” gibi şeylerin hayalini kurmaya başlamıştır bile. (s. 60) Alışverişin taraflarından komisyon alacak ve en az dört beş bin lira kazanacaktır. İşi sağlama almak için aynı gece “büyük halı tüccarı Ali Seyfi biraderlerin” evini arayıp kendilerini konudan haberdar eder. Tüccar kardeşlerin büyük olanı, “Halıları şimdiden satılmış sayabilirsiniz!” diyerek tercümana garanti verir. (s. 60)

Ertesi gün Mak Kinley ve eşi, Ali Seyfi biraderlerin mağazasında yüz yirminin üzerinde halıyı satın almak üzere ayırtırlar. Sıra, halıların tutarını hesaplamaya geldiğinde tüccarlar ve tercüman, heyecandan ilkin yanlış hesap yaparlar. Gerçek tutar 150.000 lira olarak belirlendiğinde milyarder, hemen çek defterini çıkarır. Çeki yazmak için bir kalem ister ve her hareketinden önce yaptığı gibi karısından onay almak istercesine ona bakar. Ancak kadın, halıları almanın bir hata olduğunu söyler. Kadının öne sürdüğü bütün olumsuzluklar için bir çözüm yolu bulan tüccar, halıların alınması için kadını ikna etmeye çalışır. Ama kadın, halıların 38

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 58-69.

119

Amerika’ya gidene kadar postada ya da gümrükte değiştirilebileceğini iddia eder. Halıları almakta istekli görünen Mak Kinley ise karısının sözlerinden etkilenip alışverişten vazgeçer. Mak Kinley, o gün mağazadan sadece 2000 liralık küçük bir seccade alır. Tercüman ise 150 liralık bir komisyonla yetinmek zorunda kalır. Ancak zengin olma ümidini hiç kaybetmez: “Milyarder Mak Kinley İstanbul’a gelen seyyahlardan bir gün zengin olabileceğimi bana anlatmıştı. Her mevsim başında bu fırsatı yeniden bekliyorum.” (s. 69)

Hikâyede bir tercümanın ülkemize gelen turistler aracılığıyla zengin olma hayalleri anlatılmaktadır. Temel çatışma da hayal ve gerçekler arasındadır. Tercüman ve tüccarların hayalleri bir anda suya düşer. Ancak hikâyelerinde genelde iyimser bir tutum içinde gördüğümüz yazar, burada da tercümanın zengin olma ümitlerini hâlâ koruduğunu belirterek aynı tutumu sergilemiştir. Ülkemizde turistlere yapılan satışlarda işe genellikle hile karıştırılır. Bu hikâyede böyle bir dolandırıcılık yoktur. Satılmak istenen halılar gerçekten çok değerlidir. Ayrıca satış gerçekleşmemiş, tarafların hiçbiri para kaybetmemiştir. Sadece tüccarlar ve tercüman büyük beklentiler içine girdiklerinden hayal kırıklığı yaşarlar. Hikâyenin başarısı, kişilerin değişik durumlardaki psikolojilerinin iyi yansıtılmasındadır: “Güzel halılarınızı alamamak mecburiyetindeyiz… Amerika fena… Çok fena… Burada Ali Seyfi’yi artık hatırlayamıyorum. Daha doğrusu burada hiçbir şeyi hatırlayamıyorum. Sadece kafamın içinde büyük bir rakam gürültüsü vardı. Sonra Ali Seyfi biraderlerin, üzerinden yirmi dört saat bile geçmemiş olan emniyetli seslerini işitiyordum: -

Halılar şimdiden satılmıştır, hiç merak etmeyiniz.

Koltuğa yığılmışım.” (s. 69)

120

Hikâyede ruh hâlleri kişilerin davranışlarına da yansımış, bu davranışlar gösterme tekniği ve benzetmelerle başarılı şekilde canlandırılmıştır: “Ali Seyfi biraderlerin en büyüğü, yeleğinin üstüne düşen altın köstek parmakları arasında az bir temas yapıyormuş gibi saatini çıkardı. Orada daha fazla ve daha sert bir maddenin katılığını duymak istiyordu. Bu belki de, onu, mağazanın birdenbire rakamlarla dolmuş olan efsaneli havasından hakikate çıkaracaktı; her şeyden daha ziyade de memnundu. Bunu, başını dimdik tutmasından anlıyordum; kendisine itimadı vardı; fakat asabiydi.” (s. 66) “Halı tüccarı, kadının geldiği dakikadan beri yavaş yavaş kurduğu ve değişmiyen fikirleri üstünde bir zar oyununa girişmişti. Ellerini süratle uğuşturuyordu. Âdeta bir demiri koparmak istiyor zannediyordum.” (s. 68)

Hikâyede tercümanın

fiziksel özellikleri,

yaşı, eğitim durumu

vb.

belirtilmemiştir. Ancak maddi durumunun pek iyi olmadığı ve bekâr olduğu anlaşılmaktadır: “(…) birdenbire, tıpkı ölecek bir adam gibi yavaş yavaş dolmaya başlayan salonun dumanlı kalabalığı içinde, birdenbire kendi hakikatime geldim… Orada bir duvar gibi duruyordu; her şey, beni beklediğim bir refaha götürmek için önümde kapalıydı. ‘Yüz parça’ diye tekrarladım. Güzel bir ev, elektrik, banyo, bir kadın…” (s. 60)

O, daima zengin olma hayali içindedir. Hikâyedeki her şey, onun dikkatinden sunulduğu için diğer kişilerden de maddi durumlarını yansıtacak sözlerle bahsedilir: “Mahmutpaşanın yukarı tarafındaki büyük halı mağazasından, milyarderin karısı, milyarder, ben üçümüz arka arkaya giriyorduk.” (s. 60)

Mak Kinley’in de hikâyede öne çıkarılan özelliği milyarder oluşudur. Hikâye, adını Amerikalının bu özelliği ve tercümanı önce hayal âlemine daldıran, sonra da gerçeklerle yüzleştirip hevesini kursağında bırakan halılardan alır. Nur Gürani Arslan, Türk edebiyatındaki Amerikalılardan bahseden kitabında bir hatayla bu hikâyenin adını “Milyoner Mak Kinley’in Halıları” şeklinde vermiştir.39 Milyarder Mak Kinley, değerli halılardan çok iyi anlayan biridir. Zaten yazarın 39

hikâyelerindeki Amerikalılar,

doğunun antika eserleriyle

yakından

Nur Gürani Arslan, Türk Edebiyatında Amerika ve Amerikalılar, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2000, s. 255.

121

ilgilenirler.

Ancak bu hikâyeden farklı olarak “700.000 Dolarlık İncil”,

“Amerika’ya Giden Asmakabağı” ve “Kamçı” hikâyelerindeki Türkler, bazı eşyaları Amerikalılara isteyerek ya da istemeyerek değerinden yüksek fiyata satıp kâr ederler. Mak Kinley’in yaşı söylenmese de saçlarına aklar düşmeye başladığına göre orta yaştadır. Devamlı olarak eşinden ve Newyork’taki evlerinden söz eder. Diğer bir özelliği de kendi iradesiyle değil eşinin sözleriyle hareket etmesi, davranışlarında onun onayını almak istemesidir. Mak Kinley’in eşi ise sarışın, mavi gözlü bir kadındır. Çok hareketsiz görünür. Kibar bir kadın olmakla birlikte sabit fikirli biridir. Halı mağazasında olumsuz bir yaklaşım sergiler. Halıları almanın bir hata olduğunu, son anda anlamış gibi, her şey hâllolduktan sonra söyler. Oysa bunu o dakikaya kadar düşünmemiş olmaları mümkün değildir. Mağazada kendileri için girilen onca zahmete rağmen rahat bir tavır içinde halıları alamayacaklarını söylerler. Yaptıkları belki de şımarıklıktır. Azerbaycanlı olan Ali Seyfi biraderler ise kendilerinden ve halılarından emin satıcılardır. Satış sırasında bir atmaca gibi çevik hareketlerle müşterinin dibine kadar sokulurlar. Her satıcı gibi mallarının satışı için ellerinden geleni yapar, müşteriyi ikna etmek için ısrarcı davranmaktan da kaçınmazlar. Hikâyenin mekânı İstanbul’dur. Mak Kinleylerin kaldığı otelde başlayan hikâye, Mahmutpaşa’daki halı mağazasında sona erer. Anlatıcı, dünyadaki halı mağazalarının ortak özelliklerini şöyle tasvir eder: “Karanlık, içeride her şeye hâkimdir. Halıların ayaklarınıza verdiği büyük sükûnet değişmez. Yukarı açılan yahut aşağı inen merdiven her tarafta aynıdır. Demir kepenkler baştan aşağı kapalı durur. Uşakların hareketini, bu sabit karanlık içinde birer gölge gibi fark edersiniz. Ekseriya bir cüzamlı da olduğu gibi hayattan kendilerini çekmişlerdir. Sadece, hafif bir çay kokusu, bütün bu eski şeylerin üstünde uyanık ve daima hareket hâlindedir. Vakit vakit, derinizin altında bile onu hissetmeye mahkûm olursunuz.” (s. 61)

Olay, iki günlük bir süreyi kapsar. Anlatma ise olayın gerçekleşmesinden oldukça sonradır. Hikâyede eğlenceli bir üslup vardır:

122

“Hareketlerimde büyük bir acele vardı. Yekûn kafamdaydı; fakat her şeyi birdenbire kaybetmiştim, haneler birbirine karışmıştı; o dakikaya kadar varlıklarını kendimden daha iyi bildiğim rakamlar uçacak birer kuş hâline gelmişti; alnım mütemadiyen terliyordu. Birinci yekûnu büyük bir hata ile topladım. Ali Seyfi: -

Doğrudur! diye iddia etti. Küçük kardeşi birinci hadde 75 rakkam

eksik çıkardı; bu, hepsinde aşağı yukarı 3000 lira kadar tutuyordu. Sonra, gene küçük kardeşin sesini kulaklarım tıkanmış bir hâlde en uzak bir ses gibi duydum: -

168.000 lira…” (s. 66)

Bazen de sohbet üslubu kullanılır: “Hikâyemin dönüm noktasındayım. Ve burada ister istemez milyarder Mak Kinleyin karısını yeniden hatırlamak mecburiyetinde kalıyorum. Bununla beraber, şimdiye kadar onu unuttum mu? Bunu zannetmem.” (s. 67)

Safder Melih Tümay, hikâyeyi sade; fakat değerli bulur.40

2.4.6. Gece Kuşu “Gece Kuşu”41 adlı hikâyede yarasa saldırısına uğrayan bir genç kızın bu saldırıdan kurtarılması, ancak bir hafta hasta yattıktan sonra, kendisine saldıran yarasa ile aynı anda ölmesi anlatılmaktadır. Bu, yazarın korku ögeleri taşıyan fantastik hikâyelerinden biridir. Hikâye, bir doktorun, başından geçen ilginç bir hâdiseyi ailesine anlatması şeklinde sunulmuştur. Söz konusu doktor, anlatıcının amcasıdır. Hikâyenin ilk cümlesinde amcasından söz eden anlatıcı, bir taraftan da okuyucuların garip bir hikâyeyle karşı karşıya olduklarını haber verir: “Amcam, doktorluğundan daha ziyade aile arasında garip hikâyeler anlatmakla tanınmıştı.” (s. 70)

Safder Melih Tümay, “Kenan Hulûsi’ye Dair”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. 41 Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 70-74.

123

Doktor, anlatıcı ve diğerlerine şahit olduğu bir olayı anlatır. Hikâyenin bundan sonraki bölümünde anlatıcı odur. İki sene önce Kayseri’de çalışan doktor, teftiş etmek için köylere gider. Bu köylerden biri olan Gülmescit’te bir geceden fazla kalmayı düşünmezken yaşanan olaylar yüzünden tam bir haftayı burada geçirmek zorunda kalır. Doktor, Gülmescit’e indiği ilk akşam muhtarın evine misafir olur. İki adam, bahçede sohbet ederken duydukları bir çığlıkla yerlerinden fırlayıp sesin geldiği yere koşarlar. Bir yarasanın kanatlarıyla muhtarın kızının başına sarıldığını gören doktor, o anda muhtarın evindeki çifteyi hatırlar. Kısa sürede çifteyi alıp gelir ve yarasaya ateş eder. Vurulan hayvan, çığlık ve bir iki dönüş sonrasında uçurumdan düşer; kız ise bayılır. Bu olaydan sonra kızın rengi birdenbire solar. Yarasa ise ertesi sabah, muhtarın evinin kapısı önünde görülür. Başından vurulan ve göğsü hafif bir inilti ile yükselip alçalan yarasa, toprağa tuhaf bir şekilde sımsıkı yapıştığı için onu yerinden kaldırmak, mümkün olmaz. Yarasa, bir hafta sonra ölür; ama muhtarın kızı da aynı anda vefat eder. Doktor, bu olayın ardından kafasında beliren soruları dinleyenlere yönelterek hikâyeyi bitirir. Bunlar, aslında yazarın okuyucuya yönelttiği sorulardır. Böylece kesin bir yargı bildirmek yerine okuyucuyu olay üzerinde düşünmeye sevk eder. “Şimdi kendi kendime şunu düşünüyorum: Yarasayı

vurmamış

olsaydım,

yahut

kurtarabilseydim

Gülmescit

muhtarının kızı acaba yaşayabilecek miydi? Bir türlü hâlledip içinden çıkamıyorum. Acaba siz ne fikirdesiniz?” (s. 74)

Burada da inanılmaz bir olay anlatılmaktadır. Ancak anlatıcı konumundaki doktor, olaya geçmeden önce inandırıcılığı sağlamak için telkinlerde bulunur: “(…) biz insanlar yalnız olabilir birtakım vakalara inandığımızı kendi kendimize telkin ettiğimiz hâlde, bir gün, içimizden birinin gözlerile gördüğü öyle bir hakikî vaka işitiriz ki ‘Adam sen de; deriz; yalan!’ (…)

124

Yalan mı (…) bilâkis en çok inanmak istemediğimiz şeyde hakikatin en çok hissesi vardır ve bir gün herhangi bir yerde sinirlerimize hâkim olamamak korkusu ile onu reddetmiş; daha doğrusu, güneşi balçıkla sıvamaya kalkmışızdır.” (s. 70)

Yazarın,

ilk

hikâyelerindeki gereksiz uzatmalardan

burada oldukça

uzaklaştığı söylenebilir. Okuyucuların olayları yorumlayabilmesi için kişiler ve mekânla ilgili ayrıntılara gerektiği kadar yer verilmiştir. Olaylardan önce muhtarın kızı tanıtılır: “Yaylı dağ eteğine kurulmuş köyün en tepesinde, muhtarın kapısı önünde durduğu zaman, aşağı yukarı on dört on beş yaşlarında kadar bir kız beni karşıladı. Sarı saçları omuzlarına dökülmüştü; henüz onları yeni

yıkadığı

anlaşılıyordu. Ve gözlerinin içi yepyeşildi. Güzel, temiz bir basma entari giymişti; kolları dirseklerinden itibaren bir su gibi şeffaf gözüküyordu; her şeyden evvel muhtarın temiz aileli bir adam olduğuna sevinmiştim.” (s. 71)

Hikâyede, muhtarın iki özelliği ön plana çıkmaktadır: kızına olan aşırı düşkünlüğü ve usta bir avcı oluşu. Muhtarın kızının güzelliği ve babasının ona olan düşkünlüğü, olayların gelişiminde etkili olmuştur, denebilir. Yarasa belki de kızın güzelliğinden etkilenmiş ve ona kötü niyetle değil beğeniyle sarılmıştır. Sonunda da onu almadan gitmemiştir. Bir ihtimal de babasının kızına çok kıymet vermesinin Allah’ın hoşuna gitmemiş olmasıdır. Ya da bu güzel kıza ve babasıyla olan sevgi dolu ilişkilerine nazar değmiş olabilir. Doktor ise bunu kendi uğursuzluğuna bağlar: “(…) daha geldiğim dakikalar kopan felâketten, kendi kendimde müthiş bir uğursuzluk buluyordum.” (s. 72)

Muhtarın avcılığı ise yarasaya ateş edilmesine sebep olmuştur. Olay gecesinde avdan yeni dönmüş olan muhtar, çiftesini masanın üstünde bırakmış; doktor da yarasayı vurmak için bu çifteyi kullanmıştır. Yazarın Bahar Hikâyeleri adlı kitabındaki “bütün vakalarında biraz bize garip gelen insanın gizli taraflarını yakalamaya çalış(tığını)”

söyleyen Rüştü Şardağ,

hikâyedeki kız ile yarasa arasındaki durumu şöyle açıklamıştır: “Muharririn bu garip mevzuu bize süratle ve tatlı bir heyecanla okutan kalemi, ihtimal yarasa ve kızın birbirlerine karşı olan bilinmez kanunların hazırladığı et ve ruh yakınlığını anlatmak istemiş veyahut en muhteris bir hayvan diye tanıdığımız gece kuşu, yalnız ve nasipsiz geçen hayatında tek

125

ümitle sarıldığı mahluka kavuşamamanın doğurduğu bir intikamla gizli bir münasebet zinciri içerisinde kendisi ile beraber kızı da ölüme sürüklemiştir.” 42

Mekân, Kayseri’nin Gülmescit köyüdür. Dağlık bir köy olan Gülmescit, ağaçları ve uçurumuyla hikâyedeki olaylar için çok uygundur: “Gülmescide gelirken gördüğümüz sık ağaçlar, muhtarın bahçesinden itibaren yavaş yavaş dağ tepesine doğru, çıkıldıkça boy atan bir yükselişle buradan uzuyor ve sağ tarafa, gecenin köyü birden bire bastığını tahmin ettiğim yerde, ağaçlardan hemen kurtulup aşağı tarafta bir deniz vehmini veren bir uçurumla bitiyordu.” (s. 71-72)

Hikâyedeki olay, bir hafta içinde gerçekleşir. Anlatma zamanı ise olaydan iki yıl sonradır. Hikâyede “yemyeşil” yerine “yepyeşil” (s. 71) sözcüğü ile “Tekrar ve daha bir saniye evvel yaptığı gibi ayni hareketlerle, kimisi mavi, kumral yahut lâcivert ve yeşil gözlerimizin içini, hakikatte kendisinin vakit vakit hiçbir mana ifade etmeyen gözlerile bir şey çekip çıkarıyormuş gibi bir kere daha muayeneden geçirdi.” (s. 70) gibi bozuk cümleler vardır.

Dağlar, sık ağaçlar, uçurum, akşam saatleri, acı çığlıklar vb. ayrıntılar, hikâyedeki korku unsurlarıdır. En korkunç olanı da “iki kanadının boyu yarım metreyi geçen” yarasadır. (s. 72) Yazar, “gece kuşu” dediği yarasaları, hikâyeye korku havası

katmak için birçok hikâyesinde kullanır. Burada da olayların gelişiminde en önemli etken o olduğu için hikâyenin adı “Gece Kuşu”dur. Fikret Adil, Kenan Hulûsi’nin bu hikâye ile “hiçbir deruni tahlile girişmeden elde etmiş olduğu korku, heyecan ve esrar unsuru”nu mühim bulur.

“Yarasanın vampir gibi düşünüldüğü bu öykü(nün) batı edebiyatındaki vampir hikâyelerini çağrıştır(dığını)” söyleyen Abdurrahim Karadeniz ise hikâye hakkında yorumda

bulunurken bazı olayları yanlış aktarmıştır: “Kayseri yakınlarındaki Gülmescit Köyü muhtarının kızı bir yarasanın saldırısına uğrar ve yaralanır. Kızı iyileştirmeye çalışan doktor, yarasanın kızın çevresinden ayrılmadığını fark eder. Ve yarasayı vurur.”44

Muhtarın kızı, yaralanmamış, doktor onu kurtarmak için yarasayı vurmuştur. 42

Şardağ, a.g.m., s. 402. Fikret Adil, “İki Hikâye Muharriri Hakkında”, Vakit, No: 7695, 13 Haziran 1939, s.3. 44 Abdurrahim Karadeniz, “Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Korkulu Gerçekliği”, Hece Öykü, No: 5, Ekim-Kasım 2004, s. 88. 43

126

2.4.7. Bir Bahsin Sonu “Bir Bahsin Sonu”45 adlı hikâyede, eğitimleriyle ilgilenilirse mahkûmların bir daha suç işlemeyeceklerini iddia eden bir öğretmen ile bir suçlunun mutlaka başka suçlar da işleyeceğini düşünen bir hâkimin girdiği ve öğretmenin hayatıyla ödediği bir bahis anlatılmaktadır. Hikâyeye bir soruyla başlanmıştır. Adı geçen bahsin tarafları bu sorunun cevabını tartışmaktadırlar: “Bilhassa ağır cezalı mahkûmların, müddetlerini hemen doldurunca, yeni bir suç daha işlemelerinde ne gibi sebepler bulunabilir?” “Öğleden sonra hafif bir uyku yarım saat fazla uzayıverince çay kenarına gitmekten vazgeçen hâkimle kasabaya henüz tayin edilmiş otuz yaşlarında kadar bir müddeiumumî, kaymakam, civar çiftliklerden birini işleten mütekait bir öğretmen ve hapishane müdürü” arasında bu konuşuluyordu. (s. 75)

Felsefe öğretmeni, bu sorunun cehâletten kaynaklandığını söyleyince hâkim ona bir teklifte bulunur: “Şu hâlde deseler ki size, işte on dört sene ağır hapse mahkûm bir suçlu, islâhını size bırakıyoruz. Fakat tahliye edildikten sonra hayatının neticesinden de gene siz mes’ul olacaksınız?.” (s. 77)

Felsefe öğretmeni bu bahsi kabul eder ve bir mahkûm seçer. Bu, Ahmet oğlu Ahmet’tir: “Geredenin Hacıosmanlar köyünden Ahmet oğlu on dokuz yaşında gene Ahmet, iki buçuk sene kadar evvel harman yerinde öğendire ile amcasını yaralamaktan, yaşı da dikkate alınarak altı ay yemiş; Konya hapishanesinde mahkûmiyetini doldurup çıkar çıkmaz, hemen iki ay sonra, nişanlısını balta ile doğrayarak öldürmekten tekrar on beş sene ağır hapse konulmuştu.” (s. 77-78)

Ahmet, hapishane kurallarına uymadığı için cezası on bir ay daha arttırılmıştır. Sorun çıkartmaya devam edince de ayakları zincire vurularak zindana atılmıştır.

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 75-94.

127

Felsefe öğretmeninin bahis için böyle bir mahkûmu seçmesi, hapishane müdürünü endişelendirmiş; onu bu konuda uyarmışsa da öğretmenin kararı değişmemiştir. Bir çiftlik işleten öğretmen, bahse girdikten sonra her gün hapishaneye gelmeye başlar. Ancak ilk günlerde bu işten sıkılıp bahse girdiğine pişman olur. Çünkü çiftlik ile hapishane arasındaki yol bir buçuk saat sürmekte ve öğretmen, yolda çok vakit kaybetmektedir. İlk günlerde mahkûm da büyük zorluklar çıkarır: “Ahmedi zindan içerisinden çıkararak diğer bir odaya almak suretile başlayan ilk hareketler unutulmıyacak kadar yorucu olmuştu. Ahmet, bir kere, kendisine söylenen hiçbir sözü dinlemiyor; felsefe öğretmenini daha kapıda görür görmez, zindanın karanlık ve rutubetli köşesini tercihten bile fazla olarak ölüme razı olacak kadar tiksinti ve azap duyuyordu.” (s. 89)

Birinci ayın sonlarına doğru Ahmet, bu hareketlerden yavaş yavaş uzaklaşıp öğretmenin karşısına oturmuş ve onun alfabe öğretmek için getirdiği harf levhalarıyla ilgilenmeye başlamıştır. Öğretmen ise bahse girdiği arkadaşlarına yazdığı mektuplarda bu durumdan “mahkûmda ilk ıslahı nefs hareketlerinin kımıldadığı yer” diye bahseder. (s. 80) Derslerin üçüncü ayında kasabayı şiddetli bir kış bastırır ve hapishane müdürü, öğretmenin dersleri bırakacağını düşünür. Oysa öğretmenin böyle bir niyeti yoktur. Çünkü o, derslerin daha birinci ayında “çiftlikten kasabaya gelişi, hayatının en güzel dakikaları olarak düşünmeğe başlamış(tır).” (s. 80)

Öğretmen, ikinci yıl sonunda büyük ilerleme kaydeden Ahmet’e öğretecek bilgi konusunda sıkıntı yaşamaya başlar. Hatta kitaplarını da şehirde bıraktığı için yeni kitaplar sipariş etmek zorunda kalır. Ahmet, üç yıl sonunda kendisine mahkûm denemeyecek hâle gelmiş ve yedi yıl sonra da affedilmiştir. Geçen süre içinde pek çok şey değişmiş, ama öğretmen, Ahmet’i hiç bırakmamıştır. Ahmet de bu süre içinde öğretmenin yardımıyla çok ilerleme kaydetmiş ve artık diğer mahkûmlara örnek gösterilir hâle gelmiştir.

128

Ahmet tahliye olduğu zaman yanında yine felsefe öğretmeni vardır. Ahmet, ona minnettardır; ama ağlamamak için bunu dile getiremez. Bir taraftan da ondan ayrılacağına üzülmektedir. Ancak öğretmen onu bırakmaz ve birkaç gün dinlenmesi için çiftliğine götürür. Ahmet’in hapisten kurtulduğunu bahis arkadaşlarına mektupla bildiren öğretmen, hâkimin bahse girerken söylediği bir sözü hatırlar ve bahsin sonunun henüz gelmediğini fark eder. Ölünceye kadar Ahmet’in bütün hareketlerinden sorumlu olacaktır. “Ne uzun ve yorucu bir bahis!.. Nihayetlenmesi için demek ki bir adamın ölümünü beklemek lâzım!..” (s. 88)

Öğretmen, bu bahisten haberi olmayan Ahmet’e her şeyi anlatıp onu kendi hâline bırakmayı düşünürse de son anda bundan vazgeçer. Bahsi kazanmak için Ahmet’i kasabaya göndermemesi gerektiğini düşünür: “Öğretmene öyle geliyordu ki, eğer kendi imal ettiği bu adamı insanların arasına salacak olursa bahsin ipi kendi elinden kurtulmuş olacak. Hâlbuki, onu kazanmak istiyorsa bu ipi kendisinin kullanması lâzım değil mi?” (s. 88)

Ahmet, üç sene boyunca öğretmenin çiftliğinde çalışır. Bu süre içinde onun âdeta sağ kolu olmuştur. Çiftlikte kendine ayrılmış küçük bir de odası vardır. Ancak bir gün çiftlikte sıkıldığını hisseder ve hayatını kasabada kazanmak ister. Çok kararlı konuştuğu için öğretmen de ona engel olacak bir şey yapamaz. Ahmet, kasabada bir hafta boyunca iş arar, ama bulamaz. Bu günlerde bahis konusunu da duyan Ahmet, iş bulamayışının sorumluluğunu öğretmene yükler: “Üzerinde bahis tutulmuş bir adam… Yoksa, felsefe öğretmeni, kendisinden çok daha evvel kasabaya haberci göndererek Hacı Osmanlardan Ahmedin nasıl bir adam olduğunu onlara söylemiş olmasın!... İloğlu bu!.. Üstelik, çiftliğinde it gibi çalışıyor Ahmet; dört adamın zor yapacağı şeyi tek başına yapıp çıkarıyordu. Çiftlik sahibi kırk yıl kapı kapı dolaşıp adam arasa Ahmet gibisini nerede bulacak ki..” (s. 91)

Öğretmenin kötü niyetli bir insan olduğunu düşünmeye başlayan Ahmet, çiftliğe döner. Öğretmen, bu sırada yine dört arkadaşına mektup yazmakla meşguldür. Ahmet, onun arkasından bakıp kendisini bahis aracı yapan ve kasabada iş

129

bulmasını engelleyen kişinin o olduğunu düşünür ve eline geçirdiği balta ile ona saldırır. Öğretmeni öldürdükten sonra da masanın üzerindeki mektubu okur: “Aramızdaki bahsi kazanmak için çok çalıştığımı itiraf ederim. Sadece bahsin sonu benim elimden bugün çıkmış bulunuyor. Mahkûmun her hareketinden mes’ul olacağımı söylemiştim. Gözlerimin önünde bulunduğu dakikalar sözümde durdum. Şimdi öyle tahmin ediyorum ki her insan gibi o da kendi kendisinden mes’uldür.” (s. 94)

Hikâye, Ahmet’in bundan sonraki durumunu bildiren cümlelerle sona erer: “Ertesi günü, kasabanın jandarma yüzbaşısı, vilâyete gönderdiği bir tezkerede, Hacıosmanlardan nişanlısını balta ile vurup öldürmek suçiyle Konya umumî hapishanesine bağlı civar kasaba ceza evlerinden birinde yedi yıl yatan Ahmet oğlu gene Ahmedin dağ yolunda jandarmalarla vuruşarak ölü yakalandığı haberini yazıyordu.” (s. 94)

Hikâyeye de adını veren bahsin sonu çok acı olmuş, hem bahse giren hem de bahis konusu olan kişi ölmüştür. Hikâyede pek çok mesaj vardır. Bir insanı bahis aracı yapmak, konusu insan olan bu bahsi kazanmak için hırs yapmak ve o insana gerçekleri açıklamamak çok kötü sonuçlar doğurmuştur. Ayrıca kimsenin kimseyi sonuna kadar kontrol altında tutamayacağı da hikâyede geçen “her insan gibi o da kendi kendisinden mes’uldür.” (s. 94) sözüyle ifade edilmiştir. En mühimi de mahkûmların toplum hayatından dışlanmaması, onlara yeni bir başlangıç şansının verilmesi gerektiğidir. Hikâyenin başındaki sorunun cevabı, yalnızca mahkûmların cehâleti değildir. Çünkü Ahmet, öğretmen sayesinde cehâletten kurtulmuştur; ama toplumun ona karşı takındığı yanlış tutumlar, onu yeniden suç işlemeye itmiştir. Hikâyede Ahmet’in adı sık sık, işlediği suçla birlikte anılmıştır: “Geredenin Hacı Osmanlar köyünden nişanlısını balta ile ensesinden vurup öldüren Ahmet” (s. 81 vd.) Bunun

sebebi bir suçlunun toplumda daima suçlu olarak görülmesi, âdeta damgalanmasıdır. Suç makinesi gibi görünen Ahmet, aslında bir canavar değildir. Psikolojisine uygun bir yaklaşım sergilenirse itaatkâr bir insan olur. O, kendisine birçok iyiliği dokunmuş olan öğretmene böylesi bir nankörlük yapacak biri değildir, ama psikolojisi zayıftır. Ahmet’in normal biri olmadığı, “zindandan açık havaya adım bile

130

atmıyacak derecede büyük bir ruh hastalığına tutulmuş olan adam” sözleriyle de dile

getirilmiştir. Felsefe öğretmeni ise verdiği sözü yerine getiren, girdiği bahsi kazanmak için yaptıklarına bakılırsa azimli, kararlı ve güçlüklerden yılmayan bir insandır. İyi niyetli biri olmakla birlikte Ahmet’le ilgili bahse girip sonra da durumu ona anlatmayarak hata yapmıştır. İnsan psikolojisinden anlayan bir insanın böyle bir hata yapması şaşırtıcıdır. Ayrıca Ahmet’le olan ilişkisi boyunca hep bahsi kazanmaya çabalaması da ilginçtir. Ahmet’i tanıdıktan sonra bir öğretmen için asıl önemli olan, bahsi değil Ahmet’i kazanmak ve bir daha da kaybetmemek olmalıydı. Felsefe öğretmeni, Ahmet’i tanıdığında 39-40 yaşlarındadır. İnsanlar ve kitaplardan uzaklaşmak için öğretmenliği bırakıp çiftlik işletmeciliğine başlamıştır. “İnsanlar ve kitaplardan uzaklaşmak istiyen birçokları gibi kütüphanesinde tek bir kitap olarak, hâlî bir adada tek başına ömür sürmeğe kalkan garip Robensonun hikâyesinden başka bir şey yoktu.” (s. 82) Bu durum ve benzer sözler, yazarın “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor” adlı

hikâyesinde de geçer. Bahiste yer alan diğer kişilerden hapishane müdürü, kaymakam ve savcının kişilikleri hakkında bir ayrıntı verilmemiştir. Ancak ihtiyar biri olan hâkim, yaşı ve mesleği gereği tecrübeli bir insandır. Bu yüzden bahsin üçüncü yılında Ahmet’teki ilerleme nedeniyle diğerleri öğretmeni tebrik ederken hâkim ikna olmamıştır: “(…) kaymakamla müddeiumumînin tebrik ve coşkun hareketleri yanında hâkimin durgunluğu felsefe öğretmeninin dikkatini çekti mi? Belki de hayır!. Zaten, kır düşmüş hafif sakalı, yaşlandıkça biraz daha küçülen yüzünden bir çok ince manaları kaybediyordu. Ve işin hakikati, felsefe öğretmeni, mahkûmun üç yıl içindeki ruh değişikliğini izah ederken, hâkimin gözlerinde herhangi bir tereddüdü anlamıya vakit bulamamıştı.” (s. 83)

Mahkûmda ilerlemeler görüldüğünde bile tedirgin olan bir insanın bahsin başında çok iyimser bir hava içinde yansıtılması ise hikâyenin bir çelişkisidir: Hâkim, “Aslında iyi yürekli bir adamdı; ve belki de kanunların zincire vurduğu bu adamı, kafasında, kuş kanatlarının cennetten uçurup getirdiği bazı peygamber fikirleri taşıyan diğer bir adam elinde ıslahınefs edeceğini düşünüyordu.” (s. 78)

131

Kişilerin psikolojik durumlarına ağırlık verilen bu hikâyede Ahmet aracılığıyla mahkûm psikolojisi de ortaya konmuştur: “Vakit vakit hürriyetinden konuşulduğu sıralar, Hacı Osmanlardan Ahmedin gözlerinde bir kuş kanadının gökyüzüne doğru alabildiğine kımıldadığını görürdü. Bu kuş, her nedense en yüksek bir ağaç dalına bile konmak, orada durmak istemezdi. Gözle görülmez bir nokta oluncaya kadar, felsefe öğretmeni onu takip eder; sonra bir saniye ve birdenbire kaybediverirdi. Ahmedin gözlerinde kanat çırparak havalanan bu kuş, alabildiğine yükseldiği mesafelerde nereye gidip, nereye konardı?.. Yoksa kanatlarının artık mesafe almaktan yorulduğu bir saniye birdenbire düşerek, kendisinin de bilemediği bir yerde parça parça mı oluyordu?.” (s. 84)

Hikâyedeki kişilerin çevreyi algılayışları, psikolojilerine göre değişir. Öğretmen, Ahmet’e bir şeyler öğreterek yararlı olmanın verdiği mutlulukla hapishane yolundaki güzellikleri fark etmeye başlamıştır: “Yollar sarı çiğdemlerle doluydu. Şimdiye kadar, öğretmenliği kendi arzusile bıraktığı gündenberi, tabiatin daima içinde yaşadığı hâlde nasıl olup ta yakından onu görmemişti? Felsefe öğretmeni, kendi kendine yaptığı garip bir muahaza ile buna şaşıyor; ve geçtiği yollarda gözlerine yabancı hiçbir şey olmadığı hâlde, vakit vakit, ya kulaklarının henüz işitmediği yeni bir kuş sesi avlıyor; yahut bir ağacın üstünde en hafif bir rüzgârla sallanan bir yaprak yeni bir takım fikirler veriyordu.” (s. 80)

Hikâyede öğretmenin mektuplarından montaj tekniğiyle alıntılar yapılmış, kişilerin düşüncelerine de iç monolog ve iç çözümleme teknikleri ile yer verilmiştir. Öğretmeni öldürmeden önceki dakikalarda Ahmet’in yaşadığı çatışma ise tasvir, gösterme ve anlatma teknikleriyle başarılı bir şekilde verilmiştir: “Ahmet, kapının kenarında ve dimdik ayakta idi: Kasabada kendisine iş verilmemesi için Hacıosmanlardan Ahmedin bütün geçmişini ortaya döken adam bu mu? Bir şeyler hatırlamak istiyen bir adam gibi sağ avucunu yüzünden alnına doğru götürdü; kendi derisini, kendisi bile tanııyamamıştı; hattâ belki de parmaklarının ucuna bakacak olsaydı sapsarı bir rengin oraya takılıp kaldığını görebilirdi. Yalnız düşünmekten de kendisini alamıyordu: Üzerinde bahis tutulmuş bir adam.. Hacıosmanlardan Ahmedi bu bahis meselesi âdeta çıldırtıyor; hele kasabada iş bulamamakla, kendi ellerinin birisi tarafından hiçbir şey yapmıyacak

132

kadar kıskıvrak bağlandığını hissediyordu. Bir aralık bunu o kadar fazla hissetti ki kollarını kımıldatmak mecburiyetini duydu(.)” (s. 92-93)

Hikâyedeki mekân, Konya’nın bir kasabasıdır. Olaylar, hapishane ve çiftlikte geçer. Gerede’nin Hacı Osmanlar köyü ise hikâyede Ahmet’in memleketi olarak adı geçen bir mekândır. Ahmet, bahisten yedi yıl sonra afla serbest kalmış, üç yıl da çiftlikte çalışmıştır. Bu durumda hikâye, on yıllık süre içinde gelişen olayları içermektedir. Yıllar önce yazılan bu hikâyedeki olaylar, belli dönemlere ait değildir. Aradan yıllar geçmesine rağmen suçlular ve toplum arasındaki çatışma devam etmektedir. Hikâyenin anlatıcısı yazar anlatıcıdır. Yazar, varlığını sadece bir sözle hissettirir: “Bir az evvel de söylediğim gibi (…)” (s. 81) Hikâyedeki bazı cümleler anlatım bozukluğu içermektedir: “Kapının hemen yanı başında, iki ön ayakları üzerine yatmış büyük bir buldok, havlamadı.” (s. 92)

2.4.8. Esma’nın Aşkı Kenan Hulûsi’nin tanınmasını sağlayan ilk hikâyelerinden olan “Esma’nın Aşkı”46, çölde geçen bir aşk hikâyesidir. Hikâyenin başında, Esma’nın çadırında sıradışı bir sabah yaşanmaktadır: “Çöl kızlarının en güzeli ve en alımlısı Esma sabahleyin dudaklarında bir gülle uyandı, dudakları arasında kanlı bir gül duruyordu, yastığında bir hançer vardı.” (s. 105)

Esma’yı Benî Murat kabilesinden bir adam istemektedir. Bu adam, her ne kadar yakışıklı ve bahadır bir adam olsa da Esma onunla evlenmek istemez. Çünkü şair Mürakkaş’ı sevmektedir. Esma’yı almak isteyen adam, bir kıtlık sırasında Esma’nın babasına erzak yardımında bulunmuş ve Esma’ya da bu erzaklar karşılığında babasıyla anlaşıp kendisini aldığını söylemiştir. Esma tarafından reddedilen adam, onu kaçırmakla 46

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 105-112.

133

tehdit eder. Esma, bu tehditten etkilenmiş olsa da gerekirse kendisini öldüreceğini; ama yine de onun karısı olmayacağını düşünüp rahatlar: “(…) yastıklarına koydurduğu bu hançerle kalbini parça parça eder de, namusunu sevmediği bir erkeğe gene vermezdi.” (s. 107)

Nehirde yıkanmaya giden Esma, nehirden çıktığında iki köle tarafından kaçırılır. Bu sırada Yemen melikinin sarayında şiirler okuyan Mürakkaş’ın sebepsiz yere gözleri dolar, sesi titrer. O anda, Esma’nın çadırında ölü bulunduğu haberi saraya ulaşır. Bu yalanı, Mürakkaş’ın Esma’yı kurtarmak için bir girişimde bulunmasını önlemek için Esma’nın babası uydurmuştur. Esmanın babası: “Mürakkaş iyi diyordu. Fakat, Benî Murat kabilesinin erkeği, çölün en bahadır ve en zengin erkeğidir. Kızım onu istemiyor, haksız!... Bir kıtlık zamanında bizi açlıktan kurtardığını unutuyor. Bu yardımın altında nasıl kalabilirim. Kızımı ister istemez ona vermeye mecburum.” (s. 109)

Esma’nın babası, bir tekenin kemiklerini gömdüğü mezarı Mürakkaş’a kızının mezarı olarak gösterir. Mürakkaş da senelerce bu mezarın başından ayrılmaz. Aradan yıllar geçer ve yine mezarın başındayken iki çocuktan işin aslını öğrenen Mürakkaş, yollara düşer. Karşılaştığı Benî Murat kabilesinin çobanına, Esma’ya ulaştırması için yüzüğünü verir. O da yüzüğü süt kabının içine atar. O gece süt içerken dudaklarına değen yüzüğün Mürakkaş’a ait olduğunu anlayan Esma, çobandan Mürakkaş’ın yemeden içmeden kesilip bir mağarada ölmek üzere olduğunu öğrenir. Esma, Mürakkaş’ı alıp Yemen melikinin sarayına sığınmak üzere yola çıkar. Yine yeminler etmektedir. Artık Mürakkaş’a kavuşacak ve “bir sabah vakti, kölelerine kendisini çıplak gösterecek kadar utanmaz olan bir adama, namusunu bir kere daha vermiyecekti(r).”

(s. 111) Ama mağaraya vardığında Mürakkaş’ı ölü bulur. Esma’nın hayatının bundan sonraki seyri, bir paragrafla özetlenir: “Çöl kızlarının en güzeli ve en dilberi Esma, dudakları ve çok sevdiği vücudu üstüne ettiği yemini bir kere daha bozdu. Kendisini Benî Murat kabîlesinin en kuvvetli ve en kahraman, fakat en kahpe erkeğine bir kere daha verdi. Fakat her gece, dişlerinin beyaz hançerile onun vücudunda yaralar açtı; ve Mürakkaş hatırına geldiği zaman, dişlerinin beyaz hançerile dudaklarının gülünü kanattı.” (s. 111)

134

Hikâyenin son cümlesi ise aralarında birçok yönden benzerlik bulunan “Bir Yudum Su” hikâyesinin son cümlesiyle aynıdır: “Kim bilir, belki de Allah böyle istedi. Ve Allah böyle yaptı.” (s. 112)

Bu hikâyede Esma, kendi vücudu üzerine yemin edip sevmediği bir adamın olmaktansa ölmeyi tercih edeceğini söylemiştir. “Bir Yudum Su” adlı hikâyede ise Kays, Lübna’nın vücudundan ayrılmak yerine ölümü yeğleyeceğine dair yeminler ediyordu. İki hikâyede de ettikleri büyük yeminler, kahramanların felaketlerini hazırlamıştır. Bu hikâyedeki anlatıcının yorumu da bu yöndedir: “Kim bilir, belki de Allah, çöl kızlarının en güzeli ve en dilberi Esma’ya, kendisinin yarattığı güzel bir vücut üstüne yemin ettiği için böyle yaptı; onun güzel vücudunu, Benî Murat kabîlesinin en kuvvetli, en bahadır, fakat en kahpe erkeğine bir kere daha ve ebedî olarak verdi.” (s. 111-112)

Hikâyenin başkişisi Esma, çok güzel bir kızdır: “Vücudü otlar arasında fışkıran bir söğüt gibi ince gözüküyordu. Gür saçları beline kadar uzundu. Koyu siyah gözlerinin tatlı bir sıcaklıkla kırpılan ipek kirpikleri yaradılıştan sürmeliydi; ve bu gözler çok yaramazdılar.” (s. 107-108)

Esma cesur ve gururlu bir kadındır. Maddiyata önem vermediği için bir kabilenin en zengin adamına fakir bir şairi tercih eder. Çünkü adam, mal varlığıyla övünen, Esma’yı da bir mal gibi gören biridir. Babasına yardımlar karşılığında ondan Esma’yı istemiş ve Esma’ya sadece maddi değerler vadetmiştir. Oysa Esma, sevmediği bir adamla parası ya da gücü için evlenecek bir kadın değildir. Ne var ki adamın kaba, kibirli biri olmak yanında olumsuz bir özelliği daha vardır: zor kullanmak. Bu yüzden Esma, istemeyerek de olsa yeminini bozar ve sevmediği bir adamın eşi olur. Duygusal biri olan Mürakkaş ise fakir bir şairdir. Esma’nın eşinin yakışıklı ve güçlü olduğu dile getirilirken onun bu özelliklere sahip olup olmadığı belirtilmemiştir. Çünkü Esma için manevi özellikler mühimdir. Trajedik son bakımından “Bir Yudum Su” ile “Esma’nın Aşkı” adlı hikâyeler arasındaki benzerliğe yukarıda işaret etmiştik. Bu hikâyeler arasında kahramanlar, dil, üslup, tema gibi pek çok bakımdan da benzerlik vardır. İki hikâyede de şiirsel bir üslup kullanılmış, kısa cümleler, benzetmeler ve söz tekrarlarına çok yer verilmiştir.

135

Örneğin Esma’dan sadece adı söylenerek bahsedilmez, “çöl kızlarının en güzeli ve en dilberi Esma” gibi ifadelerle bahsedilir. (s. 111) Esma’nın eşinin adı ise hiç verilmemiş,

bunun yerine “Benî Murat kabîlesinin en kuvvetli, en bahadır, fakat en kahpe erkeği” gibi uzun tanımlamalar yapılmıştır. (s. 111) Ömer Faruk Toprak’ın “hastalıklı biçemle kaleme alınmış romantik öyküler”47 dediği bu öykülerin ikisinde de kısa cümleler, dize gibi sıralanmıştır: “Bir yüzük. Mürakkaş’ın yüzüğü… Yemen Melikinin sarayında Sultana methiyeler söyliyen Mürakkaş’ın.. Âşıkı Mürakkaş’ın.” (s. 110-111)

İki hikâyenin başkişileri de birbirine benzemektedir. Esma da Lübna gibi siyah saçlı, güzel bir kızdır. İkisi de namus kavramına önem verir. İki hikâyede de kadınların ruhsal özelliklerinden çok vücut güzelliklerinden bahsedilir. Örneğin Mürakkaş, Esma’nın olduğuna inandığı mezarın başında onun “dudaklarını, bileziklerini, yerlerin öptüğü çıplak beyaz ayaklarını” düşünür. Esma’nın ettiği şu yemin de gariptir: “Esma, (…) bileziklerinin hakkı için, dudaklarının hakkı için, memelerinin hakkı için, yastığına koyulan bu hançerle kalbini parça parça eder de, namusunu, Benî Murat kabîlesinin o kahpe erkeğine gene vermez.” (s. 105)

Mürakkaş ile Kays da şairlik bakımından birbirine benzemektedir. Hikâyelerin sonunda ikisi de ölür. Mürakkaş da Kays gibi Mecnun’u çağrıştırır. Örneğin Esma’nın sözde mezarı başında geçirdiği seneler sonunda karşılaştığı çoban, ona “derviş” diye hitap eder. (s. 110) Abdurrahim Karadeniz de bu iki hikâyeyi hem birbirine hem de “Leylâ ile Mecnun” hikâyesine benzetmektedir: “(…) ‘Bir Yudum Su’ hikâyesi, Kays ile Lübna’nın aşkını âdeta Leylâ ile Mecnun’un aşkını yinelermiş gibi yeniden üretir. (…) Kenan Hulûsi, ‘Lübna başını eğdiği zaman, bembeyaz feracesinin bir ay ziyası gibi ince iltimalı kıvrımları arasında göğsü gözüktü. Şair, içinden, yine Allah’ın celal olan ismi üzerine yemin etti ki, Lübna çok güzeldir.’ cümlelerinde görüldüğü gibi, şiirsel ve yer yer

Toprak, a.g.e., s. 94.

136

gerçekçiliği aşıp natüralistliğe yaklaşan ifadelerden kaçınmaz. Aynı fantastik kurgu ve ifadeleri ‘Esma’nın Aşkı’ hikâyesinde de görmek mümkündür.”48

Mekânı çöl olan bu hikâyelerin ikisi de kadın kahramanın çadırında başlar. Diğer iki hikâyede olduğu gibi burada da çöl hayatıyla ilgili egzotik unsurlar vardır. Romantik ürünler olan bu hikâyelerde masalımsı bir hava söz konusudur. Bu hikâyede saray, sultan, kahramanlara yardım eden çoban, yüzük gibi masal ögelerine yer verilmiştir. Eserde bazı mantıksızlıklar da vardır: Çobanın Esma’ya ulaşacağını düşünerek Mürakkaş’ın yüzüğünü süt sağılan kaba atması, bu yüzüğün gerçekten de süt içerken Esma’nın ağzına gelmesi mantığa uygun değildir. Hikâyede zaman net olarak bildirilmemekle birlikte senelerce süren acıklı bir olay anlatılmaktadır. Ancak Mürakkaş’ın Esma’nın başına gelenlerden yıllarca haberdar olmaması inandırıcı değildir. Olayları yazar anlatıcı nakletmiştir. Anlatıcı, “Fakat, biz biliyoruz ki, Esma, çadırında ölü bulunmuş değildir.” sözüyle hikâyedeki varlığını hissettirir. (s. 109)

Hikâye, adını başkişinin trajedik şekilde sonuçlanan aşkından alır. Eserde maddiyat-maneviyat, kuvvet-aşk çatışması vardır. Esma, bu değerlerden maneviyat ve aşkı seçse de çok büyük konuştuğu için çatışmayı karşı değerler kazanmıştır. Hikâyede Yemen meliki, koruyucu; çoban, yardımcı; Esma’nın babası, minnet duyguları nedeniyle kızını feda eden biri; köleler, zalimin zulmetmesine aracı; çocuklar ise haberci konumundadır.

2.5. BİR OTELDE 7 KİŞİ Bir Otelde 7 Kişi kitabı, “İncir Fidanları”, “Paraşüt”, “Sayfiyede Bir Numero”, “Deniz Kenarında”, “İki Defa Ölüm”, “Bir Garip Adam”, “Kemahlı Değirmenci”, “Kamçı”, “Taş ve Gedik”, “Köyde Cinayet”, “Bir Otelde 7 Kişi”, “Ömer Besinin Başı”, “Güneş Balıkları”, “Bir Hudut Oyunu”, “Aşk ve Otomobil”, “Mavzer”, “Burmalı Apulet”, “Gece Servisi”, “Bir Aşk Hikâyesi”, “Garsoniyer”, “Vallah, Billah Yok” ve “Yusufçuk” adını taşıyan yirmi iki hikâyeden oluşmaktadır. 48

Abdurrahim Karadeniz, “Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Korkulu Gerçekliği”, Hece Öykü, No: 5, Ekim-Kasım 2004, s. 86-87.

137

2.5.1. İncir Fidanları “İncir Fidanları”49 adlı hikâyede, bir incir fidanı için kardeşini öldürüp hapse giren Murat Muratoğlu’nun takıntı boyutundaki incir fidanı tutkusu yüzünden başına gelenler anlatılmaktadır. Hikâyenin başında Murat Muratoğlu’nu İmralı Cezaevi’nde görürüz. Kahramanımız, cezaevi arazisine incir fidanı dikmek için yönetimi ikna etmiştir. Böylece okuyucu, daha hikâyenin başında mekân, kahraman ve onun tutkusu hakkında bilgi sahibi olur: “İmralı ceza evinin senelik toplantısında adaya incir ağaçları dikilmesini teklif eden Murat Murat oğlu bir hafta sonra hemen işe başladı.” “(…) Murat Murat oğlu bu fikri o kadar hararetle müdafaa etmişti ki kılıç balığına çıkacak mahkûmlar için ağ parası, kanca ve yedek kısımlar bulamıyan idare bir hafta sonra Murat oğlunun emrine 5000 incir fidanı vermişti.” (s. 5)

Toprak sert olduğu için fidanları dikerken çukur açmak kolay değildir. Murat Muratoğlu, dikim işinde kendisine yardım eden on iki mahkûma yorgunluklarını hissettirmemek için molalarda hikâyeler anlatır. En çok da cezaevine girmeden önce sahip olduğu incir fidanından bahseder: “Benim derdi, bir fidanım vardı? Bir incir fidanım…” (s. 6)

Murat bir incir fidanı dikmiş, ancak kardeşleri bu fidanı sökmüştür. Fidanının hâlini gören Muratoğlu, kardeşlerini bulur ve o hırsla birini öldürür, diğerini de yaralar. Ardından da cezaevine girer. Molalarda hikâyeler anlatıp yardımcılarını güdülemeye çalışan Muratoğlu, amacına ulaşır. İki hafta içinde dikilen beş bin fidan, üç sene sonra büyür. Muratoğlu, onlarla ilgilenirken bir taraftan da hayaller kurmaktadır. Serbest kalınca tarlasını incir fidanlarıyla dolduracaktır. Muratoğlu’nun cezasını tamamlamasına bir buçuk yıl kalmıştır. Fidanlıkta çalışıp günde yirmi beş kuruş kazanan Murat için bu süre hiç de uzun değildir. Hem fidanlarla ilgilenmekten zevk almakta hem de kendi fidanları için para

Kenan Hulûsi, Bir Otelde 7 Kişi, Semih Lütfü Kitaphanesi, İstanbul, 1940, s. 21-25.

138

biriktirmektedir. Tahliye olduğunda 540 liranın sahibi olacak ve bu para ile iki bin fidan alıp öküzlerinden birini yenileyebilecektir. Tahliyesine çok varken zaman kavramını aklına getirmeyen Muratoğlu, serbest olmasına sadece kırk beş gün kaldığını birdenbire fark eder. Artık içi içine sığmamakta, günleri saymaktadır. Ancak zaman kısaldıkça sabrı da azalır. Tahliyesine yirmi beş gün kala artık tahammül edemeyeceğini anlar. “Bir el yakasından çekmiş âdeta götürüyor; dışarı çıkarıp serbest bırakıyordu. Bir el! Birdenbire bu elin bir ağaç dalı olduğunu hissetti. Başının üzerinde yeşil yapraklar kımıldadı. Küçük böceklerin gezdiği yeşil yapraklar ‘Gitmeliyim!’ diye konuştu(.)” (s. 9-10) İncir fidanı tutkusu, Murat’ı rahat

bırakmamaktadır. Fidan dikme mevsimi de geçmek üzere olduğu için cezaevinden kaçmaya karar verir. Muratoğlu, kararını kendisiyle birlikte fidan diken mahkûmlara açıp onlardan yardım

ister.

Mahkûmlar,

hissettirmeyeceklerdiir.

balığa

Mahkûmların

bir

çıktıklarında kısmı

bunu

onun doğru

yokluğunu bulmasa

Muratoğlu’ndan çekindikleri için ona engel olamazlar. Muratoğlu, tahliyesine yirmi bir gün kala firar eder; ancak ertesi gün yakalanır. Bir buçuk yıl daha ceza alır; üstelik bu kez cezasını adada değil duvarlar arkasında geçirir. Kaçtığı için birikmiş parasını da alamaz. Ama o, hâlâ fidanları sayıklamaktadır: “Murat oğlu terleyen alnını sildi; 2000 fidan dedi bana 2000 fidan lâzım.” (s. 11)

Hikâyenin sonunda, cezasını tamamlamış olan Muratoğlu’nu köyünde karısı karşılar: “Bir buçuk sene sonra Murat Murat oğlunu köyde karısı karşıladı. Bir saman çöpü gibi onu sapsarı buldu: ‘Murat dedi; kendine gel! Unutma ki şimdi bir çocuğumuz da var! Bir fidanımız!’ Murat Murat oğlu dokuz senedenberi çocuğunu ilk defa görüyordu. Onu kucakladı: Evet, dedi, bizim fidanımız!... Ve, yavaş yavaş, üçü de çarka doğru yürüdüler.” (s. 11)

Murat Muratoğlu’nun deli olduğu söylenemese de saplantılı bir insan olduğu kesindir. İncir fidanı tutkusu bir saplantıya dönüşmüş, gözü başka bir şey görmez

139

hâle gelmiştir. Bir kardeşini öldürmüş, diğerini yaralamış ve cezaevine girmiş olmasına rağmen onda hiçbir pişmanlık yoktur. Geride bıraktığı karısı ve çocuğunu düşünmemekte, sadece incir fidanlarının hayalini kurmaktadır. İncir fidanları için kardeşi, yılları ve cezaevinde biriktirdiği paralarını kaybetmiş olan Muratoğlu için her şey bitmemiştir. Umutlu sonlardan hoşlanan yazar, hikâyenin sonunda, kahramanının hayatını mahveden fidan sevgisi yerine çocuk sevgisini koyar. İnsanın hayatını fidanlara adaması sağlıksız bir durumdur; ama bir babanın hayatını çocuğuna adaması olağandır. Böylece anormal biri olan Murat Muratoğlu, eşi ve çocuğu sayesinde normalleşir. Gelecek hayallerini incir fidanlarıyla süsleyen Murat Muratoğlu, asıl geleceğin çocuğunda olduğunu acı tecrübeler sonunda da olsa anlar. Hayatının bir bölümünde Murat Muratoğlu için en önemli varlıklar incir fidanları olduğu için hikâye de ismini bu fidanlardan almıştır. Her şeyini kaybetmişken hayata yeniden tutunmasını sağlayan çocuğu için de fidan benzetmesi yapılmıştır. Hikâyede fidan ile kadın arasında da benzerlik kurulmuştur: “İlk çukura ilk fidanı Murat Murat oğlu bıraktı. Sıcak bir toprak… Onu görenler âdeta bir kadını toprağa ekiyor zannederlerdi. Yani bir çocuk yapacak gibi heyecanlı, titiz ve asabiydi. İlk fidan… Başını kaldırdı; etrafındakilerin gözbebeklerini aradı; ve belki de onları görmedi. Birdenbire, dikilmiş 5000 fidan gözlerinin önüne geldi: Fidanlar bir saniye içinde büyüdüler; koca birer ağaç, bir kuş gagasile yaralanmış, birer kadın ağzı gibi tatlı ve incirlerle dolu birer ağaç oluverdiler.” (s. 6)

Muratoğlu daha ilk fidanı diktiği günlerde gelecekle ilgili hayallere dalmış ve çocuk sahibi olmayı ümit etmiştir: “(…) fidanı diktiği günler henüz yeni evlenmişti. Belki de dallar kadar çocukları olacaktı?” (s. 7)

Psikolojik bir eser olan bu hikâyede incir fidanları bazen kadının bazen de çocuğun sembolü olarak kullanılmıştır, diyebiliriz. Refik Başar ise bu hikâyedeki incir fidanlarının bir idealin sembolü olduğunu söyler:

140

“Hikâye derinliğine incelenirse, hikâyede bir idealin sembolize edildiği görülür. Murat idealini -buna bir yerde ideoloji de diyebiliriz- gerçekleştirmek için elindeki bütün olanaklardan gerektiğince ve fazlasıyla da yararlanabiliyor. Her yeni dikilen fidan onun ideal geleceğidir. İdeolojinin tohumlarıdır. İdeal uğruna kardeşlerini bile çekinmeden vurabilmektedir. Öldürebilmektedir. Hatta cezaevinden kaçma olayında olduğu gibi, bulunduğu düzeni yoklayarak, dürterek idealini gerçekleştirme yollarını deniyor.”50

Bir insanın idealist olması elbette olumlu bir özelliktir. Ancak insan hayatı her şeyden üstündür ve burada kendi “ideali” uğruna kardeşini öldüren bir kişi vardır. Bir fidan için cinayet işleyen insana “idealist”ten çok “takıntılı” denebilir. Muratoğlu da fiziksel özellikleri ile bir fidana benzetilmiştir: “Murat kendisi de bir fidan gibi ince idi. Onu görenler bir ağaçtan koparılmış bir dal zannederlerdi. Bir yaprak üzerindeki damarlar gibi de gür ve taze bıyıkları vardı. Yalnız gözleri yeşil ve bir çini kadar aydınlıktı.” (s. 5)

Hikâyede Murat Muratoğlu’nun eşi sadık, cefakâr bir kadın olarak yer alır. Fidanını söktükleri gün kardeşlerini bulmaya giden Murat’ı engellemeye çalışmış, ama başaramamıştır. Eşini cinayetten sonra da yalnız bırakmayan kadın, kaçması için ona yardıma hazırdır. Tahliye olduktan sonra onu karşılayan ve kendine getiren de eşi olur. Muratoğlu’nun kardeşleri ise onun hayatını zorlaştırmaktadır. Kardeşlerin fidanı sökme sebebi de onu rahatsız etmek istemelerindendir: “Muratoğlu’nun gerçi bir fidanı vardı. Fakat iki de kardeşi vardı. Birisi kendisinden büyük öteki iki yaş küçüktü. Murat, bu orta yaşıyla ikisinin arasında kendisini vakit vakit tuhaf buluyor; daha doğrusu bir yol ortasında gibi, kardeşleri onu yalnız bırakıyorlar; üstelik yaptıklarını da bozuyorlardı.” (s. 7)

Hikâyede, cezasının dolmasını bekleyen Muratoğlu’nun psikolojik durumu başarıyla aktarılmıştır: “İçi içine sığmıyor, eksilen günleri her gün birer birer hesaplıyarak düşünüyordu: 44 gün… 43… 42… Sonra bir gün, birdenbire günleri o kadar kendisinden uzak hissetti ki, âdeta serbest kalacağı güne ellerini uzatırken günlerin 50

Refik Başar, “İncir Fidanları ve Kenan Hulûsi”, Soyut, No: 20, Aralık 1966, s. 11.

141

çekilen bir lâstik gibi uzadığını duydu. Saatler sanki yerinde sayıyordu; ve Murat Murat oğlu, bir gün, hiç çalışmadı. Yahut çalışır gibi gözüktü. Gece yatağına bitkin uzandı.” (s. 9)

Hikâye, yaklaşık on bir sene süren olayları kapsar. Cinayet işlediğinde yirmi bir yaşında olan ve dokuz yıl İmralı’da kalan Muratoğlu, bir buçuk yıl da başka bir cezaevinde kalmıştır. Olaylar, Muratoğlu’nun köyü, İmralı Cezaevi ve nerede olduğu söylenmemiş olan kapalı bir cezaevinde geçer. Refik Başar, doğa ile ilgili ayrıntılara yer verilmiş olduğu için bu hikâyeyi naturalizme yakın bulur: “Tahir Alangu, Kenan Hulûsi’nin bu tip hikâyeleri için ‘sürükleyici, magazin hikâyeleri’ demektedir. Gerçekten de İncir Fidanları sürükleyici bir hikâyedir. Fakat bu sürükleyiş birbirine bağlı olayların meydana getirdiği bir gerilimden ileri gelmektedir. Kenan Hulûsi İncir Fidanları’nda bir üslupçu değildir. Dili zorlamamakta, acele ve çabuk yazdığını göstermek ister gibidir. Hikâye birçok renkli doğa ögeleri taşımasına karşın, bu hikâyeye natüralist bir hikâye diyemeyeceğim. Fakat natüralist tohumları böğründe taşıyan bir hikâyedir denilebilir bir yerde.”51

İlahî bakış açısına sahip “o” anlatıcı, “Uzatmıyalım” (s. 5), “Bu incir fidanı hikâyesi şuydu” (s. 6) gibi ifadelerle hikâyedeki varlığını zaman zaman hissettirir.

Hikâyede bazı dil yanlışları da yapılmıştır: “Bir incir fidanı… Daldan ibaret bir fidan… Onu yepyeni dikmişti; ve bir tepe üzerine dikmişti.” (s. 7)

2.5.2. Paraşüt “Paraşüt”52 adlı hikâye, iki bölümden oluşur. Birinci bölümde ilk defa uçak gören küçük Çiğdem’in duyduğu büyük heyecan, hayret ve merak; ikinci bölümde ise pilot olmak için köyünden ayrılan Çiğdem’in kendi kullandığı uçakla yıllar sonra köyüne dönüşü anlatılmaktadır. Hikâyenin ilk paragrafında mekân bildirilip olaya giriş yapılır: 51 52

Başar, a.g.m., s. 11. Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 12-20.

142

“Zeytinli tepelerinden ilk defadır ki bir uçak geçiyordu. Makine gürültüsü, evvelâ cenuptan, olgun bir tarlada yürüyen bir traktörün çıkardığı sesler gibi duyuldu.” (s. 12)

Merada koyun otlatan Çiğdem, uçakların sesini duyup gökyüzünde de kendilerini görünce tepeye doğru coşkuyla koşar. Uçakları büyük birer kuş sanmıştır. Uçakların tekrar görünmesini saatlerce bekleyen Çiğdem, bir süre sonra bundan vazgeçip tarlalarda çalışan insanların yanına gider. Onlarla da bu konu hakkında konuşur. O akşam köye uğrayan yüzbaşıya da kuş sandığı uçakları anlatır ve yüzbaşıdan onların kuş değil birer uçak olduğunu öğrenir. Artık Çiğdem’in tek düşüncesi uçaklardır. Onların köylerinden tekrar ne zaman geçeceğini merak etmektedir. İkinci bölümde ise aradan bir yıl geçmiş ve Çiğdem, kendisi de uçmaya karar vermiştir. Bir tepenin üstünde kollarını çırpıp bir kuş gibi sesler çıkardığı için köylüler ona “Kuş Çiğdem” lakabını takarlar, bazısı da Çiğdem’in aklını kaçırdığını düşünür. Çiğdem, ertesi yıl ilkbaharda ortadan kaybolur ve köylüler iki ay boyunca onu konuşurlar: “İçerlerinden biri, bir bulutun üzerinde Başaltı tarlalarına doğru gittiğini söyledi: ‘Çiğdem, galiba uçmuş olacak!’, dedi. Bütün köylüler buna inandılar. Kuş Çiğdemin, bileklerinden birer kanat gibi ellerini sallayarak uçtuğuna..” (s. 17)

Çiğdem, aslında yüzbaşıyla gitmiştir. Yüzbaşı, yine uçakları soran Çiğdem’i uçakların uçtukları yere götürmek için yanına almıştır. Yüzbaşı, “birdenbire ve çok garip bir acele hareket içinde onu eğerine vurdu; köye girmekten vazgeçerek, Çiğdemi iki gün karakolda sakladı; sonra aldı; Eskişehire getirdi.” (s. 18)

Eskişehir’de onu okula gönderen yüzbaşı, aradan sekiz yıl geçip Çiğdem okulu bitirdikten sonra ona köye dönmek isteyip istemediğini sorar. “Hayır” cevabını veren Çiğdem’in aklı ise hâlâ uçaklardadır: “Bana söylemiştiniz ki bir uçağı bir kız da kullanabilir!” (s. 18)

Yüzbaşı ve eşinin bu konuda endişeleri vardır: “(…) sekiz sene evvel verdiği söz! Eğerin üstüne vurup kaçırdığı dakikalar… Jandarma yüzbaşısı; şimdi tam elli iki yaşında idi; ve artık genç bir

143

kızın bir uçağa binmesini tehlikeli buluyordu. Kadınsa bunu başka bir taraftan istemiyor: - Genç bir kız! diyordu.” (s. 18)

Yüzbaşı, sonunda yirmi yaşında bir kız olan Çiğdem’in kendi hayatı ile ilgili kararlar verebileceğine hükmedip onu uçak kampına yollar. Kursu başarıyla tamamlayan Çiğdem, bir yıl sonra pilot olur ve uçakla bir ülke turuna gönderilir. Bu tur sırasında köyünün üzerinden de geçer: “Bir hasat zamanı altın başakları biçen bir orak gibi, Zeytinli tarlalarından o kadar süratle geçiyordu ki, köylüler birer ağaç altına kaçıştılar. Parmaklarile havayı işaret ettiler; ve ilk defadır ki Çiğdemi hatırladılar. İlk tomurcuk ve ilk gün ışıklarile gözüken kuş!...” (s. 19)

Çiğdem, köyünün semalarında uçarken uçak motoru birdenbire durur. Genç kız, iki bin metreden yere çakılmak üzereyken paraşütünü açar ve atlar. Köylüler onu yine bir kuş sandıkları için ona yaklaşamazlar. Çiğdem ise paraşütü çıkartıp onlara doğru koşar ve kendini tanıtır. O gün başka bir uçak gelene kadar köyde kalıp köylülere uçak hakkında bilgi verir. Hikâye, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Atatürk’ün de çok önem verdiği Türk kadınının pilot olma idealini işlemektedir. Çiğdem, hayallerini gerçekleştirmiş ideal bir Türk kızıdır. Onun köylü oluşu da birçok hikâyesinde köylüleri idealleştiren yazarın özel bir tercihidir. Çiğdem, yazarın Cumali, Kulaksız Ali ve Hasan Karaca gibi idealleştirdiği köy çocuklarındandır. Fakat cinsiyeti ve o dönemlerde pek çok insan için imkânsız gibi görünen bir işi başarmış olmasıyla onlar arasında ayrı bir yeri vardır. O, bir Türk kadını olarak kendine güvenen, cesur bir insandır. Çiğdem, çevresindekilerin kınaması ya da engel olmaya çalışmasına rağmen hayallerinin peşinden gitmiş, iradeli, azimli bir kızdır. Köylüler onunla alay etmiş, yüzbaşı ve eşi de onun için endişe ettiklerinden ona engel olmaya çalışmışlardır. Ama yüzbaşı, biraz düşündükten sonra onun kararlarına saygı duymuş ve ona destek olmuştur. Zaten Çiğdem’i şehre getirip okutan da odur. Böylece köy çocuklarına imkân tanınırsa onların büyük işler başarabileceği fikri de hikâyenin mesajları arasındadır. Ancak yüzbaşı her ne kadar iyi niyetli bir insan da olsa Çiğdem’i

144

kaçırması doğru değildir. Kaldı ki o bir kanun adamıdır. Ayrıca hikâyede Çiğdem’in ailesinden hiç bahsedilmemiş olması da bir eksikliktir. Hikâyedeki bir diğer kişi olan yüzbaşının eşi, Çiğdem’i yetiştiren, ona gerçekten sevgi veren biridir. Ancak o da Çiğdem’in pilot olma fikrine “Bir kadın her şeyi yapamaz(.)” sözleriyle itiraz eder. (s. 18) Bu, Türk toplumunun kadınlarla ilgili

genel görüşüdür. Ama bir kadının her şeyi yapabileceği mesajını vermek isteyen yazar, bunu Çiğdem’in hem sözleri hem de davranışları ile ortaya koymuştur: “Çiğdem bir kadının her şeyi yapabileceğini söyledi. Hattâ bir vapur kaptanı olabileceğini… ve eğer isterse kış vakti ayaklarında bir kızakla Ankaraya kadar gidebileceğini!” (s. 18)

Çiğdem’i çocuğu gibi seven yüzbaşının karısı, uçak kullandığı için onu merak etmektedir: “Nitekim eve gelir gelmez onu birdenbire kucakladı; ve ağladı: -

Ah, dedi; ne cesaret!.. Ya rüzgâr alıp götürüverirse?.” (s. 19)

Bu sözler, o zamanlar uçak ve pilot kavramlarına sadece köylülerin değil toplumun genelinin yabancı olduğunu gösterir. Yüzbaşının eşi “Ah, Çiğdemcik ya bir düşecek olursa…” sözleriyle Çiğdem’in uçaktan düşmesinden endişelenir. (s. 19) Çiğdem ise uçağı düşerken bile paniğe kapılmaz, paraşütünü açıp sakin bir şekilde atlar: “Tıpkı, suyu yavaş yavaş tebahhur eden bir denize atlar gibi!.. Yahut, bir balık hareketi kadar sakin ve emin bir uçuş…” (s. 20)

Bu, Çiğdem’in kaza anında paniğe kapılmadan duruma uygun hareket edebildiğini gösterir. Zaten bir pilot için en gerekli özelliklerden biri de budur. Çiğdem, usta bir pilottur. Paraşütünü zamanında açmış ve hayatta kalmıştır. Ayrıca bu sayede köyüne de yeniden gitme imkânı bulur. Hikâye de adını paraşütten alır. Hikâyede yer alan kişiler arasında iki de uçuş öğretmeni vardır ki onların görevi de yüzbaşı ve eşinin Çiğdem’i ne kadar iyi yetiştirdiklerini dile getirmektir: “(…) kurs öğretmeni jandarma yüzbaşısını tebrik etti; diğer bir pilot öğretmeni de omuzlarını okşadı:

145

İyi yetiştirmişsiniz yüzbaşım; dedi; ve ellerini o kadar kuvvetle sıktı

ki…” (s. 18)

Hurafelere inanan, saf köylüler ise yeni durumlar karşısında çekingen davranan kişilerdir. Küçük dünyalarında, kapalı bir hayat yaşadıkları için Çiğdem’i yadırgarlar. Ayrıca uçmaya çalışırken Çiğdem’i takip eden köylülerin tepkileri hikâyeye komik bir hava katmıştır: “Çiğdem, keçi yollarında bir yılan gibi ıslık çalarak yukarı doğru kıvrılıyor; iki kat olarak onu habersiz takip eden köy halkı arkasından yetişemiyordu. Bunların içinde Zeytinlinin en yaşlılarından, en küçüklerine kadar hepsi vardı. Muhtar bir adım önde yürüyor ve ayaklarını Çiğdemin ayaklarına uyduruyordu. Sonra daha gerilerde çocuklar ve tarla işlerini bırakan kadınlar geliyorlardı.” “Köylülerin en korktukları şey Çiğdemin sesi idi. Hiç işitmedikleri bir ses! Çiğdem bunu neresinden çıkarıyordu?. Âdeta gırtlağı oğulduyor; oraya bırakılmış madenî bir fırıldak, yüzü ve saçları rüzgâra dokundukça birdenbire dönüyor; bu ses hançeresinden mi yoksa göğsü ve başka bir yerinden mi çıktığı belli olmadan işitiliyordu.” (s. 16)

Zeytinli yöresinde bulunan Başaltı köyü ile yüzbaşının Çiğdem’i götürdüğü Eskişehir, hikâyenin mekânlarıdır. Olaylar, 1925 yılında başlar. Çiğdem, o yıl ilk kez bir uçak görmüş, sonraki yılı uçakları tekrar görebilmeyi bekleyerek geçirmiştir. 1927’de ise yüzbaşı, onu şehre götürmüştür. Bu sırada on iki yaşında olan Çiğdem, yirmi yaşında okulu bitirir. İki yıl da pilotluk eğitimi alır. Kısacası hikâye, yaklaşık on üç yılda yaşanan olayları içermektedir. Hikâyede Çiğdem’in uçaklar karşısında duyduğu heyecan başarıyla anlatılmıştır. Uçakları bir kez gördükten sonra Çiğdem’in aklında hep uçaklar vardır. Bu da leit-motif yöntemiyle ortaya konmuştur: “Zeytinli tepelerinde bir daha ne vakit uçacakları acaba belli mi? Belki de biraz sonra… Belki de geceyle beraber gelen kuşlar gibi birdenbire gözükecekler!.. Yahut başka bir mevsim… Meselâ, Zeytinli tepelerine düşen ilk karla beraber… İlk soğuk ve ilk yağmur habercisi kuşlarla… Daha doğrusu ıslak toprağı kurutacak ilk güneşle… Ağılda ilk yumuşak hayvan sesleri ve ağaçlarda ilk tomurcukla beraber…” (s. 12-13)

146

Çiğdem’in uçmak için yaptığı hareketler, gösterme tekniğiyle sunulmuştur: “Çiğdem kollarını açtı. İki tarafa doğru ve bir kanat gibi bileklerinden itibaren onları kırıp oynatmaya çalıştı. Hafif bir rüzgâr eteklerini uçuruyordu. Çıplak ayaklarile kayaların üzerinde birdenbire bitmiş bir katır tırnağı kadar garipti.” (s. 16)

Hikâyede dikkat çeken bir nokta da birçok benzetme yapılmış olmasıdır. Örneğin köylüler, uçaklarla ilgili pek çok benzetme yapmışlardır: “Gökyüzünde sanki yüzlerce çekirgenin bir araya geldiği siyah simsiyah lekeler geçiyordu. Yedi büyük leke… Yavaş yavaş Başaltı köyüne doğru alçalıyorlar; yeni başak vermiş taze bir tarlayı silip sürecek bir sürü gibi homurdanıyorlardı…” (s. 12)

Olaylar, yazar anlatıcı tarafından anlatılmaktadır: “İlk uçağı nasıl gördüğünü birinci hikâyede anlattığım Çiğdem kendisi de uçmaya karar verdi.” (s. 15-16)

2.5.3. Sayfiyede Bir Numero “Sayfiyede Bir Numero”53 adlı hikâyede, bir trup sanatçısı olan Miçya’nın sayfiye erkekleri, özellikle de kahraman anlatıcımız üzerinde bıraktığı etkiler anlatılmaktadır. Hikâyenin başında zaman ve mekân hakkında bilgi verilmiştir: “Asfalt yapıldıktan sonra bizim sayfiye birdenbire değişti. Daha geçen yaz, akşam serinliğinde köpeklerini alıp yahut kocalarile beraber yürüyüşe çıkanlar, sayfiyemizin bahçelerine yaklaştıkları vakit hemen geri dönerler; ne deniz, hattâ ne de rüzgârı onlara bir şey ifade etmezdi. Ara sıra şehirden gelen meraklılar da arabalarla gelir, yine arabalarla giderlerdi. Fakat biraz evvel de söylediğim gibi asfalt sayfiyemizi birdenbire değiştirdi. Önümüzden şimdi tramvay geçiyor. İstasyonda arabalar, otomobiller, bisikletli kızlar…” (s. 21)

Asfalt, sayfiyede birçok şeyi değiştirmiştir. Plaj kenarında bir de gazino açılır. Gazinoya bir caz trubunun gelmesiyle sayfiyedeki hayat daha da renklenir.

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 21-25.

147

Miçya, bu trubun sanatçısıdır. İşlerinden dolayı bir hafta boyunca gazinoya gidemeyen kahraman anlatıcı, Miçya’nın deniz kızı numarasından yine de haberdardır. Çünkü bütün delikanlılar onu konuşmaktadır. Bir hafta sonra gazinoya giden anlatıcı, yağan yağmura rağmen oradaki diğer erkekler gibi Miçya’nın sahneye çıkmasını beklemeyi sürdürür. Miçya, artan yağmurla birlikte sahneye çıkar; dansı, şarkısı ve görünümüyle herkesi âdeta büyüler: “Miçya dans etmiyordu: Miçya bizim gözlerimizi bağlamıştı; ve etrafımızda birdenbire denizden bitivermiş bin tane Miçya dansediyordu. Hepimiz Miçyayı kolundan tutmak, deniz kızını denize bırakmak istiyorduk.” (s. 24)

Gösterisini tamamlayan Miçya, tıpkı geldiği gibi yağmurun arasında denize doğru koşup kaybolur: “Miçya bal rengi saçları arasındaki karanfili masalardan birine doğru fırlattı: Kendisini en çok alkışlıyan masaya doğru. Yağmur devam ediyordu. Ve tıpkı, geldiği gibi, aramızdan koşa koşa geçti. Plâja inen ilk basamaklarda bir saniye belki durdu. Miçya denize mi gidiyor? Belki de yağmurla denizin karıştığı bir yerde onu bir bulut bekliyor. Belki bir sedef kabuğun içine girecek?.” (s. 25)

Ertesi gün gazinonun afişlerine bakan anlatıcı, afişlerde Miçya’nın adını göremez. Miçya ile tekrar karşılaşması bir vapur güvertesinde olur. Ama anlatıcının tercihi, Miçya’nın, hayalindeki deniz kızı olarak kalmasıdır: “Yalnız, daha başka bir gün, vapurun güvertesinde Miçyaya rastgelir gibi oldum. Üstünde bir erkek ceketi, ve sarı saçları ile tam bir tezad yapan masmavi bir boyunbağı vardı. Fakat her nedense Miçyanın yaşadığına inanmak istemiyordum. Nitekim eve döndüğüm zaman da hiç kimseye Miçyadan bahsetmedim.” (s. 26)

Yazarın, konusu sayfiyede geçen pek çok hikâyesinden biri olan “Sayfiyede Bir Numero”, bu hikâyelerden en çok “Tasula”ya benzer. İki hikâyede de yabancı bir kadın, sayfiyenin havasını değiştirip tüm delikanlıları bulunduğu yere çeker. Ama Tasula bir kasiyerdir ve para kazanmak için delikanlıların kendisiyle yapacağı küçük flörtlere izin verir. Miçya ise bir sanatçıdır. Bu hikâyelerin ortak bir özelliği de Türk erkeklerinin yabancı kadınlara olan ilgisidir. Bu, hikâyede anlatıcı tarafından da dile getirilmiştir: “Biz yerli erkekler, yabancı kadınları çok seviyoruz.” (s. 23)

148

Hikâyede sayfiyeyi değiştiren birkaç olaydan bahsedilir. Bunlardan biri asfalt, biri Miçya, diğeri de yağmurlu geçen bir yazdır. Hikâyede bu unsurlar birbiriyle ilişkilendirilmiştir. Asfalt, sayfiyedeki hayatı hareketlendirmiş, gazino inşa edilmesini sağlamış ve sayfiyedekiler Miçya ile bu sayede tanışmışlardır. Sayfiyenin yaz ayları hep yağmursuz geçerken o yaz, yağmurlu geçer. Yağmur damlaları arasında sahneye çıkan Miçya’nın deniz kızı numarası, yağmur sayesinde gerçeğe daha uygun hâle gelmektedir. Seyirciler, onun gerçekten denizden geldiğini ya da onu getirenin yağmur olduğunu düşünmekte ve ondan daha çok etkilenmektedir: “Miçya, denizden mi geliyorsun? Yağmurun içinden?.. Belki de bir bulut seni aramıza bıraktı? Belki bir sedef kabuğundan çıktın? Güneş ve köpükle yıkanmış gibisin, Miçya… Miçya aramızdan koşa koşa geçti. Omuzlarına bir iki damla düştü. Bir iki damla kollarından yuvarlandı: Yağmur!...” (s. 24)

Yağmur ve denizle özdeşleştirilen Miçya, seyircileri öyle etkiler ki onları bir hayal âlemine daldırır: “Birdenbire gazinoyu bir su istilâ etmiş gibiydi. Yahut, deniz masalarımızın ayaklarına kadar yükselmişti. Miçya sularda yeşil kanatlarını kımıldatıyor, ayaklarındaki kuyruk bir gemi teknesine dokunur gibi âdeta derilerimize dokunuyordu. Deniz Miçyanın beline kadar çıkmıştı. İskemlelerin ve hasır koltukların bütün gazino eşyasile beraber sular üzerinde kaldığı bir dakika Miçya aramızdan birdenbire kayboluyor: sonra ansızın, başını bir taraftan çıkararak şarkısına devam ediyordu.” (s. 24-25)

Hikâyede olaydan ziyade Miçya’nın güzelliği ve mitolojik bir unsur olan deniz kızına benzerliği ön plana çıkarılmıştır: “Miçyanın bal rengi sarı saçları arasında kızıl bir karanfil vardı. Belinden aşağı, bacaklarını yemyeşil iki kanat sarmıştı. Gemiciler onu denizde görmüş olsalardı ağlarını suya atmaktan vazgeçerlerdi. (…) Miçyanın ince bir beli vardı. Göbeği bir avuç içi kadar küçüktü. Tam orta yerinde bir menbaa doğru iğilir gibi, hafif, belirsiz çukurdan dudaklarımız bir şey

149

içmek istiyordu, saçları sımsıkı taranmıştı. Bacaklarındaki yeşil kanatlarla pistin üzerinde arasıra uçup kaybolacak gibi oluyordu.” (s. 24)

Hikâyenin adı da Miçya’nın deniz kızı numarasından gelir. Hikâyedeki diğer kişilere ise Miçya ile olan ilgileri açısından yer verilmiştir. Delikanlılar ve anlatıcı, Miçya’ya olan hayranlıklarıyla; diğer dansçılar ise sahneye Miçya’dan önce ya da sonra çıkan sanatçılar olmalarıyla hikâyede yer bulmuşlardır. Hikâyenin anlatıcısı, Miçya’nın sayfiyedeki hayranlarından biridir. Kahraman anlatıcı, iç monolog tekniğiyle kendi düşüncelerini de aktarır: “(…) yağmur boşandı boşanacak. Ooof Miçya.. Kulaklarım ne kadar seninle dolu.. Bir deniz, yahut ormandan yeni çıkmış gibiyim. Son dakikaya kadar hiç görmediğim, tanımadığım bu yüzü niçin bu kadar çok görmek istiyorum.” (s. 23)

Anlatıcı, olayları ve gözlemlerini anlatırken bunların arasına Miçya hakkındaki duygularını ifade eden birer cümle de ekler ve hikâyenin üslubuna akıcılık sağlar. Ayrıca Miçya’nın adı ve “yağmur” sözcüğü de sık sık tekrar edilerek üsluba şiirsel bir hava verilmiştir: “Bu akşam yağmur var. Yağmur!.. Miçya ya çıkmazsa!..” (s. 23) “Kemancının üvertürü âdeta yağmuru bastırdı: Miçya!..” (s. 24)

Anlatıcı, zaman zaman okuyucuyla sohbet de eder: “Bilmem, ben görmeden daha evvel Miçyanın deniz kızı numarasını seyrettiniz mi?.” (s. 24)

Hikâyede montaj tekniğiyle bir şarkının sözlerine de yer verilmiştir: Orkestra, “Alis Fey’in ‘Büyük Caz’daki meşhur şarkısını çalıyordu: Com on here Com on here” (s. 22)

Hikâyede ahenkli bir üslup yanında bozuk bazı cümleler de vardır: “Caz daha ilk geldiği gündenberi bütün sayfiyeyi dolaşan aynı bir hava içindeydi.” (s. 22)

150

Bu hikâye de yazarın olay yerine hayale önem verdiği hikâyelerinden biridir. Burada mekân da çok önemlidir. Asfalt yapımının mekânda yol açtığı değişiklik leitmotif tekniğiyle vurgulanmıştır. Hikâyenin ilk ve son cümlesi de bundan bahsetmekte, aradaki ifadeler ise bu değişikliği anlatmaktadır: “Asfalt yapıldıktan sonra bizim sayfiye birdenbire değişti.” (s. 21) “Asfalt yapıldıktan sonra bizim sayfiye ne kadar değişti.” (s. 26)

Hikâyedeki olaylar, yaz mevsiminin bir haftası içinde gerçekleşir. Asıl olay, Miçya’nın bir gecelik gösterisidir. Yazarın birçok hikâyesinden farklı olarak burada olay ve anlatma zamanı aynıdır.

2.5.4. Deniz Kenarında “Deniz Kenarında”54, aynı zamanda anlatıcı da olan kahramanımızın deniz kenarında geçirdiği bir yaz tatiline ait izlenimlerinin anlatıldığı bir hikâyedir. Hikâyenin adı da mekândan dolayı “Deniz Kenarında”dır. Anlatıcı, hikâyenin başında zaman ve mekân hakkında bilgi vermiştir: “Bu yaz, ne bir otel, ne de bir pansiyonda oturmadım. Temmuz başlarına doğru alelâcele edindiğim bir çadırı, bir gazino sahibi ile uyuşarak deniz minareleri, beyaz çakıllar ve ayakları tırmalayan yüz binlerce kumla dolu bir sahile yarım saat içinde kuruverdim.” (s. 27)

Anlatıcı, tatilinin ilk günlerinde on dört on beş yaşlarında bir çocuğun deniz kenarındaki kadınlarla yaptığı tartışmaya tanık olur. Çocuk, kadınları denize girmeleri hâlinde bacaklarının arasından geçmekle tehdit etmekte, kadınlardan biri de ona “terbiyesiz” diye kızmaktadır. Kadınların zor durumda olduklarını gören anlatıcı, çocuğa seslenir. Ancak çocuk, denize atlayıp ortadan kaybolur. Bu, Balık Osman diye anılan ve gazinoya nereden geldiği bilinmeyen fakir bir çocuktur. Balıkçı İstavri’nin sandalının tamirine yardımcı olur, yırtık ağları tamir eder ve balıkçıların verdiği yiyeceklerle beslenir.

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 27-33.

151

Balık Osman, o akşam anlatıcının yanına gelir. Anlatıcı, hesap vermek için geldiğini düşünür. Osman ise suçu olmadığı için hesap vermeye değil kendisiyle tanışmaya geldiğini belirtir. Böylece sohbet edip dost olurlar. Osman, kendisine “terbiyesiz” diyen kadından intikam almak için Hasan Reis’le anlaşır. Kadının denize girdiği yere bir ağ kurup kadının bu ağa tutulmasını sağlayacaklardır. Anlatıcı ne kadar uğraşsa da onları bu plandan vazgeçiremez. Çocuk, ağı kurar ve ağın başına bir şey gelmesin diye bütün gece nöbet tutar. Ancak ertesi gün kadının denize girmesini bekleyen Osman’ın çabaları boşa gider. Kadın, denize adımını bile atmayınca o da ağı sinir içinde toplar. Osman’ın bir süredir sabırsızlıkla beklediği gelişme, o günlerde gerçekleşir: İstavri’nin sandalının tamiri biter. Sandala “Bulut” adı verilir. Bulut, denize indirildiğinde herkes onunla bir gezinti yapmayı ümit etmektedir; ama İstavri, Bulut’u iskeleye bağlar. Oysa Balık Osman, günlerdir onunla balığa çıkmayı hayal etmiştir. Tatili sona eren anlatıcı, ayrılmadan önce Osman’ı da davet eder. Çocuk da bu teklifi kabul eder ve anlatıcının çadırını toplayıp sayfiyeden birlikte ayrılırlar. Hikâye, anlatıcı ve Osman’ın gelecekle ilgili planlarını bildiren cümlelerle biter: “Gelecek yaza kadar kar ve yağmurdan portatif evimiz orada muhafaza edilecek.. Balık Osmanı bu sene çarkçı mektebine vereceğim.” (s. 33)

Balık Osman, on dört on beş yaşlarında bir çocuktur. Balık gibi yüzdüğü için lakabı “Balık”tır. Babasından bahsederken geçmiş zaman kipi kullandığına göre artık onunla birlikte değildir. Babası büyük ihtimalle ölmüştür: “Babam balıkçıydı. Yaz kış denize çıkıyorduk. Çok defalar büyük balıkları avlamak için yem diye beni denize attığı olurdu. Bir çinekop gibi önlerinde kaçar, sandala atlardım. Vaktinde atlamıyacak olursam beni tekrar denize fırlatır, içeri girmeğe çalışırsam balık kancalarile omuzlarımı kanatırdı. Bir keresinde bir köpek balığı parmaklarımdan birini kopardı.” (s. 29)

Osman, ayak parmaklarından birini köpekbalığına kaptırmış olduğu hâlde denizde yüzmeyi, balığa çıkmayı hâlâ çok sevmektedir.

152

Anlatıcı ile kısa sürede birbirlerine ısınırlar ve anlatıcı, kimsesiz olduğu anlaşılan Osman’ı himayesine alır. Onun kendisine uygun bir alanda eğitim görmesini ister ve Osman’ı çarkçı mektebine göndermeyi planlar. Osman’ın artık yanında olmayan babası, oğlunu tehlikeye atan biridir. Anlayışlı, şefkatli bir insan olan anlatıcı, onun yapamadığını yapıp Osman’a sahip çıkar. Anlatıcının işi, yaşı gibi konularda bilgi verilmemiştir. O, centilmen, alçakgönüllü, iyi niyetli ve sevgi dolu biridir. “(Kenan Hulûsi’nin) ‘Deniz Kenarında’ ve ‘Güneş Balıkları’ isimli hikâyelerinde olay yoktur. Ortam, bütünüyle hikâyeye dâhildir.”55 diyen Mehmet Ergün’ün de belirttiği gibi bu,

olaydan ziyade anlatıcı ile Balık Osman arasındaki sevgi dolu, sıcacık bir ilişkinin hikâyesidir. Hikâyede deniz de çok önemlidir. Okuyucuya deniz kenarında sandal tamiri, dost sohbetleri ve yüzme ile geçirilen özgür bir yaz tatili sunulmuştur. Yapılan benzetmelerde deniz ve balığın önemli bir yeri vardır: “Osman gözleri sandala takılı: - Tıpkı, dedi, bir Güneş balığına benziyor.” (s. 33) “Gece içinde ağları atarken Osmanın gözleri bir balık gözü gibi parlıyordu.” (s. 31) “Kadınlar (…) bir deniz nebatına benziyorlardı.” (s. 28) “Birden, içerlerinde güneşli ve masmavi bir deniz uzayan gözlerini kaldırdı.” (s. 29)

Hikâyede yer alan diğer kişilerden İstavri ve Hasan Reis de birer balıkçıdır. Hikâyenin kişi kadrosunda Osman’ın kavga ettiği kadınlar da yer alır. Bunlardan biri vardır ki Osman, sevecen bir çocuk olmasına rağmen onunla hiç geçinemez. Osman’a “terbiyesiz” deyip onu aşağılayan bu kadın, deniz kenarında kırmızı bir köşkte oturan zengin biridir. Osman, başkalarının kendisine “Balık” demesine bozulmazken o kadının ağzından bu söze tahammül edemez. Ondan intikam almak ister. Ama hikâyenin sevgi dolu olmasından kaynaklansa gerek, intikam planı gerçekleşmez.

Mehmet Ergün, Hikâyemizde Bekir Yıldız Gerçeği, a yayınları, İstanbul, 1975, s. 20.

153

Hikâye, adı verilmeyen yazlık bir mekânda geçer. Anlatıcının çadırı, rahat bir tatil havası verir. Zaman da yaz mevsimidir. Hikâyede “ben” anlatıcı vardır. Anlatıcı zaman zaman sohbet üslubu kullanmıştır: “Yeni evimi bu ilk dakikalarda görmüş olsaydınız belki de arıların bal yapmak için kendi kendilerine icat ettikleri bir kovan, yahut çocukların elişi mukavvalarından yaptıkları bir köşk, hattâ bir garaj zannedebilirdiniz.” (s. 27)

Hikâyede bazı dil yanlışları da yapılmıştır: “Bu yaz, ne bir otel, ne de bir pansiyonda oturmadım.” (s. 27) “Bir gün, geldiğimin birinci haftasıydı.”(s. 27)

Kenan Hulûsi’nin en çok yaptığı anlatım bozukluklarından biri de sözcüğü cümle içinde yanlış yerde kullanmaktır: “Gelecek yaza kadar kar ve yağmurdan portatif evimiz orada muhafaza edilecek..” (s. 33)

2.5.5. İki Defa Ölüm “İki Defa Ölüm”56 adlı hikâyede Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Kuvvetlerinin eline düşen bir Türk’ün yaşadığı heyecanlı bir vaka anlatılmaktadır. Hikâye, savaşların şehirler üzerindeki etkileri hakkında yapılan bir değerlendirme ile başlar. Hikâyenin devamında zaman ve mekân bildirilerek dönemin sosyal durumundan bahsedilir: “Büyük Harpte Şarkî Makedonyada Türk-Alman milis kuvvetlerinin karargâh kurdukları merkez hakikaten korkulu günler içindeydi(.)” (s. 34)

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Şarki Makedonya, Türk-Alman ve İtilaf Kuvvetlerinin milisleri olmak üzere ikiye bölünmüştür. İki bölge arasında belirgin bir fark vardır. Almanlar, kendi bölgelerinde sürekli cakalı hareketlerle dolaşırken İngiliz mıntıkasında sadece siviller görünmektedir. Ancak her gün bir Alman casus, İngilizler tarafından kurşuna dizilmektedir. 56

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 34-41.

154

Türk-Alman milis kuvvetleri kumandanlığına yeni atanan Von Hörbiger, kendine çok güvendiği için gündüz vakti sivil şekilde, İngilizlerin yasak bölge ilan ettikleri yerleri teftiş etmeye kalkar ve İtilaf Kuvvetlerince öldürülür. Kahraman

anlatıcımız,

yürüttüğü

gizli

görev

nedeniyle

Şarki

Makedonya’daki bütün olaylardan sorumludur. Von Hörbiger’i yabancı mıntıka teftişinden caydırması, bunu yapamadıysa da İngiliz milis kumandanlığına bildirmesi gerekmektedir. Von Hörbiger’in teftişini İngilizlere bildirmediği için onunla iş birliği yapmakla suçlanan anlatıcı, İtilaf Kuvvetleri tarafından kaçırılır. İngilizler, Alman esirleri açıkça öldürürken Şarki Makedonya’nın Türk halkından çekindikleri için kahramanımıza uygulayabilecekleri gizli bir işkence yolu aramaktadır. Kahramanımız, cezasının belirlenmesi için erzak dolu bir kamyonla iki gün sonra genel karargâha gönderilecektir. Kendisine yollardaki tehlikeler bahane edilerek karargâha erzaklarla birlikte çuval içinde götürüleceği söylenince öldürüleceğini anlar. Erzakların kamyona yüklenmesini endişe içinde beklerken yanına yaklaşan istasyon memuru, arka kapıda kendisi için bir kaput ve asker başlığı bırakıldığını fısıldar. Böylece İngiliz şoförlerin yanında çalışan bir Yunan muavin kılığına giren kahramanımız, kamyona kendisi yerine bir taş çuvalı yükleyip şoförün yanındaki yerini alır. Dört de muhafız askerle yola çıkan kamyon bir süre sonra uçurum kenarında durur. Kendisi için nasıl bir ölüm planlandığını o ana dek bilmeyen anlatıcı, kamyon kasasının kapağı açılıp içindekiler uçuruma atılınca kendisine yönelik vahşi planı anlar. Çuvalları uçuruma yuvarlama işi bitince kamyon, yoluna devam eder. Ancak anlatıcı, hâlâ olayın etkisindedir: “Kulaklarımda uçurumdan yuvarlanan bir cesedin çıkardığı iniltiler vardı. Kafamın taştan taşa çarparken sızladığını âdeta hissediyordum. Her tarafım yaralanmış gibi ağrıyordu.” (s. 40)

Bu sırada şoför birdenbire kamyonu durdurur ve “kulaklarının bir ölüm iniltisile tıkandığını” söyler. Kahramanımız kendisini uçurumdan atılmış biri gibi hissettiği için

155

derinden derine büyük sarsıntılar geçirmektedir. Belki de onun hisleri yanında oturan şoföre de sirayet etmiştir: “Onbaşı kulaklarına çarpan bu iniltiyi nereden işitiyordu?.. Yalnız, büyük bir tehlike geçiren vücudumla o kadar çok ona yakın oturuyordum ki, asabımın bütün hareketlerimi olduğu gibi nakletmesinden şüphelendim.” (s. 41)

Hikâye, ölüm iniltileri içinde geçen bir gece yolculuğuna gece kuşları ve domuz yavrularının da eklenmesiyle oluşturulan ürpertici bir atmosferde sona erer: “Ve şoför, ta karargâha varıncaya kadar uçuruma yuvarlanmış bir adamın iniltilerini işittiğini söyleyip durdu. Yolda, kamyonun sert ışığı önünde gece kuşları uçuşuyor; arasıra bir domuz yavrusunun fırlayıp kaçtığı görülüyordu.” (s. 41)

Kahramanımız ölmemiş, ama âdeta ölüp ölüp dirilmiştir. Taş dolu çuval uçuruma yuvarlanırken içinde kendisi varmış gibi etkilenmiş, sanki ölümü yaşamıştır. Kamyonda da devam eden bu duyguyu öyle derinden hisseder ki yanında oturan şoför bile ölüm iniltileri duyar. Bu yüzden hikâyenin adı “İki Defa Ölüm” şeklinde verilmiştir. Feci bir ölümden kıl payı kurtulmuş birinin bundan etkilenmesi doğaldır, ancak bunun, yanındakiler tarafından hissedilmesi imkânsızdır. Ne var ki Kenan Hulûsi’nin birçok hikâyesi, gerçekleşmesi imkânsız durumlar içerir. Anlatıcı, Şarki Makedonyalı bir Türk’tür ve Türk-Alman gizli teşkilatında görevlidir. Onun hakkında başka bir ayrıntı verilmemiştir. Von Hörbiger, kedine çok güvenen biridir ve bu aşırı güvenin kurbanı olur. Birinci Dünya Savaşı’nda savaştığı cephelerde yenilgiye uğramayan Osmanlı Devletinin, yanında yer aldığı devletlerin yenilgisi yüzünden yok olduğu gibi buradaki Türk kahramanımız da Hörbiger’in yanlışları yüzünden neredeyse yok olacaktır. Savaşın şehirler ve insanlar üzerindeki etkilerinden bahsedilmiş; ama bu hikâye

diğer

savaş

hikâyelerinden

farklı

olarak

hamasi

bir

havaya

büründürülmemiştir. Buradaki Türk’ün kurtulmasını sağlayan, kahramanlığı ya da cesareti değil, şansı ve yandaşlarının kendisine yardım etmesidir.

156

Mekân Doğu Makedonya, zaman ise Birinci Dünya Savaşı’nın birkaç günüdür. Kahraman anlatıcının “Nasıl kurtulup yaşadığıma bugün bile şaşarım.” sözü olayların, üzerinden zaman geçtikten sonra anlatıldığını gösterir. (s. 37) “İltihak”, “intihap”, “angaje”, “tirendaz” gibi yabancı kökenli

sözcüklerin yer aldığı hikâyede anlatımı bozuk bazı cümleler de vardır: “(…) Von Herbiger’in arkasından, tam onu omuzlarından yakaladığı zaman boylu boyunca yere çiviliyecek kadar nöbetçilerin silahı süratle yetişmişti.” (s. 37)

2.5.6. Bir Garip Adam “Bir Garip Adam”57 adlı hikâyede takıntılı biri olan Yusuf’un bunalımlı hayatı ve acı sonu anlatılır. Hikâyenin başında kahraman hakkında bilgi verilmiştir: “Tokatlı Yusuf garip bir adamdı. Bir çingene karısı ölümünün bir ağaçtan olacağını söyledikten sonra Yusuf daha garip oldu. O gündenberi ne bir ağaç altında otururdu, ne bir yaprak gölgesinde dinlendi. Bu yüzden de aç ve işsiz kaldı.” (s. 42)

Yusuf, bir çingenenin bildirdiği kehanete inanmış ve ölümünün bir ağaçtan olacağını fikr-i sabit hâline getirmiştir. Bu yüzden de normal bir yaşam sürdüremez olmuştur. Yusuf’un hâline üzülen muhtar, onu bu hastalıktan kurtarmak için koru bekçisi yapmak ister. Bu işi kabul etmeyen Yusuf’u ikna etmek için de aksi takdirde hasta köpeklerle aynı kamyonda hastaneye gönderileceğini söyler. Yusuf’un koru bekçiliğini kabul etmekten başka çaresi kalmaz. Ertesi gün köy kâtibiyle birlikte koruya giden Yusuf, ilk anlarda koruda duyduğu seslere mantıklı açıklamalar getirir, ama takıntısı onu rahat bırakmaz. “Senin ölümün bir ağaçtan olacak Yusuf!” sesi kafasında yine çınlar. (s. 44) Kâtibin yanındayken

sesi

kafasından

uzaklaştırabilen

Yusuf,

bekçi

kulübesindeki

yorganı

havalandırmak niyetiyle ellediğinde yine irkilir. “Yorgan, senelerce yatan birisi yeni kalkmış

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 42-50.

157

gibi âdeta sımsıcaktı.” (s. 44) Oysa bekçi öleli iki yıl olmuştur. Kâtip “vehim” deyip

Yusuf’u sakinleştirmek ister. Yusuf da korkusunu yatıştırmak için duruma bir açıklama getirir: “Belki de ruhudur, (…) elimi dokundurunca uçup gitmiş olacak!” (s. 45)

Kâtip, kulübeyi düzenlemekte Yusuf’a yardım edip onunla yemek yedikten sonra köye döner. Yusuf, korkularıyla baş başa kalmıştır. Yapraklar arasındaki binlerce sesin “Yusuf senin ölümün bir ağaçtan olacak.” diye seslendiğini duyar gibi olur. (s. 46) Geri dönmek için koşup kâtibe seslenir. Sesini duyuramayınca kendisini sakinleştirmek için kâtibin sözlerini tekrar edip kulübedeki silahla havaya doğru ateş eder; ama fısıltılar devam etmektedir. Yusuf, ertesi sabah derede yüzünü yıkarken yine ürperir. Çünkü “sular akmıyor, âdeta konuşuyordu: ‘Yusuf, senin ölümün; Yusuf… Bir ağaçtan…’ ” (s. 47)

Bu korkuya daha fazla dayanamayan Yusuf, koşarak köye döner ve karşısında muhtarı bulur. Ancak muhtar, hasta köpekleri hatırlatıp Yusuf’u ikna etmeyi yine başarır. Yusuf döndükten sonra korudan balta sesleri yükselmeye başlar. Yusuf, rüyasında kendisini asılmış gördüğü ağaç olabilir düşüncesiyle önüne gelen ağacı kesmeye başlamıştır. Koruda ağaç kalmayacağından korkan muhtar, bir jandarmayla birlikte koruya gider. Muhtarı gören Yusuf, önce kaçmak ister, sonra geri dönüp küfreder, en sonunda da yere yıkılıp ağlar. Sarhoş hâldeki Yusuf’u bir öküz arabasına bağlayıp köye getiren muhtar ve jandarma, onu kâtibin samanlığında bir köşeye atar. Ancak Yusuf, üç gün sonra ortadan kaybolur ve bir hafta sonra da bir ağaç dalında ölü bulunur. Hikâyede bu ölümün sebebi belirtilmemiştir. Mantıklı olan, Yusuf’un bir buhran anında bu korkuyla daha fazla yaşamaktansa intihar etmiş olmasıdır. Ancak bazı hikâyelerinde gerçeküstü olaylara da yer veren yazar, intihardan hiç bahsetmemiş, böylece okuyucunun aklında şüpheler bırakmıştır. Ayrıca yorgandaki

158

sıcaklık, kâtibin peşinden havalanan gece kuşu gibi unsurlara değinilerek hikâyede bir korku ortamı oluşturulmak istenmiştir: “Kâtip (…) uzaklaştı. Yusuf onu gözleriyle takip ediyordu, bir gece kuşu hemen arkasından uçmuştu. Sert kanatlarıyla kâtibin neredeyse omuzlarını delip geçecekti. Bir gece kuşu!” (s. 46)

Çingene’nin kehaneti geçekleşmiştir. Ancak belki de asılsız olan bu kehanet, Yusuf’un içine korku salıp dengesini bozarak onun ölümüne sebep olmuştur. Hikâyede bir insanın korku psikolojisi ve kendisiyle mücadele sırasında yaşadığı çatışmalar başarıyla yansıtılmıştır: “İlk dakikalar kendisinde ağaçtan kaçabilmek kuvvetini bulan Yusuf, garip bir şekilde şimdi koruya bağlı olduğunu duyuyordu. Daha doğrusu rüyasında kendisini ağaçlara asılmış, dili bir karış dışarıda, mosmor görüyor; birdenbire uyanıp, silahı elinde, kulübenin penceresinde camı açarak, parmakları tetikte saatlerce birisini bekliyordu. Kim gelecekti? Ve gün doğar doğmaz dışarı çıkan Yusuf, ağaçları birer birer dolaşıyor; kendisini dallarına asılmış gördüğü ağacı arıyordu.” (s. 48) “Yusuf, senin ölümün bir ağaçtan olacak!” sözünün leitmotif olarak sürekli tekrar

edilmesi de Yusuf’un psikolojisini yasıtır. Normal insanlar, çingenenin kehanetine inanıp hayatlarını buna göre yönlendirmezler. Ama Yusuf, Çingene’nin söylediği bu sözü duymadan önce de garip biridir. Anlatıcının ilk sözü de bu olmuştur: “Tokatlı Yusuf garip bir adamdı.”

Hikâyenin adı da kahramanın bu özelliğini anlatmaktadır. Yusuf, takıntılı, psikolojik olarak da zayıf yapıda bir gençtir. Yusuf’un küfretmek ve arkasını kaşımak gibi sürekli yaptığı bazı hareketlere de leitmotif yöntemiyle yer verilmiş, böylece onun takıntılı yapısı hareketleriyle de gösterilmiştir. Hikâyedeki diğer kişiler muhtar, kâtip, jandarma ve birkaç köylüdür. Kısa boylu ve kambur bir adam olan muhtar, Yusuf’a yardım etmek ister. İyi bir adam olan kâtip de Yusuf’a yardımcı olur. Köylüler de olayların tanığı konumundadırlar.

159

Son günlerinde Yusuf’un hâlinden korkulduğu için muhtar, onu almaya yanında bir jandarma ile gider. Hikâyede Yusuf’tan önceki bekçinin de adı geçer. Yusuf’a ölümünün bir ağaçtan olacağını söyleyen Çingene kadın da hikâyede sadece bu sözüyle yer alır, ama Yusuf’un korkuları nedeniyle varlığını sürekli hissettirir. Mekân, Tokat’ın Akbaba köyü ile Tokat Korusu’dur. Kahve, bekçi kulübesi ve samanlık, hikâyedeki iç mekânlardır. Hikâyede mekâna uygun bir anlatım vardır. Benzetme unsurları, doğal hayattan seçilmiştir: “Öküzü boynuzundan yakalar gibi hastalık seni bir yakalamış ki…” (s. 42) “Örümcek ağı ile örtülü pencereden parlak bir güneş süzülüyor; tam yorganın üzerine doğru bir kedi gibi kıvrılıp bir yumak hâlinde sokulmaya çalışıyordu.” (s. 45) “Kâtip yuvarlanan bir taş gibi patikadan uzaklaştı.” (s. 46) Yusuf “Tıpkı bir keçi gibi bağırıyordu.” (s. 46)

Hikâyede bazı dil yanlışları da vardır: “İki omuzları arasında (…)” (s. 43)

Olay birkaç hafta içinde gerçekleşir; ancak Yusuf, Çingene’nin sözünü seneler önce duymuş ve bundan sonra hayatı korku içinde geçmiştir. Hikâyede “o” anlatıcı ve ilahî bakış açısı söz konusudur.

2.5.7. Kemahlı Değirmenci “Kemahlı Değirmenci”58 hikâyesinde, Divrikli Hasip adındaki bir köylünün işlediği ve hapse girmesine yol açan cinayet anlatılmaktadır. Hikâyede ilk olarak zaman ve mekâna değinen yazar anlatıcı, ardından da kendisinin bu mekânda bulunma sebebini bildirir: “Geçen yaz İmralıyı ziyarete giden gazeteciler arasında ben de vardım. Yemekten sonra, kendimize göre hepimiz ayrı ayrı birer mevzu bulabilmek için öteye beriye dağıldık.” (s. 51)

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 51-59.

160

Bu, anlatıcının İmralı’da tanıdığı Divrikli Hasip adındaki bir mahkûmun hikâyesidir. İşlediği cinayet, yirmi dört yıla mahkûm olmasına yol açmış, mahkûmiyetinin ilk üç yılındaki uysal hâlinden dolayı cezası on iki yıla düşürülmüştür. Anlatıcı, o gün balığa çıkmaya hazırlanan Divrikli Hasip’e sandalda eşlik eder. Hasip, ona niçin hapse girdiğini anlatır. Böylece vaka, kahramanın ağzından anlatılmış olur. Değirmende buğday öğüttürmek üzere Divrik’ten Kemah’a giden Hasip, orada tuhaf bir değirmenciyle tanışmıştır. Değirmencinin sağ gözünde mor bir leke vardır ve Hasip, adamın bütün hareketlerini bu lekenin yönettiğini düşünür. Kemah değirmenlerinin

civarında

baharla birlikte çeşitli eğlenceler

düzenlenirken söz konusu değirmenci bunu yasaklamıştır. Değirmenin etrafını tüfekle denetlemeye çıkmakta ve insanlar şöyle dursun, çevredeki hayvanlara bile korku salmaktadır. Hasip, değirmene geldiği günün akşamında beş altı arkadaşıyla birlikte değirmenin arkasında yatmakta, hatta yanlarında değirmenciden gizli iki de Çingene kadın bulunmaktadır. Ancak bu sırada değirmenin sesi birdenbire kesilir; değirmenci, elinde bir kırbaçla Hasip ve arkadaşlarının bulunduğu yere gelir. Bu arada Hasip, değirmencinin gözündeki gariplikten başka bir özelliğini bilmediği hâlde çuvalların arasına saklanma gereği duyar. Elindeki kırbacı öfkeyle sağa sola indiren değirmenci, ortalığı birbirine katar. Hasip’in yanında yatan kadınları kendi odasına fırlatır. Kırbaç darbeleriyle perişan ettiği Hasip’in elbiselerini parçalayıp vücudundan kanlar boşalmasına sebep olur. Bu vahşetin sebebi, değirmenin bir kayışının kopması ve değirmencinin bundan Hasip’le yanındakilerin sorumlu olabileceklerini düşünmesidir. Ancak kayışın bir kaza sonucu koptuğu sonradan ortaya çıkar. Olanları hazmedemeyen Divrikli, kırbaçlanan diğer gençleri organize edip değirmeni ateşe vermek ister, ancak değirmenciden çekinen gençler buna yanaşmazlar. Değirmenci, geceyi Çingene kadınlarla birlikte emniyet içinde geçirir.

161

Hasip, ertesi yıl da buğdaylarını öğüttürmek üzere aynı değirmene gider. Her ne kadar gündüzün sıcağında, gecenin tehlikesinde iki misli yol kat edip başka bir değirmene gitmeye niyetlendi ise de aklına Kemahlı değirmencinin gözündeki leke gelince kararını değiştirir. Zaten bir yıldan beri bu lekeyi aklından çıkaramamıştır. Değirmencinin değişmiş

ya da gözündeki

lekenin kaybolmuş olabileceği

düşüncesiyle değirmene giden Hasip, orada beklentilerinin aksine aynı değirmenciyle karşılaşır. Gözündeki leke de hâlâ yerindedir. Hasip, o gece değirmenin kenarında uyumaya çalışırken hep değirmencinin lekeli gözünü düşünmektedir. Bu arada değirmenin sesinin kesilir gibi olduğunu fark eder ve değirmencinin elinde kırbaç ya da tüfekle gelip yine etrafa dehşet saçacağı korkusuna kapılır. Yerinden fırlayan Hasip, değirmenciden erken davranıp onun karşısına bu kez kendisi çıkmak ister. Değirmenden içeri sessizce girdiğinde değirmencinin uyuduğunu görür. Üstelik değirmen de çalışmakta, değirmencinin uyanma ihtimali bulunmamaktadır. Buna rağmen odayı terk etmeyen Hasip, adamın üzerine eğilir. Daima sağ gözü açık uyuyan değirmencinin gözündeki mor lekeyi görünce bir yıl önce yaşadığı olayları hatırlar ve kontrolünü kaybeder. Bu sırada bir sandalyeye çarpıp değirmencinin uyanmasına sebep olur. Elindeki bıçakla değirmencinin gözündeki lekeyi çıkarmak üzere işe girişir: “Dizlerimle değirmenciyi tahta sedirin üzerine ve midesine doğru vurarak oturttum; elimdeki ince bıçak bir göz ameliyatı yapıyormuş gibi maharetle işliyor; değirmencinin hain tabiatını imal eden mor leke bir daha görünmemek üzere kayboluyordu. Yalnız, onu belki de bu hâliyle bırakacağım bir sıra, duvarda asılmış tüfeğini fırlayıp kapmak üzereydi ki, daha evvel davrandım; değirmenin gürültüsünde silah sesi duyulmadı bile!...” (s. 58-59)

Yazar,

hikâyenin

başında,

mahkûmların

hapse

girme

sebeplerinin

sorulmaması gerektiği, aksi takdirde hakarete uğranacağı yönünde bir görüş bildirmiştir. Onlar, maceralarını zaten kendiliğinden anlatacaklardır. Yazar anlatıcı, bu görüşünden dolayı Divrikliye soru yöneltmez, onun anlattıklarıyla yetinir. Hikâye de yazarın bu tavrını gösterir şekilde sona erer. Divrikli, geçmişe dönüp işlediği cinayeti anlattıktan sonra ana döner ve konuyu kapatır:

162

“Ne dersiniz beyim? Ağları artık denize atalım mı?.. İsterseniz küreklere siz geçin!. -

Hayır, ben rahatım Divrikli; yalnız oltaları unutma!..

O gün ikimiz de bir hayli iskorpit avladık.” (s. 59)

Bu bir korku hikâyesi olmamakla birlikte değirmencinin saldırganlığı ile etrafa dehşet saçması, davranışlarındaki soğukluk ve hiç konuşmaması onu korkunç bir kimliğe büründürmektedir. Kemahlı değirmencinin haksızlık ve hakaretine maruz kalan Divrikli Hasip, ondan intikamını almıştır. Ancak hikâyede değirmencinin kişiliği ya da hareketleri değil, gözündeki mor leke ön planda tutulmuş; Hasip de intikam arzusundan ziyade o lekeyi yok etmek düşüncesiyle harekete geçmiştir: “(…) tam sağ gözüne isabet eden bir ışık parçası altında sinirime dokunarak değirmenciye karşı beni harekete getiren şeyin gaga bir burun değil, tâ gözlerinin içerisi olduğunu tekrar anlamıştım. Yahut, o mor beneğin bulunduğu sağ gözü idi. Hattâ değirmenciden sebepsiz yere dayak bile yememiş olsaydım, bütün hareketlerine bir domuzun ağır soğukluğunu veren o mor lekeye yine tahammül edemiyecektim.” (s. 57)

Yazarın “Kavaklıkoz Hanında Bir Vaka” adlı hikâyesinde bir korku unsuru olarak hancının eli üzerinde ısrarla durulurken burada da değirmencinin gözündeki leke vurgulanır. Ayrıca iki hikâyede de söz konusu kahramanlar hakkında söylentiler dolaşmaktadır: “Kemaha ilk geleceğim zamanlar değirmencinin uyumak itiyadı pek olmadığını, eğer saat iki ile altı arasında kendinden şöyle bir geçecek olsa bile, gözlerinin daima açık kaldığını söylemişlerdi. Daha doğrusu mor lekenin bulunduğu sağ gözü kapanmaz, daima açık dururdu.” (s. 58)

Yine iki hikâyede de bu kahramanlar karşısında korkunç masallar hatırlanır. Hasip, değirmencinin “Topuzlu Devler” masalındaki dev gibi uyuduğunu düşünür. (s. 58) Ayrıca iki hikâyede de etrafa korku veren iki kahraman, hancı ve değirmenci, hikâyenin sonunda ölür. Hikâyeyi realizme uygunluk bakımından başarılı bulan Ömer Faruk Toprak, beğenisini şu sözlerle dile getirmiştir: “Kemahlı Değirmenci, (kitaptaki) öbür öyküler içinde realitedeki genişlik ve derinlik bakımından hemen ayrılıyor. Köylü sorunlarından birkaçı

163

önemle ele alınmış; bir köylünün hapishaneye düşme nedenleri cesaretle yansıtılmış. Yerli öykü arayanlara o sayfaları göstermeyi ne kadar isterdim.”59

Bununla birlikte eserde göze çarpan bazı hatalar da vardır: Hikâye, adını olayların sebebi olan değirmenciden alsa da Hasip, hikâyenin bir yerinde onun nereli olduğunu bilmediğini söylemiştir: “Dört sene evvel Kemah’ın su değirmeninde nereden geldiğini araştırıp bulamadığım bir değirmenci tanımıştım.” (s. 52)

Hikâyede, Divrikli Hasip’in yaşı ya da fiziksel özellikleri hakkında bilgi verilmemiştir. Cezasının ilk üç yılında çok uysal göründüğü “hattâ kuş olup uçmayı bile düşünmediği

için”

ceza indirimi

yapılmış

Sinop

cezaevinden İmralı’ya

nakledilmiştir. Bu kadar sakin biri olmasına rağmen değirmencinin gözünü oymuş, sonra da onu öldürmüştür. Değirmencinin hâli, tavrı ve en çok da gözündeki leke Hasip’i tahrik etmiş ve o, bir cinnet anında katil olmuştur. Ancak cinayeti anlatırken pişmanlığını ifade eden hiçbir söz kullanmamıştır. Değirmen, köylüler için çok önemli olsa da değirmencinin haksızlık ve hırçınlıkları karşısında köylülerin ona tepki göstermemeleri inandırıcı değildir: “Gece benimle beraber kırbaç yiyen bütün çocukları etrafıma topladım. Değirmeni ateşe vermek için onları teşvik ettim. (…) Fakat teklifime hiçbiri yanaşmadı. Belliydi ki değirmenciden Allah gibi çekiniyorlardı; eğer buğdaylarını bir aksilik ederek öğütmeyecek olursa mahvolacaklarını sanıyorlardı.” (s. 55)

Çok güçlü bir insan olan değirmencinin, cinayet anında Hasip’e direnmemesi, bağırıp çevreden yardım istememesi de bir çelişkidir. Yaşar Nabi, Kenan Hulûsi’nin yazılarında bazen gramer ve mantık hataları görüldüğüne değinmiştir.60 Nizamettin Nazif ise ona bir yazıyla cevap verip aksini savunur.61 Ancak bu ve benzeri hikâyelerinden verdiğimiz örneklerde görüldüğü gibi Kenan Hulûsi, birçok hikâyesinde dil hatası yapmakta, zaman zaman da çelişkili ifadeler kullanmaktadır. Bu noktada Yaşar Nabi’ye katılmamak mümkün değildir.

Toprak, a.g.e., s. 93. Yaşar Nabi, Genç Neslin En Güzel Hikâyeleri, Kanaat Kitabevi, İstanbul, 1938, s. 102. 61 Nizamettin Nazif, “Antolojide Yanlış Bir Yol III”, Kurun, No: 7337-1427, 15 Haziran 1938, s. 3. 60

164

Hikâyedeki vaka, Kemah değirmeninde geçer. Değirmencinin Hasip’le yanındakilere saldırdığı geceden bahsederken ortamla ilgili bilgi de verilmiştir. O gece ay ışığının fazla olduğu da değirmencinin gözlerini vurgulamak için ısrarla belirtilmiştir: “Mehtap o kadar fazla idi ki onu karşımda bulduğum zaman, yattığım yerden gözlerinin tâ içini görüyordum.” (s. 55)

Hasip, Sinop Cezaevi’nden sonra cezasını İmralı’da çekmektedir. Yazar anlatıcı, İmralı ile ilgili bazı ayrıntılara değinmiştir: “Başka bir hikâyede de anlattığım gibi İmralı insanlardan tecrit edilmiş küçük bir kampa benzer. Adanın bir mil açığına kadar hattâ balıkçıların bile girmesi yasak edilmiştir. Bununla beraber, sıcak bir öğle üzeri, yasağı dinlemiyen aç martılar adanın küçük kayalarına beyaz birer alev hâlinde konup kalkıyor; sonra, üçü dördü birden, tıpkı bir duman gibi süzülerek ufka doğru uzaklaşmağa çalışıyorlar; fakat dönüp dolaşıp tekrar geri gelmekten başka çare bulamıyorlardı.” (s. 51)

Yazarın zaman zaman bir gezi yazarı gibi konuştuğunu görürüz: “Adada, bilhassa ağustos ayları en fazla iskorpit avlanıyor. Mahkûmların aşağı yukarı yüzde kırkı balıkçı! Belki de deniz ortasında hürriyeti daha rahat düşünüyorlar!” (s. 51)

Hasip, değirmenci ile tanıştıktan bir sene sonra onu öldürmüş; üç yıldan beri de cezasını çekmektedir. Hikâye, dört yıl öncesine dayanan olayları anlatmaktadır. Hasip’in cezasını tamamlamasına daha dokuz yıl vardır. Anlatılanlar yaz aylarında geçmektedir.

2.5.8. Kamçı “Kamçı”62 adlı hikâyede, antika meraklısı Amerikalıların Türkiye’de görüp kullanım amacını anlayamadıkları antika eşyalar karşısında düştükleri komik durum anlatılmaktadır. Hikâyenin başında zaman bildirilip kişiler hakkında bilgi verilmiştir:

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 60-65.

165

“Nevyorkta Cek Conson ve arkadaşları antika eşyalar mağazasını işleten C. Conson ve şeriklerinin başından iki yaz evvel şöyle bir macera geçti:” (s. 60)

Hikâyenin kahramanı Cek Conson’ın hikâyedeki olayları anlamaya yardımcı olacak bazı özellikleri, olaylar anlatılmadan önce verilmiştir: Conson, “antika eşyaların kendilerine has garip kokuları olduğunu söyleyen” ve “koku alma hissinin kilometrelerce mesafeden onu duyup zaptederek kendisini bir miknatisten daha kuvvetle çektiğini” iddia eden biridir.

Mağazalarındaki antika eşyaların “hepsine dair izahat vermeğe bayılır; bilhassa onların pratik kıymetleri hakkında bir kimya lâboratuvarında bir turnusolun mavi ve kırmızıya dönmesi gibi tecrübeler yapardı.” (s. 60)

Hikâyedeki olaylar, İstanbul’da bulunan C. Conson ve arkadaşlarının bir paşa kızı olan Şükriye Hanım’ın konağını ziyaret etmeleriyle başlar. Şükriye Hanım, misafirlerine gayet kibar davranır. Özenle koruduğu antika eşyaları, âdeti olmadığı hâlde, denemelerine bile izin verir. Ancak C. Conson ve arkadaşlarının istekleri bitmek bilmez. Antikaları âdeta yağma eden Amerikalılar, onlarla fotoğraf da çektirirler. Bu durum karşısında sabrı tükenmekte olan Şükriye Hanım, dişlerini sıkarak konuşmaya başlar. Amerikalılar, odadaki tüm antikaların ne işe yaradığını anlamış, ama iki eşyanın ne işe yaradığını anlayamamışlardır. Bunlardan biri Paşa’nın som gümüşten oturağı, diğeri de kamçısıdır. Oturağı evirip çevirip ona bir anlam vermeye çalışan Bayan Conson, bir başlık olduğuna hükmedip oturağı başına geçirir. Bay Conson ise kamçıyla ilgili sorular sormakta, sükûnetini hâlâ koruyan Şükriye Hanım da onu tatmin edici cevaplar vermeye çalışmaktadır. Şükriye Hanım, salona geçen konuklarına kamçının ne işe yaradığını anlatmak için elindeki kamçıyla tercümana doğru yürür ve Amerikalıları beş dakika içinde evinden çıkartmazsa olacaklar konusunda onu uyarır. Ancak Cek Conson’ın kamçıyı satın almak için teklifte bulunmasıyla çılgına döner ve kamçıyı sağa sola rastgele indirmeye başlar. Konuklar, kendilerini dışarıya zor atarlar; ama Cek

166

Conson, yarım saat sonra Şükriye Hanım’ın konağına bir kez daha gider ve kamçı için değerinin iki katı para teklif eder. Hikâyenin sonunda aradan iki yıl geçmiştir. Son paragrafta C. Conson, ortakları ve Şükriye Hanım’ın konağında ilgilerini çeken antika iki eşyanın son durumu özetlenir: “Şükriye Hanım’ın kamçısı ile paşanın otrağı, antika eşyalar meraklısı C. C. ve arkadaşları şirketinin bugün en nadide antika takımları arasında bulunuyor. Cek Conson senenin muayyen günlerinde mağazasının otomatik bir kapı ile açılan odasında yine suareler veriyor; ve misafirlerine dünyanın dört bir köşesinden büyük devriâlem seyahatleri sonu getirdiği antika eşyaların nasıl kullanıldıklarını anlatıyor! Bu arada paşanın otrağını başına giyenlerle Şükriye Hanımın kamçısını deneyenler çok!..” (s. 65)

Bu hikâye, Amerikalıların Doğu kültürüne olan merakı ve bu kültürün bazı yönlerine çok yabancı olduklarını göstermek amacıyla yazılmıştır. Ancak yazarın onlarla alay etmek, onları komik duruma düşürmek gibi bir maksadı da vardır. Örneğin Bayan Conson’ın, oturağı kafasına geçirmesi bu maksada hizmet eder. Üstelik Şükriye Hanım, Bayan Conson’ın bu hâliyle bir de fotoğrafını çeker. İş bu kadarla da kalmaz. Consonların mağazasına gelenler de oturak ve kamçıyı denemeyi sürdürmektedir. Bay Conson’ın kamçı karşısındaki tavrı, Amerikalıların değerli buldukları antika eşyalar karşısında ne kadar ısrarcı olduklarını, hatta yüzsüzlükleri ile kibar bir hanımı bile çileden çıkartabileceklerini gösterir. Şükriye Hanım da kamçı sayesinde onlardan sinirini çıkartır ve kamçıyı değerinden yüksek bir paraya satarak kâra geçer. Kamçı, bu önemli işlevlerinden dolayı hikâyeye de adını vermiştir. Hikâyenin kişileri Bay ve Bayan Conson, Amerikalı iki arkadaşları, tercüman ve Şükriye Hanım’dır. Monoklü denilen ve yabancılara özgü olan tek gözlüğü Bayan Conson’ın eline vermeyi ihmal etmeyen yazar, sık yaptığı bir benzetme olan sfenks benzetmesini burada da yapmıştır: “(…) karısı Bayan Conson sinirli parmakları arasında tuttuğu tek gözlüğünü biraz daha aşağı indiriyor; bir sfenks sükûneti içinde yalnız dudaklarının garip bir hayret devrimi hissolunuyordu.” (s. 61)

167

Şükriye Hanım misafirperver, kibar ve asil bir İstanbul hanımefendisidir. Bu, konuşmalarına da yansır: “Buyurunuz efendim(.)” (s. 61) “Yani, vazifelerini bihakkin yapmışlar değil mi efendim!” (s. 61)

Şükriye Hanım’ın geçmişe duyduğu saygıyı açık bir şekilde ortaya koymasına ve mesafeli konuşmalarına rağmen Bayan Conson laubali bir tutum sergiler. Şükriye Hanım, buhurdanlarla ilgili malumat verirken “Bunlar paşanın Şam’da tertip ettiği âlemlerde yakılmış buhurdanlardır efendim!” ifadelerini kullanır. Bayan Conson

ise konuya şu sözlerle dâhil olur: “Madam, (…) demek ki Şark paşalarının kadınlara çok düşkün olduğu bir hakikat!..” (s. 62) Bu sözler aynı zamanda yabancıların Doğulu eski

yöneticilerle ilgili sahip oldukları genel bir görüşün de ifadesidir. Şükriye Hanım, saygısından dolayı geçmişin izlerini korumak isterken Amerikalılar, yaptıkları denemelerle eşyalardaki izleri yok eden, fotoğraf çektirip antika eşyaları gösteriş için kullanan kişilerdir. Anısı olan eşyaların geçmişte ne iş için kullanıldığını anlamaya çalışır, bunu anlamadıkları sürece de eşyaya kıymet vermezler. Bu açıdan Şükriye Hanım, derin bir maneviyatı; Amerikalılar ise maddi kültürü temsil etmektedir. Kısacası hikâyede zıt karakterler sergileyen Doğu ve Batı insanı söz konusudur. Tercümanın hiçbir hareket ya da konuşmasına yer verilmemiştir. O, Amerikalıların Şükriye Hanım’ın evine gelmesini sağlayan kişidir. Bu yüzden Şükriye Hanım’ın öfkesi en çok ona yönelmiştir. Şükriye Hanım’ın babası ve bir Osmanlı nazırı olan Paşa, hikâyedeki antika eşyaların sahibidir. Eşyalar, kızı tarafından tanıtılırken paşanın bunları nerede ve nasıl kullandığı da belirtilmiş, böylece o da geçmişi temsil eden bir kişi olarak hikâyede yer almıştır. Hikâyedeki mekânların en önemlisi, el işi süslemeleri ve antikalarıyla eski İstanbul konaklarından biri olan Şükriye Hanım’ın evidir. Diğer mekân ise Cek Conson ile arkadaşlarının Newyork’taki antika eşya mağazasıdır. Olay, anlatma zamanından iki yıl önce bir yaz gününde geçer ve eski hikâyelerde görüldüğü gibi yazar anlatıcı tarafından anlatılır:

168

“Anlatacağım hikâyede bu birinci noktadır.” (s. 60) “Fakat C. C. ve şeriklerinin arzularını bununla bitmiş zannediyorsanız; işte bir hata!..” (s. 62) “Hikâyemin burasında, Şükriye Hanımın sabrı taşıp taşmadığını bilmem ki sormak istiyor musunuz?” (s. 64)

2.5.9. Taş ve Gedik “Taş ve Gedik”63 adlı hikâyede, Memo adındaki bir köylünün, köyünü temsilen katıldığı ziraat kongresinde şikâyet ve isteklerini dile getirme fırsatı bulamadan köye dönüşü anlatılmaktadır. Hikâyenin başında doğrudan doğruya, olay ve kişiden bahsedilmiştir: “Merkezde toplanacak ziraat kongresi için kendi dileklerini anlatmak üzere Öbekli köylüleri Memo’yu intihap ettiler.” (s. 66)

Ertesi gün kongreye katılmak üzere Ankara’ya giden Memo, kongre için yeni kıyafetler giyinmiştir. Nahiye müdürü de onu “köyde ne isen orada osun…” sözleriyle yönlendirmiştir. (s. 67) Ancak kongre salonundaki görevliler, onu görür görmez kıyafetlerinin kongreye uygun olmadığını söyleyip ona farklı kıyafetler giydirirler. Memo, bu kıyafetlerden rahatsız olsa da sesini çıkarmaz. Memo, iki gün sonra kongrede konuşma sırası kendisine gelince köylülerin okul, traktör ve Ziraat Bankasından yeni kredi gibi isteklerini bildirebileceği için sevinir. Ancak salondaki görevliler, Memo konuşmadan önce neler söylemesi gerektiğini ona iletirler: “Cumhuriyetin köyünüzde ve tarlada yaptığı iyilikleri anlatacaksınız.” (s. 69)

Memo’ya bir de kitapçık verilir ve kongrede konuşma yapmayıp bunu okuyacağı bildirilir. Memo, bu kitapçığı kürsüden bir buçuk saatte okur. Ancak son söze geldiğinde içinde bir boşluk duyar. Köylülerin hiçbir isteğini dile getiremeden kürsüden inmek zorunda kalır. Memo, köyde davullarla karşılanır. Herkes, ondan iyi haberler beklemektedir. Bir taşın üstüne çıkan Memo, kongrede okuduğu kitapçığı bu kez de köy meydanında 63

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 66-71.

169

toplanan halka hitaben okur. Onu önce dikkatle dinleyen köylüler, konuşma uzadıkça yavaş yavaş dağılırlar. Memo, son cümleyi okuduğunda meydanda hayvanlardan başka kimse kalmamıştır. Konuşmanın ardından kahveye giden Memo, orada köylülerin itirazlarıyla karşılaşır: “Memo, dediler; hani bizim traktör.. Ziraat Bankasından kredi; mektep?...” (s. 71)

Memo’nun cevabı düşündürücüdür: “Acele etmeyin; dedi; onlar beş yıl sonraki kongrede konuşulacak işler…” (s. 71)

Memo köylülere, dertlerini köye gelecek ziraat müfettişine anlatmalarını tavsiye eder. Devlete dert anlatmanın zorluğunu anlayan Memo, bunu nasıl yapacaklarını soran köylülere “Onu siz düşünün gayri”, cevabını verir. Hikâyede, köylüler açısından amacına ulaşmayan bir kongre söz konusudur. Ziraat kongresi adı altında düzenlenen organizasyonda ziraatçıların sorunları, istekleri dinlenmemiş, bunun yerine hazır metin okutturulmuştur. Bu, kimin ne söyleyeceğinin önceden belirlendiği göstermelik bir kongredir. Kongre görevlileri, köylülerin sorunlarıyla ilgilenmek yerine göz boyamak için, Memo’nun zaten temiz ve yeni olan kıyafetini değiştirmeyle ilgilenirler. Türk köylüsünün doğal hâlini beğenmeyip onu istedikleri kılığa sokmaya çalışırlar: “Evvelâ sakalını tıraş edeceksin; sonra belinden şu kuşağı sökmek lâzım! Mintanın üstüne yaka takacaksın… Daha sonra başka bir pantolon da vereceğiz sana. Ayaklarındaki mestleri çıkarıp iskarpin giyeceksin..” (s. 68)

Bu, yazarın çiftçi ve köylülere destek konusunda devleti eleştirdiği bir hikâyedir. Hikâyede köylülerin kredi, traktör gibi sorunları da sık sık dile getirilmiştir. Bu arada köylülerin okul istemeleri, onlarla ilgili olumlu bir özelliktir. Memo’nun “vergilerimiz düzeldi. Öbek bataklığı kurutuldu; yollarımız…” sözlerinde ise Türkiye Cumhuriyeti devletine övgü vardır. (s. 69) Memo, zaten “Biz (…) Cumhuriyetçiler” diye konuşup cumhuriyetçi olmakla övünen biridir. Cumhuriyet

inkılaplarının köydeki en büyük destekçisi olan Memo, köyün önde gelen adamıdır:

170

Köylüler, iyi niyetli, akıllı ve hazır cevap biri olan Memo’ya çok güvenirler. Köylüler ona çok güvenirler. Onun da kendisine güveni tamdır. Hikâyenin adı da köylülerin, haklarını iyi savunmasını isterken Memo’ya söyledikleri sözden gelir: “-

Tek bir şey daha Memo?... Bütün bu söylediklerini iyi söylemek!

Başka biri: -

Yani taşı gediğine koymak!

Memo güldü: -

Bırakın, dedi, hepsini bana bırakın siz..” (s. 67)

Memo, aslında taşı gediğine koyabilecek bir insandır; ama kongre görevlileri ona bu fırsatı hiç vermezler. Yani yerinde söz söyleme konusunda kendisine en çok güvenilen köylünün bile bürokrasi karşısında kendisini ifade etme şansı yoktur. Yazar anlatıcı, hikâyeyi kongrede umduğunu bulamayan köylülerin durumuna uygun bir sonla bitirmiş ve taşı gediğine koymuştur: “Öbekli köylüleri ziraat müfettişine nasıl dert yanacaklarını düşüne dursunlar… Eğer siz bu hikâyenin bitmesini merak ediyorsanız; maalesef!.. Bugün umduğunuz kadar değil bulduğunuz kadar…” (s. 71)

Devletten umdukları ilgiyi göremeyen köylüler, bulduklarıyla yetinmek zorundadırlar. Bürokrasi, işleri zorlaştırdıkça köylü devlet ilişkisini anlatan bu gibi hikâyelerin de sonu gelmeyecektir. Olay, 1938 yılı ilkbaharında gerçekleşir. Kongre, üç gün sürer. İki gün de köydeki olaylardan bahsedilir. Bu süreye yolculuk da eklenince hikâyenin kapsadığı süre yaklaşık bir haftadır, denebilir. Memo tanıtılırken Türkiye’nin yakın tarihindeki önemli olaylara da değinilmiştir: Büyük Harp, Konya isyanı, şapka ve harf inkılabı… Mekân, Öbekli köyü ve kongrenin yapıldığı Ankara’dır. Hikâyede kullanılan benzetme unsurları köy ortamından seçilmiştir: “Memo şapkasını çıkardı; ve sakalını kaşıdı. Kalın tırnakları bir saman demetinde yürüyen bir böcek gibi derisinde hışırdadı.” (s. 70)

171

Hikâyenin diğer bir özgün yönü, olaya hayvanların da dâhil edilmesiyle ortaya çıkan mizahi unsurlardır. Köy meydanında Memo’yu dinleyenler arasında hayvanlar da vardır: “Bütün köylüler Memonun geldiğini işiterek meydanlığa akın ediyorlardı. Onlardan başka köyün ağıllarına dönen ne kadar hayvanları varsa hepsi de meydanlığa toplanmıştı. Sanki köye makine geldikten sonra öküzler edecekleri istirahate seviniyorlardı. Belki de bütün diğer öteki hayvanların hepsi bu nasihatten aynı istifadeyi hayal ediyorlardı.” (s. 70)

Konuşmanın sonunda Memo’nun hayvanlardan başka dinleyicisi kalmamıştır. Hatta kendi öküzlerinden ikisi de alanı terk edenler arasındadır: “Memo son satırları okuduğu zaman başını kaldırdı; ön tarafta bir sıra dizilmiş irili ufaklı hayvanlardan başka kimse yoktu. En önde Memonun dört çift öküzünden ikisi… Memo: -

Vay anasını, dedi; öteki iki çift te demek ki köylülere uymuş…

Sonra inekler… En arkada köyün kısrakları gözüküyordu; etrafı çep çevre kaz ve ördek sürüsü kaplamıştı. Bir horoz öttü; ve hindiler tüylerini kabarttılar..” (s. 71)

Bazı cümlelerde yine anlatım bozukluğu vardır: “Belki de bütün diğer öteki hayvanların hepsi bu nasihatten aynı istifadeyi hayal ediyorlardı.” (s. 70)

2.5.10. Bir Otelde 7 Kişi “Bir Otelde 7 Kişi”64 adlı hikâyede yaz aylarını aynı otelde geçiren yedi kişinin tatil maceraları anlatılmaktadır. Hikâyenin başında zaman, mekân ve kişilerden bahsedilmiştir: “Geçen yaz oturduğumuz otel bir plajın yanındaydı. Fakat hiç birimiz denize plajdan girmezdik. Otelin ön tarafında, ayakları deniz içinde yeşil yosunlarla sarılı tahta bir merdiven vardı. Orasını tercih ederdik.

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 83-95.

172

Otelde 7 kişiydik. Hayır; sekiz! Belki de sekizinci olan Cimmi hepimize, bütün bir sayfiye mahâllesine bedeldi.” (s. 83)

Anlatıcımız da otelde kalan yedi kişiden biridir. Güzel bacaklarıyla dikkat çeken Madam Korpof, piyano öğretmeni olan eşi Mösyö Korpof ve sevimli köpekleri Cimmi de aynı otelde kalmaktadır. Anlatıcının sadece pencerede gördüğü zayıf bir kız da otelde kalanlardandır. Otelin bir odası ise o sırada turnede olan bir aktör tarafından kiralanmıştır. Madam Korpof, denize girmek için otelin bahçesinden denize inen merdivenleri tercih ettiğinden sayfiyedeki erkeklerin çoğu da denize plaj yerine bu merdivenlerden girmeye başlar. Otelin altıncı müşterisi de Madam Korpof’u burada görüp ona âşık olduktan sonra otele gidip gelmeye başlayan ve “Küçük Kont” lakabıyla anılan bir adamdır. Kendisi deniz kuvvetlerinden emeklidir. Oteldeki yedinci kişi ise otelin sahibi olan Marya haladır. Marya hala, aktörün odası kilitli durduğu hâlde bu odanın temizliğine fazla özen göstermekte, Madam Korpof da bundan şüphelenmektedir. Odanın içini merak eden Madam Korpof’a yardım etmek de anlatıcımıza düşer. Madam Korpof, bir sandalyenin üstüne çıkar, anlatıcı da düşmemesi için onu tutar. Ancak Madam, odanın camından içeri bakmaya hazırlanırken turneden dönen aktör, otelin bahçesine girer. Aktörün otele gelmesiyle birlikte o güne dek ortalarda pek görünmeyen zayıf kız da insan içine çıkmaya başlar. Marya halanın yakın dostlarından birinin kızı olan bu genç, Marya hala yokken odasından dışarı pek çıkmadığı için oteldekiler ona “Marya halanın kızı” lakabını takmışlardır. Madam Korpof, sabah erkenden botuyla

denize çıkan aktöre ise “ördek” lakabını takar. Bu, onu züppe bulan Küçük Kont’un hoşuna giderken Marya halanın kızını rahatsız eder. Kızın bu hâlleri, Madam Korpof’un aklına aktörle aralarında bir ilişki olabileceği ihtimalini getirir. Madam, şüphelerinde haklı olduğunu kısa süre içinde ispatlar. İki âşığı fundalıklar arasında birlikte gören madam, oteldekileri de durumdan haberdar eder. Aktör, Marya halanın kızıyla nişanlanacaklarını anlatıcımıza itiraf eder. Ayrıca yazdığı bir piyeste de müstakbel nişanlısını oynatacaktır.

173

Ertesi gün, otelde oyun provalarına başlanır. Otelin bütün müşterileri de provalara izleyici olarak katılırlar. Ancak genç kız, provalar sırasında çok yorulduğu için bitkin düşer. Yaz yavaş yavaş sona erdiği için oteldekiler birer birer dağılırlar. Aktör ve nişanlısı, kızın memleketi olan Bursa’ya gider. Küçük Kont da Madam Korpof’un kaldığı odanın karşısındaki odayı önümüzdeki yıl için ayırtıp otelden çıkar. Anlatıcı ise İstanbul’a gider ve bir ay sonra da Madam Korpof’tan, aktörün nişanlısının hastalığını haber veren bir mektup alır. Bir hafta sonra gelen telgraf ise kızın “hafif bir kan kusmasını müteakip öldüğünü” haber verir. (s. 94) Aktörün piyesi de önceden ilan

edildiği hâlde ekim başlarında gerçekleşen bu olay nedeniyle oynanamaz. Madam Korpof, birkaç gün sonra gönderdiği mektupla gelecek yaz otelde olmayacaklarını haber verir. Bu, Kont için büyük bir hayal kırıklığıdır: “Madam Korpof ayrıca Cimmiyi Marya halaya bıraktığını, eğer istersem alabileceğimi yazıyordu. Zavallı Küçük Kont… Hâlbuki bütün bir mevsim, Madam Korpofun bacaklarını daha iyi görebilmek için ertesi sene otelde bir oda kiralamayı düşünmüştü. Cimmiyi Küçük Kont aldı.” (s. 95)

Bu, etkileyiciliğini anlatılan olaylardan ziyade içerdiği tatil havası, deniz manzaraları ve oteldeki sıcak ilişkilerden alan bir hikâyedir. Anlatıcı da hikâyenin okuyucuya samimi gelmesi için hikâye boyunca okuyucuyla sohbet hâlindedir: “(…) biraz sonra anlatacağım Madam Korpof (…)” (s. 83) “Biribirini tanımıyan yedi kişinin bu küçük otelde nasıl oturduğu meraklıdır.” (s. 83) “Elimi hayvanın kafasına doğru uzattım. Bilirsiniz; bütün köpekler bu harekete bayılır. Cimmi de bayıldı.” (s. 84)

Kahraman anlatıcının yaşı, işi, fiziksel özellikleri vb. bildirilmemiştir. İstanbul’da yaşayan anlatıcı, aslında otele gelirken kalabalık bir mekânda kalmak değil oteli tek başına kiralamak niyetinde olduğuna göre zengin biridir. Ama yine de yazı bu küçük otelde, başkalarıyla birlikte geçirir: “İlk dakikalar hiç de niyetim olmadığı hâlde bu küçük otele yerleşmekliğimin yegâne sebebi madam Korpofun kısa pantalonudur.” (s. 85)

174

Anlatıcı, otelde Madam Korpof’un bacakları için kalan çapkın biridir. Madam Korpof ise güzel, sarışın bir Beyaz Rus’tur. Hikâyede fiziği, özellikle de bacaklarının güzelliği ön plana çıkarılmıştır: “Madam Korpof’un kısa, mavi pantalonu hakikaten tuhaftı. Bir kere çok kısa bir şeydi bu!. Belinden bir buçuk, yahut iki karış kadar uzun… Paçaları o kadar bol değildi. Ancak bir elin rahat rahat sokulacağı kadar bol… Bu kısa pantalonun altında bacakları daha kalın ve daha uzun duruyordu.” (s. 85)

Madam Korpof, evli olmasına rağmen rahat tavırlarıyla dikkat çeker. Örneğin aktörün odasını görmek için sandalyeye çıktığında anlatıcıdan kendisini tutmasını ister. Zaten çapkın biri olan anlatıcı da bu fırsatı kaçırmaz: “Dizlerimle iskemleye bastım; ve omuzlarımı biraz daha yukarı vererek Madam Korpofun arkasına bir destek gibi dayandım. Mütemadiyen gülüyor, ve ıslak mayosu çıplak omuzlarımı gıdıklıyordu.” (s. 89)

Madam Korpof, güzelliğiyle çevredeki erkeklerin dikkatini çekerken meraklı kişiliğiyle hikâyedeki bazı olayların da ortaya çıkmasını sağlar. Örneğin aktör ve sevgilisi arasındaki ilişki, onun sayesinde gün ışığına çıkmıştır. Müşteriler, otelden ayrıldıktan sonra yaşanan gelişmelerden de yine onun mektupları sayesinde haberdar oluruz. Mösyö Korpof ise bir piyano öğretmenidir. Hafif topallayan adam, eşinin hayatına pek karışmaz. Eşinin her söylediğini destekleyen, silik bir adamdır. Küçük Kont ise davranışlarındaki ağırlık nedeniyle “Kont” diye anılan bir adamdır. Onun otelde kalma sebebi de Madam Korpof’un bacaklarıdır. Otelin diğer müşterilerinden olan aktör, 28-30 yaşlarında, yakışıklı bir adamdır. Madam Korpof’un onun hakkındaki yorumu, “bir Don Juan olduğu”dur. Aktörün nişanlısı olan genç kız ise sarışın, çekingen, zayıf ve hasta biridir. Marya halanın yakını olan ailesi, onu iki aylığına Marya halaya emanet etmiştir. Otel sahibi Marya halanın asıl adı Mari’dir. Ermeni olan kadın, eşi öldükten sonra evinin odalarını kiraya vererek geçinmeye başlamıştır. Anlatıcının otelde kalan sekizinci kişi olarak tanıttığı Cimmi ise Korpof’un köpeğidir. Cimmi’nin varlığı hikâyedeki havayı daha da ısıtmıştır.

175

Küçük Kont ise aptal âşık görünümüyle hikâyede komik durumlara yol açmıştır: “Bir defasında madam Korpofun hemen arkasından merdivenlere tırmanmak istemişti. Kadın daha ilk basamaklarda ayaklarının tabanile kontun burnu üstüne yerleştirmiş, denize arka üstü boylu boyuna yuvarlanmıştı. Ve tuhaf bir tesadüftü: Küçük Kontun kızları oradaydı. Kont bundan sonra bir daha madam Korpofun arkasından merdivenleri tecrübe etmedi. Yalnız, bir gün otelin bahçesinde oturduğumuz sıcak ve tabiatin gizliden uyanık olduğu bir dakika: -

Azizim, dedi, madam Korpofun tabanlarında ne güzel bir koku var?”

(s. 87)

Hikâye, neresi olduğu bildirilmeyen bir sayfiyede, Marya halanın otelinde geçmektedir. Bu, evden bozma bir oteldir. Marya hala ise burasının ne bir otel, ne de bir pansiyon olduğunu; yeni tanışmış insanların burada bir aile gibi yaşadığını ileri sürmektedir. Anlatıcı ve Madam Korpof, aktörün odasının bir garsoniyer olarak da kullanıldığından şüphelenmektedir: “burası küçük bir birahane taklidi bir odaydı. Yüksek bir masanın etrafına beş altı tabure konmuştu. Yataktan başka yine mavi kaplamalı bir şezlong, yastıklar, bir lâvabo… Hattâ üzerlerine yalnız belden aşağı tarafları çizilmiş bacak resimleri bulunan bir paravan; arkasında gizli bir kapı bile vardı.” (s. 87-88)

Denizle ilgili unsurlara da yer verilerek hikâyedeki tatil havası daha belirgin bir şekilde hissettirilmiştir: “Yeni misafirin küçük bir botu vardı. İlk zamanlarda yalnız olarak denize çıkıyor, aramıza pek sokulmuyordu. Bot, denizde o zamanlar gözüken bütün beyaz botların hilâfına tirşe bir renge boyanmıştı.” (s. 90)

Hikâyede ortamla ilgili şairane ifadeler de kullanılmıştır: “Gece, bütün mehtablı gecelerden daha durgundu. Dünyanın üzerine adetâ gümüş bir ağ atılmış gibiydi. Bu ağ denizden çok ötelere ufkun ilersine ve gökyüzüne doğru uzuyordu.” (s. 92)

Hikâyede anlatılanlar, ağustos ve temmuz aylarında geçer. Sonraki bir aylık sürede yaşanan gelişmeleri Madam Korpof’un mektupları haber verir. Anlatma zamanı ise olaylardan bir sene sonradır.

176

Hikâyede bazı dil yanlışları vardır: “Çok kereler birinci katın bahçeye bakan penceresinde fakat daima arasıra gördüğüm sarı saçlı, zayıf bir kız!..” (s. 85) “Herkes, hepimiz onunla meşgul olmaya başladık.” (s. 91)

Hikâyede olaylardan çok bir otelde kalan yedi kişi arasındaki ilişkiler anlatıldığı için hikâyenin adı “Bir Otelde 7 Kişi”dir.

2.5.11. Ömer Besinin Başı “Ömer Besinin Başı”65 adlı hikâyede askerlerin, Ömer Besi adındaki bir eşkıyayı yakalamak için gösterdikleri çaba ve bunu başaran bir askerin başına gelenler anlatılmaktadır. Hikâyenin başında, savaş hikâyelerinin genellikle “hayalsiz ve karanlıktan soyulmuş maceralar” anlattığını söyleyen yazar anlatıcı, asıl hikâyeye zaman, mekân ve

olaydan bahsederek başlamıştır: “Hâlbuki 925 isyanı, Kürt dağlarında eşkıya takibine çıkan subaylar için böyle olmamıştır. En çetin harplerden daha çetin olan bu tenkil harekâtını size nakledecek askerlerin düğümünü çözemediği bir çok şeyler vardır. Şark vilâyetleri boyunca Kürt kabilelerini silahlandıran Ömer Besinin başı da o vakitler işte bir mesele olmuştu.” (s. 96)

Ömer Besi adındaki bir eşkıyanın peşine düşen genç subayların hiçbiri onu görmemiştir. Onu tanımak için ellerinde sadece bir fotoğraf vardır. Ama bu fotoğraf da onunla ilgili çok fazla ipucu vermemektedir. Çünkü başı çıplak olan Ömer Besi’nin yüzü tamamen kıllarla örtülüdür. O kadar ki gözleri bile görünmemektedir. Karargâh, Ömer Besi’yi ölü ya da diri getirene yüz altın vermeyi vadedince genç subaylar bunu başarmak için azmederler. Hatta ödülü almak için onlara yardım eden Kürt eşkıyaları da vardır. Ancak aradan geçen yedi aya rağmen bu başarılamamıştır. Ömer Besi zannedilerek öldürülen birileri olduğunda karargâh ateş altında kalmakta ve bunu yapanın Ömer Besi olduğu söylenmektedir.

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 96-99.

177

Devlete bağlı Kürt beylerinin Ömer Besi hakkında anlattıkları maceralar, karargâhta da korkuya sebep olur: “Onlara göre Ömer Besi bir insan değil, bütün hayvanların kemiklerinden alınmış birer parça ile meydana gelen bir mahlûktu. İçlerinde bir çokları Ömer Besinin karargâha kadar yaklaştığını iddia ederler; ve gece, kumandanın çadırı önünde uluyan bir çakalın Ömer Besi olduğunu söylerlerdi. Yahut, işte az ileride, büyük Kürt dağlarına kıvrılan yolda, şu sarı çiçek Ömer Besi idi. Belki de, Ömer Besi, bir koyunun çıngırağına asılmıştı; yahut bir ağaca takılı bir ishak kuşu idi. Yani istediği her zaman kendini değiştirebilirdi.” (s. 97)

O günlerde karargâha yeni atanan bir yüzbaşı, Ömer Besi’nin ölüsünü en fazla iki güne kadar karargâha teslim edeceğini iddia eder ve bir gece yarısı, atına atlayıp karargâhtan ayrılır. Ertesi akşam karargâha dönen yüzbaşı, elinde kesik bir baş tutmakta ve Ömer Besi’nin başı olduğunu iddia ettiği bu başı bir direğe asıp teşhir etmek istemektedir. Ancak meydanda toplanan askerlerin hiçbiri kımıldamamakta, her biri sadece bakmaktadır. Bu manzara karşısında garip bir hisse kapılan kumandan, gördüklerinin yanılsama olup olmadığını anlamaya çalışır. Çünkü yüzbaşının kafası ile elindeki kesik baş birbirine çok benzemektedir. Kumandan, yüzbaşının bir sinir buhranı geçirdiğini düşünüp onun boş bir çadıra götürülmesini emreder; ancak yüzbaşı delirmiş gibi hareketler yapıp karşı koyunca onu bir mahzene kapattırır. Kumandan, az önce gördüklerinin bir yanılsama olduğunu kendi kendine yinelerken karargâhtaki herkesin aynı şeyleri gördüğü anlaşılır. Ertesi gün kontrol için mahzene gidildiğinde mahzenin oyulup bir dağa açıldığı ve yüzbaşının mahzende olmadığı görülür. Hiçbir asker, oyuğu takip etmeye cesaret edemediği için oyuğun sonunun nereye ulaştığı da öğrenilemez. Ancak birkaç saat sonra karargâha dönen bir müfreze, yüzbaşının ikiye bölünmüş cesedini getirir. Yüzbaşının kafası bu sıralarda yine Ömer Besi’nin başı gibi görünmüş, birkaç dakika sonra eski şekline dönmüştür. Yüzbaşının önceki akşam getirdiği kesik baş ise gerçekten de Ömer Besi’nindir.

178

Bu finalle Ömer Besi hakkındaki söylentilerin gerçek olduğu düşündürülmek istenmiştir. O, olmayacak bir şekilde yüzbaşının kafasının yerine kendi kafasını geçirmiş; kendisini öldüren yüzbaşının ölümüne sebep olmuş ve ondan intikamını almıştır. Yüzbaşı ise gençliğin verdiği cesaret ve tedbirsizlikle hareket ettiği için feci bir akıbete uğramıştır. Bu, sanatsal değeri olmayan ve yazarın birçok hikâyesi ile karşılaştırıldığında insanı hayal kırıklığına uğratan bir hikâyedir. Eleştirmenler de kitapta yer alan birkaç hikâye ile birlikte bu hikâyeyi değersiz bulmaktadır: “Ömer Besi’nin Başı, Bir Hudut Oyunu, Aşk ve Otomobil, kâğıt sepetine atılacak parçalar.”66 “Bu kitabında Bir Hudut Oyunu, Ömer Besinin Başı gibi, öbür yazılar ile mukayese kabul etmeyecek kadar zayıf ve renksiz hikâyeleri olmasına rağmen, bazı parçalarda, orijinal tasvirler ile ve kuvvetli tahliller ile bu intihap hatasını çabucak unutturuyor.” 67

Kenan Hulûsi’nin birçok hikâyesinde olağanüstü durumlara yer verilmiştir; ancak buradaki vahşet sahneleri, okuyucunun sinirlerini rahatsız etmektedir: “(…) yüzbaşının elinde, tam omuzları hizasından uçurulmuş kesik bir baş vardı; ve, bu kesik başın sakallarına elini dolayan yüzbaşı, onu çenesinden yakalamış bir hâlde, bütün bir kolu boyunca yukarı kaldırıyor(du).” (s. 98)

Ömer Besi’nin portresi de çok korkunç bir şekilde çizilmiştir. “Ömer Besinin yalnız çıplak başı gözüküyor; ve hemen alnından aşağı, büyük bir yumak karışıklığı hâlinde yüzünü baştan aşağı siyah bir kıl örgüsünün ihata ettiği görülüyordu. Bütün bu arada Ömer Besinin gözleri nerede idi? (…) Ömer Besinin gözleri bu kıl hercümerci içinde hiçbir vakit bulunamamıştı.” (s. 96)

Mekân, Doğu Anadolu’da bir karargâh, Kürt Dağları ve Ömer Besi’nin köyüdür. Olaylar, 1925 yılında yaşanır. Doğu Anadolu’da eşkıyalar tarafından çıkarılan isyanlar anlatılmış, ama bu gerçek olaylara gerçek dışı kişi ve durumlar eklenmiştir. Bu yüzden de hikâye, okuyucunun beklentilerini karşılayamamıştır. Hikâyenin anlatıcısı, yazar anlatıcıdır ve hikâyedeki varlığını hissettirir:

66 67

Toprak, a.g.e., s. 93. Hüsamettin BOZOK, “Notlar: Bir Otelde Yedi Kişi”, Yeni Edebiyat, S. 12, 1 Nisan 1941.

179

“Bu ifade edilemiyecek kadar müthiş bir dakikadır. Ben de neresinden anlatacağımı pek bilmiyorum.” (s. 98)

2.5.12. Güneş Balıkları “Güneş Balıkları”68 adlı hikâyede kahraman anlatıcının mahâlledeki fakir çocuklar için onlarla birlikte bir plaj yapma çalışmaları ve çocuklardan birinin trajedik sonu anlatılmaktadır. Anlatıcı, hikâyeye mahâlledeki gençlerle arasındaki yakın

ilişkiden

bahsederek başlar. Bu sözleri zamanı ve anlatıcının o sıradaki durumunu bildiren cümleler takip eder: “Mayıs başlangıcı idi. İki aylık bir konje için bir plan yapmağa hazırlanıyordum.” (s. 100)

Mahâllenin fakir çocukları, anlatıcının evine gelir ve denize bedava girebilecekleri bir plaj yapma konusunda ondan yardım isterler. Tatil için bir uğraş arayan anlatıcı, kendisi de başlarında bulunmak kaydıyla onlara yardım etmeyi kabul eder. Ertesi gün plaj inşaatına başlanır. İnşaatın her aşamasında en çok çalışan kişi, çocukların lideri durumundaki Kaya olur. Mayıs sonlarına doğru inşaatı tamamlanan plajın açılışından bir gün önce anlatıcının evine gelen Kaya, raft yapamadıkları için duydukları üzüntüyü dile getirip oradan ayrılır. O gece müthiş bir fırtına çıkar. Ertesi sabah açılış için plaja giden anlatıcı, plajın fırtınaya rağmen yıkılmadığını görür. Ancak diğer çocuklar plajda toplandığı hâlde Kaya orada değildir, üstelik dün gece eve de gitmemiştir. Babasından kalan iki benzin varilini raft olarak kullanmak için plaj inşaatına götürmek istemiş, ancak kandisinden bir daha haber alınamamıştır. Bir gün sonra gelen haber ise Kaya’nın ölümünü bildirmektedir:

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 100-108.

180

“Ertesi günü teşhis edilemiyen bir çocuk cesedi için bir tezkere aldım. Fakat küçük arkadaşların hiç birine bundan bahsetmedim!” (s. 108)

Selim İleri, hazırladığı seçkiye “Güneş Balıkları”nı da almış ve bu hikâyeyi şu sözlerle değerlendirmiştir: “Güneş Balıkları, geçmiş günlerin Kadıköy’ünde yerli ve yabancı kent soyluların yaşayışıyla yoksul, korunaksız küçük çocukların eğlenme özlemlerini şiirli bir anlatımla irdelemektedir.”69

Hikâyede belirgin bir zengin-fakir çatışması vardır. Çocuklar, plaj inşaatını bitirdiklerinde yeterince mutlu olamazlar: “(…) Alman kampının yüksekteki demir parmaklıklarına göz atıyor; renkli bir takım mayoların sallandığı bir telin ard tarafında, bambaşka bir dünya; kendi plâj dünyalarından daha rahat bir yer hayal ediyorlardı. Hele kampın beton iskelesinden biraz ötedeki raft!....” (s. 106)

Kaya, zenginlerle aralarındaki farkı kendince ortadan kaldırmak için benzin varillerinden bir raft yapmak istemiş, ama bu uğurda canından olmuştur. Yazarın “Mavzer” ve “Deniz Kenarında” hikâyeleri gibi başkahramanı çocuk olan bu hikâyesinde yoğun bir çocuk sevgisi vardır. Hikâyedeki çocukların ortak özelliği fakir oluşlarıdır. Denizde ölen bir tayfanın oğlu olan Kaya ise fakirliği yanında yaramazlığıyla dikkat çeker. “Kozyatağından Modaya kadar bütün sayfiyelerin bahçelerini haraca kes(tiği)” için anlatıcı ona sayfiyeler yaramazı der. (s. 100)

Hikâyede bir kahraman olarak yer alan anlatıcının yaşı ve mesleği belirtilmemiştir; ancak çevresinde sevilip sayılan biri olduğu bellidir. Yetişkinler, bir şikâyetleri olduğunda ona gelirler. Çocuklar da ona “ağabey” der ve isteklerini ona iletirler. Alçakgönüllü ve çocuk sevgisiyle dolu bir insandır. Dört yıldır tatil yapmamış olmasına rağmen iznini çocuklara yardım ederek geçirir. Bir hizmetçisi olduğuna göre maddi durumu iyidir. Mekân, İstanbul’un Moda plajları ve anlatıcının evidir. Zaman ise mayıs ayının başından sonuna kadar olan süreçtir.

İlk Gençlik Çağına Öyküler 1, haz.: Selim İleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1992, s. 133.

181

Hikâyede çok fazla benzetme yapılmıştır. Hikâyenin adı da çocuklar için yapılan bir benzetmeden gelir. Plaj inşaatında çalışırken mayo giyinen çocuklar, “henüz yanmayan vücutlarındaki keskin beyazlıkla hepsi de yeni tutulmuş birer Güneş balığına benziyordu.” (s. 104)

2.5.13. Bir Hudut Oyunu “910 Modeli” ve “Zorla Hastalık” hikâyeleri gibi “Bir Hudut Oyunu”70 adlı hikâyede de Ömer Seyfettin’in yaşadığı gerçek bir olay anlatılmaktadır. Diğer iki hikâye, Ömer Seyfeddin’in sivil hayatına aitken bu, askerlik hayatından söz eden bir hikâyedir. Hikâyede Türk-Bulgar hududunun Türk kumandanı Ömer Seyfeddin ile Bulgar kumandanlarının birbirleri için hazırladıkları oyun anlatıldığı için hikâyenin adı “Bir Hudut Oyunu”dur. Hikâyenin başında mekân bildirilmiş ve asıl vakaya ışık tutacak bir durum hakkında bilgi verilmiştir: “Yakorit’te Türk-Bulgar hudut mıntakasını gezenler bütün horozların ibiklerini kesilmiş bulurdu.” (s. 109)

Ömer Seyfettin, Yakorit’teki hudut muhafızlığı sırasında emrindeki askerlere civardaki horozların ibiğini kestirir. Açıklaması ise şöyledir: “Bunlar merdane dövüşmüyorlar ki… Biribirlerinin ibiklerini tutup pes ediyorlar!” (s. 109)

Hikâye, zaman ve Yakorit’teki sosyal durum hakkında verilen bilgilerle devam eder. Türk-Bulgar harbi henüz başlamadmış olsa da taraflar arasındaki gerginlik bazen hissedilir hâle gelmekte bazen de sınır kumandanları yarı dostluk havası içinde birbirlerine ziyafetler vermektedir. Hikâyeye konu olan vaka da bu ziyafetler sırasında gerçekleşir. Bulgar muhafızları Ömer Seyfeddin için düzenledikleri ziyafette, Türk kadını kılığında peçeli ve çarşaflı bir Çingene’yi oynatırlar. Ömer Seyfeddin, kendisine oynanan bu oyuna çok sinirlenmekle birlikte o sırada yapılacak bir şey yoktur. Cevabını bir hafta sonra Bulgar zabitler için düzenlediği ziyafette verecektir. 70

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 109-112.

182

Ziyafette içki dağıtma işini Bulgar meyhanecinin oğlu Dimiko’ya yaptıran Seyfeddin, böylece intikamını almış olur. Son sözlerini oyunun galibi edasıyla söyleyen Ömer Seyfeddin, bu sözlerle rakiplerine son darbeyi indirir: “(…) geçen hafta bana verdiğiniz ziyafetin şerefine.. Yalnız geçen haftaki çingene idi. Bu hâlis Bulgar. Hem de erkektir ha…” (s. 112)

Ömer Seyfeddin, horozların bile mertçe dövüşmesini isteyen biridir. Oysa Bulgar askerleri Türk kadını kılığına soktukları bir Çingene’yi ziyafetlerinde oynatarak milletimiz için çok önemli olan namus, gurur gibi değerlerimizi zedelemişlerdir. Seyfeddin, hiç de mertçe olmayan bu harekete zekice bir karşılık vermiştir. Zira Dimiko da sadece bir genç değil, Bulgar askerleri için millî değerlerin sembolüdür: “Ömer: -

Gel bakalım, Dimiko, dedi. Bugün hizmet edeceksin bize!

Dimiko hafif pembeleşti; ve Bulgar zabitleri Dimikonun yüzünde, Varna bahçelerinin şafak rengine yakın hafif pembeliğine karşı tuhaf bir huzursuzluk içinde kaldılar.” (s. 111)

Düşman iki taraf arasında millî değerler üzerinden oynanan oyunlar, hikâyedeki çatışmayı oluşturur. Oyunu başlatan Bulgarlar, son gülen ise Ömer Seyfeddin olmuştur. Çünkü Bulgarların sahneye çıkardığı, gerçek bir Türk değildir; oysa Dimiko gerçek bir Bulgar’dır. Üstelik de bir erkek olarak askerlere içki servisi yapmıştır. Ayrıca Bulgar askerleri içkinin etkisiyle Dimiko’ya ellerinden içki ikram edip onun şerefine kadeh kaldırmışlardır. Hikâyede Ömer Seyfeddin’in mertliği, millî değerlere olan bağlılığı ve zekâsı ortaya konmuştur. Namertçe hareketlerde bulunan Bulgar askerleri ise millî değerlerini korumayı başaramamışlardır. Mekân, Yakorit’te Türk-Bulgar sınırıdır. Olaylar, 1910 yılı yazının bir iki haftası içinde gerçekleşir. Hikâyede Balkan Savaşı başlamadan önce taraflar arasındaki ilişkilerden bahsedilir. Taraflar arasında henüz savaş başlamamış olduğu için Bulgar askerleri de hikâyede olumsuz tipler olarak çizilmemiştir:

183

“Hepsi de taze bir milliyet havası ile dolu genç ve tirendaz zabitlerdi. Bahusus ki ihtiyar bir imparatorluğun yanı başında bulunuyorlar; onun bol meyvalarla ağır bir hâlde aşağı sarkan dallarına vakit vakit taş atmaktan hoşlanan yaramaz bir çocuk gibi hareket ediyorlardı.” (s. 110)

Bununla birlikte Türklerdeki milliyetçilik duyguları onlardan daha üstündür. Zira onlar bir oyuna Türk kadınını karıştırıp namertçe bir harekette bulunmuş, Ömer Seyfeddin bunun intikamını almış; ama onlar bu oyunda millî değerlerini korumayı başaramamışlardır. “O” anlatıcı, olayları ilahî bakış açısıyla anlatmıştır. Hikâyede Bulgarcada “baylar” anlamına gelen “gospodinler” sözcüğüne ve yazarın Ömer Seyfeddin’le ilgili hikâyelerinden öğrendiğimize göre hikâyecinin çok kullandığı “cancağızım” sözcüğüne çok yer verilmiştir. Yazarın, ünlü hikâyecinin hayatından alınan hikâyelerinde buruk bir mizah söz konusudur. Bu, üsluba da yansır: “Neferler, gün aşırı, koltuklarına kıstırılmış bir horozla muhafız kulesine gelirlerdi; ve bunlar çok defa Bulgar hududundan şöyle bir dolaşmak için büyük ve kan kırmızı bir inci gibi taşıdıkları bir ibikle seyahate çıkmış horozlardı. Fakat, dönüşleri hiç te bu kadar parlak olmaz; alelâcele bir hareketle başlarından hadım edilmiş horozlar, şaşkın ve sendeliyerek hududu geçmeğe çalışırlardı.” (s. 109)

2.5.14. Aşk ve Otomobil “Aşk ve Otomobil”71 adlı hikâye, Ziya Turgut’un gösteriş düşkünü sevgilisi Berin’in evlenmek için gerçekleşmesini istediği şartları yerine getirme çabaları üzerine kurulmuştur. Hikâyenin başında doğrudan doğruya kişiler ve olaydan bahsedilmiştir: “Ziya Turgutla evlenmeğe karar verdiği zaman, Berin Morkaya: -

Bak Ziyacığım; dedi; seninle evleniyorum ama, bir şartla! Düğün

hediyesi olarak bir Opel otomobili satın alır; direksiyonu da bizzat kullanacak olursan!” (s. 113)

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 113-117.

184

Ziya Turgut, otuz yaşında ve şişman olduğu için on yedi yaşındaki sevgilisini kendinden üstün görmektedir. Bu nedenle Berin’in isteğine hak verir ve bu isteği gerçekleştirmek için hemen ertesi gün işe koyulup Opel marka küçük bir araba alır. Araba kullanmayı bilmeyen Ziya Turgut, bu sorunu da çözmek için elinden geleni yapar. Ancak bu çok da kolay olmaz. Berin’le evlenmek için her sıkıntıyı aşmaya azmeden Ziya Turgut, bir gün sevgilisine bir müjde verir: Ehliyet almıştır. Bu habere çok sevinen Berin, otomobille gelecek olan nişanlısını akşamüstü evinde beklemektedir. Ama Ziya Turgut, otomobili garajdan çıkarmak için bile oldukça çileli çeker. Zor da olsa garajdan çıkmayı başarabilen Ziya Turgut, yolda da yakasını aksiliklerden kurtaramaz. Bir çocukla ihtiyarı ezmekten ve bir mağazaya çarpmaktan son anda kurtulur. Otomobil, sonunda caddenin ortasında hareketsiz kalınca diğer sürücüler de konuya dâhil olup çözüm önerileri sunarlar. Opel’i bir at arabasıyla çekmekten başka çıkar yol yoktur. Ziya Turgut, Berin’in evine de bu şekilde gider. Bu sırada balkonda olan Berin’in yanında iki de erkek arkadaşı vardır ve Ziya Turgut’la alay ederler. Berin ise aralarındaki her şeyin bittiğini söyler. Berin’in yanındaki erkeklerden biri, kapağı açıp arabayı kısa bir muayeneden geçirdikten sonra direksiyona geçer. Berin’i de yanına oturtur. Ziya ise hızla uzaklaşan arabasının çıkardığı tozun ortasında, şaşkınlık içinde bakakalır: “Ziya Turgut bir iki adım koşmak istedi: -

Berin, dedi; Berin! Berinciğim!

Of! Şu sokakları bir defa bile yıkamazlar. Ne toz, ne toz!...” (s. 117)

Berin için otomobil varsa aşk da var, otomobil yoksa aşk da yoktur. Ziya Turgut’un otomobili kullanamadığını, hatta ancak at arabası ile hareket ettirebildiğini görünce ondan ayrılır. Bu nedenle hikâyenin adı “Aşk ve Otomobil”dir. Hikâyedeki kişiler başarılı bir şekilde canlandırılmıştır. Berin, gösteriş düşkünü ve maddiyatçı bir genç kızdır. Hantal ve beceriksiz biri olan Ziya, birbirlerine uygun olmadıkları hâlde kendisinden on üç yaş küçük bir kızla evlenmek isteyen, yaşına rağmen olgunlaşamamış biridir. Berin’in bir erkekten beklentilerinin tamamen gösterişe yönelik olduğunu bilmekte, ama bunu onaylamaktadır:

185

Berin, “Henüz on yedi yaşında; eğlenceye, ve güçlü kuvvetli bir erkeğe ihtiyacı var! Bir yaprak kadar koca elleri arasına alarak yalnız kendisini sevecek bir delikanlı değil; spor bir otomobil kullanmasını, tenis oynamasını bilecek; leyleklerin ölüm için kendi kendilerine çekildikleri uzak ve tenha adalara yelkenle götürecek bir erkeğe muhtaç! Hulâsa, Berini eğlendirecek biri!” (s. 112)

Hikâyede otomobil de kişileştirilmiştir. Marka, otomobilin adı gibi kullanılarak ondan “Opel” diye bahsedilmiştir. Hatta otomobil, zaman zaman da konuşturulmuştur. Opel, “üç adım ilerlemişti ki: -

Hayır! Bay Ziya Turgut; diyordu; hiçbir zaman senin ellerinde bir adım

daha ileri yok! -

Ya Berincik!

Berin de vız gelir bana bayım!” (s. 116)

Hikâyede Ziya Turgut’un düşünceleri iç monolog ve iç çözümleme teknikleri ile verilmiştir: “Berin; Berinciğim! Güzellerin güzeli Berin! Kim bilir şimdi balkonda nişanlısını ne heyecanla bekliyor! Belki de, kendisini birdenbire ve küçük Opelin tekerlekleri altına atacak kadar heyecanlı! Fakat Ziya Turgut direksiyonda bir demir direk kadar kuvvetli!- Zınk! Küçük Opelimiz, gaz pedalından ayak çeker çekmez hemen duruverecek; ve Berinciği kolları arasına aldıktan sonra: -

Berin! Berin diyecek; yavrum! Ne tarafa gidelim istiyorsun?

Hacıosman bayırını istiyor musun? İstersen Alman çiftliğine gidelim! Biliyorsun ya; seni ilk defa…” (s. 115)

Hikâyenin anlatıcısı, yazar anlatıcıdır ve Ziya’nın yaşayacağı olumsuzluklar önceden sezdirilmiştir: “İşte Ziya Turgut büyük derdi başına böyle aldı.” (s. 115)

Hikâyede eğlenceli bir üslup vardır. Bununla birlikte bazı dil yanlışları da yapılmıştır: “Nişanlısına rastgeldiği zaman hesap verecek; direksiyonda bir adım daha ne kadar ilerlediğini anlatacaktı.” (s. 114)

Hikâyenin mekânı İstanbul’dur ve olay, birkaç hafta içinde gerçekleşir.

186

2.5.15. Mavzer “Mavzer”72, Kurtuluş Savaşı’nda Türk insanının verdiği mücadelenin bir çocuk gözünden aktarıldığı bir hikâyedir. Hikâye zaman, mekân, kişi ve sosyal durumla ilgili bilgi veren cümlelerle başlar: “1921 yılıydı. Şehir sokaklarında her cins milletten insanların görüldüğü meşhur yıl… Harp bitmişti. Ömer yazı geçirmek üzere dayısının sayfiyedeki evine geldi.” (s. 118)

Yedi yaşındaki Ömer, yazı geçirmek için dayısının sayfiyedeki evine gelmiştir. Çevresindekiler sürekli savaştan konuşmakta, o da bu kelimeyi anlamaya çalışmaktadır. Ömer, sayfiyeyi işgal eden Hint askerlerle sık sık karşılaşır ve askerler onunla şakalaşırlar. Dayısı ise sabahları çok erken çıkıp akşamları da çok geç döndüğü için Ömer onun ne yaptığı ve duvarda asılı duran mavzerin ne işe yaradığını bulmaya çalışmaktadır. Bir gece, evlerinin kapısı çalınır ve dayı kapıya gelen iki kişi ile dışarıda bir şeyler konuşur. Ömer, sabahleyin silah sesleri ile uyandığında dayısı ve duvardaki mavzer, yerinde yoktur. Dışarı çıkıp neler olduğunu anlamaya çalışan Ömer, Hint askerlerinden birinin vurulduğunu görür. İçeri girdiğinde karyolanın altına saklanmış olan teyzesinin kendisini çağırdığını görür. Dayısını soran Ömer, “Çok erken gitmiş olacak!” (s. 121) cevabını alır. Bu sırada teyzesinin başparmağını dudaklarına

götürdüğünü görür ve dayısını bir daha sormaz. Kapıya gelen Hint asker, Ömer’i alıp bir çadıra götürür. Daha önceleri kendisine gülen askerler, şimdi hiç gülmemektedir. Burada Ömer’e pek çok soru sorarlar. Ömer, dayısı sorulduğunda teyzesinin parmağıyla yaptığı işareti hatırlayıp “Bilmiyorum.” cevabını verir. (s. 122)

Ömer’i serbest bıraktıklarında silah sesleri susmuştur. Yerlerdeki sedyelerde sargılı askerler yatmaktadır. Yolu göstermek için Ömer’le birlikte gelen asker, üstü kaputla örtülü bir yığının üstünü açar, bu yığının yanında da “mavi badanalı duvardaki mavzer”in durduğunu gören Ömer, yerde yatanın dayısı olduğunu anlar. 72

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 118-123.

187

Ömer’i evin kapısında teyzesi karşılar. “Fakat Ömer dayısından, mavzerden ve yerde gördüğü yığından teyzesine bahsetme(z).” (s. 123)

Hikâyenin başında “harp” sözcüğünün anlamını bile bilmeyen bir çocuğun çevrede olup biteni anlamaya çalışması ve sonunda yaşadıklarıyla olgunlaşması söz konusudur. Ömer’in dayısı, mavzerle birlikte kaybolmuş ve o gün sayfiyede silah sesleri duyulmuştur. Ömer, yerde yatanın dayısı olduğunu mavzerden anlamıştır. Ömer’in savaşla ilgili gerçekleri algılamasında mavzer çok etkili olduğu için hikâyenin adı da “Mavzer”dir. Ömer, iyi bir gözlemci ve zeki bir çocuktur. Dayısının kaybolduğu gün mavzerin de yerinde olmadığını fark eder ve bunun savaşla ilgili olduğunu kavrar. Eskiden kendisine sevgi gösteren askerlerin artık kendisi ve ailesi için tehlike arz ettiğini anlar. Teyzesinin yaptığı sus işaretini askerlerin karşısında hep hatırlayan Ömer, dayısından ve mavzerden bahsetmemesi gerektiğini de hemen kavrar. O, kısa sürede olgunlaşmıştır. Dayısının cesedi karşısında bile suskunluğunu korumayı bilen Ömer, bir çocuktan beklenmeyen bir olgunlukla dayısının ölümünden teyzesine bahsetmez. Hikâyedeki her şey bir çocuğun gözünden verilmiştir. Hikâyenin tasvir bölümlerine ve üslubuna bir çocuğun ruh dünyası damgasını vurmuştur. Ömer, böcek sesleriyle yakından ilgilidir. Bu yüzden böcek seslerinden sık sık bahsedilir. Ömer için kuş, arı, köstebek gibi tabiat unsurları da çok mühimdir. Bu yüzden hikâyedeki birçok benzetme bu unsurlarla yapılmıştır: “Ömer, (…) bir takım parça parça kelimeler işitiyordu. Sadece bunları bir araya getirip bir mana çıkarmaya vakit bulamadan hepsini avuçlarından kaçmış birer serçe gibi kaybediyor, kelimeler âdeta kanatlanıp uçuyorlardı.” (s. 119) “(…) sayfiyenin yukarı mahâllelerinde başlayan bir fişek vızıltısı yaprakları delip geçiyor; sanki kanatları tüyden değil de, tuhaf bir madenden yapılmış bir arı ordusu gibi bütün sayfiyeyi istilâ etmeğe çalışıyordu.” (s. 120)

Hikâyedeki kişiler ve mekânlar, Ömer’in bakış açısından tanıtılmıştır: “Çadırda Ömere bir çok şey sordular. Meselâ nerede oturduğunu!

188

Hâlbuki oturduğu yeri biliyorlardı. Bir katlı tavanı ve yarı çinko, yarı kırılmış kiremitlerile şu küçük kulübe… Ömer ıstırapla bunları söyledi. Sonra teyzesini sordular. Ne iş yaptığını. Ömer dudak büktü. Teyzesini de görüyorlardı. Her gün evdeydi. Karşıki çeşmeden su taşıyor; tavukları içeri alıp dışarı çıkarıyor; ara sıra da kabak kalyesi yapıyordu.” (s. 122)

Hikâyede zaman da Ömer’in algılayışına göre sunulmuştur: “Dışarıda bu dakikalar kuşların yem aradığı zamanlardı. Teyzesi, gece yemekten sonra dış kapının hemen önüne sofra kırıntılarını silker, küçük serçeler, yahut bir iki kırlangıç, günün tepelerde henüz baş gösterdiği sıralar ince gagalarıyla toprağı tertemiz yaparlar, sonra tam pencerenin üstüne gelen bir dalda teyzesine bir şarkıdan bazı parçalar söylemeye kalkarlardı.” (s. 120)

Hikâyede savaşın yansımaları bir çocuğun gözünden aktarılmış ve bütün unsurlar çocuk dikkatiyle verilmiştir. Mavzer, bu yönleriyle çok başarılı bir hikâyedir. Ömer’in düşünceleri, eserde iç çözümleme ile sunulmuştur: “Ömer dayısını düşündü: Kapı arkasındaki iki adamla mavi badanalı duvar üzerindeki mavzer! Silah sesleri; ve teyzesinin dudaklarına giden baş parmağı!” (s. 122)

Olaylar, adı verilmeyen; ama işgal altındaki bir sayfiyede geçer. Hikâyede anlatılanlar, 1921 yazında gerçekleşir. Girişteki “Harp bitmişti.” ifadesi yanlış yazılmıştır. O sırada Türklerin Kurtuluş Savaşı devam etmektedir. Zaten hikâyenin ilerleyen bölümlerinde “Harp bitmemişti.” ifadesi geçer. (s. 121) Hikâyede olayın geçtiği yıl, o sırada harbin devam ettiği ve Ömer’in yaşı birkaç kez tekrar edilmiştir. “Harp” sözcüğü, “mavi badanalı duvardaki mavzer” ve “teyzesinin dudaklarına giden baş parmağı” ifadeleri de tekrar edilir. Ancak “sus” işareti

başparmak değil işaret parmağıyla yapılır. Hikâyede bazı dil yanlışları da vardır: “(…) böcekler orada susuyorlar ve ötmüyorlardı.” (s. 120) “Ne başı ve ne kolları gözükmüyordu.” (s. 121)

Hikâyede “o” anlatıcı, olayları ilahî bakış açısı ile anlatır. Hikâyeyi “Yedi yaşında bir çocuğun algısıyla aktarılan kurgu, basit ama gerçekçi yapısıyla, duygusallığa kaçmadan, hamaset yapmadan özellikle sunulmuştur. Bu özellikleriyle Mavzer, belki de

189

Türk hikâyeciliğinin Kurtuluş Savaşı’nı konu alan en güzel hikâyesidir denilebilir.”73 sözleriyle

öven Abdürrahim Karadeniz, makalesinde Kenan Hulûsi hikâyelerindeki birçok olayı yanlış aktarmıştır. Burada da Ömerlerin evinin kapısı kırılmamıştır. Ömer’in dayısı iki günden beri değil, akşamdan beri kayıptır. Ömer de dayısının cesediyle günler sonra karşılaşmamış, olayların yaşandığı gün karşılaşmıştır.

2.5.16. Burmalı Apulet “Burmalı Apulet”74, Türk askerlerinin azimleri sayesinde Gelibolu’da gerçekleştirdikleri mucizevi bir kahramanlığın hikâyesidir. Hikâyenin başında, İkinci Dünya Savaşı hakkında konuşurken Türklerin Birinci Dünya Savaşı’ndaki mücadeleleri ile ilgili yorumlar yapan yazar ve yanındakiler, bu mücadeleyi “ruhtan yapılmış bir memleketin mücadelesi!” olarak değerlendirirler. (s. 124) Yazar anlatıcı da bu sözleri kanıtlayacak bir hikâye anlatır. Böylece hikâyenin mesajı başta verildikten sonra vakaya geçilir. Türk ordusu, Gelibolu’da İngiliz ve Yeni Zeland güçlerine karşı cephanesiz şekilde mücadele etmektedir. Türk tarafında ümitlerin azaldığı sırada Çimenlik’teki ağır bir topu İntepe’ye naklederek düşmanlara beklemedikleri bir noktadan ateş etmek düşünülür. Alman mühendis, topun taşınması için bir vince ihtiyaç olduğunu, aksi takdirde bunun mümkün olmadığını söyler. Ancak Türk ordusunun vinç bulması o anda imkânsızdır. Mesele bir de ihtiyar kolağası Ramazan Ağa’ya danışılır. Ağa, kendisine verilen görevi çevresindekileri şaşkınlık içinde bırakan bir rahatlıkla kabul eder. Topu taşımak için istedikleri ise sadece bir tabur asker, biraz halat ve kütükten ibarettir. Topu halatla bağlayıp askerleri de top arabası çeken hayvanlar gibi halatın ucuna dizer. Hareket emriyle halata asılan askerler, koca topu yerinden kımıldatırlar; neferlerin daha ilk dakikalarda yorulduklarını hisseden Ramazan Ağa, onları toparlayabilmek için “içinizde karı kız varsa dışarı ula!” diye bağırır. (s. 128)

73 74

Karadeniz, a.g.m., 88. Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 124-129.

190

Bu sözle biraz canlanan neferler, topu yine hafifçe kımıldatırlar. Ağa bir kez daha seslenir: “Hey erler!.. Çeken çekmeyenin anasını!..” (s. 128)

Bunu duyan erler, üzerlerine düşeni yapmaya azmedip topu ertesi gün İntepe’ye ulaştırırlar. Bir gün sonra da aynı top, Seddülbahir’deki düşman cephaneliğini havaya uçurur. Ramazan Ağa, iki gün sonra parayla ödüllendirilmek istenirse de bunu reddeder. Sadece apoletinin değiştirilip burmalı yapılmasını ister. Hikâye, Ramazan Ağa’ya duyulan hayranlığı ifade eden bir ünlemle biter: “Hay koca Ramazan Ağa; hay!..” (s. 129)

Yazarın “Şehir Kurtaran Tencere”, “İki Defa Ölüm” gibi hikâyelerinde savaşlarda tesadüf ve şans gibi unsurların önemi belirtilir. Burada ise güdülenmenin önemi dile getirilmiştir. Güdüleme aracı olarak da Türkler için çok önemli olan anne ve namus kavramları kullanılmıştır. Hikâyede Türk erkeklerinin kadına bakış açısı da gözler önüne serilmiştir. Ramazan Ağa, “İçinizde karı kız varsa dışarı!” sözleriyle kadınları zayıf, aciz varlıklar olarak gören anlayışı dillendirir. Ayrıca Türk erkeklerin olumsuz durumlarda söze anneleri karıştırmaları da genel bir eğilimdir. Bu olumsuz durum, hikâyede işe yaramış, annesine küfredilmesini kabullenemeyen Türk askeri, olağanüstü bir güç sarf ederek imkânsızı başarmıştır. Çanakkale’de teknik ve medeniyeti iman ve kudret yenmiştir. Oysa aynı saflarda savaştığımız Almanlar da dâhil tüm Avrupa, teknolojiye güveniyor; Türklerin ruh gücüyle neler yapabileceklerini bilmiyorlardı. Hikâyede yer alan Alman mühendis Şnayder, ilmi; kolağası Ramazan Ağa ise Türk askerinin ruh gücünü ve tecrübesini temsil eder. Şnayder, modern Alman ordusunun Ramazan Ağa ise eski Osmanlı ordusunun mensubudur. İlmine çok güvenen Şnayder’in imkânsız dediği şeyi Türk askerinin ruh gücüne güvenen Ramazan Ağa, askerleriyle başarmıştır. Ramazan Ağa, vatanına yaptığı hizmetin karşılığında para kabul etmeyen aziz bir Türk askeridir. Sadece apoletini burmalı olanla değiştirmek ister. Hikâye de adını

191

buradan alır. Burmalı apolet, vatan hizmetini maddi karşılık beklemeden yapan Türk askerinin tecrübesini, kahramanlığını gösterir. Hikâyede 1915 yılında gerçekleşen birkaç günlük bir olay anlatılmıştır. Olayın anlatılma zamanı ise İkinci Dünya Savaşı yıllarıdır. Hikâyede Osmanlı ordusunun son dönemindeki durumu ile ilgili bilgilere de yer verilmiştir: “914’te Almanlara hakikaten güveniyorduk. Bu yüzden olacak ki Gazzeden itibaren ordunun teknisyenleri Almanlardı. Osmanlı İmparatorluğu bu teknisyenlerin elinde yeni keşfedilen bir robot gibi hareket ediyordu. Düğme onlardaydı.” (s. 124)

Olaylar, Gelibolu’nun Çimenlik ve İntepe mevkilerinde geçer. Yazar anlatıcı, olayları anlatmaya “Ben de şu hikâyeyi anlattım.” sözleriyle başlar. Yazarın o sırada askerde olduğu “İçimizden biri eski silah arkadaşlarımızı övdü.” sözlerinden anlaşılmaktadır. (s. 124) Hikâyede kişilerle ilgili özgün benzetmeler yapılmıştır: “Ramazan Ağa, (…) bir hamamböceği kadar garip yürüyor; tel tel taranmış sakalı bir nebatat kolleksiyonunda rastgelinen müstehase bir nebat tesirini bırakıyordu. Kolağası Ramazan ağa, sanki yarım asır evvel, kuytu bir tepede bulunduktan sora beyaz iki kâğıt yaprağı arasına bırakılmış ve yalnız elyafı muhafaza edilen ince ve kuru bir nebattı.” (s. 126)

Erlerin sözleri konuşma taklidiyle verilmiştir: “Kolağasının ne dedüğünü duyuyon mu ula?..” (s. 128)

2.5.17. Gece Servisi “Gece Servisi”75 adlı hikâye, Türkiye’ye sığınmış Polonyalı bir kadının savaş nedeniyle ülkesi için duyduğu kaygıların hikâyesidir. Anlatıcı, hikâyenin başında okuyucularla sohbet edip onlara akşamüstleri bir pastanede bir şeyler yiyip içmenin faydasından bahseder. Böylece pastanede servis yapan bayanlarla sohbet etme fırsatı bulunacaktır.

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 130-136.

192

Hikâye, ülkemizdeki Rus ve Polonyalılar hakkında verilen bilgilerle devam eder. Rus baskısıyla ülkemize gelen bu insanların çoğu pastanelerde çalışmaktadır. İstanbul’da plaj modasını çıkartan ve eroin kullanmayı öğretenler de onlardır. Bu hazırlık bölümünden sonra asıl hikâyeye geçilir. Hikâyenin başkahramanı olan Vanda da bir pastanede anlatıcımıza servis yapan bir Polonyalıdır. Vanda, “Kızıllar”ın yaptığı baskında evini, kocası ve mal varlığını kaybettiği için Türkiye’ye kaçmak zorunda kalmıştır. Anlatıcı ve Vanda arasında zamanla bir dostluk oluşur. Ara sıra siyasetten konuşmaya başlarlar. Vanda, Almanya’nın Polonya’ya savaş açmasından korkmakta ve bu korkularını anlatıcımızla paylaşmaktadır. Korktuğu şey gerçekleşip Almanya Polonya’ya savaş açtığında da konuşma ihtiyacını gidermek için onu kaldığı pansiyona davet eder. İkili, Vanda’nın odasında radyo haberlerini dinleyip savaş hakkında konuşur. Anlatıcı, Polonya’dan gelen kötü haberlerle yıkılan Vanda’yı teselli etmeye çalışır. Sonraki geceler de aynı şekilde geçer. Anlatıcı, Vanda’ya destek olmak için elinden geleni yapar. Ancak Polonya bağımsızlığını yitirir. Hikâyenin sonunda, aradan geçen yıllar içinde anlatıcının Vanda’yı yalnız bırakmadığını ve ikilinin Polonya’nın kurtuluşuna dair ümitlerini koruduğunu görürüz: “O gündenberi beraberiz! Eğer Polonya kurtulursa onu tekrar Varşova’ya götürmek istiyorum!” (s. 136)

Hikâyede vatan sevgisi ve savaşın acımasızlığı, Vanda aracılığıyla işlenmiştir. O savaş yüzünden her şeyini yitirmiş, vatanını terk etmek ve çok uzakta, bir başına yaşamak zorunda kalmış biridir. Hikâyede Sovyet Rusya’dan Türkiye’ye kaçan Ruslar ve Polonyalıların İstanbul hayatına etkileri hakkında da bilgi verilmiştir. Ayrıca İkinci Dünya Savaşı sırasında Polonya’da yaşanan gelişmelere dair aktarılan bilgiler de mühimdir. Bu bilgiler, radyo haberleri aracılığıyla verilmiştir: “Almanların Voc üzerinden orta Polonyaya geçtikleri gün Varşova kumandanı General Gzuma muhasara edilmiş. Varşovada açlık! Koridorun

193

nihayetinde Danzig varoşları hâlâ dayanıyor. On bin Polonyalının Poztanda esir olduğu haber veriliyor.” (s. 133)

Anlatıcı ve Vanda arasındaki yakınlık da bu haberler sayesinde gelişmiştir. Onlar, gece servisini dinlemek için bir araya gelen ve zamanla yakınlaşan bir çifttir. Hikâyenin adı da bu yüzden “Gece Servisi”dir. Hikâye, tarihî gerçeklere uygun bilgiler içerir. Ukrayna, Birinci Dünya Savaşı’nda Ruslar tarafından işgal edilmiş, Rus orduları pek çok insanı yerinden yurdundan, sevdiklerinden etmiştir. Vanda: “Kızıllar fena adamlar! diyordu. Ve, bir çiftlikte, müfreze harpleri sırasında, Kızıl süvarilerin bir gece Ukranyadaki evlerini bastığını hatırlayarak: -

Ah, diyordu; kocam! Sonra eşyalarımız! Çiftlikte yüzlerce hayvan

vardı. Babamın Macaristan’da avladığı hayvanlar… Ama hepsi bizimdi. Kızıllar bir gece içerisinde onları bitirdiler.” (s. 131)

Hikâyede, Almanların Polonya’ya girmesine sebep olan “Danzig meselesi”ne de değinilmiştir. Böylece 20. yy.ın iki büyük olayı olan Birinci ve İkinci Dünya Savaşı’nın yansımalarıyla dolu bir hikâye ortaya çıkmıştır. Yaklaşık kırk yaşlarında, uzun boylu ve sarışın bir kadın olan Vanda, yazarın hikâyelerindeki diğer yabancı kadınlardan farklı olarak bu hikâyede cinsel bir obje olarak yer almamaktadır. Bu, anlatıcı tarafından da dile getirilir: “(…) ben, kadın Vandadan daha ziyade, kendisinin bile bilmediği bir Vandadan bahsetmek istiyorum.” (s. 130)

O, vatanını seven, özleyen, vatanının durumuyla ilgilenen ve vatanı için endişelenen milliyetçi bir kadındır. Kendisi bugün emniyette olsa bile vatanının hâli onu çok üzmektedir. Anlatıcıya yakınlık hissetmesi de onun parası ya da çekiciliği değil verdiği güven duygusundan kaynaklanır. Anlatıcı da Vanda’ya onunla cinsel ilişki kurmak maksadıyla değil ona destek olmak için yaklaşır: “Vandadan ve onun hürriyetinden başka hiç bir şey gözümde yoktu.” (s. 135)

Hikâyenin sonunda kahramanlarımızın bir beraberlik yaşadıklarını öğrensek bile bu da diğer hikâyelerdeki gibi tek gecelik değil uzun süreli, hatta belki de hayat arkadaşlığı şeklinde bir beraberliktir. Böylece anlatıcının hikâyenin başında söylediği “size hizmet gören beyaz prostelâlı matmazellerle hafif tertip ahbaplık da etmiş olursunuz. Bunun ne faydaları var? Demeyin! Bir çok faydaları vardır ki derhâl görmeseniz bile, bir tomurcuktan koca bir

194

gül çıkar gibi kendini yavaş yavaş belli eder.” (s. 130)

sözüyle ne demek istediğini de

anlamış oluruz. Radyo dinlerken Vanda’nın tedirginliği gösterme tekniğiyle verilmiştir: “Vanda ayakta idi. Bir eli radyo düğmesinde parazitleri ayar ediyor; ve sanki, radyoya yakın olduğu nisbette spikerin söyliyeceği şeyleri daha hakikî olarak dinliyecekmiş gibi rahatsızlaşıyor; kulaklarını makineye doğru yaklaştırıyordu.” (s. 133)

Vanda geriye dönüşle vatanından ayrıldığı günü hatırlar. Anlatıcı ise bunları bir iç çözümleme ile okuyucuya aktarır: “Vandanın kafasının içinde değildim. Fakat orada neler geçtiğini biliyordum! Vanda yirmi sene evvel olduğu gibi Ukranyanın bir köyünde ve çiftliklerinin önündeydi. Ayakta duruyordu. Sandıktan alelâcele çıkarılmış bir şal boynunu kapamıştı. Üzerinde bir erkek paltosu vardı. Ayaklarının dibinde bir iki bagaj duruyordu. Sonra, ilerde, on adım ötede bir araba.. Vandayı alıp götürecek ve kaçıracak olan araba.. Uzaktan silah sesleri geliyor. Kızıllarla vuruşan Polonyalıların silahları… -

Vanda, vanda… Biraz çabuk ol… Kızıllar, Kızıllar geliyor.

Vanda koşa koşa arabanın içine giriyor. Bir yağmur çiseliyor mu?. Belki.. Vanda vatanından hicret ediyor..” (s. 136)

Olayları bir gözlemci konumunda aktaran kahraman anlatıcı, Vanda’nın kafasından geçenleri aktarırken ilahî konuma geçer. Hikâyedeki mekânlar İstanbul, Ukrayna ve Polonya’dır. İstanbul’daki mekânlar, Vanda’nın çalıştığı pastane ve oturduğu pansiyon odasıdır. Anlatıcı, “Vandanın odasına ait hiçbir şey söylemiyeceğim!” cümlesinin hemen ardından odayı tasvir eder: “Zaten duvarda gördüğüm şeyler anlamadığım bir takım resimlerdi. Vandanın babası ve anası.. Köşede bir sedir ve koltuk! Varşovanın resmi. Sonra müthiş bir eşya kalabalığı.. Küçük bir karyola.. Ha, bir de unutuyordum; bir radyo.” (s. 133)

195

Ukrayna, Vanda’nın evlendikten sonra yaşadığı yerdir. Ancak buradaki çiftliklerini Rus baskını yüzünden terk etmek zorunda kalır. Vanda’nın asıl memleketi olan Polonya ise anlatılan savaşın yaşandığı yerdir. Hikâye, 1910’lu ile 40’lı yıllar arasını kapsar. Vanda, yirmi iki yıl önce evlenmiş, iki yıl sonra vatanından ayrılmak zorunda kalmış, son yirmi yılda ise İstanbul’da yaşamıştır. Anlatıcı ile münasebetleri İkinci Dünya Savaşı sırasında başlayıp sonraki yıllarda da devam eder. Anlatıcının son cümleleri hikâyede anlatılan olayların üzerinden zaman geçtiğini, ancak Polonya’nın hâlâ işgal altında olduğunu gösterir. Hikâyede “prostela”, “kamsele” gibi yabancı kökenli bazı giysi adlarına yer verilmiş, Ukrayna’nın adı “Ukranya” olarak geçmiş, bazı cümlelerde de anlatım bozukluğu yapılmıştır: “(…) bir pastahanede sıcak bir çay, yahut bir tabak dolusu dondurma ve küçük bir iki pasta yemek daima iyi olur.” (s. 130) “Onu iki ellerimle omuzlarından yakaladım.” (s. 134)

Hikâyenin sonuç bölümü de kopuktur: -

Vanda, dedim; Vanda!

İnledi ve hiç sesini çıkarmadı. O gündenberi beraberiz! Eğer Polonya kurtulursa onu tekrar Varşova’ya götürmek istiyorum!” (s. 136)

2.5.18. Bir Aşk Hikâyesi “Bir Aşk Hikâyesi”76, kavuşamayan iki âşığın, Ayşe ile Ömer’in hikâyesidir. İlk cümle hikâyenin başkişisi, zaman ve mekânını bildirir: “Gedizlerden Ali Ağa’nın kızı Ayşe, ağılların kapısı çoktan açıldığı, çıngırak sesleri Gediz’i bir uçtan öteki uca çoktan sardığı hâlde bir türlü gözlerini açamıyordu.” (s. 137)

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 137-147.

196

Ömer adında bir genci seven Ayşe, bu konuyu babasına açamamaktan rahatsızdır. Babası ve iki erkek kardeşinin bir ağa kızı olduğu için kendisini yanaşma olan Ömer’e vermeyeceklerini bilmektedir. Bunun için de Ömer’in kendisini kaçırmasını ister; ama Ömer buna yanaşmaz. Para biriktirirse Ayşe’yi ailesinden alabileceğini düşündüğü için ertesi gün kasabaya gider. Ayşe, Ömer gittikten sonra, oradaki her şey Ömer’i hatırlattığı için hasat yerinde çalışmayı bırakır. Bunun yerine oyalanmak için ağıl temizliği ya da yün yıkamakla meşgul olur. Bu işleri yaparken Ömer’i düşünen Ayşe, bazen aklına onun kendisini aldatma ihtimalini getirir, o zaman da yaptığı işi unutup dalar gider. Bunun için adı köyde “Deli Ayşe”ye çıkar. Ömer, vadettiği gibi ertesi güz köye döner ve Ayşe’yi ailesinden ister. Ama Ayşe’nin ağabeyleri buna yanaşmaz ve babalarının da aklına girerek Ayşe’nin, Ömer yerine zengin talibine verilmesini sağlar. Ömer de ertesi sabah Ayşe’yi kaçırır. İki âşık, geceyi Ömer’in Ayşe için hazırladığı kulübede geçirirler. Sabah olduğunda kulübenin kapısı sonuna kadar açıktır. Üstelik kapıya bir de bıçak saplanmıştır.

Bu,

Ayşe

evine

dönmediği

takdirde

ağabeylerinin

Ömer’i

öldüreceklerini gösteren bir işarettir. Ömer, kan akmasını istemediği için Ayşe’den vazgeçer. Ayşe Sarı Murat’ın zengin oğluyla, Ömer ise bir evlatlıkla evlenir. Evlendikten sonra köyden ayrılan Ayşe, kaçtıklarında Ömer’le kaldıkları kulübeyi satın alıp orada yaşar. Yıllar sonra yeniden insan içine çıkmasını gerektiren bir olay yaşanıncaya kadar da ortalıkta pek görünmez. Ancak kızı ile Ömer’in oğlu birbirlerine âşık olmuş; kızın iki ağabeyi evlenmelerine izin vermeyince delikanlı, kızı kaçırmıştır. Ertesi sabah da kapıları bıçakla kesilmiştir. Kızın ağabeyleri, Ömer’in oğluyla vuruşmak isteyince iş, mahkemelik olur. Mahkemede Ayşe de ifade verir. Ömer’le yaşadıklarını anlattıktan sonra hâkime: “Ömer de ben de bağrımızda yıllar yılı taş taşıdık efendi; dedi, şimdicik, bu kız benim, delikanlı da Dursunların Ömerin çocuğudur. Varın gayri hükmü siz verin!.” (s. 147)

197

Ayşe, kendi hayatları gibi kızı ile Ömer’in oğlunun hayatlarının mahvolmasına seyirci kalmamıştır. Kendi mutlulukları için elinden bir şey gelmemişse de çocuklarının mutlu olmasını sağlar ve hikâyenin sonunda onlarla birlikte köye döner: “Gedizlerde Ayşenin hikâyesini anlatanlar, mahkemeden çıktığı zaman, kendisini köye götürecek yaylının içinde Dursunların Ömerin oğlu ile kızının da bulunduğunu söylerler.” (s. 147)

Hikâyede, köylerdeki kızların kendi hayatlarıyla ilgili karar verme hakkına sahip olmadıkları görülmektedir. Ayşe’nin ağabeyleri “Karı kısmına susmak gerek!” sözleriyle kadınları aşağılamakta, onlara konuşma hakkı bile tanımamaktadır. (s. 143) Kenan Hulûsi, bazı eserlerinde anlaşmazlıkların çözüm yerinin mahkeme olduğu mesajını vermek istemektedir. “Çalınan Tarla” hikâyesinde olduğu gibi buradaki meselenin de çözümü mahkemede olmuştur. Ayşe’nin gerek ağabeyleri gerekse oğulları olumsuz tipler olarak karşımıza çıkarlar. Ayşe çalışırken ağabeyleri yan gelip yatmaktadır. Ayşe’yi satılık bir mal gibi gören iki kardeş, kız kardeşlerinin mutluluğuna para için engel olurlar. Ayşe’nin oğulları da ailelerindeki eski kini sürdürürler. Ayşe, ağabeylerinden farklı olarak maddiyata önem vermez. Bir ağa kızı olmasına rağmen yanaşma olan Ömer’i sevip ona kaçar. Yine ağabeylerinin aksine oldukça da çalışkandır. Babası, ağabeylerinin sözüyle hareket ederken Ayşe, onların nasıl insanlar olduğunu anlamış, akıllı biridir. Haksızlıklar karşısında sessiz kalamayan Ayşe, Ömer’le evlenebilmek için ailesine kafa tutmuştur. Ömer’le evlenmesine izin vermeyen ailesine karşı gelip sevdiğiyle kaçacak kadar da cesurdur. Ömer ise dürüst, akıllı ve sözüne sadık biridir. Ayşe’yi ailesinin rızasıyla almak için elinden geleni yapar. Başka çaresi kalmayınca Ayşe’yi kaçıran Ömer, kan dökülmesini istemediği için kendi mutluluklarını feda eder. Hikâyede Ayşe’nin güzelliği, özellikle de bacakları ön plana çıkarılmıştır:

198

“Köy delikanlılarının hasat arabasında bir görebilmek için yanıp yakıldıkları, Sarı Muratların oğlunun uğruna altın döktüğü kar bacakları diz kapaklarına kadar açıktı… Ayşe, bu beyaz bacakların üstünde bir gül, beyaz bir gül gibi açılmıştı. Yanakları henüz ovularak yıkanmış kadar parıl parıl parlıyor, saçları omuzlarına dökülüyordu.” (s. 145)

Sevdiğine kavuşamayan Ayşe, geçen yıllarda solmuş, Ömer öldükten sonra da iyice yıpranmıştır: “Hele Ömerin hasat yerindeki ölümünden sonra, saçları daha beyazlamış gibi idi; köy delikanlılarının yanıp yakıldığı kar bacakları çoktan kapalıydı.” (s. 147)

Yazar anlatıcı, Gedizler köyünde Dursun’la Ömer’in hikâyelerinin hâlâ anlatıldığını söyleyerek okuyucuda gerçeklik hissi uyandırmak istemiştir, ama hikâyede gerçeğe uymayan bazı durumlar da vardır: Ayşe, Ömer’le kaçmış ve onunla bir gece geçirmiştir. Buna rağmen Sarı Muratlarınkinin onunla evlenmesi köy yerinde olacak iş değildir. Ayşe ile Ömer’in çocuklarının birbirlerine âşık olmaları, Ayşe’nin iki oğlunun olup kardeşlerinin sevdiğiyle evlenmesine karşı çıkmaları; bunun üzerine âşıkların kaçması gibi ortak noktalar da abartılıdır. Hikâyede biri mutsuz, biri mutlu sonlanan iki aşk vardır. Ancak bu aşklar arasında öyle çok ortak nokta vardır ki yazar okuyucuya bir aşkın iki farklı finalini göstermek amacında gibidir. Hikâyede iki aşk varken adının “Bir Aşk Hikâyesi” olması da bu amaçtan kaynaklanıyor alabilir. Hikâyede Sarı Muratınkilerin zenginliği dışında kişiliği, davranışları ve akıbeti hakkında hiçbir bilginin verilmemiş olması da eksikliktir. Ayşe ile Ömer’in ayrıldıktan sonraki hâllerini anlatan şu sözlerle onlar birer efsane kahramanı hâline getirilmek istenmiştir: “Yıllar yılı, hiç kimse deli Ayşenin nasıl yaşadığını bilmemiştir.. Zaten ortalıkta göründüğü de yoktu. Arasıra, daha kuşluk vakti bile sökmeden, bir at sırtında Gedizlere gelerek çeşmede ayaklarını çırptığını söylerler; fakat hiçbir delikanlı bunu tespit edemezdi. Çok kereler de hasat yerinin arkasındaki fundalıkta görüldüğü anlatılır; ve bazan, gece vakitleri tepenin üzerinde yanan bir ışıktan Dursunların Ömerin de yanık şarkılarla orada gözüktüğünü hikâye ederlerdi. Buna rağmen, gene de hiç kimse bir şeyler bilmezdi.. Deli Ayşe Gedizler köyünde bir ruh olarak yaşayıp gidiyordu.” (s. 146-147)

199

Ömer Faruk Toprak da bunu realizme uygun bulmaz: “Bir Aşk Hikâyesi’nde yer yer güçlü parçalar olmakla beraber, konu bir

efsane

gibi

süslenmiş,

soluklandırılamamıştır.”

yüzden

köyün

gerçek

havası

Hikâyenin mekânı Gedizler köyü, Ayşe ile Ömer’in kaldığı kulübenin bulunduğu Yeniköy ve Ömer’in para biriktirmek üzere gittiği, hikâyenin sonundaki mahkemenin de bulunduğu kasabadır. Ayşe ile Ömer’in hasat yerinin arkasındaki fundalıkta gerçekleşen buluşmalarından bahsedilirken mekânla ilgili ayrıntılar da verilir: “Gedizler, ufukta beyaz bir dumanla sarılmış gözüküyordu. Ne duman!.. Bütün köyü yakıp tutuşturduktan sonra, kızgın bir kül üzerine dökülmüş suyun çıkardığı beyazlıktaydı. Yanlarında boş ağılın kapısı açık duruyordu… Hasat yerinde tarla sarı bir alevle yanıyor, tâ ötede birkaç yaprak üzerinde, ateş, yeşil bir renge dönüyor; ve hepsinin üstünden ağır bir koku, Gedizlerin başladığı yerden itibaren bütün köyü, insanın ciğerlerini yakan bir teneffüsle dolduruyordu.” (s. 140)

Hikâyede ağıl kokusu, “temizlenmemiş ağıl kapılarından dışarı vuran kokunun köyü baştanbaşa doldurduğu yer”, (s. 137) “açık ağıl kapısının içeri sürüp getirdiği ağır koku” (s. 141)

gibi ifadelerle köy havasını yansıtan bir ayrıntı olarak vurgulanmıştır. Ayşe ile Ömer’in çocukları yetişkin hâle geldiklerine göre hikâye, uzun bir zaman dilimini kapsamaktadır. “Gedizlere son iki yıl içinde uğrayanlar maceranın başka bir düğüm noktasını da işiteceklerdir(.)” (s. 146) ifadesinden hareketle hikâyenin anlatma

zamanının vaka zamanından iki yıl sonra olduğunu söyleyebiliriz. Hikâyede ağız taklitlerine yer verilmiştir: “Höy Dursunların Ömer! Gedizlerin Ayşeyi düşüne misin; yoksa kasabanın kızlarını odana mı alı alısın?” (s. 142)

Kişi isimleri de köylüler arasında olduğu gibi sülale adları ya da lakaplarıyla birlikte verilmiştir. Ayrıca yazar her hikâyesinde olduğu gibi benzetmelerdeki unsurları ortama uygun varlıklardan seçmiştir: “yumurtlıyan bir tavuk hızıyla”, (s. 143) “Ali ağanın kızı daha ne olacak bakalım; gelecek yaz kabakçiçeğini bir görün siz!” (s. 139) gibi.

Toprak, a.g.e., s. 95.

200

Hikâyenin dilinde bazı yanlışlar da vardır: “Elbette bir gün gelecek, Dursunların Ömer geri dönüp babasiyle kardeşlerinden Gedizlerin Ayşeyi istiyecek, ikisi yanyana, belki de başka bir köye doğru göçerlerken, ne babasının ne de kardeşlerinin yanından ayrılmanın verdiği üzüntüyü Ömerin kollarında unutacaktı.” (s. 143) “Fakat ne Gedizlerden Ali ağa, ne de iki oğlu Ayşeyi dinlemediler.” (s. 144) “Ayşenin diğer iki erkek oğlu (…)” (s. 147)

2.5.19. Garsoniyer “Garsoniyer”78 adlı hikâye, bekâr bir erkeğin garsoniyerinde yaşanan maceraların anlatıldığı müstehcen bir hikâyedir. Aynı zamanda hikâyenin anlatıcısı olan garsoniyer sahibi genç, hikâyeye okuyucuyla sohbet ederek başlamıştır: “Bir garsoniyer misiniz? Yazık! Adınız fenaya çıkmış demektir.” (s. 148)

Kahraman anlatıcı, garsoniyerler hakkındaki genel görüşleri aktardıktan sonra kendisinden bahsetmeye başlar. İki yaz önce taşındığı bir apartmanda onun adı da garsoniyere çıkmıştır. Çevredekiler, o ve odası ile ilgili söylentiler yaymaktadırlar. Kahramanımız taşındığı gün, ev sahibinin eşi tarafından kapıcı aracılığıyla uyarılır: “Ben apartımanımda rezalet istemem!” (s. 149) Üçüncü gün ise delikanlıyı evine davet eden kadın, onu iki konuda uyarır: Apartmandaki herkes namuslu olduğu için evine bayan misafir almamalıdır. Plaklarını da “pek davetkâr şeyler” oldukları için artık dinlememelidir. (s. 151) Bu uyarılar, delikanlının erkeklik gururunu okşamakla beraber bir taraftan da garsoniyerine kimseyi davet edemeyeceğini düşündürüp onu endişelendirir. Ancak bu endişeler yersizdir. Çünkü her gece apartmandaki kadınlardan biri onu ziyarete gelir. Ne var ki delikanlı, bu ziyaretçilere rağmen bir türlü rahat edemez. Garsoniyeri zemin katta olduğu için kapıcı bütün hareketlerini gözetlemektedir. Üstelik ev sahibinin hanımından da çekinmektedir. 78

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 148-153.

201

Duyduğu rahatsızlık nedeniyle evden ayrılmak isteyen kahramanımız, ev sahibine bu isteğini kapıcı aracılığıyla bildirir. O gün ev sahibinin hiç sesi çıkmaz. Kapıcı, hanımın evde olmadığını söylese de delikanlı onu eve girerken görmüştür. Delikanlı yine de sinirlenmez ve ertesi günü beklemeye karar verir. O gece saat on ikiye doğru garsoniyerin kapısı çalınır. Gelen, ev sahibinin eşidir. Kadın, apartmandaki kadınların garsoniyer için sıraya girdiklerini, bugün de sıranın kendisinde olduğunu söyler. Niyeti ortada olduğu hâlde yapmacık tavırlarla delikanlıya karşı koymaya çalışmaktan da geri kalmaz. Kadını dörde doğru evinin kapısına bırakan delikanlı, garsoniyere girmek üzereyken kapıcı, odasından başını uzatır ve ona şükranlarını bildirir. Garsoniyerin misafirleri apartman içinden olunca kapıcı da rahat etmektedir. Dışarıdan gelenlere kapı açıp kapamaktan kurtulmuştur. Delikanlı yine de işin gizliliği kalmadığı ve kadınlar kendi aralarında anlaşıp garsoniyeri istedikleri gibi sıraya koydukları için durumdan hoşnut değildir: “Fakat, bırakınız Allah aşkına; bir bekâr için bu beş katlı ökse hiç de iyi bir şey değil.” (s. 153)

Bu tip hikâyelerden hoşlanan okuyucuların var olduğu yadsınamazsa da bu, sanat değeri olmayan, ucuz bir hikâyedir. Bu, yazarın benzer hikâyeleri arasında en müstehcen olanıdır, denebilir. Diğerlerinde basit bile olsa başka olaylara da yer verilirken bu hikâye tamamen cinsellik üzerinedir. Diğer hikâyelerde çapkın Türk’ün ilişkiye girdiği kadınlar yabancı uyrukludur; buradakiler ise Türk kadınlarıdır. Yazarın benzer hikâyelerindeki kadınlar bekârken burada bekâr, evli, dul, her tipten kadın vardır. Yazarın, bu hikâyelerde kadınlara bakış açısı hiç de onaylanacak gibi değildir. Apartmandaki bütün kadınlar, cinsel açlık içindeymiş gibi gösterilmiştir. Ahlaki değerlerini yitirmiş olan bu kadınlar, ne birbirlerinden ne de kapıcıdan çekinmektedirler. Ev sahibinin eşi ise kiracıları ve kendisinin ne kadar namuslu olduğunu iddia eder, ama bir plaktan bile tahrik olur. Zaten garsoniyerin misafirleri arasındaki yerini sonunda o da alır. O, namus sözcüğünü dilinden hiç düşürmeyen, ikiyüzlü bir kadındır.

202

Yazarın bu tip hikâyelerinde genellikle meraklı bir kapıcı da bulunur. Hikâyede sadece adı geçen ev sahibi ise varlıklı, ama eşi tarafından aldatılan bir manifatura müteahhididir. Garsoniyerlerle ilgili düşünceler ve garsoniyer maceraları anlatıldığı için hikâyenin adı “Garsoniyer”dir. Mekân, yedi katlı bir apartmandır. Ancak hikâyenin sonunda apartman için “beş katlı ökse” ifadesi kullanılmıştır. Anlatıcının garsoniyeri, bu apartmanın alt

katında bulunan bir odadır. Odanın eşyası, “İki koltuk, küçük bir yazı masası, dört iskemle ile bir karyola, bir de gramofondan ibaret”tir. (s. 148)

Hikâye, sekiz günlük bir zaman dilimini kapsar. Anlatma zamanı ise olaydan iki yıl sonradır. Hikâyede “ağrandisman, redöşose, penivar” gibi pek çok yabancı sözcük kullanılmıştır. Bunun yanında bazı anlatım bozuklukları da vardır: “Bunlar, günde en azı dört tane odama gelen kızların resimleriydi.” (s. 148)

2.5.20. “Vallah, Billâh Yok” “Vallah, Billâh Yok”79 adlı hikâyede Birinci Dünya Savaşı sırasında Ruslara esir düşen dokuz Türk askerinin yaşadıkları esaret ve kaçış maceraları anlatılmaktadır. Bu, yazarın başkasından duyduğu olayları naklettiği bir hikâyedir. Yazar, benzer hikâyelerinde olduğu gibi burada anlatılanları da bir tanıdığından duyduğunu ilk cümle ile belirtmiştir. Hikâyenin bundan sonraki bölümleri, bu tanıdığın ağzından nakledilir. Hikâyenin asıl kısmı da zaman, mekân ve olay bildirilerek bundan sonra başlar: “Biz, Kafkas altı bozkırlarında mujiklere esir düştüğümüz zaman 917 idi.” (s. 154)

Mujiklere esir düşen dokuz Türk, küçük bir köy olan Totma’ya götürülür. Rus köylüleri, onlara iyi davranırlar. Totma’ya götürüldükleri gece, dinlenmeleri için

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 154-161.

203

onları iki de kızla bir araya getirirler. Bunlar, esirlerden sorumlu Rus kumandan Nikola Nikolayeviç’in kızlarıdır. Türkler Totma’da kaldıkları dört ayı rahat içinde geçirirler. Çevredeki köylerden pek çok ziyaretçileri vardır ve bu ziyaretçiler onlara çeşitli hediyeler getirirler. Üstelik kadın ziyaretçilerle gönül maceraları yaşadıkları da olur. Ancak bunun için Nikolayeviç’i uzaklaştırmaları gerekir. Çünkü Rus kumandan, kızlarından başka kadınlarla ilişki kurmalarını hoş karşılamamaktadır. Türkler, onu balık sütü siparişiyle eczaneye gönderip uzaklaştırırlar. Bütün eczaneleri dolaşıp balık sütünü bulamayan Nikolayeviç, kendisine inanmayanlara “Yeybobu niçevo niyet, yeybobu niçevo niyet.” diye cevap verir. Bunun bir oyun olduğunu anlamayan adamın söylediği bu

söz, “Vallahi yok, billâhi yok!” anlamında bir yemindir. (s. 156) Türk esirler, dört ay sonra Vologda’ya nakledilirler. Başlarında da yine Nikolayeviç vardır. Ancak Nikola, üzerine aldığı sorumluluğun büyüklüğünden dolayı bir türlü rahat edemez. Esirlerin sayıca tam olduklarından emin olmak için onları defalarca saymak zorunda kalır. Hele yol üstündeki bir meyhaneye uğradıktan sonra kafası iyice karışır. Türkler, Rusların misafirperverliğinden memnun olmakla birlikte dünyayla bağları kesildiği için Petersburg’a kaçmak niyetindedirler. Meyhanede karşılaştıkları iki subay bu konuda onlara yardım eder ve esirleri Vologda istasyonunda Alman işgal komiserliğine teslim ettiğine dair bir belgeyi Nikolayeviç’e verirler. Alman subaylar, durumu anlamaması için Nikola’yı meyhaneye götürürler. Türk esirler de yük taşımak için kullanılan, her tarafı kapalı bir vagona yerleşirler. Ancak nasıl olursa olur ve birkaç köylü, vagonun küçük deliklerinden içeriyi görüp “Burada adamlar var!” diye bağırmaya başlar. (s. 159) İçlerinden birkaçı, istasyon komiserine haber

vermek üzere koşar; diğerleri ise vagona toplanırlar. Ama olayları nakleden Türk’ün köylülere karşı kullanacağı bir koz vardır. Onlara Kızıllardan kaçırdıkları çuvalları gördüklerini söyleyince köylüler, yelkenleri hemen suya indirirler. Köylülerle anlaşan Türkler, vagonun kapısını kapatırlar. Bu sırada istasyon komiseri de gelmiştir. Köylüler, bir yanlışlık olduğunu, içeride kimsenin olmadığını

204

söylerler. Nikolayeviç de içkinin etkisiyle ne olduğunu anlamadan konuşmaya dâhil olur: “Sonra Nikola Nikolayeviç sallana sallana geldi. Vagonu bir defa yumrukladı: -

Yok; dedi; yeybobu niçevo niyet, yeybobu niçevo niyet!..

Komiser geri döndü. Tren kalktı.” (s. 161)

Türkler iki gün sonra Petersburg’a varmıştır. Bu, Birinci Dünya Savaşı yıllarında geçen bir esaret hikâyesi olmasına rağmen düşmanca olaylar, savaşın vahşeti, tehlikeli sahneler, esirlere yapılan kötü muameleler gibi olumsuzluklara yer verilmemiştir. Aksine bu hikâyedeki Ruslar ve Türkler arasında iyi ilişkiler kurulmuştur. Yazar, savaş hikâyelerinin birçoğunda yiğitlikten ziyade şans ve kurnazca yapılmış planların yardımıyla kurtulan kişilere yer verir. “Şehir Kurtaran Tencere”, “İki Defa Ölüm” gibi bu hikâyede de benzer bir durum söz konusudur. Hikâyenin ilginç yönü, Rusya ve Rus insanı hakkında verilen bilgilerdir. Ruslar, eğlence ve içkiye düşkün insanlardır. Esirlere de iyi davranırlar. Hikâyede Türkler, kurnazlıklarıyla saf ve sarhoş Rusları kandırmış olur. Onları rahat ettirebilmek için elinden geleni yapan Nikola Nikolayeviç, içkiliyken Türklerin oyununa gelir ve balık sütünü gerçekten arar. Hikâyenin adı da onun balık sütü bulamayınca ettiği yeminden gelir. Bu, misafirlerinin isteğini yerine getiremeyince üzüntüyle söylediği bir sözdür. Totma’da, olmayan bir şeyi arayıp bulamayınca söylediği “vallahi yok, billâhi yok” anlamına gelen “yeybobu niçevo niyet” sözünü, hikâyenin sonunda da vagon aslında dolu iken tekrarlar. Böylece Türklerin kaçışına farkında olmadan yardım eder. O, bu yemini etmese vagon belki de aranacak ve Türkler yakalanacaklardır. Hikâyedeki Rusların namusa pek önem vermedikleri görülür. Nikola Nikolayeviç’in kızı ve civar köylerden gelen kadınlar, Türklerle birlikte olurlar. Üstelik Nikola Nikolayeviç, kızları ile Türkler arasındaki bu durumu onaylamaktadır. Hikâyede dönemin siyasi olaylarından da bahsedilir: “Nasıl ki İngilterede büyük Vikler, küçük Vikler varsa 917 Rusyasında da aynı şeyler vardı. Bolşevikler büyük Vikler

205

menşevikler küçük Viklerdi.” Bu sıralarda “Her ne kadar Almanlarla Brestlitovsk muahedesi imzalanmışsa da henüz esirlerin mübadelesine ait hiç bir kelime yoktu.” (s. 157)

Mekân, Totma, Vologda ve Petersburg’dur. Olaylar, 1917’de başlayıp 1918’de biter. Esirler Totma’da dört ay kalmışlar, daha sonra birkaç günlük yolculuktan sonra Petersburg’a gelmişlerdir. Anlatma zamanı ise olayların üzerinden zaman geçtikten sonradır. Hikâyedeki bazı cümlelerde anlatım bozukluğu vardır: “Silah kullanmasını biliyor; ve iki atı vardı(.)” (s. 155-156) “Bakınız bu, tatlı şeydir çok.” (s. 156)

2.6. BİR YUDUM SU Bir Yudum Su adlı kitap, “Bir Yudum Su”, “Bir Sıcaklık”, “Yat Borusu”, “Öküz Öldü Dava Bitti”, “Fon Sadriştayn’in Oğlu”, “Gece Sığınan Öküz”, “Kiralık Eşek”, “Karyola”, “700.000 Dolarlık İncil”, “İş Bilenin, Kılıç Kuşananın”, “Bir Bardak Bira”, “Astragan Manto”, “Bir Ölüm Vakası”, “Vali Paşaya Don”, “Kader”, “Kemiksiz Kadın”, “Çakal Zehiri”, “Belki Ecel, Belki Bıçak”, “Sazlık”, “Manken”, “Hastalık”, “Tasula”, “Kırk Gün Taban Eti, Fakat Böylesi Değil”, “Oda Hizmetçisi”, “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor”, “Deniz Banyosunun Hakikî Fiyatı”, “Yedi Saat Gecikme” adlarındaki yirmi yedi hikâyeden oluşur.

2.6.1. Bir Sıcaklık “Bir Sıcaklık”80, yazarın psikolojik hikâyelerinden biridir. Bu kısa hikâyede, köydeyken bir ağanın yanında ırgat olan Pötürgeli Mehmet’in askerliği sırasında parasız kalışı ve bundan duyduğu sıkıntı anlatılmaktadır. Pötürgelinin tasviriyle başlayan hikâyede ondan “kâğıt adam” diye bahsedilir; çünkü çok zayıf ve cansızdır, yüzü de bembeyazdır: “İkinci takım dördüncü mangadan biri vardı ki bütün yüzü, kol ve ayaklariyle beraber bir kâğıt gibiydi. Yahut bir kartondan kesilen bir hedef üzerine 80

Kenan Hulûsi Koray, Bir Yudum Su, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1944, s. 21-23.

206

iki kaş çizilmişti; yuvarlak iki nokta ise iki göz demek oluyordu. Bu kâğıt insanda bu yapma uzuvlardan başka sanki hiçbir şey yoktu; sadece bir deri, mütemadiyen rüzgâr yiyen bir deniz gibi fiskelenir ve ara sıra, omuzlarına iliştirilmiş kolları, bir saniye çivileri gevşemiş kadar, bir mukavva kol kadar orada cansız sallanıp dururdu.” (s. 21)

Mehmet’le ilgili bu bilgiler, onun ruhsuz bir insan olduğunu ortaya koymak için verilmiştir. Görünüşüyle diğer insanlara hiç benzemez. Ama onun da diğer insanlara benzeyen bir yönü vardır: Paraya duyduğu ihtiyaç. Olaylar karşısında tepkisiz olan Pötürgeliyi sadece paranın sıcaklığı canlandırabilmiştir. Hatta paradan söz ederken belki iki kez de gülümsemiştir. (s. 21, 23) Yazar, hikâye kahramanını fiziksel olarak diğer insanlara hiç benzemeyen bir kişi gibi göstermek için çabalamış, böylece vermek istediği mesajın daha belirgin olmasını sağlamıştır. Eserde verilmek istenen mesaj, “Bütün insanlar, kendilerini güvende hissetmek için her zaman ve her yerde paraya ihtiyaç duyarlar.” şeklinde ifade edilebilir. Askerdeyken paraya hiç ihtiyacı olmayan ve o kadar duygusuz, cansız görünen Mehmet bile paranın sıcaklığını istemektedir. Hikâyenin adı da buradan gelir. Mehmet’in kâğıt gibi bembeyaz olan yüzü ağadan gelen on liranın sıcaklığı ile “hafif bir pembeye” döner. (s. 23) Kahraman anlatıcı konumundaki Mehmet’in komutanı, onun sıkıntısının ne olduğunu sorup durumunu ortaya çıkaran ve Mehmet’i okuyucuya tanıtan kişidir. “Bölüğe henüz bir eldiven tevziatı yapılmadığı hâlde” ve “çiseleyen havaya rağmen bu soğuk kırılmıyordu.” gibi ifadelerden mevsimin güz sonları olduğu anlaşılmaktadır.

Zamanla ilgili “bir öğle sonu taliminde”, “ilk günlerde”, “ertesi hafta” gibi belirsiz ifadeler kullanılmıştır. Mekânla ilgili herhangi bir bilgi verilmeyen bu hikâyede dil, oldukça sadedir. Kısa hikâye tekniğine uygun olarak cümleler de kısadır. Mehmet’le ilgili benzetmeler yazarın ilk hikâyelerinden farklı olarak süs için yapılmamıştır. Benzetmeler, kahramanı daha iyi tanıtma amacına hizmet etmektedir.

207

2.6.2. Yat Borusu “Yat Borusu”81 da bir önceki hikâye gibi olayın yer almadığı, askerlik izlenimlerinin aktarıldığı kısa bir hikâyedir. Eser, zamanı bildiren “Saat dokuz!” şeklindeki bir ifadeyle başlanmıştır. Bu, askerlerin yatmadan önce kişisel temizliklerini yaptığı saattir. Bu temizliğin yapıldığı çeşme, şöyle tasvir edilmiştir: “Bütün bölük karargâhın küçük taş çeşmesinde yıkanıyor: üzerinde bir yığın rakamlar, soyadları ve bir ağaç üzerinde olduğu gibi sayısız ok ve kalp resimleri var.” (s. 24)

Yedinci bölüktekiler yüzlerini yıkarken içlerinde bulunan Pötürgeli askerler bir şarkı söylemeye başlar. Bu sırada ovadaki böcekler de kendi şarkılarını söylemektedir. Ne askerler, ne de ovadaki ağaçlar ve böcekler uyumak ister; ama görevlinin yat borusunu çalmasıyla ses kesilir, nöbetçi asker dışındaki herkes uyumaya hazırlanır. Kenan Hulûsi’nin gerçekleri değiştirmek, insan dışındaki varlıklara insani özellikler vermek ve somut olanı soyutlaştırmak eğilimi bu hikâyede de görülür. Koğuşlar ve ovanın üstüne hafif bir cibinlik gibi düşen yat borusunun sesi, askerin sıla özlemiyle içten gelen bir ses olduğu için etkileyicidir. Bu sesten cibinlik, “kuş kanadından daha sakin” (s. 24) ve “bir peygamber nefesi gibi ılık”tır. “Yeşil mantolu bir kadın” her

yeri dolaşıp her şeyi sükûta çağırıyor gibidir. (s. 25) Koğuşta bulunan askerlerden biri olan anlatıcı, gözlemci konumundadır. Pötürgeli askerler, sözlerini diğerlerinin anlamadığı, ama müziğin ritmiyle düşündüklerini en iyi şekilde anlatabilen bir şarkı mırıldanırlar. Anlatıcı, onlarla ovadaki böcekler arasında bu özellik yönünden benzerlik bulur. Hikâyede anlatıcının “Dil bilmeyen, fakat tertemiz Pötürgeliler!” diye bahsettiği Pötürgelilere ve doğadaki

unsurlara karşı duyduğu sevgi belirgin şekilde hissedilir. Bir önceki hikâyede olduğu gibi hikâyenin öne çıkan kişileri de Pötürgelilerdir. “Bir Sıcaklık”ta onlardan birinin fiziksel farklılıklarını anlatan yazar, bu hikâyede de dillerinin farklı olduğunu anlatmıştır; ama duygusal anlamda onların da diğerlerinden farkı yoktur. Askerler, sıla özlemi çekmektedirler. Farklı yörelerden

Koray, a.g.e., s. 24-25.

208

gelseler, birbirlerinin dilini anlamasalar bile bu duygu onları birleştirmektedir. Bunu da içten gelen bir şarkı sağlar. Hatta bu şarkı, evrenin parçası olan insanlarla böcekleri, ağaçları yani doğayı da birleştirir. Bu hikâyede olay yoktur, sadece bir bölüğün yatmadan önce yaptığı hazırlıklardan bir kesit sunulmuştur. Yat borusundan önce ve sonraki izlenimler aktarıldığı için hikâyenin adı “Yat Borusu”dur. Bu kitapta, “Evvelce hiç neşredilmemiştir.” ibaresiyle yayımlanan hikâyelerden ikisi (“Bir Sıcaklık”, “Yat Borusu”) askerlik üstünedir. Yazar, bu eserleri Adapazarı’nda vatani görevini yaparken edindiği izlenimlerden yola çıkarak yazmıştır, denebilir. Son eserlerinden olan bu iki hikâyede olayın bulunmaması, onun son dönemlerinde kesit hikâyesine giderek daha çok yaklaştığını gösterir.

2.6.3. Öküz Öldü, Dava Bitti “Öküz Öldü, Dava Bitti”82, köylülerin kaybolan bir öküzü bulma çabalarını anlatan bir hikâyedir. Hikâyeye zaman, mekân ve olayı bildiren bir cümle ile başlanmıştır: “Geçen yaz Çatalköprü’de bir öküz kayboldu.” (s. 26)

Köylüler ormanıve diğer köyleri ararlar; ama öküz bulunamaz. Köyün muhtarı, olayın üstünden bir hafta geçmesi ve aramaların sonuçsuz kalması üzerine öküzün çalındığı fikrini ortaya atar. Köylülerin kimi onu destekler, kimi de öküz çalınmış olsa boynuzlarının saklanamayacağını iddia ederek ona karşı çıkar. Yarım gün de bunu tartışırlar. Olayı çözümleyen kişi, muhtarın iddiasına karşı çıkan köylünün ta kendisi olur. İlkin muhtara itiraz etmiş, ama köylüleri bu dertten kurtarmak için muhtarın fikrindeki eksik yönleri tamamlayarak ertesi gün yeni bir iddia ortaya atmıştır: Öküz çalınmış, hemen kesilmiş, boynuzları da yağlık yapılmıştır. Bu fikre herkesin kafası yatar. Köylüler, kendilerini öküzü aramaktan kurtardığı için bu iddiayı ortaya atan kişiye minnetlerini bildirirler. Hikâye böylece sürprizli bir şekilde bitirilmiş olur: 82

Koray, a.g.e., s. 26-27.

209

“Hay Allah razı olsun, dediler; koca öküzü aramaktan bizi kurtardın yahu!” (s. 26) “Koca öküz! Dört ayaklı, iki boynuzlu!” ifadesi hikâyede leitmotif örneğidir. Ancak

bu tekrarlar süs için değil, köylülerin düşünce yapısını göstermek için yapılmıştır. Köylülerin küçük dünyasında öküzün ne kadar büyük bir hayvan olduğu, o kadar ki çalınması hâlinde boynuzlarının saklanamayacağını düşündükleri gösterilmiş; böylece onların saflığı, basit düşünceleri üzerinde durulmuştur. Köylüler için öküzün kaybolmasından ziyade onu aramak bir meseledir. Bu yüzden öküzün çalınıp kesildiği fikri hepsine uygun gelmiştir. Çünkü bu durum onları öküzü arama sıkıntısından kurtaracaktır. Böylece köylülerin saflığı yanında tembellikleri de dile getirilmiştir. İsim, hikâyeyi özetler tarzda verilmiştir. Hikâye boyunca köylülerin öküzün kaybolmasına üzüldükleri ve onu bulmak için gösterdikleri çabalar anlatılırken sonuç bölümünde, aslında onlar için öküzün o kadar da önemli olmadığı, arama faaliyetleri zor geldiği için öküzün öldüğü fikrinin onları âdeta sevindirdiğini, böylece meselenin de ortadan kalktığını görüyoruz. Tıpkı “Yorgan gitti, kavga bitti.” fıkrasında olduğu gibi öküz ölmüş, dava da bitmiştir. Rahatlarına düşkün kişiler olarak gösterilen köylüler, öküzün kesilmiş olduğu fikrini de içlerini rahatlatmak için bir çözüm olarak bulmuşlardır. Basit bir fikir üzerinde oturdukları yerden saatlerce tartışan köylülerde laf var, ama icraat yoktur. Hikâyede “o” anlatıcı, olayları kamera sessizliğinde aktarmıştır. Mekân, Çatalköprü ve civar köylerdir. Kısa hikâye olduğu için teferruattan arındırılmış olan bu eserde kısa bir tasvir bölümü vardır: “Mevsim hazirandı; kuru batak, don yemiş bir toprak gibi ayaklar altında çıtırdıyor; Çingenelerin kış için devirdiği ağaç kütüklerinde zamansız bir sonbahar geçiren yapraklar birer birer ufalanıyordu.” (s. 26)

Yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi olayın geçmişte yaşanmış ve bir süre sonra aktarılmış olduğu, hikâyenin başında “geçen yaz” ifadesiyle belirtilmiştir. Olay haziran ayında yaşanmıştır. Vaka, aşağı yukarı bir haftalık süreyi kapsar.

210

2.6.4. Fon Sadriştayn’ın Oğlu “Fon Sadriştayn’ın Oğlu”83 adlı hikâyede, bir Alman kızıyla yaşadığı bir aylık ilişkiden doğan oğluyla ilgilenmeyen bir Türk’ün, varlığını bile unuttuğu oğlunu ancak yıllar sonra gelen ölüm haberiyle hatırlaması anlatılır. Hikâyenin başında saat bildirilerek başlanmıştır: “Saat 7, 35!” (s. 28) Hikâyenin başkişisi Sadri, radyoda savaş haberleri ile karşılaştığı için radyoyu kapatıp bir tarih kitabı okumaya başlar. Kitapta, dedesinin de katıldığı Eflâk-Buğdan vakası anlatılmaktadır. Ancak bundan da çabuk sıkılan Sadri, bu kez de dergi okumaya başlar. Dergideki bir resim ve altındaki yazı dikkatini çeker: “Kalinin kesiminde yüz yirmi tayyare düşürdükten sonra öldü. Volf Sadriştayn!” (s. 29)

Bu isim ona, 1921’de Almanya’da Fridel adındaki bir kızla olan ilişkilerini hatırlatır. 1922’de Fridel’den gelen mektup, Volf Sadriştayn adında bir çocukları olduğunu haber vermiştir. Hikâyenin bu kısmında Sadri’nin duyarsız biri olduğunu anlatan şu cümleye yer verilir: “Portekiz müzikhollerinde aşüfte bir kadın sesi arayan adam gece belki sayıkladı: - Fridel, Fridel! dedi; demek ki bir çocuğumuz, bir çocuğumuz var?” (s. 30)

O gecenin sabahında Fridel’den bir mektup daha gelir. Kadın, zarfın içine ölüm haberini verdiği oğlunun bir de fotoğrafını koymuştur. Kendisini de “Seni unutmayan Fridel” diye tanıtır. Oysa Sadri, kendisini ve oğlunu tamamen unutmuş,

ancak dergideki haberi görünce hatırlamıştır. Sadri, bu fotoğrafı da duvarda bulunan diğer fotoğrafların yanına asar. Duvarda Eflâk-Buğdan seferine katılan ve şehit düşen dedesi ile 93 Harbi’ne iştirak eden dedesi ve ailesindeki diğer kahramanların resimleri vardır.

Koray, a.g.e., s. 28-30.

211

Sadri’nin ataları vatanları uğrunda canlarını feda etmiştir. Sadri, böyle bir aileden gelmesine rağmen bencil, duyarsız biridir. Oğlu ise ataları gibi kahramanca savaşmış, 120 uçak düşürdükten sonra ölmüştür. Oğlunun ölüm haberini alan Sadri, vicdan muhasebesi yapmamış; sadece oğlunun fotoğrafını duvara asmakla yetinmiştir. Oysa en azından oğlunun annesi için bir şeyler yapması beklenirdi. Ama o, iyi bir aileden gelmiş, yurt dışında yaşamış, yabancı dil bilen aydın bir kişi olmasına rağmen kendi zevki için yaşayan, hatalarını tamir etmek için hiçbir şey yapmayan biridir. Dünyada büyük bir savaş yaşanırken savaş haberleriyle ilgilenmeyip radyoda “aşüfte bir kadın sesi” arayacak kadar duyarsızdır. Hikâyedeki diğer kişiler ile Sadri arasında tezat vardır. Hikâyedeki çatışma da bu zıtlıklardan doğmuştur. Ailesinde kahramanca savaşan pek çok erkek varken o, bu savaşların anlatıldığı kitapları okumaktan ya da radyo haberlerini dinlemekten bile sıkılır. Fridel de aradan yıllar geçmiş ve kendilerini hiç aramamış olmasına rağmen onu unutmamıştır. Oğlunun adını Sadriştayn koymuş, onu yetiştirirken Sadri’yi hiç rahatsız etmemiştir. Ona sadece oğlunun doğum ve ölümünü haber vermek için ulaşmıştır. Böylesine sorumsuz bir adam olan Sadri’ye en ufak bir sitemde bile bulunmayacak kadar erdemli bir kadındır. Sadri, ailesindeki diğer erkeklere hiç benzememiştir; ama yetiştirilmesinde hiçbir katkıda bulunmadığı oğlu tıpkı ataları gibi bir kahraman olmuştur. Sadri, hikâyede erdemsiz olan tek insandır, oğlu ise hikâyedeki erdemli insanları temsil etmektedir. Baba ve oğul arasındaki zıtlık hikâyenin çatışmasını da özetler. Bu yüzden de hikâyenin adı “Fon Sadriştayn’ın Oğlu” olarak verilmiştir. Hikâyede, ilahî konumdaki “o” anlatıcı vardır. Volf Sadriştayn, 1922’de doğduğuna göre öldüğü savaş İkinci Dünya Savaşı’dır. Vaka zamanı bir gece ve ertesi günü kapsar. Geri dönüşlerle EflâkBuğdan vakasına kadar da uzanılır. Mekân, Sadri’nin evinde bir odadır: “sol tarafta bir etajer, masa, yeşil kemikten bir kitap açacağı, siyah saçları arkaya uçan bir biblo, duvarda resimler…” (s. 29) Hatırlama yoluyla

212

anlatılanlar ise Almanya’da yaşanır. Ayrıca Eflâk-Buğdan, Sarıkamış gibi tarihimizde önemli olayların yaşandığı mekânların da adı geçer. Hikâyede konuşma yoktur. Sadece Sadri, kendi kendine bir iki kez konuşur. Zaten hikâyede aktif olarak gösterilen tek kişi de odur. Diğerleri ise tarih kitapları, dergiler, duvardaki fotoğraflar ya da mektuplar aracılığıyla hikâyede yer almıştır. Radyo haberleri, tarih kitabı ve magazin dergisinden alıntılar yapılmış, böylece montaj tekniği uygulanmıştır. Ayrıca Fridel’den gelen iki kısa mektuba da yer verilmiştir. Sadri’nin Fridel’i hatırlaması da geriye dönüş tekniğiyle verilmiştir.

2.6.5. Gece Sığınan Öküz “Gece Sığınan Öküz”84 adlı hikâye, köy hayatının anlatıldığı kısa bir hikâyedir. Esere mekân, zaman ve olayı bildiren bir cümle ile doğrudan bir giriş yapılmıştır: “Kulaksızda Arif Bey çiftliğine gece yarısından sonra bir öküz sığındığını haber verdiler.” (s. 31)

Bu, yağmur mevsiminde sık görülen bir durumdur. Öküzler yağmur bastırınca civardaki çiftliklere sığınır, öküzün sahibi yağmurdan sonra çiftliğe gidip hayvanını alırdı. Ama bu kez üç gün geçmesine rağmen öküzü almaya gelen olmaz. Çiftliğin uşakları da dördüncü günde öküzü satarlar. Öküzün asıl sahibi, ertesi gün çiftliğe gidip durumu öğrenir. Öküzünü geri almak için Kandıra’ya gider ve öküzü satın alan kasabalıyla görüşür. Ama adam çok uyanıktır. Doksan kâğıtlık öküzü pazarlığın sonunda yedi kâğıda almış, şimdi de hayvanın asıl sahibinden kâr elde etmeye çalışmaktadır. Mahkemeye gitmesi hâlinde bunun ne denli zor bir iş olduğunu anlatıp köylüyü bezdirmeye çalışır: “Demek ki alıp götüreceksin! Mahkemeye çıkaracaksın, dava edeceksin, şahit bulacaksın…”(s. 33)

Koray, a.g.e., s. 31-33.

213

Köylü, işin zorluklarını düşünüp hemen geri adım atar. Konuşmanın sonunda da kendi öküzünü geri almak için uyanık adama otuz kâğıt üste vermek zorunda kalır. Hikâyedeki çatışma, dürüst köylü ile fırsatları değerlendiren uşaklar ve işini bilen, uyanık kasabalı arasındadır. Köylü, bu adamlar yüzünden kendi hayvanı için para ödemek zorunda kalmıştır. Çünkü tek öküzü vardır ve işleri için bu öküz çok gereklidir. Bürokrasi de uzun ve zorlu bir süreçtir. Köylü, bu işlerle uğraşmaktansa bile bile kasabalının oyununa gelmeyi tercih etmiştir. Ancak o da suçsuz değildir, çünkü öküzünü almaya gitmek için dört gün beklemiştir. Mahkeme işleriyle uğraşmamak için de haksızlığa boyun eğmiştir. Hikâyede köylünün rahatlığı, tepkisizliği, hakkını aramayışı ve tembelliği ortaya konmaktadır. O, bu özellikleri yüzünden zarar etmekte, uyanık kasabalı ise her durumu lehine çevirmeyi bilmektedir. Kenan Hulûsi, hikâyesindeki köylü aracılığı ile sosyal eleştiri yapmış ve Türk köylüsünün bu özelliklerini değiştirmezse ilerleyemeyeceğini dolaylı da olsa göstermiştir. “Öküz Öldü, Dava Bitti” adlı hikâyede de benzer bir durum vardır. İki hikâyede de köylüler için çok önemli bir hayvan olan öküz kaybolur. İkisinde de köylünün tembelliği söz konusudur. Olaylara bir gece çiftliğe sığınan bir öküz yol açtığı için hikâyenin adı “Gece Sığınan Öküz” şeklinde verilmiştir. Yazar, her hikâyesinde olduğu gibi bunda da benzetmeler yapmıştır: “Boynuzları birer bukle gibi alnı üzerinde kıvrılmıştı.” (s. 31) “Yağmur, geçici mevsim kuşları gibi ara sıra birden boşanıyordu.” (s. 31)

Hikâyenin anlatıcısı, ilahî konumdaki “o” anlatıcıdır. Hikâyede Kulaksız, Aramanlı, Salmalı, Kandıra gibi mekân adları geçmektedir. Öküz, Arif Bey Çiftliği’ne sığınır, oradan da Kandıra’ya götürülür. Mekânla ilgili verilen tek ayrıntı, yağmurun etrafı bataklığa çevirdiğidir.

214

Hikâye, beş günlük bir zamanı kapsar. Hikâyede sosyal zamanla ilgili olarak yer bulan şu ifade, olayın İkinci Dünya Savaşı yıllarında geçtiğini gösterir: “Bütün yiyecekler şimdi hükûmetin elinde!” (s. 32)

Hikâyenin yazarın sağlığında neşredilmemiş olması ve hikâyedeki mekânlar, bunun yazarın son hikâyelerinden biri olduğunu göstermektedir. Hikâyenin sonu ise yazarın sürprizli sonlara duyduğu yakınlığın son hikâyelerine kadar değişmediğini gösterir.

2.6.6. Kiralık Eşek “Kiralık Eşek”85 adlı hikâye de mekânı ve olayın temelini bildiren bir cümle ile başlamıştır: “Sukenarı köyünde iki yük fazla erzak taşımak için bir eşek lazım oldu.” (s. 34)

Kahraman anlatıcı, erzak göndermek için yanındaki eşekçilerle beraber Sukenarı köyünde bir eşek aramaktadır. Ancak köyde sadece yaşlıca bir kadın görünür, o da görünmemek için dalların arasına saklanmaktadır. Eşekçiler, bir eşek aradıklarını söyleseler de kadın oralı olmaz. Oysa kadının ahırında üç sıpa vardır. Sıpaların birini alıp kafileye onu da katar ve ilerlemeye başlarlar. Ama kadın da sıpasının yanında yürümeye başlar. Sıpa sadece iki çuval taşıdığı hâlde ona kıyamayan kadın, sürekli dertlenmektedir. O kadar ki yükleri onun yerine kendisi taşımaya razıdır: “Yükleri ben taşımaya razıyım oğul; dedi. Senin bildiğin sıpalardan değil o. Sırtı semer görmedi; başına yular geçmedi (…)” (s. 35)

Anlatıcı ve kafilesi aynı köye üç gün sonra yine gelir. Muhtara bu kadından söz ettiklerinde onun “Sıpa Ayşe” diye anılan ve sıpaları gül gibi besleyen, evlenmeyip onlarla geçinen ahlaksız bir kadın olduğunu öğrenirler. Bu hikâye de bir köy hikâyesidir; ancak yazarın diğer hikâyelerinde köylü kahramanlar birbirine benzeyen tipler olarak karşımıza çıkarken bu hikâyedeki Ayşe, sıra dışı bir kahramandır. Eşeklere karşı normalden sapmış duygular beslemektedir. 85

Koray, a.g.e., s. 34-36.

215

“Yeşil gözleri, kırmızıya yakın bir teni vardı. Bu iki şey ise onda çok garip duruyor; bilhassa şakaklarına sürülmüş koyu ve taze bir kına bütün bir yüzüne geçkin bir aşüftelik veriyordu.” (s. 35)

şeklinde tasvir edilen Ayşe’nin fiziksel özelliklerindeki gariplik dile getirilerek okuyucuya normal olmayan bir kişi karşısında olduğu hissettirilmiştir. Ancak durumun asıl garip olan yönü hikâyenin sonuna kadar verilmemiştir. Bu da yazarın okuyucuda merak uyandırma amacına hizmet eden hikâyelerinden biridir. Kahraman anlatıcının işi ile ilgili bilgi yoktur; ama eşekçiler kendisine “Beyim” diye hitap ettiğine göre sosyal konumu bakımından sıradan biri değildir.

Köyün muhtarı, yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi dışardan gelenlerin köy hakkında bilgi edinebileceği bir kişidir. Eserdeki çatışmaya bir kadının duygularındaki sapma yol açmıştır. Bu garip durumun ortaya çıkmasını sağlayan, kiralık eşek arayışı olduğu için hikâyenin adı “Kiralık Eşek”tir. Hikâyede anlatılanlar, Sakarya civarındaki Sukenarı köyü ile bu köye bir saat mesafede bulunan Soğuksu arasında geçmiştir. Zaman ise üç günlük bir süreçtir.

2.6.7. Karyola “Karyola”86 adlı hikâyede Kürthanlı nahiyesine atanan müdürün nahiyenin ağası tarafından misafir edildiği gece yaşananlar anlatılır. Bu, ağalık sistemine eleştiri getiren sosyal içerikli bir hikâyedir. Yazar bu hikâyesine, kısa hikâyelerinin birçoğunda yaptığı gibi, mekânı ve olayın başlangıcını veren kısa bir cümleyle başlamıştır: “Kürthanlı kapılarında, nahiyenin yeni müdürünü sekiz on atlı karşıladı.” (s. 37)

Müdür, öküz arabasına yüklediği bir valiz, bir iki sepet ve portatif bir karyoladan oluşan eşyasıyla nahiyeye gelir. Kürthanlı’ya gelen yabancıların ağanın elini öpmeye gitmesi bir gelenek olduğu için o da mecburen böyle yapar.

Koray, a.g.e., s. 37-41.

216

İki gündür yollarda olduğundan yatmak için acele eden müdür, gün boyunca karyolasına özlem duymuştur. O gece ağanın evinde kalacaktır, eşyaları ağanın odasına yerleştirilir. Ancak yatması için gösterilen yatağın kendisine ait olmadığını görür, çünkü karyolanın ayakları yoktur. Ağa yer yatağında yatmaktadır; Kürthanlı’da da hiçbir şey ağadan yüksek olamaz. Bunun için müdürün karyolasının ayakları uşaklar tarafından kesilmiştir. Bu da şaşırtıcı sonla biten hikâyelerden biridir. Yazar bu sonu başarılı bir şekilde hazırlamıştır. Nahiyenin kazaya olan uzaklığı, müdürün istirahata ihtiyaç duymasına ve gün içinde karyolasının rahatlığını hayal etmesine neden olmuştur: “(…) ve kendi kendine, portatif karyolayı düşündü. Geniş ayakları açık, bir hamak kadar rahat kendi karyolasını…” (s. 39)

Yazar, her hikâyesinde söz tekrarlarına başvurur. Bunu ilk hikâyelerinde süs için yaparken son hikâyelerinde eserin kurgusu için önemli olan ifadeleri tekrar eder. Bu hikâyede de müdür, karyolanın rahatlığını birkaç kez düşünür. Böylece karyola, gerçeğinden daha değerli bir eşya hâline getirilir. Hikâyedeki çatışma, genç bir aydının ağalık sistemine alışmış olan taşralıların değer yargıları ile karşılaşınca geçirdiği şaşkınlıktan doğar. Behçet Çelik, “o, ‘kendi hususiyetleri’ni yazmayı seçmediği için, Yaban örneğinde olduğu gibi aydının halkla yaşadığı çelişkileri anlatmaz, onun yerine ders veren bir söylemi yeğler; daha doğrusu olumlu tipler yaratarak eğitimin önemini anlatır.”87 yorumunda bulunsa da bu

hikâyede böyle bir çatışmaya rastlanır. Kürthanlı nahiyesi, ağalık sisteminin devam ettiği bir yerdir. Ağa, nahiyenin yarısından fazlasına sahiptir ve nahiyedeki herkes onun için çalışır. O kadar ki devletin atadığı müdürden üstün görülür. Zaten bir devlet memurunun nahiye müdürü bile olsa icraatlarında muvaffak olması için ağayla iyi geçinmesi gerekir. Nahiye müdürü bile olsa onun elini öpecek ve nahiye müdürü bile olsa karyolası dahi ondan yüksek olmayacaktır:

Çelik, a.g.m., s. 24.

217

“Kaza merkezinde Kürthanlı konuşulduğu zaman müstakil bir çiftlik gibi onu telakki ederlerdi. Nahiye müdürleri bu müstakil çiftliğin kâhyaları, ağa ise üç tuğlu veziri idi.” (s. 38)

Kürthanlı’da ağanın üstünde hiçbir şey bulunamayacağı kesin bir kuraldır ve ayakları kesilen karyola da bunu gösteren bir semboldür. Bu yüzden eserin ismi “Karyola” şeklinde verilmiştir. Hikâyenin kişileri birer tip olduğu için isimleri verilmemiştir. Vaka zamanı bir gecedir. Müdürün nahiyeye geliş yolculuğu ise iki gün sürmüştür.

2.6.8. 700,000 Dolarlık İncil Amerikalı bir gazeteci ile Türk kaymakam arasındaki tarihî eşya alışverişinin anlatıldığı “700,000 Dolarlık İncil”88 adlı hikâye, yazarın “Kamçı” hikâyesi gibi Amerikalıların Türkiye’deki tarihî eşyalara olan ilgileri üzerine kurulmuştur. Eser, hikâyenin iki kişisinden biri olan gazeteciyi kısaca tanıtan ve olayın geçtiği yeri bildiren bir cümle ile başlar. Böylece okuyucu, kısa hikâye tekniğine uygun olarak okuyucu doğrudan doğruya hikâye kişisi ve mekânla tanıştırılır: “Nevyork Post gazetesi Yakındoğu eski eserler muhabiri Con Ceymis Vank Köy kilisesini metrûk bir hâlde buldu.” (s. 42)

Muhabir, Türkiye’de 700.000 dolar değerinde bir İncil aramaktadır. Bu, dünyadaki yazma dört İncil’den biridir ve 1500 yıldan beri aranmaktadır. Kârlı bir alışveriş peşinde olan muhabire kaymakam refakat etmektedir. Kaymakam Bey, İncil’i bulursa ucuza kapatmak niyetinde olan gazetecinin sahtekârlığının farkındadır; ama bu değerli eseri onun elindeki kroki sayesinde bulmayı ümit ettiği için durumun farkında değilmiş gibi davranır. İncil’i bulamayan gazetecinin dikkatini kilisede bulunan bir kutu çeker. Kaymakam, kutunun çok değerli olduğunu, üzerindeki deliğin de Hz. İsa’nın parmağı olduğunu söyler ve kutuyu gazeteciye 200.000 dolara satar.

Koray, a.g.e., s. 42-44.

218

Yazar, yabancıların kültürel ve tarihî zenginliklerimize duydukları ilginin öyküsünü yazmıştır. Bu ilgi ve bizdeki duyarsızlık nedeniyle söz konusu zenginliklerimiz yurt dışına çıkarılmaktadır. Ancak yazar, bu acı olaya farklı bir yönden bakmış ve çok da değerli olmayan bir vesikayı Amerikalıya yüksek fiyata sattırarak Türk zekâsının üstünlüğünü ortaya koymuş, böylece yabancıları bir anlamda cezalandırmıştır. Uyanık geçinen, kendinden emin Amerikalı, Türk kaymakam tarafından kandırılmıştır. Muhabirin durumu, “ava giderken avlanmak” ya da “Dinsizin hakkından imansız gelir.” sözleriyle özetlenebilir; ama o, hâlinden memnundur. Çünkü aldığı kutuyu yüksek bir kârla satabileceğinden emindir. Yazarın bütün hikâye kişilerine gösterdiği müsamahayı burada da görüyoruz. Kaymakamın yabancı bir gazeteciyi kandırması hoş karşılanmayacağı için yazar, bunu insani bir davranış olarak göstermek amacıyla, kaymakamın böyle bir şeyi yorgunluk, uykusuzluk ve özellikle de gazetecinin sahtekârlığı nedeniyle yaptığını iki kez tekrarlar: “Vank köye gelmek için iki gün at sırtında yaptığı yolculuktan sonra Mister Con Ceymis kaymakama hiç de o kadar iyi görünmüyordu. Ayrıca muhabirin garip sahtekârlığı!” (s. 42) “Kaymakam on sekiz saat süren atlı yolculuğun ve uykusuzluğun yorgunluğu içindeydi. Vank köy kilisesinde dört İncil’den birini arayan Amerikalı! Üstelik İncil’i el çabukluğuna getirmek isteyen biri!” (s. 43)

Hikâyede Amerikalı gazeteci ve Türk kaymakam olmak üzere sadece iki kişi vardır. Bunlar da sadece meslekleri ve kişiliklerinin bir yönüyle eserde yer alırlar. Gazeteci, tarihî eserleri ucuza kapatmaya çalışan, aklınca kurnaz biri; kaymakam da zekâsıyla onu kendi tuzağına düşüren, fırsatları değerlendiren biridir. Hikâyenin kazanan kişisi kaymakamdır. Fakat yazar, muhabirin durumunu da yumuşatmış ve onun da kârlı bir alışveriş yaptığını düşündürmüştür: “Mister Con Ceymis ise: -

Kısa günün kârı, diyordu: V. J. Limitet Şirketine en azı 50.000 dolar

kârla ferağ edebilirim.” (s. 44)

219

Bu hikâyede yer alan kişilerin özelliklerini, aslında yazarın Amerikalılardan söz eden diğer bir hikâyesi olan “Kamçı”da da buluyoruz. Amerikalılar, bu hikâyelerde bizdeki tarihî eşyalara olan ilgileri ve Türkler tarafından kandırılacak kadar saf olmalarıyla yer alırlar. Türkler de onların karşısında fırsatları değerlendiren kişiler olarak görülürler. Bu hikâyelerde yer alan Amerikalıların ortak özelliğini “eski eserlere merak(ları) 89

ve bol para harcamakta tereddüt etmemeleri”

şeklinde belirten Nur Gürani Arslan, bu

hikâyeleri siyasi açıdan yorumlamıştır: “Amerikalılar hakkındaki sol görüşün başlangıç noktalarından olan Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde dinî tutkuları kuvvetli olan Amerikalıların antika merakı gibi zevklerinin de paraya bağlı olduğunu, Ermenilerle olan ilişkilerinin ise çıkarları doğrultusunda geliştiğini görürüz.” 90

Kısa hikâyenin doğasına uygun olarak ayrıntıları mümkün olduğu kadar ayıklamaya çalışan yazar, hikâyesinde mekânla ilgili ayrıntı vermemiştir. Olay Tunceli yakınlarında bulunan Vank köy kilisesi ve çevresinde geçer. Çevrede bulunan Pokir, Dujik Baba ve Ortadağ adındaki dağların, Avgosar Kalesi’nin ve Munzur Suyu’nun adı geçer. Hikâyede tasvir yoktur, sadece gazetecinin dilinden “Güzel bir manzara!”, “Şu kale de çok muhteşem” gibi sözlere yer verilmiştir. (s. 42, 43)

Hikâyede anlatılanlar, iki günlük yolculuk ve ardından gelen kısa süreli bir araştırmayı kapsar. Olay zamanı oldukça kısadır. İncil’in tarihî geçmişi ise 1500 yıl öncesine gider. Olaylar, Amerikalı bir gazetecinin ülkemizde aradığı 700.000 dolar değerindeki İncil sayesinde geliştiği için hikâyenin adı, “700.000 Dolarlık İncil”dir.

Nur Gürani Arslan, Türk Edebiyatında Amerika ve Amerikalılar, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2000, s. 254. 90 Arslan, a.g.e., s. 259.

220

2.6.9. İş Bilenin, Kılıç Kuşananın “İş Bilenin, Kılıç Kuşananın”91 adlı hikâyede bir memurun, dalkavukluğu sayesinde hızla yükselişi anlatılmaktadır. Bu hikâye, kuruluş bakımından, yazarın “Miras Keçe” adlı hikâyesini andırır. İki hikâyede de ana fikir, ilk cümlede verilmiştir: “Bazılarımızın dalkavuklukla mevki sahibi olduğunu niçin itiraf etmeyelim?” (s. 45) Yazar, bu özelliğin doğuştan geldiğini söyler.

Yazarın, zaafları insani bir özellik olarak gösterme eğilimi bu hikâyede de vardır: “(…) bu insani bir suçtur. Nasıl biz doğarken burun, göz, kulak, el ve ayaklarımızla doğmuş, dünyaya böyle gelmişsek, aynı zamanda birtakım meziyetler ve nakiselerle de kademzen olmuşuzdur. Burunsuz olmak veya güzel olmamak nasıl bizim elimizde değilse dalkavuk olmak yahut olmamak da öyle…” (s. 45)

Anlatıcı, yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi bu hikâyede de vakayı anlatmaya, daha önce gerçekleşmiş bir vakayı anlatacağını belirterek başlamıştır: “(…) iki seneden beri dairemizde şöyle bir vaka geçiyor:” (s. 45)

Anlatıcının çalıştığı devlet dairesine yeni bir müdür atanır. Dairedekiler, oldukça sert görünüşlü bu adamın, öncekilerden farklı olarak, adam kayırmaya, dalkavukluğa izin vermeyeceğini düşünürler. Ancak ağzı iyi laf yapan memurlardan biri, müdüre hoş fıkralar anlatarak onun gözüne girmeyi başarıp hızla terfi eder. Başta yirmi lira ücretli bir memur iken iki yıl sonunda üç yüz lira ücretle bir ticaret bürosuna geçer. Olaylar iki yıl içinde gerçekleşir. Anlatılmayan olaylar, özetleme tekniğiyle sunulmuştur. Mekân, İstanbul’daki bir devlet dairesidir. Tasvir yapılmamış, mekânla ilgili ayrıntı verilmemiştir. Eserde kişi ismi de verilmemiş, kişiler tek yönlü olarak gösterilmiştir. Müdür, sert görünümlü biridir. İletişim kurmada usta olan memur, bu aksi görünüşlü adamın bile gözüne girmeyi bilmiş ve hızla yükselmiştir. Diğer memurların bu yükselişi kıskanmaması, eleştirmemesi ilginçtir. Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde dedikodu, kişiyi dışlama gibi 91

Koray, a.g.e., s. 45-48.

221

durumlarla pek karşılaşılmaz. Hikâyedeki diğer memurların tek şikâyeti, işlerin kolay yürümesini sağlayan bu memurun daireden ayrılmasıdır: “İyi hoş, ama yeni müdürü kim güldürüp işleri kolaylıkla çıkaracak?” (s. 48)

Hikâyenin sonunda “Miras Keçe” adlı hikâyede olduğu gibi kıssadan hisse çıkarılmıştır: “İş bilenin, kılıç kuşananın!” (s. 48)

Eserin ismi de buradan gelmektedir. Ancak buradaki “iş bilmek”ten kasıt, işindeki ustalık, uzmanlık anlamında değildir. Yükselmek için dalkavuk olmak yeterlidir; yoksa bu memurun işini düzgün yaptığına dair bilgi verilmemiştir. Bu hikâyede, devlet dairelerindeki dalkavukluk, adam kayırma gibi yollarla gerçekleşen terfilere gönderme yapılmıştır. Ayrıca buralarda yapılan yolsuzluklara da değinilmiştir. Dairenin temizliği için ayrılan ödenekle eski müdürün köşkü boyanmış, metresinin evi tamir edilmiştir. (s. 47)

2.6.10. Bir Bardak Bira “Bir Bardak Bira”92, lokantada içki içen bir adamın sarhoş hâllerinin anlatıldığı bir hikâyedir. Hikâyenin kahramanı olan adam, durmadan bira içip kendi kendine konuşmaktadır. Bir ara da sevgilisine mektup yazan adam, sarhoş olduğu için konuşmalarında bir konudan diğerine atlar: harp, edebiyat, sinema, vergiler, dekoratif eşyalar vb. Adam, 32 yaşındadır. “Fakat stil mağazalardan içeriye adım atamamak! Vitrindeki ağır tül perdeler insana yalnız zenginlerin gireceği bir mağaza hissini veriyor.” sözleri, zengin

olmadığını gösterir. (s. 50) Kahramanımız, konuşmalarında Dr. Aleksi Karel’in Bilinmeyen İnsan kitabından alıntı yapan, Şhakespeare, Moliere, Heredia, Hiyu Valpol gibi sanatçılardan söz eden biri olduğuna göre aydın biridir. Ancak, bazı sebepler onu 92

Koray, a.g.e., s. 49-52.

222

bunalıma itmiş ve içki içmesine sebep olmuştur. Yazar, kahramanının bu durumunun sebepleri üzerinde durmaz. Ama o dönem koşullarının, pek çok aydınımızın boşluk duygusuna kapılıp içkiye bağlanmasına sebep olduğu bir gerçektir. Hikâyenin kahramanı, belki de dönemin aydınlarını temsil etmektedir. Ancak savaştan, karşı masada gazete okuyanlar aracılığıyla haberi olur. Bu kişinin büyük savaştan haberdar olmaması bir çelişkidir. Ya kişisel sorunları onu hayattan koparmış ya da gerçeklerle yüzleşmek istememektedir. Bu kişi dışında, onun bira istemek için seslendiği garson, lokanta sahibi İtalyan, lokantadaki müşteriler, kahramanın annesi ve sevgilisi hikâyede adı geçen kişilerdir. Bu kişilerle ilgili olarak,

sevgilisinin adının “M” harfi ile başladığı,

lokantacının bir süre önce kardeşi öldüğü için siyah boyunbağı taktığı dışında ayrıntı verilmemiştir. (s. 51) Son bölümde de kahramanımızın kendi kendine konuştuğunu anlamamızı sağlayan iki kişiden bahsedilir. Bunlar, lokantanın önünden geçerken içerideki adamı görüp şu konuşmayı yaparlar: “- Kim o? -

Bir tanıdık!

Ne yapıyor?

Hiç! Kendi kendine bira içiyor.” (s. 52)

Hikâye, saat ve mekânla ilgili bilgi veren iki kısa cümleyle başlar: “Temiz cam yarı buğulanmıştı. Saat yedi sularıydı.” (s. 49)

Anlatıcı

olanları

kamera

sessizliğiyle

aktarır.

Zaten

kahramanın

konuşmalarına dayanan bu hikâyenin büyük bölümünde anlatıcı, kahramanın kendisidir. Dolayısıyla bu eserde, yazarın diğer hikâyelerinden farklı olarak anlatma yerine gösterme tekniği yoğunluktadır. Hikâyede, kahramanın sevgilisine yazdığı mektup metnine de montaj tekniğiyle yer verilmiştir. (s. 51) Kullanılan tekniklerden biri de leitmotiftir. Kahraman, hikâye boyunca “bir bardak bira” isteyip durur. Ama bu istek, bir bardakla sınırlı kalmaz, sürekli yeni bir bardak sipariş edilir. Onu sarhoş edip bu

223

hikâyenin başkişisi yapan, biradır. Hikâyenin ismi bu sebeple “Bir Bardak Bira” şeklinde verilmiştir. Hikâyede anlatılanlar 1941 yılının sonlarında, bir kış akşamında geçmektedir. Sosyal zamanla ilgili olarak harp yıllarından bahsedilmektedir: “Fakat, bir gün ister misiniz, şu patatesi vesika ile yemeye mecbur olalım?” (s. 50)

Kahramanın konuşmasında Tepebaşı, Eminönü, Sirkeci gibi semtlerin adı geçtiğine göre hikâyede anlatılanlar, İstanbul’da geçmektedir. Kahraman, kapalı bir mekân olan lokantadadır. Haşet Kütüphanesi ile bir dekorasyon mağazası da kahramanın konuşmalarında adı geçen mekânlardır. (s. 50-51) Kahraman, sarhoş olduğu için konuşmalarının konusu sürekli değişmektedir. Ama kahramanın cümleleri düzgündür. Yazar, konuşmalarda sarhoş taklidi yapmamıştır. Ancak birkaç anlatım bozukluğu görülür: “Bir bira! Bir soğuk ve taze!” (s. 49) “(…) 17’nci asır mamulâtından bir perdeyi, yahut bir yığın elmasları rahat ve huzurla seyredemiyorum.” (s. 51)

Bir kesit hikâyesi olan bu eserin ucu açık bırakılmıştır. Hikâyenin sonunda kahraman içmeye devam eder: “Bir bardak daha! Bir bardak daha! Bir bardak daha!” (s. 52)

2.6.11. Astragan Manto “Astragan Manto”93, adlı hikâye yozlaşma üzerine kurulmuştur. İlk cümlelerde hikâyenin başkişisiyle ilgili bilgi verilmiştir: “Semra adı galiba demode olacak ki Semuş derlerdi. Esmer bir işvebazdı.” (s. 53) 93

Koray, a.g.e., s. 53-55.

224

Kenan Hulûsi, birçok hikâyesinde kişi ismi vermezken, burada kahramanın ve çevresindekilerin zihniyetini anlatmak için daha ilk cümlede isim üzerinde durmuştur. Semra adındaki genç kız, havaların soğumasıyla “kürk ya da astragan manto”ya ihtiyaç duyar ve bu isteğine ulaşmak için âşıklarına bir oyun oynar. 1200 liralık astragan bir manto beğenmiştir. Kürkçüyle anlaşarak sahip olduğu altı âşığı sırasıyla mağazaya getirir. Her birine mantonun 200 lira olduğunu söyler. Böylece mantonun parası, birbirinden habersiz altı âşık tarafından ödenir. Semra’nın yöntemini beğenen kürkçü, başka astraganlarının da olduğunu söyleyerek bu yöntemi sürdürmesi hâlinde Semra’ya komisyon ödemeyi teklif eder. İstediği mantoya kavuşan Semra, hafta sonlarında âşıklarıyla buluşur; ama kürkçünün teklifi de kulaklarında çınlamaktadır. Daha pahalı mantolar hayal eden Semra’nın bunları alabilmek için yeni âşıklara ihtiyacı vardır. Kısacası Semra’nın gidişatı iyi değildir. Semra, ihtiyaçlarını karşılamak için insanları kullanan, onlara oyunlar oynayan biridir. 21 yaşında, esmer, cilveli bir kız olan Semra, gösterişe olan düşkünlüğü yüzünden erkeklerle menfaate dayanan bir ilişki içindedir. Güzelliğini isteklerini elde etmek için kullanır ve altı âşığı birden idare eder. Üstelik bunu yaparken kürkçüden de utanmaz; çünkü onur, izzetinefis gibi değerlerini yitirmiştir. Hikâyede, montaj tekniği ile bir türkünün sözlerinden alıntı yapılmıştır: “Ben esmeri fındık ile Ben esmeri badem ile” (s. 53)

Bu sözler sevgiyi anlatan sözlerdir; ama Semra, sevgiye değil bir mantoya ihtiyacı olduğunu söyler: “Semuş: -

Hiçbirini istemem! dedi. Ne fındık, ne badem! Ah bir manto! Kürk

yahut astragan bir manto!” (s. 53)

Semra, özenti içinde olan, güzelliği ve işvesiyle arzularına kavuşan genç kızları; astragan manto da onların tutkularını temsil eder. Astragan manto, bu kızların

225

bir kıyafet için ne gibi yollara başvurabileceklerini göstermek için kullanılan bir simgedir. Eserin ismi de buradan gelmektedir. Rus kürkçü ise uyanık bir tüccardır. Fırsatları değerlendirmeyi bilir. Semra’nın oyununa ortak olur, hatta bu yöntemi sürdürmesi için onun aklına girer. Hikâyenin anlatıcısı ilahî konumdaki “o” anlatıcıdır. Olay, bir sonbahar gününde geçer. Vaka zamanı bir gündür, ama son bölümde, özetleme tekniği ile Semra’nın hafta sonlarında âşıklarıyla buluşmayı sürdürdüğü belirtilir.

2.6.12. Bir Ölüm Vak’ası “Bir Ölüm Vak’ası”94 adlı hikâyede bir tüfeğin 4500 m’de 10 kg’lık basınçla bir insanı öldürüp öldüremeyeceği konusundaki bir tartışma sırasında, herhangi bir darbe olmaksızın ölen bir adamın ölüm sebebinin araştırıldığı duruşma anlatılır. Bu hikâyede de olaya doğrudan girilmiş ve ilk cümle ile konunun özü verilmiştir: “Davacı taraf avukatının mahkemeye verdiği istidada: ‘Fücceten ölüm!’ teşhisi reddediliyordu.” (s. 56)

Müvekkilinin öldürüldüğünü iddia eden davacı taraf avukatı, bu iddiasını olay sırasında sanığın elinde tüfek bulunmasına dayandırır. Karşı taraf ise olayın öldürülme değil, ani bir ölüm olduğunu savunur; zira ölen adamda herhangi bir kurşun ya da bıçak darbesi yoktur. Davacı tarafın avukatı, iddiasını ispat için suç aleti olarak gördüğü tüfeği eline alıp hâkime yöneltir. Bir taraftan da konuşmaktadır: “Şimdi bakınız, dedi, (ve mekanizmayı süratle açıp kapadıktan sonra) işte tüfeğimiz dolu! Onu kaldırıyorum; size doğru (bunları tane tane söylüyordu) size, (...) size doğru, dedi; tam kalbinizin üzerine, 400 veya 4000 metreden, on kilogramlık bir tazyikle, ateş!..” (s. 58)

Koray, a.g.e., s. 56-59.

226

Hâkim, bu sırada ani bir kurşun yemişçesine bir nefes alır. Dirençli bir insan olmasına rağmen, bu deneyden o bile etkilenmiştir. Avukatın istediği de budur. Avukata göre müvekkili dirençli bir insan olmadığı için tartışma sırasında kurşunun tesirini hissedip ölmüştür. Bu yüzden davalı taraf, müvekkilinin ölümüne sebebiyet vermiştir. Avukatın hareket ve sözlerinden etkilenmiş olan hâkim, düşünmek üzere, duruşmaya beş dakika ara verir. Burada bitirilen hikâyede karar açıklanmamış, böylece okuyucunun da düşünüp hikâyeye dâhil olması istenmiştir. Salondaki konuşmalar, avukatlarla hâkim arasında geçer. Hikâyede adı geçen diğer kişiler ise birinin ölmesine, diğerinin de sanık konumuna gelmesine yol açan tartışmanın tarafı adamlardır. Avukatların hareketleri ve konuşmaları gerçekçi şekilde aktarılmıştır: “(…) davacı taraf avukatına yarı alayla baktı.” (s. 56) “(…) avukatların teatral jestlerinden biri ile mahkeme heyetine birer birer baktı.” (s. 57) “Elleri siyah avukat cübbesinin içinde kaybolmuş gibiydi.” (s. 57)

Bir mahkeme salonunda geçen hikâyede mekâna dair ayrıntı verilmemiştir. Vaka zamanı da duruşmadaki bir celse kadardır. Anlatıcı, yine ilahî konumdaki “o” anlatıcıdır. Hukuk terimleri kullanıldığı için “istida, maznun, fücceten” gibi yabancı sözcükler vardır. Garip bir ölüm vakası anlatıldığı için, hikâyenin adı “Bir Ölüm Vak’ası”dır.

2.6.13. Vali Paşaya Don “Vali Paşaya Don”95, Anadolu köylüsünün fakirliği ve devletin onlara karşı ilgisizliğinin ironik yaklaşımla anlatıldığı bir hikâyedir.

Koray, a.g.e., s. 60-63.

227

Hikâye, mekânı ve köylülerin durumunu bildiren bir cümle ile başlar. Ayrıca hikâyede önemli bir sembol olan “don”u da daha ilk cümlede görürüz: “Yaylak köyünün muhtarı koltuğuna kıstırdığı bir donu, bir ağıl hayvanı gibi soğuktan burun buruna vermiş köylülerin ortasına fırlatarak: -

Yarın kasabada Pazar kuruluyor! dedi; içinizde inmek isteyen var mı?”

(s. 60)

Yaylak köyü oldukça fakirdir. O kadar ki, köyde bulunan tek donu bütün köylüler ortak kullanır. İçlerinde kasabaya inmek isteyen biri varsa bu donu muhtardan almak zorundadır. Ancak muhtar, köylülerin ertesi gün kurulacak pazara gitmelerini anlamsız bulur. Bu fakirlerin alacak ya da satacak bir şeyleri olmadığına göre kasabaya gitmekten vazgeçip hâllerini düşünmelerini ister: “Siz kasabadan vazgeçin de şimdi düşünün bakalım, dedi; yalnız bir mısır ekmeği ile geçinmek, doymak, jandarmaya dert anlatmak, vergi memuruna para vermek!..” (s. 61)

Köylüler, buna rağmen kendi hâllerini unutup vali paşayı düşünmeye başlarlar. Sonunda kafalarına bir mesele takılır: Vali paşa yedi yıldır neden köylerine gelmemiştir? Muhtar hemen cevaplar: Belki de vali paşanın donu yoktur. Bu görüşte birleşen köylüler, sahip oldukları tek donu da vali paşaya gönderir ve aylarca, valinin köye gelmesini beklerler. Bu, devlet tarafından ihmal edilen köylülerin durumlarının anlatıldığı sosyal içerikli bir hikâyedir. Devletin valisi yıllarca köye uğramaz, ama vergi memurları gider. Devletin temsilcisi olarak köylüyle en çok muhatap olan insanlar mahiyetindeki jandarmalar da anlayışsızdır. Yaylak köyü kasabaya üç saat mesafede, kurak bir köydür. Bu yüzden de köylüler çok fakirdir. Ama bir dondan başka giyeceklerinin olmaması inandırıcı değildir. Olay, bir kış gününde geçer. Köylüler, konuşmalarında valinin yedi yıldır köylerine uğramadığına işaret eder. Ayrıca son bölümde de köylülerin valinin gelmesini aylarca beklediği ifade edilir.

228

Hikâyede köylülerin özellikleri abartılı şekilde anlatılmıştır. Fakirliklerini kanıksamış olan köylüler iyimserdirler, şikâyet ya da isyan etmezler. Valinin yedi yıldır köylerine gelmemesini de giyecek donunun olmamasına bağlarlar. Köylüler, saf ve cahildir. Vali paşa ile aralarında karşılaştırma yaparken akıllarına gelen zengin yiyeceği fasulyedir. Valinin zengin olduğunu, mısır ekmeği değil fasulye yediğini, beşlik yassı sigara içtiğini iddia ederken aynı valinin donunun olmadığına inanıp kendi donlarına muhtaç olabileceğini düşünürler. Valinin zenginliği bir tarafa, onun da kendileri gibi don giydiğini zannederler. Muhtar ise diğer köylülerden daha bilinçlidir. Köylülerin durumları üzerinde düşünmelerini ister, ama o da don konusunda onlarla birleşir. Bu hikâyede don, köylünün fakirliği, saflığı, iyimserliği gibi birçok özelliğinin sembolü olarak kullanılmıştır. Devletin temsilcisi olan valinin yıllar süren ilgisizliğini bir donla sona erdirebileceklerine inanır ve valinin gelmesini aylarca beklerler. Hikâyenin ismi de bunları anlatmaktadır. Konuşmalar da köylülerin yukarıda sayılan özelliklerini gösterecek şekilde verilmiştir. Ayrıca valinin hayatı ile ilgili yaptıkları tahminler, valiye ne kadar yabancı olduklarını gösterir: “Ne yir, ne yir? dedi, ahaa, fasolye yir!” (s. 62) “Dogri, dedi; vali paşa fasolye yir, beşlik yassı ciğara içir; ama vali paşa ne giyir?” (s. 62)

Verilen örneklerde görüldüğü gibi köylülerin konuşmaları ağız taklidi ile sunulmuştur. Birkaç cümlede ise anlatım bozukluğu vardır: “Bütün hayvanların para etmeyeceği bir ay!” (s. 61) “(…) hepsi tasvip ettiler.” (s. 62)

229

2.6.14. Kader “Kader”96 adlı hikâyede Müslim Çavuş’un ısrarıyla çıkılan bir avın sonunda Çavuş’un vurularak ölmesi anlatılmaktadır. Hikâyenin ilk cümlesi, bu avın Çavuş’un fikri olduğunu anlatmaya yöneliktir: “Dağdibi’nin saç bir soba ile ılınmış okuma odasında hiçbirimizin böyle bir fikri yoktu.” (s. 64)

Diğer arkadaşları daha güvenli bir bölgede avlanmak isterken Çavuş, sazlıkta avlanmak konusunda ısrar eder. Üstelik yaban ördeği avlamak üzere çıkılan bu av, yine Müslim Çavuş’un önerisiyle tehlikeli bir av çeşidi olan domuz avına dönüşür. Beş arkadaş, kendilerine doğru yaklaşmakta olan iki domuzu vurmak üzere avcı hattı sırasına girip Çavuş’un komutuyla aynı anda ateş eder. Domuzlardan biri vurulur; ancak diğer domuz, açılan ikinci ateşten yaralı olarak kurtulup kaçmayı başarır. Bu sırada Müslim’den ses alamayan arkadaşları, on adım ötede onun cesediyle karşılaşırlar. Hikâye, köye inen yaralı domuzun, okuma odasındaki gençlerden biri tarafından, Müslim Çavuş’un ikinci çiftesiyle vurulduğunu bildiren bir cümle ile biter. Arkadaşları, “iyi ve usta bir avcı” olan Müslim Çavuş’un av sırasında vurulmasını kadere bağlarlar: “Fakat ne diyelim: Kader! Bugünkü avı çünkü o istemişti: -

Siz çıkmadığınız takdirde, diyordu, ben yalnız başıma yürüyecektim.

Dördümüz de aynı şeyi söyledik: -

Kader!” (s. 66)

Bu, yazarın olayları kadere bağlayan, kaderi insanların hayatında görünmez bir güç olarak gösteren hikâyelerinden biridir. Çavuş’u ölümüne yol açacak bu ava çıkmaya iten güç kaderdir. Bu yüzden hikâyenin ismi de “Kader”dir. Hikâyede kötü bir şey yaşanacağı, baştan beri sezdirilmiştir: “Taş kısırın alt başına nispetle üstü bir avcı için daha avantajlı idi. 96

Koray, a.g.e., s. 64-66.

230

Maalesef, içimizden birinin hafif bir sağa kayması, Kısır köyün bizi üst başına değil alt başına attı.” (s. 64)

Yine aynı maksatla, “tuhaf” sözcüğü üç, “garip” sözcüğü de iki kez kullanılmıştır: “Müslim Çavuş’un her şeye karşı bugün tuhaf bir ısrarı üzerindeydi.” (s. 65) “Hakikaten tuhaf bir gündü.” (s. 64) vb.

Hikâyenin başkişisi Müslim Çavuş’tur ve hikâyede sadece onun ismi verilmiştir. Onunla ava çıkan dört arkadaştan biri olan kahraman anlatıcı ise sadece gözlemlerini aktarmıştır. Mekân, bir dağ kasabası olan Dağdibi ve yöresidir. Taş Kısır ve Akarca köyleri de av bölgeleridir. Yazar, av hikâyelerinde çevre tasvirine de yer verir: “Taş kısır gölü de hemen oracıkta birkaç dönümlük bir arazi gibi duruyordu. Sazlıktı ve kasabanın kenar semtindeki işsizler yazın onları biçmeğe gelirlerdi. Sazlar şimdi büyük kar demetleriyle örtülmüştü. Araları binlerce kanal ile birbirine bağlıydı. Üzerinde ince bir buz sathı onu baştan aşağı kapamıştı. Âdeta donmuş bir laguna benziyordu.” (s. 65)

Yazar, benzetme unsuru olarak çok kullandığı yabancı kökenli bir sözcük olan “lagun” sözcüğünü yukarıdaki parçada da kullanmıştır. Bir kış gecesinde geçen olayların anlatıldığı bu hikâyede, avcı kıyafetlerine dair ayrıntı da verilmiştir: “Ayaklarımızda lastik çizmeler, ceket üstüne giydiğimiz meşin palto, kasketlerimiz ve yanımızda iki köpek (…)” (s. 64)

2.6.15. Kemiksiz Kadın “Kemiksiz Kadın”97, gerçek ile hayalin birbirine karıştığı fantastik bir hikâyedir. Daha önce “İskelet ve Ruhu”98 adıyla yayımlanan bu hikâye, özentili bir üslupla yazılmış ve gereksiz ayrıntılarla uzatılmış olan, gerçeklikten uzak bir hikâyedir. 97

Koray, a.g.e., s. 67-78.

231

Anlatıcının yedi sene önce yaşadığı fantastik bir olayı geriye dönüşle anlattığı bu hikâyede, tıp doktorasını vermek için hazırlanan kahraman anlatıcı, bir iskelet satın alır. Broşüre göre bu, dokuz sene önce Viyana’da kıskançlık nedeniyle eşi tarafından yaralanıp kaldırıldığı hastanede ölen otuz yaşlarında genç bir kadının iskeletidir. Hastanedeki hemşire, kadının ölmediğini, gece saat üçe doğru odadan çıkıp gittiğini iddia etmiştir. Hemşire, durumu doktora anlatmaya hazırlanırken, kadın yatakta tekrar belirmiş ve o dakikalarda da ölmüştür. İskeletin parasını ödemek için ecza tacirinin dükkânına giden anlatıcı, orada Madam Polka ile tanışır. Bu, “Kemiksiz Kadın” diye tanınan ve dokuz yıldır yaptığı gösterilerle herkesi hayran bırakan bir sanatçıdır. Ertesi akşam, Madam Polka’nın gösterisini izlemeye giden anlatıcı da bu gösteri karşısında hayretler içinde kalır. Kadın, gerçekten de kemikleri yok gibi dans etmektedir. Gösterinin ardından Polka ile dans eden anlatıcı, vücudunun sıcaklığından onun hasta olduğunu anlar ve Polka’yı oteline götürür. Bir gece, anlatıcının evine giden Polka, bayılacak gibidir. İskelete bakıp güler ve onun önünde yığılıp kalır. Ölmüştür. Anlatıcı, aradan yedi yıl geçmesine rağmen Polka’yı hâlâ unutamadığını, iskeletin aynı yerde durduğunu ve Polka’nın kemik ve ruhla beraber orada bulunduğunu söyleyerek hikâyeyi bitirir. Gerçek ve hayalin iç içe geçtiği bu hikâyede belirsizlikler ve net olmayan ifadelere yer verilmiştir:

“(…) âdeta yanımda Polka var gibi düşündüm ve bir saniye odamın hafif aydınlığında Polka’yı karşımda hissettim. Polka birdenbire nereden çıkmıştı?. Az ötede, bıraktığım gün gibi orada duran ve geldiği dakikadan beri kendisiyle meşgul olmak fırsatını bulamadığım iskeletin önünden yürüyordu; belki hakikatte böyle değildi; fakat böyle hissediyordum (…)” (s. 76)

Kenan Hulûsi, “İskelet ve Ruhu”, Vakit, No: 6733-673, 7 Eylül 1936, s. 4.

232

“(…) Madam Polka iskeletin tam önünde durduğu zaman gözlerimin hafif bir duman içerisinde kaldığını hissettim. Her şey, yahut bütün hakikatler bu hafif dumanın içerisinde kayboluyordu.” (s. 78)

Anlatıcının satın aldığı iskelet, Polka’ya aittir. Bu, açıkça söylenmese de hikâye boyunca sezdirilir: Polka, dokuz seneden beri kendi kendisini kaybettiğini, yaşamadığını, vücudunun bir şeye muhtaç olduğunu ve anlatıcımızla beraberken senelerdir aradığı şeye kavuştuğunu hissettiğini söyler. Yazarın birçok hikâyesinde görülen “kadere itaat” fikri burada da vardır. Ayrıca okuyucuda merak uyandırmaktan hoşlanan yazar, birçok hikâyesinde olduğu gibi “tuhaf” sözcüğünü bu hikâyede de çok kullanmıştır: “Tuhaf bir kadere itaat eden bir hâli vardı.” (s. 74) “(…) ikimizin de bizi bekleyen bir kadere karşı duyduğu bütün itaate rağmen (…)” (s. 75)

“Angajman, tahnit, trup, gudruf” gibi bazı yabancı sözcüklerin kullanıldığı bu hikâyede bozuk cümleler de vardır: “Polka taze ve deli gibiydi. Ben de daha başka türlü değildim.” (s. 75)

Bazı cümlelerde ne anlatıldığı bile anlaşılmamaktadır: “Bugün, benden daha ziyade onun kudretteki bir nihayete karşı o dakika hissettiğim kuvveti düşünüyorum.” (s. 75)

Yazar, bu hikâyede de pek çok benzetme yapmıştır: “bir mumya gibi sımsıkı sarılmış şezlong”, “bir yaprak kadar taze”, “bir rüzgârın salladığı bir dal gibi”, “durgun bir su gibi”, “ateş böcekleri gibi”, “güneş alan bir deniz gibi”, “uzun ışıklı bir yıldız gibi” vb.

Hikâyede, “Polka, benim Polkam, Polkacığım” (s. 78) gibi Polka’nın isminin defalarca tekrarlandığı pek çok yer vardır. Yazarın hikâyelerinde yer alan diğer yabancı kadınlar gibi Polka’nın da anlatıcı ile arasında bir yakınlık olur; ama Polka’nın yakınlığı, aradığı şeyin, yani iskeletinin anlatıcıda bulunmasından kaynaklanmıştır. Yazar, diğer fantastik hikâyelerinde olduğu gibi olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmamıştır: Doktorlar öldüğüne hükmetmiş, ama Polka ölmemiştir. Polka’nın iskeleti ve bedeni niçin ayrılmıştır? Belki kendisini yaralayan kocasından

233

intikam almak istemiştir, ama bu konuda sadece “kocasının hapiste, bir bakıma çıldırarak, bir bakıma da can sıkıntısından öldüğü” söylenmiş (s. 68); başka ayrıntı verilmemiştir.

Polka, yaptığı gösteriler sebebiyle Kemiksiz Kadın diye anılmaktadır. Oysa gerçekten kemiksiz bir kadındır. Okuyucuda ilgi ve merak uyandıracak bir olay anlatmak amacıyla yazılmış olan bu hikâyede, bir kadının iskeletinden ayrılması ilginç olaylara sebep olmuştur. Bu yüzden hikâyenin adı “Kemiksiz Kadın”dır.

2.6.16. Çakal Zehiri “Çakal Zehiri”99, başkişisi Mercan ya da Meri Con adındaki bir av köpeği olan bir hikâyedir. Anlatıcı, hikâyenin ilk cümlesinde konuyu özetlemiştir: “Gordonsiter cinsi İngiliz av köpeğime dair onun tuhaflıkları ve geçirdiği kaza hakkında bazı şeyler anlatmak istiyorum.” (s. 79)

Krom şirketleri direktörü olan Mr. Bravn’ın tercümanlığını yapan anlatıcı, ava meraklı olduğu için bir köpek satın alır. İşleri aksatmamak amacıyla direktör ve ailesinin yaşadığı evde kalan anlatıcı, köpeği de oraya götürür. Ancak Mercan adındaki bu köpek, Mr. Bravn’ın deyişiyle Meri Con, Misis Bravn’ın tavuklarına zarar verir ve bu sorun ancak köşkün bahçıvanın önerisiyle köpeğin boynuna ölü bir tavuk asılarak aşılır. Meri Con iki hafta içinde yeni bir tuhaflık icat eder. Gece limana giren gemilerin düdüğünü taklit ederek Misis Bravn’ı uyutmaz. Çözüm yine bahçıvandan gelir. Meri Con’un kulübesi ile anlatıcının odası arasına bir ucunda çıngırak bulunan bir tel uzatılır. Köpek taklide başladığı anda anlatıcının teli çekmesiyle duyulan çıngırak sesi, hayvanın sinmesini sağlar. Bir yıl sonra Trabzon’dan İstanbul’a taşınan Bravn ailesi üç odalı bir eve, anlatıcı da bir pansiyona geçer. Meri Con ise anlatıcının Erenköy’deki akrabalarına emanet edilir. Ancak Muhsin Bey adındaki bir Paşa oğlu, ısrarla Mercan’ı satın

Koray, a.g.e., s. 78-87.

234

almak ister. Bu ısrarın sebebini sonradan öğrenen anlatıcı, durumu okuyucuya da aktarır. Buna göre Muhsin Bey, söz konusu akrabalardan izin alıp Mercan’la bir ava çıkar. Ancak yerleri koklayan hayvan, köylülerin attığı çakal zehrinden yiyerek zehirlenir. Muhsin Bey, onu iki saat uzaklıktaki köye götürüp kurtarmak için omzuna almış yürürken bir sülün görür. Mercan’ı bırakıp kuşa ateş eder. Yanlarında yardımcı olarak bulunan iki köylü, çalıların arasına düşen kuşu ne kadar ararsa da bulamaz. Bu arada Mercan da ortadan kaybolmuştur. Köylüler, cins köpeklerin âdeti olduğu gibi onun da bir çalı dibinde can çekiştiğine hükmederler. Ama Mercan, biraz sonra ağzında sülünle geri döner ve köylülerle Muhsin Bey’i kendine hayran bırakır. Onu kurtarmak için daha çok hırslanan Muhsin Bey, köpeği köye ulaştırır ve Mercan iyileşir. Muhsin Bey de Mercan’ı almak için uğraşmaya başlar. “Kemiksiz Kadın” adlı hikâyede olduğu gibi bu hikâye de hâlihazır-geçmişhâlihazır şeklinde düzenlenmiştir. Anlatıcı, son bölümde Mercan’ı satmadığını ifade eder. Bu hikâyede hayvan sevgisi anlatılmaktadır. Anlatıcı, 50 liraya aldığı köpeği 225 liraya bile satmaz. Muhsin Bey de köpeği kurtarmak için elinden geleni yapar ve bunu başarır. Anlatıcı ve Mercan dışındaki kişilerden Mr. ve Mrs. Bravn kibar, iyi insanlardır. Bir paşa oğlu olan Muhsin Bey ise Maçka’daki iki apartmanının geliri ile geçinen ve ava merakı olan elli yaşlarında bir adamdır. İstediğini elde etmek için ısrarla uğraşan biridir. Diğer kişiler ise Mercan’ın ilk sahibi olan kasabalı, görmüş geçirmiş bahçıvan, anlatıcının Mercan’ı emanet ettiği akrabaları ve Muhsin Bey’e avda yardımcı olan iki köylüdür. Kahraman anlatıcı, birinci kişili anlatım kullanmıştır. İkinci bölümde ise başkalarından duyduğu olayları kendisi görmüş gibi anlatır; ama olayların içinde yer almadığı için üçüncü kişili anlatım kullanır.

235

Eserde sohbet üslubu kullanılmıştır: “Fakat bu ilk saniyeler için siz ne yapabilirseniz, ben de onu yaptım.” (s. 81)

Yazar, av hikâyelerinde avcılıkla ilgili bilgi vermekten hoşlanır: “Şu sülünler belki de kuşların en tuhafıdır. İşitmezler ancak görürler. Bu itibarla da en kapalı uzuvları kulakları, en açık uzuvları da gözleridir.” (s. 86)

Sade bir dille yazılmış olan hikâyede “uğurlu olsun” (s. 80) ve “Allah kısmet ederse” (s. 87) gibi halk söyleyişlerine de yer verilmiştir. Ancak, “göz hapsinden geçirmek” (s. 79)

diye bir ifade kullanılmıştır ki, dilimizde böyle bir deyim yoktur. Yine “birçok defalar” (s. 80) ifadesinde de çokluk eki kullanılması hatadır. Ayrıca eserin adında geçen

“zehiri” sözcüğü de “zehri” olmalıydı. Anlatıcı,

Mercan’ı

Ünye’de

bir

kahvenin

önünde

görüp

almıştır.

Kahramanlarımız bir yıl kadar, Mr. Bravn’ın Trabzon’un Boztepe Caddesi’nde bulunan bahçeli, büyük köşkünde yaşadıktan sonra İstanbul’a taşınırlar. Bundan sonra Erenköy’de yaşayan Mercan’ı, av için gidilen ormanda görürüz. Mercan’ın iyileşmesini sağlayan köyün adı ise Demirci’dir. Hikâye, bir yılı aşan bir süreyi kapsar. Mercan’ın ne kadar değerli bir köpek olduğunu ortaya çıkaran, o zehirlendikten sonra yaşananlar olduğu için eserin adı “Çakal Zehiri” şeklinde verilmiştir.

2.6.17. Belki Ecel, Belki Bıçak “Belki Ecel, Belki Bıçak”100, kan davası yüzünden on yıldır ölüm korkusu içinde yaşayan Ethem Ağa’nın hikâyesidir. Bir arkadaşıyla ava çıkmış olan anlatıcı, dinlenmek üzere uğradığı bağın bekçisi olan Ethem Ağa’ya dair gözlemlerini ve ağanın kendisiyle ilgili anlattıklarını okuyucuya aktarır.

100

Koray, a.g.e., s. 88-91.

236

Anlatıcı, bağda bulunma sebeplerini ve bağ bekçisinin tanımadıklarına karşı sert tavırlarını ilk cümleyle belirtmiş; böylece bekçinin şüpheciliğiyle ilgili ipucu verilerek asıl olaylara hazırlık yapılmıştır. Ethem Ağa, tüfek kullanmada usta olan bir bekçidir; hatta bir ay önce bağdan üzüm çalmak isteyen biri, kendisine bıçak çekince o da ateş edip adamın gözünü çıkarmıştır. Anlatıcı ile arkadaşının bağda bulunduğu sırada mahkeme heyetinden üç kişi de bu olayın tatbikatı için bağa gelir. Tatbikatın ardından anlatıcı ve arkadaşı ile sohbet eden bekçi, aslında meselenin üzüm hırsızlığı değil kan davası olduğunu söyleyip anlatmaya başlar: Ethem Ağa, İskilip’te bir kadın meselesi yüzünden bir adam öldürmüştür. Hapisten çıkınca öldürdüğü adamın iki yeğeni ile bunlardan birinin on iki-on üç yaşlarındaki oğlunu karşısında bulan Ethem Ağa, barışmak istediği hâlde kendini korumak için ateş edip adamların birini öldürür. Diğerleri ise kaçar. İki adam, o gün dayılarının intikamını kendileri alamazsa çocuklarının alacağını söyleyip yanlarındaki çocuğu göstermiştir. Aradan yedi yıl geçmiş, Ethem Ağa, onları bir daha görmemiştir. Ama çocuğun on sekizine geldiğini düşünüp İskilip’ten ayrılır, Kurşunlu’ya gelir. Aradan üç sene geçmiştir ve bir ay önce vurduğu adam, on yıl önce İskilip’te vuruştuğu iki yeğenden biridir. O günkü çocuğun da bugün yarın kendisini bulacağı düşüncesiyle, Kurşunlu’dan ayrılmayı tasarlamaktadır. Zira artık ihtiyarlamıştır ve kırk beşinde biri olarak yirmi birindeki bir delikanlı ile dövüşecek güçte değildir. Kan davası yüzünden yıllardır kaçmak zorunda kalan ve herkesten şüphelenen Ethem Ağa, artık yorulmuştur. Üstelik kanlıları izini bulduğu için buradan da ayrılması gerekmektedir. Kanlısını iki yıl daha peşinde dolaştırabilirse “Sonra da… bilinmez, belki ecel, belki bir bıçak!...” (s. 92) ile öleceğini düşünür. Yıllarını

korku içinde, sürekli ölümü düşünerek geçiren bir adamın ruh hâlini özetleyen bu sözler hikâyenin de ismi olmuştur. Ethem Ağa, aslında bu davanın sürmesini istememekte, ama kendisini korumak için düşmanlarıyla vuruşmak zorunda kalmaktadır. Ağa’nın ağzından iki

237

kez tekrar edilen şu cümle de onun adam öldürmek istemediğini gösterir: “(…) keklik mi avlıyoruz be hemşerim?. İnsanoğluna çifte kolay kolay çevrilir mi?...” (s. 88)

Anlatıcı ve arkadaşı hakkında, avcılıkla ilgilenmeleri dışında bilgi verilmemiştir. Bekçi, ilk başta onlardan da şüphelendiğine göre o yörede yaşayan insanlar değillerdir. Kan davasını yadırgayan sözleri de onların köylü olmadığını gösterir: “Eh, Ethem Ağa, dedik, bu insan vuruşundan ne zevk alıyorsunuz?...” (s. 92)

Ağanın cevabı ise bunun köylüler için sıradan bir durum olduğunu anlatır: “Nasıl, dedi. Biz köylüyüz be hemşerim! Beni de vuruyorlar. On iki yaşımdan beri yedi bıçak yedim.” (s. 92)

Hikâye sade bir dille yazılmış olmakla birlikte, bir yerinde geçen “Kırk yaşında gözüküyor. Buna rağmen asabi hareket ediyordu.” ifadeleri arasında ne gibi bir ilişki

kurulduğu belirsizdir. Anlatıcı, yanındaki köpeğin hikâyesini başka bir yazıda anlatacağını söyleyerek olayların arasına girmiş ve akışı bozmuştur. Kaldı ki yazarın “Lupi” adındaki bir köpekten bahseden hikâyesine de rastlanamamıştır. Hikâyedeki çatışmanın temelinde kan davası vardır. Bu, kan davasının yol açtığı travmaların anlatıldığı bir hikâyedir. Olay zamanı, sabah dokuzdan öğleye kadar olan birkaç saatlik süredir. Geriye dönüşle anlatılan kan davası ise on yıl öncesine dayanmaktadır. Mekân, Kurşunlu’da bir üzüm bağıdır. Kan davasını başlatan olaylar ise İskilip’te geçer.

2.6.18. Sazlık “Sazlık”101, tutkulu bir aşkın hikâyesidir. Bu etkileyici hikâye, Metin Erksan tarafından aynı adla filme de alınmıştır.

101

Koray, a.g.e., s. 93-99.

238

Hikâye, kahramanın genel hâli ile zaman ve mekânı bildiren bir cümleyle başlar: “Sabahleyin göle yıkanmak üzere gelen çocuklar Sapancalı Ali Reisi sazlık kenarında buldular.” (s. 93)

Ali Reis, sandalın ucunda sazlığa doğru eğilmiş, dün akşam buralarda görüldüğü söylenen bir kadını aramaktadır. Çocuklar, bir kadının gece boyunca suda kalamayacağını söyleyince Ali Reis, bunun başka türlü bir insan olduğunu iddia eder: “Bu başka bir insan! Bir kadının saçları kadar siyah saçlar, bir kırlangıç balığı gibi de kuyruğu var. Fakat ne bir kadın, ne bir balık!” (s. 94)

Bu bölüm, çocukların Ali Reis’le alay etmesiyle sona erer. İkinci bölümün başında, Ali Reis tanıtılır: “Ali Reis Sapancalı idi. Kırk dört yaşında idi. Sahil adamlarından birçoğu gibi o da balıkçı idi. Tavşancıl’dan itibaren İzmit’e kadar otuz seneyi denizde geçirmişti. İki balıkçı mavnası, yirmi adamı ve Yarımca iskelesinin yanı başındaki küçük kayalıkta bir sandal tamirhanesi vardı. Bütün hat üzerinde onu ‘Reis!’ diye çağırıyorlardı.” (s. 95)

Bunlar, beş sene öncesinde, yani âşık olduğu Sapancalı Hayriye’yi tamirhanenin üstündeki odaya kapattığı zamanlarda kalmıştır. Sapancalı Hayriye yirmi ikisinde olmasına rağmen “alımlı vücudu, iri kemikleri ve alnı”yla genç kızdan çok, bir kadın gibi görünür. Reisle denize çıktıklarında tayfalar

bayram ederler. Çünkü Hayriye, bu sandal gezintilerinde “bir tropik balığı kadar çıplak”tır. (s. 96)

Ne var ki, kadının birdenbire ortadan kaybolması, reisi çok değiştirir. Reis artık balığa çıkmıyor, deniz kenarında ya da Sapanca Gölü’nde hep onu bekliyordur. Kullanılmayan mavnaları ise bakımsızlıktan çürür. Balıkçılardan biri, Hayriye’yi Tavşancıl Denizi kenarında gördüğünü söyler; bir diğeri de Sapanca’da kayığa bindiğini iddia eder. Reis de onun hâlâ sularla boğuştuğunu zannetmektedir. Kendi kendine “Onu denizde bulacağım.” der. (s. 97)

239

Anlatıcı, beş yıl öncesine gidip aradaki süreci özetledikten sonra hâlihazıra tekrar döner ve görevini iki balıkçıyla paylaşır. Balıkçılar, çok zaman olduğu gibi o gece de uyumamış olan Ali Reis’i görüp onun hakkında konuşmaya başlarlar. Bu konuşmalar, Reis’e dün gece Hayriye’yi Sapanca sazlığında gördüğünü söyleyen kişinin Yardımcı Mustafa olduğunu bildirir. Dört sene önce Reis’ten “Allah gibi” korkan Yardımcı Mustafa, şimdi ona türlü türlü oyunlar oynamaktadır. Bu hâle üzülen balıkçılar, bir taraftan da Reis’in bu oyunlara muhtaç olduğunu, ümidini yitirirse yaşayamayacağını söylerler. Balıkçılar, Hayriye’yi öldürenin Mustafa olduğunu düşünürler. Zaten Reis’le en çok alay eden de odur. Eskiden Reis’in yardımcısı olan Mustafa, artık balıkçılıktan uzaklaşmış olan Reis’e direk gözcülüğü işini ayarlar. Ama Reis, direkten bakıp balıkları değil, Hayriye’yi aramaktadır. Zaten Mustafa’nın maksadı da iyilik değil, onunla daha çok alay edebilmektir. O gün de Mustafa, “Hayriye’yi sazlıkta gördüğünü ve Reis’in kendisini gözcü direğinde beklemesini istediğini” söylemiş; bunu duyan Reis, hemen direğin tepesine çıkmıştır.

Reis, gözcü direğinden sulara dikkatle bakarken birkaç el silah sesi duyulur. Reis vurulmuştur. Bir tayfa, silah sesinin ardından fundalar arasında birinin kaçtığını görür. Bu, Yardımcı Mustafa’dır. Hikâye, reisin acı sonu yanında hayatın devam ettiğini anlatan şu cümle ile biter: “Büyük bir manda sürüsü, bir gece gibi, göle ve sazlığa doğru yıkanmak üzere geliyordu…” (s. 99)

Vaka, tutkulu bir aşka dayanır. Çatışmayı yaratan ise Yardımcı Mustafa’nın bu aşkın taraflarından birini ortadan kaldırması olmuştur. Çok güzel ve alımlı bir kadın olan Hayriye, Reis’le çıktıkları sandal gezintilerinde rahat hareketleriyle tayfaları cezbetmektedir. Ki bu gezintiler sırasında Yardımcı Mustafa da onların yanında bulunmaktadır. Açıkça söylenmese de Yardımcı Mustafa, Reis’in sahip olduklarını, mutluluğunu kıskanmış; belki kadını elde etmek istemiş, bunu yapamayınca da

240

kadını öldürmüştür. Zira balıkçılar, Hayriye için “Kadın bozuktu, amma Reis’e bağlı idi.” (s. 97) yorumunda bulunurlar.

Yardımcı Mustafa, hikâyede karşı güç olarak yer alır. Hayriye’yi öldürmüş, onu sazlıkta gördüğünü söyleyip Ali Reis’le alay etmiş, dört yıl boyunca ona acı çektirmiş ve sonunda adamı da öldürmüştür. Yazar, diğer hikâyelerinde olduğu gibi, burada da tarafsızdır. Yardımcı Mustafa hakkındaki olumsuz sözler balıkçıların ağzından aktarılır. Hayriye’nin ortadan kaybolmasıyla Mustafa’nın ilgisinin olabileceği, yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi bunda da sezdirilmiştir. Hayriye’nin kaybolduğu gün, balıkçılar susar, o ise hiçbir şey olmamış gibi davranır: “(…) ve Yardımcı Mustafa, o gün sabahtan akşama kadar, tamire çekilmiş bir sandalı yarı zımparaladı, yarı da Tavşancıl iskelesindeki kahvede oturdu, tavla oynadı ve yenildi!” (s. 96)

Ali Reis, Hayriye’yi kaybettikten sonra çocukların bile alay ettiği bir kişi olmuş, ama eskiden tamirhanesi olan, yanında yirmi adam çalıştıran saygıdeğer biridir. Görünüşü de oldukça düzgündür: “Reisin bir ipek kadar ince kâhkülleri sol kulağının üzerine düşerdi. Gömleğinin üst düğmesi açık dururdu. Burada içi sedef, küçük başı madenî bir pırıltı içinde gözüken bir yaka düğmesi göze çarpar; iliklenmeyen bu düğmeden hafif göğsü ve daha doğrusu orada Sapancalı Hayriye gözükürdü.” (s. 95)

Hayriye’ye büyük bir aşkla bağlı olan Reis, onu kaybedince işini gücünü bırakıp sevdiğini aramaya başlar. Yardımcı Mustafa da onu sevdiğinin ölmediğine inandırmak için elinden geleni yapar. Böylece Reis saplantılı, mantığını yitirmiş biri hâline gelir. Yirmi iki yaşında, güzel, alımlı biri olan Hayriye ise serbest tavırlarıyla dikkat çekse de Reis’e sadıktır. Hikâyedeki balıkçılar, merhametli kişilerdir ve olayların gelişimi hakkında bilgi verirler. Alaycı çocuklar ise Reis’in içinde bulunduğu acınacak durumu göstermekle görevlidir.

241

Hikâyede, mekân olarak seçilen Sapanca’nın sakinliği ve yalnızlığı vurgulanmıştır. Bu yönüyle kahramanın psikolojisine uygun bir mekân seçilmiştir: “Göl boştu. Yeşil sazlık, daha sonra üzerine birer birer konacak yeşil böcekleri bekliyor gibi idi. Kenarda iri bir manda geceden kalan bir lekeye benziyordu. Hareketsizdi. Ve az geçince, güneş yahut sularla bu küçük karanlık da eriyecek sazlık ve sular daha yalnız kalacaktı.” (s. 93)

Ayrıca hikâyenin ismi de mekânın adından gelmiştir. Hayriye’yi kaybeden Reis, ondan başka her şeyden vazgeçer. Hayriye’yi suların içinde bulabileceğine inandığı için sazlıkta her an onu arar. Alaylara maruz kalır, uykusuz geceler geçirir; ama ümidini yitirmez. Sonunda da orada öldürülür. Sazlık, Reis’in sadakatini temsil ettiği için hikâyenin ismi “Sazlık”tır. Vaka zamanı bir gündür. Değişik saatlerde aynı unsurun farklı görüntülerine yer verilmiştir: Sabah saatlerinde “Kenarda iri bir manda geceden kalan bir lekeye benziyordu.” (s. 93) Öğleye doğru “Geceden kalan küçük leke sularda erimek üzere idi.” (s. 94) İlerleyen

saatlerde ise “Geceden kalan leke, yavaş yavaş göl boyunca uzaklaşıyordu.” (s. 98) Günün sonunda Ali Reis’in hikâyesi de sona erer, ama hayat seyrine devam etmektedir: “Büyük bir manda sürüsü, bir gece gibi, göle ve sazlığa doğru yıkanmak üzere geliyordu.” (s. 99)

Reis ve Hayriye’nin beş yıl önceki günleri, geriye dönüşle; Reis’in Hayriye’yi kaybettikten sonra dört yıl boyunca geçirdiği acılı günler de özetlenerek anlatılmıştır. Hikâyedeki konuşmalar kişilere uygun şekilde düzenlenmiştir. Örneğin Ali Reis, çocuklara bağırırken “Sizi gönderen balıkçıları denizler alsın! Kardeşlerinizi dalgalar yutsun! Leşinizi köpek balıkları yesin!” şeklinde hep denizle ilgili beddualar verir. (s. 95)

Montaj tekniği ile de bir balıkçı şarkısından alıntı yapılmıştır: “Deniz altı tencere vay vay Balık gider içine vay vay.” (s. 96)

242

2.6.19. Manken “Manken”102, Fikret adındaki bir gencin vitrinde gördüğü bir mankeni yıllar önce ayrıldığı; ama unutamadığı sevgilisine benzeterek satın alıp evine götürmesi üzerine kurulmuş bir hikâyedir. Hikâye, mağaza vitrinlerinin insana neler düşündürebileceğinden bahseden hazırlık niteliğindeki iki paragrafla başlar. Ardından da konunun özü ve kahramanları bildiren cümlelerle vakaya girilir: “Nitekim, Fikret de kaybettiği insanı bir öğle üzeri, güneşin asfaltı yıkadığı (…) dakikalarda buldu. Bu, büyük bir mağazanın vitrinine konulmuş bir manken idi.” (s. 100)

Fikret, bir mağazanın önünden geçerken gördüğü mankeni dakikalarca seyreder. Ona eski sevgilisini hatırlatan manken, Fikret’in hayalinde canlanır, koluna girip onunla yürür, konuşur. Mağazadan mankeni satın alan Fikret, dört seneden beri evli olduğunu elindeki mankenle evinin kapısına geldiğinde hatırlar. Fikret’in, bu mankeni kıyafetleri buruşmasın diye kendisine aldığını sanan eşi ise onu sevinçle karşılar. Aradan yıllar geçer. Fikret, mankene giydirilen elbiseler sayesinde eski günleri hatırladığı için eşine bir yığın elbise yaptırır. Eşi de “Benim robotum!” diyerek mankene yıllarca sevgi gösterir. Ancak Fikret’in dokuz yaşındaki oğlu, yeni taşındıkları evin bahçesini kargalardan korumak için, mankeni alıp bahçeye götürür ve bir korkuluk gibi diker. Başına da hasır bir şapka geçirir. Böylece mankenin macerası, bir mağaza vitrininde başlayıp Fikret ve eşinin yatak odasının başköşesine uzanan bir yolculuktan sonra, bir bahçede karga korkuluğu olarak sona erer. Evli ve çocuklu bir adamın yatak odasına getirdiği bir mankene bakıp eski sevgilisini hatırlaması doğru değildir. Fikret, bu yanlıştan kendi isteği ile olmasa da çocuğu sayesinde döner. Fikret’in kırılacak bir eşya gibi ihtimam gösterdiği, türlü türlü kıyafetler yaptırdığı manken, sonunda bir korkuluğa dönüşür. Anlatıcı da bunu alaylı bir üslupla aktarır:

102

Koray, a.g.e., s. 100-104.

243

“Ooh! Bu hasır ve soluk şapka altındaki manken!... Fakat merak etmeyiniz, Fikret’in bahçesine artık kargaların hiç geldiği yok!...” (s. 104)

Fikret, iyi giyimli, genç bir adamdır. Sevgilisi ise ince yapılı, şımarıklıkla dediklerini yaptıran, kuşlar gibi fısıldayarak konuşan, canlı, cıvıl cıvıl biridir. Fikret’in eşinin kişiliği ya da fiziğine dair ise bir bilgi verilmemiştir. Hikâyedeki çatışmanın temeli Fikret’in evli bir adam olmasına rağmen eski sevgilisini unutamamış olmasıdır. Bu küllenmiş duyguları yeniden canlandıran da sevgilisine çok benzeyen bir manken olduğu için hikâyenin ismi “Manken”dir. Büyük mağaza vitrinlerinden söz edildiğine göre olay, büyük bir şehirde geçmektedir. Bir mağaza, geçmişte Fikret ve sevgilisinin kaldığı bir otel odası, Fikret’in evi ve son olarak taşındığı evin bahçesi, anlatılanlara sahne olan mekânlardır. Bu, kısa bir hikâye olmakla birlikte geriye dönüş ve özetlemelerle uzun bir zamanı kapsamaktadır. Güneşli bir öğle üzeri mankenle karşılaşan Fikret, geriye dönüşle on yıl öncesine uzanır. Beş yıl beraber olduğu sevgilisini on yıldır görmemiştir. Geçen yıllar içinde evlenmiş olan Fikret, mankeni gördüğü gün dört yıllık evlidir. Hikâyenin sonunda da mankenle yıllar geçirmiş olan Fikret’in dokuz yaşında bir oğlu olduğundan haberdar oluruz. Hikâyede sohbet üslubu kullanılmıştır: “Her hâlde Fikret’in bu ilk dakikalarını tahmin edersiniz.” (s. 101) “Eğer, şimdi bahçenin demir kapısını açarak içeri doğru yürüyecek olursanız, yarı kumlu bir medhâlin tam ortasında hasır şapkalı bir kadın görürsünüz!” (s. 104)

Yazar, birçok hikâyesinde olduğu gibi burada da pek çok benzetme yapmıştır: “Onun da ince ve cilası henüz kurumamış parmakları çoraplarını giyerken bir kuşun kanadı gibi yine böyle açılırdı. (…) Kadın ağaç yaprakları arasına saklanmış bir yuvadaki kuşlar gibi konuşuyor.” (s. 101) vb.

244

2.6.20. Hastalık “Hastalık”103 adlı hikâye, evli olan bir hemşire ile doktorun, kadının yakalandığı garip hastalığı tedavi edebilmek için yaptıkları seyahatleri konu almaktadır. Hikâyeye zaman, mekân ve kişilerle ilgili ipucu veren kısa bir cümleyle başlanmıştır: “Dört kişi, birinci sınıf yolculara ait sigara salonunda harbi konuşuyorlardı.” (s. 105)

Bir vapurda geçen bu hikâyede, sigara salonundaki dört adam, içeriye giren çift hakkında konuşmaya başlar. Adamlardan biri vapurun hekimidir ve bu çift hakkında diğerlerine bilgi verir. Buna göre, içeri girenler Dr. Server ve eşidir. Kadın üç sene önce, yani on sekiz yaşlarında bir genç kızken, doktorun yanında hemşire olarak çalışmaya başlamış ve yedi ay sonra birdenbire hastalanmıştır. Bu, garip bir hastalıktır: “Âdeta bütün uzuvlarında yüzlerce böcek harekete geçmişti. Bunlar birer diş gibi kullandıkları yüzlerce iğneyi birer birer batırıp çıkarıyorlar, genç kız bu iğne temaslarında tahammül edilemez bir acı duyduğundan şikâyet ediyordu.” (s. 108)

Doktor, hemşireyi dikkatli şekilde muayene ettikten sonra, on beş senelik eşinden ayrılıp onunla evlenir. Vapur hekimine göre bunun iki sebebi olabilir: Ya eşi, doktorun bu kıza gösterdiği ilgiyi kıskanmış ya da doktor, kızladaha fazla ilgilenip onu bu hastalıktan kurtarmak istemiştir. Doktor yeni eşinin iyileşmesi için değişik bir tedavi yöntemi uygulamaya başlar. Bu, seyahatle yapılan bir tedavidir. Hikâyenin sonunda, kadın rahatsızlandığı için çift, vapurdan inmek zorunda kalır. Bunu da diğer yolcularla sohbeti sırasında yine vapur hekimi haber verir: “(…) kadın geceleyin birdenbire hastalandı. İlk iskelede muhakkak inmelerini tavsiye ettim. Galiba Gelibolu’ya çıkmış olacaklar.” (s. 113)

Hikâyenin anlatıcısı, ilahî bakış açısına sahip “o” anlatıcıdır. Ayrıca doktor ve eşini tanıtma görevi vapur hekimine verilmiş; böylece kahraman anlatıcıdan da yararlanılmıştır. 103

Koray, a.g.e., s. 105-113.

245

Orta yaşlı bir adam olan Doktor Server, eşinin iyileşmesi için fedakârlıkta bulunan biridir. Hatta kendisini sorumlu hissettiği bu kadınla ilgilenebilmek için, ilk eşinden bile ayrılır. Doktorun ilk eşine dair, kırk yaşlarında, kibar bir kadın olduğu dışında bilgi verilmemiştir. İkinci eş ise hikâyeye konu olan yolculuk sırasında yirmi bir yaşında bulunan bir hemşiredir. Sağlığını kaybetmeden önce mavi gözlü, zarif, güzel bir genç kızdır. Sessiz, itaatkâr biri olan bu kadın, dans müzikleri dinlemeyi seven biridir. Hikâyede yer alan diğer dört kişi ise birinci sınıf yolculara ait bölümde yolculuk ettiğine göre maddi durumları iyi olan kişilerdir. Bunlardan biri gemici, biri müteahhit, biri de vapurun hekimidir. Dördüncü adamın mesleği bildirilmemiştir. Bunlar meraklı insanlardır. Özellikle müteahhit, harp haberleriyle yakından ilgilenir. Radyodaki haber bültenlerini kaçırmamak için uğraşır, dürbünle denizde bir hareketlilik yakalamaya çalışır. Onlar harp haberleri ile bu kadar ilgilenirken doktor ve eşi bununla hiç ilgilenmez. Çünkü garip bir hastalıkla uğraşmaktadırlar. Diğerleri radyo haberlerini dinlemek isterken kadın sürekli müzik dinleyip huzur bulmak, doktor da eşinin hastalığına kitaplardan çare aramak peşindedir. Hikâyenin vaka zamanı bir gündür. Hemşire, doktorun yanında çalışmaya başladıktan yedi ay sonra hastalanmıştır. Söz konusu hastalık, üç yıldır devam etmektedir. Hikâyedeki sosyal zaman, yazarın son dönemlerinde yazdığı diğer hikâyelerde olduğu gibi, İkinci Dünya Savaşı yıllarını işaret eder. İki yıldır sıcak ülkelerde bulunan doktor ve eşi, savaş yüzünden bizim denizlerimizde seyahat etmeye mecbur kalmışlardır. Mekân, vapurun birinci sınıf yolcu salonudur. Ege sularında yapılan bir deniz yolculuğu söz konusudur. Midilli ve Gelibolu’nun adı geçer. Ayrıca hemşire ve doktorun geçmişte birlikte çalıştıkları mekân olarak doktorun muayenehanesinden de bahsedilmiştir.

246

Kenan Hulûsi, okuyucuyu garip durumlarla karşılaştırmaktan hoşlanan bir yazardır. Bu hikâyede anlatılanların temelinde de garip bir hastalık olduğu için hikâyenin adı “Hastalık”tır. Hikâyede “zukesirüladla, meleküssiyane” gibi yaygın olmayan yabancı sözcüklere yer verilmiştir. Ayrıca bazı cümlelerde “Dört kişi, (…) konuşuyorlardı.” (s. 105) ve “balina balıkları” (s. 109) gibi bozukluklar bulunmaktadır.

2.6.21. Tasula “Tasula”104, yazarın hikâyeleri arasında pek çok örneği bulunan yaz ve sayfiye hikâyelerindendir. Bu, bir muhâllebicide çalışan Tasula adındaki Rum kızının sayfiyedekiler üzerindeki etkilerini anlatan bir hikâyedir. Hikâyeye mekânla zamanı bildiren ve hikâyenin özünü veren kısa bir girişle başlanmıştır: “Bizim sayfiyenin delikanlıları her yaz mevsimi genç bir kızı yıldız etmeğe başladı. Bu sene de varsa yoksa Tasula! Yahut sarışın Tasulacık!” (s. 114)

Söz konusu sayfiyede iki yer dikkat çekmektedir. Biri plaj, biri de Tasula’nın çalıştığı muhâllebici. Bir yıl önce kimseye cazip gelmeyen bu dükkân, şimdi Tasula meraklıları ile dolmaktadır. Sayfiyedeki kadınlar, erkeklerin Tasula’yla ilgilenmesinden memnun değildirler. Tasula da onlara oldukça soğuk davranmakla birlikte, delikanlılara yakınlık göstermektedir. Tasula, bir gün aniden yok olur. Çünkü drahoma biriktirmek için çalışmaktadır ve sayfiyenin delikanlıları bu parayı kısa sürede toplamasını sağlamışlardır. Genç kız, gerekli parayı toplayınca evlenip işten ayrılmıştır. Hikâye, Muhâllebici Hasan Usta’nın durum değerlendirmesiyle sona erer: “Açıkgöz bir kızdı Tasula, dedi. Drahoma parasını maaştan yapsaydı, vay hâline!... Allah versin, sayfiyenin küçükbeyleri, drahomayı el birliği ile iki ayda

104

Koray, a.g.e., s. 114-117.

247

tamamlayıverdiler. Beyim, Tasula mı? Maalesef! Şimdi yalnız sütlaç ile muhâllebi var…” (s. 117)

Vaka, temmuz ayından eylül başlarına kadar olan iki aylık sürede gerçekleşmiştir. Ayrıca Tasula’nın gelişiyle görülen değişiklikleri bildirmek için muhâllebicinin geçen seneki durumundan da bahsedilmiştir. Hikâyede anlatılanlar bir sayfiyede geçer. Bir Rum kızı bu kadar ilgi çektiğine göre bu, turistik bir yer değildir. Kadınlarla erkeklerin denize bir arada giremedikleri kapalı bir yerdir. Tasula’nın gelişi, küçük bir yer olan sayfiyede önemli bir mesele hâline geldiği için eserin adı “Tasula”dır. Sarışın bir Rum olan Tasula, drahomasını çabuk biriktirmek için delikanlılara yakınlık gösteren, açıkgöz bir kızdır. Yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi burada da çapkın Türk erkekleri yabancı bir kızla ilgilenmekte, yabancı kız da bu ilgiyi kazanca çevirmektedir. Muhâllebici Hasan Usta da işini bilen bir tüccardır. Çevresinde muhafazakâr bir insan olarak bilinmekle birlikte Tasula’yı dükkânında çalıştırıp işlerinin açılmasını sağlamıştır. Sayfiyeden “bizim sayfiye” diye bahseden; ama olayların içinde yer almayan, sadece gözlemlerini aktaran bir anlatıcı vardır. Yazar, kişileri özelliklerine uygun konuşturmakta çok başarılıdır. Burada da çapkın delikanlıların konuşmaları kişiliklerine uygundur: “-

Aman, dediler, muhâllebici Hasan’daki pilici gördünüz mü?.

Nasıl piliç?

Sorma azizim, bir Rum kızı, şeker!” (s. 115)

Hikâyede, “muhâllebici dükkânı” (s. 114) ve “aynı bir masa etrafı” (s. 116) gibi bazı ifadelerde anlatım bozukluğu yapılmıştır.

248

2.6.22. Kırk Gün Taban Eti, Bir Gün Av Eti; fakat Böylesi Değil!.. “Kırk Gün Taban Eti, Bir Gün Av Eti; fakat Böylesi Değil!..”105, yazarın av hikâyelerinden biridir. Bu, bir aydır avdan eli boş dönen avcıların, her avdan bir tavşanla dönen Mahmut Bey’in hilesini ortaya çıkarışı üzerine kurulmuş bir hikâyedir. Mahmut Bey, bir Çingene’den satın aldığı tavşanları kendi avlamış gibi gösterip kahvedekilere hava atmaktadır. Şüphelenen bir avcı, ertesi hafta, bu işin sırrına ermek için dağa diğer avcılardan önce gider. Yolda elindeki tavşanı pazarlayan bir Çingene ile karşılaşır. Böylece Mahmut Bey’in avladığını söylediği tavşanları nasıl elde ettiğini anlar. Avcı, tavşanı yine Mahmut Bey’e satması için Çingene’yle para karşılığında anlaşır. Diğer avcılar kahveye yine eli boş dönerken, Mahmut Bey bir tavşanla gelmiş ve yine böbürlenmeye başlamıştır. Bu sırada, Çingene ile anlaşan avcı, tavşanın kuyruğuna yerleştirdiği pusulanın okunmasını sağlar. Kâğıtta şunlar yazılıdır: “Biz tavşanlar milleti son bir aydır müşkül vaziyette bulunuyoruz! Bazı Çingenelerin vakitsiz ticaretine Ambarlı avcılarından Mahmut Bey de vasıtalık ediyor. Ricamız şu: Eğer bu zat hakikaten bir avcı ise çiftesini alır, karşımıza çıkar. Yok…” (s. 122)

Oyunu ortaya çıkan Mahmut Bey bir daha oralarda görülmez. Avcıların toplandığı kahvehanenin sahibi olan İlyas, avcılar yüksekten atmaya başlayınca ocağın üstünde asılı duran çanı çalmaktadır. Hikâyenin başında, bu çan ve avcıların son bir ay içindeki durumuyla ilgili bilgi verilmiştir. Sonunda da söz yine bu çana getirilir. Mahmut Bey’in numarası anlaşılınca çan sesi duyulur ve avcılar, “Çal İlyas Efendi çal!” derler. “Kırk gün taban eti, bir gün av eti ama böylesi değil!.” (s. 122)

“Kırk gün taban eti, bir gün av eti”, avcıların bir av için günlerce taban tepelediğini anlatan bir sözdür. Ancak Mahmut Bey dürüst davranmamıştır. Avcılar da bu durumu, “Kırk gün taban eti, bir gün av eti ama böylesi değil!” sözüyle değerlendirmiş, hikâyenin adı da, uzun bir ad olmakla birlikte, bu söz olmuştur. Çünkü avcının amacı hileyle göz boyamak değil, spor yapmak olmalıdır. 105

Koray, a.g.e., s. 118-122.

249

Hikâyede avlak yeri olarak Ambarlı adı geçer. Kahvenin bulunduğu yerin adı ise Çobançeşmesi’dir. Hikâyede anlatılanlar, bir hafta içinde yaşanmıştır ve hikâyenin anlatıcısı, ilahî konumda bulunan “o” anlatıcıdır. Yazar, her hikâyesinde olduğu gibi bunda da kişilerini konumlarına uygun şekilde konuşturmuştur. Hikâyede geçen “yine ayazlamışlar” (s. 121) , “avcı için kırk gün taban eti, bir gün av eti derler” gibi ifadeler buna örnektir.

Yazarın avcılıkla ilgili hikâyelerinde dikkat çeken bir yön, olayların içinde önemli bir yeri olmasa bile köpeklerin adının verilmesidir. “Belki Ecel, Belki Bıçak” adlı hikâyede “Lupi”, burada da “Mister Foks” ve “Madam Flora” adındaki köpeklerden bahsedilmiştir.

2.6.23. Oda Hizmetçisi “Oda Hizmetçisi”106, yazarın müstehcen sayılabilecek hikâyelerindendir. Bu, bir adamın, otelin oda hizmetçisinin oyununa gelmesi üzerine kurulmuş bir hikâyedir. Hikâyede “ben” anlatıcının geçmişte yaşadığı bir olay anlatılmaktadır. İlk cümleler de buna işaret eder: “Tire’de yol inşaatında çalıştığım sene idi. İki aydan beri bekârdım.” (s. 123)

Kahramanımız, hafta sonunu geçirmek için İzmir’de bir otele gider ve bir kadınla birlikte olmak ister. Ancak yabancı bir yerde bir kadın bulmak zahmetli bir iş olduğundan en kolay ulaşılacak kadın, oda hizmetçisidir. Ancak otel sahipleri bunu önlemek için oda hizmetçilerini orta yaştakilerden seçmektedir. Kahramanımızın hizmetçisi de kırkını geçmiş ve insana hiç de cazip gelmeyecek bir kadındır. Bir ay boyunca hafta sonlarını bu otelde geçiren anlatıcı, yan odadan gelen kadın iniltileriyle tahrik olur ve dördüncü hafta bu tahriklerin etkisiyle, aslında hiç de cazip bulmadığı oda hizmetçisiyle birlikte olur.

106

Koray, a.g.e., s. 123-126.

250

Bu olayın üzerinden üç ay geçer ve anlatıcı, tuzağa düşürülmüş olduğunu bir tanıdığı aracılığıyla öğrenir. Bekâr müşteriyi baştan çıkarmak için bu sesleri çıkaranlar aslında hizmetçi ile eşidir. Hikâye, anlatıcının yaptığı bir yorumla biter: “Olur ya. Her mesleğin incelikleri vardır. Otele eli ayağı düzgün kadın almasınlar. Otel misafirleri vakitlerini günlerce yolda geçiren bekârlar olduktan sonra hesap aynı kapıya çıkar.” (s. 126)

Hikâyedeki çatışma, bekâr bir erkeğin ihtiyaçları ile bunu kazanca çevirmek için ona tuzak kuran bir karı-koca arasındadır. Yol inşaatında çalışan bir adam olması dışında anlatıcı hakkında bilgi verilmemiştir; ama İzmir’in en iyi otelinde kaldığına göre maddi durumu iyidir. Çilli bir yüzü olan, kırkını geçmiş, saçlarının kızıllığını ancak boya ile koruyabilen bir kadın olan hizmetçi ve eşi ahlaksız insanlardır. Hikâyede anlatılanlar toplam altı ayı kapsar. “İki aydır bekâr olduğunu” söyleyen anlatıcı, bir ay boyunca hafta sonlarını otelde geçirmiş, oyuna geldiğini de üç ay sonra öğrenmiştir. Dönemin otellerinden bahsedilerek sosyal zamana da değinilmiş olur: “En büyük vilayet merkezimizden çoğunun bile ancak bir iki oteli vardır. Yalnız biri orta sınıf, diğerleri ise yatılamayacak şeylerdi.” (s. 124)

Mekân, İzmir’de bir otel odasıdır. Anlatıcı, Tire’de çalışmaktadır. Hikâyede sohbet üslubu kullanılmıştır: “Vakitlerinin birçoğunu seyahatlerde geçirenler bilir; başınızı dinlemek, biraz temizlenip yıkanmak için girdiğiniz her cins otelde küçük bir de arzunuz vardır. Bir iki kadın görmek. Ve en azı oda hizmetçinizi bastırmak.” (s. 123)

Yukarıdaki alıntının son cümlesinde de görüldüğü gibi, yazar bu hikâyesinde de kişileri özelliklerine uygun olarak konuşturmuştur. Ancak anlatıcının “Hikâyem bu kadarla mı bitti mi? Ben de öyle zannediyorum ama yanılmışım.” (s. 125) gibi ifadeleri akışa

zarar vermiştir.

251

Hikâyede “fam dö şambr” ve “portiyer” gibi yabancı sözcüklere yer verilmiştir. Ayrıca bazı cümlelerde anlatım bozukluğu vardır: “Ve uşaklardan biri, valizlerimi kaptığı gibi yukarı alıp götürdü.” (s. 123) “(…) yan odadaki seslerden hiçbirini duymadım ve işitmedim…” (s. 125)

Oda hizmetçisinin anlatıcıya oynadığı oyun anlatıldığı için hikâyenin adı “Oda Hizmetçisi”dir.

2.6.24. Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor”107, bir hikâyecinin, nerede olursa olsun, gördüğü insanlarla ilgili hikâyeler oluşturmaktan kendini alamayacağını anlatan bir hikâyedir. Aynı hikâye, yazarın Bir Otelde 7 Kişi adlı kitabında “Köyde Cinayet” adıyla yer almıştır. Yazar anlatıcı, hikâyesine, kahramanının da bir hikâyeci olduğunu anlatan kısa bir paragrafla başlamıştır: “Biz hikâyeciler, daima bizden ötekilerin başına gelenleri anlatmağa çalışırız. Ama, bizim içimizde bizzat birer hikâye mevzuu olacak kimseler yok mu?” (s. 127)

Hikâyeci Ahmet Cemil, bir aylık yaz tatilini “kendisine hikâye mevzuu veren insanlardan uzak, yalnız tabiat ve kuş sesleri arasında” bir köyde geçirmeye karar verir. Köye

vardığında orayı boş bulmak, Ahmet Cemil’i sevindirirse de bu sevinci uzun sürmez. Zira akşam olunca kahvenin önünde karşılaştığı kalabalık insan topluluğu onu ürkütür. Onlardan ayrılıp odasına döndüğünde de bu insanların etkisinden kurtulamamıştır: “(…) kafasını iki avuçları arasına alıyor, kendi kendine ‘Ne yüzler!’ diyordu! Belki Dostoyevski’nin romanlarında bile görülmedik yüzler!” (s. 133)

Zihninde bu köylülerle ilgili hikâyeler oluşturmaya başlamıştır bile. Böylece kahramanın hayal gücünün etkisiyle hikâye içinde hikâye oluşturulmuştur. Ahmet

107

Koray, a.g.e., s. 127-137.

252

Cemil’in hayalinde, köylülerin her biri maceralarını ona anlatmak için birbiriyle yarışır: “Köy kâtibi, imamın köy kızlarına göz koyduğunu, köylüler tarlalarında iş başında iken imam sakalından da utanmayarak açık birtakım hikâyelerle köy kızlarını baştan çıkardığını söylüyor, kendi nişanlısı için de imam böyle bir hareket yapacak olursa kendisini nasıl zapt edebileceğini soruyor (…)” (s. 135)

Ahmet Cemil, uyumak için gözlerini kapadığında köy kâtibini, nişanlısının emniyetini düşünerek imamın peşinden giderken hayal eder. Belki bir silah sesi de duymuştur. Bundan emin olamadan uyuyakalan hikâyeci, sabah, köy meydanında yedi yerinden kurşunlanmış olan imamın cesedini görür. Üstelik yaraların yeri de kendi hayalindekiyle aynıdır. Hikâyeci, hemen odasına gidip İstanbul’a dönmek üzere valizini hazırlar: “Hayır, diye kendi kendine konuştu. ‘Şehirlerde çok daha rahatım. Şehirde çok daha rahatım!’… ” (s. 137)

Ahmet Cemil, şehirde sürekli hikâye kahramanları aramak ve onların etrafında hikâyeler oluşturmaktan yorulmuş, dinlenmek için köye kaçmış bir hikâyecidir. Ancak orada karşılaştığı insanları da birer hikâye kahramanı hâline getirmekten kendisini alamamış, üstelik bu kez zihninden geçirdiği olaylar gerçeğe dönüşmüştür. Burada karşılaştığı insanların esrarengiz tavırları ve köyde işlenen cinayet onu ürkütmüş, bir ay geçirmek üzere geldiği köyde ancak bir gün kalmış, şehre acilen dönmek üzere harekete geçmiştir. Eserdeki çatışma, hikâyeci Ahmet Cemil’in zihnini dinlendirmek ümidiyle gittiği köyde şehirden de karmaşık olaylarla karşılaşmasından doğmuştur. Hikâye, Ahmet Cemil’in köye gittiği günle ertesi günü kapsar. Mekân, şehre yakın bir köydür. Doğal özellikleri bakımından güzel olan bu köydeki insanlar oldukça garip mahluklar olarak verilmiştir. Köy imamı, Ahmet Cemil’i ürküten bir görüntüye sahiptir: “(…) köy imamının üç günlük bir sakalla çevrili siyah yüzünü, Ahmet Cemil imkânı yok gözlerinden uzaklaştıramıyordu. Ya gözleri!.. (…) Bunlar birer

253

göz değil, tıpkı deniz altında yaşayan iki mahluktu. Yerlerinde fıldır fıldır oynuyor, köy imamının dudaklarından daha ziyade sanki gözleri konuşuyordu.” (s. 133)

Köy kâtibi, köyün en ihtiyarı ve diğer köylülerin hepsinde garip bir hâl vardır. Bütün köylüler, hikâyeci Ahmet Cemil’in hayal gücünün de etkisiyle tuhaf varlıklar olarak gösterilmiş ve yazarın okuyucuda merak uyandırmak isteği ile gerçek ve hayali bir arada vermek amacına hizmet etmişlerdir. Ömer Faruk Toprak, hikâyeyi köy gerçeği iyi yansıtılmadığı için eleştirir: “Şaştığımız bir nokta var: Köyde Cinayet adlı öykü, Kenan Hulûsi’nin köyü hiç tanımadığı, hatta görmediği duygusunu veriyor. Öbür kitaplarındaki köylü üzerine yazdıklarını okumamış olsaydık şaşmayacaktık. Yusufçuk’taki köyü kavrama yeteneği yanında Köyde Cinayet, bir ortaokul öğrencisinin ödevi gibi iğreti duruyor.” 108

Kenan Hulûsi’nin köy hikâyelerinin birçoğunda idealleştirilmiş kişiler olduğu hâlde bu hikâyedeki kişiler olumsuz özellikleriyle gösterilmişlerdir. Çünkü bu, sosyal içerikli bir hikâye değildir. Yanında polisiye bir romanla Yaratıcı Muhayyile adında bir kitap taşıyan Ahmet Cemil, bir yazar olduğu için hayal gücü çok geniştir. Okuduğu kitaplar da onun edebiyatın hangi yönüyle ilgilendiğini gösterir. Böyle bir hikâyeci, elbette ki gördüğü insanlara dair ilginç hayaller kuracaktır. Bir hikâye yazarının gördüğü insanlar, gayriihtiyari birer hikâye kahramanına dönüşüverir. O, istese de istemese de her yerde kahramanlarını arar. Bu hikâyenin kahramanı olan hikâyeci de böyledir. Bu nedenle hikâyenin ismi, “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor” şeklinde verilmiştir. Yazar, bu eserinde hikâye yazmanın zorluklarından da bahseder: “(…) hemen her gün, ya bir hikâye yahut yeni bir roman için insanlar bulacağım diye uğraş, birazını beğen, birçoklarını beğenme, onların yaşadıkları her dakika, yapacakları işlerle meşgul ol, yaz, çiz; sonunda da bu kadar uğraşmağa rağmen yeni heveskârlardan birinin ve acısı paradoks hastalığına tutulmuş bir münekkidin tevbihlerine maruz kal…” (s. 128) 108

Toprak, a.g.e., s. 93.

254

Hikâyedeki uzun cümleler ve özensiz dil, akıcılığı engellemiştir. Eserde geçen “bizden ötekiler” ve “kafasını iki avuçları arasına alıyor” gibi ifadeler de anlatım bozukluğu içermektedir.

2.6.25. Deniz Banyosunun Hakikî Fiyatı “Deniz Banyosunun Hakikî Fiyatı”109adlı hikâyede asri bir genç kızın deniz kenarında geçirdiği bir gün anlatılmaktadır. Hikâyenin girişinde zaman, mekân ve kahraman hakkında bilgi verilmiştir: “Deniz mevsimi başında Raft’ın kulüp mensuplarına açıldığı ilk gündü. Deniz sakindi ve demir dubasında taze boya kokan Raft kalabalıktı. Süzan küçük soyunma odasında yeni mayosunu giydi, ters iki el vuruşla saçlarını dağıttı. (…)” (s. 138)

Hikâyenin kahramanı Suzan, masrafa girip mayo, şapka, iskarpin vb. alarak deniz kenarına gitmiş, ama denize girmek yerine uzanıp kitap okur gibi görünmeyi tercih etmiştir. Suzan, yapmacık ve tutarsız biridir. Deniz kenarında uzanıp Marsel Tiren’in bir kitabını okur gibi görünse de aslında düşüncelere dalmıştır. Kafasından, “hiçbir şeyin denizle kıyaslanamayacağını, hiçbir şeyi denize tercih etmeyeceğini” geçirir; ama eve

denize hiç girmemiş olarak döner. Düşüncesiz ve şımarık biri olan Suzan, deniz için yaptığı alışverişin faturasını odasında bulduğunda inceleme gereği duymadan babasına yollar: “Ah, dedi. Bu hizmetçiler! Terzinin pusulası benim komodin üzerinde ne arıyor bilmem! (…) Güzin, Güzin, şu kâğıt parçasını babamın yazı masasına bırak, öff!..” (s. 140)

Akşam yemeğinde anne ve babasıyla bir araya gelen Suzan, onlara “denizden, Raft’dan, Marsel Tiren’den ve sayfiye delikanlılarından” bahseder. Babası ise sadece faturayla

ilgilenmektedir:

109

Koray, a.g.e., s. 138-140.

255

“64,5 lira, dedi. 64,5!.. İşte bir deniz banyosunun hakikî fiyatı…” (s. 140)

Hikâyenin ismi, gösteriş meraklısı bir genç kızın denize gitmek için yaptığı masrafların ifadesidir. Üstelik Suzan, denize duyduğu sevgiyi anlatan sözlerine ve bu masraflara rağmen, aslında denize girmemiştir bile. Babası da kızının denizde yaptıklarıyla değil, sadece faturadaki tutarla ilgilendiğine göre, Suzan yanlış yetiştirilmiş bir gençtir. Hikâyenin başlığı, ailenin bu yanlış tutumunu da gözler önüne serer. Suzan, “u” sesini kaba bulduğu için kendisine “Süzan” denilmesini ister. Lakabı da İngiliz Suzan’dır. Birden çok flörtü vardır ve onlarla arasında duygusal bir bağ yoktur: “Bunlar Süzan’ın flörtleri idi. Geçen seneden tanıdığı Moda delikanlıları… Hâlbuki bu sene? Hayatımızda tekerrür hiçbir zaman iyi bir şey değildi.” (s. 138)

Bu yönleriyle, yazarın “Astragan Manto” adlı hikâyesindeki Semra’ya benzeyen Suzan, millî değerlerimizden uzaklaşmış gençlerin temsilcisidir. Yazar, hikâyesinde olaydan çok yanlış yolda olan gençlerin davranışlarını Suzan aracılığıyla gözler önüne sermeyi amaçlamıştır. Hikâye bir yaz gününde, İstanbul’un bir sahiliyle Suzan’ın evinde geçmektedir. Anlatıcı ise ilahî konumdaki “o” anlatıcıdır.

2.6.26. 7 Saat Geçince “7 Saat Geçince”110 adlı hikâye, yazarın basit bir olaya dayanan kısa hikâyelerindendir. Hikâyede, anlatıcı ve dört arkadaşının köy gezintileri sırasında karşılaştıkları kudurmuş bir manda yüzünden yollarına ancak yedi saat sonra devam edebilmeleri anlatılmaktadır. Hikâyenin başında doğrudan vakaya girilmiştir. Düzce yolunda beş kişilik kafilenin yolunu kesen köylüler, yolun üzerinde kudurmuş bir manda durduğunu, bu yüzden yola devam etmelerinin tehlikeli olacağını söylerler. Bundan sonra, anlatıcı

110

Koray, a.g.e., s. 141-143.

256

ve arkadaşları da jandarmanın gelip mandayı vurmasını köylülerle birlikte beklemeye başlar. Üç buçuk saat sonra gelen jandarmalar, mandayı vururlar. Ancak bunu köylüler de yapabilecekken bir manda yüzünden bu kadar yol gelmek onları kızdırmıştır. Anlatıcı ve arkadaşlarının yollarına devam edebilmeleri için mandanın öldürülmesi de yetmez. Bunun için önce ifade vermeleri gerekir. Köyden ancak yedi saatlik bir gecikmeyle ayrılabilirler. Sonuç bölümünde bir özet verilir: “Her ne ise… Şu oldu ki, bir manda bize beş saate mal oldu. İki saat de ifade: 7” (s. 143)

Sohbet üslubu kullanmış olan kahraman anlatıcı, yaşadıklarının sıradan bir durum olduğunu söyleyerek okuyucuda gerçeklik hissi uyandırmak istemiştir: “Eğer benim gibi her uğradığınız yerde dolaşmayı itiyat etmişseniz, işte bir köy gezintisinde başınıza gelecek olağan işlerden…” (s. 143)

Düzce yolunda bir köyde geçen hikâye, adında da belirtildiği gibi yedi saatlik bir süreyi kapsar. Anlatıcı ve arkadaşları hakkında bilgi verilmemiştir; ama o yöreden değillerdir. Köylüler de kendilerine “beyim” diye hitap etmektedir. Köylülerin mandayı kendilerinin öldürmeyip jandarmayı beklemeleri, her şeyi devletten bekleme anlayışı şeklinde yorumlanabilir. Ancak jandarmanın, kendilerine niçin ihtiyaç duyulduğunu sormadan onca saatlik yolu gelmesi, yola çıkmadan önce sorunun ne olduğunu öğrenmemesi gerçeğe uygun değildir. Köylülerin de üç buçuk saatlik yolu yürüyüp jandarmayı getirmek yerine mandayı vurmayı akıl edememeleri inandırıcı gelmez.

257

2.7. KENAN HULÛSİ KORAY’DAN HİKÂYELER Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler adlı kitapta birçoğu yazarın önceki kitaplarında da yer almış olan otuz yedi hikâye mevcuttur:

“Bir Yudum Su”,

“Esma’nın Aşkı”, “Bir Garip Adam”, “İki Defa Ölüm”, “Şehir Kurtaran Tencere”, “Zorla Hastalık”, “Bir Hudut Oyunu”, “Gece Servisi”, “Burmalı Apolet”, “Mavzer”, “Deniz Kenarında”, “Güneş Balıkları”, “Milyarder Mak Kinley’in Halıları”, “Tuhaf İnsanlar”, “Bir Geçim Yolu”, “Belki Bir İllüzyon”, “Miras Keçe”, “Kamçı”, “Kavaklıkoz Hanında Bir Vak’a”, “Çalınan Tarla”, “Tarlaya Çevrilen Su”, “Dörthanların Kulaksızı”, “İncir Fidanları”, “Kemahlı Değirmenci”, ”Yusufçuk”, “Bir Aşk Hikâyesi”, “Cumali”, “Yol Amelesi”, “Güneşten Kaçan Köy”, “Şart Olsun Kilosu Seksene Geldi”, “Eller Yukarı”, “Kader”, “Kırk Gün Taban Eti, Bir Gün Av Eti, Fakat Böylesi Değil”, “Vali Paşaya Don”, “Otuz Kuruşa Yatak”, “700.000 Dolarlık İncil”, “Karyola”

2.7.1. Yusufçuk “Yusufçuk”111, para kazanmak için İstanbul’a giden; ama orada umduğunu bulamayan Yusuf’un ölümle biten acı hikâyesidir. İlk cümlede hikâyenin başkişisi, zaman ve mekânı bildirilip olaylar doğrudan anlatılmaya başlanmıştır: “Kızılcahamam’la Develiköyü arasında odun satıcılığı yapan Yusuf oğlu Yusuf’u, birkaç dostu, bir ilkbahar sabahında tarlalar arasından geçip giden bir patika yoluna doğru, dereden tepeden konuşarak uğurladılar.” (s. 209)

Yusuf zengin olma hayali ile İstanbul’a gitmekte, dayı oğlu ile iki arkadaşı da onu uğurlamaktadır. Ayrılık zamanı gelince duygulanan Yusuf, şehre gitme sebebini hatırlayıp toparlanır. Geçen yaz dayı oğlunun çiftliğindeki bir yanaşmayla gönül macerası yaşamak istemiş, ancak kız “sarı altın isterim.” diye tutturmuştur. Yusuf, şehre kızın istediği altınları kazanmak için gitmektedir.

111

Kenan Hulûsi Koray, Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler, yay. haz.: İnci Enginün, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983, s. 209-229.

258

Yakınlarıyla vedalaşıp yoluna devam eden Yusuf, geceyi han önüne bırakılmış bir öküz arabasının altında geçirir. Rüyasına Kızılcahamam ormanlarından tanıdığı hayvanlar girer ve onu yolundan çevirmeye çalışırlar: “Tarlakuşunun haykırışına dağların ötesine kadar uzanan step hayvanlarının sesleriyle yabanî çakalların sesleri karışıyor, hepsi bir ağızdan: -

Geriye dön, Yusuf, diyorlardı, geriye dön Yusuf!...” (s. 215)

Yusuf, yola bir vapurun ambarında, koyunlar arasında devam eder. Yolculuk boyunca şehirde sarı altınlar kazanıp köye döndükten sonra yapacaklarını hayal eder. Vapur, bir hafta sonra, akşam saatlerinde rıhtıma yanaşır; ama Yusuf denizden korktuğu için köprüyü geçip sahile inemez. Kısa süre sonra bu soruna kendince bir çözüm bulan Yusuf, koyunların arasına girer ve karşıya ellerini yere koyarak geçer. Yusuf, sarı altınları düşünerek heybesi omzunda yürürken aklına dayı oğlunun verdiği mecidiyeler ve adresin kaybolmuş olma ihtimali gelir. Yusufçuk, rahatlamak için çıkının düğümlerini açıp mecidiyeleri görmek ister. Ancak yorulduğunu hissedince heybesini başının altına koyup uyumaya hazırlanır. Uyumak üzereyken sert bir şeyle dürtüklendiğini fark eden Yusuf, bunu yapanın bir hayvan olduğunu düşünüp oralı olmaz. Yatmaya devam eden Yusuf, adamdan bir de tekme yer. Bu arada adamlar ikileşmiş ve Yusuf’u kaldırmak için kollarından çekmeye başlamıştır. Adamlara yumruk atmaya başlayan Yusuf, polis olduklarını ancak onları yere yıktıktan sonra anlar. Nezarete atılan ve yirmi bir gün sonra serbest kalan Yusuf, haftalardır düşünmediği mecidiyeleri hatırlar. Fakat çıkını açtığında acı bir sürprizle karşılaşır. Paralar yerinde yoktur. Üzüntüden bağırarak sağa sola koşturan Yusuf, bunun çare olmadığını anladığı anda başka bir gerçekle yüzleşmek zorunda kalır. İş bulmak için kendisine yardım edecek hemşerisinin adresi, mecidiyelere sarılı bir kâğıtta yazılıdır ve paralarla birlikte o da yok olmuştur. Koca şehirde parasız ve yapayalnız kalan Yusuf’un bu düşüncelerden uzaklaşması yine de uzun sürmez. Ne olduğunu pek de anlayamadığı otomobillerle

259

karşılaşmak, ona mecidiyeler ve adresi unutturur. Etrafını merakla izleyen Yusuf, üç gündür aç olduğu için bayılır. Zatülcenp olan Yusuf, iki ay hastanede yatar ve oradan çıktıktan sonra iki yıl boyunca çeşitli işlerde çalışır. Ancak bu işler ancak bir somun ekmek parası kazandırmakta, Yusuf veresiye aldığı malların sermayesini ödeyemediği için çoğu gece kendisine bu somunu bile çok görmektedir. Yusuf, iki yıl içinde dayı oğluna üç mektup yazmış ve bunların hepsinde de rahatlığından, çok zengin olduğundan bahsetmiştir. Bu arada memlekette de işler iyi gitmemiş, yakınları biriken borçlarını ödemek için Yusuf’un dönmesini beklemeye başlamıştır. Yusuf, köyden gelen son mektubu aldığı akşam çok düşünür, artık köye dönmesi gerektiğinin farkındadır. “Yalnız, nasıl

geriye dönecek?

Dayı

oğlunun

tarlası,

babasının

öküzlerinden vazgeçtik; yanaşma kız Yusuf’un ellerini boş görünce hemen başını çevireceği yalan mı?” (s. 228)

Yusuf, yol parası bile olmadığı için çaresizdir. O gece, düşünceler yüzünden bir süre uyuyamaz. Uyuyunca da kâbus görüp uyanır. Yusuf, “birdenbire kalkmış; tıpkı sandalcılık yaptığı zamanlarda olduğu gibi, kuşluk vaktinden bile çok evvel deniz yoluna doğru ilerlemişti. Yusuf her yeri kapkaranlık görüyordu.” (s. 228)

Yusuf’un macerası o gece çok acı bir şekilde sona erer: “Ertesi gün Yusuf’u handa arayan arkadaşları bulamadılar. ‘Beni köye iletin!...’ diye yalvardığını hatırlayarak parasız pulsuz yola düşmesine ihtimal verdiler. Fakat üstünde yattığı keçe ile küçük bir eşya çıkınını odanın bir köşesinde tomarlanmış gördükleri zaman bu ihtimal de kaybolunca hancıya sordular. Tam yirmi dört saatten beri Yusuf’tan haber yoktu. Günler ikiyi, üçü, dördü buldu. Hancı, Yusuf’un odada yattığı köşeyi başkasına kiraladı. Kirli bir keçe ile çıkınını aldı; ayaklarının ucuyla hanın küçük bahçesinde şöyle bir itti ve yakılmak üzere karısına yolladı. Bir hafta sonra denizde bir köylü cesedi bulunmuştu. Fakat hiç kimse Kızılcahamamlı Yusuf’u tanıyamadı.” (s. 229)

260

Yusuf, büyük hayallerle İstanbul’a gelen; fakat burada sefalet içinde yaşayıp hiçbir işte tutunamayan, aşağılanan, dolandırılan ve köyüne hiçbir zaman dönemeyen binlerce insanın temsilcisidir. Bu, Türk insanının yıllardır kanayan bir yarasıdır. Ömer Faruk Toprak da bu noktaya değinir: “Yusufçuk’ta Anadolu insanının çok önemli bir sorununa eğilmiş yazar. Bağrı yanık köylüyü büyük kentlere çeken gerçeklerin neler olduğu, onların öfke ve ayaklanmalarında ne gibi toplumsal nedenlerin rol oynadığı Yusufçuk’ta apaçık belirtiliyor.”112

Hikâyenin temel mesajı, Yusuf’un rüyasına giren hayvanlar aracılığıyla da dillendirilmiştir: Yusuf’a “Nereye gidiyorsun böyle? Köyünde aç mı yoksa çıplak mı kaldın(?)” diye soran boz ayı, şöyle devam eder: “Sarı altınları mı diyorsun? Şimdiye kadar köyden kime nasip olmuş sarı altınları bulmak? Onları arayan çok oldu ama, bulamadan yine de geri döndüler; karasabana sarılıp köyün taşını toprağını öptüler; suyunu zemzem diye içtiler!” (s. 215)

Yusuf, şehre gitmeye karar verdiğinde henüz on altı yaşındadır. Tecrübesiz, hazırlıksız hâlde İstanbul’a gitmesi de yaşının küçüklüğündendir. Sevdiği kızla evlenebilmek için zengin olma yolunun İstanbul’dan geçtiğine inanır. Şehre giderken büyük hayalleri vardır; o kadar ki köyün bütün tarlalarını satın alacak, hayvanlara bile hükmedecektir. Şehirde kaldığı iki yıl boyunca karnını doyurmayı bile başaramadığı hâlde dayı oğluna yazdığı mektuplarda zengin olmaya başladığını yazmış, yazarken de bunun yalan olmadığını düşünmüştür: “Mademki her gün sarı altınları düşünüyordu; elbette onlara sahip olacak demekti.” (s. 227)

Yusuf’un kendine duyduğu aşırı güven de delikanlılığındandır. Şehre gitmeye bir gece içinde karar vermiş, kimseyi dinlemeyip ertesi gün şafakla yola çıkmıştır. Hayat tecrübesi olmayan Yusuf’un okuma yazması da yoktur. Şansı da yaver gitmeyince gurbet elde yitip gitmiş, cenazesi bile sahipsiz kalmıştır. Yusuf’un hayatı algılayışı fazlasıyla çocuksudur. Hayvanlarla konuşur, bütün günü otomobilleri izleyerek geçirebilir. Anlatıcı da son gece yüzünde beliren gülümseme nedeniyle onu bir çocuğa benzetir: 112

Toprak, a.g.e., s. 95-96.

261

“Yusufçuk tıpkı gülen büyük bir çocuğa benziyordu ve hayatla hiç mücadeleye girmemiş bir adam gibiydi.” (s. 228)

“Yusufçuk” sözcüğündeki ek, getirildiği sözcüğe “küçültme, sevgi ya da acıma” anlamlarını verir. Dayı oğlunun Yusuf’a “Yusufçuk” diye hitap etmesi, onu çocuk gibi sevmesindendir. Hikâyenin adındaki ek ise hem sevgi hem de acıma anlamı taşımaktadır. Yusuf, küçük bir çocuk gibidir; ama büyük hayalleri onu İstanbul’da acı bir sonla buluşturmuştur. Sevdiği kızla evlenmek için para kazanma hayaliyle yola düşen Yusuf, birçok özelliğiyle yazarın “Dörthanların Kulaksızı” adlı hikâyesinin kahramanına benzer. İkisi de köyde odunculuk yaparken hayallerinin peşinden gitmişlerdir. Ancak Kulaksız Ali, çok daha gerçekçi bir gençtir. Onun istekleri gerçekleşmesi mümkün olan şeylerdir ve şansının da yardımıyla istekleri gerçek olur. Yusuf ve Kulaksız Ali, âdeta gerçekçilik ve şansın insan hayatındaki önemini ortaya koymak üzere yaratılmış karakterlerdir. Kulaksız Ali, gerçekçilik ve şansla gelen başarı ve mutlu sonu; Yusuf ise ölçüsüz hayaller ve şanssızlıkla gelen başarısızlık ve mutsuz sonu temsil etmektedir. Hikâyede Yusuf’un onurlu bir delikanlı olduğunu gösteren ayrıntılara da yer verilmiştir. Köyden ayrılırken gözlerinin dolduğunu belli etmek istemez. Polislerden kaçmasına engel olan da gururudur: “Tabanlara kuvvet bir ara kaçayım diye düşündü; bunu gururuna pek yediremedi(.)” (s. 221)

Yusuf, şehirde başına gelenleri ve hastalığını da köye bildirmez: “(…) hiçbir vakit hastalığını Kızılcahamam’a duyurmak istemedi. Ya dayı oğlu ne yapar yapar da kalkar gelirse? Ya Kızılcahamamlı Yusuf’u alıp götürürse… Çil mecidiyeleri çaldırdığını işitirse!...” (s. 225)

Yusuf, un çuvallarını taşırken geçirdiği kaza yüzünden beline yerleşip kalan şiddetli ağrıya, soğuk ve açlığa direnmiş, hayallerine kavuşmak için elinden geleni yapmıştır; ama şansı ona hiç yardımcı olmamıştır. Karşısına çıkan insanlar hep kötüdür. İnsanlara yardım etmesi beklenen polisler bile onu yirmi bir gün hapiste tutmuş ve serbest kaldığında Yusuf’un çıkınındaki paralar ve adres kaybolmuştur. Bir şoför, ona hakaret etmiş, diğeri de arabasıyla çarpmıştır. Belini sakatladığı için

262

çalıştığı fırından atılır. Ondan haber alamayan arkadaşları ve hancı da onu arayıp sormazlar. Hancı, onun keçesi ve çıkınını ayağıyla itekleyip karısına yaktırır. Yusuf’un hikâyesi, hayal ve acı gerçeklerin, iyilik ve kötülüğün çatışmasıdır. Yusuf, iyi bir insandır. Polisleri de onlara karşı kaba kuvvet uygulamadan önce “Bırakın beni aha, (…) uyandırıp da kötü kişi etmen şu garibi!” diye uyarmıştır. (s. 221)

Hayvanlara bile merhamet eden Yusuf’a İstanbul’da merhamet eden çıkmamıştır. Yusuf, mert ve iyi bir insan olmasına rağmen İstanbul’da sadece namertlik ve kötülük görmüştür. Yusuf’un hikâyesi tezatlar üzerine kurulmuştur. Dayı oğlundan gelen mektup, tadını iyice kaçırır: “Hâlbuki son bir aydan beri ilk defa fasulye yiyecek, kendi kendisine şöyle bir zevk edecekti. Kaldı ki hancı da tencerenin içine bir kaşık yağ atmış, biraz da salça koymuştu.” (s. 228)

Şehir yolunda gördüğü ilk rüyada hayvanlar Yusuf’a dostça davranırken Yusuf, son rüyasında aç bir sürünün kendisine saldırdığını görür. Güzel bir ilkbahar sabahında, yeni kıyafetler ve zengin olma hevesi içinde keyiften ıslık çalarak başlayan macerası, karanlık bir gecede perişan hâlde son bulmuştur; köprüden geçmeye bile cesaret edemeyen Yusuf’un sonu da en çok korktuğu yerde, denizde olmuştur. Hikâyenin, Yusuf’un hayvanlara olan ilgisine uygun bir üslubu vardır. Yapılan benzetmelerin çoğu hayvanlarla ilgili unsurlar içerir: Yusuf, polislerin arasında “boynuzlarından yakalanmış bir öküze” benzer. (s. 221)

Paraları ve adresi

kaybeden Yusuf, “iki yaz evvel dayı oğlu ile beraber kapana düşürdükleri ayı gibi, bu el memleketinde” yapayalnız kalmıştır. (s. 223)

Yusuf için ayın anlamı, içinde bulunduğu duruma göre değişir. Zengin olma hayalleri kurarken gökyüzündeki ayı gümüş renginde görür. Gümüş mecidiyeleri de “köyün

arkasındaki

koruluktan

doğan”aya

benzetir. (s. 222) Ancak İstanbul’da

şanssızlığına yenilen Yusuf, artık ayı bile karanlık görmeye başlar:

263

“Artık sarı ay rüyasına giriyor; gözlerini kapadığı zaman kendisini kurtların, çakalların ötesine kadar götüren bu parlak ışık ona kapkaranlık geliyordu.” (s. 228)

Hikâyedeki olaylar, yaklaşık iki buçuk yıl sürmüştür. Yusuf’un şehirde iki yıl süren çalışma hayatı, özetleme tekniği ile verilmiştir. Kızılcahamam’da başlayan hikâye, İstanbul’da sona erer. Köyünde doğa ile iç içe yaşayan Yusuf, İstanbul’a indiğinde etrafına bakmadan yürür ve kendini köyünde hisseder. İstanbul’da mutlu olmadığı ve hayat mücadelesine giriştiği için İstanbul’un güzelliklerine hikâyede hiç yer verilmemiştir. Hikâyede Yusuf’un düşünceleri iç çözümleme ve iç monolog teknikleriyle verilirken bazen de Yusuf’un kendi kendine konuştuğunu görürüz: “Ne de yufka yürek mişin Yusuf, dedi. Şehre niçin varırsın sen?.. Sanki hiç tanımadığı birisi bunu Yusuf’a sormuştu(.)” (s. 210)

Hikâyedeki bazı olumsuzluklar, önceden sezdirilmiştir. Yolculuğunun ilk gecesinde gördüğü rüya, Yusuf’a bir uyarı niteliğindedir. Ayrıca Yusuf, vapurdan indiğinde çıkınındaki mecidiyeler ve adresin yok olmasından endişe edip onları görmek istemiştir. Yusuf, son gecesinde dayı oğlunun mektubu hancı tarafından okunmadan önce tedirginlik içindedir: “Yusufçuk her nedense az sonra, başına hemen yukarıki saçaktan bir taş düşecekmiş gibi kendisini tehlikede hissediyor; bir sürü kurt üzerine saldıracakmış kadar tedirgin oluyordu.” (s. 228)

Olaylar “o” anlatıcı tarafından ilahî bakış açısıyla anlatılmış; Yusuf’un konuşmaları ağız taklidiyle sunulmuştur. Hikâyede anlatılanlar, ülkemizin pek çok gerçeğini yansıtmakla birlikte Yusuf’un sarı altının ne olduğunu bilmemesi, bunu ilk kez bir yanaşmadan duyması tuhaftır. Polislerin köyden yeni gelmiş, cahil bir delikanlıya yardım yerine kötülük etmesi de imkânsız olmamakla birlikte insanın kabul etmek istemediği, rahatsız edici bir durumdur.

264

2.7.2. Cumali “Cumali”113 adlı hikâye, yazarın yedek subay eğitimi için İzmir’de bulunduğu döneme ait bir üründür. Bu, Cumali adındaki bir köylünün askerliği sırasında gösterdiği gelişimin hikâyesidir. Hikâyeye başkişinin tanıtımıyla başlanmıştır. 19 yaşındaki Cumali, ilkokulda yarım yamalak bir sene okumuş ve kunduracılıktan başka bir şey bilmeyen biridir. Ancak onun askerde büyük bir değişim yaşayacağı hikâyenin başında sezdirilir: “Hava ayazdı; Cuma Ali, yakalanmış bir karaca gibi titriyordu. Bununla beraber geldiğinden hemen iki üç saat sonra kendini birdenbire değişmiş hissetti.” (s. 243)

Ne var ki Cumali’nin talim sırasında sağı solu bulmayı öğrenmesi bile haftalar alır. Birçok sözcüğü de doğru söyleyemez. Örneğin askerlere insan vücudu hakkında bilgiler verip sorular soran teğmenin sorusuna “parmak” yerine “barnak” cevabını verir ve bunu düzeltmesi için epeyce uğraşması gerekir. Cumali, garnizondaki ilk zamanlarında uyum problemi de yaşar. Yemek almak için karavanaya sokulamaz. Bir köşede bekler ve ancak dikkatli bir askerin kendisine karavana sunmasıyla yemek alabilir. Bir ağacın altına çekilen Cumali, bu kez de yemeği kaşık yerine eliyle yerken üstteğmenin uyarısıyla karşılaşır. Kısacası Cumali, askere geldiğinde yönlerden, organ adlarından, yemek kültürü ve daha birçok şeyden habersizdir. Cumali, askerliğinin dördüncü ayındaki bir tatbikat sırasında tabur kumandanının dikkatini çeker. Okuma yazması olmadığı hâlde çizdiği kroki ile anlatması beklenen her şeyi ustalıkla anlatan Cumali, bu sayede onbaşı olur. Sekiz ay sonunda okuma yazma öğrenip çavuşluk kursuna başlar. Haberleşme için kullanılan Mors alfabesini de başarıyla öğrenir. Mors alfabesinden sonra da coğrafya çalışmaya başlar, hatta bilgisi arttıkça arkadaşlarına da sorular yöneltip onların cevap veremediklerini gördükçe neşelenir.

113

Koray, a.g.e., s. 243-258.

265

Cumali, günlerini sadece ders çalışarak geçirmez. Arkadaşlarını eğlendirmek için türküler de söyler. Bu türkülerin bazı bölümlerine montaj tekniğiyle yer verilmiştir: “Kar mı da yağmış aman da aman Şu Uşak’ın damına aman Ateş düştü ciğerimin bağına vay” (s. 255)

Askere geldiğinde cahil, uyumsuz biri olan Cumali gitmiş; yerine yepyeni bir Cumali gelmiştir: “Cuma Ovası köyünde haftalarca sakal kestirmeyen, yüzünü bir dağ otu gibi kendi hâline bırakan Cumali artık haftada iki defa tıraş olmaya başlamıştı. Bütün bölükte yalnız Cumali’nin sözü ediliyor, herkes ona benzemeğe çalışıyordu. Cumali’nin koğuşu bütün koğuşlardan daha temizdi.” (s. 255)

Kurs sonundaki sınavda başarılı olan Cumali, çavuşluğa hak kazanır. Artık terhisine bir hafta kalmıştır. Alay kumandanı, Cumali’ye orduda kalıp başçavuş olmayı teklif eder. Cumali ise bu teklifi reddeder, köyüne dönecektir. Cumali’nin yaşadığı büyük değişim, “İki sene evvel kulakları düşük, ayaklarında potur ve çarıkla gelen Cumali, ütülü bir pantolon, fötr bir şapka, maviye bakar güzel bir boyunbağı ile dönüyor” (s. 258) sözleriyle ifade edilir.

Abdurrahim Karadeniz, Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde kazanan tek kişinin Cumali olduğunu söyler: “Kenan Hulûsi’nin Cumali dışındaki tüm öykü kişileri yenilmiş, mağlup olmuş kişilerdir.”114

Bu noktada Cumali gibi Hasan Karaca, Çiğdem ve Kulaksız Ali’nin de yazarın köylü kişileri arasında kazananlardan olduğunu belirtmek gerekir. “Yol Amelesi” hikâyesindeki kahraman gibi bu hikâyede de Cumali ile ideal bir köylü tipi çizilmiştir. Bu yüzden hikâyenin adı “Cumali”dir. Yazar, mesajını onun aracılığıyla verir: Cumali’nin “gözlerinin önüne bakımsız köyü, çamurlu yolları, postasız, mektepsiz, çatalsız kaşıksız halkı geldi. (…)

114

Karadeniz, a.g.m., s. 89.

266

Hayır komutanım!... dedi. Buradan daha fazla köyde yapacak işlerim

var. Bana öğrettiğiniz şeyleri gidip ben de orada öğretmek istiyorum.” (s. 257)

Köylerin aydınlatılmaya ihtiyacı vardır. Cumali kendisini değil köyünü düşünmüş ve orduda kalmak yerine öğrendiklerini orada öğretmek üzere köyüne dönmüştür. Yazarın bu ve benzeri hikâyelerinde cumhuriyet Türkiye’sinde ideal köylünün nasıl olması gerektiğini bildiren mesajlara rastlarız. Behçet Çelik de Kenan Hulûsi hikâyeleri üzerinde yaptığı incelemede bu noktaya değinir.115 Ancak Cumali’nin “askerde kalma” teklifini kabul ettiğini söyleyerek yanlış bilgi verilmiştir. Hikâyenin Cumali dışındaki kişileri, komutanlar ve erlerdir. Hikâyenin genel havası iyimser olduğu için onlar da yardımsever, iyi niyetli kişilerdir. İçlerinde cahil Cumali’ye sert davranan, onu dışlayan ya da onunla alay eden kimse olmamıştır. Hikâye, Cumali’nin askerde geçen iki yılını kapsar. Mekân ise İzmir garnizonudur. “O” anlatıcı ve ilahî bakış açısı söz konusudur. Hikâyede değişik yörelerden gelen askerlerin konuşmaları ağız özellikleriyle verilmiştir: “Ders deye deye aklını kaybediyon be…” (s. 254) “Uşak şarkısı biliyon, Konya havası biliyon, zeybek biliyon!” (s. 254)

2.7.3. Otuz Kuruşa Yatak “Otuz Kuruşa Yatak”116 adlı hikâye, gelir dağılımındaki dengesizlik ve zengin insanların yardıma ihtiyacı olanlar karşısındaki duyarsızlıkları üzerine bir hikâyedir.

115 116

Çelik, a.g.m., s. 24. Koray, a.g.e., s. 293-295.

267

Hikâye, zamanı bildiren kısa cümlelerle başlar. Ardından da mekân hakkında bilgi verilir: “Bir Salı günüydü. Sonbahardı. Galiba ikinciteşrindi. (…) Eğer gezinti mevsiminden başka aylarsa, bilhassa Salı günleri Ada kalabalık oluyor. O gün Pazar kuruluyor. Zengin veya fakir bir halkı aynı bir çatı altında, otelde veya lokantada görebiliyorsunuz. Hiç değilse fakirler otele başvuruyor, patates ve pancar tüccarları da lokantada içiyorlar.” (s. 293)

O akşam iki tüccar, iki müteahhit ve bir öğretmen, lokantada sohbet ederken içeriye bir çoban girer. Yağmur hâlâ dinmediği için otelde kalmak zorundadır ve o sırada lokantada bulunan otel kâtibine konaklama fiyatını sormaya gelmiştir. Tek yatağın otuz kuruş olduğunu öğrenen çoban, şaşkınlıkla tekrarlar: “Otuz kuruşa? Yatak?” (s. 294)

Tüccarlardan biri de bunu duyup söze karışır: “Vallahi ucuz be kardeşim, (…) Otuz kuruşa yatak?” (s. 294)

Parasını sayan çoban, sadece 17,5 kuruşu olduğunu görür. Bu sırada, yaptıkları kazançlı işlerden konuşan tüccarlar ve müteahhitlerin masasına yönelir. Masadakiler oralı olmadan sohbetlerini sürdürürler. Otel kâtibi de parası çıkışmayan çobana “Eh” der; “ne yapalım. Dışarıda yatıver.” (s. 295) Çaresiz kalan çoban, lokantadan ayrılır. Dışarıda hâlen yağmur yağmaktadır. O ana dek hiç konuşmayan öğretmen, kâtibe seslenip eksik parayı tamamlayacağını söyler: “Müteahhitlerden biri pancar üzerine yirmi bin liralık bir alıştan bahsediyordu ki muallim otel kâtibine döndü: -

Hışt, dedi. Süleyman Bey, Süleyman Bey! On iki buçuk kuruşu ben

veriyorum. Çağır şunu!” (s. 295)

Tüccarlardan biri bunun üzerine çobanla ilgilenmiş gibi görünmek için bir şeyler söyler; ama sözleri çok yüzeyseldir: “Pancar tüccarlarından biri çobana baktı: -

Sefalet dedi, fakat otuz kuruşa da bir yatak? Çok ucuz ha!” (s. 295)

268

Çoban, otuz kuruşu denkleştiremezken tüccarlar ve müteahhitler binler, hatta elli binlerden bahsederler. Ama çobanın eksik kalan 12,5 kuruşunu bile tamamlamaya yanaşmazlar: “Düzceli tüccar: -

Patatesten bu yıl iyi kazandık, diyor. İki bin lira!

Bolulu pirinç üzzerine iş yapıyormuş. Otuz bin lira masrafı elli bin kalmış. Fakat çobana, on iki buçuk kuruş lazım!” (s. 295)

Çobana yardım elini uzatan, masadakilerin içinde maddi imkânları en kısıtlı olan kişi, yani öğretmendir. Diğerleri ise yardım etmedikleri gibi bir de “çok ucuz” diye tuttururlar. Şu sözler, tüccarların gelirlerini çok da dürüst yollardan elde etmediklerini ortaya koymaktadır: “Tüccarlardan biri pancarın kilosunu Bursalılara 4.10 paradan nasıl yutturduğunu anlatıyordu ki, çoban masaya doğru yaklaştı. Ve onu beşi de hissettiler. Âdeta omuz başlarına doğru geliyordu. Havada uçan bir sinek gibiydi. Acaba hangisinin üzerine konacak?” (s. 294)

Bu benzetme, zengin sınıfın yardıma ihtiyacı olan fakir insanlara bakış açısını ortaya koymaktadır. Onların bir sinek gibi algıladığı çoban ise onurlu biridir. Kâtibe ya da diğerlerine minnet etmektense dışarıda yatmayı göze alır. Otel kâtibi de çobanı yağmur altında dışarıya gönderecek kadar merhametsiz biridir. Üstelik konuşmalarıyla onu aşağılar: “Çoban gözleriyle havayı işaret etti. Otelci: -

Anladık. Anladık! diye konuştu. Otuz kuruşun varsa yatarsın. Yoksa,

haydi bakalım, marş!” (s. 295)

Bir yatak için talep edilen otuz kuruş, iki sınıfın temsilcileri tarafından “çok ucuz” ve “çok pahalı” şeklinde değerlendirilmiş; böylece zengin ve fakir sınıfın gelirleri

arasındaki uçurum ortaya konmuştur. Bu yüzden hikâyenin adı “Otuz Kuruşa Yatak”tır.

269

Bu, yazarın son dönemlerindeki Adapazarı gözlemlerinin ürünü olan bir hikâyedir. Yazar, aynı zamanda hikâyenin anlatıcısı olarak karşımıza çıkar ve Adapazarı hakkında bilgi verir: “İkinciteşrin Ada’da nispeten yağışlı geçer. Fakat bu yağmur hiç de garip yağmurlardan değildir. Hava saatlerce evvel kapanır; yani size bir nevi haber ve işaret verir.” (s. 293)

Olay, Adapazarı’nda bir lokantada geçer. Zaman ise sonbahar mevsiminde bir salı günüdür. O gün Ada’da pazar kurulmaktadır. “Galiba ikinciteşrindi.” sözü, anlatma zamanının olaydan hemen sonra olmadığını düşündürmektedir. Çünkü anlatıcı olayın gerçekleştiği ayın kasım olduğundan emin değildir. Hikâyedeki kişilerin önemli özellikleri, gelir durumları ve çevrelerine karşı duyarlılıkları olduğu için hiçbirinin fiziksel özelliklerinden söz edilmemiştir. Sadece maddi durumunu da yansıttığı için çobanın görüntüsünden bahsedilir: “İçeriye çarıklı, poturlu bir çoban girdi. Elinde küçük bir tulum!” (s. 294)

Tüccarlar

müteahhitler,

sadece

paradan

konuşurken

öğretmen,

konuşmalara hiç katılmamakta; böylece onun farklı olduğu daha en başında ortaya konmaktadır. Hikâye, kısa; ama yoğun anlatımıyla başarılıdır. Ancak bazı cümlelerde anlatım bozukluğu vardır: “Zengin veya fakir bir halkı aynı bir çatı altında, otelde veya lokantada görebiliyorsunuz.” (s. 293)

2.8. BEŞER DAKİKALIK HİKÂYELER Beşer Dakikalık Hikâyeler adlı kitapta otuz hikâye vardır: “Miras Keçe”, “Tuhaf İnsanlar”, “Altı Sene Evvel”, “Bir Geçim Yolu”, “Küçük Yalanlar”, “910 Modeli”, “Cevizler”, “Gümüş Yıl”, “Oda Hizmetçisi”, “Satılık Kısrak”, “Bir Maymun Numarası Daha”, “Bir Beyaz Rus”, “Yeşil Gözlü Yaramaz”, “Yolda”, “Şehir Kurtaran Tencere”, Üçüncü Mevkide, “Zorla Hastalık”, “Belki Bir İllüzyon”, “Apartman Kapıcıları”, “Yol Amelesi”, “Cumali”, “Amerika’ya Giden Asmakabağı”, “Bir Paket Sigara”, “Olimpiyat Bebekleri”, “Güneşten Kaçan Köy”,

270

“Sağ Elin Parmakları”, “Şart Olsun Kilosu Seksene Geldi”, “Turna Mevsimi”, “Sonu bir Şarkı”, “Eller Yukarı”

2.8.1. Miras Keçe Millî Eğitim Bakanlığının ders kitaplarına girmiş bir hikâye olan “Miras Keçe”117, gereksiz ayrıntıdan arındırılmış, olay ve konuşmaların oldukça doğal şekilde sunulduğu bir hikâyedir. İlk paragraf, hikâyenin ana fikrini ifade eden cümlelerden oluşmaktadır. Mehmet Kaplan’ın “kıssadan hisse çıkarma esasına dayalı hikâyelere” yakın bulduğu118 bu hikâyede, Kenan Hulûsi, âdeta sonuç paragrafını başa alıp hisseyi ilk paragrafta vermiştir: “Biz insanlar, şu etrafımızdaki cansız şeyler için ne biliyoruz? Yatak odalarımızın bir tarafında yahut başucumuzda duran şu komodin, içinde yattığımız şu karyola, üzerinde yemek yediğimiz masalar, duvardaki bir çerçeve, hulasa evimizi teşkil eden bütün bu şeyler hakkındaki bilgilerimizin derecesi nedir? Galiba koca bir sıfır!” (s. 19)

Sonraki paragrafta anlatılmaya başlanan olay kısaca şöyledir: Kahraman anlatıcının ailesine bir akrabalarından miras kalan ufak tefek eşyalar içinde bir de keçe vardır. Ancak ev halkı bu keçeyi beğenmez ve keçe, bir yıl boyunca kapı önünde, kümes damında sürünüp durur. Hatta çöpçü bile kendisine ağırlık etmemek gerekçesiyle keçeyi almayı reddeder. Keçenin kaderi, eve getirilen bir eskicinin keçeye dört lira değer biçmesiyle değişir. Eskici, keçeyi yirmi beş liraya başka birine, o da iki yüz liraya müzeye satar. Buna inanamayan anlatıcı ile annesi, halası, evin aşçısı ve hizmetçisi durumu görmek üzere müzeye gider ve değerini bilemedikleri keçeyi Topkapı Sarayı’nın başköşesinde sergilenir hâlde bulurlar.

117

Kenan Hulûsi, Beşer Dakikalık Hikâyeler, yay. haz.: M. Kayahan Özgül, Timaş Yayınları, İstanbul, 2000, s. 19-23. 118 Mehmet Kaplan, Hikâye Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2003, s. 122-123.

271

Yazar, sık sık yaptığı gibi bu hikâyeyi de sürprizli şekilde bitirmiştir. Hikâyenin başarısını buna bağlayan Mehmet Kaplan, şunları söyler: “(…) Kenan Hulûsi, hikâyesini bir sürprize dayandırmak suretiyle, okuyucunun merakını sonuna kadar devam ettirmesini biliyor. Hikâyenin başarılı olmasında ve hoşa gitmesinde, ispat ettiği ana fikirden çok, vakanın ve sürprizin büyük rolü vardır.”119

Okuyucuya soru sorarak başlayan bu hikâyede sohbet üslubu kullanılmıştır. Anlatıcı, son paragrafta da okuyuculara bir nasihat verir: “Aman; evinizdeki eşyalara dikkat edin… Ne olur ne olmaz!” (s. 23)

Hikâyede, eşyalara görüntü ve işlevlerine göre değer veren insanların tarihî açıdan değerli olan eşyaların kıymetini de anlayamadığı vurgulanmıştır. Hikâyedeki çatışma da insanların cahilliklerinden kaynaklanmaktadır. Antika olduğu anlaşılan keçe, müzede, anlatıcı ile ailesinin gözlerine tamamen farklı görünmeye başlar: “Hakikaten bizim keçeydi. Bir sedirin üzerinde duruyordu. (…) Âdeta, bacak bacak üstüne atmıştı; gururlu bir hâli vardı.” (s. 23)

Hikâyede insanların baktıkları şeyi, değer yargılarına uygun olarak gördükleri ustalıkla anlatılmıştır. Keçe aynı keçedir; değişen, insanların bakış açılarıdır. Hikâyede keçe ile ilgili benzetme ve kişileştirmeler yapılmıştır; ama bunlar süs amacıyla değil keçenin insanların gözünde uğradığı değişimi anlatmak içindir. Aile ile keçenin birbirlerinin karşısındaki konumu hikâyenin başı ile sonunda tam bir tezat teşkil eder. Keçeyi değersiz bulan insanlar, sonunda onun karşısında küçülürler: “Hepimiz bir adım geri çekildik. Zaten kalın bir kordon bizi birbirimizden ayırıyor; aramıza âdeta denizler, okyanuslar, servetler ve asırlar koyuyordu.” (s. 23)

Evdeyken ayaklarını

basmaya tenezzül etmedikleri keçeye

müzede

dokunamazlar bile: “Halam duramadı. Elini uzatmak, parmaklariyle yoklamak istedi. Fakat birdenbire yan tarafımızda odacılardan biri atıldı: 119

Kaplan, a.g.e., s. 122.

272

Hanım, dedi; bak, peşin haber vereyim. El sürmek, dokunmak yasak.

Bunlar antika şeylerdir çünki…” (s. 23)

Anlatıcı, annesi, halası, aşçı, hizmetçi ve çöpçü antika keçenin kıymetini bilmeyen, cahil insanlardır. Eskici, tam olarak tahmin edemese de keçenin bir kıymeti olduğunu anlayıp onun asıl değerinin ortaya çıkmasını sağlayan kişidir. Müzedeki odacı ise anlatıcı ve ailesinin cehâletlerini yüzlerine vuran kişidir: “Yazık ki maldan anlamayan kişiler eline düşmüş. İnsanlar değil eşekler kullanmış. Şu örmeye bakın… Şu sarı renge, şu toz penbesine… Hayvan olsa bunları görür insan be!...” (s. 23)

Hikâyede adı geçen diğer kişiler ise keçeyi miras bırakan paşa ile paşanın mirasını akrabalar arasında paylaştıran, anlatıcının ailesine de keçe gibi eşyaları yollayan hanımıdır. Vaka zamanı bir yıldır. Keçenin geçmişi ise dokuzuncu asra kadar uzanır. Anlatıcının evi, keçenin hor kullanıldığı; Topkapı Sarayı ise keçenin asıl değerinin ortaya çıktığı yerdir. Zaman ve mekânın algılanışı ile anlatıcının psikolojisi arasındaki ilişki, eserde başarıyla sergilenmiştir. Anlatıcı, müzedeki keçenin karşısında, geçmişte keçeye yaptıkları işkenceleri acı acı hatırlar: “Keçenin karşısında ne kadar kaldığımızı bilmiyorum. Yalnız benim başımın içinde bir sinema hilesi gibi keçe, değnek, paspas üstünde tepinen ayaklar, çamaşırlıktaki iskemle, kümesin üstü, tozlar, sonra tekrar değnek, yine paspas üstünde tepinen ayaklar, halam, hizmetçi kız, hepsi birbirine karışıyor; bu oda içindeki bütün eşyaları alıp götüren bir sel hızlı hızlı akıyordu.” (s. 23)

Hikâyeyle verilmek istenen mesaj, miras keçe aracılığıyla verildiği için hikâyenin adı “Miras Keçe”dir.

273

2.8.2. Tuhaf İnsanlar “Tuhaf İnsanlar”120 adlı hikâye, anlatılacakları özetler nitelikteki bir cümle ile başlamaktadır: “Koca bir vapur yolculuğu bir düğme için zehir oldu.” (s. 24)

Kahraman anlatıcı, bu cümlenin ardından bir meddah gibi, “Anlatayım:” deyip vakayı anlatmaya başlar. Vaka çok basittir: Anlatıcı, vapurun yangın düğmesine basmak için şiddetli bir arzu duyar ve gün boyunca bunu gerçekleştirmek için uğraşır. Düğmeye tam yaklaşmışken her seferinde aynı adamla karşılaştığı için, istediği şeyi herkes yattıktan sonra yapmaya niyet eder. Ancak biri, kendisinden önce davranır. Bu, anlatıcının gün içinde sürekli karşılaştığı adamın ta kendisidir. Bir hâkim olan anlatıcı, düğmeye basan adamın ilk sorgusunu yapmayı teklif eder ve hikâyesini bir genellemeyle bitirir: “Tuhaftır şu insanlar doğrusu…” (s. 27)

Kenan Hulûsi’nin tuhaf durumlardan bahsettiği birçok öyküsündeki genelleme ve aslında bu tuhaflıkların da insani hâller olduğunu düşündürme tavrını burada da görüyoruz. Yazar, yine sürprizli bir son tercih etmiştir. Hikâyenin ana fikri, “İnsanların takıntı hâline getirdikleri tuhaf arzuları olabilir.” şeklinde özetlenebilir. Bu arzular, mantıksız olsa da insanı zorlayıcı etkileri vardır. Hikâyedeki çatışma, kahramanın böyle bir takıntıyla mücadelesinden doğmuştur. Üstelik bu konuda yalnız da değildir. “Miras Keçe”de olduğu gibi burada da önce ana fikir verilmiş, daha sonra da bu fikri ispatlamak üzere anlatıcının başından geçen bir vaka anlatılmıştır. Bir gün içinde gerçekleşen bir vakanın anlatıldığı bu hikâyedeki mekân, “Hastalık” adlı hikâyede olduğu gibi vapurdur. İnsanların tuhaflıklarının anlatıldığı bir hikâye olduğu için adı da “Tuhaf İnsanlar”dır.

120

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 24-27.

274

2.8.3. Altı Sene Evvel “Altı Sene Evvel”121, edebî açıdan değer taşımayan basit bir hikâyedir. Yine çapkın bir Türk’ün yabancı bir kadınla yurt dışında yaşadığı macera anlatılmaktadır. Yazar, anlatacağı olayı bir arkadaşından duyduğunu ifade eden bir cümle ile başlar. Bu cümlede hikâyenin zaman ve mekânı da bildirilmiştir: “1934 senesinde Kiyef ve Harkof’a giden, oradan da Moskova ve Leningrad’a kadar uzayan; yani yeni Rusya’yı büyük merkezleri üzerinde gören bir arkadaşım anlattı:” (s. 28)

Söz konusu adam, kaldığı otelin dansçılarından biri olan Viyera ile birlikte olmak ister; ama otel çalışanlarının, müşterilerin odasına gitmesi yasaktır. Kiyef’ten ayrılmasına kısa bir süre kalmış olan adam, genç kızla birlikte olmak için uygun bir yer bulamayınca otelin kapıcısından yardım ister. Kapıcının bulduğu çözüm basittir, ama işe yarar. Türk, karşıdaki otele taşınır ve Viyera da odasına misafir olur. Bu olay, altı sene önce yaşandığı için hikâyenin adı “Altı Sene Evvel”dir. Hikâyedeki kişiler aracılığıyla genellemeler yapılmıştır: “Sovyet Rusya’da (…) romantik, eski Rus kadınları artık yok. Onların yerinin şimdi ekserisi on yedi, on sekiz yaşında atletik birtakım genç kızlar almış.”(s. 28)

Olay sırasında on yedi yaşında olan Viyera da onlardan biridir. Yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi kadın kahramanın yaşı yine küçüktür. Başkişi ise çapkın bir Türk’tür. Yazarın benzer hikâyelerinde olduğu gibi bunda da Türk erkeklerinin yabancı kadınlarla ilişkiye girme isteğini doğal karşılayan bir anlayış görürüz. Bu anlayışın etkisiyle hikâyenin kahramanı, bir tip olarak verilmiştir. Viyera’ya olan ilgisi önceleri bir beğeni ile sınırlı olan kahramanın duyguları, onunla birlikte olmanın zorluğunu görünce tutkuya dönüşür. Bu da erkeklerin genel bir özelliği olarak verilir. Yine yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi bu hikâyedeki ilişkide de duygusal bir temel yoktur. Kahramanın “Hoş, Kiyef ve Harkof’ta daha da tanıdıklarım var.” sözleri, başka Ruslarla da ilişkiye girdiğini gösterir.

121

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 28-31.

275

Kahramanımız ne kadar çapkın olsa da onursuz bir davranışta bulunmaz. Viyera, birlikte olmak için park, bahçe gibi yerleri önerir; ama o, buna yanaşmaz: “Allah yazdıysa bozsun, dedim. Ben yapamam.” (s. 31)

Kahramanın mesleği ve eğitimiyle ilgili bilgi verilmemiştir; ama yerleştiği otel, bütün Rusya’nın en iyi oteli olduğuna göre maddi durumu iyidir. Yazarın hikâyelerinde yer alan güngörmüş, tecrübeli bazı insanlar vardır ki, bunlar hikâyenin kahramanına yol göstermekle görevlidir. “Çakal Zehiri” adlı hikâyedeki bahçıvan gibi buradaki kapıcı da bu tiplerdendir. Hikâyede konuya uygun olarak bazı argo ifadelere de yer verilmiştir: “Bakıyorum ki kuş etlerinin lezzetinden anlıyorsunuz.” (s. 29) “Demek ki Kiyef’ten Viyera ile suyuna tirit ayrılacaktım.” (s. 31)

Vaka zamanı üç gündür. 1934’te gerçekleşmiş olan vaka, 1940’ta anlatılmış ve hâlihazır-mazi-hâlihazır şeklinde verilmiştir. Mekân, Rusya’nın Kiyef şehridir. Olay, eğlence yerleri ve otel odasında geçer. Son paragrafta özetleme söz konusudur: “Hulâsa Kiyef’te Yeni Moskova Büyük Oteli ile Nasyonal Otel karşılıklı iki köşededir. Ben valizlerimi alıp hemen oraya geçtim. Viyera da bana misafir geldi. Viyera o zaman on yedi yaşındaydı. Demek şimdi yirmi üç…” (s. 31)

2.8.4. Bir Geçim Yolu “Bir Geçim Yolu”122 adlı hikâye, İzmir’den Aydın’a uzanan bir tren yolculuğunda yaşanan ilginç bir olayı anlatmaktadır. Hikâyenin girişinde bu trene ilişkin bilgi verilir: “İzmir’in Alsancak istasyonundan öğleye doğru saat onda Aydın postası kalkar.” (s. 32)

122

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 32-35.

276

Trende

bulunan

bir

köylünün

heybesinden

çıkan

maymunlar,

kompartımandaki yolcuların şapkalarını kapıp kaçırmakta, yolcular da bu oyunla neşelenmektedirler. Ancak gidecekleri yere varan yolcular, şapkalarını tüm uğraşlarına rağmen geri alamayınca neşeleri kaçmış olarak trenden inmek zorunda kalırlar. Hikâyenin sonunda köylü ile yalnız kalan anlatıcı, şaşırtıcı bir durumla karşılaşır. Şapkaların sahiplerinin inmesiyle maymunlar da tavandan inip şapkaları köylünün önüne bırakır. Köylü de onlara birer şeker verip anlatıcıya bunun da bir geçim yolu olduğunu söyler. Sürprizli bir sonla biten bu hikâyede ilginç bir geçim yolu anlatıldığı için eserin adı “Bir Geçim Yolu” olarak verilmiştir. Köylü, geçinmek için maymunları kullanan kurnaz bir adamdır. Pek de ahlaki olmayan bir geçim yolu bulmuş, bunun için de maymunları eğitmiştir. Anlatıcı ise tren yolcularından biri olmakla birlikte, olayın içinde yer almamış, sadece gözlemlerini aktarmıştır. O, “Anlattığım hâdise iki sene evvel oldu.” (s. 32) ifadesiyle zamanı bildirmekle kalmaz, aynı zamanda hikâye anlatıcısı olarak varlığını da hissettirir. Okuyucuyu meraklandırmak ve şaşırtmaktan hoşlanan yazar, seyahatin ilginç olaylara gebe olduğunu hissettiren ifadeler kullanır: “Buraya kadar seyahatimizde bir fevkalâdelik yoktu.” (s. 32) Yine “tuhaf”, “şayanı hayret” gibi sözlere de çok yer verilmiştir.

Ayrıca anlatıcı, maymunların hareketleri karşısındaki şaşkınlığını “Vay köpoğulları” (s. 35) şeklinde kaba, ama günlük hayatta kullanılan bir sözle anlatır.

Birkaç saatlik tren yolculuğu sırasında yaşananların anlatıldığı hikâye, Ege Bölgesi’nde, İzmir ve Aydın arasında geçer. Hikâyede Kızılçullu, Torbalı, Gaziemir, Kuşçuburnu ve Germencik gibi yerlerin adı geçer. Kurnaz bir köylünün maymunları kullanarak yolcuları oyuna getirmesi, hikâyedeki çatışmayı doğurmuştur.

277

2.8.5. Küçük Yalanlar “Küçük Yalanlar”123, Polonyalı kadınların yabancı erkekleri tuzağa düşürmelerini anlatan bir hikâyedir. Bu hikâye de yazarın başkasından duyup aktardığı birolay şeklinde sunulmuştur. İlk paragrafta hikâyenin kahramanı ve mekâna dair bilgi verilmiştir: “Sovyet Rusya’yı eski Polonya ile ayıran ilk istasyon Stolpsi’dir. Rusya’dan Zagrep ve Belgrad’a geçecek yolcular bu istasyondan hareketle Varşova üzerinden Yugoslavya’ya girerler. Bir münasebetle Moskova’da bulunan bir arkadaşım bu noktaya işaret ettikten sonra şöyle devam etti:” (s. 36)

Rusya’dan Belgrat’a gitmek üzere yola çıkmış olan adam, trenle Varşova’ya gider. Burada yapacağı aktarmayla yola devam etmeyi ummaktadır. Ancak trenden inmeye bile fırsat bulamadan pek çok Leh kadını, etrafını sarıp onu şaşkına çevirir. Bunlardan İrena adındaki kadın, Varşova trenlerinin saat on ikiden sonra paydos ettiğini ve yoluna ancak ertesi gün devam edebileceğini söyler. Adam, geceyi İrena ile geçirir, ertesi gün de onunla istasyonda buluşmak üzere sözleşirler. Ancak kahramanımız, İrena’yı istasyona yanaşan trenin yolcularından birinin yanında görür. Nasıl bir tuzağa düştüğünü ise ancak Belgrat’a vardığında, amirinden öğrenir. Gece on ikiden sonra tren olmadığı bir yalandır. Aslında İrena, o gece bindikleri taksi, yedikleri yemek ve kaldıkları otele kadar her şeyden yüzde alan uyanık bir kadındır. Yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi burada da yabancı kadınlar, Türk erkeklerini tuzağa düşürmeye çalışan ahlaksız insanlardır. “Bütün Avrupalı kadınlar Türk erkeklerine bayılır.” (s. 38) diyen İrena için aslında milliyetin bir önemi yoktur. Zira

hikâyenin sonunda bir İsveçli ile görünür. Polonyalı kadınların yalanlar söyleyerek erkekleri tuzağa düşürmeleri anlatıldığı için hikâyenin adı “Küçük Yalanlar”dır. Aslında söylenen yalanlar hiç de küçük değildir, ama çapkın kahramanımız, sonuçtan çok da rahatsız olmadığı için bu yalanları sevimli gösterecek bir başlık seçilmiştir. Bu hikâye, kuruluş itibarıyla “Altı Sene Evvel” adlı hikâyeye benzer. İki hikâyede de anlatılan olayın kahramanı ve anlatıcısı, yazarın bir arkadaşıdır. Bu 123

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 36-39.

278

adam, Rusya’da bulunmuş olan ve kadınlarla yakın ilişkiye giren bir adamdır. Hatta belki de iki hikâyenin kahramanı da aynı adamdır. Zira önceki hikâyenin kahramanı, Rusya’da tanıdığı başka kadınlar da olduğunu söylemişti. Hikâyede, olayın yaşandığı gece ile öncesi ve sonrasında devam eden tren yolculuğu söz konusudur. Yani birkaç günlük zaman dilimi anlatılmaktadır. Olay Varşova’da geçer. Yolculuk da Rusya’dan Belgrat’a dek uzanır.

2.8.6. 910 Modeli “910 Modeli”124 adlı hikâyede, yazarın “Bir Hudut Oyunu” ve “Zorla Hastalık” adlı hikâyelerinde olduğu gibi Ömer Seyfettin’in hayatına ait gerçek bir vaka anlatılmaktadır. 1910 yılında askerlikten ayrılmış olan Ömer Seyfettin, ilk sivil kıyafetini dönemin meşhur terzilerinden Arman’a diktirmeye karar verir. Ancak terzinin itirazlarına rağmen pantolon paçalarını dar yaptırınca ortaya komik bir elbise çıkar. Seyfettin, bu elbiseyi -birkaç lira zararla da olsa- arkadaşı Aydın mebusu Veli’ye satmayı tasarlar. Bu arada Ömer Seyfettin’in arkadaşları, bu elbiseyi almamak için birbirleriyle anlaşmıştır ve Veli de onlar arasındadır. Hikâyeci, altı liraya diktirdiği elbiseyi arkadaşına beş liraya satabileceğini düşünürken pazarlık sonunda bedava vermeyi bile teklif eder; ancak işi yokuşa süren Veli, düzelttirmek için masraf yapmak gerektiği bahanesiyle elbiseyi almayı yine de reddeder. Elbiseden kurtulmayı kafasına koymuş olan Ömer Seyfettin, arkadaşının parası olmadığına hükmedip elbiseyi bedava vermekle kalmaz, üste de para verir. Ömer Seyfettin’e hayran olduğu bilinen Kenan Hulûsi, onunla ilgili hikâyelerinde Ömer Seyfettin’in insancıl yönlerini ortaya koymaya çalışmaktadır. Ömer Seyfettin, “Zorla Hastalık” hikâyesinde olduğu gibi burada da arkadaşlarının oyununa gelir ve ortaya sıcak, eğlenceli bir hikâye çıkar.

124

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 40-44.

279

Ömer Seyfettin’in her cümlede “cancağızım” sözcüğünü kullanması onun sevecenliğini gösterir. Bir Rum olan terzinin konuşmaları ise bu özelliğine uygun olarak taklit yoluyla verilmiştir: “Hazır beğimo, o ki giyeceksiniz!” (s. 41)

Hikâyede “o” anlatıcı, ilahî bakış açısıyla olayları naklederken sohbet üslubu da dikkat çeker: “İçinizde elbise gustosuna meraklı olanlarınız varsa, o vakitler bu terzilerden

biri

olan

Arman’ın

bir

kat

elbiseyi

kaça

diktiğini

pekâlâ

öğrenebilirsiniz.” (s. 40)

Olay, 1910 yılında geçer. Eserde zamanın terzileri ve modası hakkında ayrıntılara yer verilmiştir: “910’da Selânik ve İstanbul’da en iyi terziler yarı Rum, yarı tatlı su frenkleriydi.” (s. 40) “910’da erkek elbiselerine yine Londra hükmediyordu. Omuzlar daha o zamandan hafifçe kalkmaya mütemayildi. Pantolon ne dar, ne çok geniş…” (s. 40)

Günün modasına uygun zarif bir elbise hayal etmiş, ancak yıllarca askerî üniformadan başka bir şey giymemiş olan Ömer Seyfettin, dikim aşamasında yaptığı müdahalelerle elbisenin komik hâle gelmesine sebep olur. Yine de kendisinde sorumluluk hissetmez ve arkadaşına zamanın modasının böyle olduğunu söyler, hikâyenin adı da buradan gelir: “Biliyor musun cancağızım, dedi; bir elbise ama tam 910 modeli.” (s. 44)

Hikâyedeki çatışma, Ömer Seyfettin’in üniformadan kurtulunca şık bir elbise diktirmek istemesi; ancak elbisenin tam bir hayal kırıklığına dönüşmesinden kaynaklanır.

2.8.7. Cevizler “Cevizler”125 adlı hikâye, Birinci Dünya Savaşı’na katılan bir çavuşun hatıra defterinden çıkartılmıştır:

125

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 45-48.

280

“Vakit gazetesine yazı işleri müdürü olduğum ilk sene kıdemli bir çavuş bir iki defter getirdi. Bunlar 914 harbine iştirak eden çavuşun hatıra defterleriydi. (…) Aşağıdaki hikâyeyi bu defterin bir yaprağından çıkarıyorum(.)” (s. 45)

Hikâyenin sonraki bölümleri bu çavuşun ağzından anlatılır. Yazar, böylece anlatıcılık görevini kahraman anlatıcıyla paylaşmış olur. Bu, doğuda yaşayan Smiko aşireti ve meşhur cevizlerinin hikâyesidir. Yazarın yaptığı açıklamadan sonra birer paragrafla cevizler ve aşiret hakkında bilgi verilir. Smiko aşireti, savaş yüzünden ceviz tarlalarını boşaltıp mağaralara çekilmiş ya da askerî makamlara iltica etmiştir. Aşiret âdetlerine göre ceviz mevsiminin ilk cevizi aşiret reisi tarafından düşürülmelidir. Bu da merasimle yapılır ve reisten önce cevizlere dokunmaya kalkanlara gözdağı olsun diye en yaşlı ağaca asılan tahtadan bir mankene kurşun atılırdı. Ancak askerî makamlar, savaş nedeniyle bu yılki merasimde ateş etmeyi yasaklar. Bir olay çıkmasını önlemek için de merasimden önceki gece bir müfreze, ceviz tarlalarında nöbetçi bırakılır. Ne var ki o gece bir silah sesi duyulur ve ertesi sabah ceviz dalları arasında aşiret reisinin cesediyle karşılaşılır. Hikâyede açıklama yapılmasa da merasimden önce ceviz almak isteyen reis, belki gece karanlığında tanınamadığı için aşiretten biri tarafından vurulmuştur. Ancak hikâyede geçen “Bu hakikî manken merasim sonuna kadar orada kaldı.” (s. 48) cümlesi, aşiret ananelerini çiğneyenin, reis bile olsa, affedilmeyeceğini düşündürmektedir. Bu durumda geleneğe uygun hareket etmeyen reis, cezalandırılmıştır; çünkü doğudaki aşiretler için gelenek ya da töreler reisten de önemlidir.

Hikâyede bireyin

geleneklerle çatışması söz konusudur. Olay, 1916 yılında geçmektedir. Birinci Dünya Savaşı etkisiyle aşiretlerin yerlerinden ayrılmak zorunda kalışı, sosyal zamanla ilgili bir ayrıntı olarak hikâyede yer bulmuştur. Mekân, Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Fırat’ın ötesi olarak bildirilmiştir. Hikâyenin kişi kadrosu, çadırda göçebe olarak yaşayan ve gelenekleri sürdüren bir aşiret ile savaş nedeniyle bölgede bulunan askerlerden oluşur.

281

Hikâye, adını olaylara sebep olan meşhur cevizlerden almıştır. Okuyucuda merak uyandırmaktan hoşlanan yazar, bu hikâyede de buna uygun hareket eder: “Sağ tarafımızda Smiko aşiretinin ceviz tarlaları uzuyor ve hafif bir rüzgâr yapraklar arasında bir kuş uçuyor gibi hışırtılar çıkarıyordu. Belki de bu, rüzgâr değildi. Belki yapraklar arasında geceleyen bir kuştu. Belki bir tarla faresiydi. Yine sırtüstü yatarak toprağa düşmüş yeşil cevizleri dört ayağı ile kucaklayıp bir yumurta gibi kaçırıyordu. Belki de Smiko aşiretinin kendi çocukları idi. Yahut dövüşmek için yola çıkmış bir iki Taşnak Ermenisi…” (s. 47)

Hikâye, yine şaşırtıcı bir sonla biter. Hışırtıların sebebi, yukarıda sayılan ihtimallerden hiçbiri değil, aşiret reisinin ta kendisidir.

2.8.8. Gümüş Yıl “Gümüş Yıl”126 adlı hikâyede görgüsüz bir kadının sosyeteye girmek için yaptığı masraflar ve eşinin buna tepkisi anlatılmaktadır. Hikâye, mekânı, kişileri ve konunun özünü bildiren ifadelerle başlar. “Kasabanın canlı hayvanlar müteahhidi Ali Şahin” ve eşi kahvaltı sofrasında konuşmaktadır.

Kadın, kasabadaki zenginlerin merasimleri için hediyeler alıp bir yılda 177 lira 56 kuruş harcamıştır. Maksadı, kasabanın zenginleri arasına girmek ve herkesin kendilerinden söz etmesini sağlamaktır. Ali Şahin ise “dört koyun, üç inek, bir buçuk beygir parası” (s. 50) eden bu masrafı fazla bulmaktadır. Tezatlı durumlar yaratmaktan

hoşlanan yazar, eşlerin 177 lira ile neler alabileceğine dair hesaplarını tezat oluşturacak şekilde ortaya koymuştur. Bu kadar parayı düşüncesizce harcamış olan kadın, birkaç gün sonra eşine hak vermeye başlar. O da kendince bir hesap yapar: “Düğün hediyeleri ve yaş günleri için bunları sarf etmemiş olsaydı mükemmelen yedi şapka, altı kombinezon, dört çift iskarpin, iki bluz, on bir ipekli çorap, üç korsa; kocasına da bir mendil alabilirdi.” (s. 50)

126

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 49-52.

282

Kadın, kendisine teselli bulmakta gecikmez. On gün sonra evliliklerinin gümüş yılını kutlayacaklar ve gelen hediyeler, masraflarını fazlasıyla karşılayacaktır. Ali Şahin de gelecek hediyelerle evin tüm masraflarını çıkarabileceğini düşünüp sevinir. Ancak kutlama için gelen hediyeler, hiç de beklediği gibi çıkmaz: “Dört vazo, iki tarak, bir likör takımı, kitap dayamak için bir sehpa, üç duvar tabağı, Japon işi bir çaydanlık…” (s. 52) Hediyeler ve Ali Şahin’in beklentileri de tam bir tezat oluşturur: “Hâlbuki, işte şu dakikada, Ali Şahin’in çorabı yok; kilerde peynir tenekesi bomboş; şeker çuvalı erimiş; damızlık hayvanlardan biri hasta.” (s. 52)

Hayal kırıklığına uğrayan Ali Şahin, hediyeleri getirenlere birer mektup yazıp sitem eder: “Sayın hemşerilerim, Gümüş yılımız için yaptığınız zahmetlere teşekkürler… Fakat şu vazo yerine bir koyun, şu tabak yerine altı kilo şeker gönderemez misiniz? (…)” (s. 52)

Hikâyedeki çatışma, Ali Şahin’in eşinin sosyeteye dâhil olma isteği ile yaptığı

ölçüsüz

harcamaların

aileyi

ekonomik

sıkıntıya

düşürmesinden

kaynaklanmaktadır. Hikâyede “o” anlatıcı, olayları ilahî bakış açısıyla nakletmektedir. Bu hikâyede, zengin olmadığı hâlde zengin insanlar arasına girmeye çalışan bir ailenin içine düştüğü trajikomik durum anlatılmıştır. Ali Şahin’in eşi konumuna uygun hareket etmeyen, gösteriş düşkünü, bencil ve düşüncesiz biridir. Ali Şahin ise eşine oranla daha gerçekçi biridir, ama o da eşi karşısında pasif bir adamdır. Hikâyeye adını veren gümüş yılı kutlaması da kültürümüzde bulunmayan, Ali Şahin’in eşinin sosyetik insanlar gibi yaşama arzusuna uygun düşen özentili bir davranıştır. Bir kasabada geçen hikâyenin vaka zamanı on günü kapsar. Ayrıca kasabaya bir yıl önce taşınmış olan Ali Şahin ve eşi on yıllık evlidir. Hikâyede “vermişik”, “tenbih etmişin” (s. 49) gibi ifadelerle konuşma dilinin yazıya geçirildiği görülmektedir. Ali Şahin’in mektubuna da montaj tekniği ile yer verilmiştir. (s. 52)

283

2.8.9. Satılık Kısrak “Satılık Kısrak”127, köyde geçen hikâyelerden biridir. Giriş bölümünde hikâyenin zaman ve mekânı bildirilir. Ayrıca hikâyedeki olayları hazırlayan soruna da değinilir: “Buğday öğütme mevsimi Anadolu’nun birçok köylerinde bir derttir. Değirmenlerin ekserisi köylüye uzak olduğu için hepsini bir düşünme alır; vasıta aramaya kalkarlar. (…) Cuma Ovası köylerinden biri olan Kesre’de, bundan başka, sarp geçitler dolayısıyle bir de vahşî hayvan korkusu vardır.” (s. 58)

Vahşi hayvan korkusuyla köyden çıkamayan köylüler, buğday öğütmeye gitmek için Ali Ahmet adındaki ağadan kısraklarını isterler. Ancak ağa buna yanaşmaz. Yiğitliğiyle tanınan Zülfü Çavuş, ağaya kızıp yanında silah ve kısrak olmadan değirmene gider. Dönüş yolunda da kendisine saldıran sırtlana galip gelir ve hayvanı omuzladığı gibi köye götürür. Ertesi gün Ali Ahmet’i yeni aldığı kısrağı gösterme bahanesiyle ahırına götüren çavuş, ağanın içeri girmesiyle ahırın kapısını kapatır. İçeride sırtlanla burun buruna gelen ağa yalvarmaya başlar ve kısraklarını vermediği için bunu hak ettiğini söyleyen köylülere istediklerini verme vaadinde bulunur. Hikâyenin sonunda, “Fakat Kesre’de bu intikamın Ali Ahmet’in kancuğu için mi yoksa buğday meselesi için mi olduğu da bir türlü anlaşılamadı.” (s. 62) şeklinde bir değerlendirme

yapılır. Çünkü Ali Ahmet, Zülfü Çavuş’un sevdiği kızla evlenmiştir. Zülfü Çavuş yirmi dört yaşında, cesur ve güçlü bir delikanlıdır; ancak fakir olduğu için Anadolu’daki pek çok gencin yaşadığı trajedi onun başına da gelir ve sevdiği kız zengin ağa ile evlenir. Ali Ahmet zengin, ama cimri ve bencil biridir. Köyü aç bırakmamak onun elinde iken köylülere kısraklarını vermez. Çatışma, doğa ile mücadele etmek zorundaki köylüler ve onlara yardım etmeyen ağa arasındadır. Ayrıca paraya yenik düşen bir âşığın intikam duyguları da aynı ağaya yönelmiştir. 127

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 58-62.

284

Zülfü Çavuş bir kısrak satın aldığını söyleyerek Ali Ahmet’i kandırmış, onu sırtlanla aynı ahıra kapatmış, böylece intikamını almıştır. Hikâyenin adı da bu yüzden “Satılık Kısrak”tır. Ancak bu başlık, çavuşun fakirliği nedeniyle sevdiği kızı ağaya kaptırışını da çağrıştırmaktadır. Bu, köylülerin değirmene gitmek için yaşadıkları sıkıntıları dile getirmesi bakımından realist bir hikâyedir; ancak bir insanın hiçbir silah kullanmadan bir sırtlanı yenilgiye uğratması pek inandırıcı değildir. Hikâyede kadınlardan “kancuk” diye bahsedilerek köylülerin kadınlara yönelik aşağılayıcı tutumları da gözler önüne serilmiştir. Ayrıca yer yer ağız taklitlerine başvurulmuştur: “Aha, bir kısrağın kaça mal olduğunu Kesre köylüleri acaba biliyon mu?” (s. 59) “Yok, bizden hayvan vergisi istiyonsa, açık söyle ağa!” (s. 59) vb. “Atı alan Üsküdar’ı aştı.” (s. 59) gibi kalıp sözlerin de kullanıldığı hikâyede,

sırtlandan “cesetler padişahı” (s. 60) diye bahsedilerek dolaylama yapılmıştır. Olaylar, “o” anlatıcı tarafından ilahî bakış açısıyla anlatılmıştır. Sonbahar ayında geçen iki üç günlük bir olayın anlatıldığı hikâyenin mekânı, İzmir’in köylerinden biri olan Kesre’dir. Ağadan başkasının kısrağı olmadığına göre Kesre, fakir bir köydür.

2.8.10. Bir Maymun Numarası Daha “Bir Maymun Numarası Daha”128, adından da anlaşılacağı gibi yazarın, kahramanı hayvan olan hikâyelerindendir. Bu hikâyede bir maymunun şaşırtıcı becerileri anlatılmaktadır. Giriş bölümünde mekân ve kişilerle ilgili açıklama yapılmıştır: “Yolcuları az yahut sapa istasyonlarda tren amirlerinden birçoğu hayvan besler. İzmir banliyölerinden birinin son durak yeri olan Seydiköy amiri Hasan Hüseyin de bunlardan biriydi.” (s. 63) 128

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 63-68.

285

Tren amiri Hasan Hüseyin, “Kapiten” adında bir maymun besler, ancak köy imamı bu maymundan hiç hoşlanmaz. Bir de Kapiten’in tren bileti kesemeyeceğine dair Hasan Hüseyin’le girdiği iddiayı kaybedince bunu bir onur meselesi yapar. Birkaç köylü ile anlaşıp Hasan Hüseyin ve maymununa bir oyun hazırlayan imam, tren amiri kahvedeyken tren düdüğü sesini taklit edip köylülerle birlikte gişe camına vurur. Kapiten de onlara bilet keser. Ancak işini bir maymunun bile yapabileceğini düşündüren bu hareket, Hasan Hüseyin’in maymunu cezalandırmasına yol açar. Birkaç gün sonra trene binmek üzere istasyona gelen ve bekleme odasında trenin hareket saatini bekleyen imam, Kapiten’in oda kapısını kilitlemesiyle treni kaçırıp bir sonraki treni beklemek zorunda kalır. Böylece maymun da intikamını almış olur. Yazarın, “Bir Geçim Yolu” adlı hikâyesi de maymun numaralarından bahsettiği için bu hikâye, “Bir Maymun Numarası Daha” adını taşımaktadır. Bekâr biri olan Hasan Hüseyin, işleri de yoğun olmadığı için maymun besler. Kendisini yadırgayanlara da “Kötü bir evlat yetiştirmektense bir insan taklidi büyütmek yeğdir.” şeklinde cevap verir. Ama köylülerin söylediği “Şu ‘seninki’ kaçmayıp da sana bir çocuk yapsaydı böyle dimezdin ya Hasan Hüseyin…” sözlerinden Hasan Hüseyin’in bir kadın

tarafından terk edildiğini öğreniriz. Yazarın fantastik bir hikâye olan “Bir Muharrir Kahramanlarını Arıyor” adlı hikâyesinde köy imamı kötü niyetli, sinsi biri olarak verilmiştir. Burada da imamın ön yargılı, kafasına göre fetva veren tutucu biri olduğunu görüyoruz. Hikâyede imamın maymuna bakış açısı şöyle verilmiştir: “‘Fesad hayvan’ diyerek fetva verdikten sonra, şeriatte maymun beslemenin yeri olmadığını söyleyerek Kapiten aleyhinde köylüleri isyana teşvik etti.” (s. 64)

İmam, maymunun bilet kesme yeteneğini de içine sindirememiştir: “Bir maymun bilet kesip para saysın?... Hem de ismi Kapiten! Yani düpedüz gâvur cinsi!...” (s. 65)

Hikâyedeki çatışmayı da maymuna ön yargıyla yaklaşan imam ile Kapiten arasındaki mücadele oluşturur. Mücadelede son gülen ise maymun olur.

286

Olaylar, cumadan çarşambaya dek süren altı gün içinde geçer. Mevsim ise kıştır. Yazar, pek çok hikâyesinde tren yolculukları ya da istasyonlardan bahseder. (“Bir Geçim Yolu”, “Küçük Yalanlar”, “Yolda” vb. ) Burada da mekân, tenha bir yer olan Seydişehir istasyonudur. İstasyonun yeri ile ilgili ayrıntılı bir tasvir yapılmıştır. Seydiköy’de insanların fazla meşguliyeti olmadığı için maymunun yaptıkları büyük olay hâline getirilmekte, insanlar bu konuyla çok ilgilenmektedirler. “(…) nalbant, birinci bakkal, kahvedeki işsizler, bir köylü kadın, zeytinyağı fabrikasının bekçisi, hulâsa Seydiköy (…)” (s. 67) ifadesi, Seydiköy’ün kalabalık bir yer olmadığını anlatmaktadır.

“Bir Geçim Yolu”, “Oda Hizmetçisi” ve “Satılık Kısrak” gibi bu da İzmir’de geçen bir hikâyedir. Bunlar, yazarın askerî eğitim nedeniyle bulunduğu İzmir’deki gözlemlerinden doğmuş hikâyelerdir. Hikâyenin anlatıcısı, eski hikâyelerimizde olduğu gibi varlığını hissettiren yazar anlatıcıdır: “‘Kapiten’ bu küçük maymunun adı idi; ama, niçin Mustafa, Nuri değil de Kapiten?... Bu ayrı bir meseledir. Şunu da unutmayınız ki, bizde bütün hayvanların isimleri böyledir, yani ecnebidir; Müjik, Ceki, Bobi gibi…” (s. 63)

Hikâyede 12.00’ye birkaç dakika kaldığını anlatmak için kullanılan “12’ye elli beş var.” ve “Saat 12’ye 53 kaldı.” (s. 67) ifadelerinde mantık hatası yapılmıştır.

2.8.11. Bir Beyaz Rus “Bir Beyaz Rus”129, yazarın Beyaz Ruslardan bahseden pek çok hikâyesinden biridir. Hikâyenin giriş bölümünde, hikâyeye adını veren Beyaz Rus ile annesi tanıtılır; zaman ve mekân hakkında bilgi verilir: “920’de İstanbul’a gelen Beyaz Ruslardan bazı tanıdıklarım vardır. Küçük ismi ile Çörni, annesinin çağırdığı isimle Çernoçka onlardan biridir.” (s. 69)

129

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 69-77.

287

Zinoşka ve kızı Çörni, kahraman anlatıcı ile annesinin kiracılarındandır. Çörni, yirmi yaşında bir genç olan ev sahiplerinin yardımıyla bir birahanede gitar çalmaya başlar. Ardından da aldığı teklifleri değerlendirip konser vermek üzere annesiyle birlikte Romanya’ya gider. Bu arada ev sahibi gençle aşk yaşamaya başlamıştır. Çörni Bükreş, Viyana, Atina gibi şehirlerde konserler verirken İstanbul’daki sevgilisiyle de mektuplaşmayı sürdürür. Birkaç ay sonra İstanbul’a dönen Çörni, sevgilisi ile buluşmak için sabırsızlanırken limanda tatsız bir sürprizle karşılaşır. Ülkeden çıkan Beyaz Rusların ülkeye tekrar girişi yasak olduğu için gemiden inemez. Yazar, pek çok hikâyesinde olduğu gibi burada da bir Türk genci ile yabancı bir kadın arasında yaşanan gönül ilişkisi ve bu konudaki sıkıntıları dile getirmektedir. Bu hikâyelerde araya engellerin girmesi kahramanların tutkularını güçlendirir. Buradaki anlatıcının hisleri de önceleri sadece hayranlıkla sınırlı iken Çörni’nin yurtdışına gideceğini öğrendiği anda değişir. Buna kendisi de şaşırır: “Şu, alıştığımız insanlardan bir dakika ayrılmak ihtimali bile ne tuhaftır? Çernoçka hakkında o zamana kadar ne düşünüyorum?... Hiç!... Hem de koca bir hiç!...” (s. 74)

Diğer hikâyelerden farklı olarak taraflar, bu ilişkiye “tek gecelik” gözüyle bakmazlar. Hatta anlatıcı, hislerini fiziksel arzu değil aşk olarak değerlendirir. Ancak bu kez de şartlar bu ilişkinin sürmesine izin vermez. Yazarın hikâyelerindeki birçok kahraman gibi buradakiler de kaderlerine boyun eğen, şartları değiştirmek için mücadele etmeyen kişilerdir. Yine diğer hikâyelerle ortak olan bir özellik de hikâyenin müstehcen ifadeler içermesidir. Birkaç aylık olayların anlatıldığı bu hikâyede sosyal zamanla ilgili ipuçları da vardır: “920’de Kırım’dan İstanbul’a gelen Beyaz Ruslar hakkında bazı şeyler dinlemiş olabilirsiniz.. mesela onların fakirlik ve sefaletleri hakkında…” (s. 70) “(…) büyük harbin daha ilk senlerinde Kanlıca’daki yalımız boşalmıştı. (…) Kanlıca’daki yalımız işte bu şekilde, İstanbul’da Beyaz Rus ticareti ile açılmaya başlayan ilk pansiyonlardan biri oldu.” (s. 70)

288

1920 yılında geçen vakanın anlatma zamanının sonraki yıllar olduğu aşağıdaki cümlelerden anlaşılmaktadır: “Çörni o zaman on yedi yaşında idi.” (s. 69) “Çernoçka’nın serin ellerini ve sıcak kalbini hâlâ hissediyorum.” (s. 77)

Mekân, İstanbul’dur. Anlatıcının Kanlıca’daki yalısı, Çörni’nin çalıştığı Tepebaşı’ndaki “Kuhut” birahanesi anlatılan olayların sahneleridir. Ayrıca Çörni’nin hayatı ile ilgili olarak Kırım, Atina, Bükreş gibi yerlerin de adı geçer. Anlatıcı, olayın kahramanlarından biri olmakla birlikte eski hikâyelerdeki yazar anlatıcılar gibi açıklamalarda da bulunur: “Annesi Zinoşka’ya gelince, onu başka bir hikâyede anlatmak istediğim için kısa kesmek yahut Çörni’nin hayatına lazım olacak birkaç satırla anlatmak mecburiyetindeyim.” (s. 69) “Zinoşka’nın akıbetini başka bir hikâyede anlatacağım!” (s. 77)

Hikâyenin kişileri yine yüzeysel olarak tanıtılmış, karakter çözümlemesine gidilmemiştir. Yalnız Zinoşka’nın ahlak düşüklüğü içinde olduğunu gösteren ifadelere yer verilmiştir: “Kapıdan adam çevirirdi. (…) Zinoşka çeşni meraklısıdır.” (s. 72) Ancak bu da olayların gelişimiyle ilgisiz, gereksiz bir ayrıntıdır. Hikâyede anlatım bozukluğu olan cümleler de vardır: “Bu yerleşmeden sonra ne Çörni’yi, ne de Zinoşka’yı bir hafta görmedim.” (s. 71) “(…) hulâsa akıllarına ne gelirse hepsinden ve her şeyden konuşuyorlardı.” (s. 71) “Bu arada birkaçı ve bariton bir sesle ‘Volga’yı söyledi (…)” (s. 71) vb.

2.8.12. Yeşil Gözlü Yaramaz “Yeşil Gözlü Yaramaz”130 adlı hikâye, Yıldız dergisinde de “Son Ders”131 adıyla yayımlanmıştır. Bu hikâyede lise öğrencilerinin öğretmenlerine oynadıkları bir oyun anlatılmaktadır. 130

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 78-82.

289

Hikâye, oldukça basit bir olaya dayanmaktadır. Öğrenciler, tatilden önceki son derslerde öğretmenlerin ders yerine hikâye anlatmalarını beklemektedir. Oysa felsefe öğretmeni, konuları yetiştiremediği için son dersin son dakikasına kadar ders işlemesiyle tanınan biridir. Öğrenciler de bunu bildikleri için ona bir oyun hazırlarlar. Son sınıf öğrencileri, felsefe öğretmenine hitaben yazıp kapıcıya verdikleri mektubun son derste öğretmene ulaşmasını sağlarlar. Mektubun başında “Sevgilim” hitabını gören öğretmenin telaşla kapatmaya çalıştığı mektup, bir öğrencinin atak hareketiyle öğrencilerin eline geçer. Öğretmenin mektubu geri alması ise ancak bütün son sınıf öğrencilerinin notlarını yükseltme vaadiyle mümkün olur. Anlatıcı, mektubu öğretmenin elinden alıp yüksek sesle okuyan öğrenciden “yeşil gözlü bir yaramaz” diye bahseder. (s. 81) Hikâyenin adı da buradan gelmektedir.

Bu ifade, öğretmenlerine tuzak hazırlamış olsalar bile öğrencilerin bu davranışlarını çocuksu bir yaramazlık olarak algılayıp onlara kızgınlık değil hoşgörüyle yaklaşmanın göstergesidir. Giriş bölümünde hikâyenin zamanı ile ilgili açıklama yapılır: “Ah bu son dersler…” (s. 78) “Son ders” ifadesi, hikâyede on kere tekrarlanmıştır.

Yazar, bu hikâyesiyle eserlerindeki zengin kişi kadrosuna öğretmen ve öğrencileri de dâhil etmiş olur. Sessiz, kendi hâlinde biri olan felsefe öğretmeni, mektup meselesinde öğrencilerin isteklerine boyun eğdiğine göre biraz da pasif biridir. Hikâyede felsefe öğretmeni, öğrenciler ve kapıcıdan başka öğretmenin eşinin de adı geçer. Böylece öğretmenin evli olduğu anlatılmış ve mektup şantajının öğretmen üzerinde bu kadar etkili olmasının nedeni de ortaya konmuş olur. Yazar bu hikâyede de bazı dil yanlışları yapmıştır: “Tıpkı senenin ilk derslerindeki aynı heyecan gibidir.” (s. 78)

Eskiden eğitimle ilgili konularda yaygın olarak kullanılan “mektep, talebe, numara” gibi sözcüklerin bu hikâyede var olması, dönemin dilini de yansıtmaktadır. Bunun yanında, liseyi bitiren kız öğrenciler için kullanılan “Belki de birçokları 131

Kenan Hulûsi, “Son Ders”, Yıldız, C: 3, No: 28, 15 İlkkânun 1939, s. 26,33.

290

evlenecek…” (s. 79) ifadesi de o dönemlerde kızların çoğunun üniversiteye devam

etmek yerine evlendiğini ortaya koyar.

2.8.13. Yolda “Yolda”132 adlı hikâye, yazarın başkasından dinlediği olayları nakletttiği hikâyelerden biridir. Yazar, hikâyede anlatılan olayları “940 martı ile haziran arasında Avrupa’dan dönen talebeler”in birinden dinlediğini ilk paragrafta ifade eder. (s. 83)

Hikâyenin devamında anlatıcı, eğitim için yutdışında bulunmuş olan bu Türk gençlerinden biridir. Yazarın tren yolculuklarından bahseden birçok hikâyesi vardır. Bu hikâyede anlatılanlar da tren yolculuğu sırasında yaşandığı için hikâyenin adı “Yolda”dır. İtalya’da bulunan genç talebe, bu ülke savaşa gireceği için memlekete dönmek üzere yola çıkar. Bu arada İtalyanca kursundan tanıdığı Matmazel Rike ile aynı trende yan yana yolculuk ederler. O da Sofya’ya gitmektedir. Tren Belgrat’ta mola verince dolaşmak için şehre inen delikanlı, istasyona döndüğünde Matmazel Rike’nin tutuklandığını görür. Rike bir casustur. Anlatıcı, “insanı bilinmeyen bir mevcut olarak tarif etmeğe çalışan” talebelerden biri şeklinde tanıtılmıştır. (s. 83) Hikâye de bu fikri ispatlamak üzere yazılmıştır. Anlatıcı, Rike ile ilgili gerçeği öğrendiğinde şaşkınlık içinde kalır: “Matmazel Rike bir casus olsun!... Bunu hiç ümit etmiyordum.” (s. 87)

Yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi bu hikâyede de Türk genç ve yabancı kadın arasında cinsel çekim vardır: “(…) Lübliyana’dan sonra Rike ile artık sımsıkı oturuyorduk; etlerimiz birbirimize, asablarımızla bağlanmış gibiydi. Rike, -

Bir trende bu kadarı kâfi, diyordu; eğer Sofya’da bir hafta

kalırsanız…” (s. 86)

Rike, Hollandalı bir bayandır. Uzun boylu, spor giyimli, politika ve sporla ilgilenen kültürlü biridir.

132

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 83-87.

291

Olaylar, İtalyanların İkinci Dünya Savaşı’na girmesinden iki gün önce, 8-10 Haziran arasındaki iki günlük sürede gerçekleşir. Anlatıcı, olay gerçekleştikten sonra yurda dönmüş ve Rike de iki Alman casus ile mübadele edilmiştir. Hikâyede sosyal zamanla ilgili olarak Fransız ve İtalyanlar arasındaki mücadelelerden, Musolini’nin 10 Haziran nutkundan bahsedilir. Roma’ya üç saat uzaklıkta bir yer olan Peruzya’da başlayan olay, trenin Belgrat’a ulaşmasıyla sona erer. Hikâyede savaşın mekânlar üzerindeki etkilerine de değinilmiştir: “İtalya oturulacak yer olmaktan çıktı artık… Propaganda, propaganda…” (s. 84) “Şehir garip bir huzursuzluk içindeydi. Rike, -

Lübliyana değişmiş, dedi. Bütün şehirleri harp bir tuhaf yapıyor

zaten!” (s. 86)

Hikâyenin dilinde bazı yanlışlar yapılmıştır: “İlk defa uğultuları bombanın nasıl bir şey olduğunu onlardan işittiğim gibi (…)” (s. 83)

2.8.14. Şehir Kurtaran Tencere “Şehir Kurtaran Tencere”133 adlı hikâye de yazarın başkasından (Azerî bir dostundan) duyduğu ve yine onun ağzından naklettiği olaylar içeren bir hikâyedir. Hikâyenin adında geçen şehir kurtarma olayında, mucize inancı önemli olduğu için giriş bölümünde İmam Rıza Türbesi ve yöre halkı hakkında bilgi verilir: “Şiîlerin sekizinci imamı olan Rıza’nın türbesi hem dünyanın en karekteristik, hem de en zengin türbelerinden biridir. (…) Meşhed halkı dünyanın en zengin ahâlisi olduğu kadar, en mutekid ve mucizeye en fazla inanmış insanlarıdır.” (s. 88)

Bu bilgilerin ardından da olay anlatılmaya başlanır: “Bu mucize işi Meşhedlileri Rus istilasından bakın nasıl kurtardı:” (s. 88)

133

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 88-91.

292

Meşhed’i işgal etmek isteyen Ruslar, şehri kan dökmeden teslim almak için anlaşmak üzere bir kumandanı temsilci olarak Meşhed müftüsüne gönderirler. İmam Rıza Türbesi mutemetlerinden olan müftü, misafirini karşıladığı sırada odanın ortasında bir tencere yemek durmakta ve altında ateş varmış gibi fokur fokur kaynamaktadır. Türbeyle ilgili sayısız mucize duymuş olan kumandan, bunu da İmam Rıza’nın bir mucizesi sanıp müftünün yanından kaçarcasına ayrılarak Rus karargâhına gider. Olanları anlatıp Rusların Meşhed’i istila etmesine engel olur. Oysa mucize gibi görünen bu olay, aslında tencerenin yapımında kullanılan taşlarla ilgilidir. Hikâyede basit; ama insanı şaşırtan bir ayrıntı, büyük bir tehlikeyi engellemiştir. Hikâyenin adı da bu tezatı yansıtır: “Şehir Kurtaran Tencere” Yazarın, Türkleri ya da Müslümanları yabancılarla karşı karşıya getirdiği hikâyelerinde, Türklerin ya da Müslümanların tesadüfler yardımıyla düşmana üstün geldiği görülür. Bu hikâyede Rus işgallerinin altında yatan politikalardan da bahsedilerek önemli mesajlar verilmiştir: “Çar orduları, bu hareketlerini zahirde, kendi tebaalarını himaye maksadı ile yapıyorlardı. Hakikatte ise, bu sebebin arkasında Rus emperyalizminin gizli maksatlarından biri vardı. Yani Ruslar Horasan’ı Beyaz Rusya’ya ilave etmek, Hindistan’a nüfuz için de daha kolay bir kapı bulmak istiyorlardı.” (s. 89)

Hikâyedeki çatışma, Rusların işgalci politikaları ile vatanlarını korumaya çalışan Müslümanlar arasındadır. Dindar Meşhed halkı, İmam Rıza Türbesi etrafında gelişen mucize hikâyelerinin verdiği korku sayesinde işgalden kurtulmuş ve haklı olan kazanmıştır. Meşhed halkı, dindar ve vatansever insanlar olarak tanıtılmıştır. Rus ordusu ise sömürgeci ve korkak bir topluluktur. Hikâyenin mekânı, “Efgan’la Türkmenistan arasında” bir şehir olan Meşhed’dir. İmam Rıza Türbesi de hikâyede önemli bir mekân olduğu için burası hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir.

293

Olay zamanı, 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarıdır. Anlatma zamanı ise olaydan kırk elli yıl kadar sonradır. Bu hikâyede de “birçok odalar”, “yüzlerce meskensiz ve zavallı insanlar” (s. 88) gibi dil yanlışı bulunan ifadeler vardır.

2.8.15. Üçüncü Mevkide “Üçüncü Mevkide”134 adlı hikâye, yine trende geçmektedir. Hikâyenin başında mekân ve temel kişiler hakkında bilgi verilmiştir: “Susurluk istasyonundan, üçüncü mevkie, ondokuz yirmi yaşlarında kadar, çakır bir delikanlı ile, kırkbeş elli yaşlarında kadar, kumaş kasketli, avcı poturlu bir köylü bindiler.” (s. 92)

Bu bilginin ardından da Susurluk Ovası ile vagondaki diğer yolculardan bahsedilerek asıl vakaya hazırlık yapılır. Hikâyedeki olaylar, trenin üçüncü mevki vagonlarından birinde geçmektedir. Bir polisin trene Susurluk istasyonundan binen çakır delikanlıyı sorguya çekmesiyle diğer yolcuların dikkati de bu delikanlıya yönelir. İbrahim Sıla adındaki bu genç, değişik kıyafeti yüzünden poliste şüphe uyandırmıştır. Yanındaki köylü, fakirlik ve soğuk nedeniyle böyle giyinmiş olan İbrahim Sıla’nın sıtma ve biraz da “kaçık” olduğunu söyler. (s. 94) Çünkü İbrahim, bugün yarın öleceğini dilinden düşürmemektedir: “(…) bugüne, yarına öleceğim ben!” (s. 96) İbrahim Sıla, Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde sık sık karşımıza çıkan takıntılı tiplerden biridir. Sıra dışı bir kahramanı anlatan bu hikâye, gizemli bir sonla biter. Çobanlık için yanındaki köylü tarafından kiralanmış olan kahramanımız, onunla birlikte Akhisar’ın Mermere köyüne gitmektedir. Ancak trende sıtma krizi geçiren İbrahim Sıla’nın Akhisar’da trenden indiğini gören olmaz. Yazar, Adapazarı’ndaki yedek subaylık görevi sırasında yöreyi gezip konusu bu mekânlarda geçen pek çok hikâye yazmıştır. Bu da yazarın son dönemine ait

134

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 92-96.

294

hikâyelerdendir. Susurluk istasyonunda başlayan hikâye, Balıkesir ve Kırkağaç istasyonlarından sonra trenin Akhisar’a varmasıyla sona erer. Birkaç saatlik bir olayın anlatıldığı bu hikâyede mevsim kıştır. Susurluk Ovası’nın kış mevsimindeki görüntüsü de tasvir edilmiştir: “Mevsim kıştı. Dünyanın en boş ve hazin ovalarından biri olan Susurluk Ovası üzerinde, yer yer erimiş bir kar tabakasından kalan binlerce buz çiçeği gözüküyor; bu çiçekler, birtakım kardan otlar yahut topraktan ayrılmayan bodur bir nevi beyaz nebatlar hissini veriyor; sert bir ayaz, bütün insan ve hayvan kulaklarını öne düşürüyordu.” (s. 92)

Mevsim, hikâyedeki üslubu da etkilemiştir: “Kranta bir memur, alelâcele ve dağbaşı istasyonlarından tren vagonlarına girmek için açık bir kapı bulan bir ayaz kadar sert, tahta sıraların arasında yürüdü.” (s. 93) “Durgun ve beyaz bir su üzerinden yazılı bir rüzgâr geçmiş kadar derisi diken dikendi yahut, yaprakları soyulmuş bir ağaca benzemişti. (…) En doğrusu buzdan bir kirpiye dönmüştü.” (s. 95)

Hikâyenin kişi kadrosunda İbrahim Sıla ve yanındaki köylü dışında, bir polisle vagondaki diğer yolcular yer almaktadır: “Sömestr tatilini geçirmek için İstanbul’dan gelen birkaç talebe, Soma linyitlerinde çalışan üç beş kişi, köşeye sinmiş ve iki çocuklu bir kadın, Akhisarlı bir tüccar, beş altı köylü; hulâsa, sarı tahta möbleli bir vagonun uykusuz ve hazin yolcuları…” (s. 92)

Hikâyede “yobaz (…) tepe” (s. 94), “yuvar yuvar yuvarlanmak” (s. 95) gibi alışık olmadığımız ifadeler vardır. Ayrıca “sert ayazın insan kulaklarını öne düşürmesi” de anlaşılmaz bir ifadedir. (s. 92) Hikâyedeki köylünün İbrahim Sıla için “yiyeceği de ağıldan” ifadesini kullanması ise kişilerin hayatlarına ve çevrelerine uygun olarak

konuşturulduğuna örnek gösterilebilir. (s. 94) Hikâyede, “o” anlatıcı ve ilahî bakış açısı vardır.

295

2.8.16. Zorla Hastalık “Zorla Hastalık”135 adlı hikâyede, Ömer Seyfettin’in yaşadığı gerçek bir olay anlatılmaktadır. Hikâyenin başında Ömer Seyfettin’le ilgili bilgi verilmiştir: “Ömer öldüğü zaman otuzaltı yaşında idi. Küçük hikâyelerinden sonra romana geçmeye hazırlanıyor ve en çok da hastalıktan korkuyordu.” (s. 97)

Hikâyecinin hastalanmaktan çok korktuğunu bilen dostları, ona bir oyun hazırlarlar. Birkaç arkadaşı, iyi görünmediğini söyleyip onu uyarır: “(…) biraz kendine bak azizim! Betin benzin sapsarı kesilmiş…” (s. 98) Hikâyeci, önce itiraz edip “demir gibiyim”

der; ama herkes aynı şeyi söyleyince o da kendisini yavaş yavaş hasta hissetmeye başlar. Bu durum, hikâyede canlı bir şekilde gösterilmiştir: “Ömer bir saniye durdu ve bu defa, ‘Demir gibiyim!’ diyemedi. Parmaklarını yavaş yavaş yüzüne doğru götürdü. Âdetâ kendisine vurulan bir hastalığın soğuk maskesini orada arar gibi; uçlarını birdenbire, sakal diplerinde diken diken olmuş derisine dokundurdu; kendini dinlemeye çalıştı. Sanki, bu maskenin şöyle kopmuş bir tarafını alnına geçirecek olsa, onu hemen çekip çıkararak ne olduğunu, birkaç dakika içinde nasıl hastalandığını, büyük bir hekim ve cerrah hazakatiyle ortaya koyacaktı.” (s. 99)

Ömer Seyfettin, nasıl göründüğünü karşılaştığı dostlarına kendiliğinden sormaya başlar. Sonunda da baş dönmesi, bulantı, ağızda acılık, ateş gibi şikâyetlerle yatağa düşer. Hikâyede edebiyatçılarımızdan Ali Canip ve Hakkı Süha’nın da adları geçmektedir.

Ömer Seyfettin’e bu komployu hazırlayan Hakkı Süha’dır. Ancak

Seyfettin, her şeyin bir oyun olduğunu Ali Canip’ten öğrendikten sonra da toparlanamaz: “Hakkı’nın muzipliği Ömer’ciğim… Seni zorla hastalığına inandırmak için komplo kurmuş. Hem biliyor musun; benim işim var; gidiyorum ben!... Ömer birdenbire yatağından doğruldu:

135

Ne? dedi; gidiyorsun ha?... Beni hasta hasta bırakarak gidiyorsun…

Ömer! Kardeşim! Billâhi yalan!... Sana oyun etmişler, diyorum.

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 97-101.

296

Of, başım; başım… Eşekler, hayvanlar… Beni hasta yaptılar ha; beni

hasta yaptılar ha…” (s. 101)

Yazar anlatıcı, hikâyenin başında meslektaşlarıyla ilgili bir açıklama yapmıştır: “Biz hikâyeciler Aleksi Karel’in ‘İnsan, o meçhûl!’ diye tarif ettiği insandan daha ziyade meçhûlüz. Yani yazılarımızla kendimiz hiçbir vakit birbirimize benzemeyiz. O kadar ki, birçok okuyucuların muharrirle karşı karşıya geldikleri zaman hayâl inkisarına uğradıkları sık sık vakidir.” (s. 97)

Ömer Seyfettin ise diğer hikâyecilerden farklıdır: “Fakat Ömer Seyfeddin böyle değildi. Onun hikâyeleriyle yaşayışı arasında yakın bir münasebet vardır. Çünki Ömer, konuşmasıyle olduğu kadar hayatı ile de spritüel bir adamdı. Bütün hikâyelerinde tabiatin bu harikulâde insiyakı, kendisinin bile haberi olmadan yazılarının nescine işlenmiş: ‘Efruz Bey’, ‘Aşk Ve Ayak Parmakları’, ‘Yüksek Ökçeler’ gibi yazılar bu karaktere garip bir aynalık vazifesi görmüştür.” (s. 97)

Hikâye, Ömer Seyfettin’in eserlerine de sinmiş bazı kişilik özelliklerini tanıtmak üzere yazılmıştır. Ömer Seyfettin, hassas ve kuruntulu biridir. Psikolojik olarak çabuk etki altında kalan hikâyecinin bu özelliğini bilen arkadaşları da ona türlü oyunlar hazırlamakta, o da her seferinde bu oyunlara düşmektedir. Kenan Hulûsi’nin Ömer Seyfettin’in yaşadığı gerçek bir vakayı anlatan diğer bir hikâyesi de “910 Modeli”dir ve aynı durum, o hikâyede de söz konusudur. Yazar, Ömer Seyfettin’in bu biraz saf ve çocuksu hâllerini aktararak okuyucularda ünlü hikâyeciye karşı sempati uyandırmaktadır. Seyfettin, arkadaşlarının onu kandırmak için uydurdukları “kakosti” hastalığına bile inanmıştır: “Miden bozuk galiba senin… Çıkar bakayım dilini… Ooo, berbat… Tam bir ‘kakosti’ başlangıcı… -

Ama cancağazım, o da nasıl hastalık öyle?...

Tuhaf bir hastalıktır Ömer… Bir hafta sağlam gibi ayakta dolaşırsın da

birdenbire açığa vurur.” (s. 99-100)

Ömer Seyfetttin’in neredeyse her cümlede “cancağızım” hitabını kullandığı görülür. Bu da hikâyede leitmotif tekniğiyle yer bulmuş ve hikâyecinin konuşmalarına sevecenlik katmış bir ayrıntıdır.

297

Mekânı İstanbul olan hikâyede Kadıköy iskelesi, Kabataş Lisesi ve Mühürdar Gazinosu’nun adları geçmektedir. Olay, bir yaz akşamında geçer. Hikâyede yazar anlatıcı vardır. Yazarın “Yolda” hikâyesinde de “İnsan, o meçhûl!” sözünden alıntı yaptığını görülür. Bu, yazarın bu sözden çok etkilendiğini ve

pek çok hikâyesini yazarken bu sözü hatırladığını gösterir. Zaten bu, hikâyelerinde insanların çok farklı özelliklerini ortaya koyan yazarın insanlara bakış açısına çok uygun bir sözdür. Bu hikâyede de insanlar üzerinde çevrenin ne kadar etkili olduğu ortaya konmuştur. Hatta çevre, insanların hassas oldukları noktayı bilip buna göre hareket ederse onları olmayan durumların varlığına inandırabilecek, daha da ileriye gidip psikolojilerini zorlayarak kendilerini hasta hissettirebilecek bir güce sahiptir. Hikâyenin adı da bu yüzden “Zorla Hastalık”tır.

2.8.17. Belki Bir İllüzyon Gizemli olaylar anlatmaktan hoşlanan yazar, “Belki Bir İllüzyon”136 adlı hikâyesinde de buna uygun hareket etmiştir. Adından da anlaşılacağı gibi bu, hayal ile gerçeğin birbirine karıştığı bir hikâyedir. İlk cümle ile merak uyandıran bir giriş yapılmıştır: “İstasyonla Yürük köyü arasında posta vazifesini yapan memurlardan biri, yirmiyedi yaşında bir delikanlı olan Hüseyin Tanrıbilir, vazifeye çıktıktan oniki saat geçtiği hâlde ortada yoktu.” (s. 102)

Posta memuru Hüseyin Tanrıbilir, posta dağıtmak üzere Yürük köyüne gitmiş, ama aradan saatler geçmesine rağmen geri dönmemiştir. Onun için endişelenen baş memur, Hüseyin’i sabaha karşı istasyonun önünde, kendinden geçmiş hâlde bulur. Birkaç gün baygın yatan Tanrıbilir, kendine gelince olan biteni amiri ve jandarma çavuşuna anlatır. Posta dağıtmak için Yürük köyüne giderken çeşme başında gördüğü bir Yürük kızından çok etkilenmiştir. Kız, peşine takılan Hüseyin’e cilveler yapsa da onu yanına yaklaştırmaz; bir kulübeye girip kaybolur. Bu arada Hüseyin Tanrıbilir, yoluna çıkan bir ihtiyar tarafından tehdit edilir: 136

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 102-108.

298

“Bak, dedi, bu ilk defa oluyor. Bir kere daha bu kızı takip edecek olursan. (s. 106)

Bu gözdağı, işe yaramaz; postacı, kızdan vazgeçmez. Bir ay boyunca onu görmeye gider ve her seferinde aynı şeyleri yaşar. Ona yaklaşamaz, dönüşte de ihtiyar tarafından tehdit edilir. Kendisinden haber alınamadığı gün de yine Yürük köyü civarındadır. Bu kez de “bir köpek kadar küçük fakat bir tavusun renklerinden daha güzel, bir ceylanın bakışlarından daha hararetli küçük bir mahluk” görüp onun peşine düşer. Bu yaratık da tıpkı yürük kızı gibi

adım adım uzaklaşırken bir taraftan da postacıya bakıp onu peşinden sürükler. Bu dağ hayvanını yakalamayı kafasına koymuş olan Hüseyin, havanın kararmasıyla hayvanın gözlerindeki parlaklığı üzerinde bir ateş gibi hisseder, ürperip kendine gelir. Bu sefer de ondan kaçmaya çalışır; ancak etrafı bir anda bu hayvanlarla dolar. Kalan son gücüyle koşan memur, kendisini istasyona zor atar. Çavuş, bu hikâyeyi dinledikten sonra yürük kızının evini araştırmak üzere asker gönderir. Fakat askerler Hüseyin’in tarif ettiği yerde bir şey bulamazlar: “(…) ne bir çit, ne çavdar saplı kulübe, ne Yürük kızı… Posta memurunun tarif ettiği yerde hiçbir şey yoktu.” (s. 108)

Yazarın realist hikâyeleri yanında burada olduğu gibi sürrealist denebilecek hikâyeleri de vardır. Edebiyatımızda bu akımın henüz yaygınlaşmadığı yıllarda yazılmış olan bu hikâye, sürrealizmin bizdeki erken örneklerinden biri olarak kabul edilebilir. Yazarın “Kemiksiz Kadın”, “Gece Kuşu”, “Tuhaf Bir Ölüm” vb. hikâyelerinde olduğu gibi bu hikâyede de akıl ve mantıkla açıklanamayacak durumlar anlatılmaktadır. Görünürde var olmayan unsurlardan bahsedilmekte; ama hikâyenin adında geçen “belki” sözcüğü bunların gerçekten var olabileceğini de düşündürmektedir. Posta memurunun gördükleri “belki bir illüzyon” belki de gerçektir. Yazarın amacı da okuyucuyu hikâyede anlatılanlara inandırmak değil, ama akıllarda konuyla ilgili bir şüphe bırakmaktır.

299

Hikâyenin başkişisi olan Hüseyin Tanrıbilir, 27 yaşında bir posta memurudur. Yürük kızından çok etkilenmiştir; ama hissettiği şey aşk, sevgi, saygı gibi yüce bir duygu değildir. Kendi kendine söylediği şu söz, niyetini ortaya koyar: “(…) olur ki şu kekliği bastırır; çam altına götürürsün…” (s. 104)

Yürük kızı ile garip yaratığın peşine takılması, bu uğurda tehlikeler göze alması onun takıntılı biri olduğunu gösterir. Çevreden gelen uyarıları dikkate almaması ve takıntıları, onu oldukça tehlikeli bir duruma düşürmüştür. Kaçarken dönüp dönüp ona gülmeyi ihmal etmeyen yürük kızı ile ondan uzak durması için Hüseyin’i uyaran ihtiyar, Hüseyin’in hâlini merak eden baş memur ve jandarmalar da hikâyenin diğer kişileridir. Ayrıca son söz olarak “Öyleyse kendini koru” diye gözdağı veren ihtiyarın Hüseyin’in başına musallat ettiği garip yaratıklar da onun tövbe etmesine sebep olan önemli varlıklardır. Hikâye, Hüseyin’in yürük kızını görüp onun peşine düşmesi ile ondan vazgeçişi arasında geçen iki aylık süreyi kapsar. Mevsim ise yazdır. Mekân, istasyon ile ondan “bisiklet yahut at sırtında üç saat; yaya ise yedi saat” mesafedeki Yürük köyüdür. (s. 102) Söz konusu köy, pek tekin değildir. Bu hikâyede de “beş sularına yakındı” (s. 103), “her döndüğü dakikalar” (s. 105), “kımıldamadı ve hareket etmedi” (s. 107) gibi anlatım bozuklukları yapılmıştır.

2.8.18. Apartman Kapıcıları “Apartman Kapıcıları”137 adlı hikâyede adından da anlaşılacağı gibi apartman kapıcılarının belirgin kişilik özellikleri üzerinde durulmaktadır. Eser, konuya doğrudan giriş yapan bir cümle ile başlar: “Apartman kapıcıları sahiden tuhaf insanlardır.” (s. 109) “Bir otel ve apartman kapıcısı kimdir?... Elinde ne gibi salâhiyetler vardır?... Ne iş yapar?... Neye dikkat eder?...” (s. 109) gibi pek çok soru yönelten anlatıcı, kapıcıların meraklılık,

kurnazlık, dedikoduculuk ve benzeri yönlerini ortaya koyan örnekler sıralar. Ardından da kapıcıların -hikâyenin asıl konusu olan- başka bir yönü üzerinde durur: 137

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 109-114.

300

“Son defa oturduğum bir apartmanın kapıcısı bana daha başka bir şey öğretti (…)” (s. 111)

Bekâr bir erkek olan kahraman anlatıcının evine gelen bayanlar, kapıcıyla muhatap olmaktan rahatsızdır. Apartmana girerken başkalarına görünmemek için çabalayan kadınlar, kapıcının apartman kapısını kapalı tutması yüzünden dışarıda beklemek zorunda kalmaktadır. Bayan misafirlerinin bu şikâyetinden haberdar olan anlatıcı, pek de oralı olmaz. Kapıcının tavrını güvenlik için alınmış bir önlem olarak değerlendirir. Fakat kapıcının verdiği rahatsızlık, kapı açıldıktan sonra da devam etmektedir. Zira bayanlar, en üst katta oturan anlatıcının evine girene kadar onları takip eden kapıcı, kadınların bacaklarını seyretmektedir. Bu hikâye de yazarın içerik bakımından zayıf olan hikâyelerindendir. Bir erkeğin çapkınlıkları üzerine kurulmuş olan hikâyenin anlatıcısı, gençliğini yurt dışında geçirmiş ve otuz yaşında İstanbul’a gelmiştir. Dairesine evli-dul, çeşitli kadınlar gelip gider. Kendi çapkınlıkları yanında kapıcının bu yönünü de hoş gören anlatıcı, sevgililerinin kapıcı tarafından taciz edilmesinden rahatsız olmaz: “Adama ne diyebilirim. Ehl-i keyf!...” (s. 114)

Anlatıcının dilinden müstehcen sözler de dökülür. Şu sözler ise anlatıcının kadınlara bakış açısını göstermektedir: “(…) yeni fingirdeğimin ne mal olduğunu da anlıyorsunuz.” (s. 113)

Hikâyedeki mekân, İstanbul’da, beş katlı bir apartmandır. Anlatıcının dairesi, binanın en üst katında, iki odalı bir yerdir. Apartman kapıcılarının genel hâllerinden bahsedildiği için hikâyedeki olayın belli bir zamanı yoktur. Kişiler de tip özelliği gösterdiği için kişi ismi verilmemiştir. Sadece kapıcılarla ilgili örnekler verilirken “Mığır Efendi” adı geçer. (s. 111) Kapıcı konuşmaları ağız taklidiyle verilmiştir: “Beycüğüm, derdi; bugün bir kalantor müşter geldi; geldi emme; ı ıh; gözüm tutmadı begüm!” (s. 110)

301

2.8.19. Yol Amelesi Bu, köy yollarının yapımında çalışan bir amelenin, Hasan Karaca’nın hikâyesidir. Bu yüzden hikâyenin adı da “Yol Amelesi”138 şeklinde verilmiştir. Hikâyeye zaman ve mekânla ilgili bilgi verilerek başlanmıştır: “Görece’de zeytin ezme mevsimi idi; yani yağ alma zamanıydı. Çocuklarla kadınlar taş bir değirmenin başına toplanmışlardı. Yuvarlak taşın mihverinden geçen bir çubuğu güle oynaya çeviriyorlar; yağ çıkarıyorlardı.” (s. 115)

16 yaşında bir genç olan Hasan Karaca, Konyalı olmasına rağmen köy köy dolaşıp iş arayan, zaman zaman tarla, zeytin işlerinde çalışan; ama çoğunlukla da boş boş gezen biridir. Yağmur mevsimi gelince yollar çamura dönüşmekte ve köylerin dışarıyla bağlantısı kesilmektedir. Hasan Karaca’nın bunu düşünüp üzüldüğü sırada köye gelen kaymakam, yol yapımı için işçi aradıklarını söyler. Ancak Hasan’dan başka bu işe yanaşan bir köylü olmaz. Hikâyenin ikinci bölümünde Hasan Karaca, yol inşaatında çalışırken görülür. Becerisiyle dikkat çeken Hasan, kendisini bu işte kısa sürede ispatlar. Taşları onun gibi düzgün sıralayabilen yoktur. Gündeliği de kırk kuruştan yetmiş kuruşa çıkartılır. Bir yıl sonunda yol inşaatı biter. Karaca, gurur ve mutluluk içindedir. Bu arada Sivas’a yol yapımı için aldığı teklifi de kabul eder. Kenan Hulûsi’nin birçok hikâyesinde köylülerin tembelliği dikkat çeker. Burada da Hasan Karaca ile diğer köylüler arasında çalışkanlık yönünden tezat vardır. Diğerleri, tembel, dedikoducu, aymaz insanlar olarak sunulmuştur. Kadınlar zeytinyağı çıkarmak için çalışırken onlar kahvededir: “Hasan Karaca köyün bütün erkeklerini kahvede buldu. Birkaçı dama oyunuyordu. Bir ikisi lâf atıyor; dördü beşi değirmende yağ alan kadınları çekiştiriyor; onların beceriksizliğinden, şundan bundan şikâyet edip duruyorlardı.” (s. 116)

Yol yapımında çalışmaya da gönülleri yoktur. Bazısı, yol yapımında çalışmaya karar veren Hasan’a öfkelenir: 138

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 115-123.

302

“İtoğlu it! Diye söylendi; hem köyden geçin, hem de köylüleri mahcup düşür! Görece’nin yolları çamurmuş, balçıkmış, su basarmış. Yuf olsun be arkadaşlar… Hasan Karaca da kim?... Yanaşmanın biri! Hâlbuki yüz yıldır buradayız biz! Su basar da basar! Bastığı gibi de çekilir gider.” (s. 119)

Hasan Karaca, diğerlerinden farklı olarak şartları değiştirmek için uğraşan, kendisine güvenen, geleceğin güzelliğine inanan biridir. Ferhat gibi dağları deler, ama bu, bireysel değil toplumsal çıkar için girişilen bir eylemdir. Hikâyedeki kişiler gerçeğe uygun şekilde sunulmuştur. Örneğin köylülerin kaymakam karşısındaki tutumları canlı bir şekilde gözler önüne serilmiştir: “Kaymakamın otomobili kahvenin önünde bu dakikalar durmuştu. Değirmende yağ alan genç kadınlardan birkaçı içeriye kaçtı. Çocuklar otomobilin etrafını aldılar. Kahvedekiler de kaymakama buyur ederek iskemle verdiler. Aralarında ‘şapkalarınızı çıkarın, hişt, şapka’ diye bir fısıltı koptu.” (s. 117) “Başındaki keçe kasket, sırtındaki mintan, omzundaki yamalı ceket” şeklinde tarif edilen

Karaca’nın kıyafetleri de gerçeğe uygundur. (s. 119) Karaca’nın fiziksel özellikleri “kabakbaş” ve “yeşil gözler” şeklinde verilmiştir. (s. 118) Bununla birlikte Hasan Karaca’nın 16 yaşında bir genç için fazla olgun tavırlar sergilemesi gerçeğe uygun değildir. Mekân, İzmir’in Görece köyüdür. Halkı zeytincilikle uğraşan köyün yol problemi vardır. Yol açmak için Bozdağ adındaki bir dağ yarılır. Zaman ise Cumhuriyet sonrasıdır. Kahve duvarında asılı duran, “millî kuvvetlerin İzmir’e girişi”ni resmeden tablo (s. 116) ve köylerdeki yol çalışmaları bunu

göstermektedir. Hikâyede Görece köyü yolunun yapımında geçen bir yıllık süre anlatılmaktadır. Yazar, Türk köylüsünün tembelliğini eleştirirken Hasan Karaca ile de ideal köylü tipini sergilemektedir. Köylü çalışmalı, Cumhuriyet Türkiye’si böylece kalkınmalıdır. Bu mesajını hikâyenin sonunda Hasan Karaca aracılığıyla dile getirir. Karaca, yeni yol inşaatında çalışmayı kabul eder ve gelecek güzel günleri düşünür: “Gelirim, dedi. Ve bir saniye gözlerini kapadı; beş sene, on sene sonrayı düşündü: Bütün dolaştığı köyleri, tepeleri aşan, balçıksız ve çamursuz bir yol

303

sarıyor; develerin rahatça gidip geldiği bu yol kenarında sarı birtakım dağ çiçekleri açıyor ve Hasan Karaca artık yorulmuyordu.” (s. 123)

Sade bir dille yazılan metinde “Hemşerileri Hasan Karaca’ya güldüler ve alaya aldılar.” (s. 122) gibi anlatım bozuklukları vardır. Ayrıca “aylaz aylaz” (s. 116) şeklinde

alışılmadık bir ikileme kullanılmıştır.

2.8.20. Amerika’ya Giden Asmakabağı “Amerika’ya Giden Asmakabağı”139 adlı hikâyede zengin olmak niyetiyle Amerika’ya giden bir Türk’ün macerası anlatılmaktadır. Kahraman anlatıcı, hikâyenin başında doğrudan doğruya olayları anlatmaya başlamıştır: “İki yaz evvel, Amerika’ya zengin olmak sevdasıyla gidenler arasında ben de vardım.” (s. 139)

Kahramanımız yanına doğu kültürünü yansıtan ve antika değeri taşıyan iki valiz dolusu eşya ile genç bir kız alarak Amerika’ya gider. Maksadı, zenginlerin uğrağı olan pazarda bir tezgâh açıp valizdeki eşyaları büyük kârlarla satmaktır. Yanındaki genç kız ise tezgâhın başında davetkâr hareketler yapıp müşterilerin dikkatini çekecektir. Söz konusu pazarın kurulduğu Midil Vest eyaletine giden kahramanımız, niyetini çevredekilerin anlamaması için Amerika’ya yerleşen bir aile gibi görünmek ister. Bu yüzden bir ev kiralar, bahçeye de bir şeyler eker. Ektikleri arasında asmakabağı da vardır. Pazarda eşyalarını sergileyen anlatıcı, pazarın son günü geldiği hâlde neredeyse hiçbir şey satamadığı için üzgün şekilde geldiği evinin önündeki kalabalığı görüp şaşırır. Büyük bir insan topluluğu, bahçedeki asmakabağına hayretle bakmaktadır. Çünkü bu, Amerika’da görülmemiş bir bitkidir. Bunu değerlendiren kahramanımız, bahçeyi yüksek bir duvarla kapatıp asmakabağını seyretmeye gelenlerden kişi başına beş kuruş alır. Asmakabağını görmeye gelenler arasında vali,

139

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 139-143.

304

belediye başkanı gibi üst düzey kişiler de vardır. Lokantalardan da kabak için büyük para teklifleri gelir. Son cümle ile hikâyedeki durum özetlenir: “Amerikalılar kim ve ne olursa olsun, şu muhakkak ki Amerika’ya ilk asmakabağını bir Türk götürdü ve hikâye böyle geçti.” (s. 143)

Hikâyede asmakabağının Amerika’ya bir Türk tarafından götürüldüğü iddia edilmekte ve bu bitkinin Amerika’da büyük bir merak uyandırdığı anlatılmaktadır. Hikâyenin adı da bu yüzden “Amerika’ya Giden Asmakabağı”dır. Ancak asmakabağı tohumunun valizinde ne işi olduğunu anlatıcı da anlayamaz: “(…) valizimin bir köşesinde bulduğum ve büyük annemin ne maksatla koyduğunu bir türlü anlayamadığım bir asmakabağı tohumu…” (s. 141)

Hikâyede Amerika ve Amerikalılarla ilgili bazı bilgiler de verilir, böylece Amerika’da, asmakabağının alıştığımız ölçülerinden daha fazla büyüdüğü de belirtilmiş olur: “Amerika’da

yetişen

her

nebat

bizim

memleketlerdeki

mutad

hacimlerinden çok daha büyük olurmuş.” (s. 143)

Amerikalılar, Kenan Hulûsi’nin “Kamçı”, “700.000 Dolarlık İncil”, “Milyarder Mak Kinley’in Halıları” gibi hikâyelerinde ticari meselelerle ilgili olarak yer alırlar. Bu hikâyelerdeki Amerikalılar, antika meraklısı kişilerdir ve Türkler “Kamçı” dışında- onlardan kazanç elde etmek niyetindedir. “Milyarder Mak Kinley’in Halıları” adlı hikâye hariç, bu hikâyelerde kazançlı çıkan, Türk tarafı olur. Burada da durum aynıdır. Türk anlatıcı, Amerika’ya ticaret yapmak üzere gider, ama niyeti dürüst bir alışveriş değildir. Bu nedenle yanındaki kız için sık sık “ökse” sözcüğünü kullanır. Valizindeki sedef saplı bir bıçağın değerini arttırmak için de “Abdülaziz’in onunla intihar ettiğini öne sürebileceğini” söyler. (s. 140)

“700.000 Dolarlık İncil” adlı hikâyedeki Türk kahraman, değersiz bir kutuyu dinî öneme sahip bir eşya gibi gösterip Amerikalıdan kazanç elde etmiştir. Buradaki kahraman da sıradan bir bitki olmasına karşın asmakabağının Amerika’da bilinmemesi sayesinde yine Amerikalılardan kazanç sağlamıştır.

305

Yazar, bu gibi hikâyelerde Türklerin kurnazlıkları ve ticari zekâlarının Amerikalılardan üstün olduğu mesajını verir. Anlatıcı, kurnaz bir tüccardır. Zengin olmak için türlü hilelere de başvurur; ama yazarın diğer hikâyelerindeki kişiler için geçerli olan hoşgörüsü ona da yönelir. Kullanılan mizahi üslup, onu sevimli gösterir: “Eh, dedik, baylar bayanlar… Bugüne kadar seyrettiğiniz kâfi… Çin işi Japon işi, bunu yapan Türkiye’de bir kişi… Seyri beş kuruş, seyri beş kuruş!...” (s. 142)

Kullanılan sohbet üslubu da kahraman anlatıcıyla okuyucu arasında samimiyet doğurur. Hikâyede birkaç haftalık zaman söz konusudur. Kenan Hulûsi’nin birçok hikâyesinde olduğu gibi bunda da kahramanın geçmişte yaşadığı olaylar, üzerinden bir süre geçtikten sonra anlatılmaktadır. Vaka, anlatma zamanından iki yıl önce gerçekleşmiştir. Mekân ise Amerika’nın Midil Vest eyaletidir. Yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi bunda da kadın cinsel bir obje olarak sunulmuştur.

2.8.21. Bir Paket Sigara “Bir Paket Sigara”140 adlı hikâye, yazarın birkaç hikâyesinin ortak kahramanı olan Hafız Ağa’nın bedavacı karakterini ortaya koymaktadır. Hikâyenin başında kahraman tanıtılmıştır: “Her şehrin kendine mahsusu bir tipi, bir meşhuru vardır. Kastamonulu Hafız Ağa da bunlardan biriydi.” (s. 144)

Yetmiş yaşındaki ağa, deri ticaretiyle uğraşır ve deri almak amacıyla yaptığı Taşköprü yolculuklarını bedavaya getirmek için elinden geleni yapar. Bu yüzden yaz tatilini geçirmek için Taşköprü’deki ailelerinin yanına giden iki öğrencinin arabasını kaçırmaz.

140

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 144-148.

306

Yolculuk sırasında kendisine ikram edilen sigaraları da geri çevirmez. Sigaranın birini söndürüp diğerini yakan Ağa, daha fazlasını koparmak için kılıktan kılığa girer. “Hafız Ağa (…) bir taraftan da cigara paketini düşünüyordu. Yirmilik bir Yenice paketi… İçimi nefis… Kastamonu’ya mahsus karışık bir harman… Mümkün olsa da Hafız Ağa şu cigaraların birini söndürmeden birini yaksa!...” (s. 145)

Öğrencilerde bir paket sigara daha olduğunu öğrenince o paketi etmenin yolunu da bulur. Kendi cebindeki “sekizlik” sigaradan şikâyet eder: “İçemiyom oğul, sekizlik nefesimi tıkayıp bırakıyo! İçinden ya bir tane aldım, ya iki… Ne dirler ona, siz gençler sekizliği seversiniz ha?...” (s. 147)

Hafız Ağa, yarısını boşalttığı “sekizlik” paketi ile açılmamış Yenice paketini böylece değiştirir. Bu arada Taşköprü’ye gelinmiştir. Araba durur durmaz gençlere baştan savma bir veda edip arabadan inen Ağa, kendini hemen kahveye atar. Seyyin Ağa adında bir tanıdığının yanına gidip ona şehirden Yenice sigarası getirdiğini söyler ve paketi 20 kuruşa satar. Ancak sohbet arasında sigarasının bittiğini belirtmeyi de ihmal etmez. Böylece Seyyin Ağa’nın paketteki sigaraların yarısını kendisine vermesini sağlar. Ağa, hem yolculuğu bedavaya getirmiş hem para kazanmış hem de yolda içtikleri dışında yarım paket Yenice’yi cebine indirmiştir. Ancak şikâyet etmeyi sürdürür: “(…) yaşım yetmiş; dişler çürük, işler kısır; gelenler de hep veresiye alıyo… İsmini sorarsan, Kayabaşından Yanıbaşından Savaşoğlu Sıvış… Ara da bul bakalım!” (s. 148) Son sözleri

ise durumu özetler niteliktedir: “Neyse, eş dost sağolsun, geçinip gidiyoz işte…” (s. 148) Hafız Ağa, bedava yaşamak için türlü hileler yapan, yalan söyleyen, öğrencilerden bile maddi çıkar sağlamaktan çekinmeyen, üstelik de hiçbir şeyle yetinmeyen olumsuz bir kahramandır. Karşısındaki iki öğrenci ve Seyyin Ağa ise onun zıttı karakter özelliklerine sahip, cömert insanlardır. Hafız Ağa, oynadığı oyunlarla bir paket sigaradan birkaç yönlü kazanç elde etmiştir. Hikâyedeki kişilerin karakter özelliklerini ortaya koyan, bir paket sigara olduğu için hikâyenin adı, “Bir Paket Sigara”dır. Hafız Ağa, bir paket sigaraya bile tamah eder.

307

Hafız Ağa’nın öğrencilerden birine “Bak, Hafız Dayını unutursan, baban ölünce ananı almam ha” (s. 146) demesi de onun patavatsızlığını gösterir.

Mekân, Kastamonu ve Taşköprü’dür. Hikâye, Kastamonu ile Taşköprü arasındaki dört saatlik yolculuk ve sonrasındaki kısa bir zaman dilimini kapsar. Mevsim ise yazdır. Hikâyede konuşma taklitlerine yer verilmiştir: “Yahu; Çayırcık’a gelmişiz ha, ne dirler ona, (iki tarafına kımıldanır) bir sekizlik cigara almıştım Kastamonu’dan ama; alışamadım oğul sekizliğe.. içemiyom!” (s. 147)

Hafız Ağa’nın kişiliğini yansıtan bazı sözleri de leitmotif olarak tekrar edilmiştir: “Ah, derdi. Ah eski günler… Kazançlar kısır oğul, kazançlar kısır…” (s. 144) “(…) ne dirler ona, işler kısır gidiyo… Nerede o eski günler, eski işler…” (s. 145)

Hikâyenin anlatıcısı, ilahî anlatıcıdır.

2.7.22. Olimpiyat Bebekleri “Olimpiyat Bebekleri”141 adlı hikâye, olimpiyatlara katılan bir Türk sporcunun Amerikalı sporcularla ilişkilerini anlatan, müstehcen sayılabilecek bir hikâyedir. Hikâyede vaka anlatılmaya başlanmadan önce böyle kısa bir hikâye için uzun sayılabilecek bir hazırlık bölümüne yer verilmiştir. Bu bölümde zaman, mekân ve olimpiyatlara katılanlar hakkında bilgiler verilir. Hikâyenin vakası oldukça basittir. Kahraman anlatıcı, olimpiyatlara katılan Amerikalı beş kadın sporcu ile arkadaş olur ve hepsinden ayrı ayrı randevu ister. Ancak kadınlar, güçlerini yarışlarda harcamak istedikleri için onu reddederler. Ertesi günkü yarışlarda da hepsi yenilir. İçlerinden biri, geceyi anlatıcıyla geçirir ve bir 141

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 149-156.

308

sonraki yarışı birincilikle bitirir; diğerleri ise yine yenilirler. Bu birinciliği kahramanımızla arkadaşları arasında geçenlere bağlayan diğer Amerikalılar da Türk’le birlikte olmak isterler. O gün bu birlikteliği gerçekleştiren sporcu da ertesi gün galibiyet kazanır. Bunun üstüne diğerleri Türk sporcunun randevularında öncelik kapmak için uğraşırlar. Hikâyenin içerik açısından bir değeri yoktur. Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde yabancı kadınlarla karşılaşan Türk erkeklerinin aklına gelen ilk şey cinselliktir. 16 yaşından beri sporla uğraşan anlatıcı, vaka sırasında 26 yaşındadır. Böyle bir sporcunun kadın sporcular hakkındaki niyetleri ve onların vücudundan bu şekilde etkilenmesi inandırıcı değildir: “Doğrusu Olimpiya Dorf’a aşk yapmak için gelmemiştim. Buna rağmen yemeği müteakip iki saatlik bir istirahatte, gözlerimi kapadığım zaman beşi de ayrı ayrı beni meşgul etmeğe başlamışlardı. İşte kızıl saçlarıyle Helen Bravn. Bir disk şampiyonu olduğu hâlde kollarındaki kadın zarafetini muhafaza eden Cin Seküin! Mavi gözlü Ayrın Leskov! Sarışın Nansi! Küçük dudaklı ve dümdüz göğüslü Mis Maksvel!” (s. 151)

Türk sporcuyla birlikte olan Amerikalı sporcuların yarışlarda galip gelmesi ve diğerlerinin de bunu bir tesadüf olarak algılamaması, yarışta başarı kazanabilmek için kendilerinin de onunla birlikte olmak istemeleri de gariptir. Türk sporcunun Berlin’de bulunma sebebi olimpiyatlarda yarışmak olmasına rağmen yarışmalarla ilgili hiçbir kaygısı yoktur. Ayrıca onun yarışlardaki durumuna da hiç değinilmez. Anlatıcının isteği Amerikalılarla ilişkiye girmek, onların da yarışlarda galip gelmektir. Arada hiçbir duygusal yakınlaşma olmaksızın gelişen bu ilişkilerde iki taraf da birbirini kullanır, ama iki taraf da hâlinden memnundur. Hikâyede pek çok müstehcen söze yer verilmiştir. Türk erkekleri genellikle cinsel güçleriyle övünür, yabancı kadınları da daima kolay kadınlar olarak görürler. Kenan Hulûsi’nin birçok hikâyesi bu genel yargıları destekler niteliktedir. Bu hikâye de onlardan biridir.

309

Mekân, Berlin’de olimpiyatlar için inşa edilen Olimpiya Dorf adlı spor köyüdür. Zaman ise 1936 olimpiyatlarının birkaç gününü kapsar. Hikâyenin sonunda geçen “Olimpiyat hâtıraları, (…). Dört yıl evvelki gençlik… Eski günler!...” (s. 156) ifadeleri, anlatma zamanının vakadan dört yıl sonra olduğunu gösterir. Hikâyeyi anlatan, olayları yaşayan kahramandır. Yine hikâyenin sonunda bu kahramanın yazarın arkadaşı olduğunu öğreniriz: “Hikâyeyi anlatan arkadaşım, (…) dedi.” (s. 156)

Amerikalı sporcular, 21 yaşında olmalarına rağmen anlatıcı onlar için şu değerlendirmeyi yapar: “Helen Bravn da, Mis Maksvel ve bütün ötekiler de henüz bebek denecek yaşta, fıkır fıkır birtakım insanlardı.” (s. 152)

Hikâyenin adı da buradan gelir. Anlatıcı, olimpiyata katılan Amerikalı sporcuların yaşlarını küçük bulup onları bebek olarak değerlendirir. Bu ifadede onları bebek gibi sevimli, hareketli bulması da etkilidir. Zaten birine de böyle seslenir: “Cin Seküin, dedim; benim olimpiyad bebeğim!” (s. 156)

Hikâyede dil yanlışları da vardır: “Olimpiya köyünü sevmeğe ve ısınmaya başladım.” (s. 150) “Beşinin de aşağı yukarı yaşları aynı idi. Yirmibir yaşındaydılar.” (s. 150)

2.8.23. Güneşten Kaçan Köy “Güneşten Kaçan Köy”142 adlı hikâyede köylerdeki ağalık sistemine değişik bir açıdan bakılmaktadır. Bu, yazarın başkasından duyup naklettiği hikâyelerden biridir. Olayı yazara anlatan kişi, eski bir validir. İlk bölümde yazar ve valinin ağalık konusundaki konuşmaları nakledilir. Vali, köy ağaları ile ilgili olumlu düşüncelere sahiptir. Valiye göre bir ağa “köyün dili, kulağı ve bir kelime ile ictimaî bir uzviyet mekanizmasıdır.” Bu gücün kaynağı da “köylerin basitliği”dir. (s. 158)

142

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 157-160.

310

Vali, sözlerine bu görüşü ispatlayan bir hikâye ile devam eder. Kendisi Hâlep mektupçusu iken Hâlep’in karşısında bulunan Hacıeşref köyünden biri, bir konuda kendisinden yardım ister. Hacıeşrefliler, iş için her sabah Hâlep’e gidip akşam da köye dönmektedir. Ancak sabah güneşi karşılarından doğup akşam güneşi de yine karşılarından batmakta, gözleri bu yüzden bozulmaktadır. Mektupçunun bu sorun için önerdiği çözüm, köyün yerini değiştirmek olur. Bir ay sonra, aynı şikâyetle ağaya başvuran köylüler, ağanın, yapacağı yardım karşılığında istediği ikişer keçi ile birer altını tedarik eder ve ağanın önerisini beklerler. Öneri basittir: Köylüler, şafak sökmeden iki saat önce yola çıkar ve akşam da köye iki saat önce dönerlerse sorun ortadan kalkacaktır. Gözlerini bozan güneşten, ağanın bulduğu çözüm sayesinde kurtulan köylüler ona minnettar kalırlar. Aydın bir insan olan mektupçu, köylülerin sorununu çözememiş, ancak ağa çok basit bir çözümle onları bu sorundan kurtarmıştır. Çünkü o, nesiller boyu devredilen ağalık tecrübelerine sahiptir. Ağa, o yörenin insanıdır ve yörenin koşullarını en iyi bilen odur. Hikâye, bu noktaya dikkat çeken bir cümle ile sona erer: “Bir ağanın böyle nüfuz ve itibar sahibi olmasındaki basit sebebi acaba şimdi anlıyor musunuz?” (s. 160)

Bu basit sebebin ortaya çıkmasını sağlayan da köylülerin güneşten duydukları rahatsızlıktır. Bu yüzden hikâyenin adı “Güneşten Kaçan Köy” olarak verilmiştir. Hikâyede ağa, köyünün menfaatini isteyen olumlu bir tiptir. Ancak kendi menfaatlerini de düşünmekten geri kalmaz. Son derece basit bir çözüm önerisi için her köylüden keçi ve altın isteyerek yardımının karşılığını fazlasıyla alır. Köylerde basit olaylar yaşanır, sorunların çözümü de basittir. Köylüler cahil oldukları için bu çözümleri bulma konusunda yardıma ihtiyaç duyarlar. Ancak köylülerin güneşe karşı korunma yolunu bulamayacak kadar aciz insanlar gibi sunulması ve aydın biri olan mektupçunun da böylesine basit bir çözümü akıl edememesi inandırıcı değildir. Olayın gerçekleşmesi, anlatıldığı tarihten otuz yıl öncesinde, Osmanlı İmparatorluğu zamanındadır ve birkaç ay sürer. Köylülerin güneşten duyduğu

311

rahatsızlık ise yıllardır sürmektedir. Mekân, Hâlep ve karşısında yer alan Hacıeşref köyüdür. Hikâyede geçen şu sözler, yazarın hikâyelerinde yer alan ağa tipi ile ilgili değerlendirmelerin günümüze de ışık tutabileceğini gösterir: “(…) devirler, bazı şeyler için hiçbir mânâ ifade etmez. Yani karakteristik ağa tipi dâimâ yaşayan şeylerdendir.” (s. 158)

Gerçekten bugün de ağalık sisteminin devam ettiği köylerimiz vardır ve bu ağalar, olumlu ya da olumsuz özellikler sergilemektedirler.

2.8.24. Sağ Elin Parmakları “Sağ Elin Parmakları”143 adlı hikâye, av sırasında bir parsla girdiği mücadele sonucunda sağ elinin parmakları uyuşmuş ve aradan yıllar geçmesine rağmen düzelmemiş olan bir avcının hikâyesidir. Hikâyenin başında doğrudan doğruya konuya girilmiştir: “İçimizden biri sağ elini ileri doğru kaldırarak, -

Parmaklarımdaki hastalığı merak edenlere cevap vermek istiyorum!

dedi.” (s. 161)

Olay, 17 sene önce bir av sırasında gerçekleşmiştir. Hikâyenin başında elini kaldıran adam ile kardeşi Gafur, hem sürü otlatmak hem de av için erkenden yola çıkarlar. Ağabeyin çalı dibindeki bir hayvana dokunmasıyla hayvanın üstüne atılması bir olur. Adam, hayvanın boğazını sağ eliyle yakalayıp kardeşinden yardım ister; ancak Gafur, ağabeyini vurmak korkusuyla hayvana ateş edemez ve yardım getirmek için köye gider. Geride kalan adam, bıraktığı anda kendisini mahvedeceğini bildiği için hayvanın boğazını son gücüyle sıkmaya devam eder. Köylüler geldiğinde, hayvanın bir pars olduğu anlaşılır. Ateş edilip pars öldürülür, ancak adamın eli bir türlü açılmamaktadır. Hayvan, elinin arasından zorla çekilir; ama parmakları düzelmez. Adam, parstan kurtulmuş; ama o gecenin izleri parmaklarından silinmemiştir: 143

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 161-165.

312

“Adam, bütün kuvvetiyle sağ elinin parmaklarına bir kere daha baktı ve hikâyesini şöyle bitirdi: -

Onyedi seneden beri, pusuda uyandırdığım bir parsın, üzerime atıldığı

ilk dakikada olduğu gibi, hâlâ o kadar uyanık, o kadar uyanık!...” (s. 165)

İlginç av hikâyeleri anlatmaktan hoşlanan yazar, burada da can korkusundan parsın boğazını bütün gücüyle sıkan bir adamın parmaklarının uyuşup kalmasını anlatmaktadır. Bu yüzden hikâyenin adı “Sağ Elin Parmakları” şeklinde verilmiştir. Anlatıcı, adamın macerasını dinleyenler arasındadır ve hikâyede gözlemci konumundadır. Olay ise kahramanın ağzından aktarılır, ancak konuşmalar bir köylü için fazla düzgündür: “Tabiatın bu kendine mahsus sırrını boş yere düşünmeye kalkmayınız. Hele bu dakikalarda, bir insan, bu tahlil arzusundan çok uzaklardadır. Gece yalnız insanı değil, toprak zerrelerine kadar ağaçları ve bütün canlı şeyleri âdetâ istilâ edip yutmuştur.” (s. 162)

Hikâyede bazı anlatım bozuklukları da vardır: “Gecenin bu son dakikaları kadar daha sessiz ve daha heyecanlı ne düşünebilirsiniz?” (s. 162) “Hiçbir şey kımıldamaz ve hiçbir şey hareket etmez.” (s. 162)

Olay zamanı, birkaç saattir. Olayın anlatma zamanı ise olaydan 17 sene sonradır. Mekân, Kürthanlı köyü ve civarıdır. Kürthanlı, her cins av bulunduğu için sık sık avlar düzenlenen bir yerdir.

2.8.25. Şart Olsun Kilosu Seksene Geldi “Şart Olsun Kilosu Seksene Geldi”144 adlı hikâye, yazarın “Bir Paket Sigara” ve “Eller Yukarı” adındaki eserlerinin de kahramanı olan Hafız Ağa’nın aşırı cimriliğinin anlatıldığı bir hikâyedir. “Başka bir defa ‘Bir paket sigara’ hikâyesini anlattığım Taşköprü’den Hafız Ağa, bir hıdrellez günü karısı Hafız Ana’yı karşısına aldı; 144

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 166-169.

313

Kız Hafız, dedi, geçen hıdrellez sana vaadettiğim kuzuyu bugün

alıyom!” (s. 166)

Hafız Ağa, eşine söz verdiği kuzuyu almak üzere pazara gider. Sıkı bir pazarlık sonucu bir kuzu alır. Kuzuyu kestirmek için para vermek istemeyen Ağa, kesim işini, elinde büyümüş bir genç olan Kör İsmail’e yaptırır. Hafız Ağa, kuzunun kendisine ne kadar ucuza geldiğini düşünüp sevinirken Hafız Ana’nın bir sözüyle keyfi kaçar. İsmail’i de yemeğe alıkoyacaklardır. İsmail’den önce sofraya oturan Ağa, sofradaki kıvrım tatlısı tepsisini sedirin altına saklar. Yemekte de İsmail’e fırsat vermeden sofradakileri bitirir. Hafız Ağa, İsmail’in yediği etin kilosunun maliyetini hesaplarken içeri giren Hafız Ana, İsmail’e eve götürmek üzere bir paket ciğer verir. Ağa, içinden kendisini tebrik eder: “İyi ki (…) şu kıvrım tepsisini sakladım!” (s. 169) Ancak eşi, ısrarla tatlıyı sorunca Ağa’nın hesapları alt üst olur: “Hafız Ağa kaş göz işareti ile meramını anlatamayınca sedirin altını göstermeğe mecbur kalmıştı ama, ağzındaki baklayı da çıkarmadan yapamadı; -

Kız Hafız, dedi, bırak Alahaşkına, ne dirler ona, dışarıda etin kilosu

kırka; şart olsun bize seksen kuruşa geldi karı!” (s. 169)

Hikâye, adını Ağa’nın en belirgin özelliği olan cimriliğini ortaya koyan bu sözünden alır. Yazar, Hafız Ağa’yla cimri, içten pazarlıklı bir tip çizmiştir. Ayrıca kahramanımızın sözünde duran bir insan olmadığı da hikâyede geçen “Hafız Ağa, karısına verdiği sözü ilk defa tutarak” ifadesinden anlaşılmaktadır. (s. 166)

Hafız Ana “kırkını bitirmiş, etine dolgun, Müslüman ve mevsiminde bir keklik gibi de semizdi(r).” (s. 166) O, Ağa’nın aksine görgülü biridir. Hikâyedeki çatışmayı da Hafız

Ana’nın cömertliği yüzünden cimri Ağa’nın zarara girmesi doğurur. Hikâyede Hafız Ana’nın dindarlığı ön plana çıkartılmak istenmiştir: “Hafız Ana ezan abdestini almaya hazırlanıyordu.” (s. 167) Bu özellik yerli yersiz dile getirilmiş ve

doğal hava içinde sergilenememiştir: “Bu sırada başörtüsü ile Hafız Ana gözükür.” (s. 168) Hikâyedeki diğer kişi olan Kör İsmail ise saygılı, çekingen biridir.

314

Yazar anlatıcı hikâyedeki varlığını zaman zaman hissettirir: “Uzatmayalım, Hafız Ağa vur aşağı al yukarı onbeş kiloluk bir kuzuya dört liraya pazarlık etti.” (s. 167)

Mekân, Taşköprü’dür. Olaylar, kuzu pazarı ve Hafız Ağa’nın evinde geçer; ama mekân özellikleri ile ilgili ayrıntı verilmemiştir. Zaman ise bir hıdırellez günüdür. Hikâyede ağız taklitlerine yer verilmiştir: “Ah, etti; demek ki alıvidin ağa! -

Tabiî kız! Sen bir duvarın dibine çekive hele, ben komşulardan yonca

getirmeğe gidiyom!” (s. 167)

Hafız Ağa’nın kahramanı olduğu diğer hikâyelerde de çok kullandığı “emminin”, “ne dirler ona” gibi sözler burada da tekrar edilmiştir.

2.8.26. Turna Mevsimi “Turna Mevsimi”145 adlı hikâye, anlatıcının bir kahvede karşılaştığı bir âşığın hikâyesidir. Kahraman anlatıcı, otobüsü kaçırdığı için Karabağ’daki bir misafir kahvesinde gecelemek zorunda kalır. Bu, Faruk Nafiz’in “Han Duvarları” şiirindeki hanları anımsatan bir kahvedir: “İçeride bir petrol lâmbası yanıyor, tıbkı bir çalı yığını gibi birkaç insan gölgesi kımıldıyordu.” (s. 170)

Bu kahvelerde “şuradan, buradan konuşulur ve eğer iki telli bir saz varsa, bütün bu muhaverelerin sonu, tekrar hazin bir mevzua, bir gurbet ve ıztırap mevzuuna döner.” (s. 171)

Kahvedekiler, saz çalan bir gencin etrafına toplanmış, onun söylediği türkü ve anlattığı hikâyeleri dinlemektedir. Bu genç de “Han Duvarları”ndaki Maraşlı Şeyhoğlu gibi âşık ve hastadır. Anlatıcı ile İstanbul’a gitme konusunda anlaştıkları hâlde sabah ortadan kaybolur. Kahveciye onu soran anlatıcı, şu cevabı alır:

145

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 170-174.

315

“İsmail mi? Bırak hemşehrim! Turna gibidir onlar. Dizi dizi gelir, dizi dizi giderler, bu hafta bu üçüncüsü oluyor. Akşama kalırsanız bir ikisine daha rastlayabilirsiniz!” (s. 174)

İsmail, 18-19 yaşlarında bir âşıktır. Âşıklık geleneğinin önemli bir unsuru olan sazıyla birlikte yöre yöre dolaşmakta, bu yüzden sürekli gurbette yaşamaktadır. Onun “nerelisin?” sorusuna verdiği cevap “yolcuyum” şeklinde olur. (s. 172) Eski âşıkların ortak özelliklerinden biri olan ümmilik, İsmail için de geçerlidir. İsmail, bu özellikleriyle klasik bir âşık tipidir. Yazar, gurbet havası içindeki bir saz şairinin hikâyesini yazarken aslında bütün âşıkların hikâyesini yazmak istemiştir. Onlar birer göçmen kuş gibidir. Zaten kahveci de İsmail ve diğerlerine “turna” demektedir. Çünkü turna mevsiminde kahveye uğrayan âşıklar, turna gibi dizi dizi gelip dizi dizi gitmektedir. Hikâyenin adı da buradan gelmektedir. İsmail’in söylediği türkülerden birinin sözleri Kaygusuz Abdal’ın “Kırk gün oldu kaynatırım kaynamaz” dizesini içeren meşhur şathiyesini andırır: “Kazı aldık tüysü düzce Eti kemiğinden pekçe Ne kazan kaldı ne kepçe Beş gündür kaynadırım

Sekiz kişi çakmak çakar Kaz kaldırmış kafasını… Kazanın içinden bakar Yedi gölün suyu bitti Sekiz dağın odunu Kaz kaçtı kazandan uçtu gitti” (s. 173)

Hikâyenin adı, mevsimi de bildirir. Olay, ilkbahar aylarında geçer. “Her taraf asker hemşehri…” sözü, İkinci Dünya Savaşı yıllarındaki sosyal ortamı yansıtır. Ayrıca

kahraman anlatıcı, Çeşme’den geldiğini söyler ki bu da hikâyenin Kenan Hulûsi’nin İzmir’deki yedek subaylık günlerine ait olduğunu gösterir. Mekân ise Karabağ sayfiyesindeki bir sabahçı kahvesidir.

316

Karabağ’da ne maksatla bulunduğu bildirilmemiş olan kahraman anlatıcı, gözlemci konumundadır. Onunla ilgili tek bilgi, Çeşme’den İstanbul’a gitmekte olduğudur. Bir de kahvedeki birinin onun için söylediği “siz şehirli sayılırsınız” (s. 171) sözü bir fikir verir.

2.8.27. Sonu Bir Şarkı “Sonu Bir Şarkı”146adlı hikâyede, bir kumpanya şarkıcısının başına gelen trajedik bir olay anlatılmaktadır. Hikâye, mekânı ve kumpanyanın kasabaya gelişini haber veren cümlelerle başlar: “Çikili’ye akşam postası saat dokuzda girdi. Orta vagonlardan istasyona kadınlı erkekli bir kalabalık dökülmüştü. Hareket memuru, -

Olur şey değil, şu kumpanyalar, diyordu; oyun yarın akşam mı

başlıyor?” (s. 175)

Mavikuş Kumpanyası, gösteri yapmak üzere Çikili kasabasına gelmiştir. Kumpanyanın gösterisine ilgi yoğundur. İlk gece, sunulan çeşitli gösterilerden sonra sahneye baş artist Benli Bedia çıkar. Seyirciler arasındaki Yanık Emin’in tezahüratlarını duyanlardan biri, “Yanık Emin’in sesi, (…) kız kaptı belâlıyı.” (s. 178) diyerek Emin’in belalı bir insan olduğunu ifade eder. Bedia sahneden ayrılınca Yanık Emin de yerinden fırlayıp Bedia’dan randevu almaya gider. Ertesi gece, gösteriler tiyatro şeklinde değil içkili oyun şeklinde sunulur. Bu da tatsız olayların zeminini hazırlar: “Arkadan biri,

146

Yanık Emin bu akşam iyi değil! dedi.

Öyle gözüküyor. Fazla sarhoş.

Mavikuş niçin tiyatrodan vazgeçti?

Para işi evlâdım. Kapıdaki tarifeye dikiz.

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 175-180.

317

Ha, şu mesele: Parra.

Parra ya…” (s. 178-179)

Gösterinin başında sahneye Bedia’nın alt kadrosundaki dansçıların çıkması beklenirken “Mavikuş direktörü bir arslan ağzına ilk lokmayı atar gibi Benli Bedia’yı sürmüştü.” (s. 179) Bedia’nın Emin’e önceki gece randevu vermediği de yine seyirciler arasındaki

konuşmalardan anlaşılır. Bedia, Emin’in istediği “Suna” şarkısı yerine “Kart Horoz” şarkısını söyleyerek kendi sonunu hazırlar. Emin’in fırlattığı bıçak, Bedia’nın dudaklarının bir tarafını koparır. Perde kapanır, açıldığında sahnede geçkin bir kadın vardır. Kadın, “Yanık Eminim (…); söyle bakalım; hangi şarkıyı istiyorsun?” diye Emin’e yaranmaya çalışır.

(s. 180) Polisin geldiğini duyan Emin, kaçar. Olan, Bedia’ya olur ve bir daha başka yerde sahneye çıkmaz. Kenan Hulûsi, birçok hikâyesinin sonunda kahramanın olaydan sonraki hayatına dair bilgi verir: “Benli Bedia Çikili’nin yazlık tiyatrosunda bir daha çıkmadı. Hayır, Bu ikinci geceden sonra hiçbir yerde çıkmadı. Keskin bir bıçak dudaklarının bir tarafını koparmıştı.” (s. 180)

Gösterileri daha fazla para kazanmak için içkili ortamda sunan, böylece sanatçılarını sarhoş seyirciler önüne çıkaran ve yine para için Bedia’yı öne süren kumpanya direktörü Çolak Hüseyin, pişmanlığını şu sözlerle dile getirir: “Yazık, diyordu; ne yaptım? Bir şarkı, bir şarkı be sonu…” (s. 180)

Olayı özetleyen bu sözler, hikâyeye de ad olur. Bedia, Emin’e yüz vermemiş ve istediği şarkıyı söylememiştir. Bu da onun sonu olmuştur. Olayların böyle sonuçlanmasında Çolak Hüseyin gibi adamların, kadınları para kazanma aracı olarak kullanmalarının büyük payı vardır. “Para” ya da “parra” sözcüğü hikâyede sık sık tekrar edilerek buna dikkat çekilir. Örneğin kumpanyadaki kadınları gören posta hareket memurunun “Vay canına, (…) bu sefer yaman da kadınlar var ha…” sözlerine Bedia’nın cevabı şu olur: “çünki Çikili’de de para var.” Hareket memuru

tekrar eder: “parra.” (s. 175)

318

Çikili, kadın sanatçı pek görmemiş olan bir taşra kasabasıdır. Bedia’nın yaşadığı acı olayda bunun da etkisi vardır: “Çikililer, -

Artist İsmet’ten sonra bizim kasaba ilk defa kadın görecek, diyorlardı.”

(s. 176)

Bedia, sahneye ilk kez Çikili’de çıkacaktır. Kumpanyadaki diğer kadınlar onu uyarırlar: “Burası İstanbul değil kızım. Burada insanı çiy çiy yerler; yabancı erkeklere birdenbire açılıp saçılma o kadar!” Ancak Bedia, tecrübesizliği nedeniyle kendisine ölçüsüz bir

güven duymaktadır: “Boş ver” der; “Yenikapı’da onların çoğunu kafese koymuştuk biz!” (s. 176)

Yukarıda sayılanlara bir de Bedia ve Emin’in karakter özellikleri eklenince olaylar dramatik şekilde sonuçlanır. Bedia, randevu evlerinde çalışmış bir kadın olsa da Emin’e yüz vermez. Emin ise belalı bir tiptir ve reddedilmeyi kendine yediremez. Kısacası Bedia, kendisini meta ya da cinsel sömürü aracı olarak gören zihniyetler ve tecrübesizliğinin kurbanı olmuştur. Hikâyede mevsim yazdır. Olaylar, iki gece içinde gerçekleşir. Ayrıca Bedia’nın hayatının sonraki bölümünde bir daha sahneye çıkmadığı da haber verilir. Mekân ise Çikili kasabasındaki yazlık tiyatrodur. Konuşma örgüsü başarıyla düzenlenmiş, kişilerin özellikleri ile olayların gelişimi, konuşmalar aracılığıyla verilmiş; bu sayede kısa, ama yoğun bir hikâye oluşturulmuştur. Konuşmalarda mekân ve kişilerin özelliklerine uygun olarak argo ifadelere de yer verilmiştir: “Bu kuşun eti bana bir garip geldi ama, Yanık Emin itin gözüdür.” (s. 178)

Hikâyede Benli Bedia, Yanık Emin, Çolak Hüseyin, posta hareket memuru, kumpanya gösterilerinin duyurusunu yapan davulcu Recep, kumpanyadaki dansçı ve şarkıcılar ile kumpanyayı izleyen kasabalılar yer alır.

319

Bedia’nın en belirgin fiziksel özelliği dudağının sağ ucundaki bendir, bıçak darbesini de dudağının kenarından alması çok dramatiktir. Tasvir yöntemiyle Beda’nın fiziğiyle ilgili başka ayrıntılar da verilir: “Omuzlarından itibaren kolları beyaz bir tilki kadar dolgundu. Siyah saçlarının üstüne kırmızı bir çiçek iliştirmişti. Göğsünde bir inci dizisi parıldıyordu.” (s. 177) “Beyaz bacakları iki uzviyet pergeli gibi dik ve hafif zaviyeli idi.” (s. 179)

Bedia ile ilgili benzetmeler de yapılmıştır: “Şimdi tam göbeği, ağıza su veren bir fıskiye nabzı gibi gözüküyor; kalçaları hafif rüzgâra tutulmuş bir gemi teknesi gibi yalpalıyordu.” (s. 178)

Yazarın hikâyelerinde belirgin bir insan sevgisi vardır. Burada da Bedia’nın acı sonunu hazırlayan Yanık Emin ve Çolak Hüseyin birer canavar gibi gösterilmemiştir. Yanık Emin’in hareketi içkiye bağlanmış, Çolak Hüseyin de pişmanlık içinde verilmiştir. Eserde montaj tekniği ile şarkı sözlerine yer verilmiştir: “ Dün-yaya geldim gülmek içiiin Ben ağ-layorum bilmem ne için? Ben ağ-layoorum hep senin için!” (s. 178)

Hikâyede “o” anlatıcı ve ilahî bakış açısı vardır.

2.8.28. Eller Yukarı “Eller Yukarı”147 adlı hikâye, yazarın “Bir Paket Sigara” ve “Şart Olsun Kilosu Seksene Geldi” hikâyelerinden paraya düşkünlüğü, cimriliği ve bedavacılığı ile tanıdığımız Hafız Ağa’nın uyanıklığının ortaya konulduğu bir hikâyedir. Hikâyenin başında zaman, mekân, kişiler ve olay hakkında kısaca bilgi verilir:

147

Kenan Hulûsi, a.g.e., s. 181-184.

320

“İlkbahardı. Hafız Ağa ile beraber Taşköprülülerin Gandilo ismini verdikleri Kandil Ağa, isminin Cemil, Çarıkçı Rasim, Efe Kabadayı Boyabat’a deri toplamaya gidiyorlardı. Eşkıyaların Kastamonu köylerine sık sık baskın verdikleri seneydi. Ne taşköprü, ne Kastamonu’dan hiçkimseler yola çıkmaya cesaret edemiyordu. Zaten ağaların toplu gitmesindeki sebep de eşkıya korkusuydu.” (s. 181)

Deri almak üzere Taşköprü’den Boyabat’a gitmekte olan beş deri tüccarı, Cemil Ağa’nın teklifine uyarak Çördük çukurunda mola verirler. Ancak Hafız Ağa, Çördük çukurunun güvenli olmadığını düşündüğü için diğerlerini uyarmış, uyarısının dikkate alınmadığını görünce de onlara uymak zorunda kalmıştır. Mola yerinde yemek yemeye hazırlanan ağalar, eşkıyaların baskınına uğrarlar. Hafız Ağa, kokudan sıkıştığını bahane edip ihtiyacını gidermek üzere eşkıyalardan izin alır, bir ağacın altına çekilir. Bu arada eşkıyalar, diğer ağaların bütün parasını alır; ama Hafız Ağa’nın üzerinden bir lira dışında para çıkmaz. Eşkıyalar, Ağa’nın korkaklığı ve parasızlığıyla alay ederek uzaklaşırlar. Parasız kalan diğer ağalar Taşköprü’ye geri dönerken Hafız, yoluna devam eder. Bir hafta sonra koca bir kervan dolusu deri ile Taşköprü’ye dönen Hafız Ağa, işin aslını anlatır. Baskın sırasında ihtiyaç giderme bahanesiyle uzaklaşan Ağa, altınları gömüp üzerine de ihtiyacını gidermiştir. Diğerleri tedbirsizlikleriyle paralarını kaybetmiş, Hafız Ağa ise uyanıklığıyla tedbir alıp parasını kurtarmayı bilmiştir. Ağalar öyle şaşkındır ki Hafız Ağa’nın parası olmadan yola çıkmasında bir gariplik olduğunu düşünmezler bile: “(…) hiçbirinin de Hafız Ağa’nın bir sarı lira ile deri ticaretine nasıl çıktığını sormak aklına gelmiyordu.” (s. 184) Ayrıca hikâyedeki eşkıyaların bu

kadar anlayışlı olması da gariptir. Hafız Ağa’nın bu işten sağladığı bir kazanç daha vardır. Diğerleri deri almaya gidemeyince Boyabat’ta rakipsiz kalan Ağa, fiyatları kırıp derileri oldukça ucuza alır. O, arkadaşlarının kaybı için üzülmek şöyle dursun, onların zararını kendisi için kâra dönüştüren, bencil, fırsatçı biridir. Mekân, Taşköprü ile Boyabat arasındaki 60 kilometrelik yol ve bu iki ilçedir. Olay, ilkbahar mevsiminde, bir haftalık süre içinde geçer. Eşkıya baskınları söz

321

konusudur. Ayrıca ağalar, on yıl öncesine oranla ekonomik durumlarının bozuk olduğunu belirterek sosyal zamanla ilgili bir ayrıntıyı dile getirirler. Hikâyede eşkıyaların dilinden kaba sözlere yer verilmiştir: “Yuf ağaya da bak, dediler; Boyabat’ta sana borç verecek olanın nah alnına. Birisi de, -

Bırak efe canım, dedi; adam bizim silahları görünce altını pisledi. Ya

bir de parası olaydı, ahrete sıça sıça gidecekmiş desene…” (s. 183-184)

Bir eşkıya hikâyesi olduğu için metnin adı, “Eller Yukarı” şeklinde verilmiştir. Olaylar, “o” anlatıcı tarafından ilahî bakış açısıyla anlatılmıştır. Montaj tekniğiyle yine türkü sözlerine yer verilmiştir: “Yol üstünde kuruvermiş çıkrığı, yallah çıkrığı Çıkrık döner kızlar sarar anam da ipliği Naciye Hanım şu cihanın kekliği, yallah kekliği (…)” (s. 182)

2.9. YAZ VE AŞK HİKÂYELERİ Yaz ve Aşk Hikâyeleri adlı kitap, “R.B.K. Pansiyonu”, “Balıkçıl Kuşu ve Diğerleri”, “Bir Beyaz Rus”, “Felekte Bir Macera”, “Doktor Popen’in Karısı”, “Dirilen Mumya”, “Çıplak Model”, “Ceylan Sesi”, “Cenup Yıldızı”, “Bir Öpüş Altında”, “Beyaz Güller”, “Ayna”, “Sonu Bir Şarkı”, “Rübab-ı Şikeste”, “Ruhiyat Müderrisi”, “Küçük Yalanlar”, “Olimpiyat Bebekleri”, “Merzengüş Sultan”, “Mavi Göl”, “Kıllı Maymun”, “Hacı Nesip”, “Güzel ve Esrarengiz”, “Güzel Bir Kadın” adlı yirmi üç hikâye ile “Ağustos Böcekleri”, “Stepte Atlılar”, “Portakallar İçinde Bir Tahayyül”, “Kavaklardan Karadeniz’e” adında dört denemeden oluşur.

322

2.9.1. R.B.K. Pansiyonu R.B.K. Pansiyonu148, adından da anlaşıldığı gibi pansiyonda geçen bir tatil hikâyesidir. Bu hikâyede önemli bir olay yerine küçük, basit olaylar yer almaktadır. Yazarın amacı, okuyucuda merak ve heyecan uyandırmak değil bir oteldeki samimi ilişkileri, küçük maceraları ve tatil havasını yansıtmaktır. Kahraman anlatıcı, hikâyenin başında zaman ve mekânı bildirip hikâyeye doğrudan bir giriş yapar: “Rus Büyük Köşk’e haziran ortalarına doğru geldiğim zaman Madam Gribaşof beni eski bir tanıdık gibi karşıladı.” (s. 13)

Yirmi odalı, ahşap bir bina olan Rus Büyük Köşk, Suadiye’deki bir çıkmaz sokakta bulunan, sakin ve emniyetli bir pansiyondur. Ancak Suadiye kozmopolit bir yer

olmasına

rağmen

orada

yaşayanlar,

“Rus

Büyük

Köşk”

isminden

hoşlanmamışlardır. Yirmi seneden beri Türkiye’de bulunan Madam Gribaşof’un verdiği bu isim, Türkçeye uymaması nedeniyle çevreyi rahatsız etmektedir. O güne dek bu şikâyeti dile getiren pek çok kişi olmuş, ama hiçbiri uygun bir dil kullanmadığı için madam da onlarla inatlaşmıştır. Anlatıcı, sayfiyedekilerin rahatsızlığını nazik bir şekilde iletince pansiyonun adı R.B.K. olarak değiştirilir. Hikâyenin adı da buradan gelir. Hikâyenin ilk dikkat çeken yönü, zengin bir kişi kadrosunun var olmasıdır. Otuz yaşında; ama daha genç gösteren biri olan kahraman anlatıcı, R.B.K. pansiyonerlerindendir. Yazarın hikâyelerinde yer alan kahraman anlatıcıların geneli gibi o da nazik, insanlarla iyi anlaşabilen, ikna yeteneği olan, arabulucu biridir. Pansiyon sahibi Madam Gribaşof, Rusya’da zengin bir hayat sürerken Rus ihtilalinden sonra ülkesini terk etmek zorunda kalan bir Beyaz Rus’tur. Kırk yaşlarında, dolgun vücutlu biri olan madam, zengin görüntüsü vermemek için pansiyonun parmaklıklarını boyasız bırakacak kadar uyanık bir kadındır. Madamın Anuçka adında güzel bir kızı ve Serçiyeviç adında bir de torunu vardır. Eşinden ayrı olan Anuçka’nın Gizep adında İtalyan bir felsefe profesörüyle

148

Kenan Hulûsi Koray, Yaz ve Aşk Hikâyeleri, haz.: İnci Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004, s. 13-62.

323

ilişkisi vardır. Bir taraftan da yine İtalyan olan Luka adındaki bir gençten hoşlanmaktadır. Çapkın bir kadın olan Anuçka, çocuğuyla pek ilgilenmez. Madam Gribaşof’un bir de erkek kardeşi vardır: Vladimir Pozof. O, bir dondurmacı işleten, ama yaptığı işlerde pek tutunamayan biridir. Vladimir’in adı, İstanbul’da zamanla Veli Demir’e dönüşmüştür. Bundan kendisi de memnundur. Hikâyedeki bu ayrıntıyla Türkler ve azınlıklar arasındaki kaynaşmanın bir örneğine de yer verilmiş olur. Hikâyede dikkat çeken başka bir nokta da kişiler tanıtılırken uluslarıyla ilgili genellemeler yapılmasıdır. Örneğin madamın kocası, eşinin sözünden çıkmayan biridir ve bunun Rus erkeklerinin genel özelliği olduğu belirtilir. (s. 20) Anuçka ise “Bütün Rus kadınları gibi ara sıra şeytan ve çok defalar saf” ve yine bütün Rus kadınları gibi “hararetli” biri olarak tanıtılır. (s. 24)

Pansiyonda kalanlar arasında Yahudi bir aile vardır: Bay Menaşe ve ailesi. Onlar aracılığıyla da Yahudiler hakkında genelleme yapılmıştır. Onlar, cimri insanlardır. Sıkı bir pazarlıkla konaklama ve yemek fiyatlarında indirim yaptıran çiftin misafirleri de pansiyona gelir. Yeni müşteriler geldiği için sevinen Madam Gribaşof’un hevesi kursağında kalır. Çünkü gelenler, Menaşelerin odasına yerleşir ve iki kişilik odada altı kişi kalmaya başlar. Pansiyon müşterileri arasındaki Ermeni bir çift aracılığıyla da Ermenilerle ilgili çıkarımlarda bulunulmuştur: “Bu R.B.K. pansiyonuna Ermeni ailelerin oynadığı oyundu. Yani birkaç ay oturmak için girmek, pazarlıkta ona göre tenzilat yaptırmak, fakat on, on beş gün sonra çıkmak.” (s. 57)

Hikâye, müşterilerin yaz sonunda pansiyondan ayrılmasıyla sona erer. Anuçka ile yakınlaşmaya başlayan anlatıcı, otelden ayrılırken yanında Anuçka da vardır. Hikâyenin özelliği, olaylardaki çarpıcılık değil, kişi kadrosundaki zenginlik, samimi ilişkiler, tatil havası ve değişik milletlere mensup insanların millî özelliklerinin ortaya konmasıdır. Ayrıca savaş yılları ve çeşitli edebiyatçılar hakkında yapılan yorumlar da hikâyeyi ilginç kılmaktadır. Hikâyede anlatıcı

324

aracılığıyla Reşat Nuri, Sait Faik, Refik Hâlit ve Yakup Kadri gibi edebiyatçılar hakkında yorumlara yer verilmiştir: Reşat Nuri’nin “Ötekilerden farkı şudur ki bilhassa çalıştığı hikâyeler bir insanın bütün tabiatıyla yoğrulmuştur. Mesela birçok muharrirler ya tamamen ciddi kalmışlar, ya baştan başa mizah kesilmişlerdir. İnsansa haddiztında yaradılışında ne somurtkan bir mahluk, ne de karikatür bir mahluktur. Mesela Yakup Kadri’nin bütün kitapları balmumuyla makyaje edilmiş insan yüzlerine benzer. Bu da, mahza, çehremizdeki küçük tebessümlere bile mâni olmak için yapılmıştır. En kaypak bir espri dahi onun lisanında ve tefekküründe demir bir tezyinat gibidir. Refik Hâlit’e gelince, onu okurken bir Nis maskarasına benzersiniz!” (s. 31)

Hikâyede Rus yemekleri hakkında bilgi de verilmiştir: Blini “Rusların millî yemeklerinden biriydi. Yufkadan yapılıyordu. Arasına çerez, sardalya balığı, lahana kabukları, lakerda, tereyeğ, yumurtanın pişmiş sarısı konuyor, bunlar kat kat serpiştiriliyordu.” (s. 37)

Hikâyede anlatılanlar, İkinci Dünya Savaşı’nın başlarında geçmektedir. Kişilerin konuşmaları aracılığıyla Birinci Dünya Savaşı hakkında da uzun bilgiler verilmiştir: “1914’te biz Rusların hakiki düşmanı katiyen Almanlar değildi. Bilakis Avusturyalılardı. Çünkü Ruslar da, Almanlar da Polonya’nın zararına emellerimizi hakikat yapmıştık. Ayrıca biz Ruslar 93 ve Balkan harpleriyle Osmanlıları bertaraf ettikten sonra Habsburgların otoritesine tahammül edemezdik. Büyük Harp’e zannederim bu maksatla giriyorduk. Yani 1914’te kazanacak tarafı iyi seçtik. Yalnız harbin devamınca Ruslar için yapılacak tek şey vardı ki onu yapmadık. Bütün kuvvetlerimizle Avusturya’ya yüklenmek ve münferit barış yapmak. Hâlbuki biz daha fazla Almanlarla dövüşmeye kalktık. Zafer ibresini çok iyi seçtiğimiz hâlde bir talihsizliğe uğradık. Bunuysa mahza Kızıllar ve Bolşevikler yaptı. Orduya komünizm girdi. Ordu harbi değil, dünya barışını arzu etmeye başladı.” (s. 44)

Hikâye, haziran ve eylül arasında geçen dört aylık süreyi kapsamaktadır. Bu hikâye ile yazarın “Bir Otelde 7 Kişi” adlı hikâyesi pek çok yönden birbirine benzemektedir. Deniz, otel/pansiyonda geçirilen tatil, otel/pansiyon sahipleri ile müşterileri arasındaki sıcak ilişkiler, sevimli bir köpek, Beyaz Ruslar, otel/pansiyondan yükselen piyano sesleri gibi birçok unsur iki hikâyede de yer almaktadır.

325

Kahraman anlatıcının zaman zaman okurla sohbet etmesi hikâyeye samimi bir hava katmıştır. Anlatıcı, bazen ilahî konuma da geçmiştir: “Herhâlde tuvaletini değiştirmek için acele ediyordu, fakat oda kapısını açar açmaz durdu. Bunu görmüyor, fakat böyle olduğunu biliyordum.” (s. 28)

Bazı cümlelerde anlatım bozukluğu yapılmıştır: “İki ellerini önüne kavuşturdu.” (s. 55)

Hikâyede mekân ve kişi tasvirlerine yer verilmiş, montaj tekniği ile de şarkı sözlerinden alıntı yapılmıştır: “O Suzanna Suzanna ma maitresse O Suzanna…” (s. 28)

2.9.2. Balıkçıl Kuşu ve Diğerleri “Balıkçıl Kuşu ve Diğerleri”149 adlı hikâyede herhangi bir olay yoktur. Bu, anlatıcının, yaz tatilini aynı sayfiyede geçirdiği dört kız hakkında verdiği bilgilerden ibaret olan bir eserdir. Hikâye, zaman ve mekân hakkında verilen bilgilerle başlamıştır: “Artık yaz bitti. Böcek sesleri, yaprak çıtırtıları, binlerce kum üzerinde çıplak ayaklarımızın çıkardığı sesler, sıcak yağmur taneleriyle beraber çakıllar, güneş hiçbiri kalmadı.” (s. 63)

Anlatıcı, biten yazın arkasından tatilde tanıdığı dört kızla ilgili gözlemlerini aktarır. Bu kızların her birinin bir lakabı vardır. Bir Yahudi olan Janin, sakin havalardan ziyade rüzgârlı havalarda denize girdiği için “Balıkçıl Kuşu” diye anılmaktadır. Diğer kızlar ise Emnoş diye anılan Emine, Pozöz Jale ve Kırlangıç Melâhat’tir. Yirmi beş otuz yaşlarında üç arkadaş olan Emine, Jale ve Melâhat bankada çalışmaktadır. Bu üç kızın ortak özelliği, asri hayata özlem duymalarıdır. Bu, konuşmalarına da yansımıştır. Tatil yerine “konje” derler.

149

Koray, a.g.e., s. 63-65.

326

Hikâyede kızların fiziksel özellikleri yanında her birinin belirgin bir özelliklerine de değinilmiştir. Esmer bir kız olan Emnoş, “Ah, (…) canım ecnebi erkekler” diyerek zengin, yabancı erkeklere özlem duymakta; ama hep fakir Türk erkekleriyle flört etmektedir. (s. 64) Sarı saçlarından dolayı kırlangıca benzetilen Melâhat, yavaş konuşmasıyla dikkat çeker. Pozöz Jale ise yaz boyu sandalın baş tarafında oturup etrafa pozlar vermiş, ama bir kere bile denize girmemiştir. Bu hikâyede yazarın amacı, merak ve heyecan uyandırmak ya da bir mesaj vermek değil, tatil havasını yansıtmak ve çapkın anlatıcının gözünden biraz da müstehcen ifadelerle dört genç kızı tanıtmaktır. Yazarın yaz tatilini anlatan bütün hikâyeleri gibi bu da tatilin bitip sayfiyenin boşalmasıyla sona erer: “İşte bir konjenin tarihi…” (s. 65)

Mekân, adı verilmeyen bir sayfiyedir. Anlatıcı ise gözlemci konumundadır.

2.9.3. Felekte Bir Macera Yazarın fantastik eserlerinden biri olan “Felekte Bir Macera”150 adlı hikâyede, hiç kadın bulunmayan bir gezegene bir kadının gelmesiyle orada görülen büyük değişiklikler sergilenerek kadının dünyadaki yeri ve önemi anlatılmaktadır. Masalımsı bir anlatım kullanılan bu hikâyenin başında mekân tanıtılmıştır: “Uzak, bizden çok uzak; milyonlarca, milyarlarca fersah uzak mesafelerde bir seyyare vardı.” (s. 74)

Bu gezegende kadın olmaması yanında güzellik, heyecan, neşe, aşk gibi kavram ve duygular da yoktur. Ama gezegendeki hayat, bir kadının gelmesiyle birdenbire hareketlenmiştir. Hikâyede kadınsız bir hayatın neşesiz, zevksiz ve tekdüze olduğu; ancak erkekler arasındaki birçok sorunun da bu güzel varlıklar nedeniyle yaşandığı anlatılmaktadır. Erkekler, o güne kadar çok iyi geçinirken kadın geldikten sonra ona âşık olup birbirleriyle rekabete girerler: 150

Koray, a.g.e., s. 74-76.

327

“Daima çok iyi dost yaşayan bu halk birer düşman kesildiler. Kadınla beraber kalplerine kin geldi, intikam geldi, nefret geldi ve… sevgi, ihtiras geldi. Bütün bu kinler, intikamlar, nefretlerle beraber seyyarenin dünyasında yeni bir hayat açıldı. Erkeklerin kanları bu yeni hayatın en taze hararetiyle damarlarında devre başladı. Bundan sonra eski umumî ataletin yerine bir mücadele kaim oldu ve kadın onların hayatına güzel vücuduyla beraber yaşamak zevkini de getirdi.” (s. 76)

Masallarda olduğu gibi burada da zaman ve mekân hakkında belirsiz ifadeler kullanılmıştır. Sonunda da bu belirsizliği pekiştiren bir soru yöneltilir: “Bu seyyare nerdedir ve neresidir acaba?” (s. 76)

Yazarın ilk hikâyelerinden olan bu eserde “inhina, şetaret, tahavvül” gibi yabancı kökenli pek çok kelime kullanılmıştır. Bazı cümlelerde ise anlatım bozukluğu vardır: “Ertesi gün bahçelerine çıkan halk, daha tuhaflarına giden bir manzarayla birdenbire aptallaşıverdiler.” (s. 75)

Hikâyede hayalî bir gezegendeki hayalî bir macera anlatıldığı için hikâyenin adı “Felekte Bir Macera”dır.

2.9.4. Doktor Popen’in Karısı “Doktor Popen’in Karısı”151 adlı hikâyede esrarengiz bir ölüm olayı anlatılmaktadır. Ölen teyzesini unutmak için bir pansiyona yerleşen anlatıcı, bunu başarmak üzereyken yaşadığı ilginç bir olayla sarsılır. Anlatıcı, Doktor Popen’in pansiyonunda kalmaktadır. Hikâyenin girişinde bu pansiyondan bahsedilmiştir: “Bir Alman Yahudisi olan Doktor Popen’in Büyükada’da işlettiği pansiyon birçok noktalardan eğlenceli bir pansiyondur.” (s. 77)

Kahraman anlatıcının pansiyonda oyalanmasını sağlayan en önemli unsur, doktorun iki kızıdır. Gün boyu bisikletle dolaşan anlatıcı ve iki genç kız, akşam da pansiyonda piyano çalmaktadır. Bu arada anlatıcı, Doktor Popen’in bir eşi olduğunu

151

Koray, a.g.e., s. 77-80.

328

öğrenmiş; ama onu hiç görmemiştir. Kadın, odasından hiç çıkmadığı için anlatıcının merakını celbetmektedir. Anlatıcı, piyano çalıp şarkı söylediği bir akşam, şarkısını bitirince karşısında doktorun karısını bulur. Hasta olan kadının yüzü sapsarıdır. Ancak bu yüzde, anlatıcının dikkatini çeken başka bir özellik vardır. Doktor Popen’in karısı, kaybettiği teyzesine çok benzemektedir. Teyzesini unutmak için geldiği pansiyonda karşılaştığı bu durumdan çok etkilenen anlatıcı, ertesi gün pansiyondan ayrılmayı düşünür. Ancak ertesi gün doktorun eşinin öldüğünü öğrenir. Bu hikâye de yazarın gizemli bir olayı işlediği eserlerindendir. Anlatıcının teyzesi ile doktorun eşi arasındaki benzerlik ve teyze gibi doktorun eşinin de ölmesi garip bir durumdur. Bu, hikâyede “Tesadüfün, yahut kaderin bir vasıtası” olarak değerlendirilmiştir. (s. 79) Hikâyenin mekânı, Büyükada’daki iki katlı pansiyondur. Olay, yaz mevsiminde geçmektedir. Yazarın sayfiyede geçen her hikâyesi gibi yazın bitmesiyle hikâye de sona ermiştir. Hikâyede montaj tekniğiyle şarkı sözlerine yer verilmiştir: “Teşekkür ederim dostum, bugünümüzçok güzeldi Sana daha binlerce şey söylemek istiyorum (…)” (s. 79)

2.9.5. Dirilen Mumya “Dirilen Mumya”152 adlı hikâyede aşkın değişik bir görünümüne yer verilmiştir. Yazar, bu hikâyeyi büyük aşkların yeryüzünde hâlâ var olduğunu ispatlamak için yazmış, hikâyenin başında da bunu ifade etmiştir: “Muharririn küçük bir notu: Müzenin birinci kat salonlarında camekânlı bir lahit içinde teşhir olunan Sayda Kralı Zabnit 1377 numaradaki ‘Kamelya Ontoyoz’u seviyor. Aşkın 152

Koray, a.g.e., s. 81-86.

329

Leylâ’dan, Mecnun’dan, Beatris’ten, Nelson ve Emma’dan sonra yeryüzünde yaşamadığını söyleyen eblehler, 114 numaradaki Apollon heykelinin kitarasındaki tellere baksınlar. Bu hikâye bu macerayı anlatıyor.” (s. 81)

Hikâye, bir müzede geçmektedir. Olaylar, son vapuru kaçırdığı için geceyi müzede geçirmek zorunda kalan müze kütüphanecisinin ağzından anlatılmıştır. İhtiyar kütüphaneci, elektriklerin kesilmesiyle müzede bir hareketlenme olduğunu fark eder. Kral Zabnit’in mumyası dirilip Kamelya Ontonyo’nun mumyasının yanına gider. Zabnit’in ardından Kamelya Ontonyo ve Apollon’un mumyaları da dirilir. Apollon’un kitarasının sesleriyle müzedeki her şey hareketlenmiştir. Kral Zabnit ile Kamelya Ontonyo’nun mumyaları arasında bir aşk yaşanmaktadır. Ancak müzede Kamelya’ya âşık olan başka bir mumya daha vardır: Mabut Appollon. Apollon, maymun iştahlı biri olduğu için geçmişte birçok insanın günahına girmiştir. Şimdi de birbirlerini sevdiklerini bildiği hâlde Kamelya Ontonyo ile Kral Zabnit’in arasına girmeye çalışmaktadır. Kral Zabnit, aşkı için Apollon’la dövüşe hazırdır. Ancak o bir tanrı olduğu için karşısında yenilgiye mahkûm olduğunu da bilir. Bunun için onu en büyük ilah Zeus’a şikâyet eder. O gece Zabnit ile Apollon arasında bir dövüş yaşanır. Zabnit, Apollon’un okları ile yere yığılır. Zabnit’in aşkı büyük ve saf bir aşk olduğu için ilah Zeus, onun intikamını almak ister. Zeus’un gönderdiği yıldırım, Apollon’un elindeki kitaraya düşer ve kitaranın telleri yanar. Artık gün doğmak üzeredir ve şahit olduğu olaylar karşısında paniğe kapılan kütüphaneci, müzenin kapılarını açar. İçerideki her şey normale döner. Gözlemci konumundaki kütüphaneci, hikâyenin sonunda durumu özetler ve hikâyeye inandırıcılık kazandırmak için okuyuculara seslenip müzede bu olayın izlerinin görülebileceğini söyler:

330

“Sayda Kralı Zabnit Kamelya Ontonyo’yu seviyordu. Kamelya Ontonyo’yu muhteris ve haşin seviyordu. Onun içindir ki, aşkını zehirlemeye kalkan bir bülhevesi ilahına şikâyet ettiği zaman duası müstecap olmuştu. Şimdi, bir tesadüf neticesi, dün geceyi müzenin içinde geçiren ben, müzenin bu ihtiyar hafızkütübü diyorum ki, bundan sonra müzeye gidecek olursanız kitara çalan Mabut Apollon heykelinin kitarasındaki tellerin kopmuş olduğunu göreceksiniz.” (s. 86)

Hikâyede gerçek aşkın engel tanımadığı anlatılmaktadır. Ölüm, aşkı yaşamak için engel değildir. Hatta âşık, aşkının verdiği güçle tanrılara kafa tutacak cesareti bile bulmaktadır. Bir müzede geçen bu hikâyede pek çok mitolojik ögeye yer verilmiştir. Olay, bir gecede geçer. Hikâyede Apollon’un geçmişteki günahlarından da bahsedilerek hikâyenin kapsadığı süre genişletilmiştir. Fantastik bir hikâye olan bu eserdeki olaylar, Kral Zabnit’in mumyasının dirilmesiyle başladığı için hikâyenin adı “Dirilen Mumya”dır. Hikâyede okuyucuda merak uyandırmak istendiği için “şayanıhayret” ifadesi dört kez tekrarlanmış, bir kez de “şayanıdikkat” ifadesi kullanılmıştır. Hikâyede bazı anlatım bozuklukları da yapılmıştır: “Elektrikler birdenbire söndüler.” (s. 81) “Işıklar her hangi bir arıza yüzünden kesildikleri zaman (…)” (s. 81)

2.9.6. Çıplak Model “Çıplak Model”153 adlı hikâyede ihanete uğramış bir âşığın duygularının aşktan nefrete dönüşmesi anlatılmaktadır. Hikâye, mektup şeklinde düzenlenmiştir. Hikâyenin başında “Bir mektuptan parçalar” şeklinde bir açıklama yer almaktadır. İlk cümleler ise sevgilinin ihanetinden duyulan acıyı dile getirmektedir: “Sizi başka bir kalbe dayanmış görmek… Bu, ne kadar elim bir şey Nevzat Hanım…” (s. 87)

153

Koray, a.g.e., s. 87-90.

331

Bir ressam olan kahramanımız, çıplak bir model aramaktadır. Nevzat Hanım’ı da bu sırada tanır. Aradığı model odur. Ressam, Nevzat Hanım’ı çok güzel bulmakta, ama gözlerinde gördüğü alaycı ifade ve tavırlarında gizli olan şeytanlık, ona âşık olmasını engellemektedir. Onun Nevzat Hanım’a âşık olmasını sağlayan şey ise çizdiği tablo olur. Çünkü tabloda bu alay ve şeytanlık yoktur. Çiftin ilişkisi iki yıl sürer. Bu süre sonunda sevdiği kadını başka bir erkekle gören ressam, duygularını anlatmak için ona bir mektup yazar. Artık Nevzat Hanım’dan nefret etmektedir. Ama tablo, onun için hâlâ değerlidir. Hikâyenin ve aynı zamanda mektubun son sözleri bunu anlatmaktadır: “Aşkımızı yaratan tabloya gelince… Onu aziz bir ölünün en kıymetli bir hatırası gibi ölünceye kadar saklayacağım, Nevzat Hanım…” (s. 90)

Hikâyede kadınlara karşı olumsuz bir bakış açısı vardır. Nevzat Hanım için şeytan benzetmesi yapılırken “kadın” ve “riya” sözcükleri de eş anlamlı kabul edilmiştir: “Ben yanlış görmüş ve çok yanlış düşünmüştüm, Nevzat Hanım(…) Sizin esrarengiz şeytanetinize aldanmıştım. Bir kelimeyle riyaya, yahut kadına aldanmıştım.” (s. 90)

Bu, kadına edilen hakaretler bakımından yazarın “Yedi Buçuk Santimlik Kumaş” adlı hikâyesine benzemektedir. Bu hikâyelerde kadınlar ahlaksız, erkekleri tuzağa düşüren şeytani varlıklar gibi aktarılmıştır. Bu hikâye de yazarın ilk dönem hikâyelerinden olduğu için süslü bir üslup kullanılmıştır. Yazar yine uzayıp giden sıralı noktalara yer vermiş ve pek çok benzetme yapmıştır: “Sarı taze bir gül yaprağı gibi vücudunuz, durgun sahillerin tatlı yeşil rengini andıran gözleriniz…” (s. 87)

Hikâyenin mekânı, ressamın atölyesidir. Çift, birbirini dört sene önce tanımış, aşkları ise iki yıl sonunda başlamış ve yine iki yıl sürmüştür. Hikâyede mektup tekniği kullanıldığı için anlatıcı ressamdır.

332

2.9.7. Ceylan Sesi “Ceylan Sesi”154, bir ceylana âşık olduktan sonra kadınlar ve aşka bakış açısı değişen bir adamın hikâyesidir. Kahramanımız ve eşi, hikâyenin başında yatak odalarındadırlar: “Ve soyundu. Odanın yarı zulmetinde bu çıplak, bembeyaz vücut, içine ay ziyası doldurulmuş fağfur bir sebûydu sanki. Çıt yok. Çıt yok ve nefes yok. Bu her gece böyle olur. Bir el, her gece, seyyal karanlıklarda vehmettiği gözlere onun vücudunu göstermemek için perdeleri indirir, kristal bir şamdanda bir mum yakar. Ve bir vücut soyunur.” (s. 91)

Oldukça ihtiraslı bir çift olan kahramanlarımız ertesi gün ayrılmak zorundadır. Adam, çiftliklerinin kâhyası öldüğü için yeni birkâhya bulmak üzere çiftliğe gidecektir. Yolculuk sırasında ve çiftlikte eşine mektuplar yazan adam, bu mektuplarda onun bedeninden ayrı olmanın verdiği hüznü dile getirir. Çiftliktekiler, adam için bir av düzenlerler. Bu av sırasında peşine takıldıkları yavru ceylan takatsiz kalıp yere yığılır. Ceylanın yanına gelen adam, onun ağladığını görür ve bu manzara karşısında eşini hatırlar. Gözünün önüne yatak odalarındaki ceylan postu üzerinde yatan karısı gelir ve onun “damarları içinde devreden kanı” gibi olduğunu düşünür. (s. 101) Ağlayan ceylanın karşısında saatlerce kalan adam, bir arkadaşının omzuna dokunmasıyla kendine geldiğinde gözlerinden yaşlar süzülmektedir. Ceylanı çiftliğe getirip çoban kulübesine bağlar. Ceylan, adama iki gün içinde alışır. Gezintiye çıktıklarında ceylanı öpen adam, içinde garip bir his duyar:

154

Koray, a.g.e., s. 91-118.

333

“Ben aynı zevki -ne tuhaf bir tedai- bir oda içinde de bulmuştum. O odanın perdeleri sımsıkı inikti. Kristal bir şamdamda bir mum yanıyor, odanın eflatun renginde raşeli gölgeler geziyor, bir vücut soyunuyor, içine ay ziyası doldurulmuş fağfur sebu hâliyle çırçıplak kalıyordu. Ve çıt yoktu.” (s. 103)

Her anını ceylanla geçirmeye başlayan adam, tamir ettirdiği çoban kulübesinin odalarından birinde kalmaya başlar. Diğer odada da ceylan kalmaktadır. İki köy ötedeki bir çiftlikte davetli bulunan adam, geceyi “şehrin en güzeli” sayılan bir kadınla geçirecektir. Kadına yaklaşmak üzereyken duyduğunu sandığı bir ses kendini çekmesine sebep olur: “(…) bir ses, olanca arzumu alt üst edivermişti. Bu, bir ceylan sesiydi. Bir ceylanın öksüz ve yavru sesi…” (s. 106)

Eskiden karısı için beslediği hisleri artık ceylan için hissetmeye başlamıştır: “İçimde yavru bir ceylanın yaralanmış sesinin akislerini duyuyor, kalbimde onun kalbinin attığını hissediyor ve hissediyordum ki damarlarımda devreden kan onun kanıdır.” (s. 106)

Kulaklarında ceylanın sesi yankılanınca bütün yalvarmalarına rağmen kadını bırakıp çiftliğe, ceylanın yanına döner. Şehvet için ağlayan bu kadından tiksinmiştir: “Bir kadın şehvet için ağlıyordu. Vücudunun duyduğu et hırsını tatmin edemediği için ağlıyordu. Ve yalnız bunun için ağlıyordu. Şehvetin garip bir tarzda birdenbire yosunlaştırdığı vücuduna baktım ve tiksindim…” (s. 107)

Adam, ceylanla ormanda yaptığı gezintilerin birinde ceylanı dudaklarından öptüğünde içini dolduran hisle uyuşmuş hâldedir. O sırada ağlayan ve vücudu alev alev yanan ceylanın üstüne kapanıp ağlar. O anın hayatında bir dönüm noktası olduğunu düşünür. Ceylanı artık birhayvan değil dişi olarak görmeye başlamıştır. Onu okşarken dişleri ihtirasla kenetlenir. Aynı duyguyu yıllar önce hayatına giren ilk kadını soyarken de hissetmiştir. Ceylanda da aynı arzuların olduğunu bilen adam, “lekesiz, saf, bembeyaz bir ceylanın vücuduna, ruhuna malik” olmaktan dolayı gurur duyar. (s. 109)

334

Ceylanla birlikte yatabileceği bir yatak bile hayal eder; ama onu sadece ruhuyla sevebileceğinin farkındadır ve hayalinin gerçekleşmesinin imkânsız olduğunu düşünüp ağlar. Bir gezinti sırasında dağlar arasında kalan bir nehirle karşılaşan adam, yıllar önce böyle bir nehirde bir kadınla yıkanmaktan ne kadar zevk aldığını hatırlar. O gece nehre geri gelir ve ceylanı orada yıkar. Bu sırada ceylanı yine dudaklarından öper. İkisi de ağlamaktadır. Adam, artık hiçbir kadını, hatta eşini bile hatırlamak istemez: “Ne bir kadın vücudunun bir sedir üstüne uzandığını istiyordu, ne de üryan esirelerin bitap vücutlarının mermer döşemelerde serin bir hazla nemlediğini… Şimdi yalnız bir ceylan… Bu ona kâfiydi.” (s. 112)

Adam bunları düşünürken karısı onu görmek için çiftliğe gelir. Ancak adamın içinde ona karşı hiçbir arzu kalmamıştır. Hatta ondan nefret etmektedir. Ceylanla aralarından çıkması için onu öldürmeye niyetlenir. Boğazını sıkmak üzere ona yaklaşırken kadın birden uyanır ve eşindeki değişimi fark etmez. Adamsa eşine öyle yabancılaşmıştır ki onun kim olduğunu sorgulamaya başlamıştır: “Kimdi bu kadın(…) Nerden geldi buraya, niçin geldi, sebep ne, ne yapmak istiyor?” (s. 116)

Eşi çiftliğe geldikten sonra ceylanın bakışlarında bir donukluk olduğunu düşünen adam, ona eşini hiçbir zaman sevmediğini söyler ve eser, adamın kadınlarla ilgili yaptığı genellemelerle sona erer: “Ben, onu kalbimle hiçbir zaman sevmedim; tıpkı onun gibi… ve zaten bilmiyor musun ki şimdiki kadınlar kalplerini dudaklarında taşırlar. Ve o da, sadece bir kadındır.” (s. 117)

Hikâyedeki çatışma, toplumun değer yargıları ile kahramanın duyguları arasındadır. Karısıyla arasındaki bağ meşrudur, ceylana olan duyguları ise toplum tarafından hoş karşılanmayacaktır. Bu çelişki onu bunaltır ve evlilik kurumunu sorgulamasına sebep olur: “Meşru rabıtalar gülünçtür şüphesiz… Böyle rabıtalar gülünçtür ama, meşrudur işte… Meşru… şer’î… Tuhaf… Ne garip tabirler…”(s. 116)

335

Kahraman, gerçek aşkı bir ceylanda bulmuş ve o andan itibaren aşk ve kadınlara olan yaklaşımı değişmiştir. Önceleri eşi ve kendisinden “yalnız vücutlarının verdiği arzuyla yaşayan ve aşkı yalnız bir vücut iştihası telakki eden bizler” şeklinde bahseden bu adam, ceylana âşık olduktan sonra aşkın beden değil kalple yaşanacağını anlar. “(…) ceylan ruhunun safveti, samimiyeti, sadeliği ve temizliği”nin hiçbir kadında bulunmadığını düşünen adam, bütün kadınların ihtirasları için yaşadıklarını iddia eder. (s. 109) Bu, yazarın özellikle ilk hikâyelerinin çoğunda kadınlara karşı takındığı aşağılayıcı tavrın bir yansımasıdır: “Bütün kadınlar kalplerini dudaklarında taşırlar. Damarlarının verdiği arzuyla yaşamak ihtirası, her kadının tahteşşuurunda, gizlenmiş bir harekettir.” (s. 118)

Hikâyedeki kadın kahraman gerçekten de çok ihtiraslı biridir. O kadar ki kendi ensesini öpmek ister ve bunu yapamayacağını bilmek onu hırslandırır. Eşi ile yaşadıkları şehvetli ilişki bile onu tatmin etmez. İhtiras dolu fantezileri vardır. Adam ise ihtirasları için yaşadığını düşündüğü kadınları aşağılarken kendisi de ahlaka uygun olmayan bir aşka kapılmıştır. Üstelik ceylana yönelik fiziksel arzuları da vardır. Onu dudaklarından öper, gövdesinin altını okşar, onunla yatacağı bir yatak hayal eder… Kısacası saf, temiz bir aşk yaşadığı iddiası doğru değildir. Bu aşka engel olduğunu düşündüğü karısını öldürmeye bile niyet eder: “Dünyada bir kadın öldürmenin verdiği zevkten daha leziz hiçbir şey olamaz. Bir kadın öldürmek; bu, tatlı bir arzudur ki, göz ani bir iştiyakla döner, kalp ani bir ihtilaç içinde çarparken, damarlarınız başka bir cihanda ıtırlar veren çiçeklerin baygın kokularıyla hülyakâr ve bîhuş kalır.” (s. 115)

Hikâyedeki kahramanların hepsi cinsel arzuları için yaşayan olumsuz örneklerdir. Hatta ceylan da bu arzular içinde gösterilmiştir. Bu hikâyede hayvanlara ve genelleme yapıldığı için kadınlara haksızlık edilmiştir. Hikâyede, her insanın hayatının dönüm noktaları olduğu ve bu anlarda görünmeyen bir saatin çıkardığı tok çan sesinin duyulacağı fikri sık sık tekrarlanmıştır. Erkek kahraman, ceylanla yakınlaştığı anda bu sesi duymuştur. Karısı ise kendi ensesini öpebilse bu çanın çalacağını düşünmektedir.

336

Erkek kahramanın düşünceleri iç çözümleme ve iç monolog teknikleriyle verilmiştir: “Yatağı içinde yalnız sinirlerinin arzusuyla yaşayan bu kadının bir kalbi var mıydı acaba? Eğer varsa, mutlaka, fizyolojik bir maddeden başka hiçbirisi değildi. Ve ruhla hiçbir münasebeti yoktu.” (s. 114)

Ceylanla yaşadıkları, adamın kadınlarla olan tecrübelerini hatırlamasına neden olduğu için geriye dönüş tekniğine sık sık başvurulmuştur. Bu, Meşale dergisinin kapanmasıyla yarım kalmış bir roman denemesidir. Ancak görüldüğü gibi elimizdeki bölümde de bir eser bütünlüğü söz konusudur. İnci Enginün, eserin bölümlerinde kullanılan değişik anlatım tekniklerini dikkate değer bulur. Gerçekten de hikâyenin bazı bölümleri erkeğin kadına yazdığı mektuplar şeklinde bazıları da erkeğin hâtıra defteri şeklinde düzenlenmiştir. Bu bölümlerde anlatıcı, kahramandır. Diğer bölümlerde ise yazar anlatıcıyla karşılaşırız. Hikâyenin tasvir bölümlerinde oldukça süslü bir üslup söz konusudur: “Karşı sahillerdeki beyaz yalılar sanki billurlaşmış bir toz kitlesiydiler. Ve gökyüzü tamamiyle açıktı. Az evvel öteye beriye asılmış kızıllı bulut hevenkleri üflenmiş sabun köpükleri gibi çoktan dağılmıştılar. Şimdi, deposunda az su kalmış bir havuzun ince delikli fıskiyesinden bitap fırlayan bir su hâliyle görülmez bir fıskiyeden damla damla dökülen bir gece geliyordu ve yine ötede beride tek tük gözüken yıldızlar, bu siyah havuzlu gecenin mermer kurnalarından yudum yudum su içmeye gelen muhayyel kuşların altın gagalarıydı sanki…” (s. 97)

Ne var ki bu süslü anlatıma rağmen birçok cümlede dil yanlışları yapılmıştır: “İçimde çok tuhaf ve çok garip bir ezinti var.” “O zaman her şeyi yeniden, tekrar bir kere daha anladım.” (s. 98)

Hikâye, yaz aylarında başlayıp sonbahar başlarında bitmiştir. Kahramanın İstanbul’daki evinin yatak odasında başlayan eser, bir köydeki çiftlik evinde sona erer. Hikâyede kapalı mekânlar yanında, kahramanların yaptıkları gezintiler nedeniyle Boğaz ve orman gibi açık mekânlar da vardır.

337

2.9.8. Cenup Yıldızı Yazarın ilk hikâyelerinden biri olan “Cenup Yıldızı”155, “Bir Yudum Su” ve “Esma’nın Aşkı” gibi çölde geçen bir aşk hikâyesidir. Hikâyenin başında okuyucuda merak uyandırılmak istenmiş ve kadın kahramandaki değişim dile getirilmiştir: “Beniözre şeyhinin karısı, sabahları uyanır uyanmaz, gümüş hâlhâllerini takmak için ayaklarını şeyhin ellerine doğru artık uzatmıyordu. Esmer kollarında, altın sesli bileziklerinin şıkırtısı kesilmişti; kulaklarının ucunu şeyhin ıslak dudaklarına bıraktığı gün takılan küpeler, büyük altın küpeler saçlarının arasında yok olmuştu; ipekli maşlahını artık giymiyordu; gözleri sürmesizdi.” (s. 119)

Beniözre şeyhi evlendikten iki ay sonra erkekliğini kaybettiği için karısı Leylâ çok mutsuzdur. Eşinden, yiğitliğiyle tanınan Abdullah İbni Mansur’un yardımıyla kurtulabileceğine inanan Leylâ, onursuz bir davranışta bulunmamak için onu, kendisini tanıtmadan davet etmek ister. Adamın bir kez gördükten sonra kendisini bulmak için elinden geleni yapacağını düşünmektedir. Leylâ, Abdullah İbni Mansur’a iki süvari gönderir. Davet bir kadından geldiği için Mansur, süvarilerin gözlerini bağlamasına izin verir. Onların rehberliğiyle Leylâ’nın çadırına gelen adam, kadına âşık olur. Mansur, kimliğini açıklamayan Leylâ’yı tekrar bulabilmek için çadırın kenarına boya sürer ve ertesi gün kadını kaçırır. Leylâ’nın kocası, Mansur’a savaş açar. Yiğitliğiyla bilinen Mansur, bu savaşta vurulup ölür. Adamları ise Leylâ’yı korumayı ve eşinden kurtarmayı başarırlar. Bir süre sonra Leylâ, Mansur’un mezarını ziyaret ederken yanındaki köle, ona selam vermesini ister. Leylâ da “Selâm, ey kalbimin kalbi…” diye haykırır. (s. 127) Mezarın kenarına saklanmış bir kuş, bu sesten ürküp Leylâ’nın devesine doğru havalanır. Bundan çok korkan Leylâ, oraya yığılıverir, ölmüştür. Yazarın, “Bir Yudum Su”, “Esma’nın Aşkı” ve “Cenup Yıldızı” gibi konusu çölde geçen hikâyelerinde birçok ortak nokta vardır. Bu hikâyelerdeki kahramanlar, 155

Koray, a.g.e.,.s. 119-128.

338

çok ihtiraslıdırlar ve bu ihtiras, onları çoğu zaman ölüme götürür. Bu hikâyede Leylâ, erkekliğini kaybeden eşini terk edip çapkınlığı herkesçe bilinen Abdullah İbni Mansur’a kaçar. Mansur ise Leylâ’nın eşiyle savaşırken kılıç parıltılarını Leylâ’nın dişi gibi gördüğü için kendisini korumak yerine onların üstüne atılmıştır. Bu kahramanların, aşkları adına büyük yeminler etmeleri ve bu yeminlerin, hayatlarında dönüm noktası olması adı geçen hikâyelerdeki bir diğer ortak noktadır. Bu hikâyelerin ortak bir özelliği de “Leylâ ile Mecnun” hikâyesine olan benzerlikleridir. “Cenup Yıldızı”ndaki kadın kahramanın adı Leylâ olduğu gibi hikâyede “Leylâ ile Mecnun” hikâyesine açıkça atıfta da bulunulmuştur: “Abdullah ibni Mansur Leyla’sını çöllerde arasın: Bir mecnun gibi!..” (s. 120)

Yazarın çöl hikâyelerinde dikkat çeken bir başka nokta da bunların tümündeinanılması güç olaylara yer verilmesidir. Burada da Leylâ’nın ölüm sebebi gariptir. Yazar, bu hikâyelerine efsanevi bir özellik kazandırmak istemektedir. Zaten çölde görülen hiçbir şeye inanmamak gerektiği mesajı hikâyede açıkça dile getirilmiştir: “Çölün üstünde her şey seraptır!.. Kendi kendine bunu tekrarlıyordu; sonra bir dakika için, çölde yaşayan bir bedevînin hiçbir şeye inanmamak mecburiyetinde olduğunu düşündü(.)” (s. 123)

Bu hikâyede ihtiras-namus çatışması vardır. Kahramanlar, namus kavramına uygun hareket etmemiş, ihtiraslarının kurbanı olmuşlardır. Leylâ ile Mansur’un gözlerini kör eden, aşk değil şehvettir; ancak anlatıcı, bu duygudan aşk diye bahseder ve Leylâ’nın ölümünü aşkından ayrı yaşayamayacak olmasına bağlar: “O, bir macera kahramanı olmakla beraber, Allah’ın ezelî namı önünde yemin etmişti ki, Abdullah ibni Mansur’dan sonra artık yaşayamayacaktı. Allah bunu biliyordu, ve onların aşkını da mademki Allah ezelde takdir etmişti; şu hâlde niçin, ebedde onları birleştirmesin?..” (s. 128)

Leylâ ile Abdullah ibni Mansur, yıldızları aşklarına şahit gösterip yemin ettikleri için hikâyenin adı “Cenup Yıldızı”dır.

339

Hikâyenin mekân ve zamanı açıkça bildirilmemiş olsa da olaylar Arabistan’da geçmektedir. Yazar anlatıcının naklettiği bu hikâyede de benzetme ve uzun cümlelerin bol olduğu şiirsel bir üslup söz konusudur. Ancak bazı dil yanlışları da vardır: “Orada, gözlerinden başka yaşayan ve canlı hiçbir şey kalmamıştı.” (126)

2.9.9. Bir Öpüş Altında “Bir Öpüş Altında”156, oldukça basit ve kısa bir hikâyedir. Bu hikâyede olay yoktur; sadece çocuk denecek yaşta evlenen bir kızın günden güne büyüyüp olgun bir kadına dönüşme süreci anlatılmaktadır. Kahraman anlatıcı, evlendiklerinde on yedi yaşında olan eşini bir kadından ziyade bir mektep çocuğu olarak görmektedir. Eşi ise bir kadın gibi hareket etmeye çalışır. İlk zamanlar üzerinde iğreti duran bu hareketler, yaşının ilerlemesiyle ona yakışmaya başlar. Onu bir çocuk gibi gören eşi de artık ona âşık olmaya başlamıştır. Çünkü bir kadın ve eş olmak için gereken olgunluğa ulaşmıştır. Kadındaki bu değişim, eşinin öpüşleri karşısındaki tavrıyla özetlenmiştir. Hikâyenin adı da buradan gelmektedir: “On yedi yaşında ve küçük, vahşi bir kedi gibi ne kadar yırtıcı bir tabiatı vardı. Çok kereler bir öpüş altında eriyecek dakikalarını bekledim; dudaklarımın yapışkan temasında açılmasını ve rehavetle kendisini bırakmasını istiyordum. Bu duyguyu hiçbir vakit elde edemeyecek miydim?” (s. 130) “Derisine dokunduğum vakit, taze bir meyvenin kabuğundaki aynı hissi buluyorum. Artık on yedi yaş gerginliğinden daha başka türlü bir sertliği var. (…) Fakat, bir öpüş altında bu sertliğin bir kadife kadar yumuşadığını duyuyorum.” (s. 130)

Kız büyüyüp evlilik için gerekli olgunluğa ulaştığında çiftin evliliğinde başka bir sorun belirir. Adam ihtiyarlamaktadır. Hikâyede evlilikteki yaş farkının yaratacağı sıkıntılar, öğretici bir tavır takınmaksızın sezdirilmiştir.

156

Koray, a.g.e., s. 129-130.

340

Hikâyede zaman ve mekân hakkında bilgi yoktur. Ama on yedi yaşındaki bir genç kızın olgun bir kadın hâline gelmesi için gereken bir süreç söz konusudur. Anlatıcı hakkında da bilgi verilmemiştir. Hikâyenin son cümleleri, eşi ile arasında büyük bir yaş farkı olduğunu ortaya koymaktadır. Genç kız, yetişkin bir kadın olmuştur, ama bu kez de adam, giderek ihtiyarlamaktadır. Hikâyenin satır aralarında, eşler arasındaki büyük yaş farkının sakıncalarına kısaca değinilmiştir: “(…) ikimizin de arasına ve hiçbirimizin, belki daha ziyade benim, farkında olmaksızın giren bir şey var?.. Benden eksilen, fakat ona ilave edilen bir şey!.. Bu nedir?.. Belki, belki bir ihtiyarlık.” (s. 130)

2.9.10. Beyaz Güller “Beyaz Güller”157 adlı hikâye, mensur şiir tarzında yazılmış bir aşk hikâyesidir. Hikâyede olay değil üslup ön plandadır: “Beyaz gülleriniz var mı bana vermek için? Ama sarı olmasınlar. Kırmızı da hiç… beyaz, bembeyaz olsunlar. Eğer bahçenizde beyaz gülleriniz varsa ilk açan beyaz güllerden ilk açtığı sabah bana bir demet yapınız ve açık penceremden içeriye atınız onları…” (s. 131)

Anlatıcı, ölen sevgilisine bir çelenk yapmak için okuyuculardan beyaz gül istemektedir. “Beyaz gülüm” diye bahsettiği sevgilisi, hastalandığında ondan beyaz gül istemiştir. Mevsimin kış olması nedeniyle bu dileği gerçekleştirmek için uzun süre bahçelerde dolaşmak zorunda kalan anlatıcı, ilk açan beyaz gülü bulup sevgilisine götürür. Gülü derin derin koklayan kız, onu sevgilisine geri verir. Beyaz gülü sevgilisine bir hatıra bırakmak için istemiştir. Bunu gerçekleştirdikten sonra da ölür: “Beyaz gülüm o gün, mevsimin ilk açan beyaz gülünü ilk kokladığı gün; ince, narin sakı üstünde başı koparılmış gibi soldu. Ve dudaklarında: -

Beyaz gülü ona veriniz… Beyaz gül onun olsun… diyerek öldü.” (s.

133)

157

Koray, a.g.e., s. 131-134.

341

Hikâyenin zaman grafiği, hâlihazır-mazi-hâlihazır şeklinde düzenlenmiştir. Hikâyenin başında okuyuculardan beyaz gül isteyen anlatıcı, geçmişe dönüp sevgilisiyle geçen günlerini anımsar ve sonunda yine okuyuculardan beyaz gül ister. Bu sırada sevgilisinin ölümünün üzerinden dört yıl geçmiştir. Söz tekrarlarına çok yer verilen bu hikâye, teması ve bu temanın işlenişi bakımından Hâlit Ziya’nın “Sarı Gül” adlı mensur şiirine benzemektedir.

2.9.11. Ayna “Ayna”158 adlı hikâye, “Bir fahişe odasındaki aynanın hatıratı” şeklinde kurgulanmıştır. (s. 135) Hikâyede bir fahişenin acı dolu hayatı. Bir aynanın ağzından anlatılmıştır. Hikâyenin başında ayna, ilk kez karşılaştığı kadını tasvir eder: “Üçayaklı bir masa üstünde arkamı duvara vermiş duruyordum. Yalnız belinden yukarsını gördüğüm bir kadın, yüzüme dikkatle baktı. Çirkindi diyemem. Fakat, şimdiye kadar da böyle bir çehre görmüşdeğildim. Gözleri. Üstüne parça parça atılmış sürmelerle simsiyahtı; ve dudakları bir bıçak yarası kadar kanlı…” (s. 135)

Aynayı satın alan fahişe, onu odasına yerleştirir ve ayna, bu odada tanık olduklarını anlatmaya başlar. Kadın, aynayla baş başa kaldıklarında çok mutsuz, yorgun görünür; ama müşteri karşısına çıkınca birdenbire değişir ve bu hâl, aynayı şaşırtır: “Fakat az evvel o gülmüyordu; yüzünün güleceğini de hiç zannetmezdim. Lakin şimdi, ince ince gülüyor, ve beli dalgalı sular gibi kıvrıntılarla oynuyordu. Ona ne olmuştu?..” (s. 139)

Hikâyede geriye dönüşle kadının bu odaya ilk geldiği ve fahişeliğe başladığı güne gidilir: “İşte bir kadın. Bu oda içine yeni geliyor; üstünde havı dökülmüş siyah ve kadife bir manto var. Kulaklarında ihtiyar bir kadın sesi: 158

Koray, a.g.e., s. 135-147.

342

Kadın,

Bahtın burada açılacak.” (s. 141)

işe

başladığı

ilk

günlerde

istemediği

müşterileri

geri

çevirebileceğini düşünür, ama böyle bir hakkı olmadığını kısa sürede öğrenir. İlk zamanlar utangaç biri olan bu kadın, zamanla bu utangaçlığı da üzerinden atar ve yaşamak istiyorsa kendisinden beklenenleri düşünmeden yapmak zorunda olduğunu anlar: “O gece çıplak vücudundaki deriyi çıkardılar ve ona saçlarından geçirerek şehvetin ve açıklığın derisini giydirdiler. Şimdi vücudu, bu odaya ilk gelen kadının hicap eden vücudu değildi. Ve yaşamak için –yatmak…” (s. 145)

Aradan yıllar geçer ve kadın, ayna karşısında düşünür. Kaybettiklerinin farkına birdenbire varır. Hayatına giren herkes ondan bir şeyler almıştır. Peki, geriye kalan nedir? “Her giren bir şey çaldı. Bu yığın yığın insanlar gözlerinin rengini çaldı, dudaklarının hararetini, yüzünün taravetini, memelerinin hayatını çaldılar. (…) Yığın yığın insanlar renk, hararet, ziyave hayat çaldılar. O kadından bütün bunlar çalındı. Geride ne kalmıştı?.. Gözlerini yavaş yavaş açtı. Ve gördü: Gözlerinin ziyası gitmiş, dudaklarının kızıllığı sönmüş, harap ve tehî bir yüz.” (s. 146)

Aynanın son bölümdeki sözleri, fahişelerin satılık bir mal olarak görüldüğüne vurgu yapmaktadır: “Onun, kim olduğunu sormayınız; ismini bilmiyorum. Ve siz de, ismini bilmeden vücudunu alınız, sonra fırtınayla parçalanan bir sandal enkazı gibi onu fırlatınız, fırlatınız ve atınız. O, dünyadaki metaların en kıymettarıdır. Ve efendiler bir buçuk lira… Dünyadaki metaların en kıymettarı bir buçuk liraya satılıyor efendiler.

343

Hem ucuz hem sağlam; çürüğü çarığı, hilesi hurdası yok efendiler… Beğen beğendiğinizi alınız. Bir buçuk liraya… Şişman, zayıf, küçük, büyük, haydi gidiyor.” (s. 146)

Fahişelerin hayatına girenler, onlardan almak istediklerini alıp gider ve bir daha geri dönmezler. Ayna, hikâyedeki son sözleriyle buna işaret eder: “Önümden, herkes hızla geçti. Konduğum masa üstlerinde, dekor gerçi aynı kaldı. Fakat bu dekor içinden geçen adamlar o kadar değişiktiler ki… Ve ben bir gördüğümü bir daha görmedim. Onlar bir sahilde akan sular gibi geçti, geçtiler ve gittiler. Fakat ben onları bir dah görmedim.” (s. 147)

Hikâyede fahişelere yönelen iki farklı bakış açısının yansımaları vardır. Eserdeki fahişeye bir insan olarak bakan tek varlık aynadır. Diğerleri ise onu alınıp satılan ticari bir malya da kullanılıp atılacak bir paçavra gibi görmektedir. Oysa o da bir insandır ve onun da duyguları vardır: “(…) bu oda içinde hayatına ilk girmek isteyen o adam eğer bu dakika gelmiş olsa, ona haykıracaktı: -

Bir fahişe aç bile olsa her zaman para almaz. Ve fahişe vücudunu

bazen de kendi zevkiyle verir…” (s. 143)

Fahişe, koltukdeğnekli olduğu için ilk müşterisini reddetmek istemiştir. Hâlbuki fahişelerin seçim hakkı yoktur: “Para veriyorum; ister istemez yatacak. Orospunun belalısı da olur muymuş? Laf mı bu?.. Adam para veriyor. İsterse öldürür de… Orospunun da belalısı olur muymuş?” (s. 143)

Fahişeler, yaşamak için her şeye tahammül etmek, bütün beklentileri karşılamak zorundadırlar. İçleri kan ağlasa da neşeli olmaları beklenir. Hikâyede, onların neşeli, umursamaz tavırları arkasında yatan drama da değinilmiştir: “Gözlerinizden yaşlar sel gibi boşanırken, damlalar birer inci gibi gülecek… ve ağlayan damlalar içinden, birer papatya doğacak.. yaşamak için ağlıyorken gülmek lazım ve ağladığını kimseye göstermemek… Gözyaşlarını yalnız başınızı koyduğunuz yastıklar bilmelidir, neşenizi herkes.” (s. 139-140)

344

Kadın, fahişeliğe başladığında o kadar genç ve cahildir ki ne hayatı ne de kendisini tanımaktadır. Bu durum, hikâyede kendisine ayna karşısında gördüğü kadını tanımayacak kadar yabancı olduğunu gösteren cümlelerle verilmiştir: “Ne garip! Kendisini hiç tanımıyordu… Üstünde havı dökülmüş siyah ve kadife bir manto olan bu kadın kimdi acaba?.. Ve ona doğru ellerini salladı. Hayret. Karşısındaki kadın ellerini sallıyordu. Kaşını oynattı. Aynı hareket. Omuzlarını kaldırdı. Ve çıldıracak. Aynı hareket.” (s. 141)

Hikâyede zaman zaman simgesel bir anlatım kullanılmıştır. Fahişe, bir kaynağa; ondan faydalananlar ise aç ve susuz hayvanlara benzetilmiştir. Henüz genç olmasına rağmen bu kaynak kurumak üzeredir. Ama yaşamak için akmaya devam etmek gereklidir: “(…) akmak lazımdı; akmak ve taşmak… Akmak ve taşmak lazımdı. Yaşamak için akmak ve taşmak…” (s. 138)

Bazen de fahişeler bir sineğe, müşterileri ise örümceğe benzetilir. (s. 139) Hikâyenin anlatıcısı bir aynadır ve bu ayna, çevresinde gördüğüher şeyi ayrıntılı şekilde tasvir eder. Geceyi birlikte geçiren bir askerle fahişenin sabahki görüntüleri, aynanın dikkatiyle sunulmuştur: “(Bir zabit) Karşımda dimdik durdu. Göz kapakları şişti. Ve gözlerinin içi bulanık. Bununla beraber şapkasını düzeltmeği unutmadı; ceketini şiddetle aşağı çekti, kayışını daha muntazam yapmak için yerinden oynattı. Bütün bu esnada göğüs ileri doğru çıkmıştı; omuzları geride… Yüzü bir kaya kadar sertti; sert ve esmer… Vücudu İran memleketlerinde bir kale fethetmiş kadar gurur içindeydi. Sonra mahmuzları tekrar şakırdadı; merdivenleri iniyordu. O gittikten az sonra, onun geldiği merdivenlerde bir kadın şekil aldı; yıkılacak kadar hastaydı ve mecalsiz…” (s. 137)

345

“Onun, dün gece, elbette kıvrık ve diri olan kirpikleri, vurulmuş kadar bitaptı. Gözlerinin altı çürümüş manolya yapraklarına benziyordu. Allıklar, pudralar, palet

üstünde karıştırılan

boyalar

gibi,

yüzünde yer

yer,

parça

parça,

darmadağındılar. Yanakları ince, fakat derin çizgilerle şerha şerhaydı. Ve dudakları, keskin bir hayvan dişiyle ısırılmış kadar yaralı… Üstünde omuzlarına kadar açık olan ipekli şey, göğsünde yırtıktı. Memeleri, resimleri oynamaktan silinmiş ve patlamış lastik toplar gibi pörsüktüler.” (s. 137-138)

Hikâyede anlatıcı, bir ayna olduğu ve aynaya bakan insan, orada hayatının izlerini bulduğu için hikâyenin adı “Ayna”dır. Fahişelerin bu işi yaşamak için yaptıkları ve yaşamak için pek çok zorluğa göğüs gerdiklerini anlatmak üzere “Yaşamak için tahammül lazım.” (s.143), “(…) yaşamak için hücum lazım” (s. 139) gibi sözler sık sık tekrarlanmıştır.

Hikâyedeki mekân, eşyası bir karyola ve aynadan ibaret olan bir fahişe odasıdır. Eserde on yıldan uzun bir zamanda yaşananlar, özetleme ve geriye dönüş teknikleriyle anlatılmıştır. Nedim Gürsel’in de aynı adı taşıyan159 ve Kayahan Özgül’ün de işaret ettiği gibi bu hikâyeye benzeyen bir hikâyesi vardır. İki hikâyenin de anlatıcısı bir aynadır. İki hikâyede de kadın kahraman, aynayı bir antikacıdan alıp odasına götürür. İki hikâyede de aynanın, kadın kahramanı dükkânda ilk gördüğü anda hissettiklerini aktarmasıyla başlar: “Onu sabah aydınlığında gördüm ilk kez. Yıldırımla vurulmuşa döndüm. Hiç kimse öyle bakmamıştı bana. Kalabalığın içinden sıyrılıp önümde durdu. Göz göze geldik birden. O anda alınyazımızın birleştiğini, birbirimizden hiç ayrılmayacağımızı anladım. İki kocaman siyah göz, upuzun kirpikler baktı bana.” (s. 123)

2.9.12. Rübâb-ı Şikeste “Rübâb-ı Şikeste”160 adlı hikâyede başarılı, ama çirkin bir şairin, sevdiği kızın zalimliği nedeniyle çektiği acılar anlatılmaktadır.

159 160

Nedim Gürsel, Kadınlar Kitabı, Cem Yayınevi, İstanbul, 1983, s. 121-133. Koray, a.g.e., s. 159-162.

346

Hikâye, genç kızın acımasızlığını anlatan bir cümle ile başlamıştır: “Stella… Biliyor musun ama… sen de ne kadar zalimsin…” (s. 159)

Bunu söyleyen, Stella’nın arkadaşı Rahşan’dır. Rahşan, onun şair hakkındaki duygularını öğrenmeye çalışmakta, o ise umursamaz ve aşağılayıcı bir tavır içindedir: “Stella… Güzel, cici Stella… Neden ama sevmiyorsun onu… Gerçi güzel değil… -

Bir karga kadar çirkin…

(…) -

Fakat bilir misin? Çirkin ama… şöhret… şan… para… hepsi onun için… Son

neşrettiği şiir kitabını görmedin mi? Bütün gazeteler nasıl alkışlıyor. Sonra gözünün önünde… kulübe geldiği zaman, beyler, paşalar, mebuslar, etrafında pervane gibi dönüyor.” (s. 159)

Plajda bulunan Rahşan ve Stella’nın yanına bir süre sonra üç hanımla birlikte şair de gelir. Şairin elinde Rübâb-ı Şikeste adlı kitap vardır. Gençler, kitaptan fal tutmaya karar verirler. Herkese, kendisine uygun bir şiir çıkar. Sıra şaire geldiğinde onun çok heyecanlı olduğu görülür. Çünkü falında Stella’ya olan duygularını anlatacak bir şiir çıkmasını istemektedir. Kitabın sayfalarını rastgele açar. Çıkan şiir anlamlıdır: “Arkasında ayakta duran Stella, son darbeyi insafsızca haykırarak vurdu: -

‘Çirkin…’ ” (s. 162)

Hikâyede güzelliğiyle mağrur bir genç kızın çirkin âşığına çektirdiği acı anlatılmaktadır. Şair ve Stella zıt özelliklere sahiptir. Şair çirkin, ama ince, duygulu biri iken Stella güzel, kibirli ve acımasız biridir. Yazarın “Abajur” adlı hikâyesi ile bu hikâye arasında kahramanlar bakımından benzerlik vardır. “Abajur”da çirkin, ama zeki bir kadın, burada ise çirkin, ama yetenekli bir adam vardır. Karşılarında yer alan kişiler güzel, kibirli ve acımasız insanlardır. Bu kahramanların ikisi de insanları dış görünüşe bakarak değerlendirenlerin aşağılamalarına maruz kalmıştır. Hikâyede fal tutmak için seçilen kitabın Rübâb-ı Şikeste olması anlamlıdır. Bu kitap, Servet-i Fünun topluluğunun şiir anlayışını temsil eder. Servet-i Fünun

347

şairleri çok duygusal, içe kapanık insanlardır. Bu hikâyedeki şair de bu özelliklere sahiptir. Stella’yı büyük bir aşkla sevmekte, ama duygularını ona açamamaktadır. Servet-i Fünun şairlerinin ağlamaklı, içli şiirleri de hikâyedeki şairin ruh hâline uygundur. Hikâyede montaj tekniği ile Rübâb-ı Şikeste’den pek çok alıntı yapılmıştır: “Sabah olursa… Bu memlekette de bir gün sabah olursa, Hâlûk, (…)” (s. 161)

Hikâye, İstanbul’un adalarından birinde geçmektedir. Olay, birkaç saat içinde gerçekleşir. Şairin Stella’ya olan aşkı ve genç kızın cefaları ise bir süredir devam etmektedir. İlâhi anlatıcı, hikâyeye yorumlarını da katmıştır: “Şair seviyordu onu… Kalbinde için için kanayan, beyninde daima düşünen bir dertti bu… Fakat çirkindi zavallı… dar, basık bir alın… sonra bu alına pençe atıyormuş gibi saldıran saçlar… Kaba, taşkın bir burun… Kudretin bu garip cilvesine insan baktığı zaman gayrıihtiyarî bir merhamet hissediyordu…” (s. 160)

2.9.13. Ruhiyat Müderrisi “Ruhiyat Müderrisi”161 adlı hikâye, bir öğrencisi ile yıllar önce öldürdüğü sevgilisi arasındaki benzerlik karşısında sinir krizi geçiren bir profesörün hikâyesidir. Hikâyenin başında mekân ve kişiden bahsedilir. Profesör, alışılmış hareketleriyle sınıfa girmektedir: “Müderrisler odasından çıktıktan sonra, eski nezaretin ikinci kat koridoru ucunda, şimdi ‘Ziya Gökalp’ dershanesi olan felsefe sınıfına doğru, çantasını hafifçe sallayarak, mutat adımlarıyla yavaş yavaş yürüdü.” (s. 163)

Profesörün ders anlatmadan önce alnında biriken teri silmek, ders notlarını çıkarıp sınıftaki sıralara bakmak gibi bazı hareketleri de yıllardır hiç değişmemiştir.

161

Koray, a.g.e., s. 163-169.

348

Ancak profesör, o günlerde sıralara bakarken bir öğrencisi ile eski sevgilisi arasındaki benzerliği düşünmektedir. Profesör, Birinci Dünya Savaşı yıllarında İstanbul ile Berlin-Viyana arasında ticret yaparken Avustralyalı bir kadınla sevgili olmuştur. Kendisine ihanet eden bu kadını öldürmüştür. 1920’nin sonlarında işlediği bu cinayeti, İstanbul’un o yıllardaki karmaşası sayesinde örtbas etmiş, hatta kendisi bile unutmuştur. Sadece bazı geceler geçirdiği sıtma nöbetleri sırasında sevgilisinin ismini (Nina) sayıklamakta, ama bu rahatsızlık da zaman içinde azalmaktadır. Ancak Nina’ya çok benzeyen bu öğrenciyi gördükten sonra o günleri yeniden düşünmeye başlar. Hastalığı da nüksetmiştir. Profesör, bu öğrenciyi köşküne davet eder. Kafası, bütün gece Nina’yla meşgul olan adam, âdeta o günlere dönmüştür. Kendisini karşısındakinin Nina olduğuna inandırdığı için sürekli olarak Berlin ve Viyana’dan bahseder ve kızın da oralar hakkında bir şeyler anlatmasını ister. Kız, izlediği filmlerden bu şehirlerle ilgili bölümler anlatır. Ama adam, bunların film değil gerçek olduğuna inanır. Öğrenci, geceyi hocasının köşkünde geçirir. Profesör, ona odasını gösterdikten sonra da Nina’yı düşünmeye devam eder. Onu son olarak bir adamla aynı yatakta görmüştür. O geceyi ve cinayet anını âdeta yeniden yaşayan profesör, bir buhran geçirir. Zihni o gecenin izleriyle dolu iken kızın odasına gider. Uyumakta olan bu kızın Nina olduğunu düşünmektedir. Elini yatağa doğru uzatır: “(…) karyolanın topuzları avuçları içinde; belki de bir baş…” (s. 168)

Ertesi sabah, okula gitmek üzere uyanan profesör, öğrenciyi de uyandırmak için odanın kapısını çalar ve kıza seslenir; ama içeriden cevap bulamaz. Derse gecikmemek için onu uykuda bırakıp evden ayrılır. Her zamanki hareketleriyle sınıfa giren profesör, başını kaldırıp sıralara baktığında karşısında bir çukur olduğu hissine kapılır. Ders anlatacak gücü kendinde bulamaz: “Notların yanında duran çantasını ters çevirdi; kâğıtları düzeltti; alnını tekrar sildi mi? Belki… Affediniz, dedi, bugün çok hastayım. Notlarını kapadı.

349

Sustu. Ders ilk defa olarak sıkıntılı geçiyordu.” (s. 169)

Bu, açık uçlu bir hikâyedir. Profesörün öğrenciyi öldürüp öldürmediği açıklanmamıştır.

Ancak

kızın

sabah

uyanmaması,

öldürme

ihtimalini

güçlendirmektedir. Hikâyede öne çıkan husus, bir ruh bilimi profesörünün ruhsal çatışmalarıyla başa çıkamayıp dengesiz hareketler yapmasıdır. Bir ruhbilimcinin kontrollü davranması beklenirken o, sevdiği kadını öldürmüş, yıllar sonra karşılaştığı bir öğrencinin o olduğuna inanmış, belki onu da öldürmüştür. Hikâyenin mesajı şudur: Teorik olarak ruh biliminin derinliklerini bilmek, dengeli hareket etmek için yeterli değildir. İnsan ruhu, çok daha karmaşıktır. Hikâyenin adı da bu çelişkiyi vurgulamaktadır. Profesörün geçirdiği buhran, hikâyede başarıyla canlandırılmıştır: “Gece, saat belki üç vardı; on iki sene evvelin aynı dakikaları… Kendi kendine iddia etti ki, sarışın talebe odur; daha yedi sekiz saat evvel, Petrograd’ın altında, parmaklarının hareketi, saçlarının arkaya atılışı, omuzlarındaki kımıldanış; yahut da bu daha hakikatti: Viyana İstasyonunda tanıştığı akşam… Nasıl anlatıyordu o akşamı. Sonra ne diyordu: ‘Hayır azizizm, sadece bir sinema hatırası…’ Tuhaf; inkâr ediyordu demek… Şu hâlde, bu gecenin aydınlığı, içerde yattığı odadan sokağa taşan ve dolduran büyük ve geniş aydınlık?.. Bunu ne yapacak?.. Hâlbuki kendisi boğuluyordu burada… oda kapısının sarı tokmağını çevirdi; yan tarafta, onun uyuduğu oda kapısını… orada durdu; uyuyordu o… Karyolasının başucunda, gözleri kapalı, Viyana’nın lüks bir otel odasında, istasyonun lambalarını düşüne düşüne geçirdiği bir gece… Dışarısı ne kadar aydınlıktı; ve sonra Petrograd’ın altı, on iki sene evvel, Nina sarışın talebe, ‘Hayır azizim bir sinema hatırası…’ ” (s. 168)

Hikâyedeki olaylar on iki sene öncesine kadar uzanmaktadır. Profesör, Nina’yı 1920’de öldürmüş, beş sene kadar Anadolu’da saklanmış, yedi seneden beri de üniversitede ders vermektedir. Nina’ya benzeyen öğrenciyi ise iki senedir tanımaktadır. Profesörün bir kız öğrenciyi evine, üstelik de yatılı olarak davet etmesi, kızın da bunu kabul etmesi o zamanların Türk toplumu için pek de uygun değildir. Olayların mekânı, Berlin, Viyana, İstanbul ve Anadolu’dur. Kapalı mekânlar ise üniversite, profesörün köşkü ve Viyana’da lüks bir otel odasıdır.

350

Anlatıcı, yazardır ve bazı cümlelerde anlatım bozukluğu yapılmıştır: “(…) gözlerini sıralara kaldırdı; baktı; indirdi.” (s. 163) “Ve her şeye rağmen geçmiş bir mazi kadar unuttuğumuz (…)” (s. 164)

2.9.14. Merzengüş Sultan “Merzengüş Sultan”162 adlı hikâye, bir su perisi ile ona âşık olan bir ihtiyar ve süvarinin masalımsı hikâyesidir. Hikâyenin başında, olayların geçtiği mekân tasvir edilmiştir: “Eğer Akdeniz’de küçük bir seyahate çıktıysanız, görmüşsünüzdür: Erken bir sabah, Antalya sahillerinin sisli ve buharlı kenarları, -doğan güneşle- üstüne bir kopya kâğıdı konmuş ve damla damla çekilmiş gibi sisten ve buhardan açılırken, ılık bir portakal aynı zamanda keskin birçam kokusu, hüviyetinizi bihuş bir telezzüz içinde bırakır. Gözleriniz açılan sahile doğru, biraz dikkatle bakacak olursa, girift helezonlar ve girift yapraklarla sarılmış muhteşem bir malikâne görecektir.” (s. 182)

Hikâyenin anlatıcısı, bir tesadüf neticesinde malikâne yakınlarına gelen bir çocuktur. Bu çocuk, malikânede yaşanan olayları bir serçeden dinlemiş ve hikâyeyi onun ağzından nakletmiştir. Bir ihtiyar, malikânenin bahçesindeki kulübede yıllardan beri yapayalnız yaşamaktadır. Bir gün bahçedeki gölde, bir su perisi olan Merzengüş Sultan’la karşılaşan ihtiyar ve serçe ona âşık olurlar. İhtiyar, Merzengüş Sultan’ı tanıdıktan sonra yalnızlığın verdiği hüzünden kurtulur, artık çok mutludur. Ancak Merzengüş Sultan, yolu malikâneden geçen bir süvariye âşık olur. Peri ve süvari, aşklarının verdiği mutluluktan sarhoşken ihtiyar, onları kederle izlemektedir. Merzengüş Sultan, yolunu kaybettiği için bu gölde bulunmaktadır. Ama göl, onun uzun süre yaşayamayacağı kadar küçüktür. Ayrıca kış yaklaşmakta ve o, ailesinin yanına dönmek zorundadır. Merzengüş Sultan, sevgilisiyle vedalaşıp gölü terk eder. Geride bıraktığı âşıkları ise perişandır. Önce süvari, bir süre sonra da ihtiyar ölür. 162

Koray, a.g.e., s. 182-192.

351

Anlatıcı, hikâyenin sonunda okuyuculara seslenir ve hikâyeyi özetler: “Ben size küçük bir serçenin söylediklerini aynen anlattım: metruk ve münzevî bir ihtiyarla genç bir süvari, bir su perisini sevmişlerdi…” (s. 192)

Hikâyedeki kahramanların yaşadığı duygu, imkânsız; ama çok güçlü bir aşktır. Hikâyelerinde aşkın pek çok değişik görüntüsüne yer veren yazar, burada da masal âlemine uzanmıştır. Bu, kahramanlar, mekân, zaman, anlatıcı, olay ve üslubuyla masal gibi kurgulanmış bir eserdir: “Orada eski, çok eski, ama çok eski zamanlarda bir ihtiyar varmış.” (s. 183)

Üslup, yazarın ilk hikâyelerinden olan bu eserde de oldukça süslüdür. Benzetme, abartma, uzun cümleler ve söz tekrarlarına çok yer verilmiştir: “Yüzünün rengi şeffaf bir buz safhası altında, yarı pembe bir gülün donuk parıltısında vehimler verirken, küçük ve cilalı elleri -yüz bin kere haykıralım- küçük ve cilalı elleri, sakin bir su üstünde açan muhayyel zambakmış sanki…” (s. 182-183) “Bülbüller,

Merzengüş

Sultan’ın

harikulade

sesinin,

harikulade

terennümüne bir aksiseda hâliyle cevap verir, ve ses olgun ve taze ve sarı bir gül ihtişamıyla doğan ay altında gümüşlü bir esrar içinde yükselirken; yapraklar kımıldamaz, rüzgâr susar, deniz durulurdu…” (s. 189)

Olay, çok eski, meçhul bir zamanda geçmekle birlikte mevsim, yazdır. Hikâyede yaz, aşk ve mutluluk getirirken sonbahar, ayrılık ve ölüm getirmiştir. Hikâyede bazı anlatım bozuklukları da vardır: “Fakat bir sabah, tuhaf ve garip bir tesadüfün sevkiyle(…)” (s. 183) “(…) bunu daima söylüyor ve her zaman tekrar ediyordu.” (s. 190)

2.9.15. Mavi Göl “Mavi Göl”163, güneş ışığından mahrum bırakılan bir prensesin bir çalgıcı tarafından güneş ışığına kavuşturulmasının anlatıldığı bir hikâyedir. Hikâye, başkişi ve mekân tanıtılarak başlamıştır:

163

Koray, a.g.e., s. 193-198.

352

“Gemicilerin Mavi Göl ismini verdikleri büyük ve dalgaları sıcak denizin şark ucunda bir gece bir kız doğdu.” (s. 193)

Saray halkı, güzelliğinden dolayı prensesi güneşten ve ışıktan uzak yaşatma kararı alır. Güneşin onu kıskanıp teninin rengini çalmasından korktukları için prensesi penceresiz bir saraya kapatırlar. Prensesin doğum günü şerefine verilen ziyafette bir çalgıcı “Mavi Göl’ün güneşli havalar melodisi”ni çalar. Oysa bu, prenses doğduğu günden beri yasaklanmış bir melodidir. Çünkü bu şarkı, insanın gözleri önünde güneşi canlandıran bir şarkıdır. O gece bu melodiyle dans eden prenses, çalgıcının kendisine ertesi gün bir hediye verme isteğini kabul eder. Çalgıcı, prensesi, kilitli duran ve sarayın tek penceresini bulunduran odaya götürür. Perdeleri açıp prensesin güneşi görmesini sağlar. Ancak prenses, o anda gözlerini kaybeder. Bu sırada muhafızlar koşup çalgıcıyı yakalarlar. Prenses ise ona yalvarmaktadır: “Yalvarıyorum size, diyordu, beni bırakmayınız, beni götürünüz, size yalvarıyorum ki götürünüz beni… Ey benim güneşim… Al ve götür beni buradan…” (s. 196)

Saray yönetimi çalgıcı ve prensesi cezalandırır. Prenses ve gözlerine mil çekilecek olan çalgıcı, bir kalyonla ülkeden sürülecektir. Çalgıcı, bir gemiye bindirilen prensesin yanına getirilir ve el ele tutmaları sağlanır. Gözlerini kaybeden prenses yine de memnundur. Çalgıcının “Yaşıyorsunuz değil mi?” sorusuna “Yaşıyorum, (…) ışık ve ziya içinde yaşıyorum.” diye cevap verir. (s. 197) Güneşi ilk gördüğü anda

prensesin gözleri, güneş ışığıyla dolmuş ve ondan sonra her şeyi ışık şeklinde görmeye başlamıştır. Çalgıcının mil çekilen gözlerine bakar ve onları da ışıklı görür. Bu hikâyede insandan ziyade güneşe duyulan aşk söz konusudur. Çalgıcının görevi güneş ışığından mahrum bırakılan prensesi güneş ışığıyla tanıştırmaktır. Bunu gerçekleştirince de ölür. Prenses, onun gözlerine bakıp onları “ışık ve aydınlık içinde gör(düğünü)” söyleyince “omuzlarını ve göğsünü, Mavi Göl’ün kuvvetli rüzgârına çeviren adam, kollarını yukarıya, güneşe doğru kaldırarak: -

Ey benim güneşim, diye haykırdı, ey benim güneşim, yaşa…

Ve Prenses’in ayakları dibine yıkıldı.” (s. 198)

353

Güneş ışığına övgüde bulunmak amacıyla yazılan bu hikâyede, güneşli havalardan bahseden bir balıkçı şarkısı ve deniz de önemlidir. Prenses doğduğu gün şarkı için getirilen yasak, prensesin güneş ışığına kavuşmasıyla sona ermiş ve balıkçılar

yeniden

“Mavi

Göl’ün

güneşli

havalar

melodisi”ni

söylemeye

başlamışlardır. Bu şarkıyla biten hikâye, adını da balıkçıların “Mavi Göl” adını verdikleri denizden almıştır: “Uzakta, deniz hattı nihayetinde, gemiciler, ‘Mavi Göl’ün güneşli havalar melodisi’ni söylüyorlardı.” (s. 198)

Denizin ortasındaki saray, penceresiz odalar ve prenses gibi masal unsurlarının bulunduğu bu hikâyede anlatılan olay da masallardaki gibi olağanüstü özellikler içerir. İlâhi anlatıcının naklettiği olay, iki günde gerçekleşir, ama hikâyenin kapsadığı zaman, prensesin doğduğu güne kadar uzanır. Hikâyede bazı dil yanlışları yapılmıştır: “Bir an gelmişti ki tek bir vücudun bile katiyen kımıldamasına imkân kalmamıştı hiç…” (s. 194)

2.9.16. Kıllı Maymun “Kıllı Maymun”164 adlı hikâyede bir adamın, eşi ile yakınlıklarını kıskandığı maymunu öldürüşü anlatılmaktadır. İlk cümleyle zaman ve mekândan bahsedilmiştir: “Dün akşam, saat dört buçuk, beş sularında, büyük caddeden Taksim’e doğru çıkıyordum.” (s. 199)

Hikâyenin kahramanı, anlatıcının bir arkadaşıdır. Anlatıcı, hikâyenin başında onu bir sinemanın kapısında görür. Sinemada oynayan filmin afişinde ise iki âşık ve onları merakla izleyen bir maymun vardır. Anlatıcı, afişe bakan arkadaşı Şefik Muhtar’ı tanımakta zorlanır. Çünkü garip bir hâli vardır:

164

Koray, a.g.e., s. 199-206.

354

“(…) bu adam eğer ‘Şefik Muhtar’sa, böyle aptalca bir hâlecan, içine çekilmiş bir telaşla, saçları karışık, gözleri dumanlı ve kızıl, paltosuz, fakat pantolonu epeyce ütülü ve iskarpinleri rugan, olmazdı.” (s. 199)

Şefik Muhtar, afişteki maymunla kadını kendi eşi ve maymunlarına benzetmiştir. Titrediğini gören anlatıcı, onu sinemadan çıkarıp kendi evine götürür. Elindeki kitabı gösteren Şefik Muhtar, arkadaşına sürekli olarak “Bu kitabı okuyup okumadığını” sormaktadır. Bu, insanların kökeni hakkında bilgi veren bir kitaptır: “Sen, bu kitabı okudun mu?.. - Hayır. - İstersen oku… Ne ziyanı var… Eğer bir maymunun, eğer bir çocuğun yoksa, ve eğer benim gibi düşünmüyorsan, şüphesiz içinde dert olmayacak… ve sen, yine şüphesiz ki, mesut olacaksın… Fakat ben, ben… ben…” (s. 201)

Şefik Muhtar, eşiyle yurtdışında görevli iken tanışmıştır. Adı Hintfulyası olan bu kadını ona bir Hint racası hediye etmiştir. Şefik, eşiyle çok mutludur. Reşat adında bir de çocukları olur. Ancak Şefik Muhtar, bir gün oğlunun suratında bir ekşime görür ve aynısını eşinin yanından hiç ayırmadığı maymunda da gördüğünü fark eder. Dikkatli bakınca oğlunun gözlerinin içindeki parıltı ve elleriyle de maymuna benzediğini görür. Bir de insan neslinin maymundan geldiğini anlatan bir kitap okuyunca içindeki şüphe daha da büyür. Hintfulyası, “Kalbim” adını verdiği maymunla yan yana yatmakta, hatta çıplak yattığında bile onu bağrına basıp uyumakta sakınca görmemektedir. İçindeki şüphe ve kıskançlıkla baş edemeyen Şefik Muhtar, “Kalbim”i öldürür. Maymuna olan düşkünlüğünü bildiği için o gece karısının yanına gidemez ve arkadaşının evinde kalır. Huzursuzdur ve ağlamaktadır. Anlatıcı, arkadaşının akıl sağlığından ve intihar etmesinden endişe etmektedir: “Bu sabah kalktığım zaman onu bulamadım. Başım birdenbire döndü; hızla aşağı indim. O, geceleyin, masanın üstüne fırlattığı kitap elinde sımsıkı, uyuyordu. Kapıyı yavaşça kapadım; ve dışarı çıktım. Şimdi uyuyor. Uyandırılmasını da hiçbir zaman istemem.” (s. 206)

355

hikâyede kıskançlık

şüphenin

insana

neler

yaptırabileceği

anlatılmaktadır. Şefik Muhtar kendi kendisiyle çatışmakta, sonunda maymunu öldürmekte, ancak bu kez de karısının karşısına çıkamamaktadır. Kahramanın geçirdiği buhranı yansıtan bazı cümleler, hikâyede leitmotif tekniğiyle verilmiştir: “Sen, bu kitabı okumadın değil mi?.. Ne ziyanı var, istersen oku… Madem ki, ne bir maymunun var, ne bir karın, ne de bir çocuğun…” (s. 202) “Ben deli değilim azizim. Ben basit değilim, ben vehham değilim.” (s. 205) “Ben vehham değilim azizim. Ben basit değilim. Ben…” (s. 205)

Hikâyenin anlatıcısı, gözlemci konumundadır. Arkadaşı Şefik Muhtar, hariciye memurudur. Muhtar’ın eşi Hintfulyası ise güzel bir Hint kızıdır. Şefik Muhtar’ın içine şüphe düşüren maymuna dikkat çekmek için hikâyenin adı “Kıllı Maymun” şeklinde verilmiştir. Muhtar’ın Hintfulyası ile tanışması on yedi sene önce gerçekleşmiştir. Son bir seneden beri içindeki şüphelerle mücadele eden Şefik Muhtar, anlatıcıyla karşılaştığı gün maymunu öldürmüştür. Olaylar, İstanbul’da geçmektedir. Muhtar, eşi ile tanıştığında Bombay’da görevlidir. Çift, Birinci Dünya Savaşı çıktıktan sonra İstanbul’a dönmüştür. Hikâyede yine bazı dil yanlışları söz konusudur: “Beni gördüğü zaman hiç kımıldamadı, hiç hareket etmedi (…)” (s. 202203)

2.9.17. Hacı Nesip “Hacı Nesip”165 adlı hikâyede, eski terbiyeyle yetişmiş bir devlet memuru olan Hacı Nesip’in harf inkılabı, kadınların devlet dairelerinde çalışmaya başlaması gibi büyük değişiklikler karşısında bocalayışı ve aynı dairede çalışmaya başlayan Nermin Hanım’a âşık oluşu anlatılmaktadır.

165

Koray, a.g.e., s. 210-228.

356

Hikâye, dakikliği ve görevine olan bağlılığı ile tanınan Hacı Nesip’in bu özelliklerini anlatan bir olayla başlar: “Vilayet konağının dış kapısındaki jandarma nöbetçileri: -

Saat dokuz!.. dediler.

Filhakika merkez kıraathanesinin kapıya bakan köşesinde Defterdarlık’ın evrak kalemi birinci mümeyyizi Hacı Nesip Efendi, beri tarafa geçmek için otomobillerin ara yerinde bekliyordu.” (s. 210)

Hacı Nesip, o sabah işine giderken yeni idarenin getirdiği bazı değişikliklerden şikâyet etmektedir: “Yeni idare, yeni idare diyoruz, yeni idare her şeyi mahvetmedi mi… Şahsî hürriyete bu kadar tecavüz… Olur şey değil…” (s. 210)

Hacı Nesip’in rahatsız olduğu iki değişiklik vardır: Yeni Türk harflerine geçiş ve kadınların devlet dairelerinde çalışmaya başlaması. Yeni harflere zamanla alışabileceğini düşünse de “sefine-i devlete kadınların müdahâlesi”ni aklı almamaktadır. (s. 212) Zaten kendisi de elli yaşına geldiği hâlde bekârlığı tercih etmiştir. Hacı Nesip’in korktuğu şey, o gün başına gelir. Dairesine daktilo memuru olarak bir bayan atanacaktır. Bunu duyan daire çalışanları işi gücü bırakıp yeni gelecek memurun dedikosunu yapmaya başlar. Bayan memur işe başladığı günden itibaren dairede birçok değişiklik görülür. Öncelikle herkes erkenden işe gelmeye başlar. Bu, Hacı Nesip’in yirmi yıldan beri görmediği bir durumdur. Dairenin içine çeki düzen verilir. Üstelik başka bölümlerde çalışanlar da bir bahane ile evrak kalemine doluşmaktadır. İhtiyarladıkça insan kalabalığına özlem duymaya başlayan Hacı Nesip, bu durumdan şikâyetçi değildir. Ancak daireye gelen insan sayısı arttıkça oda ısısı da artmaktadır. Nermin Hanım, bu yüzden sıcaktan bunalıp kıyafetinin göğüs kısmını biraz daha açmaya başlayınca Hacı Nesip daha fazla dayanamaz ve işi olmayanların içeri girmesini yasaklar. Kadınların devlet dairelerinde çalışmasına şiddetle karşı çıkan Hacı Nesip, Nermin Hanım’ı gördükten sonra kendini sık sık onu düşünürken bulur. Hatta içinde onunla evlenmek isteği belirir. Artık hep bunu düşlemektedir.

357

Bir öğle arası düşünceleriyle baş başa kalmak için Gülhane Parkı’na gider. Aşkını nasıl itiraf edeceği konusunda kendi içinde bir çatışma yaşarken bir arkadaşıyla karşılaşır. Arkadaşının ona vereceği kötü bir haber vardır. Bütün devlet memurları yeni harfleri öğrenmek üzere on beş günlük bir kursa alınacak, kurs sonunda yapılacaksınavda başarılı olamayanlar memuriyetten atılacaktır. Hacı Nesip, duygularını bilinçaltına itip kazanamayacağından emin olduğu sınavın kaygısını çekmeye başlar. Evlenmek için bulunacağı girişimleri ise sınav sonrasına erteler. Ancak Hacı Nesip, söz konusu kursa katılamaz. Yaşadığı bir üzüntü hastalanmasına sebep olmuştur. Bu, Nermin Hanım’ın kurs öğretmeni olmasından kaynaklanan bir üzüntüdür. Dairede gözü önünde çalışırken Nermin Hanım’ın güvenliğinden endişe etmeyen Nesip Efendi, onun bir saatliğine de olsa gözünden uzakta, üstelik genç erkeklere kurs verecek olmasından rahatsız olur ve üzüntüsünden yatağa düşer. Bir ay sonra iyileşip işe giden Hacı Nesip, dairede Nermin Hanım yerine mektubunu bulur: “Sevgili Mümeyyiz Bey, Bugün zevcimle beraber Ankara’ya gidiyoruz. Ziyaretinize gelemediğim için müteessirim. Affediniz. Hürmetlerimle.” (s. 227)

Hacı Nesip, göreve başladığını haber vermek üzere defterdarın odasına gittiğinde dairesinde çalışacak yeni bayan memurla tanışır. Hayal kırıklığı içinde odasına döndüğünde bu kez sayısı artmış olan bayan memurlardan biri sıcak bahanesiyle yakasını açmaktadır. Hacı Nesip’in işi bundan sonra daha da zor olacaktır: “Odasına girdiği dakikalarda ani bir baygınlıkla iskemlesine birdenbire çöktü. Daktilolardan biri: -

Sıcak, diyordu. Çok sıcak var.

Ve yakasını fora ediyordu.” (s. 228)

Bu, eski terbiye ile modern hayatın gerekleri arasında çatışma yaşayan bir kahramanın hikâyesidir. Hacı Nesip, yeni harfleri öğrenme konusunda kendine

358

güvenmemektedir; ama buna mecburdur. Kadınların devlet işlerinde çalışmasına karşıdır, ama bu duruma da alışmak zorundadır. Üstelik gördüğü ilk bayan memura âşık olur. Hacı Nesip’in dinî inançları ile duyguları arasında da bir çatışma vardır. En övündüğü yönü, Müslümanlığıdır: “(…) Hacı Nesip Efendi her şeyden evvel bir Müslümandı; harama bakmayacak, gördüğü zaman gözlerini indirecek, el sürmeyecek, dokunmayacak, hele düşünmeyecek kadar…” (s. 217)

Bir kadını düşünmenin Müslümanlığa yakışmayacağını düşünür; ama aklında hep Nermin Hanım vardır. Hacı Nesip, her yönüyle eski Türk toplumunu temsil etmektedir. Muhafazakâr bir insan olan Hacı Nesip’in batıl inançları da vardır: Duvarda asılı duran “Besmeleişerif” levhasının yere düşmesini uğursuzluk olarak görür. Nazardan korunmak için kendisini her şeyden sakınır. O, elli yaşına gelmiş olmasına rağmen hâlâ bir ana kuzusudur: “Onun içindir ki, bugün seksen beşine gelen annesi, mektebe yeni başlatılan bir çocuk gibi, onu her sabah besmeleyle çıkarır ve hele abdest almadan hiç yollamazdı.” (s. 218)

Nermin Hanım ise modern hayatı temsil etmektedir. Hacı Nesip’le birbirlerini selamlarken kullandıkları sözler de temsil ettikleri kültürün yansımasıdır: “Bonjur mümeyyiz Bey…” (s. 216) “Aleykümselam, (…) sabah şerifleriniz hayır olsun kızım…” (s. 217)

Toplum, kadının sosyal hayata girmesine hazırlıksız olduğu için Nermin Hanım’ın daireye gelişi çok büyük bir olay hâline gelir. Diğer memurlar, daha görmeden Nermin Hanım’ın dedikodusunu yapmaya başlarlar. Gördükten sonra da işlerini bırakıp sürekli onunla ilgilenirler. Hacı Nesip ise onlardan farklıdır. Dedikodu yapmayan Nesip Efendi, Nermin Hanım’a temiz hisler beslemektedir. Hatta kendi kendine yaşadığı bu aşkta iyi niyetin ölçüsünü biraz da kaçırmıştır. Nermin Hanım’la evlenirse onu bu dedikodulardan ve zamanın kötülüklerinden kurtaracağını düşünür.

359

Hikâyede devlet memurlarının tembellikleri de eleştirilmiştir: “Odaya bomboş diyebiliriz. Omuzları birbirine çarpan yedi sekiz masa, üstlerinde koca birer dağ hâline gelmiş evrakla her ne kadar bir silsile teşkil ediyorsa da, öyle anlaşılıyordu ki, bu dağ silsilesini hiç kimse keşfe uğraşmamıştı bile…” (s. 210-211)

1920’li yılların sonu ya da 1930’lu yılların başında geçen dört aylık süreyi kapsayan hikâyede dinî-geleneksel hayattan modern hayata geçişin sancıları başarıyla aktarılmıştır: (Hacı Nesip’in) “Şimdiye kadar zaman denilen şeyden hemen hemen şikâyeti yoktu. Ne istibdat -o zamanlar genç olmasına rağmen- damarlarında bir aksülamel yapabilmiş; ne meşrutiyet yeni bir incila getirmiş; ne Umumî Harp kılına dokunmuş; ne İtalyan polislerinin vakur gözükmek isteyen cakası sinirlerine işlemiş; ne padişahlık yerine cumhuriyet; ne fes yerine şapka, ne de hiçbir şey… Fakat, şu Latin harfleri yok mu?.. Canına işliyordu işte…” (s. 211)

Hacı Nesip, geriye dönüşle II. Abdülhamit zamanındaki anılarını hatırlar. Eskiye çok bağlı olan Nesip Efendi’nin o dönemlerden “cennet devri” diye bahsetmesi de dikkat çekicidir: “İstibdat dedikleri cennet devrinde, paşa babasının hemen yanı başında saraya gittiği günler… hey gidi günler… Sarayın bekleme salonunda otururken, ‘henüz daha on beş yaşlarındaydı’, uzun bir haremağasının küçük Nesib’i kollarından sürüklediği o güzel saat… sonra da, kendisini tesadüfen gören sultanın yanında geçirdiği dakikalar…” (s. 217)

Hikâyedeki mekânlar İstanbul’daki bir devlet dairesi, Hacı Nesip’in evi ve Gülhane Parkı’dır. Yine geriye dönüşlerle Hacı Nesip’in ailesinin konağı ile saray da hikâyenin mekânlarına dâhil edimiştir: Hikâyede yazar anlatıcı vardır: “Hikâyemin burasında göğsümü gere gere söyleyebileceğim tek bir doğru şey varsa onun vazifeperverliğidir.” (s. 210)

Konuşma örgüsü kişilerin kültürlerine uygundur. Örneğin Hacı Nesip, tepkilerini dile getirirken “fesübhanallah” gibi dinî içerikli sözler kullanır.

360

Hikâyede zaman zaman mizahi anlatımla karşılaşılır. Örneğin Nermin Hanım’ın gelişi ile dairede görülen değişiklikler anlatılırken eğlenceli bir üslup söz konusudur: “Ertesi sabah, Defterdarlık kapısından içeri girer girmez birinci koridoru işgüzar bir kalabalık içinde bulmuştu; ve ilk yaptığı iş çapraz düğmeli yeleğinin cebindeki yirmi şu kadar senelik saatine bakmak olmuştu. Evet, yanılmıyordu; dokuzu dört geçiyor… Acaba, dairenin saatlerinde yeni bir tebeddül mü oldu da Hacı Nesip Efendi’nin bundan hiç haberi yok…” (s. 215)

2.9.18. Güzel ve Esrarengiz “Güzel ve Esrarengiz”166 adlı hikâyede, ihanete uğradığını düşünen bir adamın sevgilisini öldürmesi anlatılmaktadır. Kahraman anlatıcı, hikâyenin başında cinayet ânını anlatmıştır: “Onu ben öldürdüm. Bir geceydi. Merdivenleri çıkarken tahtalar ayaklarım altında gıcırdadı. Ve rüzgâr dalları sofanın camlarına vurdu.” “Sapı; avucuma perçinlenmiş gibi duran hançeri, bileğimin sinirli hareketleriyle bir müddet kıvırdım. Sonra ani bir hamleyle, karyolada, soyulmuş bir portakal dilimine benzeyen o vücudun tam kalbi üstüne sapladım. Ve öldürdüm.” (s. 229)

Anlatıcı, cinayetten sonra düşündükleri ve yaptıklarını da anlatır. Sevgilisinin cesedini kucaklayıp bahçedeki kuyunun başına götüren adam, onu dudaklarından öptükten sonra kuyuya atar. Ancak tereddütleri vardır: “Kapağı

kapadım.

Fakat

ölmemişse? Yahut

kuyunun

dibine

yuvarlanmamışsa?! Yahut da bir taşın çengeline asılı kalmışsa? O vakit ne olacaktı?!” (s. 230)

Kuyunun kapağını kaldırıp içini taşla doldurduktan sonra rahatlar. Anlatıcı, sevgilisi ve cinayet sebebi hakkında da bilgi verir. Sevgilisi, Fehamet adında bir duldur. Kahramanımız, sevgilisini cinayet gününde Beyoğlu’nda 166

Koray, a.g.e., s. 229-234.

361

görür ve nereye gittiğini öğrenmek için takip eder. Çünkü onun ahlak düşüklüğü içinde olduğuna dair söylentiler vardır. Kadın, o gün küçük bir eve girer. Adam, o akşam sevgilisinin evine gider. Dedikoduları önlemek için ona evlilik teklif etmeyi düşünen adam, neşe içindedir. Ancak kadın, o gün dışarıya hiç çıkmadığını söyleyince neşesi kaçar ve ona sorular sorup gerçeği anlamaya çalışır: “Zannedersem, dedim, Taksim’e kadar küçük bir gezinti muhakkak yapmış olacaksınız? O taraflarda küçük bir eve girerken gördüm.” (s. 233)

Fehamet’in orada ne yaptığını öğrenmeye çalışırsa da kadın bunu açıklamaz. Sevgilisinin orada kendisini aldattığına hükmeden adam, onu öldürmek ister. Ama bunu hemen yapmaz. Önce onunla birlikte olur, sonra evden ayrılır. Bir süre sonra da geri gelir ve uyumakta olan kadını öldürür. Hikâyenin sonunda dört yıldan beri hapiste olduğunu söyleyen anlatıcı, mahkemede yaşananları da anlatır. Fehamet’in gittiği yer bir randevuevi değil, fakir bir kadının evidir ve Fehamet oraya yardım için gitmiştir. Olanları öğrendiğinde yere yığılan anlatıcı, son olarak yine cinayetten bahseder: “Onu ben öldürdüm. Fakat sevdiğim için öldürdüm, ve şüphesiz o çok güzeldi. Çok güzel ve esrarengiz.” (s .234)

Yazarın “Ruhiyat Müderrisi” ve “Kıllı Maymun” hikâyelerinde olduğu gibi burada da çılgın bir âşığın kıskançlık ve şüphe yüzünden işlediği bir cinayet sözkonusudur. Sevdiği kadını bir yanlış anlama sebebiyle öldüren adam, bunu soğukkanlılıkla yapmıştır. Öldürmeyi planladığı kadınla önce ilişkiye girmiş, onu öldürdükten sonra da cesedin dudağını “emmiş”tir. Fehamet, yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi kolay elde edilen bir kadındır. Ama diğer kadınlardan farklı olarak hikâyede sadece kadın olarak değil, iyiliksever bir insan olarak da yer almıştır. Güzel ve esrarengiz bir kadın olan Fehamet, bu özellikleri yüzünden canından olmuştur. Anlatıcıyı güzelliğiyle kendisine âşık etmiş, yaptığı iyiliği açıklamadığı için de âşığı tarafından öldürülmüştür. O, kadınların saklayabilecekleri tek konunun yaptıkları namussuzluk olacağını düşünen erkek zihniyetinin kurbanı olmuştur.

362

Olay, anlatma zamanından dört yıl önce gerçekleşmiştir. Mekân, İstanbul’dur. Hikâyede Büyükdere, Tarabya, Beyoğlu ve Taksim gibi semt adları geçmektedir. Fehamet’in evi, mahkeme ve cezaevi ise hikâyenin iç mekânlarıdır.

2.9.19. Güzel Bir Kadın “Güzel Bir Kadın”167 adlı hikâyede kahraman anlatıcının yabancı bir hayat kadını ile yaptığı pazarlık anlatılmaktadır. Anlatıcı ve Ani Şönfelt adındaki kadın, Yeşil Mine Barı’nda tanışırlar. Kadın, anlatıcıya ertesi gün için evinde bir randevu verir. Ancak anlatıcı, ertesi gün onu hasta bulur ve iki saat kadar yanında kalıp onunla ilgilendikten sonra evden ayrılmaya hazırlanır. Ama kadın, ondan para talep eder: “ Demek ki gidiyorsun, dedi. -

Evet, güzelim, gidiyorum.

Tabiî bana para bırakıyorsunuz?

Nasıl para mı?

Püf! Ne yiyip içtiğimi zannediyorsunuz siz? Bu ev paradan başka acaba

neyle döner?” (s. 236-237)

Anlatıcı, onun bir hayat kadını olduğunu o anda anlar: “Yanılmışım! Ziyanı yok. Sanıyordum ki Ani Şönfelt benim için, yalnız benim için.” (s. 237)

Anlatıcının uzattığı yirmi beş lirayı az bulan kadın, güzel bir kadına en azından elli lira verilmesi gerektiğini söyler ve parayı almaz. Kadına uzattığı parayı diğer paralarından ayrı bir yere koyan anlatıcı, evden ayrılır. İki gün sonra Ani Şönfelt’i tekrar arar, ama onun Türkiye’den ayrıldığını öğrenir. Hikâyenin sonunda anlatıcı, geçen zamana rağmen yirmi beş lirayı hâlen sakladığını söyler: “Ani Şönfelt’in paraları bugün de üzerimde. Fakat beni çok rahatsız ediyor. Güzel bir kadın yirmi beş lira? 167

Koray, a.g.e., s. 235-237.

363

Acaba pek mi az?” (s. 237)

Yazarın hikâye kişileri arasında yabancı kadınlar geniş bir yer tutar. Ancak diğer hikâyelerdeki anlatıcı ile zevk için birlikte olan ve ondan para almayan birçok kadının aksine buradaki kadın hem onunla ilişkiye girmemiş hem de ondan para talep etmiştir. O, güzel; ama ahlaksız bir kadındır. Hiçbir şey yapmadan kurnazlıkla para kazanmaya çalışır. Üstelik beklediği para da az değildir. Anlatıcı ise kibar biri gibi görünmekle birlikte kadına bir malmış gibi bedel biçer. Anlatıcının Ani Şönfelt ile olan münasebeti bir gün sürer. Kadın, iki gün sonra Türkiye’den ayrılmıştır. Anlatma zamanı, olayın üzerinden uzun bir zaman geçtikten sonradır. Basit bir eser olan bu hikâyedeki mekânlar ise İstanbul’da bir bar ve Ani Şönfelt’in evidir.

2.10. KİTAPLARA GİRMEMİŞ HİKÂYELERİ

2.10.1. Bir Şam Muganniyesinin Hayatı “Bir Şam Muganniyesinin Hayatı”168 adlı hikâye, yazarın uzak coğrafyalarda geçen ve egzotizmin örneklerini bulunduran aşk hikâyelerindendir. Bu hikâyede, aldatıldığını öğrenen şehriyarın, eşinin âşığını cezalandırması ve o gece kraliçenin ortadan kayboluşu anlatılmaktadır. Hikâye, zaman, mekân ve kişi hakkında bilgi veren bir cümleyle başlamıştır: “Şehriyarın ‘Zxxx’ beldesini teşrif ettiği bir gündü.” (s. 9)

Önceki altmış iki eşiyle bir yıla varmadan boşanmış olan şehriyar, son eşiyle iki yıldır birliktedir. Oysa çevredekiler, bu evliliğin uzun sürmeyeceğini tahmin etmektedirler; çünkü kraliçe, bir Şam muganniyesi yani sokak şarkıcısıdır. Şehriyar, altmış üçüncü eşiyle birlikte “Zxxx” beldesinde dolaşırken şehrin en güzel erkeği olarak bilinen Veddah, şehriyara son kasidesini okur. Ancak bu 168

Kenan Hulûsi, Mektep, C: 1, No: 7, 1 Şubat 1932, s. 9, 12-14.

364

kasidede şehriyarın değil kraliçenin övgüsü yapılmaktadır. Kadınlardan bahseden şiirler yazılması ve okunmasını yasaklayan şehriyar, Veddah için ölüm emri vermek üzereyken kraliçe araya girip şairin sözlerinden hiç etkilenmediğini söyler ve bir deli olduğu için onun affedilmesini ister. Böylece Veddah’ın hayatı kurtulur. Kraliçe, aslında Veddah’tan çok etkilenmiştir. Şehriyarın sefere çıktığı bir gece, onu saraya gizlice girdirir. Böylece Veddah ve kraliçe arasında bir ilişki başlar. Kraliçe, sevgilisini odasındaki büyük bir mücevher sandığına saklar ve Veddah, aylarca bu sandıkta yaşar. Ancak bir gün sandıktan çıkarken kölelerden biri onu görür. Kraliçeden sus payı olarak istediği inciyi alamayan köle, gördüklerini intikam için şehriyara anlatır. Şehriyar, fakirlere bağış yapmak istediğini söyleyip söz konusu sandığı kraliçenin odasından aldırır ve kapağını açtırmadan gömdürür. O günden sonra kraliçeyi de gören olmaz. Şehriyar, gerçekle yüzleşmek istemediği için sandığı açtırmamıştır. Ancak yine de sandığın içinde Veddah’ın olduğuna emindir. Sandığı gömdürdükten sonra kraliçenin de suçsuz olmadığını düşünür. Ama namusunu kirleten, gururunu ayaklar altına alan bu kadına duyduğu aşk, onu affetmesini sağlar. Şehriyarın yaşadığı çatışma, iç çözümleme ve iç monolog teknikleri ile verilmiştir: “Düşündü: -

Kabahat yalnız onun mu?

Fakat ne kadar da seviyordu kraliçeyi… O yanında iken, bütün hüviyeti, güzellikle iyiliğinin verdiği hisler içinde öyle yükseliyordu ki…” (s. 14)

Hikâyedeki mesajlardan biri, sevenin her şeyi affedebileceğidir. “Seven affeder.” cümlesi de hikâyede bunun için defalarca tekrarlanmıştır. Örneğin şehriyar, sandığı gömdürdükten sonra eşine sarılır ve şunları söyler: “Seven affeder… Değil mi sevgilim (…). Söylesene… Seven affeder, en tahammül edilmez şeyleri bile…” (s. 14)

Şehriyar, sevdiği için eşini affetmiştir. Ama kraliçenin sevdiği bir başkasıdır. Kraliçe zenginlik, refah ve aşk arasından aşkı tercih eder. Aşkı uğrunda tehlikeler

365

göze alan kadın, sonunda da sevdiği adamı diri diri gömdüren şehriyar bile olsa onun yanında kalmamış ve onu terk etmiştir. Bu hikâye, aşkın gücünü anlatmaktadır. Aşk, yeri gelince kralların gururuna bile galebe çalar. Aşk için hayatlar tehlikeye atılır ve zenginlik, mal, mülk terk edilir. Hikâyenin kahramanı kraliçe, aslında bir Şam muganniyesi olduğu için hikâyenin adı “Bir Şam Muganniyesinin Hayatı”dır. Sokak şarkıcılığından kraliçeliğe yükselen bu kadın, duygularıyla hareket ederek kraliçelik ve onun imkânlarından vazgeçmiştir. Bu hikâyeyi bazı değişikliklerle Servet-i Fünun dergisinde de “Bir Kölenin İntikamı” adıyla görürüz. Üç aylık süreyi kapsayan hikâyede mekân adı açıkça verilmese de kraliçe eskiden Şam sokaklarında şarkı söylediğine göre olayların Suriye’de geçtiği tahmin edilebilir. Veddah’la ilk karşılaştıkları yer ise “Zxxx” şeklinde ifade edilen bir şehirdir. Olayların çoğu, sarayda geçmektedir. Mekânla ilgili çok da ayrıntı verilmemiştir. Şehriyarın fizikî özellikleri şöyle tasvir edilmiştir: “Endamına uzun, yahut kısa denilemezdi; orta bir boyu vardı; göğsü şişkindi; yüzü beyaz olmamakla beraber frapan bir renk, hafif bir çiçek bozukluğu göze çarpıyordu; alın tarafına bir maske şeklini veren siyah kaşlar kalın ve müteharrikti; gözlerinden daha ziyade, fizyolojik teşekkülatında, yalnız bu iki şeyin hüküm ve nüfuzunu iddia edebilirdik.” (s. 9)

Hikâyede pek çok egzotik unsur vardır: şehriyarın altmış üç kez evlenmesi, şehriyara hitaben okunan kaside, çadırlar, köle ve cariyeler, göç eden kabileler… Hikâyenin dili de mekânın özelliklerinden etkilenmiştir. Örneğin kraliçenin Veddah’a olan aşkı “olgun bir hurmanın baygın lezzeti”ne benzetilmiştir. (s. 9) “Zxxx” beldesi halkının, şehriyarı karşılamak üzere yaptıkları hazırlıklar da yöre insanının kılık kıyafetiyle ilgili fikir vermektedir: “Kadınlar ıtır sürünmüş, çocuklar boncuk takınmış, erkekeler sakallarını taramıştı. Beyaz harmanileri, üstlerine güneş vurmuş çadırlar gibi parıl parıldılar.” (s. 9)

366

2.10.2. Denizin Aldığı Adam “Denizin Aldığı Adam”169 adlı hikâyede, sevdiği adamı bir deniz kazasında kaybetmenin etkisiyle akıl sağlığı bozulan Melek’in dramı anlatılmaktadır. Hikâyenin giriş bölümünde mekân ve zaman hakkında bilgi verilmiştir: “Haliç’in balıkçı iskelesinde bir yaz sabahı(.)” (s. 12)

Hikâyede “Balıkçı iskelesinin kızı” diye tanıtılan Melek, sevgilisini bir sene önce fırtınalı bir havada kaybetmiştir. O günden sonra aklını yitiren Melek, balıkçıların ortasında oynamaya ve sevgilisine benzettiği adamları köprü altında yaşadığı yere götürmeye başlamıştır. Melek, bir gün yine sevgilisi sandığı bir adamı köprü altına götürür. Melek’in kaybettiği sevgilisinden bir de çocuğu olmuştur ve yanındaki adama onu kendi çocuğu gibi tanıtır: “Demirlerin arasına kalın bir iple bağlanmış bir salıncak gösteriyor: İçinde yaşlı gözleri ışıldayan bir çocuk.. - Nasıl.. Çocuğunu tanımadın mı? Elbette senin.. Unuttun mu bu duba üstünde yattığımız zamanları?..” (s. 13)

Bebeğini emzirmeye başlayan Melek, düşüncelere dalar ve aklından dalgalanan bir denizle alt üst olan bir sandal geçer. Melek’in bu hâlinden korkan adam onu acılarıyla baş başa bırakıp kaçar: “Dur.. Gitme.. Niçin kaçıyorsun?.. Korkma canım.. Gel buraya gel… Zaten çocuk da uyudu… Bu duba fena değil.. Kimse gelmez ne korkuyorsun. (…) Eğer denizin seni almasından korkuyorsan korkma.. Mütemadiyen benden alacak değil ya.. Deniz verir ama, verdiği gibi alır da…” (s. 13)

Hikâye, hayatın acılar içindeki Melek’e aldırmadan devam ettiğini gösteren cümlelerle bitirilmiştir: “Karşı iskelede sepetler boşalıyor, sandallar geliyor, martılar uçuşuyor, küçük serseriler ceplerine koydukları balıkların verdiği neşe ile memnun, şarkı söylüyorlar. İç tarafta dik sesli bir hükûmet adamı balıkların okkasını yazıyor. Bütün bunların üstünde deniz rengi, yırtılan bir çarşaf sesi kadar keskin ve parlak..” (s. 14)

169

Kenan Hulûsi, Meşale, No: 1, 1 Temmuz 1928, s. 12-14.

367

Bu hikâyede balıkçılıkla geçinen pek çok insan ve ailelerinin yaşadığı dram anlatılmaktadır: “Deniz, her gece, her gün, her sabah mütemadiyen veriyordu. Fakat sükûn içinde veren alır, fırtınalı zamanlarda muhakkak alır. O zaman çökük bir tavan altında bir anne mustarip dolaşır, bir çocuk ağlar ve bir kız hıçkırır..” (s. 12)

Deniz, cömerttir; bol bol verir; ama fırtınalı zamanlarda da alır ve geride gözüyaşlı kadınlar, çocuklar bırakır. Bu mesaj, hikâyede defalarca tekrarlanmıştır. Melek’in sevgilisini de deniz aldığı ve bu, hamile olarak ortada kalan Melek’in aklını yitirmesine sebep olduğu için hikâyenin adı “Denizin Aldığı Adam”dır. Hikâyede deniz önemli bir unsur olduğu için betimleme ve benzetmelerde denizle ilgili ayrıntılara yer verilmiştir. Örneğin Melek, şu sözlerle betimlenmiştir: “Yüzünü, bir kayayı saran yosunlar gibi saçlar sarmıştı onun.. Gözleri denizin renginde idi. Göğsünde bir deniz çırpınıyor, üstünde taze bir balık ve yosunlu bir deniz kokuyordu. Ve ayakları deniz gibi çıplaktı.” (s. 12)

Bu hikâye, işlediği tutkulu aşk ve sevdiğini kaybeden kahramanın delirmesiyle yazarın “Sazlık” hikâyesine benzemektedir. Ayrıca “Sazlık”taki kahraman, sevdiğini göl kenarında, burada da Melek, sevdiğini deniz kenarında beklemektedir. Hikâyede ilahî bakış açısına sahip “o” anlatıcı vardır. Haliç’te geçen hikâyede kapalı mekân yoktur. Olay, yaklaşık bir saat içinde gerçekleşir. Hikâyedeki asıl olay olan bir yıl önceki deniz kazası da Melek’in geri dönüşleriyle verilmiştir.

2.10.3. Bir Balıkçı Hikâyesi “Bir Balıkçı Hikâyesi”170 adlı hikâyede, “Çolak” diye anılan bir balıkçının, âşık olduğu fahişe uğruna canından olması anlatılmaktadır. Çolak, yıllar önce bir kadın yüzünden ettiği kavgada kolunu kaybetmiş olan bir balıkçıdır. Bu olaydan sonra kadınlardan uzak durmaya çalışan Çolak’ın Fitnat adındaki bir fahişeye karşı zaafı vardır. Dalyan sahibinin oğlu Kadri Çavuş’la arasında da Fitnat yüzünden bir gerginlik söz konusudur. 170

Kenan Hulûsi, Milliyet, 30 Kânun-ı Evvel 1929, s. 6.

368

Balıkçılar, bir gece Fitnat için bir eğlence düzenlerler. Şarkılar söylenip danslar edilir ve balıkçıların o günkü kazancı Fitnat’a verilir. Gece boyunca Çolak’la Çavuş’un arasında oturan Fitnat’ın kimi sevdiği herkes tarafından merak edilmektedir. Kadın, o gece eline geçen parayı kime verirse onu seçtiğini göstermiş olacaktır. Ancak Fitnat, Çolak’a sımsıkı sarılıp onu uzun uzun öptükten sonra parayı da Çavuş’a verir. Çavuş, bu sırada Çolak’a bıçak çeker. Çolak da ona bıçakla karşılık verince ikisi de yere yığılır. Çolak’ın, hikâyenin anlatıcısı da olan çırağı yerde yatan ustasına doğru koşar. Çolak’ın gözleri Fitnat’ı aramaktadır ve çırağına onun yaşayıp yaşamadığını sorar: “Üstüne ve kulaklarına doğru biraz daha eğildim: -

Yaşıyor, dedim, o vurulmadı.

Yaşasın; ve hafif tekrarladı.. Ya.. şa.. sın..”

Çolak ölmüştür; Kadri Çavuş’un akıbeti hakkında ise bilgi verilmemiştir. Anlatıcı, hikâyeyi ustaının mertliğini dile getiren bir cümle ile bitirir: “O, mert bir adamdı.”

Anlatıcı, bu olaydan önce Kadri Çavuş hakkında yorumda bulunurken “Zorlu bir genç olduğu söyleniyordu ama, mert değildi ki…” sözlerini kullanmış, böylece hikâyede

çatışan değerleri ortaya koymuştur. Yazar, her hikâyesinde olduğu gibi burada da hikâyenin atmosferini yansıtacak ifadeler kullanmıştır. Hikâyede deniz, balık ve balıkçılar hakkında birçok ayrıntıya yer verilmiştir. İki günlük bir olayın anlatıldığı bu hikâye, İstanbul Yalıköy’de geçmektedir.

2.10.4. Hatıraların Hikâyesi “Hatıraların Hikâyesi”171, yıllar sonra tesdüfen karşılaşan iki âşığın hatıralarda kalan hüzünlü aşklarının hikâyesidir. Hikâyenin ilk paragrafında mekân bildirilip olay anlatılmaya başlanmıştır:

171

Kenan Hulûsi, Servet-i Fünun, C: 62, No: 1630-156, 10 Teşrîn-i sâni 1927, s. 414, 415.

369

“Keskin ve tiz kadın kahkahaları havaya fırlatılmış bir top şerit gibi uzuyordu. Ayaklarım, seslerin geldiği tarafa -Beykoz Parkındaki kulübün arkasınagayrı ihtiyari döndü.” (s. 414)

Kâmuran adındaki kahraman anlatıcımız, Beykoz Parkı’nda tanıdık kadınlarla karşılaşır. Bu kadınlar arasında çocukluk aşkı Giryan da vardır. Yıllardır onun özlemini duyan Kâmuran, Giryan’ın artık evli ve çocuklu bir kadın olduğunu görünce çok üzülür. O gün Giryan’la bir yürüyüş yapan Kâmuran, ona çocukluk hatıralarını hatırlatıp kendisini böylesine seven bir âşığın varlığını bilmez gibi başkasıyla evlendiği için sitem eder. İki âşık, özlemle birbirlerine sarılmışken Giryan’ın kızının “Anne!” diye seslenişini duyup ayrılır. Giryan ve kızından ayrılan Kâmuran, büyük bir üzüntü içindedir. Hikâyenin son cümlesi, onun Giryan’a olan sevgisini ifade eder: “Güzel, cici, sevimli ve çok sevgili Giryanım…” (s. 415)

Bu, romantik, kırık bir aşk hikâyesidir. Yıllar sonra karşılaşan iki âşık, duygusal bir anda yakınlaşmak üzereyken Giryan’ın kızı bunu engeller. Böylece aşkı ile eşi ve çocuğu arasında kalan Giryan, eş ve anne olmanın verdiği sorumluluğa uygun hareket etmiştir. Kâmuran ise aşk-ayrılık çatışmasıyla baş başa kalmıştır. Beykoz Parkı’nda geçen olay, bir gün içinde gerçekleşir, ancak geriye dönüşlerle Kâmuran ve Giryan’ın çocukluk yılları hatırlanır. Giryan ve Kâmuran, dokuz on sene önce ayrılmışlardır. Meslekleri bildirilmemiş olan kahramanlarımız, konuşmalarından anlaşıldığına göre kibar, zarif insanlardır. İkisi de yirmili yaşlardadır. Yazarın ilk hikâyelerinden olan bu eser de benzetmeler ve söz tekrarlarının çok yapıldığı bir anlatıma sahiptir.

370

2.10.5. Bir Cinayetin Hikâyesi “Bir Cinayetin Hikâyesi”172, paralarını gasp etmek için bir yolcuyu öldüren ve teslim olmaya giderken kurtlar tarafından parçalanan bir arabacının hikâyesidir. Aynı hikâye, Vakit gazetesinde “Kurtlar” adıyla yayımlanmıştır.173 Hikâye, zaman ve mekân hakkında bilgi veren bir girişle başlamıştır: “İçerde yanık bir çam kokusu var; ve yanık bir reçina… Yaz vakitlerinin kızgın bir güneş altında, kanla ve terle taşınmış bütün bir emeği, bu köy kulübesinin arka taraftaki basık ve penceresiz odasında, şimdi bir hamlede yanacak.” (s. 282)

Bu kulübede üç kişi yaşamaktadır: İhtiyar bir çift ve genç oğulları. O akşam kasabaya gitmek isteyen bir yabancı, kapılarını çalar. Delikanlı ve yolcu, at arabasıyla kasabaya doğru yola çıkarlar. Fakir arabacı, yolcunun paralarını gasp etmeyi kafasından geçirir: “Arabacı düşünüyor ki, bu adamdan, paralarını istese, acaba kendiliğinden verecek mi?” (s. 283)

Bu arada yayların gevşediğini söyleyen arabacı, arabayı durdurur. Yolcu ise buna itiraz eder ve tartışmaya başlarlar. Arabacı, yolcuyu öldürüp çizmesi, kaputu ve paralarını alıp eve döner. Olanları duyan anne, ağlamaya başlar. Baba ise oğlunu kovar. Delikanlı, teslim olmak için yola çıkar. Ancak yolda kurtlar tarafından parçalanır. Acı haberi anne ve babaya bir hafta sonra ulaştıran jandarmalar, oğullarının cebinden çıkan paraları da onlara teslim ederler. Hikâye, ihtiyarların acıklı hâllerini bildiren cümlelerle sona erer. Bu bölümde, hikâyenin başında olduğu gibi ortamla ilgili bilgilere de yer verilmiştir: “İçerde ocak yanıyordu. İhtiyar, bacaklarında, birdenbire tuhaf bir kesiklik hissetti. Birdenbire çöktü. Ve paralar dağıldılar. İhtiyar ananın gözleri donmuş bir parıltıyla bakıyordu. İçerde küflü bir duman. Yanık bir çam kokusu ve yanık bir reçina…

172 173

Kenan Hulûsi, Uyanış, C: 65, No: 1703-18, 4 Nisan 1929, s. 282-283, 286-287. Kenan Hulûsi, Vakit, No: 6892-1012, 22 Mart 1937, s. 6, 10.

371

Dışarda, ufkun ucunda, sapı kırılmış kırıstal, yayvan, yuvarlak bir kadeh içinde batan, al ve deyirmi bir kış güneşini içmek için başlarını uzatmış beyaz ve buzlu yollar… Başka hiçbir şey..” (s. 287)

Hikâyede zenginlik-fakirlik, zengin olma isteği-vicdan gibi değerler çatışmaktadır. Arabacının yaşadığı çatışma, iç çözümleme tekniğiyle verilmiştir: “Hiçbir bahane yokken bir adamın üstüne paralarını almak için birdenbire atılınmaz. Aksi şey.. yolcu, o kadar iyi bir adamdı ki…”(s. 283)

Hikâyedeki kişilerin tamamı aslında iyi insanlardır; ama arabacı genç, fakirlik yüzünden şeytana uyup bir cinayet işlemiştir. Olaylar, bir hafta içinde gerçekleşmiştir. Mevsim kıştır. Mekân, bir köy kulübesi ile köyü kasabaya bağlayan yoldur. Hikâyede, kış mevsiminde kulübede yakılan çam ve reçine kokusu ile ocağın dumanı, ortamın havasını yansıtmak üzere leitmotif tekniğiyle tekrarlanmıştır: “İçerde küf rengi bir duman.. yanık bir çam kokusu ve yanık bir reçina…” (s. 282)

Yazarın cinayet üzerine kurulmuş hikâyelerinde, olacakları önceden sezdirmek, korkunç olaylara sahne olacak ortama da korkunç bir hava vermek gibi ortak özellikler görülür. Bunlardan “Kavaklıkoz Hanında Bir Vaka” ve “Kemahlı Değirmenci” gibi hikâyelerle bu hikâye arasında bir benzerlik daha vardır. Üç hikâyede de kahramanlardan biri çocuklukta dinlediği korkunç bir masalı hatırlar. Buradaki arabacı da “Küçükken bir masal dinlemişti. Zenginin birisi tesadüfen düştüğü uzun bir yolculukta, kendisini öldürecekler diye hiç uyumamış… Ne tuhaf hatırlayış!” (s. 283)

Hikâyenin anlatıcısı, ilahî konumdaki “o” anlatıcıdır.

372

2.10.6. Zenci Dansöz “Zenci Dansöz”174 adlı hikâyede güzel, zenci bir dansözün erkekleri kendisine âşık ettikten sonra tuzağa düşürüp yamyamlara satması anlatılmaktadır. Hikâye, Shakespeare’den yapılan bir alıntıyla başlamıştır: “Eğer kış gelirse, yaz uzak değildir.” (s. 316)

Bu alıntının ardından zaman ve mekânı bildiren cümlelerle devam edilmiştir: “Fakat ben -yaz ne derece yakın olursa olsun- geçen bir yazdan sonra, hayatıma kış gelir gelmez, onu beklememiş derhâl Mısra doğru hareket etmiştim.” (s. 316)

Kahraman anlatıcı, Kahire’de kaldığı otelde karşılaştığı bir kadını çok beğenir. Bu arada kahramanımızı bir arkadaşına benzeten bir adam, onunla konuşmaya başlar. Yan masadaki kadına olan ilgisini fark edince de onu uyarma ihtiyacı hisseder. Kahramanımıza benzettiği arkadaşı, böyle bir kadının kurbanı olmuştur. O, yandaki zenci kadına çok benzeyen bir dansözle büyük bir aşk yaşamış, ancak kadın onu bir orman gezintisi sırasında yamyamlara satıp ölümüne sebep olmuştur. Üstelik bu vahşet, kadının mesleğidir. Adam, kahramanımızı aynı akıbete uğramaması için uyarmıştır. Ama anlatıcımız, bu uyarıyı dikkate almaz ve o gece kadınla tanışır. Neyse ki şansı vardır; çünkü kadın, adamın bahsettiği kadın değildir: “(…) yabancı arkadaşımı tekrar gördüğüm zaman söyleyeceğim ki, o, zenci bir dansöz değildi. Ve geceyi onunla beraber geçirdikten sonra anladım ki, Siyah inciler, bizim Beyaz incilerimizden daha leziz, daha Afyonlu ve daha çok kıymetdarmışlar.” (s. 320)

Bu eserde hikâye içinde hikâye anlatılmıştır. Birbirine çok benzeyen iki adam, yine birbirine çok benzeyen iki kadınla birer ilişki yaşar. Birinin macerası acı, diğerininki ise mutlu sonla biter. Kahramanımızın hikâyesi, bir yaz gecesinde yaşanmıştır. Zenci dansözle kurbanının hikâyesi ise yedi sekiz ay öncesinde, on on beş gün içinde gerçekleşmiştir.

174

Kenan Hulûsi, Uyanış, C: 65, No: 1705-20, 18 Nisan 1929, s. 316-320.

373

Mısır’ın başkenti Kahire’de geçen hikâyede Mısır’ın egzotik havasıyla ilgili ayrıntılara da yer verilmiştir: “Akşamlar, ‘Kahire’ bahçelerine ve kahire sokaklarına ne güzel geliyor bilseniz.. İnsan tahayyül ediyor ki, az ötede, şehrin dışında, güneşin başı, bir ‘Ebülhevl’in omuzları üstüne düşmüştür. Şimdi, semada bir cidal oluyor.” (s. 316317)

Kahramanımızın hikâyesi “ben” anlatıcı tarafından anlatılmış, zenci dansöz ve kurbanının hikâyesi ise kurbanın arkadaşı tarafından anlatılmıştır.

2.10.7. Kaybolan Şey “Kaybolan Şey”175 de yazarın ilk hikâyelerinin çoğu gibi romantik bir aşk hikâyesidir. Hikâye, zaman ve mekânı bildiren birgirişle başlamıştır: “Akşam üstü, odasına geldiği zaman, herşeyi nasıl bırakdıysa öyle buldu: Masa aynı yerde duruyor; kalemler aynı şekilde; okumak için açtığı kitabın sahıfasında aynı satırlar.. Odanın içinden bir rüzgârın geçtiği zannedilmez.. Pancorlar sımsıkı kapalı, perdeler inik…” (s. 346)

Kahramanımız, odaya girdiğinde her şey bıraktığı gibidir. Ancak eksilen bir şey vardır. Kaybolan şeyin kalbi olduğunu sevgilisine yazdığı mektuptan öğreniriz. Âşık, bu mektupta sevgilisinden kalbini geri göndermesini ister. Sevgili, üç gün sonra yazdığı mektupta odasında pek çok kalp bulunduğu için hangisinin ona ait olduğunu anlayamadığını söyler. Bunun için ona kendi kalbini gönderdiğini belirtir. Âşık, artık kaybolan şeyin, yani kalbinin peşini bırakır. Çünkü sevgilisinin kalbi kendisindedir. Herhangi bir olayın varlığından söz edilemeyecek bir eser olan bu hikâyede de dikkat çeken özellik, üsluptaki şiirsellik ve duygusallıktır:

175

Kenan Hulûsi, Uyanış, C: 65, No: 1707-22, 2 Mayıs 1929, s. 346-347, 351.

374

“Tekrar yalvarıyorum size… Bana kalbimi gönderiniz.. Eğer buldunuzsa, bana kalbimi gönderiniz.. Onu, her hâlde kapınızın eşiğinde düşürmedim, ve gene her hâlde, masanızın üstünde bırakmadım. Acaba -bir defa daha söylüyorumkaryolanızın içinde mi kaldı?.. Odanıza ilk girdiğim zaman, -hatırlayorum- gerçe bir su içinde henüz açmış olan çiçeklerinizi koklamıştım. Lâkin, onların üstüne konmak için, kalbimin bir kelebek olduğunu zan etmeyiniz.. Çiçeklerin içinde arayacaksanız cidden boş bir zahmetolacak.. Lâkin ne olursa olsun onu her hâlde bulacaksınız; bulduğunuz o şey benimdir.. Ve benden başka hiç kimsenin değil.. Biliyorum şimdiye kadar başka yerlerde unutduğumu hatırınıza getirmeyecek kadar nazik ve kibarsınız.” (s. 347)

Hikâyenin dikkat çeken bir özelliği de yazarın birçok hikâyesinde olduğu gibi bunda da şehvet içeren ifadelerin var olmasıdır. Üslubuyla dikkat çeken bu hikâye, içerik bakımından değersizdir. Üç günlük bir süreci kapsayan hikâyede mektup tekniğinden faydalanılmıştır. Ayrıca âşığın yazdığı mektupta “Kerem ile Aslı” hikâyesine atıfta bulunulmuştur. Âşık ve sevgilinin evleri hikâyedeki mekânlardır. Olaylar, ilahî konumdaki “o” anlatıcı tarafından anlatılmış, mektuplarda ise kahramanlar anlatıcı olmuştur.

2.10.8. Güneşi İsteyen Adam “Güneşi İsteyen Adam”176 adlı hikâye, bir âşığın, sevmeyi bilmediği için ayrıldığı sevgilisine hitaben yazdığı satırlar şeklinde düzenlenmiştir. Bu hikâyede “güneş”, sevginin sembolüdür. Hikâyenin kadın kahramanı, kendisinden başka birini sevemeyecek bir insandır. Âşık, beklediği sevgiyi onda bulamadığı için onu terk eder. O güne kadar neşesi, şen kahkahalarıyla tanınan kadın, terk edildikten sonra bütün neşesini kaybeder. Âşık ise onun neşesini çaldığı için memnundur. Artık kahkahalarla gülen taraf, odur. Yazarın ilk eserlerinden olan bu hikâyede de kapalı bir anlatım söz konusudur. Aradığı sevgiyi bulamamış olmasına rağmen âşık bu ilişkiden sonra neden kahkahalarla gülmektedir? Bu ilişki başlamadan önce içinde henüz

176

Kenan Hulûsi, Uyanış,C: 66, No: 1715-30, 27 Haziran 1929, s. 480-481.

375

kapanmamış bir yara bulunduğunu söyleyen adam, belki de yeni sevgilisinden eski bir acının intikamını almıştır: “Ben neş’enizi çaldım. Neş’e ve şetaretinizi çaldım. Şimdi haykırıyordum: Ben bir hırsızım. Ve dişlerim ucunda kahkahalarınız var. Onlar, o kanlı dişlerde, yırtık birer bez gibi sallanıyorlar.” (s. 480)

Bu hikâyede yazarın içerikten ziyade üslup üzerinde durduğu ve şiirsel bir üslup ortaya koyduğu görülmektedir: “Ben, sizi eskiden de tanırdım. Fakat birbirimize o kadar uzakdık ki… Uzak ve yabancı. Biz, birbirimize uzak ve yabancı kimselerdik. İçinizden bir sel hâlile taşan ve köpüren kahkahalarınızı, uzak yarlar üstüne çıkmış bir adamın, meçhul vadilerden, derin ve uzak akislerle duyduğu meçhul bir su sesi gibi lezzetle dinlerdim. Ve siz yanımdan, adımlarınızın çalâkisi birbirine dolaşarak bir rüzgâr gibi geçerdiniz. Siz, bir rüzgâr gibi geçtiniz. İçinde hiçbir zaman günün o sımsıcak hararetini taşımayan ve zerrelerinde ılık bir hava bile götürmeyen, fakat, ensacımız üstünde, mermer yataklarda akan bir su gibi, serin ve nemli geçtiniz. Serin ve nemli” (s. 480)

2.10.9. Yedi Buçuk Santimlik Kumaş “Yedi Buçuk Santimlik Kumaş”177 adlı hikâyede, ihanete uğramış bir âşığın sevgilisine olan öfkesi anlatılmaktadır. Bir olay bulundurmayan bu eser, hikâyeden ziyade bir nutka benzemektedir. Âşık, eser boyunca “Duy ve dinle”, “Efendiler”, “Din-le” gibi hitaplarla bazen sevgilisine bazen de hayalî bir topluluğa seslenmekte ve sevgilisine “Vücudunda, ellerinde ve dudaklarında, beraber yaşadığı erkeklerden birer artık taşıyan kaltak” gibi sözlerle hakaret etmektedir.

177

Kenan Hulûsi, Uyanış, C: 66, No: 1716-31, 4 Temmuz 1929, s. 496-497.

376

Âşık, sevgilisinin gururunu yedi buçuk santimlik bir kumaşa benzetmekte ve ettiği hakaretlerle onu parça parça ettiğini söylemektedir. Hatta bu gururun haraç mezat satılan çürük bir kumaş gibi olduğunu belirterek sevgilisini aşağılar: “Efendiler: Onun bir salaşpur hâlile parçaladığım gururu haraç, mezat gidiyor. Haraç-mezat. Mahmut Paşa çarşısında satılan çürük kumaşlar gibi haraç-mezat gidiyor.” (s. 496)

Karşılıklı konuşmalar, mekân, olay gibi unsurların bulunmadığı bu eser, monolog tarzında düzenlenmiştir.

2.10.10. Bir Köylü Oyunu “Bir Köylü Oyunu”178 adlı hikâyede, komşu köyde krom bulunmasını kıskanan köylülerden birinin maden mühendisine oynadığı oyun anlatılmaktadır. Hikâyenin başında mekân hakkında bilgi verilmiştir: “Demirci köyle Efe köyü ne katırlarlaaşılan dağlar, ne yaylılarla geçilen ovalar değil, Karaçay biribirinden ayırır. Azgın dere, hiçbir insan elinin çizemiyeceği kadar maharetle, iki dağ sırtı arasındaki köy topraklarını bölüp geçer; onun için de kuruldukları gündenberi aralarında tarla kavgası işitilmemiş, kan akıtılmamıştır.”

Komşu iki köy olan Demirci ve Efe köylerini Karaçay adında bir nehir ayırmaktadır. Bahar aylarında derenin suyu çoğalınca iki köyün delikanlıları arasında “öküz kuyruğuna tutunup derenin karşı tarafına geçme” yarışı yapılmakta ve bu yarışta yenen taraf daima Efe köyü olmaktadır. Efeliler, yarışta galip gelmenin verdiği gururla Demircilileri küçük görmektedirler. Ancak bu durum, Demirci köyünde krom bulunmasıyla değişir. Demircililer, bir yıl içinde şehrin en zengin insanları hâline gelmiş, köy de kasaba yapılmıştır.

178

Kenan Hulûsi, Tan, No: 1162-1163, 24-25 Temmuz 1938.

377

Bir gün Efe köyünden biri, Demirci’deki kazı ekibinin başında bulunan mühendise tarlasında bulduğu krom parçasını gösterir ve bundan sonra kazı çalışmaları Efe köyüne kaydırılır. Bunun için de Efe köyündeki tarlalar kiralanır, köylüler kazı işi için amele yapılır. Kıskanma sırası Demircililere gelmiştir. Ancak işin içinde bir oyun vardır. Tarlasında krom bulunduğunu iddia eden köylü, ikramiye olarak aldığı beş yüz lirayla birlikte kayıplara karışmıştır. Mühendise gösterdiği kromu aslında Demirci topraklarından almış olan köylü, köyünden ayrılırken şunları düşünür: “Bu oyun da hangisine ki!.. Demirci köylülere mi şehirli mühendise mi?. Kendi topraklarından alıp Cevizliğin öte berisine serpip gömdüğüm taşları amma da yuttular eloğulları ha…”

Hikâyede komşu iki köy arasındaki rekabet ve kıskançlık anlatılmaktadır. Büyük oranda, anlatmaya dayalı bir hikâye olan “Bir Köylü Oyunu”nda anlatıcı, yazar anlatıcıdır ve zaman zaman köylü ağzıyla konuşmuştur: “Gidinin Efe köylüler, Demirci delikanlılarını öküz kuyruğunda yarış yapacağız diye Karaçaya verir verir misiniz, artık ne öküz kuyruğu, ne de Efe köylülerin yüzü…”

Mekân, adı geçen iki köy, zaman ise yaklaşık bir yıllık süreçtir.

2.10.11. İki Kırlangıcın Hayatı “İki Kırlangıcın Hayatı”179 adlı hikâyede, yuvalarında çok mutlu yaşayan bir kırlangıç ailesinin yağan şiddetli yağmur sonucunda dağılışı anlatılmaktadır. Hikâye zaman, mekân ve kişiler hakkında bilgi veren cümlelerle başlamıştır: “Küçük kırlangıç Matmazel Kivi kivi, Kozyatağı bahçelerinin üstüne geldiği vakit, bahar bitmek üzereydi.”

Yeni evli olan Kivi Kivi çifti, yavrularını dünyaya getirmek için bir yuva yapacaktır. Birbirini çok seven bu çiftin mutluluğu, yuvayı yapıldıktan kısa süre sonra dünyaya gelen yavrularla tamamlanmış olur.

179

Kenan Hullûsi, Vakit, No: 6754-694, 28 İlkteşrin 1936, s. 4.

378

Kivi Kivi ailesi, yuvalarını “zalim” diye bahsettikleri çocuklardan uzak bir yere yapmıştır. Yuvanın bulunduğu ağaç, iki ihtiyara ait bir bahçededir ve ihtiyarlar, kırlangıçları hiç rahatsız etmez; hatta onlara ekmek kırıntısı ve su verirler. Kivi Kiviler burada çok mutludur. Bir gün Mösyö Kivi Kivi, yavrularına böcek bulmak için yuvadan uzaklaşır. Kısa süre sonra başlayan şiddetli yağmur, yuvayı su içinde bırakır. Madam Kivi Kivi bir yandan yavrularını kanatları altında korumaya çalışırken bir yandan da eşinin gelip kendilerini kurtaracağını ümit etmektedir. Ancak Mösyö Kivi Kivi geri döndüğünde ailesini sulara gömülmüş bulur. Anlatıcı, hikâyenin sonunda şu yorumda bulunur: “Henüz yeni evlenmiş olan iki küçük kırlangıç, zalim insan yavrularının tuzak ve hilelerinden kurtulmak için, yuvalarını, en tenha bir bahçenin ağaç dalları arasına kurmuşlardı. Fakat onlar, seli, yağmuru, kasırgayı; çocukların taşlarından daha ziyade her şeyi harap eden tabiat kuvvetinin büyük dehşetini unutmuştular. Zavallı Kivikiviler ailesi!..”

Bu, insanların zulmü ve doğa olayları karşısında savunmasız olan kuşların hikâyesidir. İnsanlardan uzak bir yere yuva yapıp tehlikelerden korunabileceklerini zanneden Kivi Kivi ailesinin saadetini, hesaba katmadıkları yağmur bozmuştur. Hikâye, İstanbul’un Kozyatağı ve Erenköy bahçelerinde geçmektedir. Olay, bahar sonu ve yaz başında gerçekleşmiştir. Yazar anlatıcı, hikâyenin sonunda yorum yapmakla kalmaz, hikâyenin bazı bölümlerinde okuyucuyla sohbet de eder: “Matmazel Kivi Kiviyi bunda da haklı çıkarmalıyız. Kalabalık bahçelerin içerisinde, kuş yuvalarını, ne kadar tehlikeli tuzakların beklediğini bilirsiniz.”

Hikâyede bir insan gibi konuşturulan kırlangıçlar tasvir de edilmiştir: “Madam Kivi kivi güzel bir kadındı: Beyaz göğsü vardı; çifte çatallı kuyruğu, hiç bir kırlangıç ailesinde bulunamıyacak kadar karışık ve nadir renklerle doluydu. Kocası Mösyö Kivi kivi de bir sportmendi: O kadar hızla, o kadar delice ve intizamsız

uçardı

gösteriyorlardı(.)”

ki,

bütün

bir

kırlangıç ailesi,

oğullarına

onu

örnek

379

2.10.12. Öküz Vebası “Öküz Vebası”180 adlı hikâyede Alyalaz köyü muhtarının, vebaya yakalanan öküzlerinin itlaf edilmesini önlemek için “Kahbe Zeynep”le anlaşıp veterinerlere oynadığı oyun anlatılmaktadır. İlk paragrafta zaman ve mekân bildirilip doğrudan doğruya olay anlatılmaya başlanmıştır: “Dört sene evvel, Aydından İzmite kadar, garp Anadolusunu müthiş bir öküz vebasıdır kırıp geçiriyordu. Hele Edremidin Alyalaz köyünde muhtarın damızlık öküzlerini bir deri bir kemik etmiş, bir öldürmediği kalmıştı.”

Öküzlerine çok önem veren muhtar, hayvanlarının vebaya yakalandığının duyulmasını istemez. Çünkü baytarlar, öküzleri iyileştirmek için hiç uğraşmamakta, hemen itlaf etmektedirler. Üstelik itlaf edilen öküzlerin parası da ödenmemektedir. Oysa muhtarın, hayvanlarını eski usullerle tedavi etme olasılığı vardır. Hayvanların hastalığını saklayan muhtarın bir korkusu vardır, o da “Kahbe Zeynep”tir. Zeynep, köy delikanlılarını ayartıp hem para kazanmak hem de eğlenmek isteyen ahlaksız bir kadındır. Ama muhtar, Zeynep’in evine gözcüler dikip bunu engellemektedir. Belalı biri olan Zeynep, bu salgını muhtardan istediklerini elde edebilmek için bir fırsat olarak görür. Baytarların köye geleceğini öğrenince bu fırsatı değerlendiren Zeynep, muhtara öküzlerini baytarlardan kurtarma yolunu bildiğini söyler. Ama bunun için bir şartı vardır: Muhtar, kapısından gözcüleri alıp düzenlediği eğlencelere göz yumacaktır. Muhtar, Kuran’a el basıp Zeynep’in şartlarını kabul eder. Zeynep de öküzlerin kuyruk altlarına buz parçaları sokup hayvanların hararetini alır, böylece geçici olarak sağlıklı görünmelerini sağlar. Anlatıcı, hikâyenin sonunda olayı şöyle özetler: “Alyalaz’ın kahbe Zeynebi köy delikanlılarını serbestçe baştan çıkarmak için hükümat baytarlarına bir oyun etmişti.”

İnatçı, otoriter ve acımasız biri olan muhtar, kendi çıkarları söz konusu olunca Zeynep’in isteklerini kabul etmiştir. O güne kadar köyde namussuzluk 180

Kenan Hulûsi, Vakit, No: 7144-1234, 28 İkinciteşrin 1937, s. 6.

380

yapılmasına asla izin vermeyen muhtar, prensipleri ile çıkarları çatışınca çıkarlarını tercih etmiştir. Zeynep’le muhtar arasında yıllardır süren mücadeleyi Zeynep kazanmıştır. Mavi gözlü, sarışın bir kadın olan Zeynep, kurnazlığıyla fırsatı iyi değerlendirmiş ve muhtarı dize getirmiştir. Salgın hayvan hastalıkları gibi köy hayatındaki önemli gerçekleri anlatan bu hikâyede abartılı durumlar da vardır. Örneğin köydeki diğer öküzlerin işe yaramadığı söylenmiş ve böylece muhtarın öküzlerinin kıymeti ortaya konmak istenmiştir: “Zaten, Alyalaz içerisinde muhtarın öküzlerinden kelli ayağı iler tutar hiçbir öküz de yoktu ya.. Ne çilli Ayşeler, ne de kâvur Alilerin öküzleri çifte gelmez, ahırda yan yatıp keyfetmekten öte boynuzlarını bile kımıldatmazlardı.”

Muhtarın, öküzlerine olan düşkünlüğü de abartılmıştır: “(…) Alyalaz Muhtarının da öküzleri kendisine evlât edindiğinde pek şüphe yoktu hani.. Zaten öküzlerden başka kimi vardı ki.. Elli yaşına geldiği hâlde onların yüzünden dünya evine bile istediği gibi girememiş, gelen karı kızan üç günden fazla şundan öte oturmamışlar; ne para ne pul demiyerek Alyalaz muhtarının kapısını çektikleri gibi adamı dımdızlak bırakıp gitmişlerdi. Onun için hele yirmi senedenberi, Alyalaz muhtarı artıkkadından başını çevirmiş, ne etmişse etmiş, Alyalazın hemen kasabaya giden meydan başındaki damızlığında öküzlerini ürete ürete koca bir sürü meydana çıkarmış, yağmur kar demiyerek ahır aktığı zaman bir don bir gömlekle damı aktarmış; uğraşmış didinmiş, hayvanları gül gibi yetiştirerek herkesin hasedini çekmişti.”

Edremit’in Alyalaz köyünde geçen hikâyede birkaç haftalık süreç anlatılmaktadır. Zeynep’le muhtarın mücadelesi ise Zeynep’in beş yıl önce köye geldiği günden beri devam etmektedir. Anlatıcı, hikâyeyi olayların üzerinden dört yıl geçtikten sonra anlatmaktadır. İlahî konumdaki anlatıcı, hikâyede köylü ağzıyla konuşmaktadır: “Daha köylere adımlarını atar atmaz, hastalığa şöyle bir yakalanmış öküzleri hemen öldürü öldürüveriyorlar; ne ilâç, ne mıksa demiyorlardı gidinin oğulları.. (…) Yoksalıyım öküz vebası denilen illet, direk gibi köylerde kakılır kalır, arkası alınmaz giderdi.”

381

2.10.13. Bir Alışveriş “Bir Alışveriş”181 adlı hikâyede uyanık bir zahire tüccarının bakla alışverişi sırasında bir köylüyü dolandırması anlatılmaktadır. Hikâye, mekân ve zaman hakkında bilgi veren cümlelerle başlamıştır: “Yeşermiş bir bakla tarlası üzerinde ilk ışıklar ve sabaha karşı bir gün doğusu esmiye başlamıştı. Küçük yapraklar bu hafif rüzgârı henüz hissetmiyor, fakat parçalanmış yüz binlerce cam tesirini bırakan ışıklar altında kanatlanacak birer kuş gibi heyecanlı oldukları anlaşılıyordu.” (s.2)

Bakla tarlasındaki Mustafa onbaşı, bu seneki mahsulün iyi olacağını düşünüp sevinmektedir. Üstelik paraya ihtiyacı bile yoktur. Onbaşı, şehre indiğinde hava atmak için zahire tüccarı Anastas’ın dükkânına uğrar. Onu oldukça iyi karşılayan tüccar, mahsulün iyi olacağını duyunca onbaşıya zorla borç para verir; karşılığında da bir senet düzenler: “Karamürselde tüccar Anastasa şu tarihte teslim mahsuben elli lira aldım. Buna mukabil baklanın kilosunu rayiç değerden yirmi para aşağı vereceğim.” (s. 2)

Bir süre sonra hasat yapan Mustafa onbaşı, baklaları tüccara götürmek yerine ambara yığıp rahatına bakar. Anastas da senedin vadesi geçince haber gönderip onbaşıyı şehre çağırır. Tüccar, onbaşıyı bu kez hiç de iyi karşılamaz. Ürünü geciktirdiği için zarar ettiğini söyleyip baklaların kilosunu piyasadan otuz para eksiğe alacağını söyler. Paraya ihtiyacı varsa beş on lira daha verebileceğini de ekleyip yeni bir senet yapar. Yazar anlatıcı, hikâyenin sonunda okuyucuya seslenip durumu özetler: “Size bir bakla hikâyesi ki Karamürsel’in Nalband köyünden Mustafa onbaşı tüccar Anastas efendiye yakasını bir kere daha kurtaramamak üzere böylece borçlanmıştı.” (s. 2)

Yazarın

hikâyelerindeki

köylüler

genellikle

saf,

tembel

kolay

kandırılabilen; şehirliler ise onları dolandıran uyanık kişiler olarak karşımıza çıkarlar. Bu hikâyede de Mustafa onbaşı ile tüccar Anastas, bu özellikleri temsil eden tiplerdir. Çatışma da saf köylü ile uyanık şehirli arasındadır. 181

Kenan Hulûsi, Vakit, No: 8353, 16 Nisan 1941, s. 2.

382

Hikâyedeki mekân, Karamürsel’in Nalband köyü ile Karamürsel’deki zahire dükkânıdır. Zaman ise yaz mevsiminin iki ayıdır.

383

3. BÖLÜM

KENAN HULÛSİ KORAY’IN HİKÂYECİLİĞİ

384

HİKÂYENİN

TEMA

YAPI

ANLATICI

ZAMAN

MEKÂN

KİŞİLER

Yaşlılık

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Bir akşam (yaz)

Deniz kenarı

Yaşlı şair, deniz,

(dış)

deniz kızları, Neptün

Kulüp, bahçe, ev

Çirkin kadın (zeki

(iç-dış)

biri), güzel kadın

ADI Denizin Zaferi

Abajur

Kıskançlık

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Bir gece

(kibirli biri), erkek (duygulara değil, dış görünüşe önem veren biri) Bir Mezarcının

Mezarcılık

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Yıllar

Hayatı Bir Yudum Su

Aşk

Vaka+sürprizli sonuç+yorum İlâhi anlatıcı

İki yıldan uzun

Mezarlık ve

Mezarcı, babası, eşi

kulübe (iç-dış)

ve oğlu

Çöl-çadır (dış-iç) Kays (şair), Lübna, Lübna, Kays’ın anne ve babası, Lübna’nın

385

amcası Son Öpüş

Eşkıya sorunu

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Bir yıl, sosyal

Doğu

Oğlak Ömer (fedakâr

zaman: 1917, 1.

Anadolu’da bir

bir genç), Gümüş

Dünya Savaşı

köy, ev, mağara,

(Ömer’in namuslu

tarla vb. (iç-dış)

eşi), muhtar, jandarmalar, kaymakam (devleti temsil eden, ama köylüleri ihmal etmekle kalmayıp onlara zarar veren kişiler), eşkıyalar

Çalınan Tarla

Köy

Hazırlık+vaka+sürprizli

meseleleri

sonuç

(tarla açma)

İlahî anlatıcı

Üç buçuk yıl

Tokat’ta bir köy

Yetimoğlu (çalışkan,

ve kasaba, tarla,

düzgün bir köylü),

ev, mahkeme,

uşak (nankör bir

garnizon (iç-dış)

hırsız), köylüler, hâkim

386

Tarlaya

Köy

Hazırlık+vaka+sürprizli

Çevrilen Su

meseleleri

sonuç

İlahî anlatıcı

(susuzluk)

İki buçuk yıl,

Bir köy, tarlalar,

Muhtar, imam

sosyal zaman:

kahve, fabrika,

(köyün gelişmesi için

Cumhuriyet’in

akarsu (iç-dış)

uğraşan insanlar),

ilk yılları

köylüler (saf, fakir insanlar), vali, fabrika müdürü (köylüleri kaderleriyle baş başa bırakan sorumsuz insanlar), muhtarın evlatlığı

Kavaklıkoz

Korku

Hanında Bir

Hazırlık+vaka+sürprizli

Kahraman

Bir gece (kış),

Kavaklıkoz Hanı

Hancı (korkunç biri),

sonuç

anlatıcı

geri dönüşlerle

ve civarı (iç-dış)

anlatıcı, arabacı,

Vaka

yirmi yedi sene

handa kalanlar,

öncesi, anlatma

hancının yamağı

zamanı olaydan sonradır. Dörthanların

Köylü bir

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Altı ay (bahar

Köy ve kasaba

Kulaksız Ali

387

Kulaksızı

çocuğun

ve yaz), sosyal

arasındaki yol,

(çalışkan, dürüst bir

kasabadaki

zaman:

ev ve fabrika (iç-

köylü), annesi,

hayat

Cumhuriyet’in

dış)

babalığı, sevdiği kız,

mücadelesi

ilk yılları

Rus mühendisler, işçiler

Tuhaf Bir Ölüm Korku

Hazırlık+vaka+sürprizli

Yazar anlatıcı

sonuç

Bir iki hafta,

Sivas’ta bir

Çaycumalı Hüseyin

anlatma zamanı:

hastane, akarsu

(“yarı meczup”

yedi sene sonra

kenarı (iç-dış)

sayılan garip biri), nahiye müdürü, doktor, hastalar, jandarmalar

Milyarder Mak Kinley’in Halıları

Antika merakı

Hazırlık+vaka+sonuç+yorum Kahraman anlatıcı

İki gün, anlatma

İstanbul’da bir

Anlatıcı (zengin

zamanı daha

otel ve halı

olma hayali kuran bir

sonra

mağazası (iç)

tercüman), Mak Kinley’ler (Doğunun eski eserleriyle ilgilenen Amerikalılar),

388

halıcılar Gece Kuşu

Korku

Hazırlık+vaka+sonuç+yorum Kahraman anlatıcı

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Bir hafta,

Kayseri’de bir

Doktor, muhtar ve

anlatma zamanı:

köy, ev, uçurum

kızı, yarasa

iki yıl sonra

kenarı (iç-dış)

On yıl

Kasaba,

Ahmetoğlu Ahmet

Bir Bahsin

Sabıkalıları

Sonu

tekrar suç

hapishane,

(zayıf psikolojisi ve

işlemeye iten

çiftlik, ev (iç-

toplumun yanlış

nedenler

dış)

yaklaşımları nedeniyle cinayet işleyen bir sabıkalı), felsefe öğretmeni (iyi niyetli, ama insanlar üzerine bahse girip bunu hırs hâline getiren biri), hapishane müdürü, hâkim vd.

389

Esma’nın Aşkı

Aşk

Vaka+sonuç+yorum

Yazar anlatıcı

Seneler

Çöl, saray,

Esma (aşkı maddi

mağara ve

değerlere tercih eden

çevresi (iç-dış)

bir kadın), Mürakkaş (şair), Esma’nın eşi ve babası (duygulara değer vermeyen insanlar), Yemen meliki, çoban, cariye, süvariler, çocuklar

İncir Fidanları

Saplantı

Vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

On bir sene

İmralı cezaevi,

Murat Muratoğlu

bir köy (iç-dış)

(takıntılı biri), eşi, kardeşleri, çocuğu, mahkûmlar

Paraşüt

Pilot olma ideali

Vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

On üç yıl,

Bir köy ve

Çiğdem (pilotluk

sosyal zaman:

Eskişehir (iç-dış)

idealini

Cumhuriyet’in

gerçekleştiren bir

ilk yılları (1925)

genç kız), yüzbaşı,

390

eşi ve köylüler Sayfiyede Bir

Çapkınlık

Hazırlık+vaka+sonuç

Numero

Kahraman

Bir hafta (yaz),

Bir sayfiyedeki

Miçya (etkileyici bir

anlatıcı

anlatma zamanı

gazinonun

dansçı), anlatıcı

ile olay zamanı

bahçesi, plaj ve

(çapkın bir

aynı

vapur güvertesi

delikanlı), dansçılar,

(dış)

garsonlar, sayfiyedeki delikanlılar

Deniz

Tatil

Kenarında

maceraları

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Yaz tatili

anlatıcı

Bir sayfiyedeki

Anlatıcı (çocuk

çadır, plaj, deniz

sevgisi dolu bir

(dış)

adam), Balık Osman (fakir, sevimli bir çocuk), balıkçılar, sayfiyede oturan kadınlar

İki Defa Ölüm

Savaş

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Birkaç gün,

Doğu

Anlatıcı (Türk

anlatıcı

anlatma zamanı:

Makedonya,

asker), İngiliz ve

391

daha sonra,

karargâh ve

Alman milisleri

sosyal zaman: 1. çevresi (iç-dış) Dünya Savaşı Bir Garip Adam Saplantı

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç hafta

Tokat’ın bir

Tokatlı Yusuf

köyü, koru,

(takıntılı biri),

bekçi kulübesi,

muhtar, kâtip,

samanlık (iç-dış)

jandarmalar, köylüler (iyi niyetli insanlar), Çingene kadın

Kemahlı

Cinayet

Hazırlık+vaka+sonuç

Değirmenci

Yazar ve

Dört yıl

kahraman anlatıcı

Kemah, İmralı,

Değirmenci (korkunç

değirmen,

biri), Hasip (iyi

cezaevi ve civar

niyetli olmasına

(iç-dış)

rağmen cinnet anında katil olan biri)

Kamçı

Antika merakı

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Vaka birkaç saat İstanbul’da bir

Amerikalılar (doğu

(yaz), özetleme

konak,

kültürüne meraklı,

ile iki yıl

Newyork’ta

yüzsüz ve

392

sonrası da

antika eşya

maddiyatçı kişiler),

anlatılır.

mağazası (iç)

Şükriye Hanım (İstanbul hanımefendisi), tercüman

Taş ve Gedik

Bir hafta, sosyal

Köy ve Ankara,

Memo (Cumhuriyet

köylülerin

zaman: 1938

kahve, köy

yanlısı, aydın bir

sorunlarına

(Cumhuriyet’in

meydanı, kongre

köylü), kongre

olan ilgisizliği

ilanının on

merkezi (iç-dış)

görevlileri

Devletin

Vaka+sonuç+yorum

Yazar anlatıcı

beşinci

(köylülerin dertlerini

yıldönümü)

umursamayan insanlar), köylüler

Bir Otelde 7

Tatil

Kişi

maceraları

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman anlatıcı

Üç ay (yaz)

Sayfiyede bir

Anlatıcı, Madam

otel, plaj (iç-dış)

Korpof (Beyaz Rus), eşi (piyano öğretmeni), Küçük Kont(emekli asker), Marya hala(Rum),

393

aktör ve nişanlısı Ömer Besinin

Eşkıya

Başı

problemi

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Birkaç gün,

Doğu Anadolu

Ömer Besi

Sosyal zaman:

köyleri,

(İnsanüstü güçlere

1925 (Doğu

karargâh, dağlar,

sahip, korkunç bir

Anadolu’daki

mağara (iç-dış)

eşkıya), askerler

İstanbul’da plaj

Anlatıcı (çocukları

ve ev (iç-dış)

seven aydın bir

Kürt isyanları) Güneş Balıkları

Çocuk sevgisi

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Bir ay (bahar)

anlatıcı

genç), fakir çocuklar Bir Hudut

Savaş

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Oyunu

Bir iki hafta,

Yakorit’te Türk

Ömer Seyfeddin,

sosyal zaman:

Bulgar sınırı

Bulgar askerler,

1910 (Balkan

(dış)

Bulgar meyhanecinin

Savaşı öncesi) Aşk ve Otomobil

Yozlaşma

Vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Birkaç hafta

oğlu İstanbul’da

Ziya Turgut (hantal,

garaj, yollar,

beceriksiz biri),

evin balkonu ve

Berin (gösteriş

önü (iç-dış)

düşkünü bir genç

394

kız), Berin’in erkek arkadaşları Mavzer

Savaş

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç hafta

Sayfiyede bir ev,

Ömer (yedi yaşında,

(yaz), sosyal

çevresi ve işgal

ama çok akıllı bir

zaman: 1921

kuvvetlerinin

çocuk), dayısı,

(Kurtuluş

karargâhı (iç-dış) teyzesi, işgalci

Savaşı) Burmalı Apulet

Savaş

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Birkaç gün,

askerler Gelibolu (dış)

Ramazan Ağa

sosyal zaman:

(tecrübeli bir Türk

1915 (1. Dünya

askeri), Alman

Savaşı), anlatma

mühendisler

zamanı, 2. Dünya Savaşı yılları Gece Servisi

Savaş

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Yaklaşık otuz

İstanbul,

Anlatıcı (anlayışlı,

anlatıcı

yıl, sosyal

Ukrayna,

iyi niyetli biri),

zaman: 1. ve 2.

Polonya,

Vanda (ülkesi için

395

Dünya Savaşı,

pastane, oda,

endişelenen

anlatma zamanı:

çiftlik (iç-dış)

Polonyalı bir kadın)

On beş yıldan

Köy, kasaba,

Ayşe (sadık bir âşık),

uzun, anlatma

tarla, ahır, ev,

Ömer (sadık,

zamanı iki yıl

dere kenarı,

fedakâr, dürüst bir

sonra

mahkeme (iç-

âşık), eşleri ve

dış)

çocukları, Ayşe’nin

yıllar sonra Bir Aşk

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Hikâyesi

ağabeyleri ve babası Garsoniyer

Cinsellik

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Sekiz gün,

Garsoniyer (iç)

Anlatıcı (çapkın bir

anlatıcı

anlatma, iki yıl

genç), garsoniyere

sonra

gelen kadınlar, kapıcı (meraklı ve çapkın biri)

“Vallah, Billâh Yok”

Savaş

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar ve

Dört ay, sosyal

Rusya’da bir

Ruslara esir düşen

kahraman anlatıcı

zaman: 1.

köy, Petersburg,

dokuz Türk askeri,

Dünya Savaşı

ev, meyhane,

Ruslar, Alman

396

(1917-18)

istasyon, vagon

askerler

(iç-dış) Bir Sıcaklık

Yat Borusu

Paraya

Kahraman

Birkaç ay (güz

Karargâh, talim

Pötürgeli Mehmet

duyulan

anlatıcı

sonları)

yeri (dış)

(garip biri), askerler

ihtiyaç

(gözlemci) Bir saat

Asker koğuşu ve

Pötürgeli askerler

ova (iç-dış)

(cahil, ama iyi niyetli

Sıla özlemi

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman anlatıcı (gözlemci)

insanlar), diğer askerler

Öküz Öldü,

Köy

Dava Bitti

Vaka+sonuç

Müşahit anlatıcı

Bir hafta (yaz),

Köy kahvesi ve

Muhtar ve köylüler

meseleleri (bir

anlatma zamanı:

orman (iç-dış)

(saf, tembel kişiler),

öküzün

bir sene sonra

öküz (köylüler için

kaybolması)

çok önemli bir hayvan)

Fon

Savaş

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Vaka: bir gün,

Ev, Almanya,

Sadri (düşüncesiz,

Sadriştayn’ın

geri dönüşlerle

Eflâk, Boğdan

bencil biri), Fridel

Oğlu

14. Yüzyıla dek

(iç-dış)

(vefalı bir Alman),

397

zaman: İkinci

oğlu Sadriştayn

Dünya Savaşı

(kahraman askerler) Köy ve kasabada

Köylü (ihmalkâr ve

meseleleri

(ilkbahar),

bir çiftlik ve

kolay kandırılan

(Öküzünü

sosyal zaman: 2. tarla (dış)

biri), kasabalı

başkasına

Dünya Savaşı

(uyanık bir adam),

kaptıran bir

yılları

uşaklar

Köy

Öküz

İlahî anlatıcı

Sadri’nin dedeleri ve

Beş gün

Gece Sığınan

Vaka+sürprizli sonuç

gidilir. Sosyal

adamın onu geri alma mücadelesi) Kiralık Eşek

Bir insanın

Vaka+sürprizli sonuç

Kahraman

Üç gün

Sakarya

Sıpa Ayşe (eşeklere

eşeklere

anlatıcı

civarındaki bir

âşık olan marjinal bir

yönelik sapkın

(gözlemci)

köy, ahır (iç-dış)

kadın), anlatıcı,

duyguları Karyola

Töre

muhtar, eşekçiler Vaka+sürprizli sonuç

İlahî anlatıcı

Bir gece

Bir kasabada

Ağa (kasabanın en

ağanın evi ve

önemli ismi),

398

çevresi (iç-dış)

kaymakam(töre karşısında bocalayan bir genç), ağanın hizmetçileri

700.000

Antika merakı

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

İki buçuk gün

Dolarlık İncil

Tunceli’de bir

Newyorklu

kilise ve çevresi

gazeteci(Doğu

(iç-dış)

eserleriyle ilgilenen, uyanık geçinen bir Amerikalı), kaymakam(zeki, uyanık biri)

İş Bilenin, Kılıç Dalkavukluk

Yorum+hazırlık+vaka+

Kahraman

Kuşananın

sonuç+yorum

İki yıl

İstanbul’da bir

Amir(dalkavukluktan

anlatıcı

devlet dairesi

hoşlanan biri),

(gözlemci)

(iç)

memur(nabza göre şerbet veren, dalkavuk biri) ve diğer memurlar

399

Bir Bardak Bira

Sarhoş

Hazırlık+vaka

Müşahit anlatıcı

psikolojisi

Bir iki saat(kış),

İstanbul’da bir

Sarhoş, lokantacı,

sosyal zaman

lokanta (iç)

müşteriler, garson

İkinci Dünya

vd.

Savaşı Astragan Manto Yozlaşma

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Vaka: bir

İstanbul,

Semra(asri bir genç

gün(kış),

kürkçü(iç)

kız), sevgilileri,

özetleme ile

kürkçü

birkaç ay Bir Ölüm

Ölüm

Vaka+açık uçlu sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç saat

Mahkeme(iç)

Vakası

Avcılar, avukat, hâkim

Vali Paşaya

Köy

Vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Vaka: bir gün

Köy kahvesi (iç)

Muhtar,

Don

meseleleri

(kış), özetleme

köylüler(fakir, cahil,

(Yoksulluk,

ile aylarca

saf insanlar), vali

devletin

devam eden bir

(köylülerle

ihmali)

süreç

ilgilenmeyen bir devlet adamı)

400

Kader

Avcılık

Vaka+sonuç

Kahraman

Bir gece

Kasabada bir

Müslim

anlatıcı

kahve ve orman

Çavuş(kadere boyun

(gözlemci)

(iç-dış)

eğen bir avcı), diğer avcılar

Kemiksiz

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

Kadın

Kahraman

Birkaç hafta,

İstanbul’da

Kemiksiz

anlatıcı

anlatma zamanı

eczane,

Kadın(dansçı),

(gözlemci)

vakadan yedi

müzikhol, otel

doktor

sene sonra

ve ev gibi iç mekânlar

Çakal Zehiri

Hayvan

Hazırlık+vaka+sonuç

sevgisi

Belki Ecel, Belki Bıçak

Kan davası

Kahraman

Bir yıldan uzun

anlatıcı

Hazırlık+vaka

Ünye ve

Köpek (asil bir av

İstanbul’da ev,

köpeği), tercüman,

köşk, orman gibi

Brown ailesi,

iç ve dış

Muhsin Bey,

mekânlar

bahçıvan vd.

Bir bağ (dış)

Ethem Ağa (kan

Kahraman

Vaka: birkaç

anlatıcı

saat(yaz),

davası mağduru bir

(gözlemci)

özetleme ile on

bağ bekçisi),

401

yıl Sazlık

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

kanlıları ve avcılar

Vaka zamanı bir

Sapanca’da

Ali Reis (balıkçı,

gün, özetleme

sandal

sadık bir âşık),

ile dokuz yıl

tamirhanesi ve

Hayriye, Yardımcı

göl kenarı (iç-

Mustafa (kıskanç,

dış)

kötü niyetli biri), köylüler, çocuklar

Manken

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Özetlemelerle

Şehirde bir

Fikret (eski

yaklaşık yirmi

mağaza, sokak,

sevgilisini

yıl

ev, bahçe, otel

unutamayan bir

odası (iç-dış)

âşık), eski sevgilisi, eşi, çocuğu ve manken

Hastalık

Garip bir hastalık

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Vaka bir gün,

Vapur ve

Doktor, eşi (garip bir

özetleme ile

muayenehane

hastalığa tutulmuş

yaklaşık dört

(iç-dış)

olan bir hemşire),

yıl, sosyal

yolcular

402

zaman: 2. Dünya Savaşı yılları Tasula

Çapkınlık

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

İki ay (Yaz

Bir sayfiyedeki

Tasula (güzel bir

mevsimi)

plaj ve

Rum kızı), Hasan

muhallebici (iç-

Usta (muhallebici)

dış)

ve çapkın delikanlılar

Kırk Gün

Avcılık

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Bir hafta

Taban Eti, Bir

Orman, kahve

Mahmut Bey

(dış-iç)

(sahtekâr bir avcı),

Gün Av Eti;

avcılar, kahveci,

fakat Böylesi

Çingene

Değil Oda Hizmetçisi

Çapkınlık

Hazırlık+vaka+sonuç+yorum Kahraman anlatıcı

Altı ay

İzmir’de bir otel

Anlatıcı (çapkın bir

odası (iç)

genç), oda hizmetçisi ve eşi (ahlâksız insanlar)

403

Bir Muharrir

Hikâyecilik

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Kahramanlarını

İki gün (yaz

İstanbul ve bir

Ahmet Cemil

mevsimi)

köy (İç ve dış)

(hikâyeci), imam

Arıyor

(tehlikeli biri), köylüler (anormal insanlar)

Deniz

Yozlaşma

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Banyosunun

Bir gün (Yaz

İstanbul

Suzan (asri genç

mevsimi)

plajlarından biri

kız), flörtleri, anne

ve ev (dış-iç)

ve babası, hizmetçisi

Düzce’nin bir

Avcılar, köylüler ve

köyü (dış)

jandarmalar

Hakiki Fiyatı 7 Saat Geçince

Köy

Vaka+sonuç

meseleleri

Kahraman

Yedi saat

anlatıcı

(Kapanan yol) Yusufçuk

Köylü bir

Vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

İki buçuk yıl

Kızılcahamam’ın Yusufçuk (Para

çocuğun

bir köyü ve

kazanmak için

şehirdeki

İstanbul’da bir

köyden kente giden,

hayat

han, hastane,

iyi niyetli bir köy

mücadelesi

nezarethane vb.

delikanlısı),

(dış-iç)

dayıoğlu, polisler,

404

fırıncı, hancı, handa kalanlar vb. Cumali

Bir köylünün

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

İki sene

askerde

İzmir’de

Cumali (askere cahil

garnizon (iç-dış)

gelmiş, ama iki sene

geçirdiği

içinde kendini çok

değişim

geliştirmiş, öğrendiklerini köyünde öğretmek için askerde kalma teklifini reddeden ideal bir tip), diğer askerler

Otuz Kuruşa Yatak

Fakirlik

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Bir gece

Adapazarı’nda

Çoban (fakir, ama

(sonbahar)

lokanta ve

gururlu bir köylü),

çevresi (iç-dış)

öğretmen (iyi biri), tüccarlar, müteahhit ve otel kâtibi (acımasız, kibirli

405

insanlar) Miras Keçe

Antika eşyalar

Hazırlık+vaka+sürprizli

Kahraman

sonuç

anlatıcı

Bir yıl

İstanbul’da ev,

Anlatıcı, annesi,

bahçe ve

halası, hizmetçi, aşçı,

Topkapı Müzesi

eskici, müze bekçisi

(iç-dış) Tuhaf İnsanlar

Takıntılar

Sonuç+vaka+yorum

Kahraman

Birkaç saat

Vapur (dış)

anlatıcı Altı Sene Evvel

Cinsellik

Bir Geçim Yolu Dolandırıcılık

Küçük Yalanlar

Çapkınlık

Hazırlık+vaka+sonuç

Anlatıcı (takıntılı bir hâkim), yolcular

Yazar ve

Üç gün, anlatma

Kiyef’te bir otel,

Anlatıcı (çapkın bir

kahraman anlatıcı

zamanı: altı

parklar ve

Türk), Viyera (fuhuş

sene sonra

eğlence yerleri

yapan bir dansçı),

(iç-dış)

otel kapıcısı

Kahraman

Birkaç saat,

İzmir-Aydın

Köylü (uyanık bir

anlatıcı

anlatma zamanı:

arası demiryolu,

adam), yolcular ve

iki sene sonra

vagon (iç-dış)

maymunlar

Birkaç gün

Varşova’da

Anlatıcı (çapkın bir

istasyon, vagon

Türk), Polonyalı

Yazar ve kahraman anlatıcı

406

ve bir otel (iç-

hayat kadınları

dış)

(erkekleri tuzağa düşüren çıkarcı kadınlar)

910 Modeli

Moda

Vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

1910 yılında

İstanbul’da terzi

Ömer Seyfeddin

birkaç hafta

dükkânı, lokanta

(çabuk kandırılan,

(dış)

insancıl biri), arkadaşları (şakacı insanlar) ve terzi Arman,

Cevizler

Töre

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar ve

Birkaç gün

Doğu

Aşiret reisi, aşiret

kahraman anlatıcı

(yaz), sosyal

Anadolu’da

mensupları, askerler

zaman: 1.

ceviz bahçesi

Dünya Savaşı

(dış)

(1916) Gümüş Yıl

Yozlaşma

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

On gün

Kasabada bir ev

Ali Şahin ve eşi

(iç)

(gösteriş meraklısı

407

insanlar), kasabadaki sosyete Satılık Kısrak

Köy

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç gün (kış)

İzmir’in bir

Ali Ahmet Ağa

meseleleri

köyü, kahve,

(zengin, ama bencil

(yırtıcı

orman, ahır (iç-

biri), Zülfü Çavuş

hayvanlar,

dış)

(fakir, ama yiğit bir

binek hayvanı

delikanlı), köylüler

sıkıntısı,

(fakir insanlar)

fakirlik vb.) Bir Maymun

Hayvan

Numarası Daha

sevgisi

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Altı gün (kış)

Seydiköy

Kapiten (yetenekli ve

istasyonu, bilet

akıllı bir maymun),

gişesi (iç-dış)

Hasan Hüseyin (gişe memuru, hayvanları seven biri), imam (maymunun yeteneklerini kıskanıp hayvanın aleyhinde fetva

408

çıkaran dar görüşlü biri), köylüler Bir Beyaz Rus

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Birkaç ay,

İstanbul’da yalı,

Anlatıcı (çapkın bir

anlatıcı

anlatma zamanı

birahane, liman

genç), Çörni, annesi

daha sonra,

ve Avrupa (iç-

vd. Beyaz Ruslar

sosyal zaman:

dış)

1920 (Rus İhtilali’nden kaçan Beyaz Rusların İstanbul’a gelişi) Yeşil Gözlü

Öğrencilerin

Yaramaz

yaramazlıkları

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç saat (yaz

Okul, bahçe (iç-

Felsefe öğretmeni

başı)

dış)

(otorite sağlayamayan ve çabuk kandırılan bir öğretmen), öğrenciler (yaramaz,

409

ama sevimli çocuklar) Yolda

Savaş

Hazırlık+vaka+sürprizli

Yazar ve

İki gün (yaz),

İtalya, Belgrat,

sonuç

kahraman anlatıcı

sosyal zaman: 2. istasyon, tren

casus), anlatıcı

Dünya

(eğitim için

(iç-dış)

Matmazel Rike (bir

Savaşı’nın

Avrupa’ya giden bir

başladığı gün,

Türk genci)

anlatma zamanı: olaydan sonra Şehir Kurtaran Tencere

Savaş

Hazırlık+vaka+sürprizli

Yazar ve

Birkaç saat

Meşhed’de

Türbe mutemedi,

sonuç

kahraman anlatıcı

(kış), sosyal

İmam Rıza

Rus askerleri (korkak

zaman: 19.

Türbesi (iç)

ve hain insanlar)

yüzyıl sonu, 20. yüzyıl başı, anlatma zamanı: kırk elli yıl sonra

410

Üçüncü

Takıntılar

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç saat (kış)

Mevkide

Susurluk-

İbrahim Sıla

Akhisar arası

(takıntılı ve hastalıklı

demiryolu,

bir köylü), yanındaki

istasyonlar, tren

köylü, polis, yolcular

(iç-dış) Zorla Hastalık

Hastalık

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Birkaç saat

İstanbul’da bir

Ömer Seyfeddin

ev, iskele,

(çabuk kanan, hasta

lokanta (iç-dış)

olmaktan korkan biri), Ali Canip Yöntem, Hakkı Süha Gezgin vd. (Ömer Seyfeddin’in şakacı dostları)

Belki Bir

Çapkınlık,

Hazırlık+vaka+ucu açık

İllüzyon

takıntı

sonuç

İlahî anlatıcı

İki ay (yaz)

İstasyon, Yörük

Hüseyin Tanrıbilir

köyü, bir ev (iç-

(takıntılı bir posta

dış)

memuru), Yörük kızı, ihtiyar, postane amiri, jandarmalar,

411

garip yaratıklar Apartman

Çapkınlık

Hazırlık+vaka+sonuç

Kapıcıları

Kahraman

Birkaç ay

anlatıcı

İstanbul’da bir

Kapıcı (kadınları

apartman (iç)

bakışlarıyla taciz eden meraklı biri), anlatıcı (çapkın biri), anlatıcının misafiri olan ahlaksız kadınlar

Yol Amelesi

Yol yapımı

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Bir yıl, sosyal

İzmir’in bir

Hasan Karaca

zaman:

köyü, kahve ve

(çalışkan, idealist bir

Cumhuriyet’in

yollar (iç-dış)

köy delikanlısı),

ilk yılları

köylüler (tembel kişiler), kaymakam

Amerika’ya Giden Asmakabağı

Ticaret

Vaka+sonuç

Kahraman

Birkaç hafta

Amerika’da bir

Anlatıcı (uyanık bir

anlatıcı

(yaz), anlatma

pazar ve bahçe

Türk), Amerikalılar,

zamanı: iki yıl

(dış)

esmer güzeli kız

sonra

412

Bir Paket

Tamahkârlık

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Dört beş saat

Sigara

Olimpiyat

Cinsellik

Hazırlık+vaka+sonuç

Bebekleri

Kastamonu-

Hafız Ağa (cimri,

Taşköprü

tamahkâr biri),

arasındaki yol ve

öğrenciler ve Seyyin

kahve (iç-dış)

Ağa

Berlin Olimpiyat

Anlatıcı (çapkın bir

Kahraman

1936

anlatıcı

Olimpiyatlarının köyü, oda ve

sporcu), Amerikalı

birkaç günü,

yarış alanı (iç-

kadın sporcular

anlatma zamanı:

dış)

(yarışlarda başarılı

dört yıl sonra

olmayı cinselliğe bağlayan kişiler)

Güneşten

Köy

Kaçan Köy

meseleleri (ağalık)

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar ve

Osmanlı

Doğu

Ağa (köylülerin

kahraman anlatıcı

Devletinin son

Anadolu’da bir

sıkıntılarını çözen,

yıllarında birkaç

köy, Halep, ev

bu sırada kendi

ve çevresi (iç-

çıkarlarını da

dış)

düşünen biri), köylüler (basit sorunları bile kendi kendilerine

413

çözemeyen saf insanlar), anlatıcı (eski vali) Sağ Elin

Avcılık

Hazırlık+vaka+sonuç

Parmakları

Müşahit ve

Birkaç saat,

Köy, orman,

Avcı, kardeşi,

kahraman anlatıcı

anlatma zamanı:

kahve (iç-dış)

köylüler

Bir gün

Taşköprü, pazar,

Hafız Ağa (cimri

(Hıdırellez)

ev, bahçe (iç-dış) biri), eşi, delikanlı

Kahraman

Bir gün(bahar),

Karabağ

anlatıcı

sosyal zaman: 2. sayfiyesindeki

17 sene sonra Şart Olsun

Cimrilik

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Kilosu Seksene Geldi Turna Mevsimi

Sonu Bir Şarkı

Saz şairleri

Kadın sömürüsü

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Saz şairi, kahveci, kahvedekiler, anlatıcı

Dünya Savaşı

bir kahve (iç)

İki gece (yaz)

Kasabada

Benli Bedia

istasyon, yazlık

(erkeklerin kadınlara

tiyatro (dış)

yönelik yanlış tutumlarının kurbanı olan bir şarkıcı),

414

Yanık Emin (zorba biri), Direktör (kadınları ticari mal olarak gören biri), dansçılar ve kasabalılar Eller Yukarı

Eşkıya

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

baskınları

Bir hafta

Taşköprü ile

Hafız Ağa (uyanık

(ilkbahar),

Boyabat

bir tüccar), diğer

sosyal zaman: 2. arasındaki yol, Dünya Savaşı

tacirler ve eşkıyalar

kahve (iç-dış)

yılları R.B.K.

Tatil

Pansiyonu

maceraları

Vaka+sonuç

Kahraman

Dört ay (yaz ve

Suadiye’deki

Anlatıcı (çapkın bir

anlatıcı

güz başı), sosyal pansiyon, plaj,

genç), Madam

zaman: 2.

muhallebici (iç-

Gribaşof ve eşi

Dünya Savaşı

dış)

(pansiyonun sahibi

başları, geri

olan Beyaz Ruslar),

dönüşle 1.

diğer pansiyonerler

Dünya Savaşı

(Ermeni ve Yahudi

415

yıllarına dek

çiftler)

gidilir. Balıkçıl Kuşu

Tatil

ve Diğerleri

maceraları

Sonuç+vaka

Kahraman

Yaz ayları

anlatıcı

Deniz kenarı

Anlatıcı (çapkın bir

(dış)

genç), dört genç kız

Hayalî bir

Bir kadın ve erkekler

(gözlemci) Felekte Bir

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Belirsiz

Macera

gezegen (dış)

Doktor

Garip bir

Popen’in Karısı

hastalık

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Birkaç gün

Büyükada’da bir

Doktor Popen’in

anlatıcı

(yaz)

pansiyon ve

karısı (garip bir

çevresi (iç-dış)

hastalıktan dolayı

(gözlemci)

ölür), anlatıcı (bir genç), ölen teyzesi, Doktor ve kızları Dirilen Mumya

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Bir gece

Müze (iç)

Kral Zabnit (aşkın

anlatıcı

gücüyle tanrılara

(gözlemci)

kafa tutan biri), Kamelya Ontonyo,

416

Apollon (zalim biri) ve Zeus’un mumyaları, yaşlı kütüphaneci (anlatıcı) Çıplak Model

İhanet

Sonuç+vaka

Kahraman

Dört yıl

anlatıcı Ceylan Sesi

Bir adamın ceylana

Vaka+sonuç

Resim atölyesi

Ressam (anlatıcı) ve

(iç)

sevgilisi

Yazar ve

Birkaç ay (yaz

İstanbul, çiftlik,

Adam (ceylana âşık

kahraman anlatıcı

ve sonbahar)

köy, ev, kulübe,

olan ihtiraslı biri), eşi

orman (iç-dış)

(ihtiraslı bir kadın),

yönelik sapkın duyguları

ceylan, köylüler, hayat kadını

Cenup Yıldızı

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç+yorum İlahî anlatıcı

Belirsiz

Çöl, çadır,

Leylâ (ihtirasları için

mezarlık (iç-dış)

eşini terk eden bir kadın), Leylâ’nın eşi (kabile şeyhi), Abdullah İbni

417

Mansur (ihtiraslı bir âşık), süvariler, köleler Bir Öpüş

Evlilik

Hazırlık+vaka+sonuç

Altında

Kahraman

Birkaç yıl

Ev (iç)

anlatıcı

Anlatıcı (yeni evli bir adam), eşi (çok genç bir kadın)

Beyaz Güller

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

Birkaç ay (kış),

Ev, bahçe (iç-

Anlatıcı (romantik

anlatıcı

anlatma zamanı

dış)

bir âşık), sevgili

(dört yıl sonra)

(genç yaşta ölen bir kız)

Ayna

Bir fahişenin

Hazırlık+vaka+sonuç

dramı

Kahraman

On yıldan uzun

İstanbul’da bir

Fahişe, müşteriler,

anlatıcı

bir süreç

mağaza,

ayna (anlatıcı)

sokaklar, fahişenin odası (iç-dış) Rübab-ı Şikeste

Aşk

Vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç saat

İstanbul’da bir

Şair (duygusal, ama

(yaz)

plaj (dış)

çirkin bir adam),

418

Stella (güzel, ama acımasız bir kız) ve arkadaşları Ruhiyat

İhanet

Müderrisi

Hazırlık+vaka+açık uçlu

Yazar anlatıcı

sonuç

Yaklaşık on iki

Berlin, Viyana,

Ruh bilimi profesörü

yıl

İstanbul,

(sinirlerine hâkim

Anadolu,

olamayıp katil olan

üniversite, köşk,

biri), sevgilisi,

otel, istasyon,

öğrencisi

sokak (iç-dış) Merzengüş

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

Sultan

Kahraman

Yaz ve sonbahar Antalya’da bir

Merzengüş Sultan

anlatıcılar

ayları

malikâne,

(bir su perisi), süvari

kulübe, göl,

ve ihtiyar (periye

bahçe (iç-dış)

âşık olan adamlar),

(gözlemci)

çocuk ve serçe (anlatıcılar) Mavi Göl

Aşk

Vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

İki gün,

Mavi Göl ve

Prenses ve çalgıcı

özetleme ile

saray (iç-dış)

(güneşe ve

419

yıllar öncesi de

birbirlerine âşık iki

anlatılır.

genç), saray halkı, balıkçılar

Kıllı Maymun

Kıskançlık

Hazırlık+vaka+sonuç

Kahraman

On yedi sene

Bombay ve

Şefik Muhtar

anlatıcı

İstanbul’daki

(kıskanç bir âşık),

(gözlemci)

sinema, ev,

anlatıcı (Şefik’in

saray, bahçe (iç-

arkadaşı), Şefik’in

dış)

eşi, Şefik’in eşini kıskandığı maymun, Hint racası

Hacı Nesip

Aşk

Vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Vaka: dört ay,

İstanbul’da

Hacı Nesip (Eski

geri dönüşlerle

devlet dairesi,

terbiyeyle

2. Abdülhamit

Köşk, saray,

yetiştirilmiş

dönemine dek

Gülhane Parkı

gelenekçi bir tip),

uzanır. Sosyal

(İç-dış)

Nermin Hanım

zaman: 1920’li

(modern zamanları

yılların sonu,

temsil eden güzel bir

1930’lu yılların

kadın), dairede

420

Güzel ve

Kıskançlık

Vaka+sonuç

Esrarengiz

Kahraman

başı (Modern

çalışanlar, Hacı

hayata geçiş)

Nesip’in annesi

Dört yıl

anlatıcı

İstanbul’da iki

Anlatıcı (kıskanç bir

ev, mahkeme,

âşık), Fehamet

cezaevi, sokaklar (güzel ve esrarengiz (iç-dış)

bir kadın), yaşlı kadın

Güzel Bir

Çapkınlık

Hazırlık+vaka+sonuç

Kadın

Kahraman

İki gün, anlatma

İstanbul’da bir

Anlatıcı (çapkın bir

anlatıcı

zamanı daha

bar ve ev (iç)

genç), Ani Şönfelt

sonra

(güzel bir hayat kadını)

Bir Şam

Aşk

Vaka+açık uçlu sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç ay

Şam, Zxxx

Sokak şarkıcısı kadın

Muganniyesinin

beldesi, sokaklar

(aşkı maddi

Hayatı

ve saray (iç-dış)

değerlere tercih eden bir kraliçe), şehriyar, Veddah, köleler

Denizin Aldığı

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Bir yıl

İstanbul’da

Melek (eşinin

421

Adam

iskele, köprü

ölümüyle aklını

altı, deniz (iç)

kaybeden bir kadın), eşi (deniz kazasında ölen bir adam), bebeği, balıkçılar

Bir Balıkçı

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

Hikâyesi

Kahraman

İki gün

İstanbul’da

Çolak (sevdiği kadın

anlatıcı

iskele ve bir oda

için canından olan

(Gözlemci)

(iç-dış)

bir balıkçı), Kadri Çavuş (kıskandığı için Çolak’ı öldüren balıkçı), Fitnat (bir hayat kadını), Çolak’ın çırağı

Hatıraların Hikâyesi

Aşk

Vaka+sonuç

Kahraman

Vaka: bir gün,

Beykoz Parkı

Kahraman anlatıcı

anlatıcı

geriye

(dış)

(acı çeken bir âşık),

dönüşlerle on

Giryan, Giryan’ın

yıl öncesi

kızı ve eşi

anlatılır.

422

Bir Cinayetin

Cinayet,

Hikâyesi

fakirlik

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Bir hafta

Köy kulübesi ve

Delikanlı (aslında iyi

civarı (iç-dış)

niyetli, ama fakirlik yüzünden cinayet işleyen biri), anne ve baba, yolcu, jandarmalar

Zenci Dansöz

Aşk tuzağı,

Hazırlık+vaka+sonuç

çapkınlık

Kahraman

Birinci hikâye:

Kahire’de otel ve Kahraman

anlatıcı

Bir yaz gecesi;

orman (iç-dış)

anlatıcı(çapkın

ikinci hikâye:

Türk), zenci dansöz

yaklaşık on beş

(âşıklarını tuzağa

gün

düşüren bir hain), zenci dansözün kurbanı ve arkadaşı, yamyamlar, zenci kadın

Kaybolan Şey

Aşk

Vaka+sonuç

İlahî ve kahraman Üç gün anlatıcı

Ev (iç)

Anlatıcı (âşık), sevgili

423

Güneşi İsteyen

Aşk

Vaka+sonuç

Adam Yedi Buçuk

Kahraman

Belirsiz

anlatıcı İhanet

Hazırlık+vaka

Santimlik

Kahraman

Anlatıcı (âşık), sevgili

Belirsiz

anlatıcı

Anlatıcı (ihanete uğradığı için öfkeli

Kumaş

bir âşık), sevgili

Bir Köylü

Köy

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Bir yıl

Köy (dış)

Uyanık bir köylü,

Oyunu

meseleleri

mühendis ve diğer

(Tarlada krom

köylüler

bulunması) İki Kırlangıcın

Aşk

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

Hayatı Öküz Vebası

Köy

Hazırlık+vaka+sonuç

İlahî anlatıcı

Birkaç ay (bahar İstanbul’daki

Kırlangıç ailesi, yaşlı

sonu, yaz başı)

bahçeler (dış)

çift

Birkaç hafta,

Ev ve ahır (iç)

Muhtar (öküzlerine

meseleleri

anlatma zamanı:

çok düşkün,

(Veba salgını)

dört yıl sonra

menfaatleri için prensiplerinden vazgeçen biri), Kahbe Zeynep

424

(Uyanık bir fahişe) Bir Alışveriş

Ticaret

Hazırlık+vaka+sonuç

Yazar anlatıcı

İki ay (yaz)

Karamürsel, köy, Mustafa Onbaşı (saf tarla, ev, zahire

bir köylü), zahireci

dükkânı (iç-dış)

Anastas (dolandırıcı bir tüccar)

Tablo 1: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Tema, Anlatıcı, Zaman, Mekân ve Kişi Kadrosu Bakımından Özellikleri

426

3.1. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Tema Aşk

Köy meseleleri

Çapkınlık/cinsellik

Savaş

Korku

Tatil maceraları

Antika merakı

Yozlaşma

Takıntılar

Eşkıyalık

Avcılık

Kıskançlık

Hastalık

Askerlik

İhanet

Kadın sömürüsü

Sapkınlık

Töre

427

Hayvan sevgisi

Köylülerin şehir/kasabadaki hayat mücadelesi

Ticaret

Ölüm, cinayet, sarhoşluk, toplum ve mahkûmlar, kan davası, çocuk Birer sevgisi,

fakirlik,

tamahkârlık,

cimrilik,

hikâyecilik,

saz

şairleri, hikâye

dalkavukluk, yaşlılık, mezarcılık, evlilik, idealler, yol yapımı, moda, dolandırıcılık Tablo 2: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Tema Dağılımı

Kenan Hulûsi Koray, Yedi Meşale adlı kitapta yer alan hikâyelerinde “yaşlılık, kıskançlık ve mezarcılık” gibi bireysel temalar işlemiştir. Yazarın bu hikâyelerin tamamında karamsar bir yaklaşım içinde olduğu görülmektedir. Tek hikâyelik bir kitap olan Bir Yudum Su ise yine bireysel bir temayı, aşkı işlemektedir. Son Öpüş adlı kitap, sosyal içerikli bir eserdir. Kitaptaki hikâyelerde tarla açma ve eşkıya baskınları gibi köylülerin önemli problemleri işlenmektedir. Bahar Hikâyeleri adlı kitapta ağırlıklı olarak korku ve köy hikâyeleri yer almaktadır. Bunun yanında antika eşya merakı, mahkûmların toplumdaki yer ve aşk temalarını işleyen hikâyelere de yer verilmiştir. Bir Otelde 7 Kişi adlı kitapta başta savaş olmak üzere çapkınlık, tatil maceraları, idealler/takıntılar, cinayet, köy meseleleri, çocuk sevgisi ve antika merakı gibi pek çok değişik konuda yazılmış hikâyeler yer alır. Bir Yudum Su adlı kitaptaki hikâyelerde köy meseleleri, avcılık, aşk, savaş, cinsellik/çapkınlık, yozlaşma, askerlik, sapkın duygular ve kan davası gibi çeşitli temalar üzerinde durulmuştur.

428

Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler adlı kitaptaki hikâyelerin birçoğu, yazarın diğer kitaplarında da yer almış hikâyelerdir. Diğer kitaplarda bulunmayan hikâyeler ise fakirlik ve askerlik üzerinedir. Beşer Dakikalık Hikâyeler adlı kitapta yer alan hikâyeler, çapkınlık/cinsellik başta olmak üzere savaş, köy meseleleri, ticari ilişkiler, avcılık, hayvan sevgisi, aşk, takıntılar, hastalık, cimrilik, eşkıya baskınları ve yol yapımı gibi değişik temalar üzerine yazılmıştır. Yaz ve Aşk Hikâyeleri adlı kitapta yer alan hikâyeler, kitabın adından da anlaşılacağı üzere ağırlıklı olarak aşk ve tatil maceraları üzerinedir. Diğer hikâyelerde işlenen temalar ise ihanet, hastalık, sapkın duygular, evlilik, bir fahişenin dramı, kıskançlık ve çapkınlık olarak sıralanabilir. Yazarın kitaplara girmemiş hikâyelerinin çoğunda işlenen tema da yine aşktır. Bu hikâyelerde işlenen diğer temalar fakirlik, ihanet ve köy meseleleridir. Kenan Hulûsi’nin hikâyelerinde en çok işlediği tema aşktır. Aşk, bu hikâyelerde çoğunlukla kahramanları ölüme kadar götüren çok güçlü bir duygu olarak karşımıza çıkar. Bu hikâyelerdeki kadınlar, genellikle para, güç ve rahat bir hayat yerine aşkı tercih ederler. Ancak bu duygu, hikâyelerin büyük kısmında şehvetle bir aradadır. Yazarın aşk hikâyelerinin neredeyse tamamı ayrılık ya da ölümle sonuçlanır. Ancak romantik bir yaklaşımla kaleme alınan bu hikâyelerde ölüm, aşkı bitirmeye yetmez. Geride kalan âşıklardan bazısı, sevdiğinin ölümünü kabullenemeyip aklını kaybeder; bazısı hayata küsüp ölene kadar acı çeker, bazısı da kısa süre sonra üzüntüsünden ölür. Yazarın tamamen cinsel isteklere dayanan çapkınlık hikâyeleri de vardır. Bu hikâyelerde cinsel güçleriyle övünen Türk erkeklerinin yabancı kadınlara bakış açısı açıkça ortaya konmuştur. Kenan Hulûsi, vergi, kredi, fakirlik, susuzluk, tarla açma, bozuk yollar, kaybolan öküzler, yırtıcı hayvan tehlikesi, değirmen kuyruğu, salgın hastalıklar gibi pek çok probleme değinen köy hikâyeleri de yazmıştır. Yazar, bu hikâyelerde köylüleri mazlum, saf ve cahil gösterme eğilimindedir. Devlet ise onları kaderleriyle baş başa bırakmıştır. Yıllardır ihmal edilen Anadolu köylüsü de içinde bulunduğu

429

durumu kanıksamıştır. Hayatındaki olumsuzlukları ortadan kaldırmak için hiçbir girişimde bulunmayan, her şeyi başkalarından bekleyen tembel bir kitle hâline gelmiştir. Ancak içlerinde yazarın idealleştirdiği çalışkan, cesur ve fedakâr gençler de vardır. Yazar, Balkan Savaşı, Birinci Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı ve İkinci Dünya Savaşı üzerine de pek çok hikâye kaleme almıştır. Ancak bu hikâyelerde kanlı savaş sahneleri, büyük kahramanlıklar ya da savaş teknikleri anlatılmaz. Savaş, Kenan Hulûsi hikâyelerinde bireysel planda işlenir. Savaşın psikolojik etkileri, bazen bir çocuk bazen de bir kadın aracılığıyla gözler önüne serilir. Savaş sırasında zor durumda kalan Türk ya da Müslümanları bu durumdan kurtaran ise üstün fizikî güçleri değil şansları veya akıllarıdır. Yazarın korku hikâyelerinde vaka, zaman, mekân, kişiler ve anlatımın hepsi birden korku atmosferi oluşturma amacına hizmet eder. Birçok hikâyesini okuyucuda merak uyandırmak üzere yazan Koray, garip hastalıklar ve ölüm vakalarını da hikâyelerinde sıklıkla işlemiştir. Tatil maceralarını anlatan hikâyelerin başarısı, olaylardan ziyade yansıtılan sıcak atmosferden gelir. “İnsan denen meçhul” sözüne pek çok eserinde yer veren Kenan Hulûsi, birçok hikâyesinde insan psikolojisinin meçhul yönlerini ortaya koymak ister gibidir. Bunun için takıntılar, idealler, kıskançlık gibi temalar üzerine birçok hikâye kaleme almış, bazı hikâyelerinde de olaylardan çok kişilerin psikolojisini ortaya koymuştur. Askerler, mahkûmlar, hayat kadınları, mezarcılar, saz şairleri gibi kahramanlar, bu hikâyelerde psikolojilerinin derinlikleriyle yer almaktadır.

430

3.2. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Kurgu Hazırlık+vaka+sonuç

Vaka+sonuç

Hazırlık+vaka+sonuç+yorum

Vaka+sonuç+yorum

Hazırlık+vaka

Sonuç+vaka

Vaka+açık uçlu sonuç

Hazırlık+vaka+açık uçlu sonuç

Sonuç+vaka+yorum

Yorum+hazırlık+vaka+sonuç+yorum 1 Tablo 3: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Kurgu Bakımından Dağılımı

Kenan Hulûsi, hikâyelerinin başında çoğunlukla kısa bir hazırlık bölümüne yer vermiştir. Bu bölümde zaman, mekân ve başkişi hakkında kısaca bilgi veren bir ya da birkaç cümle yer alır. Yazar, bazen de anlatacağı vakayı başkasından duyduğunu bildiren bir cümle ile giriş yapar. Yazarın hikâyelerindeki vakalar, genellikle okuyucuya ilginç gelecek ve onda merak uyandıracak tarzda seçilmiş özel vakalardır. Bazı hikâyelerinde ise vaka yerine kişilerin psikolojisinin ön planda tutulduğu görülür. Yazdığı son hikâyelerinde vakanın öneminin giderek azaldığı ve yazarın kesit hikâyelerine yakınlık duymaya başladığı gözlemlenmektedir.

431

Kenan Hulûsi hikâyelerindeki gerilim, genellikle hayal-hakikat, zenginlikfakirlik, aşk-maddiyat, aşk-ayrılık, geleneklere bağlılık-asrilik, uyanıklık-saflık, iyilik-kötülük gibi değerler arasında yaşanan belirgin çatışmalardan kaynaklanır. Hikâyelerinin çoğunu sürprizli bir sonuçla bitiren Kenan Hulûsi, bazı hikâyelerini de sonuçsuz bırakarak okuyucunun kafasında soru işaretleri bırakmayı tercih etmiştir. Bazı hikâyelerinin başı veya sonunda olayların yazar ya da ilahî anlatıcı tarafından yorumlandığı bir paragrafa yer verilirken bazısında ise son paragrafla kahramanın vakadan sonraki hayatı özetlenir. Yazarın “Gece Kuşu”, “Zenci Dansöz”, “Burmalı Apolet” gibi hikâyelerinde hikâye içinde hikâye söz konusudur.

3.3. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Anlatıcı İlahî anlatıcı

Kahraman anlatıcı 45 Yazar anlatıcı

Çoklu anlatıcı

Müşahit anlatıcı

Tablo 4: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Anlatıcı Bakımından Dağılımı

Kenan Hulûsi’nin anlatıcı tercihi çoğunlukla ilahî ve kahraman anlatıcıdan yanadır. Yazar aşk, köy meseleleri, savaş gibi konularda genellikle ilahî anlatıcıyı kullanmıştır. Çapkınlık üzerine yazılan hikâyelerde çoğunlukla “ben” anlatıcıyı tercih ederken tatil maceraları ve askerlik gibi konulardaki hikâyelerinde gözlemci konumundaki kahraman anlatıcıyı tercih eder. Başkalarından duyduğu olayları anlattığı hikâyelerde ise yazar ve kahraman anlatıcı bir aradadır. Yazarın “Ayna”

432

adlı hikâyesinde anlatıcı olarak bir aynayı, “Merzengüş Sultan” adlı hikâyesinde de bir çocuk ve serçeyi kullanması özgün bir girişimdir.

3.4. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Zaman Kısa vaka zamanlı hikâyeler (Birkaç saat-bir gün)

Orta uzunluktaki vaka zamanlı hikâyeler (Birkaç gün-birkaç hafta)

Uzun vaka zamanlı hikâyeler (Bir aydan seneler boyu süren vakalara) 52 Tablo 5: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Zaman Bakımından Dağılımı

Kenan Hulûsi Koray, en çok uzun vaka zamanlı hikâyeler yazmakla birlikte orta ve kısa vaka zamanlı hikâyelerinin sayısı da ilk gruptaki hikâyelerinin sayısına yakındır. Kenan Hulûsi’nin özellikle son hikâyelerinde vaka zamanını oldukça kısalttığı gözlenmektedir. Yazarın hikâyelerindeki olaylar genellikle art zamanlı olarak sunulmuştur. En çok aşk, çapkınlık ve tatil maceraları gibi konularda hikâyeler yazan Kenan Hulûsi, duygularla mevsimler arasında bir ilişki kuruyor olsa gerek ki hikâyelerinde çoğunlukla yaz mevsimini tercih etmiştir. Eşkıya baskınları, vahşi hayvan saldırıları gibi konuları işleyen hikâyelerinde ise kış mevsimi söz konusudur. Yazarın hikâyelerinde Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyet’in ilk yılları, İkinci Dünya Savaşı gibi sosyal ve tarihî pek çok önemli olay ve yansımalarına da yer verilmiştir. Eserlerinde zamanı açıkça belirten Kenan Hulûsi’nin birçok hikâyesine verdiği ad da zamanla ilgilidir: “Gece Kuşu”, “Gece Servisi”, “Yat Borusu”, “Gece Sığınan Öküz”, “7 Saat Geçince”, “Altı Sene Evvel”, “910 Modeli”, “Gümüş Yıl”, “Turna Mevsimi” vb.

433

3.5. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Mekân Taşra

Şehir

Sayfiye

Yurt dışı

Çöl

Ütopik mekânlar

Belirsiz mekânlar 2 Tablo 6: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Mekân Bakımından Dağılımı

Kenan Hulûsi Koray’ın hikâyelerine bakıldığında onun mekân olarak çoğunlukla taşrayı tercih ettiği görülür. Bu mekânlar, yazarın askerlik görevi nedeniyle bulunduğu Adapazarı ve İzmir çevresindeki köy ve kasabalar ile başkalarından duyduğu ya da gazete haberlerinden çıkardığı olayların mekânı olan Orta ve Doğu Anadolu köyleridir. Yazar, bu mekânlarla ilgili ayrıntılara yer verse de bazı hikâyelerde gözlem eksikliği nedeniyle köy ortamını gerçekçi şekilde sunamamıştır. Yazarın şehir hikâyelerinin büyük çoğunluğu İstanbul’da geçmektedir. O, bir şehir insanı olduğu için bu durum, hikâyelerine de yansımıştır. Şehirde geçen hikâyelerinde yer verdiği ayrıntılar, daha canlı ve zengindir. Kenan Hulûsi, sayfiyede geçen hikâyelerinde tatil maceralarını, yurt dışında geçen hikâyelerinde çapkınlık, ticaret ya da savaş konularını, çöl ve ütopik mekânlarda geçen hikâyelerinde ise aşk konusunu işlemiştir. Dış ülkelerde bulunmamış olan yazarın yurt dışında geçen hikâyelerinin mekânları hakkında

434

verdiği bilgiler, ansiklopedik niteliktedir. Halime Aliyazıcıoğlu, bu bilgilerin tasvirden ziyade “tarif” olduğunu belirtir.1

Karma mekânlar (iç-dış) 82 Dış mekânlar

İç mekânlar

Belirsiz mekânlar

Tablo 7: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin İç-Dış Mekân Bakımından Dağılımı

Yazarın çoğunlukla iç ve dış mekânları bir arada kullanmayı tercih ettiği görülür. Bu dış mekânlar, deniz kenarı, orman, köy meydanı, tarla, talim yeri gibi mekânlardır. İç mekânlar ise ev, okul, otel, koğuş, çadır, saray, müze, kahve, fabrika, değirmen, han gibi yerlerdir. Yazarın yolculuk üzerine birçok hikâyesi olduğu için vapur, tren gibi ulaşım araçları da hikâye mekânları arasındadır. Eserlerinde konuya uygun bir atmosfer yaratmaya özen gösteren Kenan Hulûsi, birçok hikâyesine mekânla ilgili adlar vermiştir: “Denizin Zaferi”, “Çalınan Tarla”, “Tarlaya Çevrilen Su”, “Kavaklıkoz Hanında Bir Vaka”, “Dörthanların Kulaksızı”, “Sayfiyede Bir Numero”, “Deniz Kenarında”, “Kemahlı Değirmenci”, “Bir Otelde 7 Kişi”, “Bir Hudut Oyunu”, “Garsoniyer”, “Sazlık”, “Yolda”, “Üçüncü Mevkide”, “Apartman Kapıcıları”, “Yol Amelesi”, “Amerika’ya Giden Asmakabağı”, “Güneşten Kaçan Köy”, “R.B.K. Pansiyonu”, “Felekte Bir Macera”, “Mavi Göl” vb.

Halime Aliyazıcıoğlu, “Kenan Hulûsi Koray’ın Edebî Kişiliği ve Hikâyelerinin İncelenmesi”, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2007, s. 53.

435

3.6. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Kişiler Erkekler

Kadınlar

İdealleştirilmiş

İdealleştirilmiş tipler

tipler (çalışkan,

(namuslu, sadık,

cesur, fedakâr

dürüst kişiler)

vb.) Eleştirilen kişiler

Toplum dışına

(tembel, saf,

itilmiş, ahlaksız

cimri, uyanık vb.) kişiler

Köylü Kişiler Takıntılı tipler (hastalık, ölüm vb.) Muhtar, ağa gibi tipler (genellikle köylülerin menfaatini düşünen kişiler) İmam (genellikle geri kafalı biri) Devleti temsil eden vali, kaymakam, jandarma gibi kişiler (genellikle

436

köylüleri ihmal eden kişiler)

437

Çapkın kişiler

Düşük ahlaklı kadınlar

Takıntılı kişiler

Erkekler tarafından sömürülen kadınlar

Şehirli Kişiler Doktor,

Gösterişe düşkün

öğretmen, hâkim,

genç kızlar

memur gibi çeşitli meslekleri temsil eden kişiler Amerikalılar (Doğu kültürüne meraklı, saf, kolay kandırılabilen kişiler) Araplar (duygularıyla hareket eden kişiler) Beyaz Ruslar (sanatla ilgilenen, namusa Yabancı uyruklu kişiler

pek önem vermeyen, cimri ve eşlerinin yanında silik insanlar) Rus köylüleri (içkiye düşkün, kolay kandırılan, misafirperver kişiler) Komünist Ruslar (zalim, adaletsiz kişiler) Kadınlar (maddi çıkar peşinde ve cinsel

438

açlık içinde kişiler) Akıllı, yetenekli, sevimli varlıklar; bazen Çocuklar

de farkında olmadan anne ve babalarının hata yapmasını önleyen kişiler Köpek ve maymunlar (yetenekli ve sadık hayvanlar) Öküzler (köylüler için hayati önem taşıyan varlıklar)

Hayvanlar

Eşek ve ceylan (insanların aşk derecesinde bir tutkuyla bağlandıkları hayvanlar) Kuşlar (serçe ve kırlangıçlar, kişileştirilmiş varlıklar; yarasalar, korkunç varlıklar) Kurt, sırtlan gibi yırtıcı hayvanlar

Mitolojik unsurlar

Deniz

kızları,

tanrılar,

perisi,

mumyalar vb. Kişileştirilen varlıklar

Manken, deniz, ayna

Tablo 8: Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinde Kişi Kadrosu

Kenan Hulûsi Koray’ın hikâyelerinde yer alan kahramanların çoğu erkektir. Bu, işlenen konular, dönemin şartları ve yazarın erkek oluşuyla ilgili bir durumdur. Kadın kahramanlar, hikâyelerde genellikle fiziksel özellikleri ve cinsel çekimleriyle yer alırlar. Hikâye kişilerinin çoğunlukla gençler arasından seçilmesi de yazarın yaşı ve işlediği konulardan kaynaklanmaktadır.

439

Kenan Hulûsi, hikâyelerinde çoğunlukla tiplere yer vermiştir. Ağa, eşkıya, tüccar, çapkın gibi tipler birçok hikâyede benzer özelliklerle yer almıştır. Yazarın hikâye kişileri, eserde genellikle belirgin özellikleriyle yer alan, derinlemesine tanıtılmamış kişilerdir. Yazarın hikâyelerinde çiftçi, avcı, avukat, hâkim, jandarma, sporcu, dansçı, şair, doktor, öğretmen, öğrenci, hikâyeci, şarkıcı, hayat kadını, tüccar, muhtar, imam, vali, kaymakam, gazeteci gibi değişik meslek gruplarına dâhil olan kişiler yer alır. Kişi kadrosundaki bu çeşitliliğe rağmen yazarın bu kişiler karşısındaki tutumu benzerdir. O, eleştirmeyen, yargılamayan, kişilere daima sevgiyle yaklaşan bir yazardır.

3.7. Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâyelerinde Dil ve Üslup Kenan Hulûsi’nin kendine özgü bir dil ve üslup oluşturduğu yadsınamaz bir gerçektir. Dili daima sade olan yazar, kahramanlarını da sosyal çevrelerine uygun konuşturmayı bilmiştir. İlk hikâyelerinde doğal bir konuşma dili kullandığı söylenemese de sonraki hikâyelerinde gerek kahramanlar gerekse anlatıcı, doğal bir dille konuşurlar. Doğal bir dil kullanan yazar, eserlerinde atasözü, deyim ve kalıplaşmış sözleri sıklıkla kullanır. Bazı hikâyelerine verdiği adlara bakmak, bunu görmeye yetecektir: “Taş ve Gedik”, “İş Bilenin Kılıç Kuşananın”, “Kırk Gün Taban Eti, Bir Gün Av Eti; fakat Böylesi Değil” vb. Yazar, ilk hikâyelerinde benzetme, sıfat ve söz tekrarlarıyla yüklü, sanatlı bir üslup kullanmıştır. Bu hikâyelerde uzayıp giden sıralı noktalar, mısra gibi alt alta sıralanan kısa cümleler dikkat çekmektedir. Yazar, sonraki hikâyelerinde bu şiirsel üslubu ve süsleri terk etse de sanat hayatı boyunca söz tekrarları ve benzetmelerden vazgeçmemiştir. Ancak realizmin etkisiyle kaleme aldığı eserlerinde bu unsurları süslü bir anlatım amacıyla değil anlamı güçlendirmek ve okuyucunun ilgisini canlı tutmak amacıyla kullanmıştır. Zengin bir kelime varlığıyla yazan Kenan Hulûsi’nin en çok kullandığı sözcükler “garip, tuhaf, esrarengiz, şayanı hayret” gibi okuyucuda merak

440

uyandıracak sözcüklerdir. Hatta bazı hikâye adları da bu sözcükleri içermektedir: “Tuhaf Bir Ölüm”, “Bir Garip Adam”, “Güzel ve Esrarengiz”, “Tuhaf İnsanlar”. Konuya uygun bir dil kullanan yazar, müstehcen sayılabilecek hikâyelerinde bazen açık saçık bir dil kullanırken eleştirel bir tutum sergilediği hikâyelerinde ise mizahi bir üslup kullanmıştır. Birçok hikâyede sohbet tarzında bir üslubun tercih edildiği de görülür. Kenan Hulûsi’nin eserlerinde dili oldukça özenli kullandığı söylenebilir. Ancak

özen,

onun

anlatım

bozukluğu

içeren

cümleler

kurmasını

engelleyememiştir. Yazarın en çok yaptığı dil yanlışları “ne…ne” edatıyla birlikte olumsuz fiil kullanımı, gereksiz sözcük kullanımı, sözcüklerin yanlış yerde kullanımı, “birçok” sıfatıyla birlikte çoğul isim kullanımı şeklinde sıralanabilir.

441

SONUÇ Sanat hayatına 1920’li yılların sonlarında başlamış olan Kenan Hulûsi Koray, Cumhuriyet Devri Türk Edebiyatının ilk edebî topluluğu olan Yedi Meşaleciler arasındaki tek nesir yazarı olarak dikkat çekmiş; özellikle romantik aşk hikâyeleriyle kısa sürede geniş bir üne kavuşmuştur. Kenan Hulûsi Koray’ın hikâyeci kimliği pek çok sanatçıdan farklı olarak tek çizgide gelişmemiş, değişik alanları tecrübe etmiştir. İlk hikâyelerinde göze çarpan, romantik bir anlayış ve şiirsel üsluptur. Sonraki hikâyeleri ise genel olarak realist bir tutumla kaleme alınmıştır. Kariyerinin başında genellikle uzun hikâyeler yazan Kenan Hulûsi, zamanla kısalttığı hikâyelerini gereksiz ayrıntı ve süslerden arındırmayı bilmiştir. Ancak onun uzun ya da kısa birçok hikâyesi, titiz bir sanatçının kaleminden çıktığını üslubuyla belli eder. Yazarın hikâyelerinde dikkat çeken bir başka nokta, tema çeşitliliğidir. Aşk, bu hikâyelerde en çok işlenen temadır. Yazarın, adına aşk denilemeyecek cinsel isteklerle yaşanan ilişkileri anlatan müstehcen hikâyeleri de oldukça fazladır. Kenan Hulûsi, Cumhuriyet Devrinde eser veren birçok edebiyatçımız gibi köy hikâyeleri de kaleme almıştır. Yol problemi, vergi, kredi, susuzluk, eşkıya baskınları, vahşi hayvan saldırıları, köyden kente göç, kan davası gibi pek çok toplumsal probleme değinmiş olan yazar, bu hikâyelerde idealist bir tutum sergilemekte ve biçim ya da üslup değil içeriği ön planda tutmaktadır. Yazarın korku hikâyeleri de edebiyat tarihimiz açısından önemli eserlerdir. Özellikle “Kavaklıkoz Hanında Bir Vaka” adlı hikâye, yarattığı atmosfer ile okuyucunun ilgisini eserin başından sonuna kadar canlı tutan başarılı bir üründür. Dünyanın en büyük savaşlara sahne olduğu bir dönemde yaşamış olan Kenan Hulûsi, eserlerinde savaş konusuna da çok yer vermiştir. Ancak bu hikâyelerde sıcak savaş sahnelerinden çok savaşın birey psikolojisine olan etkileri işlenmiştir. Kenan Hulûsi’nin olayın geri planda bırakılıp insan psikolojisinin öne çıkarıldığı eserleri de çoktur. İnsan psikolojisini başarıyla anlatan yazar, birçok hikâyesinde de psikolojik saplantıları anlatmıştır.

442

Ticari ilişkiler, tatil maceraları, yozlaşma, avcılık, hastalık ve ölüm gibi değişik konularda da pek çok öykü kaleme almış olan yazar, bazı hikâyelerinde romantik, bazılarında da realist bir tutum takınmıştır. “Kemiksiz Kadın”, “Belki Bir İllüzyon”, “Gece Kuşu” gibi hikâyeler ise hayal ve gerçeğin birbirine karıştığı fantastik eserlerdir. Çok çeşitli konularda yazılmış olan bu hikâyelerin bir başka özelliği de kişi kadrosundaki zenginliktir. Söz konusu hikâyelerde çiftçi, ağa, balıkçı, avcı, mahkûm, şarkıcı, dansçı, hayat kadını, yazar, antikacı, tercüman, asker, öğretmen, öğrenci, kaymakam, hâkim, vali, doktor, mühendis, sporcu gibi değişik meslek ve sosyal çevrelerden çok sayıda kişi yer alır. Yazarın bu kişiler karşısındaki tutumu ise değişmez. O, hepsine hoşgörüyle yaklaşır ve okuyucuda da bu kişilere karşı bir sempati oluşturur. Bu hikâyelerde zaman zaman saplantıları olan kişilerle, suçlularla ya da ahlak düşüklüğü içinde olan insanlarla karşılaşılır. Ama yazar bu insanları hiçbir zaman yargılamaz. Onları değişik özellikleriyle tanıtırken kişiliklerinin oluşmasında etkili olan çevreyi de vermeyi ihmal etmeyen Kenan Hulûsi, bazı hikâyelerinde de kaderin insan hayatı üzerindeki etkisine değinir. Böylece bu kişileri anlayan okuyucu, onlara kızamaz. Kenan Hulûsi’nin hikâyelerindeki mekânlar İstanbul, Anadolu ya da Rusya, Amerika, Polonya gibi dış ülkelerdir. Eserlerinde otel, pansiyon ve han gibi konaklama yerlerine çok yer veren Kenan Hulûsi, tren ve gemi gibi ulaşım araçlarından

hikâyelerindeki

olayların

sahnesi

olarak

yararlanır.

Köy

hikâyelerinde ise köylülerin hayatında önemli yere sahip kahve, köy konağı, değirmen gibi mekânlara yer vermiştir. Ancak gözlem eksikliği, yazarın taşrayı anlatan eserlerinde kendisini hissettiren bir problemdir. Kenan Hulûsi, olayların geçtiği zamanı birçok hikâyesinde bir cümleyle belirtir. Hikâyelerdeki olaylar genellikle art zamanlı olarak anlatılmıştır. Yazar, köye dair hikâyelerde genellikle bahar mevsimini tercih eder. Hatta köy hikâyelerinin bulunduğu bir kitabının adını da bu mevsimden almıştır: Bahar Hikâyeleri. Kenan Hulûsi’nin tatil maceraları üzerine yazılmış pek çok hikâyesi olduğu için bu hikâyelerde yaz mevsiminin sıcaklığı hissedilir.

443

Yazarın hikâyelerinde savaş yılları, eşkıya baskınları, cumhuriyete geçiş, inkılaplar, sanayileşme süreci gibi tarihî dönemlere ilişkin ayrıntılar yer alır. Söz konusu hikâyeler, bu yönleriyle Osmanlı Devletinin son zamanları ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında ülkemizde ve dünyada yaşanan önemli olaylar ve topluma yansımalarına yer veren birer belge niteliğindedir. Kenan Hulûsi hikâyelerinin en başarılı yönlerinden biri kurgu sağlamlığıdır. İlk dönem hikâyelerinde başı sonu belli, klasik hikâyeler kaleme alan yazar, bu eserlerde okuyucunun merakını canlı tutmayı başarmış ve birçok hikâyesini sürprizli bir sonla bitirmiştir. Yazarın, dönemine göre oldukça sade bir dili vardır. Birçok hikâyesinde öncelikli amacı, okuyucuda merak uyandırmak olduğu için “tuhaf, garip, şayanı hayret” gibi sözcükleri çok kullanır. Bu hikâyeleri okurken yazıldıkları dönemin yazım ve noktalama kurallarının günümüzde çok değişmiş olduğu da açıkça görülür. Yazarın hikâye kişileri genellikle doğal konuşurlar. Bu kişilerin konuşmaları sosyal sınıflarına ve çevrelerine uygun olarak verilir. Dikkat çeken bir nokta ise anlatıcının da kahramanın sosyal yapısına uygun bir dil kullanmasıdır. Yazarın anlatıcı tercihi genellikle ilahî ve kahraman anlatıcıdan yanadır. Bununla birlikte olayların yazar ya da gözlemci anlatıcı tarafından nakledildiği hikâyeler de vardır. Bazı hikâyelerde ise giriş ve gelişme bölümlerinde farklı anlatıcılar söz konusudur. Örneğin “Güneşten Kaçan Köy” adlı hikâyenin girişinde yazar anlatıcı varken olayları anlatan, yazarın bir dostudur. Yazarın “Ayna” adlı hikâyesindeki anlatıcının bir ayna olması da dikkat çeker. Yazarın en çok kullandığı teknikler anlatma, diyalog, tasvir, gösterme, özetleme, geriye dönüş, iç çözümleme, iç monolog, leitmotif ve montajdır. O, Türk hikâyesinin kuruluş dönemi yazarlarından olmasına rağmen bazı hikâyelerinde farklı anlatım tekniklerini bir arada kullanmayı deneyerek özgün eserler ortaya koymuştur. Bölümleri mektup, hatıra defteri gibi değişik şekillerde düzenlenmiş olan “Ceylan Sesi”, bu yönden ilgi çekici bir hikâyedir. Kenan Hulûsi, birçok yeniliğin temsilcisi olarak Türk hikâyeciliğinin bugünkü noktaya gelmesine büyük katkılarda bulunmuş bir yazardır. O, köy

444

gerçeklerini yansıtma çabasına giren ilk hikâyecilerimizdendir. Korku hikâyeleri de edebiyatımızda önemli bir yere sahiptir. Yazdığı üç hikâyede Ömer Seyfettin’in hayatından gerçek vakaları anlatarak ünlü hikâyeciye olan hayranlığını gösteren Kenan Hulûsi, klasik kurgulu hikâyelerinde Ömer Seyfettin etkisindedir. Korku hikâyelerinde ise Walpole’dan etkilenmiştir. Yazar, hayal ve gerçeğin iç içe bulunduğu hikâyeleriyle ise Sait Faik ve Ahmet Hamdi’nin hazırlayıcıları arasında sayılmaktadır. Kenan Hulûsi’nin bazı hikâyeleri, nereden nereye geldiğimizi düşündürmekte ve insanda nostaljik tatlar bırakmaktadır. Bazıları ise günümüzde yaşayan bir yazarın kaleminden çıkmış gibi güncel sorunları dile getirmektedir. Eserlerinde birçok tarihî olaya değinen yazar, bazı hikâyelerinde önemli toplumsal mesajlar da verir. Birçok hikâyesi, üslubundaki ustalık ile verdiği edebî zevk bakımından çok değerlidir. Özetle Kenan Hulûsi, kısa süren sanat hayatını çok verimli şekilde değerlendirmiş büyük bir sanatçıdır.

445

KAYNAKÇA Adil, F. , “İki Hikâye Muharriri Hakkında”, Vakit, No: 7695, 13 Haziran 1939, s. 3. Ahmet Haşim, “Yedi Gencin Eseri”, İkdam, No: 11126, 13 Nisan 1928, s. 2. Aktaş, Ş. , Refik Hâlit Karay, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004. Alangu, T. , Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman, C: 1, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1968. Aliyazıcıoğlu, H. , “Kenan Hulûsi Koray’ın Edebî Kişiliği ve Hikâyelerinin İncelenmesi”, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2007. Andaç, F. , Edebiyatımızın Yol Haritası, Can Yayınları, İstanbul, y.y.y. Arslan, N. G., Türk Edebiyatında Amerika ve Amerikalılar, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2000. Başar, R. , “İncir Fidanları ve Kenan Hulûsi”, Soyut, No: 20, Aralık 1966, s. 11. Bekir Sıtkı, “Kenan Hulûsi”, Yeditepe, No: 38, 1 Haziran 1953, s. 2. Biliş, İ. H. , “Edebî Portreler: Kenan Hulûsi ”, Varlık, No: 394, 1 Mayıs 1953, s. 16. Bozok, H. , “Notlar: Bir Otelde Yedi Kişi”, Yeni Edebiyat, No: 12, 1 Nisan 1941. Bozok, H. , “Kenan Hulûsi’nin Hakiki Çehresi”, Adımlar, No: 7, Kasım 1943, s. 232. Buttanrı, M. , Adalet Ağaoğlu’nun Eskişehir’i Konu Edinen “Üç Beş Kişi” Adlı Romanı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2005. Canbaz, F. ,“ ‘Tuhaf Ölümler’ ve Ölüm Korkusu”, Hece Öykü, No: 15, HaziranTemmuz 2006, s. 79-86. Cevdet Kudret, “50. Yıldönümünde Yedi Meşale Üzerine Anılar”, Kalemin Ucu, Cem Yayınevi, İstanbul, 1991, s. 167-182. Çelik, B. , “Kenan Hulûsi’nin Hikâyeleri”, Virgül, No: 30, Mayıs 2000, s. 23-25. Çetin, N. , “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadarki Türk Hikâyesine Kısa ve Genel Bir Bakış”, Hece Öykü, No: 3, Haziran 2004, s. 57-64. Çetişli, İ. , Edebiyatımızın Zirvesindekiler Memduh Şevket Esendal, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004. Çotuksöken, Y. , “Altmış Yıl Sonra ‘Yedi Meşale’ ”, Hürriyet Gösteri, No: 94, Eylül 1988, s. 40-41. Dizdaroğlu, H. , “25 inci Yıldönümü Dolayısıyle Yedi Meşale Hareketi”, Varlık, 1 Ocak 1954, s. 402.

446

Dürder, B. , “Bahar Hikâyeleri”, Kalem, No:13, 1 Haziran 1939, s. 46-47. Emiroğlu, Ö. , Türkiye’de Edebiyat Toplulukları, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003. Enginün, İ. , “Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri”, Türk Dili, [Türk Şiiri Özel Sayısı IV (Çağdaş Türk Şiiri)], No: 481–482, Ocak-Şubat 1992, s. 565-616. Enginün, İ. , Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001. Enginün, İ. , Kutlu, M. ,“Hikâye”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C: 4, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1981, s. 228. Enginün, İ. , “Koray, Kenan Hulûsi”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C: 5, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1982, s. 395. Erden, A. , Kısa Öykü ve Dilbilimsel Eleştiri, Gendaş Kültür, İstanbul, 2002. Ergün, M. , Hikâyemizde Bekir Yıldız Gerçeği, a yayınları, İstanbul, 1975. Gariper, C. , “Yenileşmenin Başlangıcı ve Öncüleri”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839-2000), Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yayıncılık, Ankara, 2005, s. 41-79. Gezgin, H. S. , “Kenan Hulûsi ve ‘Dörthanların Kulaksızı’ ”, Kurun, No: 7164-1254, 21 Birincikânun 1937, s. 3. Gezgin, H. S. , “Çalınan Tarla”, Kurun, 20 Birincikânun 1937, No: 7163-1253, s. 3. Gezgin, H. S. , “Bahar Hikâyeleri”, Vakit, No: 7682, 31 Mayıs 1939, s.3. Gezgin, H. S. , “Zavallı Kenan”, Vakit, 26 Mayıs 1943, s. 3. Gezgin, H. S. , Edebî Portreler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2005. Gündüz, O. , Düş ile Gerçek Arasında Oktay Akbal’ın Öykücülüğü, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003. Gürsel, N. , Kadınlar Kitabı, Cem Yayınevi, İstanbul, 1983. Güvemli, Z. , “Ölen ve Kalan”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. Güvemli, Z. , “Eşeleme”, Yeni Adam, No: 598, 13 Haziran 1946, s. 7. Hâlit Fahri, “Yedi Meşale”, Servet-i Fünûn, C: 63, No: 1654-180, 26 Nisan 1928, s. 379. Hançerlioğlu, O. , Türk Hikâyeciliği, Kardeşlik Mahfili Yayınları, İstanbul, 1957. Hikmet Münir, “Hulûsi İçin”, Varlık, No: 394, 1 Mayıs 1953, s. 17. Hikmet Münür, “Kenan Hulûsi Koray”, Vakit, 28 Mayıs 1943. Hikmet Münir, “Ölümün Karşısında”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 491.

447

Hills, R. , “Mekân”, Öykü Sanatı, der.: Hasan Çakır, Çizgi Kitabevi, Konya, 2002, s. 249. Hoyi, İ. , “Kenan Hulûsi”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. Hulki, H. , “Kenan Hulûsi’nin Sanatı”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. İleri, S. , “Türk Öykücülüğünün Genel Çizgileri”, Türk Dili, (Türk Öykücülüğü Özel Sayısı), C: 32, No: 286, Temmuz 1975, s. 2-29. İlk Gençlik Çağına Öyküler 1, haz. : Selim İleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1992. Karadeniz, A. , “Kenan Hulûsi Koray Hikâyelerinin Korkulu Gerçekliği”, Hece Öykü, No: 5, Ekim-Kasım 2004, s. 86-90. Kenan Hulûsi, Bir Yudum Su, Muallim Ahmet Hâlit Kitapanesi, İstanbul, 1929. Kenan Hulûsi, Bahar Hikâyeleri, Çığır Kitabevi, İstanbul, 1939. Kenan Hulûsi, Son Öpüş, İnkilâp Kitabevi, İstanbul, 1939. Kenan Hulûsi, Bir Otelde 7 Kişi, Semih Lütfi Kitaphanesi, İstanbul, 1940. Kenan Hulûsi, Beşer Dakikalık Hikâyeler, yay. haz.: M. K. Özgül, Timaş Yayınları, İstanbul, 2000. Kitabenin fotoğrafı: Varlık, No: 348, 1 Temmuz 1949, s. 2. Kocatürk, V. M. , “Vakitsiz Ölüm”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 490491. Kocatürk, V. M., Büyük Türk Edebiyatı Tarihi, y.y, y.y.y, 1970. Koçer, S. , “Onun Ölümüne Ağlıyoruz”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. Koray, K. H. , Bir Yudum Su, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1944. Koray, K. H. , Kenan Hulûsi Koray’dan Hikâyeler, yay. haz. : İnci Enginün, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1983. Koray, K. H., Osmanoflar, yay. haz. : İ. Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004. Koray, K. H. , Yaz ve Aşk Hikâyeleri, haz.: İ. Enginün, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004. Korkmaz, R. , İkaros’un Yeni Yüzü Cahit Sıtkı Tarancı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2002. Kurdakul, Ş. , Çağdaş Türk Edebiyatı 4, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1994.

448

Lekesiz, Ö. , “Türk Öykücülüğünde ‘Ada’lar”, Hece Öykü, No: 5, Ekim-Kasım 2004, s. 76-85. Meşe, N. , “Kenan Hulûsi Koray’ın Hikâye ve Romanlarında Şahıslar”, Selçuk Üniversitesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Konya, 1996. Mutluay, R. , 50 Yılın Türk Edebiyatı, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1973. Nayır, Y. N. , “Hazin Bir Yıldönümü ve Bir Kitap”, Varlık, C: 14, No: 262-263, 1-15 Haziran 1944, s. 363. Nayır, Y. N. , “Hulûsi İçin”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 491-493. Nayır, Y. N. , Özcan, E. , Tanzimattan Günümüze Türk Öykü Antolojisi, Varlık Yayınları, İstanbul, 1994. Necatigil, B. , Bile/Yazdı, Yazılar, Cem Yayınevi, İstanbul, 1983. Necatigil, B. , Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul, 1994. Nizamettin Nazif, “Antolojide Yanlış Bir Yol III”, Kurun, No: 7337-1427, 15 Haziran 1938, s. 3. Önertoy, O. , Cumhuriyet Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984. Önertoy, O. , “Cumhuriyet Döneminin İlk Edebî Topluluğu: Yedi Meşaleciler”, Türkoloji Dergisi, C: XI, No: 1, 1993, s. 37-49. Önertoy, O. , “Cumhuriyet Döneminde Öykü”, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programı, Çağdaş Türk Edebiyatı, Ünite 9, ETAM A. Ş. , Eskişehir, 1998. Özbalcı, M. , “Kenan Hulûsi Koray”, Büyük Türk Klasikleri, C: 14, İstanbul, 2002, s. 352–353. Özkaracalar, K. , Gotik, L & M yayınları, İstanbul, 2005. Özkırımlı, A. , “Türk Edebiyatında Akımlar”, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, C: 4, Cem Yayınevi, İstanbul, 1990, s. 1151-1164. Özön, M. N. Türkçede Roman Hakkında Bir Deneme, Remzi Kitabevi, İstanbul, t.y. Saba, Z. O. , “Hulûsi”, Varlık, C: 13, S. 240, 1 Temmuz 1943, s. 489-490. Sabri Esat, v.d. , Yedi Meşale, Ahmet Hâlit Kitaphanesi, İstanbul, 1928, s. 3-4. Solok, C. K. , “Bir Ölünün Arkasından Düşünceler”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 488-489. Su, H. , Öykümüzün Hikâyesi, Hece Yayınları, Ankara, 2000.

449

Şardağ, R. , “Yeni Bir Hikâyecimiz: Kenan Hulûsi”, Varlık, C: 7, No: 144, 1 Temmuz 1939, s. 400-403. Şardağ, R. , “Edebî Musahabe: Sanatta Şahsiyete Doğru”, Vakit, No: 7799, 29 Eylül 1939, s. 3. Şardağ, R. , “Kenan Hulûsi’nin Ölümü”, Varlık, C: 13, No: 240, 1 Temmuz 1943, s. 493-494. Tanpınar, A. H. , 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1988. “Tanzimat Nesri”, Büyük Türk Klasikleri, C: 9, İstanbul, 1989, s. 15. Toprak, Ö. F. , Ömer Faruk Toprak’ın Kaleminden Portreler, haz. Füruzan Toprak, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999. Tuncer, H. , Yedi Meşaleciler, Akademi Kitabevi, İzmir, 1994. Tümay, S. M. , “Kenan Hulûsi’ye Dair”, Vakit (Edebiyat Haftası), No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4. “Vakit Ailesinin Büyük Kayıbı”, Vakit, No:9076, 25 Mayıs 1943, s. 1. Yardım, M. N. , Unutulmayan Edebiyatçılarımız, Nesil Yayınları, İstanbul, 2004. Yaşar Nabi, Genç Neslin En Güzel Hikâyeleri, Kanaat Kitabevi, İstanbul, 1938. Yaşar Nabi, Yıllar Boyunca Edebiyat Dünyamız, Varlık Yayınları, İstanbul, 1971. Yaşar Nabi, Dost Mektupları, Varlık Yayınları, İstanbul, 1972. Yaşar Nabi, “Yarım Yüzyıllık Bir Olayı Anış”, Varlık, (50. Yılında Yedi Meşale Özel Sayısı), No: 847, Nisan 1978, s. 2. “Yedi Meşaleciler”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C: 8, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1982, s. 578 Yivli, O. , “Yedi Meşale Ortak Kitabı ve Yedi Meşaleciler”, Türk Dili, No: 537, Eylül 1996, s. 315-320. Yüksel, B. , “Yedi Meşale Topluluğu ve Türk Edebiyatındaki Yeri”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2004.

450

EKLER

Ek-1: Kenan Hulûsi Koray’ın Ölümünü Bildiren Haber (Vakit, No:9076, 25 Mayıs 1943, s. 1.)

451

452

Ek-2: Kenan Hulûsi Koray’ın Kitaplara Girmemiş Bir Hikâyesi (Vakit, No: 8353, 16 Nisan 1941, s. 2.)

453

Ek-3: Kenan Hulûsi Koray’ın Sanatı Üzerine Yazılmış Bir Eleştiri (Vakit, No: 9085, 3 Haziran 1943, s. 4.)

454

Ek-4: Kenan Hulûsi Koray’ın Bir Denemesi (Muhit, C: 6, No: 35, 1 Eylül 1931, s. 16.)

455

Ek-5: Kenan Hulûsi Koray’ın Bir Şiiri (Meşale, No: 6, 15 Eylül 1928, s. 5.)