Ѕ Ѕ!
НАШИТЕ ПОЗНАТИ ПРЕДЦИ ВО СЕКАВДЊАТА НА НИВНИТЕ ПОТОМЦИ: СПОМЕНИ НА МИШЕ КАРЕВ, ВНУК НА НИКОПА КАРЕВ
30ШТ0 ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА КРУШЕВСКАТА РЕПУБЛИКА Никола Карев е роден во Крушево, 1877 година. Во 1893 година заминал на печалба во Бугарија, каде што работел како ѕидарски работник во работилницата на Васил Главинов. По враќањето во Македонија, заедно со Веле Марков и други младинци, формира социјалистичка грула, а ло одржувањето на Првата социјалистичка кокференција се вклучил во ТМРО. По загинувањето на Веле Марш , станал војвода на чета. Учествувал вв работата на Смилевскиот конгрес, каде се слротивставил на одлуката за кревање предвремено востание. Селак, кога одлуката била донесена, се вратил во Крушевв, каде што бил назначен за началник на Горскиот штаб, кој веќе го подготвувал востанието. По победата на востанието, бил избран за претседател на Крушевската Република. Таа функција ја вршел 13 дена. По поразот и нропаста на Републиката, Карев заминува најпрво во Белград, а потоа доаѓа ва Софија, но не можејќи оддалеку да слуша за теророт во Македонија, тргнува кон татковината. Иа 27 април 1805 година загинува кај кочанското село Рајчани. Иикола Карев и припаѓаше на онаа група македонски револуционери кои беа огорчени непријатели и противници на сите надворешни мешања во македонското ослободително дело.
МАКЕДОНСКАТА ХИМНА? Оние што по секоја цена сакаа да го намалат значењето на Никола Карев, подоцна измислија дека Манифестот, наводно, го напишал Мајски, а не Карев. Истите тие го избришаа од македонската химна неговото име, а зошто - знаат само тие
Ј
о задушувањето рел иквија, но подоцна Срна Илинденското бите, Бугарите и нашата востание, чичко комунистичка власт се ни ми Петруш и татко ми Ѓор- , се сеќава на својот зедоа” ѓи Карев, извесно време славен чичко и на неговата се криеле во околината трагична судбина, неговиот на Крушево, а чичко ми сега 76-годишен внук од Никола, претседателот на брат, Мише Карев. Крушевската Република се засолнил во селото Н А К Д Б А ДА ЈА П К Дивјаци, потоа во Цер и на ДАДЕ АРХИВАТА ВО крајот во Мариово. Во се- СОфИЈА лото Дивјаци имал средба Неговиот татко Ѓорѓи Касо Даме Груев, за да ги до- рев, најмлад брат на Никоговорат следните актив- ла Карев, како 16-годишно ности на македонската момче учествува во Илинреволуционерна органи- денското востание, во поззација. Три месеци по за- натата битка кај месноста душувањето на востание- „Слива” . Починал во 1949 то, Никола Карев, заедно година во затворот „Идрисо уште десетина борци, зово” , каде што издржувал успеал некако да ја пре- казна поради таканаречемине турско-српската гра- ниот македонски национаница и да стигне во Бел- лизам. Најстариот брат на град. По пристигнување- претседателот на Крушевсто, Никола испратил пис- ката Република, Петруш ма до мајка му Марија во Карев успеал да ги наджиКрушево. Во тоа писмо, вее двајцата свои браќа и кое долго го чувавме до- покрај сите малтретирања ма, а потоа негде исчезна, и голготи што ги поминал во тој пишуваше дека кај не- животот. Умрел во 1968 гого во Белград ’секој ден дина. Според внукот Мише доаѓаат новинари, ме пра- Карев, старецот умрел со шуваат за нашата борба и голема болка во душата посе чудат која била таа си- ради недостоинствениот и ла што можела 13 дена да понижувачки однос на мачува република сред Ото- кедонската власт кон брат манската Империја, во ср- му Никола Карев. Војводата цето на Балканот5. Во Ср- и претседател на првата бија, чичко ми Никола ос- Република на Балканот, танал до февруари 1904 средниот син на Јанаки и година. При престојот та- Марија Кареви, бил убиен му многу му помогнала во 1905 годинаод турскиот Социјалистичката партија аскер кај кочанското село на Димитрие Туцовиќ. Ба- Рајчани. ба Марија тие писма, но и „По престојот во Белград, фотографиите, весниците каде што дал повеќе ини другите предмети на Ни- тервјуа на странски вескола ги чувала како света ници за состојбите во Ма-
П:
.шЅЅЅѕ *
тЛѕ \
I
II
1
]
Мише Карев, внук од брат на Никола Карев: „Овој портрет е единственото нешто што ни остана од Никола Карев”
кедонија, чичко ми Никола, кој во тоа време имал 28 години, добил наредба од ВМРО веднаш да отпатува во Софија и таму, лично на Даме Груев да му ја предаде целокупната архива на Крушевската Република. Иако имал голема резерва околу префрлувањето на архивата од Крушево во Софија, Никола пристигнал во Бугарија во март 1904 година. По наредба на Груев, преку канал на Организацијата, испраќа абер до својот брат Петруш да ја откопа и да ја донесе во Софија архивата на Републиката. Архивата била закопана до една бука во Беговата корија, точно
! под буката која ’прва ја ј осветлува сонцето’. Во ј април таа 1904 година, ј чичко ми Петруш успеал | да ја пронајде и да ја откој па архивата на Крушевс| ката Република. Сместена | во кираџиски самар, дра; гоцената македонска арј хива во мај веќе била во ј Бугарија, каде што му би; ла предадена на Даме ј Груев. Чичко ми Петруш ј кажуваше дека кога стигј нал во Софија, Никола | веднаш го однел во кафеј аната каде што ги чекал ј Груев. Предавајќи му ја ј архивата, тој му рекол на | Даме дека презема голема ј одговорност врз себе преј несувајќи ја арј хивата на Кру1 2 јануари 2 0 0 5
351
НАШИТЕ ПОЗНАТИ ПРЕДЦИВО СЕКАВАЊАТА НА НИВНИТЕ ПОТОМЦИ СПОМЕНИ НА МИШЕ КАРЕВ, ВНУК НА НИКОЛА КАРЕВ
„Даме Груев му нареди на Никола Карев архивата од Крушевската Република да ја однесе во Софија!”
шевската Република во Бугарија. Чичко Петруш кажуваше дека Даме Груев дури и му се заканувал на Никола, кој долго одлагал да ја донесе архивата во Софија. Во кафеаната каде што била донесена и предадена архивата, заедно со Даме Груев бил и Борис Сарафов, човекот кој издејствувал одлука за предвремено востание, на која Никола, исто така, се спротивставил во Смилево. Како и да е, оттука натаму претседателот на Крушевската Република веќе немал никаков увид во тоа каде е и што се случува со архивата на Републиката” , вели внукот на Никола Карев.
Д ОЛГО ВРЕМ Е НЕ ЗНАЕВМ Е К АД Е М У Е Г Р О Б О Т Разочаран од малодушноста, па дури и од незаинтересираноста на некои дејци на револуционерната организација за крвавата тиранија што ја спроведува Турција по задушувањето на Илинденското востание, војводата Никола Карев во пролетта 1905 година решава да се врати во татковината и таму да ја
продолжи борбата за автономна и ија, иако ветуваа дека ќе ни дособединета Македонија. Тргнал на тават барем копија. За семејствопат со мала чета одбрани борци, то Кареви, по смртта на Никола, користејќи канал на Организација- следуваа долги и мачни години, та преку Кочанската Котлина. За кои не завршија со ослободуважал, по пат четата е предадена, се њето и создавањето на Народна разбира и овојпат од Македонец. Република Македонија. Долги гоТурскиот аскер ги опколува во бли- дини по затворите скапуваа чичзина на селото Рајчани и успева да ко ми Петруш и татко ми Ѓорѓи, ја ликвидира речиси целата чета. браќата на Никола Карев. Татко Се спасил само војводата Петар ми Ѓорѓи Карев не само што леАцев со уште неколкумина комити. жеше туку и беше убиен во затСпоред спомените на Петруш Ка- ворот во ’Идризово’ во 1949 горев, најстариот брат на Никола Ка- дина. Уште потешко ми е на дурев, претседателот на Крушевска- шата што до ден денес не знаета Република во тој судир со аске- ме, не ни кажаа каде му е гробот. рот бил тешко ранет. Ризикувајќи Во истиот затвор, пак поради Маги своите животи, двајца комити кедонија, кон крајот на 50-тите успеваат да го засолнат во една од години, година и пол лежев и јас. блиските колиби, но војводата Во меѓувреме од нашата куќа беобилно крвавел и повремено ја гу- ше однесено се што беше поврбел свеста. Целиот терен бил сар- зано со чичко ми Никола, но и со дисан од војската која била веќе неговите браќа. Бугарите ја зесосема близу и до колибата каде доа архивата на Крушевската Решто бил ранетиот Карев. Немајќи публика и сите документи потпидруг излез, војводата и уште не- шани лично од Никола Карев; колкумина комити извршуваат са- Србите, на пример, ни ги зедоа моубиство. Речиси во исто време, писмата на Никола до неговите во селото Цер на сличен начин, со родители, како и писмото кое самоубиство, животот го завршува Гоце Делчев му го напишал на и војводата Христо Узунов, близок Никола и во кое го советува да пријател на Никола и на семејство- не оди во Солун, туку да остане то Кареви. Притоа интересен е спо-1 во Битола, каде што е многу поменот на Петруш Карев во врска со ] корисен за делото. Една фототој настан: кога разбрала за смртта графија, која уште нигде ја немам на Узунов, Марија, мајката на Ни- видено дека е објавена, јас личкола, три дена седела до прозоре- но му дадов на нашиот историцот и плачела. Таа не знаела дека чар Љубен Лапе. Подоцна му давеќе бил мртов и нејзиниот син Ни- дов една фотографија од Никола кола. Во врска со убиството на и на Орде Ивановски. Тоа беше Претседателот, во некој турски фотографија на чичко ми направесник излегла информација заед- вена 1904 година. Фотографијата но со фотографија на девојка. беше многу значајна поради тоа „Кога чичко ми Никола бил мр- што на опачината беше потпишатов, војникот што вршел пре- на лично од Никола. Тој го иматрес, во кошулата нашол слика ше напишано и датумот - 1 мај на девојка. Тоа е фотографијата 1900 година. Чичко ми Петруш на Коца Јосева Хаџова, верени- кажуваше дека Никола, три децата на Карев. Таа умира некол- на, во август 1903 година, лично ку години подоцна во Струга, од му го диктирал на Никола Киров туберкулоза. Тој весник долго го Мајски, неговиот братучед, позчувавме дома, но во 50-тите го- натиот Манифест на Крушевскадини на минатиот век ни го зедоа та Република. Тој оригинален заза архивот, или за Институтот за пис на Манифестот и сите други историја, не се сеќавам точно, но белешки биле однесени во Сознам дека никогаш не ни го врат- фија, заедно со архивата на Гор-
скиот штаб и на Владајјга на Крушевската Република. Оние што по ' секоја цена сакаа да го (намалат значењето на Никола Карев, подоцна измислија дека Манифестот, наводно, го напишал Мајски, а не Карев. Истите тие го избришаа од македонската химна неговото име, а остана, на пример, ј името на Питу Гули, кој е еден од десетте војводи што биле во тој период во Крушево и Крушевско. Зошто Никола Карев, претседателот на Крушевската Република, е избришан од нашата химна, веројатно знаат само тие што го избришаа. Не случајно и неговите мошти, по пренесувањето од Рајчани, се меткаа по разните визби низ Крушево, за на крајот да завршат фрлени под скалите на ’Македониумот’. Дури во 1990 година, по сензационалното откритие на ’Нова Македонија’, ковчежето со неговите коски беше погребано внатре во споменикот.
ПОРТРЕТОТ Н А Н И К О Л А Н А ЈС К А П О Ц ЕН О Т О НЕШ ТО Единствено нешто што успеале да зачуваат дома Кареви е портретот на Никола од 1901 година, врамен во рамка од ореово дрво. „И рамката и фотографијата се постари од сто години. Ги чуваме во семејството како најскапоцено нешто. Чувам и некои фотокопии на документи до кои имам дојдено во последниве неколку децении, како што е неговото интервју за грчкиот весник ’Акропол ис’, дадено на грчки новинар на 8 мај 1903 година во Битола. Во интервјуто направено само три месеци пред Илинденското востание, Никола Карев на грчкиот новинар отворено му кажува дека е Македонец, но и дека се смета за потомок на Александар Македонски. Исто така, во тоа интервју, Никола вели дека македонскиот народ ’сака Република и пријателство не само со Бугарија, туку со секој што ќе ни помогне да се ослободиме’, а истовремено потсетува дека засега не останува ништо друго ’освен да ја продолжиме борбата’. Не е познато дали новинарот некогаш дознал дека истиот тој човек само три месеци подоцна ќе направи Република во Крушево” , вели Мише Карев, застанат под големиот портрет на Никола Карев во салонот на својата куќа во Крушево. Следната година се навршуваат сто години од смртта на Никола Карев, претседателот на Крушевската Република. Македонската држава веројатно ќе најде сили, во согласност со „коалиционите партнери” , достоинствено и државнички да го одбележи тој настан. Блаже Миневски 12 јануари 2 0 0 5